Bilgisayara Giriş ve Bilişim Sistemleri

Öğr. Gör. Berk Ayvaz

Hafta1 Bilişim Teknolojileri ve Temel Kavramlar

Bilgisayar ne dir?

• Bilgisayar nedir sorusunun yanıtını tek bir cümle ile verebilmek olanaksızdır. Ancak bilgisayarın en basit tanımı şu şekilde ya pılabilir:

• Akgöbek (2004) bilgisayarı kendisine veri len program gereğince, aritmetik ve mantıksal işlemleri çok hızlı bir şekilde yapa bilen, verileri işleyebilen, bilgileri depolayan, gerektiğinde bilgileri kullanıcıya su nan elektronik ve mekanik bir makine olarak tanımlamaktadır.

• Günümüzde bilgisayarlar aritmetik işlemler yapmak, hesaplama yöntem lerini belirleyerek sonuca ulaşmak, İnternet aracılığıyla e-posta kullanmak ve elek tronik dökümanlara erişmek, telekonferans uygulamalarını gerçekleştirmek, tasa rım, çizim ve mühendislik uygulamaları gibi ileri seviye grafiksel ve hesaplama iş lemleri gerçekleştirmek için kullanılabilmektedir (Tunalı, 2006).

• Bay ve diğ. (2003), bilgisayarlar ile yapılan işleri şu şekilde sıralamakta dırlar:• Her türlü kişisel ve resmi yazışmalar yazılabilir ve yazıdan çıktı alınabilir.• Karmaşık hesaplar otomatik olarak yapılır ve sonuçları hızlı bir şekilde

görüntülenir.• Resim yapılabilir, hazır resim ve fotoğraflar izlenebilir veya üzerlerinde de

ğişiklikler yapılabilir.• Müzik dinlenebilir.• Bir video kamera, uygun donanım ve yazılım ile çekilen filmlerin montajı

yapılabilir, görüntülerde çeşitli efektler uygulanabilir.• İnternet aracılığıyla uzaktaki insanlar ile sesli, yazılı ve görüntülü olarak sohbet

edilebilir.• Oyun oynanabilir.

Bilgisayar ne dir?

Bilgisayar ne dir?

• Bilgisayarlar insanların gerçekleştiremeyeceği işlemleri gerçekleştirebilen bir aygıt değildir.

• Bilgisayarlar; insanların kalem ve kağıt ile uzun zamanda yapabile cekleri ya da işlem hataları nedeniyle yanlış sonuçlara ulaşabileceği işlemlerde sü reci hızlandırmak ve işlemleri insan hatalarından arındırmak üzere geliştirilmişler dir.

• Bilgisayarların tarihsel gelişimi 3 dönem altında incelenebilir:1. Mekanik dönem 2. Elektronik dönem 3. Mikroişlemci dönem • Mekanik dönem , işlemlerin mekanik çarklar ya da kollar yardımı ile

gerçekleşti rildiği dönemi ifade etmektedir. • Mekanik dönemin ve bilgisayarın başlangıcı sayılan ilk hesaplayıcı

ABACUS’tür. • ABACUS; önceleri balçıktan yapılmış bir tablet ve içe risinde dizili ufak

taşlardan meydana gelirken sonraları dışı çerçeveli ve içerisinde dizili ufak taşlardan ya da boncuklardan oluşan basit bir alet halini almıştır.

• Abacus, boncukların pozisyonuna göre farklı değerler göstermekte ve hesaplama, boncukların cetvel setine göre hareketiyle sağlanmaktadır.

• Önceleri Mısır ve Ro malılar tarafından kullanılan bu alet zamanla tüm dünyaya yayılmıştır. Şu anda bir benzeri, ilkokullarda matematik öğretimi için kullanılmaktadır.

Bilgisayar Tarihi Gelişimi

Ana bilgisayarlar/mini bilgisayarlar (1959-halen)

Kişisel bilgisayarlar (1981-halen)

İstemci sunucu (1983-halen)

Kurumsal bilgi işlem (1992-halen)

Kurumsal sunucu)

Bulut ve Mobil bilgi işlem (2000-halen)

Bilgisayar Tarihi Gelişimi

• ABACUS’ten sonra bilgisayar ların gelişiminde dönüm noktası olan bir başka olay M.Ö. 876’da sı nıf için bir sembolün kullanılması dır.

