BIOLOGIA zbiór zadań - Wydawnictwo Biomedicabiomedica.edu.pl/BIOLOGIA-zbior-zadan-matura-2018-tom-1-DEMO.pdf · ! występują u wszystkich eukariontów, ! zawierają enzym- katalazę

www.biomedica.edu.pl

1

BIOLOGIA zbiór zadań

matura 2018 tom I

„Zacznijodrobieniatego,cokonieczne;

potemzróbto,comożliwe;

nagleodkryjesz,żedokonałeśniemożliwego.”

Św.FranciszekzAsyżu.


2

Tom 1 zbioru zadań zawiera 475 stron zadań ponumerowanychi przyporządkowanych do odpowiednich działów wraz zpełnymi odpowiedziami.Śledząc arkuszematuralne przygotowywane przez CKE staraliśmy się stworzyć zbiór,który pozwoli maturzystom przygotować się do egzaminu maturalnego zbiologiiszczególnie pod kątem zadań typu „podaj, wymień, napisz, wskaż i wyjaśnij”zawierających tekst źródłowy. Zbiór zawiera zadania, które zmuszają maturzystę domyślenia, wymagają nie tylko wiedzy na poziomie rozszerzonym, ale takżeumiejętności kojarzenia faktów i wykorzystania wcześniej zdobytej wiedzyzpoprzednichlatnauki.ZbióridealniewpasowujesięwnowetrendywyznaczaneprzezCKE. Typy zadań umieszczonewzbiorzemogą pojawić się na egzaminiematuralnymzbiologiiwkolejnych latach. Zbiór zostałwzbogaconyo repetytoriumprzed każdymdziałem.Wzbiorze znajdują się także wszystkie zadania zarkuszy maturalnych CKEzlat 2005-2017 przyporządkowane do odpowiednich działów wraz zpełnymiodpowiedziami.Mamy nadzieję, że zbiór zdobędziewzględy przyszłychmaturzystówi nauczycieli, akolejne jego edycje będą mogły stanowić doskonalsze narzędzieprzygotowawczedoegzaminumaturalnego.

TrzymamyzaWaskciuki!

NumerISBN978-83-948687-1-0

Autorzy:JacekMieszkowiczMaksymilianOgielaMaciejBryśWydawnictwoBiomedicawww.Biomedica.edu.plTel.514135175NIP:5170375090,REGON:364372662Projektokładki:JakubFochtmanDrukioprawa:MazowieckieCentrumPoligrafiiWydanieIRzeszówsierpień2017Wszelkieprawazastrzeżone.Kopiowaniebezzgodywydawcyzabronione!


3


4

BiologiakomórkiKomórkajestpodstawowąjednostkąstrukturalnąifunkcjonalnąorganizmówżywych.Żywakomórkaposiadazdolnośćdowzrostu,rozmnażaniaiprzemianymaterii.Wyróżniamykomórkisomatyczne(wszystkiekomórkiorganizmuzwyjątkiemkomórekpłciowych)orazkomórkipłciowe(generatywne).Wielkośćikształtkomórekzwiązanyjestzichfunkcją.Większośćkomórekosiąganiewielkierozmiary,ponieważkiedykomórkazwiększaswojerozmiary,owieleszybciejpowiększasięjejobjętośćniżpowierzchnia.Istniejewięczależność:wrazzewzrostemrozmiarówkomórkimalejestosunekpowierzchnidoobjętości,coutrudniawydajnytransport.

Składnikikomórkieukariotycznej(posiadającejjądrokomórkowe)

plazmatyczne nieplazmatyczne

! błonakomórkowa! cytozol(cytoplazmapodstawowa)! jądrokomórkowe! siateczkaśródplazmatyczna! mitochondria! aparatGolgiego! lizosomy! plastydy(komórkaroślinna)! błonawodniczki

! płynzawartywwakuoli! ścianakomórkowa

Budowakomórkizwierzęcej.

Rys.ŹródłoByMesserWolandorazSzczepan1990-Pracawłasna(Inkscapeutworzona),CCBY-SA3.0,https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1279365

Błonakomórkowa-wyznaczagranicekomórkiiodgraniczająodotoczenia.Wewnątrzcytoplazmywystępująstrukturykomórkoweotoczonepodobnąbłonąoddzielającąjeodcytoplazmy.Błonakomórkowajestasymetrycznąstrukturąbiałkowo-lipidową,składasięzdwóchwarstwcząsteczekfosfolipidów.Cząsteczkafosfolipiduzbudowanajestzhydrofilowejgłowyihydrofobowegoogona,dlategofosfolipidybudującebłonęumieszczonewśrodowiskuwodnymbędąsamoistnieustawiałysiętakjakprzedstawiaponiższyschemat(hydrofilowegłowywkierunkuwody,ahygrofoboweogonychcą„uciec”odwody).


5

Pomiędzyfosfolipidamiznajdująsięcząsteczkisteroli(cholesteroluuzwierząt,fitosteroluuroślin),którewzmacniająstrukturębłonyizmniejszająjejpłynność.

Wbłoniekomórkowejzanurzonesąbiałkaglobularne.Mogązajmowaćwarstwęzewnętrzną,wewnętrznąfosfolipidów,jakicałągrubośćbłony.

Białkabłonykomórkowejmożemypodzielićna:

o Białkaintegralneo Białkanośnikowe-tworząkanałyaktywnegotransportuo Białkatworzącekanałyjonoweo Białkareceptorowe-odbierająsygnałyześrodowiskazewnętrznego

Odzewnątrzbłonękomórekzwierzęcychpokrywaglikokaliks-otoczkapolisacharydowo-lipidowa.Zwiększawytrzymałośćmechanicznąkomórek,atakżeodgrywarolęwkontaktachmiędzykomórkowychirozpoznawaniusiękomórek.Glikokalikswdużymstopniupochłaniawodę,dziękitemukomórkajest„śliska”imoże„prześlizgiwać”sięprzezszczelinynp.:leukocyty„prześlizgująsię”przezwąskieszczelinynaczyńwłosowatych.Transportprzezbłonękomórkowąjestuzależnionyodwłaściwości,średnicy,ładunkuimasycząsteczek.Cząsteczkirozpuszczalnewtłuszczachmogąprzenikaćprzezbłonękomórkowąwobukierunkachnazasadziedyfuzji-zgodniezgradientemstężeń(odstronywiększegostężeniadomniejszegostężenia).Takiewłaściwościmająnp.:kwasytłuszczowe,steroidy,alkohole,etery,atakżecząsteczkiO2iCO2.Cząsteczkiwody,czymocznikamogąprzechodzićprzezbłonękomórkowąprzezmaleńkiepory.Substancjenierozpuszczalnewtłuszczach(aminokwasy,monosacharydy)wymagajątransportuaktywnegoprzezbiałkanośnikoweznajdującesięwbłoniekomórki.TegotyputransportmożeodbywaćsięwbrewgradientowistężeńiwymaganakładuenergiiwpostaciATP.


6

Transportbłonowytypuantyportuwystępujewbłonachkomóreknerwowychimięśniowych(pompasodowo-potasowa)-rozkładATPumożliwiatransportjonówNa+zkomórkinazewnątrzkomórkiijonówK+downętrzakomórki.Funkcjebłonykomórkowej:

! pośredniczywtransporciesubstancjidoizkomórki;! odbierainformacjeześrodowiskazewnętrznegopoprzezreceptorybłonowe;! uczestniczywwytwarzaniuirozprzestrzenianiuimpulsunerwowego;! uzwierzątumożliwiałączeniesąsiednichkomórek.

Ścianakomórkowa:

▪ jestmartwymskładnikiemkomórkiwystępującymuroślin(zbudowanazcelulozy),grzybów(zbudowanazchityny)ibakterii(zbudowanazmureiny);

▪ uposzczególnychgrupróżnisiębudowąchemicznąikonstrukcją;▪ ograniczazdolnośćkomórekdoodkształcaniasię,corzutujenaichruchliwość;▪ budowaścianykomórkowejzależyodczynnikówwewnątrzkomórkowych.

Ścianakomórkowapełninastępującefunkcje:

! chronikomórkęprzedurazamimechanicznymi(zewzględunaswojąsztywność);! umożliwiatworzeniepołączeńpomiędzysąsiadującymikomórkami;! stanowibarieręobronnąprzedinfekcjami.

Ścianakomórkowapierwotna-okrywamłodewzrastającekomórkiroślin,jestbardziejelastyczna,posiadaukładnieregularny.Ścianakomórkowawtórna-posiadawysokistopieńspecjalizacji,powstajepookresiewzrostu,posiadaregularnyukład,ulegadrewnieniu,mineralizacji.

INKRUSTACJA(wysycanie)

ADKRUSTACJA(powlekanie)

Odkładaniesubstancjimiędzywłóknamicelulozowymi.

Odkładaniesubstancjinapowierzchniścianypierwotnej.

Substancjeodkładane:lignina(drzewnik)–utwardzaścianękomórkową;krzemionka–powodujewzmocnienieroślinyizwiększeniejejodpornościnaatakmikroorganizmówchorobotwórczychiroślinożerców.

Substancjeodkładane:związkiocharakterzetłuszczowym:np.kutykula(kutyna+wosk)–uniemożliwiawnikaniepatogenóworazhamujenadmierneparowaniewody;suberyna(wchodziwskładkorkanieprzepuszczawodyipowietrza)–zabezpieczaroślinęprzedutratąwody,przegrzaniem,atakżeurazamimechanicznymi;polisacharydy,np.śluzy–chłonąwodęgumy–zaklejająmiejsceuszkodzeniaroślinyniczymopatrunki.


7

Cytoplazma:" stanowiintegralnączęśćkażdejżywejkomórki;" wkomórkacheukariotycznychskładasięzcytoplazmypodstawowejiorganellikomórkowych;" cytoplazmapodstawowajestkoloidembiałkowym,któregowiększączęśćstanowiwoda.

Funkcjecytoplazmy:

! tutajzachodząlicznereakcjebiochemicznem.in.glikoliza,syntezapurynipirymidyn(zasadazotowych),translacja,biosyntezakwasówtłuszczowych;

! zawieszonesąwniejorganellakomórkowe;! odpowiadazaruchirozmieszczenieorganelli;! umożliwiatransportsubstancjiwewnątrzkomórki;! tworzyśrodowiskowewnętrznekomórki.

Plazmolizaideplazmoliza

1. Poumieszczeniukomórkiroślinnejwroztworzeizotonicznymcytoplazmaprzylegadookrywającejkomórkęścianykomórkowej.

2. Poumieszczeniukomórkiroślinnejwroztworzehipertonicznymwodazgodniezprawemosmozyzaczniewypływaćzkomórki,cospowodujeodstawaniebłonykomórkowejodścianykomórkowej-plazmoliza.

3. Poumieszczeniukomórkiroślinnejzwidocznąplazmoliząwroztworzehipotonicznym,wodazgodniezprawemosmozyzacznienapływaćdownętrzakomórki-komórkaodzyskujeturgor.Zjawiskotonosinazwędeplazmolizy.

