BİLİMSEL ARAŞTIRMA

YÖNTEMLERİNE GENEL BİR BAKIŞ

PROF.DR. TEOMAN KESERCİOĞLU

İÇERİK

Bilgi Nedir?Bilimin ÖzellikleriBilimin Temel İşlevleriBilimsel YöntemBilimin TürleriBilimsel Araştırma Yöntemleri

BİLGİ NEDİR ?

Bilgi üzerinde çalışılan içerik ve perspektife göre pek çok çeşitte anlamlar içeren kompleks bir kavramdır.

Bir diğer tanımı ise; öğrenme, araştırma veya gözlem sonucu elde edilen gerçek ve ilkelerin bütününe verilen addır.

Bilgi Kuramı

Eğitim sistemimizde bir bakıma yabancı olduğumuz “Bilgi kuramı” pek fark edilmemekle birlikte öğrenme/ öğretme süreçlerinde ana ekseni oluşturmaktadır. Bilgi kuramı çerçevesinde yapılan çalışmalar “eleştirel ve yaratıcı düşünmeyi”, anlamayı, açıklamayı, yorumlamayı destekleyen çalışmalardır.

Bilgi kuramı insanın kendine ve dünyaya kısaca var olan herşeye yöneliminin temelleri, yapısı ve işlevi üzerinde duran bir etkinliktir.

Bilgi kuramı, insanın kendisini bilmesinden başlayarak, var olan herşeyi bilmesine kadar tüm bilme edimleri üzerinde duran bir disiplindir.

Neredeyse tüm yaşamı boyunca bilmek üzere programlanmış insanın “bilme”nin ve “bilgi” nin kendisine yönelmesi büyük önem taşımaktadır.

Bilgi kuramında bilen varlık olarak insan, bilinen/ bilinebilen herşey ve elde edilen sonucun iletilme ortamı olarak dil biraraya getirmektedir.

Bilme etkinliği sonucu ortaya çıkan bilgi;I. Dış dünyanınII. Düşünmenin III. Dilin birlikteliğidir.

Bilgi ile ilgili temel sorunlar

Bilgiyi bilgi yapanın ne/ neler olduğunu bilmek

Bilgiyi çözümlemek Bilgiyi kurucu öğelerine ayırmak Bilgiyi bilgi olmayandan ayırt etmek

Bilgiyi Bilgi Yapan Nedir, Bilginin Ortak Paydaları Nelerdir?

1) Özne, bilen varlık, insan, zihin, ben.2) Nesne, bilinen varlık, insan olmayan,

dış dünya, zihin olmayan, ben olmayan.

3) Nesneleşmiş dil

Bilgi olmayan nedir?

Tahmin/ kestirim Kanaat/ kanı/ sanı İnanç (geleneklerle, alışkanlıklarla,

dinlerle vb. Yapılana bağlantılı olarak) Haber (enformasyon, ileti: betimleyici/

açıklayıcı)

Bilgiyi bilgi olmayandan ayırmada kullanılacak ölçütler nelerdir?

Kalkış noktası, bakış açısı Nesneyi sunma tarzı biçimi Gerekçelendirme Sınama ortamları

Bilgi ile donatılmış kişilerin davranışlarında ne türden değişiklikler gözlenir?

1. Olup biteni açıklama istemi uyanır.2. Olup bitenler arasındaki bağlantılar

kavranır.3. Olup bitenle bağlantılı gerekçeler

oluşturma istemi uyanır.4. Benzerler ve farklı olanlar ayrı ayrı

değerlendirilir.5. Dili açık-seçik ve tutarlı bir biçimde

kullanma becerisi gelişir.

6. Farklı ortamlardan, yollardan elde edilmiş olan bilgilerle deneyimleri bağlantılandırmak, yüzyüze getirmek önem kazanır.

7. Gelenek/ görenek gibi kültürel nitelikli yapılarla ya da hazır kalıplarla, bizzat elde edilen/ kazanılan deneyimleri yüzyüze getirme olanağı doğar.