• 1614 yılında yayınlanan loga ritma tablosu ile büyük sayılar üze rinde işlemler yapılabilmesine ola nak sağlamıştır.

• 1642 yılında Pas cal, PASCALINE adı verilen bir me kanik hesaplayıcı tasarlar. PASCALINE, on bölümden ve birçok dişli çarktan oluş maktaydı. Her bir çark 10 dönüş yaptığında hemen solundaki çark dönmeye baş lar. Bu mantık hala kullanılmaktadır ve tüm mekanik hesaplayıcıların temelini oluşturmaktadır.

• 1694 yılında Gotfried Leibniz, sayıları ikili sistemde gösterebilen bir hesap makinesi yapmıştır.

• 1854 yılında George Bole, elektronik bilgisayarların gelişiminde büyük rol oynayacak olan mantık kuramını geliştirmiştir. Boolean cebiri denilen bu sistem 0 ve 1’lerden oluşmakta ve mantıksal olarak çalışmaktadır.

• 1890’da Herman Hollerith, delikli kartlar kullanılarak verilerin işlendiği Hollerith Tabulatör (Listeleyici) tasarlamıştır ve ABD Nüfus Bürosu’nun veri hesaplamaları bu sayede 10 yıldan 2.5 yıla düşmüştür.

Bilgisayar Tarihi Gelişimi-Mekanik dönem

• 1941 yılında Konrad Zue tarafından elektrik motorları ile çalışan mekanik bir bilgisayar üretilmesi bilgisayarların gelişiminde elektronik döneme geçişi başlat mıştır.

• 1943’de Alan Turing, COLOSSUS denilen özel amaçlı elektronik vakum tüpleri kullanan bir bilgisayar geliştirmiştir.

• 1944’de Harvard Üniversitesinde ASCC MARK I (Automatic Sequence Controlled Calculator) denilen bir bilgisayar geliş tirilmiştir. MARK I, tamamı elektronik olmayan bir bilgisayardı. Bu makine 23 haneli iki sayıyı 4.5 saniyede çarpabiliyordu ve I4m uzunluğunda 2.4m yüksekliğinde olup üzerinde 800 km. uzunluğunda kablo kullanılmıştı.

Bilgisayar Tarihi Gelişimi- Elektronik dönem

• 1946 ’da Pensilvanya Üniversitesinde ENIAC (Elektronics Numerical Integrator and Calculator) geliştirildi. Anahtar setlerinin, fişlerin ve soketlerin değiştirilmesi esa sına göre çalıştığından ilk genel amaçlı bilgisayardır. 70 bin direnç, 10 bin kon dansatör, 18000 lambadan oluşmakta idi.

• 1946 ’da Dr. Von Neumann ve arkadaş ları tarafından programı bellekte saklayabilen ilk bilgisayar olan EDVAC (Electronic Discrete Variable Automatic Computer) geliştirildi.

• 1948 ’de ilk transistor Bell laboratuarlarında geliştirildi.• 1951’de UNIVAC 1 adlı ilk ticari amaçlı bilgisayar ge liştirildi. Bütün komutlar ve veriler 0 ve

1 şeklinde depolandı. • 1958’de Entegre devreler geliştirildi. • 1959 yılında IBM 1401 ve 7090 transistörlü makineleri ana bilgisayarların ticari amaçlı

kullanımının başlangıcıdır. • İlk olarak 1959 yılında, havayolları rezervasyon sistemi için kullanıldı. • Bu sistem ulusal çapta , gerçek zamanlı, etkileşimli işlem yapan binlerce makinenin

bağlanmasından oluşmaktaydı.• 1960’larda depolama için manyetik çekirdek hücreli bellekler kullanılarak bilgilere

doğrudan erişim sağlandı. • 1965’te pazara sunulan IBM 360 zaman paylaşımına, çoklu görev yapabilme yeteneğine ve

sanal hafızaya sahip güçlü işletim sistemli ilk ticari bilgisayardır.• Ayrıca DEC firması da ilk klavye ve fareye sahip PDP-1 makinesini geliştirdi.