Poumieszczeniukrwinekczerwonychwroztworzehipertonicznymdojdziedowypływuwodyzkomórekizmniejszeniaichobjętości.Poumieszczeniukrwinekczerwonychwroztworzehipotonicznymdojdziedonapływuwodydownętrzakomórek,zwiększeniaobjętościkomórek,anawetichpękania.


8

Cytoszkielet:• występujetylkowkomórkacheukariotycznych,• wskładcytoszkieletuwchodząstrukturybiałkowepełniącefunkcjerusztowaniakomórki

iuczestniczącewruchukomórkiijejorganelli.Wyróżniamy:mikrotubule-budująwłóknawrzecionakario-icytokinetycznegoorazwiciirzęski.Stanowiąswoisterusztowaniekomórki,mikrofilamenty-zbudowanesązaktyny.Odpowiadająm.in.zaruchycytoplazmy,zmianękształtukomórkiiuczestnicząwskurczuwłókienmięśniowych,filamentypośrednie-tworząsilnąitrwałąsieć,dlategochroniąkomórkęprzedurazamimechanicznymi.Połączeniamiędzykomórkowe

KOMÓRKAROŚLINNA

KOMÓRKAZWIERZĘCA

– blaszkaśrodkowa-łączysąsiadującekomórki

POŁĄCZENIAZAMYKAJĄCE–uszczelniająwarstwęnabłonka

DESMOSOMY– łącząsąsiedniekomórkinabłonka– nadajądużawytrzymałośćmechaniczną

PLAZMODESMY– umożliwiajątransportniektórychzwiązków,tądrogąprzenikająrównieżwirusyroślinne– łącząsiateczkiśródplazmatyczneobukomórek

ZŁĄCZASZCZELINOWE(neksus)– tworząjekompleksybiałkowe– umożliwiajątransportsubstancji

Rybosomy:

! występująwcytoplazmiekomórekeukariotycznychiprokariotycznych,! niesąotoczonebłonąkomórkową,! wkomórkacheukariotycznychzwiązanesązbłonamisiateczkiśródplazmatycznejorazznajdują

sięwewnątrzmitochondriówichloroplastów,! zbudowanesązdwóchpodjednostekbiałkowych(dużejimałej),! odpowiadajązasyntezębiałka.

Siateczkaśródplazmatyczna:

! systembłonwkształciespłaszczonychpęcherzyków,cysternlubrurek,! dzielicytoplazmęnaprzedziały(kompartymenty),wktórychmogązachodzićróżneprzeciwstawne

procesy,! wyróżniamysiateczkęszorstką(RER)-bierzeudziałwsynteziebiałek.Jestwysokorozwinięta

wkomórkachszybkorosnącychoraztychwydzielającychbiałkoweenzymynp.ślinianki,trzustka,! siateczkagładka(SER)-umożliwiasyntezęlipidównaeksport-dobrzerozwiniętawkomórkach,któresyntezująniebiałkowezwiązkiorganicznenaeksportnp.komórkikorynadnerczy,gruczołowejąder,jajników,-uczestniczywneutralizowaniuiusuwaniutoksyn,dlategoobficiewystępujewkomórkachwątroby,-magazynujejonywapnia(szczególnieistotnedlawłókienmięśniowych).

AparatGolgiego:! występujewewszystkichkomórkacheukariotycznych,! zbudowanyzwielupłaskichcysternułożonychjednanadrugiej,


9

! nabrzegachcysterntworząsięróżnejwielkościpęcherzykitransportowe,! funkcjąaparatuGolgiegojestmodyfikowanie,sortowanie,pakowanieitransportowaniebiałek

ilipidów(dochodzącychtutajzsiateczkiśródplazmatycznej)domiejscaichprzeznaczenia,! uczestniczywwytwarzaniubłoniściankomórkowych,! występujezwyklebliskojądrakomórkowego.

Lizosomy:

! sątomałeotoczonebłonąkulistepęcherzyki,! wewnątrzzawierająenzymyhydrolityczne(hydrolazy),uczestniczącewrozkładziezwiązków

organicznych,! kwaśneśrodowisko,optymalnedlaenzymówlizosomalnychzapewniawbudowanawichbłonę

pompaprotonowadostarczającazcytozoludownętrzalizosomujonyH+-zakwaszająceśrodowisko,

! odpowiadajązatrawieniewewnątrzkomórkowezużytychorganelliorazmateriałupobranegonadrodzepinocytozyifagocytozy.

Peroksysomy:

! sątostrukturypęcherzykowate,otoczonepojedyncząbłoną,! występująuwszystkicheukariontów,! zawierająenzym-katalazęrozkładającynadtlenekwodorudowodyitlenu,! wperoksysomachzachodząreakcjeutlenianiazużyciemcząsteczkitlenu,! wkomórkachwątrobowychwspomagająneutralizacjęetanolu,! wtkankachnasionmagazynującychlipidywystępująglikosysomy-posiadająpodobnefunkcjedo

peroksysomówzdodatkowąmożliwościąprzekształcanialipidówwcukrypodczaskiełkowanianasion.

Wakuole:

! występująworganizmachroślin,grzybówiniektórychprotistów,! sątopęcherzykiotoczonepojedyncząbłoną(tonoplastem)iwypełnionepłynem(sokiem

komórkowym),! wkomórkachroślinigrzybówwakuolezawierająenzymyhydrolityczne-(podobniejaklizosomy

wkomórkachzwierząt)ibiorąudziałwprocesachtrawieniawewnątrzkomórkowego,! utrzymująodpowiednienawodnienie(turgor)komórki,! mogąbyćmiejscemmagazynowanialicznychbiałekzapasowych,! gromadząsiętuproduktyuboczneprzemianymaterii.

Proteasomy:

! odpowiadajązakontrolowanyrozkładbiałek.Mitochondria:

! sątopółautonomiczneorganella,zewzględunaobecnośćwłasnegokolistegoDNA,rybosomówizdolnościdopodziału,

! otoczonesądwiemabłonami-błonazewnętrznajestgładka,natomiastbłonawewnętrznajestpowyginanaitworzygrzebieniemitochondrialne,

! mitochondriasąmiejscemzachodzeniagłównychetapówoddychaniatlenowego,! tutajpowstajewiększośćATPbędącegoźródłemenergiikażdejkomórki,! komórkiaktywnemetabolicznienp.włóknamięśniasercowegozawierajądużąilość

mitochondriów.


10

Rys.Mitochondrium.

Plastydy:

! sącharakterystycznedlakomórekroślinorazniektórychprotistów,! wyróżniamyplastydybarwne-chloroplastyichromoplastyorazplastydybezbarwne-leukoplasty.! sątopółautonomiczneorganella,zewzględunaobecnośćwłasnegokolistegoDNA,rybosomów

izdolnościdopodziału,! otoczonesądwiemabłonami-błonazewnętrznajestgładka,natomiastbłonawewnętrznatworzy

wpukleniazwanetylakoidami,! chloroplasty-występująworganachroślinwystawionychnadziałanieświatła.Sąaktywne

wprocesiefotosyntezy,zawierająchlorofilepochłaniająceenergięświatłasłonecznegopotrzebnądofotosyntezy,nadajązielonezabarwienienadziemnympędom,

! chromoplasty-zawierająkarotenoidyiksantofilenadająckwiatomiowocomcharakterystycznezabarwienie,

! leukoplasty-biorąudziałwtworzeniuimagazynowaniuskrobiisubstancjizapasowych.Występująwkomórkachorganówspichrzowych,nieposiadająbarwników,

Rys.Chloroplastźródło:BySuperManu-ownworkbasedonChloroplaste-schema.gif,CCBY-SA3.0,https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2923179.

Jądrokomórkowe:

! zawierawiększośćkomórkowegoDNA,! otoczonejestpodwójnąbłoną-otoczkąjądrową,wktórejznajdująsięliczneporyjądrowe,

umożliwiającetransportsubstancjimiędzywnętrzemjądra,acytozolemnp.przezporyjądrowedocytozoluprzedostająsiępowstałewjądrzerybosomy,

! zewnętrznabłonaotoczkijądrowejłączysięzsiateczkąśródplazmatycznąszorstką,napowierzchniktórejmogąznajdowaćsięrybosomy,

! jądrowypełnianukleoplazma-wniejznajdujesięchromatynaorazjąderko,! jąderko-jesttonieobłonionytwórwobrębiejądrakomórkowego.OdpowiadazasyntezęrRNAoraz

montowanierybosomówzrRNAibiałek,! jądrokomórkowezawieramateriałgenetycznyiprzekazujegokomórkompotomnym,! kontrolujeprzebiegmetabolizmukomórkowego,wzrost,podziałiróżnicowaniekomórek,! wjądrzekomórkowymzachodzireplikacjaitranskrypcja.


11

Wjądrzekomórkowymwystępujechromatyna-włóknistasubstancjazbudowanazDNAnawiniętegonabiałkahistonoweorazzestabilizującychbiałekniehistonowych.Wyróżniamydwiepostaciechromatyny:

! euchromatyna---chromatynaluźna–genetycznieaktywna,! heterochromatyna–chromatynaskondensowana–genetycznienieaktywna.

Winterfazie-czylinajdłuższejfazieżycia,wktórejkomórkaprzygotowujesiędopodziału,chromatynajestnajbardziejrozproszona,gdyżDNAmusibyćdostępnydlaenzymówbiorącychudziałwprocesiesyntezybiałkaireplikacji.Gdyzbliżasięfazapodziałowa(fazaM)nicichromatynyzwijająsięcorazbardziej,stająsięmocniejskondensowane,ażwkońcujakochromosomymitotyczneosiągająnajwyższystopieńkondensacji(chromosomjesttopostaćpodziałowachromatyny).Należypamiętać,żeliczbachromosomówjestcechągatunkową.Uczłowiekawystępuje2n–46chromosomówanp.umyszy:2n–40chromosomów.Wszystkiekomórkiorganizmuczłowiekazwyjątkiemkomórekpłciowych(gamet)posiadająpodwójnyzestawchromosomów2n,natomiastkomórkipłciowe(gamety)posiadająpojedynczyzestawchromosomów1n.Kompletnyzestawchromosomów,charakterystycznydladanegoorganizmutokariotyp.Cyklżyciakomórki

• Wszystkiekomórkipowstaływwynikupodziałuinnychkomórek.• Podziałkomórkiobejmujekariokinezę-podziałjądrakomórkowegoorazcytokinezę-podział

cytoplazmy.• Wyróżniamyczteryrodzajepodziałówkomórki:mitozę,mejozę,amitozęiednomitozę.• Cyklżyciowykomórkiobejmujejejwzrost,anastępniepodziałnakomórkipotomne.• Czastrwaniacyklukomórkowegojestuzależnionyodrodzajukomórki.

Wcyklukomórkowymwyróżniamy:

! interfazę-najdłuższafazażyciakomórki,wktórejkomórkaprzygotowujesiędopodziałumitotycznegolubmejotycznego.Obejmujetrzyfazy(G1,SiG2),

! fazęM(podziałkomórki)-składasięzpodziałujądrakomórkowegoicytoplazmy.