8. Yargı gücünü gerektiği gibi kullanma olanağı doğar.

9. Doğruya bilinçli bir biçimde ulaşma istemi oluşur. (Çünkü insan yaşamında asıl amaç doğruya ulaşmaktır.)

Bilgi Türleri

Bilginin 5 türü vardır:i. Gündelik (Ampirik) Bilgiii. Teknik Bilgi iii. Sanat Bilgisiiv. Felsefe Bilgisi v. Bilimsel Bilgi

Gündelik (Ampirik) Bilgi

Özneldir (subjektiftir) Amaçsız, sistemsiz ve yöntemsiz olarak

elde edilir. Yaşamı kolaylaştırmasının yanı sıra

yanıltıcı da olabilir.

Teknik Bilgi

İnsanların pratik yaşamlarını kolaylaştırır.

İnsanların doğaya egemen olmalarını ve doğayı insan yararına değiştirmelerini sağlar.

Sanat Bilgisi

Subjektiftir (özneldir) Yaratıcıdır Sezgilere ve yaratıcı

hayal gücüne dayanır Ürünleriyle somuttur Bireyseldir ve

duygulara yöneliktir.

Felsefi Bilgi İnsanın anlama isteğinden kaynaklanır. Akla dayanır. Evrenseldir. Sistemlidir. Eleştireldir. Özneldir (subjektif). Sonuçları kesin değildir. Yığılan (biriken) bilgidir. Sınırlı bir alanın bilgisi değildir.

Bilimsel Bilgi

Bilimsel bilgi türleri aşağıdaki maddeleri içermektedir:

Formel (İdeal) Bilimler Doğa Bilimleri İnsan Bilimleri

Formel (İdeal) Bilimler : Konusu doğada bulunmayan insan zihninin soyutlama gücü ile ulaştığı kavramları inceleyen bilimlerdir.

Örneğin; pi sayısı,rakamlar,sinüs,açı,limit gibi kavramların gerçeklikleri doğada yoktur ve insan bu kavramları zihninde gerçekleştirir. Formel bilimlerde genellikle tümdengelim yöntemi kullanılır.

Doğa Bilimleri : Doğada olup biten olayları neden sonuç ilişkileriyle genellemeler yaparak açıklayan bilimler doğa bilimleridir. Fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, astronomi gibi bilimler doğa bilimleri sınıflandırmasında yer alır. Doğa bilimleri genelde tümevarım yöntemini kullanırlar.

İnsan Bilimleri : İnsanın ve toplumların tarihsel gelişim sürecinde yaptıklarını inceleyen bilimler insan bilimleridir. Örneğin; sosyoloji toplumları ve toplumların yaşadıkları olayları, yaptıklarını incelediği için insan bilimidir. Tarih, sosyoloji, dilbilim ve antropoloji birer insan bilimidir.

Bilimsel Bilginin Özellikleri

İnsanın merak ve hayretinden kaynaklanır. Akla dayanır. Bilimin bulguları insan aklına

uygundur. Sistemlidir. Yöntemlidir. Yığılarak (birikerek) ilerleyen bilgidir. Nedensellik ilkesine dayanır. Eleştireldir. Öngörülerde bulunur. Evrenseldir. Nesneldir. Genellenebilir bilgilerdir.

Bilmenin Yolları

Bilgi karşımıza birçok farklı şekilde çıkabilir:

Çizim Metin Fotoğraf Film vb. birer bilgi çeşididir.

Bilgi yeni çıkmış durumlara adapte olabilme yeteneği sağlar, öğrenmenin bir sonucudur ve rekabet avantajını arttırır. Burada önemli olan husus “bilginin kaydedilebilir, görülebilir, tekrar tekrar elde edilebilir, gözlenebilir ve yorumlanabilir” bir şekilde olmasıdır.

Bir bilginin değerli olması için:

a) Odaklanmışb) Test edilmişc) Gerçeklenmişd) Paylaşılmışe) Bilginin girdi ve çıktılarının basit olmasıf) Güncellenebilmesig) Dilinin basit ve uygun olması

gereklidir.