Bilgisayar Tarihi Gelişimi- Elektronik dönem

• INTEL firması kuruluşundan 3 yıl sonra 1971 yılında ilk mikroişlemci olan ve 4 bitlik 45 komutu anlayabilen 4004 işlemcisini üretti ve kullanıcılara sundu.

• Böylece bilgisayarlarda mikroişlemci kuşağına geçilmiş oldu. • 4004 işlemcisini 4040 izledi.• İzleyen yıllarda 8008, 8080, 8085, 8086 gibi çeşitli

mikroişlemciler INTEL firma sı tarafından piyasaya sunuldu. • 80 serisi işlemciler 80286, 80386 ve 80486 işlemci leri ile son

bulmuştur. • INTEL firması 80486 işlemcisinden sonra Pentium serisi iş

lemcilere geçiş yapmıştır. • INTEL firması dışında mikroşlemci üreten firmalar AMD, Cyrix,

AlphaDEC, Hp, Mips, SUN Sparck ve Nexgen’dir.

Bilgisayar Tarihi Gelişimi - Mikroişlemci dönemi

• Bilgisayarlar iki farklı kritere göre sınıflandırılabilir. İlk sınıflandırma kullanım amaçlarına göre olup bilgisayarlar:1. Özel Amaçlı Bilgisayarlar: Hangi amaçla yapıldıysa sadece o alanda hizmet verebilen

bilgisayarlardır. Müzik setleri, robotlar veya günlük hayatımızdaki elektronik çamaşır makineleri gibi ev araçlarını özel bilgisayarların kullanım alanlarına örnek gösterebiliriz.

2. Genel Amaçlı Bilgisayarlar: Programlanabilen her işi yapabilen bilgisayarlardır. Üzerine yüklenen programa göre bilgisayarın kullanım amacı da değişmektedir.

• Genel Amaçlı Bilgisayarlar, boyut ve iş lem kapasitelerine göre 5 gruba ayrılmak tadır (Tunalı, 2006):1. Kişisel Bilgisayarlar2. Sunucu Bilgisayarlar3. Terminal (İş İstasyonu) Bilgisayarlar4. Dizüztü Bilgisayarlar5. Mini Bilgisayarlar

Bilgisayar Çeşitleri

• Kişisel bil gisayarlar; mikrobilgisayarlar olarak da isimlendirilmektedirler ve genellikle tek kişi tarafından kişisel amaçlar için kullanılan bilgisayarlardır.

• Kişisel bil gisayarlar genellikle ofis ve uygulama larında kullanılmaktadır.• Her ne kadar Xerox, Alto, MIT Altair, Apple I ve Apple II gibi ilk kişisel bilgisayarlar

1970'lerde ortaya çıkmış olsa da bu makinelere olan ilgi çok sınırlı kalmaktaydı. • 1981'de IBM'in PC'si ile kişisel bilgisayar devri başlamış oldu.• İlk kullanılan DOS işletim sisteminde, metin tabanlı komut dili ve sonra Microsoft

Windows işletim sistemi standart masaüstü bilgisayarları haline geldi.• 1990’larda PC işletim sistemleri yazılımları ağ üzerinden bağlantı kurulmasına kadar

PC’ler birbirinden bağımsız sistemlerdi.

Kişisel Bilgisayarlar (1981-halen)

• Kullanıcı sayısının fazla olduğu ve yüksek işlem hızı gerektiren çalışmaların yapıldığı kurum ve işletmelerde kullanılan bil gisayarlardır.

• Ayrıca bu bilgisayarlar günümüzün popüler teknolojisi olan internet sayfalarının sunumunda kul lanılan bilgisayarlardır.

• İstemci/sunucu bilgi-işlemde, masaüstü veya dizüstü bilgisayar olarak ifade edilen istemciler, çeşitli hizmet ve kabiliyetler sağlayan güçlü sunucu bilgisayarlara bağlanmaktadır.

• Bilgisayar işleme süreci bu iki makine arasında bölüşülmektedir.• Sunucu kelimesi ağ yazılımlarının çalıştığı, yazılım uygulamalarının ve fiziksel

bilgisayarların bulunduğu yeri belirtir.• Sunucular, paylaşılan verileri işleyen ve depolayan, web sayfalarına hizmet eden veya

ağ faaliyetlerini yöneten bilgisayarlardır.