Rys.Źródło:CCBY-SA3.0,https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=369752

FazaG1-następujewzrostkomórki,zwiększenieliczbyorganelliisyntezyenzymówpotrzebnychdoreplikacjiDNA.FazaG0-fazaspoczynku,komórkazatrzymujepodziałizaczynasięspecjalizować.Dotyczytonp.komóreknerwowych,czymięśniowych.FazaS-dochodzidopodwojeniamateriaługenetycznegokomórki(replikacji).DziękitemukażdazkomórekpotomnychbędziemiałatakąilośćDNA,jakąmiałakomórkarodzicielska.FazaG2-nasilasięsyntezabiałek(wszystkichpróczbiałekhistonowych,którepowstaływfazieG1/S).


12

Ryc.Wykresobrazującyzmianyliczbychromosomów(n)iilościDNA(c)wposzczególnychfazachcyklukomórkowego.

Rys.Podziałmitotycznykomórki.Źródło:NapodstawieVonDiagrama_Mitosis.svg:Jpablocadtranslation:Matt(talk)-Diagrama_Mitosis.svg,

CCBY-SA3.0,https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6747565

Przebiegcytokinezywkomórcezwierzęcej

Przebiegcytokinezywkomórceroślinnej

Wpłaszczyźnierównikowejkomórkimikrofilamentytworząpierścieńkurczliwyprowadzącydopowstaniabruzdypodziałowej.Pierścieńzaciskasięażdocałkowitegorozdzieleniacytozoluizanurzonychwnimorganelli.

Wwynikuprzekształceńwrzecionakariokinetycznegoformujesięfragmoplast.AparatGolgiegowytwarzapęcherzykizwielocukrami,którezlewającsięwpłaszczyźnierównikowejfragmoplastudostarczająmateriałudobudowybłoniściankomórekpotomnych.


13

CIĄGDALSZYREPETYTORIUM,WRAZZZADANIAMIZKOMÓRKIDOSTĘPNYWPEŁNEJWERSJIPAPIEROWEJ.PONIŻEJZADANIAZBEZKRĘGOWCÓW,REPETYTORIUMDOSTĘPNEWPEŁNEJWERSJI.

BezkręgowceZad.1Poniżejprzedstawionoschematytrzechgłównychrodzajówbudowygąbek.

Źródło:http://logbia.republika.pl/gabkatrzyprzek.gif

Zad.1.1(1p.)Napowyższychschematachmożnazauważyćtendencjadozwiększaniailościkomórwewnętrzugąbki.Jakijestpozytywnyskutektegofaktudlagąbki?………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.1.2(1p.)Narysunkunr1oznaczstrzałkamikierunekprzepływuwodyprzezgąbkę(jednastrzałkadlawlotu,drugastrzałkadlawylotu).Zad.1.3(1p.)Jaknazywająsiękomórkispecyficznedlagąbekodpowiedzialnezazapewnienieprzepływuwody.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.2Gąbkitoorganizmymorskie,osiadłe.Sąnajprostszymiorganizmamizwierzęcymi,nieposiadajątkanek,zbudowanesązkilkunasturodzajówkomórekpełniącychróżnefunkcje.Poniżejprzedstawionobudowęjednegozrodzajówkomórekbudującychgąbkę-choanocytu.

Rys.źródło:https://www.bryk.pl/s%C5%82owniki/s%C5%82ownik_biologiczny/img/00000651.png

Ciałokomórkikołnierzykowej


14

Zad.2.1(1p.)Jakajestfunkcjawicichoanocytuwkontekścieodżywianiagąbki?…………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.2.2(1p.)Wbudowiegąbkiwarstwęśrodkowąstanowigalaretowatasubstancja-mezohyl.Wmezohyluczęstoznajdująsięigłymineralnestanowiąceszkieletwewnętrznygąbki.Wyjaśnij,jakajestrolaigiełmineralnychwkontekścieśrodowiskabytowaniagąbek.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.2.3(1p.)Komórkigąbekposiadająogromnemożliwościprzekształcaniasięwkomórkiinnegotypu,conazywanejesttotipotencjalnością.Jakąkorzyśćodnoszągąbkizposiadaniakomórektotipotencjalnych.…………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.3Rozgwiazdynależądoszkarłupni-jedynychbezkręgowcówwtóroustych.Prowadząonedrapieżnytrybżycia,ofiarypołykająwcałości.Zad.3.1(1p.)Rozgwiazdysązdolnewczasiepolowaniadowynicowaniażołądkaprzezotwórgębowyiotoczenianimofiary.Wyjaśnij,jakiepraktyczneznaczeniedlarozgwiazdmatakaumiejętność.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.3.2(1p.)Rozgwiazdywykształciłyspecyficznyrodzajporuszaniasięzwiązanyzposiadaniemukładuspecyficznegowyłączniedlaszkarłupni.Podajnazwęwspomnianegoukładu.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.3.3(1p.)Dlaczegoorozgwiazdachmożnamówić,żesąorganizmamiwtóroustymi?………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.4Poniżejprzedstawionoschematbudowyciałanicieni:A-drapieżnychB-pasożytujących.Naschemaciewyraźniewidocznesąróżnicewbudowieciałanicieniwzależnościodichtrybużycia.


15

Rys.Źródło:http://3.bp.blogspot.com/-eHnVWEFUtKM/T5avHgKD_pI/AAAAAAAAAG0/qvvfh4eq_-o/s1600/bez%25C2%25A0tytu%25C5%2582u1.JPG

Zad.4.1(1p.)Podajdwieróżniceodnoszącesiędoworapowłokowomięśniowegowbudowiedrapieżnikówipasożytów.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.4.2(1p.)Międzydrapieżnikamiipasożytamiwystępująrównieżróżnicewprzeprowadzanymoddychaniukomórkowym.Podajprzykładowąróżnicędotyczącąoddychania.Swojąodpowiedźuzasadnij,podająccojesttegoprzyczyną.……………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.4.3(1p.)Wjakisposób,przystosowaniemdoprowadzonegotrybużyciajestwystępowaniedużejilościmięśniwprzypadkuorganizmuA?…………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.5Przywrakrwijestrozdzielnopłciowympasożytem,któregożywicielemostatecznymmożebyćczłowiek.Charakterystycznedlatychpasożytówjestto,żezawszewystępująparami.Dorosłaprzywrapasożytujewekrwi,żywisięniąidajeobjawychorobotwórczespowodowanemiędzyinnyminiszczeniemnaczyńkrwionośnych.Częstowprzebieguzakażeniaprzywrąkrwipojawiasiękrwiomocz.Poniżejprzedstawionoschematycznąbudowęprzywrkrwi.

Rys.źródło:Biologia.A.Czubaja.WydawnictwoPWRiL


16

Zad.5.1(1p.)Jakieznaczeniedlaprzywrmawystępowanieosobnikówżeńskichwspecjalnychrynienkachwcielesamca.………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.5.2(1p.)Czyprzywrykrwicharakteryzujedymorfizmpłciowy?Odpowiedźuzasadnij.………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.5.3(1p.)Wykażzwiązekmiędzyobecnościąprzywrkrwiworganizmieczłowieka,awystępowaniemkrwiomoczu.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.6Płazińcepasożytującenajczęściejsąorganizmamijednopłciowymi,cozwiązanejestztym,żebardzoczęstozdarzasięiżbytująsameworganizmieżywiciela.Zad.6.1(1p.)Wykażjakąkorzyśćodnosząpasożytyzbyciajednopłciowymi.…………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.6.2(1p.)Jakijestcelrozmnażaniabezpłciowegowprzypadkupasożytów?………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.6.3(1p.)Czywprzypadkupasożytniczychpłazińcówczęściejspotykamysięzrozwojemprostymczyzłożonym?Odpowiedźuzasadnij.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.7Poniżejprzedstawionobudowęnicienia.

Zad.7.1(1p.)Napowyższymschemaciemożnazauważyć,żenicienieposiadajądrożnyprzewódpokarmowy.Wytłumaczjakiematoznaczeniewkontekściewydajnościodżywiania.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………


17

Zad.7.2(1p.)Wbudowienicieniwystępujewielowarstwowytwardyoskórek.Podajjednącechępozytywnąinegatywnązwiązanązposiadaniemoskórkaprzeznicienie.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.8Napodstawienabytejwiedzyzzakresubiologiiodpowiedznaponiższepytania.Zad.8.1(1p.)Podajjednofizjologiczneprzystosowanieformydorosłejtasiemcauzbrojonegodoprzeżyciawjegonaturalnychwarunkachbytowania.Wyjaśnijwjakisposóbprzyczyniasiętodojegofunkcjonowania.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.8.2(1p.)Podaj,jakiezwierzęjestnajczęściejżywicielemtasiemcauzbrojonego.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.8.3(1p.)Podaj,wjakisposóbmożnachronićsięprzedzarażeniemwągramitasiemcauzbrojonegoobecnymiwmięsie.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.9Bruzdogłowiecszerokijestprzykłademtasiemcapasożytującegowludzkimjeliciecienkim.Poniżejprzedstawionocyklrozwojowytegoorganizmu.

Rys.źródło:https://mayordreamer.files.wordpress.com/2016/01/slide_33.jpg

Zad.9.1(1p.)Napodstawiepowyższegoschematuiwłasnejwiedzywytłumacz,jakieznaczeniemawystępowanieorzęsieniawkoracidium.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………


18

Zad.9.2(1p.)Naschemaciemożnazauważyć,żetasiemiecposiadadwóchżywicielipośrednich.Jakieznaczeniedlapasożytówmazwiększenieliczbyżywicielipośrednich?………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.9.3(1p.)Bruzdogłowiecszerokipasożytującwjelitachpowodujeznacznyubytekwchłanianiasubstancjiodżywczychprzezludzkiorganizm,m.in.bardzointensywnieprzyczyniasiędospadkuwitaminyB12.Znającfunkcjętejwitaminyworganizmiepodajjedenobjawzwiązanyzjejniedoboremmogącywystąpićwprzebieguzakażeniabruzdogłowcemszerokim.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.10Parzydełkowcetoorganizmydwupostaciowe,występująwpostacipolipaimeduzy.Polipzazwyczajprzezwiększączęśćżyciaprowadziosiadłytrybżycia.Poniżejprzedstawionoschematbudowypolipa.

Zad.10.1(1p.)Wyjaśnij,jakieznaczeniewkontekścietrybużyciamawystępowaniewbudowiepoliparamionzbudowanychzkomóreknabłonkowo-mięśniowych.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.10.2(1p.)Charakterystycznymelementembudowyparzydełkowcówsąparzydełka.Wyjaśnij,jakąspełniająonefunkcjewżyciutychorganizmów.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.10.3(1p.)Wwynikujakiegomechanizmuparzydełkowiecmożeprzejśćzformypolipawformęmeduzy?………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.11Wśródpierścienicwyróżniamygromadęskąposzczetów.Jednymznajbardziejznanychprzedstawicielijestdżdżownica,któraodżywiasięzawartąwglebiemateriąorganiczną.Poniżejprzedstawionoschematbudowyprzewodupokarmowegodżdżownicy.