Bilginin Çevrimio Bilgi doğar, bulunur ya da keşfedilir.o Bilgi kaydedilir.o Bilgi kullanılır, değerlendirilir.o Bilgi geliştirilir.o Bilgi aktarılır.o Bilgi tasniflenerek arşive kaldırılır. Bilgi yukarıdaki çevrime göre ömrünü

tamamlar.

Bilginin İşlenmesi

Bilginin stoklanması ve iletilmesi arasındaki işlenme manuel veya bilgisayarlı sistemlerle gerçekleştirilebilir.

Yeniden gözden geçirme ve iletme arasındaki işlenmenin bilgisayar sistemleriyle yapılması, daha fazla analiz ve daha kısa zamanda sergileme olanaklarına izin verir.

Bilgisayarla işleme, manuel işlemeye göre daha düşük zaman maliyetini ama yüksek ekipman maliyetini içerir.

Bilginin Gözden Geçirilmesi

Manuel sistemlerde, istenen datanın gözden geçirilmesi çok fazla zaman ve para harcanmasına yol açabilir.

Elektronik sistemler ise, organize edilmiş bir modelde elektronik olarak stoklanmış bilgilere hızlı ve ucuz girişi sağlarlar.

Bilginin İletilmesi

Yazılı notlar, raporlar ve diğer dökümanlar ancak bilginin küçük bir miktarını çok sayıdaki insana efektif bir şekilde iletebilecektir.

Ama bilginin uzun mesafelerde iletimi veya büyük datanın değiş tokuşu söz konusu olduğunda elektronik iletişim çok daha etkili olarak gerçekleşecektir.

Yönetici (öğretmenler) İçin Gerekli Olan Bilginin Özellikleri

Herhangi bir işin başarısı, yürütücülerin temel fonksiyonlarını ne ölçüde yerine getirdiğine bağlıdır. Bu işlemlerin gerektirdiği biçimde yerine getirilmeleri ise, yöneticilerin bilgi ihtiyaçlarını ne derecede karşıladıklarına bağlıdır. Her işlem karar almayı gerektirir ve karar süreci de doğru, zamanında, eksiksiz, öz ve yerinde bilgiye ihtiyaç duyar.

Yönetici(öğretmenl

er) için gerekli olan bilginin

özelliklerini şu şekilde

sıralayabiliriz:

DoğrulukZamanlamaEksiksizlikKısalıkYerindelik

Bilginin Ana ve Alt Basamakları

(Anderson, Krathwohl ve ark., 2001)

BİLİMİN ÖZELLİKLERİ

Bilim Tanımı, İşlevleri

Bilim Nedir? “Bilim nedir” sorusunu bilim adamları değişik

biçimlerde tanımlamışlardır. Bunlara, “....nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünü”, “neden-sonuç ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler birikimi”, “insanoğlunun biriktirdiği kaydedilmiş sistematik bilgi”, “kanıtlanmış ve sistemli hale getirilmiş bilgiler...” biçiminde yapılmış tanımları örnek olarak gösterebiliriz.

Bilimin İşlevleri Nelerdir?1) Olgu ya da olgusal

durumları açıklamak: Bilimin en temel işlevidir. Bilim adamları

olayların ya da olgusal durumların sadece adını vermek, onları sınıflandırmak ya da ne olduklarını bilmekle yetinmez. İnceledikleri olay ya da olgusal durumların niçin ve nasıl oluştuklarıyla ilgili olarak da açıklamalarda bulunmaya çalışırlar.

Örneğin; “kedilerin niçin yeşil ot yediği”, “soğanın niçin acı olduğu”, “limonun niçin ekşi olduğu” sorularının yanıtları üzerinde çalışan bilim adamları niçinlerin yanı sıra nasıl ve hangi durumlarda olduğu sorularının yanıtlarını da bulmaya ve bu yanıtları sistemli bir şekilde açıklamaya özen gösterirler.