Sunucu Bilgisayarlar (1983-halen)

• En basit istemci/sunucu ağı iki bilgisayar arasında işlem paylaşılan, bir sunucu bilgisayarına bağlanan bir istemci bilgisayarından oluşmaktadır.

• Buna iki katmanlı istemci/sunucu mimarisi denilmektedir.• İşletmelerde istemciler farklı uygulamalar için farklı seviyedeki

sunuculardan talepte bulunduğundan çok katmanlı yapılar kullanılır.

iki katmanlı istemci/sunucu mimarisi Çok katmanlı istemci/sunucu mimarisi

Sunucu Bilgisayarlar (1983-halen)

• Terminal (İş İstasyonu) Bilgi sayarlar: Terminal bilgisayarların ge nellikle kendilerine özgü bir hafıza ları bulunmamaktadır.

• Üzerlerinde bulunan ağ kartı ile bir sunucu bilgisayara bağlanırlar ve işlemleri o sunucu bil gisayarlar üzerinde gerçekleştirirler.

• Terminal bilgisayarlar; kalıcı bellekleri ol madığı ve diğer donanımları da kişisel bilgisayarlara göre daha ucuz olduğu için eğitim kurumları ve çok sayıda kullanıcının aynı işlemi gerçekleştirdiği kurumlarda tercih edilmektedir.

• Mini Bilgisayarlar: Elek tronik aygıtların gelişmesi ve kullanıcıların bilgisayarlarını yanlarında taşıma isteği, üre tici firmaların da elde taşına bilecek bilgisayarlar üretme sine yol açmıştır. Bu gruba avuç içi bilgisayarlar, PDA’lar ve bazı cep telefonları gir mektedir.

Bilgisayar Çeşitleri (devam)

• Bir bilgisayar, donanım yapısı ve büyüklüğü ne olursa olsun, temel olarak dört bölümden oluşmaktadır. Bunlar:1. Giriş birimleri,2. Merkezi İşlem birimi (CPU)3. Bellek4. Çıkış birimleridir.

• Bilgisayara giriş birimleri ile girilen veriler merkezi işlem biriminde işleme tabii tutulur ve bellekte depolanır.

• Merkezi işlem biriminde işlenen ve kullanıcıya sunulacak veriler çıkış birimlerine iletilir ve kullanıcıya sunulur.

Kişisel Bilgisayarın Parçaları

Giriş Çıkış

Merkezi İşlem birimi

Bellek

• Bilgisayar dışarıdan bakıldığında dört ana parçadan oluşmaktadır. Bunlar: kasa, ekran, klavye ve faredir.

• Bu dört parça haricinde, ek donanımlar da bilgisayara bağlanabilir.• Ancak bu dört bileşen bilgisayarın çalışması için yeterli olacaktır. • Bil gisayar teknolojisinin yaygınlaşması ve popülerleşmesi sonucu günümüzde

kulla nıcılara artık temel bileşenler yetersiz gelmekte ve çoğunlukla ek donanımlar kul lanmaktadırlar.

• Bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılan ek donanımlar hoparlör, yazıcı, tarayıcı ve modemdir.

Kişisel Bilgisayarın Parçaları

• Bilgisayar kasası içinde bulunan ve dışarıdan görülemeyen, ancak bilgisayarın çalışmasında hayati rol oynayan parçalar ve görevleri aşağıda incelenmiştir.

• Güç Kaynağı • Şebeke gerilimini bilgisa yarın çalışması için gerekli olan doğru akım formuna dönüştürmek

amacıyla kullanılır (Bay ve diğ., 2003). • Şebe keden aldığı 220 Voltluk alternatif akım enerjisini 5 Volt ve 12 Voltluk doğru akı ma çevirerek

enerjiye ihtiyaç duyan bil gisayar parçalarına iletir.• Merkezi işlem birimi • RAM• Ekran Kartı

• Bilgisayarda yapılan işlemlerin ekrana aktarılması görevini üstlenen, anakarta takılan donanım birimidir. Ekran kartlarında çözünürlük, renk ve hız önemli bileşenlerdir.