19

Rys.źródło:http://4.bp.blogspot.com/-IzX917txbC4/T7u5jwxSlVI/AAAAAAAAAK8/ybixVjq_ZBA/s1600/jelito.bmp

Zad.11.1(1p.)Dżdżowniceposiadajądrożnyprzewódpokarmowy.Wyjaśnij,dlaczegotakabudowajestniezbędnadlaprawidłowegofunkcjonowaniatychorganizówwnaturalnymśrodowisku.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.11.2(1p.)Wyjaśnij,jakieznaczeniedlażyciadżdżownicymasilnieumięśnionagardziel.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.11.3(1p.)Jakipozytywnyskutekdlaroślinwywieraobecnośćdżdżownicwglebie,wktórejteroślinysięzakorzeniają?………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.12Pasożytypełniąwieleróżnychfunkcjiwekosystemie.Funkcjetemogębyćnegatywnedlajednostki,alepozytywnedlapopulacjijakocałości.Ścisłyzwiązekpasożytówiichżywicieliwtokuewolucjipowodował,żewykształcaniepewnychcechprzezżywicielibyłoodpowiedziąnadziałalnośćpasożytów.Pasożytytakżezmieniałyswojeprzystosowaniewmiaręzmianichżywicieli.Zad.12.1(1p.)Jaknazywasięopisanywtekścieproceszależnościrozwojuewolucyjnegojednegoorganizmuoddrugiego?………………………………………………………………………………………………………………………………………………..Zad.12.2(1p.)Jakąpozytywnącechędlapopulacjiswoichżywicielimogąpełnićpasożyty?……………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.13Poniżejprzedstawionoprzekrójpoprzecznyciałastawonoga.


20

Rys.napodstawie:„Biologia”PodręcznikNowaEra2008częśćtrzeciastr.372.

Zad.13.1(1p.)Podaj,jakacechaanatomicznamięśnistawonogów,odróżniającajeodpozostałychbezkręgowców,zapewniłaimmożliwośćporuszaniakończynami.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.13.2(1p.)Ciałostawonogówjestpokryteoskórkiemzbudowanymm.in.zchityny.Wprzypadkuspożyciaprzezczłowieka,chitynaniejesttrawiona.Mimo,żeniedostarczaonasubstancjiodżywczych,chitynapełnipozytywnąfunkcjąwdiecie.Wyjaśnijnaczympolegatafunkcja.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.13.3(1p.)Napodstawiepowyższegoschematupodajargumentpotwierdzający,żestawonoginależądobezkręgowców.………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………Zad.14Poniżejprzedstawionoschematyczniebudowęorganizmuowadazeszczególnymwyróżnieniemukładuoddechowego.Specyficznymiorganamiwchodzącymiwskładukładuoddechowegoowadówsątchawki.

Rys.źródło:http://cronodon.com/images/insect_tracheal_system.jpg

Zad.14.1(1p.)Zaznacznapowyższymrysunkutchawki(strzałkapełna)iprzetchlinki(strzałkaprzerywana).Zad.14.2(1p.)Wymieńdwiefunkcjejakiepełniątchawkiworganizmieowadów.


21

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.14.3(1p.)Wymieńjednącechę,innąniżobecnośćtchawek,któraświadczyotym,żedanybezkręgowiecjestowadem.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.15BardzoznanymprzedstawicielemowadówwPolscejestpszczoła.Pszczołyzdużąefektywnościąbiorąudziałwzapylaniuroślin.Wśródpszczółwyróżniamytrzyzasadniczerodzajeosobników:królową,robotnice(osobnikżeńskiniezdolnydorozmnażaniapłciowego),truteń(osobnikmęski).Ciekawymzjawiskiemzachodzącymwrozwojupszczółjestichmożliwośćdorozmnażaniasięzarównopłciowego–wtedyjajaskładakrólowa,jakirozmnażaniabezpłciowegopartenogenetycznego(jajatakiemożeskładaćrównieżkrólowa,aletakżerobotnice).Zjajpowstałychnadrodzepartenogenezymogąrodzićsiętylkoosobnikipłcimęskiej.Zad.15.1(1p.)Wyjaśnij,dlaczegopartenogeneza,mimożejestformązwiększanialiczbyosobnikówpotomnych,niejestwstaniezapewnićprzetrwaniapopulacji.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.15.2(1p.)Wyjaśnij,wjakisposóbpszczołyprzyczyniająsiędozapylaniaroślin.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.15.3(1p.)Ostatnimilatypojawiająsiędoniesieniaomasowymginięciupszczół.Podajjedenmożliwyskutekdlarolnictwamasowegoginięciapszczół.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.16Poniżejprzedstawionoróżnegorodzajuaparatygęboweowadów.

Rys.źródło:Biologia.A.Czubaja.WydawnictwoPWRiL


22

Zad.16.1(1p.)Podaj,czypowyższeaparatygębowesąnarządamianalogicznymiczyhomologicznymi.Odpowiedźuzasadnij.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.16.2(1p.)Któryzpowyższychaparatówgębowychnależydoowadaroślinożernego?Odpowiedźuzasadnij.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.16.3(1p.)Aparatygębowesączęściągłowyowadów.Jakieinnegłówneczłonywchodząwskładbudowyciałaowada.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.17MuchadomowajestjednymznajbardziejznanychprzedstawicieliowadówwPolsce.Jesttoorganizmjajorodny.Jajazktórychwylęgająsięlarwypopewnymczasieulegająprzepoczwarzeniu,przechodzącprzezfazępoczwarkidająpostaćdorosłą–imago.Zad.17.1(1p.)Wyjaśnij,dlaczegomuchadomowaskładajajawkale.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.17.2(1p.)Podaj,czywrozwojumuchydomowejwystępujeprzeobrażenieniezupełneczyzupełne.Odpowiedźuzasadnij.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.17.3(1p.)Jakinegatywnyskutekdlazdrowiaczłowiekamożemiećkontaktzmuchądomową?…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.18Gatunkigąbek,zwłaszczasłodkowodnych,sąuznawanezabioindykatory,cooznacza,żestanowiąwskaźnikczystościwód.Zad.18.1(1p.)Określ,czypowyższegatunkibędąnależałydoeurybiontówczystenobiontów.Odpowiedźuzasadnij.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.18.2(1p.)Jakąinnąrolęwekosystemiemogąspełniaćgąbki?……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.18.3(1p.)Podajjeden,innyznanyCiorganizm,któryrównieżmożebyćuznanyzabioindykator.


23

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.19(3p.)Poniżejprzedstawionoinformacjeodnoszącesiędobudowyukładównarządowychbezkręgowców.OceńprawdziwośćponiższychinformacjiwpisującwodpowiednichmiejscachtabeliliteręP–prawdziwelubF–fałszywe.

1.

Wmiaręrozwojuewolucyjnegozwierzątbezkręgowychcorazbardziejskomplikowaneorganizmycechujecorazwiększacentralizacjaukładunerwowego.Przykładowozbardzoscentralizowanymukłademmamydoczynieniawprzypadkupająków,anajmniejscentralizowanymwprzypadkugąbek.

2.

Bardzoistotnymukłademdlafunkcjonowaniaorganizmówżywychjestukładruchu.Jednymzelementówukładuruchusąmięśnie.Większośćbezkręgowcówposiadawswejbudowiemięśniegładkie,wyjątkiemsąstawonogi,któreposiadająmięśniepoprzecznieprążkowane.

3.

Wzależnościodrodzajuzmianzachodzącychwczasierozwojuzarodkowegozwierzątbezkręgowych,możnajepodzielićnadwuwarstwowceitrójwarstwowce.Dotychpierwszychzaliczamygąbkiiparzydełkowce,adotrójwarstwowcówpozostałebezkręgowce.

Zad.20Poniżejprzedstawionoschematbudowyowada.

Rys.źródło:http://static.opracowania.pl/images/186967/budowa_owada.jpg

Zad.20.1(1p.)Wymieńdwie,widocznenarysunkucechyowadówodróżniającejeodpozostałychstawonogów.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.20.2(1p.)PrzykłademwystępującegowPolsceowadajestpszczołamiodna.Wprzypadkuużądleniaosobyuczulonejprzezpszczołymożedojśćdostanuzagrażającegożyciunazywanegowstrząsemanafilaktycznym.Wewstrząsiewystępujeuogólnionyrozkurcznaczyńkrwionośnychorganizmuczłowieka,coskutkujespadkiemciśnieniakrwi,comożedoprowadzićnp.dośmiertelnegoniedotlenieniamózguspowodowanegoniedostatecznymprzepływemkrwiprzeznaczyniamózgowe.Napodstawiepowyższegotekstuiwiedzynatematdziałaniaadrenalinynanaczyniakrwionośne,wyjaśnijdlaczegouosóbwewstrząsieanafilaktycznymwskazanejestpodawanieadrenaliny.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


24

Zad.21Poniżejprzedstawionocyklżyciowyparzydełkowców.

Źródło:ClaudeA.Villee„Biologia”,wydanieVII,Warszawa1978(str.360)

Zad.21.1(1p.)NazwijprocesoznaczonyliterkąX.………………………………………………………………Zad.21.2(1p.)Napodstawieschematuwymieńformęparzydełkowca,którarozmnażasiębezpłciowo.Odpowiedźuzasadnij.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.21.3(1p.)Wymień,jakieznaczeniedlarozwojutychorganizmówmaprzemianapokoleń.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.22(1p.)Ścianaciałagąbekzbudowanajestzdwóchwarstwkomórek,międzyktórymiznajdujesięgalaretowatasubstancjamezoglea.Wyjaśnij,dlaczegogąbekniemożnazaliczyćdotkankowców?…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.23(1p.)Zpośródwymienionychzwierzątpodkreślte,uktórychwystępujetrawieniewewnątrzkomórkowe.

GąbkiJamochłonyPierścienicePłazińceStawonogiMięczakiZad24(3p.)Przeanalizujponiższytekstdotyczącyparzydełkowców,podkreślającwłaściwestwierdzenia.