2) Yordamak:

Yordamak, bilinen ya da gözlenen durumlardan yola çıkarak bilinmeyen ya da gözlenmeyen durumlar hakkında kestirimde bulunmak anlamına gelir. Bilim adamları, gözledikleri olgu ya da olayları sadece açıklayan genellemeler ileri sürmekle kalmayıp geleceğe yönelik güvenilir kestirimlerde de bulunurlar.

3) Kontrol altında tutmak: Bilimin diğer bir önemli işlevi de istenen

sonuçları elde edebilmek için gerekli olan koşulları kontrol altında tutmaktır.

Örneğin; belli bir öğretim tekniğinin öğrencilerin akademik başarıları üzerindeki etkisini sınamak isteyen bir araştırmacı söz konusu öğretim tekniği dışındaki diğer tüm değişkenleri kontrol altında tutmaya çalışır.

Tümevarım yöntemini kullanırlar.

Yasa ve genellemelere ulaşmaya çalışırlar.

Evrenseldir. Nesneldir. Kesindir, doğrulanabilme

özelliği vardır. Birikimli olarak ilerler. Akıl ve mantık ilkelerini

kullanır. Uygulanabilir. Değişebilme ve kendini

yenileme özelliğine sahiptir. Olgusaldır. Tekrarlanma özelliğine sahiptir.

BİLİMİN ÖZELLİKLERİ ŞUNLARDIR:

Bilim Adamında Olması Gereken Özellikler Şunlardır:

1) Özgür olmalıdır2) Güzel ahlaklı olmalıdır3) Dürüst olmalıdır4) Pozitif olmalıdır5) Gerçekçi olmalıdır6) Başkalarını takdir

etmesini bilmelidir7) İnsaflı olmalıdır8) Değişimci olmalıdır9) Mantıklı olmalıdır10) Önyargısız olmalıdır11) Tarafsız olmalıdır

12) Eleştirici olmalıdır13) Seçici olmalıdır14) Ölçme ve deneye

dayanmalıdır15) Geniş bir hayal ve

yorumlama gücüne sahip olmalıdır

16) Hazmedilmiş bilgiler vermelidir

17) Taviz vermeden gerçekleri savunmalıdır

18) Evrensel olmalıdır

Bilimsel Yöntem

Bilimsel yöntem, tümevarım ile tümdengelim yaklaşımlarının ayrı ayrı yeterli olamayışları sonucu, her ikisini de kapsayan, iki yaklaşımın bütünleşmesi sonucu ortaya çıkmıştır.

Bilimsel yöntemin bugünkü anlamda biçimlendirilişini John Dewey ile başlatmak mümkündür.

Bilim üretmede yararlandığımız bilimsel yöntem, genelde, “problem çözmek için izlenen düzenli yol” olarak tanımlanmaktadır.

Bilimsel yöntem problem çözmede izlenen bir yoldur. Dewey’in “Nasıl Düşünürüz?” adlı yapıtındaki problem çözme işlemindeki belirtilen aşamalar bilimsel yöntemin aşamaları olarak kabul edilmiştir.

Bilimsel Araştırma

Bilimsel araştırma ya da kısaca araştırma, ilgili kaynaklarda değişik biçimlerde tanımlanmaktadır:

Yaygın olarak benimsenen tanım, “problemlere güvenilir çözümler bulmak amacıyla planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanması, değerlendirilmesi ve rapor edilmesi süreci” biçimindedir.

Bilimsel araştırmaların temel amacı, bilinenlerden yola çıkarak bilinmeyenlere doğru yol almak ve bu doğrultuda bilgi üretmektir. Bilimsel araştırma kuram geliştirmekle başlar ve o bilim alanı için geçerli olan evrensel düzeyde bilimsel yasalar ortaya koyar.