• Anakart • Bilgisayarın omurgasını oluşturmaktadır (Kiraz ve diğ.,2004). • Bilgi sayara bağlı bulunan giriş birimleri, çıkış birimleri, depolama birimleri, bellekleri ve merkezi

işlem birimini yöneten, bu birimlerin haberleşmesini sağlayan dona nımdır.• Bilgisayar donanımları anakart üzerinde bulunan ve slot adı verilen yuva lara doğrudan ya da

kablolar ile bağlanır.• Bellek, Sabit Sürücü, Disket Sürücü, CD Sürücü, Ses Kartı

Kişisel Bilgisayarın Parçaları

• Bilgisayarların çalışabilmesi için işletim sistemi yazılımlarından birinin bilgisayarda kurulu olması gerekir.

• Bilgisayarlara kurulan işletim sistemi DOS, Windows 3.x, Windows 9x, Windows NT, Windows, Unix veya Linux olabilir.

• Bilgisayar aç ma düğmesine basıldığı anda işletim sistemi devreye girmez. • İşletim sistemi devre ye girmeden önce bilgisayar donanım parçalarının yerinde olup

olmadığının düz gün bir şekilde çalışıp çalışmadığının kontrolünün yapılması ve eğer tüm donanım parçaları yerinde ve düzgün çalışıyor ise işletim sisteminin çalışmasına izin veril mesi gerekir.

• İşletim sisteminden önce çalışan ve donanımın kontrolünü yapan programa BIOS adı verilmektedir.

• BIOS (Basic Input / Output System): Temel Giriş/Çıkış Sistemi anlamına gelmektedir. • BIOS anakart üzerinde bulunan ROM bellek üzerinde yüklü olan ve bilgisayar

kapatıldığında da bellekten silinmeyen bir yazılımdır.• BIOS’ un bilgisayar açıldığında gerçekleştirdiği işlemlere POST (Power On Self Testing)

(Otomatik Açılış Testleri) ismi verilmektedir,

Bilgisayar Açıldığında Ne Olur?

• Bilgisayar her açıldığında otomatik açılış testleri çalışırken en çok kullanılan bi rim ana bellektir.• Ana bellek kapasitesi küçük ise otomatik açılış testleri uzun sü rede tamamlanacaktır. • Ana bellek kapasitesinin artırılması otomatik açılış testleri nin kısa sürede tamamlanmasını

sağlayacaktır. • Otomatik açılış testleri sonucunda ekrana hata mesajı yazdırılabileceği gibi ekran kullanılamıyorsa

bilgisayarın dahili hoparlörü yardımıyla hata mesajı kullanıcıya bildirilir. • Yaygın olarak karşılaşılan hata mesajları ise şu şekilde sıralanabilir (

http://www.pcteknik.net/showthre- ad.php?t=7843):• BIOS ROM checksum error - System halted: BIOS çipinde meydana gelen bir ha ta bulunduğunu

göstermektedir. BIOS çipinin değiştirilmesi ya da BIOS yazılımı nın yeniden yüklenmesi gerekir.• CMOS battery failed: BIOS pilinin bitmek üzere olduğunu ya da bittiğini belir ten hata mesajıdır.• CMOS checksum error - Defaults loaded: BIOS ayarlarında bir bozulma olduğu için varsayılan

ayalar yüklenerek bilgisayarın zarar görmesinin engellendiğini be lirten hata mesajıdır.• Floppy disk(s) fail: Bilgisayar takılı bulunan disket sürücü ya da disket sürücü ler ile BIOS’a

tanıtımı yapılan disket sürücü ayarları birbirini tutmamaktadır.• Keyboard error or no keyboard present: Bilgisayara takılı bir klavyenin bulun madığını ya da

klavye de bir arıza meydana geldiğini belirten hata mesajıdır.• Memory test fail: BIOS’un hafızayı kontrol ederken bir hata ile karşılaştığını be lirten hata

mesajıdır.• HardDisk(s) Fail: Bilgisayar takılı bulunan disk yada diskler ile BIOS’a tanıtımı yapılan disk sürücü

ayarları birbirini tutmamaktadır.

Bilgisayar Açıldığında Ne Olur?

• Donanım: Fiziksel olarak bir bilgisayar sistemini oluşturan elektronik ve elektro mekanik bileşenlerin tümüne verilen genel isimdir.

• Merkezi İşlem Birimi (CPU - Central Processing Unit): Bilgisayarda gerçekleştirilen aritmetik, matematik ve man tık işlemlerin yapıldığı birimdir. Bilgisayarın beyni olarak düşünülebilir.