25

Stułbiopławymająpostaćpolipa/meduzy/polipalubmeduzy,wkorzystnychwarunkachrozmnażająsięnajczęściejbezpłciowo/płciowo,natomiastwniekorzystnychbezpłciowo/płciowo.Stułbiopławy,jakiwszystkieparzydełkowcetozwierzętajednowarstwowe/dwuwarstwowe/trójwarstwowe.Zad25(1p.)„Płazińcepasożytniczenieposiadająubarwieniaciała,ponieważjestonoimzbędne.”Ustosunkujsiędotegostwierdzeniapodającjedenargument.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.26(1p.)Zwierzętamogąposiadaćpromienistąlubdwubocznąsymetrięciała.Wskaż,któraznichjestcharakterystycznadlazwierzątwolnożyjących.Uzasadnijswójwybórpodającjedenargument.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.27(1p.)Wtórnajamaciała(celoma)pierwszyrazpojawiłasięupierścienic.Płazińce,atakżeobleńcenieposiadająwtórnejjamyciała.Podaj,dlaczegoupłazińcówniewystępujewtórnajamaciała.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.28(1p.)Cechącharakterystycznądlapłazińcówiobleńcówjestwystępowaniewichcielehydroszkieletu.Podajjakąfunkcjęmożepełnićhydroszkieletutychorganizmów.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Zad.29(1p.)„Płazińceposiadająpłaskieciało.Spłaszczenieutrzymywanejestdziękiobecnościmięśnigrzbietobrzusznychimaistotneznaczenieadaptacyjne.”Uzasadnijtostwierdzenie,podającjedenargument.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.30(1p.)„Nicieniesąszerokorozpowszechnione.Zamieszkująśrodowiskowodne,alerównieżglebę.Niektóregatunkiżyjąwwodachszczelinowychznajdującychsięnawet3,6kmpodpowierzchniąziemi-głębiej,niżjakiekolwiekinneznaneorganizmywielokomórkowe.Większośćznichjestpasożytamizwierzątiroślin.”Wyjaśnij,jakiecechyprzystosowawczepozwoliłyopanowaćróżnorodne,nawetekstremalneśrodowiska.Źródło:Solomon,Berg,Martin,Villee:Biologia.Warszawa:MULTICOOficynaWydawnicza,1998.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.31(1p.)Niektórebezkręgowce,abyżyćmusząwykonywaćruchyoddechowe.Podajnazwęgromady,którejprzedstawicielewykonująruchyoddechowe.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.32(1p.)Owadyjakojedynebezkręgowceposiadająślinianki,którychwydzielinazawieraenzymydostającesię


26

dowola.Podajjakąfunkcjęmogąpełnićślinianki.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.33(1p.)Owadyodniosłysukcesewolucyjny.Sąjednąznajliczniejszychgrupbezkręgowcówwystępującychnalądzie.Ustosunkujsiędotegostwierdzeniapodającjedenargument.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.34(1p.)Ważnązdobycząewolucyjnąbyłopowstaniewtórnejjamyciała(celomy)porazpierwszyupierścienic.Zdobycztaumożliwiaoddzieleniesystemumięśniowegojelit,odsystemumięśniowegopokrywyciała.Wyjaśnij,jakieznaczniedlazwierzątmiałfaktpowstaniawtórnejjamyciała(celomy).…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.35(1p.)Feromony,tosubstancjechemiczneprodukowaneprzezzwierzęta.Zewzględunafunkcjęmożnajepodzielićna:płciowe,obronne,odstraszające,alarmowe,społeczneitd.Bezkręgowce,awszczególnościowady,wykazujądużąwrażliwośćnaprodukowaneprzezsiebieferomony.Podajwjakisposóbmożnawykorzystaćtenfaktdouprawymonokultur.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.36(1p.)Parzydełkowcecharakteryzująsiępromienistąsymetriąciała.Podajjednąkorzyść,dlaparzydełkowców,wynikającązpromienistejsymetriiichciała.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.37(2p.)Pogrupujponiższestwierdzenianate,którecharakterystycznesądlazwierzątpierwoustychoraznacharakterystycznedlazwierzątwtórnoustych,wpisującodpowiednieoznaczenialiterowe.a)bruzdkowaniespiralne,b)bruzdkowaniepromieniste,c)mezodermapowstajezkomórekprajelita,d)mezodermapowstajezkomórek,któreprzemieszczająsiędownętrzablastoceluinamnażająZwierzętapierwouste:…........... Zwierzętawtórnouste:…...........Zad.38(1p.)Uporządkujponiższezwrotytak,abystanowiłyplanbudowybezkręgowcówodczęścigrzbietowejdobrzusznej.

a)układpokarmowyb)układkrwionośnyc)układnerwowy…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.39(1p.)Regeneracjatozdolnośćorganizmówdoodtworzeniautraconejczęściciała.Dużązdolnośćregeneracyjnąwykazująwypławkinależącedowirków,zaliczanedowolnożyjącychrobakówpłaskich,


27

natomiastrobakipasożytniczejakprzywry,tasiemceinicieniesąniezdolnedoregeneracji.Wyjaśnij,dlaczegorobakomprowadzącympasożytniczytrybżycianiesąpotrzebnezdolnościdoregeneracji.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Zad.40(1p.)Narysunkuprzedstawionocyklżyciowyjednegozkrążkopławów.

Korzystajączrysunku,dokonajkorektyponiższychzdań,wykreślającwkażdymznichokreślenienieprawdziwe.1.Meduzyrozmnażająsiępłciowo/bezpłciowo.2.Zapłodnienieuprzedstawionegokrążkopławajestzewnętrzne/wewnętrzne.3.Wcyklużyciowymkrążkopławówobapokolenia–meduzaipolip–sąhaploidalne/diploidalne.

Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziomrozszerzony,maj2012.

Zad.41(3p.)Parzydełkowcesąwodnymidwuwarstwowymizwierzętamitkankowymi.Dorosłepostaci(polipimeduza)majązróżnicowanerozmiary–odrozmiarówkilkumilimetrowychdokilkumetrowych.Zwierzętateniemająukładukrwionośnego,wydalniczegoanioddechowego.Poniżejprzedstawionoschematbudowymikroskopowejfragmentuścianyciałastułbi–przedstawicielaparzydełkowców.

a) Określ,którącyfrą–1czy2–oznaczononaschemacieepidermę(ektodermę).Odpowiedź

uzasadnij.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b) Podajnazwydwóchetapówtrawieniapokarmuiokreślichlokalizacjęworganizmie

parzydełkowców.NazwaetapuI:.................................................... Lokalizacja:..................................................NazwaetapuII:................................................... Lokalizacja:.................................................


28

c) Wyjaśnij,dlaczegoparzydełkowce,nawetteodużychrozmiarachciała,niemająnarządówsłużącychdowymianygazowej.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


Zad.42(2p.)Schematprzedstawiapodziałciałaukwiałapłaszczyznamisymetrii.

Podajnazwętegorodzajusymetriiciałaiuzasadnijjednymargumentem,żejestonabardzokorzystnadlategozwierzęcia.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


Zad.43(1p.)Poniżejopisanofragmentcyklurozwojowegoprzywrymotylicywątrobowej.Urzęsionalarwa(miracidium)wnikaaktywniedociałaślimakabłotniarkimoczarowej,gdzieprzekształcasięwworkowatąsporocystę.Wewnątrzkażdejsporocystyrozwijająsięliczne,równieżworkowatelarwy–redie,awewnątrzkażdejrediirozwijająsięliczneruchliwelarwy–cerkarie.Wkażdymślimakuzjednegomiracidiummożepowstaćkilkasetcerkarii.Cerkarieopuszczająciałoślimakaiprzekształcająsięwotoczoneosłonką,przymocowanedoroślinnadwodnychstadiainwazyjne–metacerkarie,którerazemzroślinamimogązostaćzjedzoneprzezbydło.Wyjaśnijznaczenie,jakiemadlategopasożytazwielokrotnienieliczbylarwwtrakciecyklurozwojowego.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


Zad.44(2p.)Podkreślcechycharakterystycznedlabudowypierścienic.A.Ciałopokrytecienkąchitynowąkutykulą.B.Obecnośćworapowłokowo-mięśniowego.C.Oddychanietchawkami.D.Otwartyukładkrwionośny.E.Metamerycznieułożonenarządywydalnicze.



29

Zad.45(2p.)Naschematach(A–C)przedstawionouproszczonecykleżyciowerobakówpasożytniczych.

a) SpośródschematówBiCwybierzten,któryprzedstawiacyklżyciowytasiemcauzbrojonego.

Uzasadnijwybór.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Wybierzzponiższychipodkreśldwaprzykładypasożytów,dlaktórychcharakterystycznyjestcyklrozwojowyprzedstawionynaschemacieA.

owsik,tasiemiecnieuzbrojony,glistaludzka,bruzdogłowiecszeroki,tasiemiecbąblowcowyŹródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziomrozszerzony,maj2010.

Zad.46(2p.)Naschemacieprzedstawionobudowęwewnętrznąślimakawinniczkazoznaczeniemukładukrążenia.

a) Jakijestukładkrążeniategoślimaka:otwartyczyzamknięty?Zaznaczwłaściwąodpowiedź.A.otwarty B.zamknięty

b) Dokreski()umieszczonejnaschemaciedorysujgrotstrzałkiwskazującykierunekprzepływu

krwi.Wybierzwłaściwezakończeniezdania.Zaznaczonenaschemacienaczyniahemolimfatycznesą

A.żyłami. B.tętnicami.Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziomrozszerzony,maj2010.

Zad.47(1p.)Uzwierzątobojnaczych(hermafrodytycznych),np.dżdżownicylubślimakawinniczka,podczasrozmnażaniapłciowegodwaosobnikiłącząsięzesobą,żebyprzekazaćsobiewzajemnienasienie.Podajnazwęopisanegoprocesuiwyjaśnij,dlaczegowymianagametpomiędzyosobnikamiobojnaczymijestkorzystna.


30

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziomrozszerzony,maj2013.

Zad.48(2p.)Jajailarwypasożytów,takichjaktasiemce(np.uzbrojonyinieuzbrojony),glisty,owsiki,włośnie,dostająsiędoorganizmuczłowiekadrogąpokarmową.Zaproponujpojednymprzykładziedziałań,którepozwoląCiuniknąćzarażenia:glistąludzką..............................................................................................................................................włośniemspiralnym....................................................................................................................……………

Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziompodstawowy,maj2010.

Zad.49(3p.)Cyklerozwojowetasiemcanieuzbrojonego(Taeniasaginata)itasiemcauzbrojonego(Taeniasolium)sąpodobne.Wobydwuprzypadkachdorosłypasożytbytujewjeliciecienkimczłowieka,azarażenienastępujepoprzezzjedzeniemięsazwągrami,jednakżywicielempośrednimT.saginatajestkrowa,aT.solium–świnia.JedyniewprzypadkuT.solium,jeślidoorganizmuczłowiekadrogąpokarmowądostanąsięjajategotasiemca,możedojśćdochorobyzwanejwągrzycą,wktórejprzebiegupowstająwągrywcieleczłowieka.

a) Podajjednązmożliwychprzyczyn(niewynikającychzcechtychtasiemców)tego,żewPolsceuludziznacznieczęściejspotykasięprzypadkizarażeniaT.saginataniżT.solium,chociażspożyciewołowinyjestniższeniżspożyciewieprzowiny.

...................................................................................................................................................................


31

b) Określ,jakimżywicielemtasiemca(ostatecznymczypośrednim)stajesięczłowiekwprzypadkuspożyciajajT.solium.Odpowiedźuzasadnij.

...................................................................................................................................................................

c) Wskażelementukładuodpornościowego,któryniejestzaangażowanywzwalczanietasiemcówworganizmieczłowieka,wrazzwłaściwymuzasadnieniem.Zaznaczodpowiednieoznaczenieliczboweiliterowe.

Wzwalczaniutasiemcówworganizmieczłowiekaniebiorąudziału

Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii,nowapodstawaprogramowa.Poziomrozszerzony,grudzień2014.

Zad.50(2p.)Schematbudowyprzewodupokarmowegopijawkilekarskiej.