Bilimin Türleri

Bilimin Türleri

Doğa Bilimler

i

Temel Bilimler

Sosyal Bilimler

Uygulamalı Bilimler

DOĞA BİLİMLERİ

FizikKimyaBiyolojiFizyoloji

TEMEL BİLİMLER

FizikKimyaMatematikMantıkDil

SOSYAL BİLİMLER

PsikolojiSosyolojiAntropolojiTarihKısmen EkonomiSiyaset Bilimleri

UYGULAMALI BİLİMLERTıpFarmakolojiMimarlıkMühendislikHukuk

BİLİMİNTÜRLERİ

Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Deneysel Araştırma Tanıtıcı Araştırmalar Alan Araştırmaları İstatistik Araştırmalar

1) Deneysel Araştırma

Herhangi bir materyali işleme tabi tutarak veya işleme tabi tutmadan oluşturulmuş bir ortamda değişken ve etkenlerinin denetlenebildiği, sonucun izlendiği araştırma yöntemidir.

Deneysel yöntem dendiğinde laboratuvarlar akla gelse de mümkün olan tüm çevre ve ortamlarda kullanılabilen bir yöntemdir.

Deneysel yöntemde amaç, incelenen olaydaki neden sonuç ilişkilerinin ortaya çıkartılmasıdır. Bu ilişkilerin gerçek niteliğini bulabilmek için sonucu etkileyebileceği düşünülen tüm etkenler denenebilir.

2) Tanıtıcı Araştırmalar

Belirli bir bilgi kümesinin ilgi duyulan bazı özelliklerini ortaya koymayı amaçlayan araştırma türleridir. Tanıtıcı araştırmaların amacı genelde neden sonuç ilişkilerini gözlemlemek değil durum ya da olayların genel niteliklerini belirleyebilmektir.

Bu tür araştırmalarda amaçlanan

özelliklerin doğru olarak ölçümlenebilmesi ve gerçek niteliklerin belirlenebilmesidir.

Tanıtıcı araştırmaların en bilineni monografiler ve tarihsel araştırmalardır.

a) Monografiler: Olay ve olguları olduğu gibi tanıtmayı amaçlayan çalışmalardır. Örnek olay ve değişim monografileri olmak üzere iki türü vardır.

Örnek olay monografileri: Temsil niteliğine sahip tek bir kişi, kurum veya olayın ele alınarak ayrıntılı bir biçimde tanıtılmasına yönelik çalışmalardır.

Değişim monografileri: Mevcut durumun tanıtılması yanında olayların zaman içindeki değişimlerinin de izlenmesi amacına yönelik çalışmalardır.

b) Tarihsel araştırmalar: Toplumsal olayların geçmişteki

durumunu incelemeye yönelik araştırmalardır. Bu tür araştırmaların verileri oldukça fazladır. Geçmişe ait olan her bilgi bu araştırmalar için bir veri oluşturabilir. Fosillerden antlaşmalara, silahlardan mektuplara kadar sayısız veri söz konusudur.

3) Alan Araştırmaları

Alan araştırmaları, incelemenin incelenen varlıkların doğal ortamlarında yapılması anlamına gelir. Laboratuvar araştırmalarından temel farkı gözlemcinin doğal ortamları kullanmasıdır.

Alan araştırmalarının bir niteliği de bir araştırmacının kurduğu hipotezi doğrulamaktan çok hipotez oluşturmaya yönelik olmalarıdır.

Deneysel araştırmalarda araştırmacı kendi kurgusunu oluşturur ve oluşturduğu ortam içerisinde sonuçları almaya çalışır. Oysa alan araştırmalarında kişi ile incelenen değerler arasında bir mesafe ve kurgu yoktur. Araştırmacı ortama dahil olur ve mevcut durumu değerlendirmeyi amaçlar. Bu tip araştırmalarda bir kurgu söz konusu olmadığı için olay ve davranışlar daha farklı biçimleri ile gözlemlenebilir. Bu da araştırmacı açısından bir zenginlik oluşturur.

4) İstatistik Araştırmalar

İstatistik biliminin tekniklerinin kullanılabileceği araştırmalardır. Bu nedenle hem fen bilimlerinde hem de sosyal bilimlerde kullanılabilecek bir araştırma türüdür.

İstatistik araştırmaları, araştırma verilerinin sayısal nitelikte ifadesi ve istatistik yöntemlerinin yardımıyla yorumlanması ve değerlendirilmesini içerir.