• Merkezi işlem birimi; (kısaca CPU ya da işlemci) anakart üzerine takılır ve diğer birimler ile haberleşerek diğer birimlerin gereksi nim duyduğu bütün hesaplamaları yapar.

• Bilgisayarda yapılan her tür lü işlem, merkezi işlem birimin de yapılmaktadır. • Dolayısıyla bilgisayarın hızını belirleyen en temel parça merkezi işlem biri minin hızıdır.• Bilgisayarın temel elemanlarından birisi olan bu birimin başlıca görevleri arasında, tüm sistemi

kontrol etmek ve yönetmek, programcı tarafından girilen deyim ve komutları yorumlamak, yorumlanan deyim ve komutları uygulamak sayılabilir.

• Bilgisayarda her hangi bir program çalıştırıldı ğında veriler sabit sürücüden RAM belleğe taşınır ve işlene cek kodlar merkezi işlem biri mine taşınarak gerekli işlemler gerçekleştirilir. İşlemler sonu cu ortaya çıkan veriler önce RAM belleğe, buradan da ilgili çıkış birimine aktarılır.

• Merkezi işlem biriminin hızı saniyede gerçekleştirmiş oldu ğu işlem sayısına göre belirlenmektedir. • Kabaca, saniyede bir işlem yapan işlemciler 1 Hz (Hertz) işlemci olarak belirlenir ve işlemci hızları bu

yaklaşıma göre ifade edilir. Günümüz işlemcileri saniyede yaklaşık 3 trilyon ve üzeri işlem yapabilmektedir.

Donanım

• Bir merkezi işlem birimi, kontrol birimi ve aritmetik-mantık birimi olmak üzere iki temel bölümden oluşur ve her bölüm özel bir işleve sahiptir.

• Aritmetik-Mantık Birimi: Bütün aritmetik ve mantıksal işlemleri gerçekleştiren ve elektronik devreler içeren birimdir.

• Bir yandan toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi aritmetik işlemleri yaparken, diğer yandan iki sayıdan birinin diğerine göre büyüklüğü, küçüklüğü veya eşitliği gibi mantıksal karşılaştırmaları da gerçekleştirir.

• Kontrol Birimi: Bilgisayar sisteminin işlevlerini denetlemek üzere tasarlanmış devrelerden oluşmaktadır.

• Kontrol birimi verilen komutları değerlendirir, yorumlar ve bu komutların gerçekleştirilmesini sağlar.

• Bu birim, bir telefon santrali veya bir orkestra şefi gibi düşünülebilir. • Kontrol birimi aritmetik-mantık birimi ve bellek ile iletişim içerisindedir.

Merkezi İşlem Birimi

• Bellek: Bilgisayarların yürüttükleri işlemler sırasında ve işlemler sonucunda ortaya çıkan verilerin tutulduğu elektronik ortamlar olarak tanımlanabilir.

• Bellek bir bilgisayardaki program yapılarının kaydedilmesine, verilerin tutulmasına, matematiksel ve mantıksal işlemlerin sonuçlarının belirlenmesine olanak sağlar.

• Bellek bilgilerin kalıcı veya geçici olarak saklandığı ortamlardır.

Bellek

BELLEK

KALICI BELLEK GEÇİCİ BELLEK

Kalıcı bellekte saklanan bilgiler bilgisayar kapatıldığında kaybolmayan bilgilerdir.

Geçici bellek ise bilgisayarımız açık olduğu sürece üzerine bilgi yazıp okuyabildiğimiz, ancak bilgisayar kapatıldığında üzerindeki bilgilerin silindiği bellek çeşididir.

• Ana bellek ya da rastgele erişimli bellek hızlı bir bellek birimi olduğu için mer kezi işlem biriminin gereksinim duyduğu veriler ve o an için çalışan programların ilgili kodları bu bellekte saklanmaktadır.

• Sabit sürücüler; mekanik olarak verinin yazılması ve okunması işlemlerini yaparken rastgele erişimli bellekler elektriksel olarak verileri okuduğu ve yazdığı için rastgele erişimli belleklerin erişim hızları sa bit sürücüden daha hızlıdır.