Pijawkataodżywiasiękrwiąkręgowców.Wyjaśnij,jakieznaczeniewodżywianiusiętejpijawkimająuchodzącedojamygębowejgruczołyślinoweidużewole.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


Informacjadozadań51.i52.Narysunkachponiżejprzedstawionoprzedstawicieliróżnychgrupsystematycznychstawonogów.Uwaga:niezachowanoproporcjiwielkościstawonogów.


32

Zad.51(2p.)Przyporządkujposzczególnestawonogidowymienionychgrup,wpisującponiżejichoznaczenialiterowe.

Owady............................ Pajęczaki...........................Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziomrozszerzony,maj2011.

Zad.52(2p.)Wymieńdwiecechybudowymorfologicznej,któresąwspólnedlawszystkichstawonogów.1................................................................................................................................................................2................................................................................................................................................................


Zad.53(1p.)Tlenekwęgla(II)–czadjestgazemśmiertelnietrującymdlaczłowieka,natomiastowadymogąprawidłowofunkcjonowaćtakżewówczas,gdywotaczającymjepowietrzuznajdujesięaż50%czadu,oilezawieraonoodpowiedniąilośćtlenu.Wyjaśnij,dlaczegoczadniejestgazemtrującymdlaowadów.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


Zad.54(2p.)Pchłaludzkajestpasożytemzewnętrznymczłowieka.Całkowityrozwójtegoowadatrwazależnieodwarunkówzewnętrznychod18do332dni.Zapłodnionesamiceponapiciusiękrwiczłowiekaskładająjaja,zktórychrozwijająsiębeznogie,ruchliweirobakowatelarwy,żywiącesięresztkamiorganicznymi.Podwukrotnymlinieniunastępujeprzeobrażenielarwywpoczwarkę,zktórejpowstajeimago.Imagożyjeod3do4miesięcyiżywisiękrwią.

a) Podajnazwętypuprzeobrażeniawystępującegowcyklurozwojowympchłyludzkiej.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b) Uzupełnijschematcyklurozwojowegopchłyludzkiej,wpisującwszystkiestadiarozwojowewymienionewtekście.

1–pierwszelinienie2–drugielinienie


Zad.55(2p.)Czasamiwnaturzemożnaspotkaćmuszkiowocoweożółtozabarwionychodwłokach.Hodującjenadowolnymrodzajupożywki(hodowlaI)możnauzyskaćpotomstwo,którewkolejnychpokoleniachmatakąsamążółtąbarwęodwłokówjakosobnikiwyjściowe.Powstaniemuszekożółtozabarwionychodwłokachmożnateżwywołaćsztuczniepoprzezhodowlędzikichmuszek(obarwiejasnobrązowej)napożywcezdodatkiemazotanusrebra.Hodującjestalenatymsamymrodzajupożywki(hodowlaII),możnauzyskiwaćwkolejnychpokoleniachpotomstwootakiejsamejżółtejbarwieodwłoka.


33

Określbarwęodwłokówpotomstważółtychmuszekzhodowli(I,II)poprzeniesieniukażdejznichnapożywkęonormalnymskładzie(bezazotanusrebra).hodowlaI:……….........................................................................................................................................hodowlaII:................................................................................................................................................


Zad.56(1p.) WspółczynnikoddechowyWO(RQ)toilorazobjętościdwutlenkuwęglawydalonegoprzezorganizmiobjętościzużytegotlenu.Wprzypadkuzużywaniawęglowodanówjakoźródłaenergiiwspółczynnikprzyjmujewartośćrównąjedności,dlabiałek–około0,9,adlatłuszczów–około0,7.Upewnegogatunkuowada,któregolarwysąroślinożerne,mierzonozmianywartościWOpodczasprocesuprzeobrażania.Stwierdzono,żeprzedprzejściemwstadiumpoczwarki,kiedylarwystałysięnieruchliweiniepobierałypokarmu,ichwspółczynnikoddechowyzmniejszyłsięz0,99do0,85.NapodstawieprzedstawionychinformacjipodajprzypuszczalnewyjaśnieniespadkuwartościwspółczynnikaWOubadanegoowada.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


Zad.57(2p.) Stadiumlarwalnewystępujewrozwojuosobniczymzwierząt,któreskładająjajaoilościżółtkaniewystarczającejdopełnegorozwojuodzarodkadoimago,czylipostacidojrzałejpłciowo.Jednymzczynnikówograniczającychwzrostroślinożernychowadówjestdostępnośćazotuzawartegowpokarmieroślinnym.Stwierdzono,żezawartośćazotuwliściachbabkilancetowatejspada,gdyzwiększasięzawartośćCO2wpowietrzu.NawykresieprzedstawionowzrostlarwmotylaJunoniacoeniażerującychnababcelancetowatej,rosnącejwwarunkachnormalnegoipodwyższonegostężeniaCO2wpowietrzu.

a) Wyjaśnij,uwzględniającpodaneinformacje,dlaczegoprzyróżnymstężeniuCO2wpowietrzu

masyciałalarwyJunoniacoeniasięróżnią.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Przedstawrolęstadiumlarwalnegowcyklurozwojowymowada.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................



34

Zad.58(2p.)Upszczółopróczdojrzałychpłciowosamcówisamicwystępująrównieżbezpłodnerobotnice.Rysunekjestilustracjątegozjawiska.

Zaznaczprawidłowezestawieniedefinicjinajpełniejprzedstawiającejpowyższezjawiskozjegonazwą.Podajprzykładorganizmu,uktóregowystępujepodobnezjawisko.

...................................................................................................................................................................

Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziomrozszerzony,styczeń2006.Zad.59(2p.)Nawykresieprzedstawionostężeniehemoglobinywekrwi(hemolimfie)rozwielitek(Daphnia)hodowanychwwodzieoróżnejzawartościtlenu.

a) Sformułujzależnośćwynikającąztegowykresu...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................b) Określznaczenieadaptacyjnetegozjawiskadlaprzeżywaniarozwielitekwróżnychwarunkach

środowiska...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................



35

Zad.60(2p.)Większośćtermitówodżywiasięroślinami,wtymniektóredrewnem.Sprzyjajątemuznajdującesięwichprzewodziepokarmowymwiciowce.Sprawdzonoeksperymentalnie,żeusunięciewiciowcówzjelitatermitówpowodowałozawsześmierćtychowadów,mimożemiałypoddostatkiempokarmu.Wyjaśnijprzyczynęśmiercitermitów.Podajprzykładzwierząt,uktórychzachodzipodobnazależność..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii.Poziomrozszerzony,styczeń2006.Zad.61Wrozwojuowadówoprzeobrażeniuzupełnymwystępujeseriastadiówlarwalnychoddzielonychodsiebiekolejnymilinieniami.Wczasielinieniapoostatnimstadiumlarwalnympowstajepoczwarka,poczymnastępujeprzeobrażeniewimago.Całyprocesrozwojupozostajepodkontroląhormonalną,wktórejważnąfunkcjępełniąm.in.hormonjuwenilnyiekdyzon.Hormonjuwenilnypodtrzymujemłodocianestadiumlarwiwpływanaaktywnośćekdyzonu.Przywzględniewysokimstężeniuhormonujuwenilnegolinieniestymulowaneekdyzonemskutkujepojawieniemsiękolejnychstadiówlarwalnych.Jeżelijednakstężeniehormonujuwenilnegospadnieponiżejokreślonegopoziomu,wwynikukolejnegolinieniapowstajepoczwarka.Wstadiumpoczwarkihormonjuwenilnyniejestwydzielany.Niektóreroślinyprodukująsubstancjeodziałaniuzbliżonymdodziałaniahormonówowadów,np.igłycisaprodukująsubstancjęoaktywnościpodobnejdoekdyzonu.

Napodstawie:Biologia,podred.N.A.Campbella,Poznań2012.

Zad.61.1(1p.)Określ,napodstawietekstu,czymwrozwojuowadaoprzeobrażeniuzupełnymskutkujespadekprodukcjihormonujuwenilnegopodczasostatniegostadiumlarwalnego....................................................................................................................................................................Zad.61.2(1p.)Wyjaśnij,jakieznaczeniedlaroślinymaprodukcjaprzezniąsubstancjioaktywnościpodobnejdoekdyzonu.Wodpowiedziuwzględnijdziałanietychsubstancjinaowady.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii,nowapodstawaprogramowa.Poziomrozszerzony,maj2016.

Zad.62(2p.)Uzwierzątbezkręgowychdośćczęstospotykasięobojnactwo(hermafrodytyzm)–zjawiskowystępowaniawcielejednegoosobnikajednocześnieżeńskichimęskichgruczołówrozrodczych.Obojnactwoszczególnieczęstowystępujeubezkręgowcówbędącychpasożytamiwewnętrznymi.Uzwierząthermafrodytycznychnajczęściejzachodzizapłodnieniekrzyżowe,rzadziej–samozapłodnienie(np.utasiemca).Obupłciowośćbardzoczęstowystępujeteżuroślin,np.gametofitywiększościpaprocimajązarównoplemnie,jakirodnie.Określ,czypotomstwopodanychponiżejorganizmówpowstałewwynikusamozapłodnieniabędziezróżnicowanegenetycznie.Odpowiedźuzasadnij,odwołującsiędoprocesupowstawaniagametutychgatunków.1.Potomstwotasiemcauzbrojonego:………………………………………………………...……………………………………….2.Potomstwopaprocinarecznicysamczej:…………………………………………………….…………………………………….

Źródło:Egzaminmaturalnyzbiologii,starapodstawaprogramowa.Poziomrozszerzony,maj2017.


36

Zad.63(1p.)Wcyklużyciowymowadów,któreprzechodząrozwójzłożony,wyróżniasiędwatypyprzeobrażenia.Narysunkuprzedstawionoetapyprzeobrażeniapasikonika.

Napodstawie:Biologia,podred.A.Czubaja,Warszawa1999.

Napodstawierysunkuiwłasnejwiedzyuzupełnijponiższezdaniaopisująceprzeobrażenieupasikonika.Podkreślwkażdymnawiasiewłaściweokreślenie.Upasikonikawystępujeprzeobrażenie(zupełne/niezupełne).Stadiumlarwalnejestzewnętrzniebardzopodobnedoimago(kształt,narządygębowe,odnóża),aleróżnisięodniegowbudowiewewnętrznejniewykształceniemnarządówukładu(rozrodczego/pokarmowego/wydalniczego).


Zad.64(2p.)Zwierzęta,wzależnościodwielkościiśrodowiska,wjakimżyją,przeprowadzająwymianęgazowącałąpowierzchniąciałalubprzezwyspecjalizowanenarządywymianygazowej.Narysunkuprzedstawionowuproszczeniufragmentukładuoddechowegoowada.

Napodstawie.Biologia,podred.N.A.Campbella,Poznań2012.

a) Podajnazwyelementówprzedstawionegonarząduwymianygazowej,oznaczonychnarysunkucyframi1i2.1.............................................................. 2..............................................................

b) Wykażzwiązekmiędzybudowąifunkcjonowaniemukładuoddechowegoowadówabrakiem

barwnikówoddechowychwichhemolimfie....................................................................................................................................................................


Zad.65(5p.)Naschematachprzedstawionocyklerozwojowebruzdogłowcaszerokiego(A)itasiemcauzbrojonego

Napodstawie:Biologia.Jednośćiróżnorodność,pracazbiorowa,Warszawa2008,s.682–683.


37

a) Zaznaczwtabeliwiersz,wktórymwłaściwieprzyporządkowanożywicieliwcyklurozwojowymbruzdogłowcaszerokiego.

Żywicielpośredni ŻywicielostatecznyA człowiek rybaB oczlik rybaC człowiek oczlikD ryba człowiek

b) Zaznaczprawidłowedokończeniezdania.

Larwamającapostaćwypełnionegopłynempęcherzyka,zwpuklonądośrodkagłówką,to

a) A.onkosfera. B.wągier. C.koracidium. D.procerkoid.

c) Podajdwieróżnicemiędzycyklemrozwojowymbruzdogłowcaszerokiegoitasiemcauzbrojonego,uwzględniającliczbężywicielipośrednichorazśrodowisko,wktórymprzebiegarozwójpasożyta.

...................................................................................................................................................................

d) Określwarunekniezbędnydoprzekształceniasięprocerkoiduwnastępnestadiumlarwalne–plerocerkoid.

...................................................................................................................................................................

e) Napodstawieanalizyschematupodajsposóbpostępowania,dziękiktóremuzostajezmniejszoneryzykozarażeniasięczłowiekatasiemcemuzbrojonym.

...................................................................................................................................................................Źródło:CKE,Zbiórzadańzbiologii,Materiałypomocniczedlauczniówinauczycieli.2015

Zad.66(2p.)Narysunkuprzedstawionobudowęmorfologicznąjednegozbezkręgowców.

Napodstawie:http://pl.wikipedia.org/wiki/[dostęp:27.12.2014].

a) Zaznaczpoprawnedokończeniezdania.

Bezkręgowiectenjestprzedstawicielem

A.skąposzczetów. B.wieloszczetów. C.skorupiaków. D.wijów.

b) Podajnazwętypuzwierząt,doktóregonależyprzedstawionynarysunkubezkręgowiecijednąwidocznącechęjegobudowymorfologicznej,charakterystycznądlategotypu.

...................................................................................................................................................................Źródło:CKE,Zbiórzadańzbiologii,Materiałypomocniczedlauczniówinauczycieli.2015


38

Zad.67(4p.)Myśliczkitodrapieżnechrząszczenależącedorodzinykusaków.Mająpółkoliste,olbrzymie,zbudowaneztysiącaommatidiówoczy,któresąwrażliwenazmianywotoczeniuipozwalająszybkoreagowaćnaruch.Ichaparatgębowyzbudowanyjestzwargigórnej,żuwaczek,szczękorazwargidolnej,przekształconejwdługilepkijęzyk,błyskawiczniewyrzucanywkierunkuofiary,któraprzyklejasiędolepkiejwydzielinyitrafiamiędzysilneżuwaczki.Gruczołyumiejscowionewgłowiemyśliczkaprodukująsubstancjetłuszczoweibiałkawchodzącewskładwydzieliny,dziękiczemujęzykprzylepiasiędokażdejpowierzchni–hydrofilowejihydrofobowej.Językkameleonatonarządmięśniowypołożonywjamiegębowej.Jestbardzodługi,nakońcuszeroki,pokrytylepkimśluzem.Kameleonstrzelawofiaręjęzykiemdwarazydłuższymodsiebiesamego,copozwalapochwycićpokarmwułamkusekundyzdużejodległości.

Napodstawie:P.Jałoszyński,Odrzutowykameleon,„WiedzaiŻycie”,2014nr9,s.30.

a) Napodstawieanalizytekstuwymieńtrzycechybudowymyśliczkaprzystosowującegododrapieżnictwa.

...................................................................................................................................................................

b) Określ,któryskładniklepkiejwydzielinygruczołówmyśliczkaułatwiaprzylepieniesięjęzykadopowierzchnihydrofobowej.

...................................................................................................................................................................

c) Określ,czyoczymyśliczkasąproste,czyzłożoneipodajjednąichcechę,któraotymświadczy....................................................................................................................................................................

d) ZaznaczodpowiedźAlubBijejuzasadnienie,wybierającspośród1–3tak,abypowstało

poprawnedokończeniezdania.Językmyśliczkaikameleonatonarządy

A analogiczne,

ponieważ

1. mająwspólnepochodzenieewolucyjneipodobnąbudowę.

2.pełniąpodobnefunkcje,chociażmająróznwpochodzenieewolucyjne.

B homologiczne, 3. należądozwierzątbliskozesobaspokrewnionych.Źródło:CKE,Zbiórzadańzbiologii,Materiałypomocniczedlauczniówinauczycieli.2015


39

BezkręgowceZad.11.1Zwiększasiępowierzchniakontaktuchoanocytówześrodowiskiemzewnętrznym,cozwiększaintensywnośćpobieraniapokarmuprzezgąbkę.1.2

1.3Choanocyty.Zad.22.1Dziękijejruchomnastępujeprzemieszczaniewodyprzezotworygąbki.Następujestałynapływświeżejwodyzawierającejpokarmitlen,którymożezostaćpobranyprzezgąbkę.2.2Gąbkizasiedlająterenymorskiecooznacza,żeoddziałujenaniedużeciśnienie.Wykształcenietwardegoszkieletuwewnętrznegomożliwejestdziękiodkładaniuigiełmineralnych,chroniącychgąbkęprzedzgnieceniem.2.3Posiadanietakichkomórekzapewniagąbkomdużezdolnościregeneracyjne,dziękiczemunawetzoderwanegoniewielkiegofragmentuciałagąbkimożezostaćodtworzonykompletnyorganizm.Zad.33.1Dziękizdolnościwynicowaniażołądkarozgwiazdajestzdolnadopolowanianawzględniedużeofiary,ponieważmożliwejestrozpoczęcieichtrawienieprzedprzejściemprzezjamęgębową.3.2Układambulakralny.3.3Ponieważwichrozwojuwystępujewytworzenieotworuodbytowegozpragęby.Zad.44.1Pasożytyposiadająoskórek,adrapieżnikinie.Drapieżnikiposiadajądobrzerozwiniętąwarstwęmięśniową,apasożytynie.4.2Drapieżnikiprzeprowadzająoddychanietlenowe,ponieważsąwolnożyjąceimajądobrydostępdotlenu.Natomiastpasożytyprzeprowadzająoddychaniebeztlenowe,ponieważpasożytującwewnętrzuinnychorganizmówmająograniczonydostęptlenu.4.3Dobrzerozwiniętawarstwamięśniowaumożliwiaimaktywneporuszaniesiędziękiczemujakodrapieżnikimogąprzemieszczaćsięwkierunkuofiar–polowaćizdobywaćpożywienie.Zad.55.1Dziękitakiemuułożeniuzwiększasięprawdopodobieństwoskutecznegozapłodnienia,ponieważzostajewyeliminowanapotrzebaodszukiwaniasięprzezpasożytyróżnychpłcicojestdodatkowotrudnewprzypadkupasożytów,którychpostaciedorosłenigdynieopuszczająciałswoichżywicieli.5.2Tak,ponieważsamceróżniąsięwyraźnieodsamic,np.samicajestznaczniedłuższaicieńszaodsamca.5.3Przywrakrwipasożytującwekrwipowodujeniszczenienaczyńkrwionośnych,gdydojdziedozniszczenianaczyńkrwionośnychwpęcherzumoczowym,możedojśćdokrwawieniadojegownętrza,krewmieszającsięzmoczemspowodujekrwiomocz.Zad.66.1Dziękibyciuorganizmamijednopłciowymimożliwestajesięrozmnażaniepłciowenawetgdywystępująonesameworganizmieżywiciela,dziękiczemuzwiększasięróżnorodnośćrozdziaługenówdoorganizmówpotomnychmimobrakukontaktuzinnymiorganizmamidorosłymi.


40

6.2Rozmnażaniebezpłciowejestznacznieszybszeodpłciowegoipowstajewjegowynikuwięcejosobnikówpotomnych,dziękiczemuzwiększasięprawdopodobieństwo,żetrafiąonenaodpowiedniegożywicielainiezostanieprzerwanycyklrozwojowypasożyta.6.3Złożonym,ponieważpasożytującepłazińceposiadajączęstożywicielipośrednichworganizmach,wktórychzachodziichprzeobrażeniedostosowującejedozmieniającychsięwarunkówbytowania.Zad.77.1Dziękidrożnemuprzewodowipokarmowemuwydalanieniestrawionychresztekpokarmumożezachodzićjednocześniezpobieraniemitrawieniempokarmu,cozwiększaszybkośćobróbkimateriiorganicznejdziękiczemunicieniemogąwjednostceczasuwchłonąćwięcejsubstancjiodżywczychwporównaniudoorganizmówbezdrożnegoprzewodupokarmowego.7.2Pozytywna–ochronaprzedniekorzystnymiczynnikamiśrodowiska;negatywna–przezto,żeoskórekjestnierozciągliwynicieniemogąrosnąćcałyczastylkowkrótkimokresiepolinieniu.Zad.88.1Wchłanianiepokarmucałąpowierzchniąciała.Tasiemiecuzbrojonybytujewjelitachczłowieka.Wjelitachwystępujemieszaninasubstancjiprostychpowstałychwwynikutrawienia.Wchłanianiepokarmucałąpowierzchniąciałaznaczniezwiększaszybkośćpobieraniasubstancjipokarmowych,któresąjużstrawionewięcniemuszązostaćpoddaneprzeztasiemcażadnejobróbceprzedwchłonięciem.8.2Świnia.8.3Odpowiedniointensywnaobróbkatermicznapokarmuprzedspożyciem.Zad.99.1Orzęsienieumożliwiakoracidiumporuszaniesięwwodziedziękiczemumożeonoaktywnieposzukiwaćswojegożywiciela,cozwiększaprawdopodobieństwodalszegorozwojularwy.9.2Zwiększatozasięgrozprzestrzenieniaorganizmu.9.3NiedobórwitaminyB12możeobjawićsięnp.anemią,zaburzeniamipsychicznymi.Zad.1010.1Polipprowadzizwykleosiadłytrybżycia,nieprowadzipościguzaofiarą.Dziękikomórkomnerwowo-mięśniowymmożejednakporuszaćramionamiichwytaćnimiprzepływająceobokofiary.10.2Parzydełkasąm.in.odpowiedzialnezaunieszkodliwianieinnychorganizmówprzezaplikowaniedoichorganizmuparaliżującegopłynu,comożebyćwykorzystywaneprzezparzydełkowcewtrakciepolowania.10.3StrobilizacjiZad.1111.1Dżdżowniceodżywiająsięmateriąorganicznązawartąwglebie.Wtrakcieodżywianiadrążąkorytarzewglebie,znacznaczęśćpobranejglebyzostajewydalona.drożnyprzewódpokarmowyumożliwiajednoczesnepobieraniepokarmuiwydalanieresztek.Dziękiczemudżdżownicamożebezprzerwyprzemieszczaćsiędrążąckorytarzewgłąbgleby.11.2Silneumięśnieniegardzieliumożliwiawytworzeniedostateczniedużegopodciśnieniadozasysaniagleby,coumożliwiadżdżownicyodżywianie11.3Dżdżowniceprzezdrążeniekorytarzypowodujązwiększenieintensywnościprzesiąkaniawody,cozwiększajejdostępnośćdlaroślin.Zad.1212.1Koewolucja12.2Pasożytyzwykleatakująosobnikisłabe,gorzejprzystosowanedowarunkówśrodowiska.Mimo,żepasożytyzwykleniedążądouśmierceniaswojegożywiciela,mogąograniczyćjegozdolnościrozrodcze,dziękiczemumogąeliminowaćniekorzystnecechytegoosobnikazpuligenetycznejpopulacji.


41

Zad.1313.1Mięśniestawonogówwystępująwpostacizgrupowańoddzielnychzespołówpełniącychróżnefunkcje,aniewpostaciworapowłokowo-mięśniowego.Występowanietakichzespołówumożliwiastawonogomporuszanieposzczególnymiczęściamiciałanp.kończynami.13.2Chitynastanowibłonnikpokarmowy,przyczyniasiętymsamymdopolepszeniaperystaltykijelitizapobieganiazaparciom.13.3Ustawieniełańcuszkanerwowegopostroniebrzusznej.Zad.1414.1

14.21.Umożliwiająwymianęgazową.2.Pełniąfunkcjepodporowedlaskrzydeł.14.3Obecność3parkończynkrocznychwbudowieciała.Zad.1515.1Doprzetrwaniagatunkuniezbędnesązarównoosobnikimęskiejakiżeńskie,apartenogenezawprzypadkupszczółpozwalatylkonapowstawanieosobnikówmęskich.Wprzypadku,gdydostępnabyłabytylkotakaformarozmnażaniapośmierciostatniejsamicyniemożliwebyłobydalszezwiększanieliczebnościpopulacji,azatemprzetrwaniepopulacjijestniemożliwe.15.2Roślinywytwarzająnektar,którystanowipokarmdlapszczół.Pszczołyzbierającnektarzabierająrównieżzesobąpyłekkwiatowyiprzenoszągonakolejnekwiatyumożliwiająctymsamymichzapylenie.15.3Wyginięciepszczółmożespowodowaćznacznyspadekintensywnościzapylaniaroślin,cozmniejszyintensywnośćichowocowania,przezcozmniejsząsięplony,atozmniejszadochódrolników.Zad.1616.1Homologiczne,ponieważmajątakiesamepochodzenierozwojowe,alekażdypełniodmiennąfunkcję.16.2Gryzący,ponieważposiadażuwaczkiprzystosowanedopobieraniakęsówpokarmustałego,którymmożebyćwłaśnietkankaroślinna.16.3Tułów,odwłok.Zad.1717.1Zewzględunaniewielkąilośćsubstancjizapasowychwyklutelarwymusząjaknajszybciejuzyskaćdostępdopokarmu,abyprzetrwać.Kałzapewniaimdostępdoniezbędnychilościpokarmu,zarazpowykluciu.17.2Zupełnie,ponieważwystępujestadiumpoczwarki.


42

17.3Muchadomowawswoimżyciumawielokrotniekontaktzkałemzwierząt,wktórymznajdująsiębakteriechorobotwórczedlaczłowieka.Kontaktczłowiekazmuchąmożezakończyćsięzakażeniemiwystąpieniemchoroby.Zad.1818.1Stenobiontów,ponieważjakobioindykatoryczyliorganizmybardzowrażliwenadziałanieniekorzystnychczynnikówtakichjakzanieczyszczenie,mająmałyzakrestolerancjiekologicznej,przezcożyjątylkowewzględniemałymobszarze,któryjestdobrzedostosowanydoichwymagań.18.2Mogąstanowićpożywieniedlainnychzwierząt.18.3Porosty.Zad.191–F(Gąbkinieposiadająukładunerwowego).2–P3–F(Gąbkinienależądodwuwarstwowców).Zad.2020.11.Trzyparyodnóży,2.Skrzydła20.2Adrenalinaspowodujeskurcznadmiernierozszerzonychnaczyńkrwionośnych,cospowodujewzrostciśnieniakrwiuosobywewstrząsieanafilaktycznym,dziękiczemuzwiększysięprzepływkrwiwtkankachcomożezapobiecśmiertelnemuniedotlenieniumózgu.Zad.2121.1Pączkowanie/Strobilizacja.21.2Polip,ponieważrozmnażasięprzezpączkowanie/strobilizację,podczasktóregoniezachodziwymianaDNA.21.3Umożliwiawystąpieniezjednejstronypokoleniarozmnażającegosiępłciowo,codajemożliwośćnabywanianowegozrekombinowanegomateriaługenetycznego,atymsamympotencjalnienowychkorzystnychcechfenotypowych,cozwiększaszansęnaprzeżycieiprzekazanieinformacjigenetycznejkolejnymorganizmompotomnym.Natomiastwystępowaniepokoleniarozmnażającegosiębezpłciowo,umożliwiawstosunkowokrótkimczasiezwiększenieilościorganizmów,cozwiększailośćtegosamegomateriaługenetycznego,aprzeztoprawdopodobieństwo,żezostanieonprzekazanykolejnympokoleniom.Zad.22Gąbekniemożnazaliczyćdotkankowców,ponieważsązbudowanezkomórektotipotencjalnych,mogącychprzekształcićsięwdowolnytypkomórek.Zad.23(1p)Gąbki,jamochłony,płazińceZad.24Polipalubmeduzy,bezpłciowo,płciowo,dwuwarstwowe.Zad.25Płazińcepasożytnicze,żyjącwewnątrzorganizmużywiciela,niesąnarażonenaatakdrapieżników,dlategoubarwienieciałajestimzbędne.Zad.26Dlazwierzątwolnożyjącychcharakterystycznajestsymetriadwuboczna,zapewniającapostępowyruchciała/utrzymanierównowagiwczasieporuszania.


43

Bibliografia1. ArkuszeegzaminacyjneCKEzbiologiizlat2005-20172. Bukała.Biologia.Treningprzedmaturą.Bakterie,rośliny,grzyby.3. Biologia.A.Czubaja.WydawnictwoPaństwoweWydawnictwoRolneiLeśne4. Bukała.Biologia.Treningprzedmaturą.Fizjologiaroślin.WydawnictwoOMEGA5. R.Solomon,L.R.Berg,D.W.Martin,C.A.Villee,Biologia,20126. J.Szweykowscy.BotanikaMorfologia,Tom1.WydawnictwoPWN7. J.Holeczekiin.,TerazMatura.Biologia–Vademecum,NowaEra.8. J.Hempel-Zawitkowska.Zoologiadlauczelnirolniczych,PWN.9. DeryłoA.,„Parazytologiaiakaroentomologiamedyczna”.WydawnictwoPWN,Warszawa

2011.10. DrewaG.,FerencT.,„Genetykamedyczna”.WydawnictwoElsevier,Wrocław2013.11. D.Pawlos,Biorepetytorium,materiaływwersjiPDF.12. GołąbJ.,JakóbisiakM.,,LasekW.,StokłosaT.,„Immunologia”WydawnictwoNaukowePWN,

Warszawa2013.13. KonturekS.,„Fizjologiaczłowieka”.Podręcznikdlastudentówmedycyny.Wydawnictwo

Elsevier,Wrocław2013.14. KruśS.,„AnatomiaPatologiczna”.PodręcznikdlastudentówmedycynypodredakcjąStefana

Krusia.WydawnictwoPZWL,Warszawa2000.15. KubickaK.,,KawalecW.,„Repetytoriumzpediatrii”.WydawnictwoPZWL,Warszawa2004.16. MurrayR.K.,DarylK.Granner,VictorW.Rodwell.“BiochemiaHarperaIlustrowana”.

WydawnictwoLekarskiePZWL.WydanieVIWarszawa200817. MutschlerE.GerdGeisslinger.„MutschlerFarmakologiaitoksykologia”.Wydawnictwo

MedPharm,Wrocław2016.18. PaulsenF,J.Waschke.Sobotta.„Atlasanatomiiczłowieka”.WydawnictwoElsevier,Wrocław

2012.19. Przewodnikdoćwiczeńzpatomorfologii.PodredakcjąDanielaSabata,AndrzejaGabriela,

ZbigniewaSzczurka.WydawnictwoŚUM,Katowice2011.20. SkryptdoćwiczeńzPatofizjologii.WydawnictwoŚUM,Katowice2010.21. SawickiW.,MalejczykJ.,„Histologia”WydawnictwolekarskiePZWL,Warszawa2012.22. Solomon,Berg,Martin,Villee,„Biologia”.Warszawa:MULTICOOficynaWydawnicza,199823. StawarzJ.,StawarzR.,ZamachowskiW.,MatuszewskaR.,KozikR..„Biologiaczęśćtrzecia”.

WydawnictwoNowaEra,Warszawa2010.24. SzczeklikA.,„InternaSzczeklika”.Podręcznikchoróbwewnętrznych.WydawnictwoMedycyna

Praktyczna,Kraków2012.25. ŚlusarczykK.,ŚlusarczykR.,„Repetytoriumzneuroanatomiidlaneurologów”,Wydawnictwo

ŚUM,Katowice2010.26. TraczykW.,„Fizjologiaczłowiekawzarysie”.WydawnictwoPZWL,Warszawa1982.27. VirellaG..„Mikrobiologiaichorobyzakaźne”.WydawnictwoElsevier,Wrocław201028. YoungB.,JamesS.Lowe,AlanStevens,JohnW.Heath.“WHEATERHistologia”.Podręcznik

iatlas.WydawnictwoElsevier,Wrocław2010.29. Biologianaczasie2.Podręcznikdlaliceumogólnokształcącegoitechnikum.Wydawnictwo

NowaEra,Warszawa2013.30. Skryptdoćwiczeńzhistologii.ŚUMWydziałlekarskizoddziałemlekarsko-dentystycznym

wZabrzu.31. S.Lewak,J.Kopcewicz,Fizjologiaroślinwprowadzenie.WydawnictwoPWN32. T.Gorczyński.Ćwiczeniazbotaniki33. W.Czerwiński.Fizjologiaroślin,PaństwoweWydawnictwoNaukowe


44

34. Stronainternetowawolnejencyklopediiwww.wikipedia.org.35. StronainternetowawydawnictwaMedycynaPraktycznawww.medycynapraktyczna.pl36. Zoologia,częśćsystematyczna,A.Rajski,1997.

CAŁYZBIÓRWFORMIEKSIĄŻKOWEJZAWIERAJĄCYWSZYSTKIEROZDZIAŁYWRAZZPEŁNYMIODPOWIEDZIAMIDOSTĘPNYNA:

www.Biomedica.edu.plParametryzbioru:Liczbastron:475Format:A4Środek:czarno-biały

Documents

BIOLOGIA zbiór zadań - Wydawnictwo Biomedicabiomedica.edu.pl/BIOLOGIA-zbior-zadan-matura-2018-tom-1-DEMO.pdf · ! występują u wszystkich eukariontów, ! zawierają enzym- katalazę