• Bilgisayarda geçici olarak depolanacak ve programla rın çalışması sırasında kullanılacak olan veriler rastgele erişimli bellekte saklan maktadır.

• Rastgele erişimli belleğin görevleri şunlardır:1. Çalışan programların program parçalarını sabit sürücüden okunması za man alacağı için rastgele

erişimli bellekte tutulur. Aynı zamanda program ların kullanacağı verilerde işlemlerin daha hızlı yürütülebilmesi için bura da tutulur.

2. İşletim sisteminin uygulama yazılımları tarafından kullanılan bölümleri uy gulama yazılımlarının daha hızlı çalışabilmesi amacıyla rastgele erişimli bel lekte tutulur.

3. Çalışan programlar sonucu üretilen bilgiler sabit sürücüye depolanmadan önce rastgele erişimli bellekte tutulur.

4. Çıkış birimlerine gönderilecek veriler rastgele erişimli bellekte depolanır ve buradan diğer araçlara gönderilir.

Bellek

• Byte: Byte, sayısal kodlamada kullanılan ve anlamlı bilgi içerebilen en küçük veri elemanıdır.

• Sekiz bitin bir araya getirilmesinden 1 byte ile 2 8 = 256 adet değişik anlamlı bilgi ifade edilebilir.

• Bellek ile ilgili çok sık kullanılan diğer terimler ise, kilobyte (KB), megabyte (MB), gigabyte (GB), terabyte (TB), petabyte (PB) ve exabyte (EB)’dir.

• Bellek ölçüleri küçükten büyüğe doğru şöyle sıralanabilir.• 1 Byte = 8 Bit• 1 KB ( Kilo Byte) = 1024 Byte• 1 MB (Mega Byte) = 1024 KB• 1 GB (Giga Byte) = 1024 MB• TB (Tera Byte) = 1024 GB

Bellek

• Bir bilgisayarda ROM, RAM ve Ön Bellek (Cache bellek) olmak üzere üç çeşit bellek vardır.

• Özellikle RAM belleğin bir başka adı da ana bellektir.RAM (Random Access Memory) Bellek• RAM bellekler, rastgele erişimli bellek olarak da isimlendirilir. • Bilgisayarın geçici ve yazboz tahtası gibi kullanılan belleğidir. • İşlemcinin RAM belleğin herhangi iki farlı yerinde bulunan iki bilgiye erişim süresi eşit

olduğu için Rassal Erişimli Bellek olarak da adlandırılır. • Elektrik kesildiğinde veya bilgisayar kapatıldığında RAM içindeki bilgiler silinmektedir. • Çalışmakta olduğunuz programlar ve verilerin büyüklüğü RAM bellekle sınırlıdır.• RAM çeşitleri ise SRAM ve DRAM ola rak sınıflandırmaktadır. • Geli şen teknoloji EDORAM, SDRAM, DDR RAM, DDR2 RAM, RDRAM gibi RAM çeşitlerini

de bilgisayar kullanıcılarının kullanımına sunmuştur.

Bellek Türleri

ROM (Read Only Memory) Bellek• Bilgisayarın kalıcı iç belleği olup, sadece okunabilen bellek tipidir. • ROM bellek RAM belleğin aksine üzerine yazılan bilgiler kalıcıdır. • Bilgisayar sistemini başlatmak ve işletim sistemi yapılarını okumak için gerekli bileşenleri

içermektedir. • Bilgisayar kapa tıldığında ve ROM belleğe gelen enerji kesildiğinde üzerindeki bilgiler

silinmeye cek ve sürekli olarak ROM bellekte kalacaktır. • Bütün bilgiler ROM’a üretim aşamasında yüklenmektedir. Dolayısıyla bu bellekteki bilgiler

silinemez, kullanıcı tarafından değiştirilemez, fakat güncellenebilir. • Mikroişlemcilerin çoğu hem RAM hem de ROM belleğe sahiptir. RAM genel amaçlı ve

değişebilen program deposu, ayrıca işlemci için de ihtiyaç duyulan geçici rasgele erişimli bellek olarak kullanılır. ROM ise sistemde her zaman olması gereken program ve verileri kaydetmek için kullanılmaktadır.

• BIOS olarak adlandırılan temel gi riş çıkış yazılımı ROM bellek üzerinde tutulmaktadır.• ROM bellek çeşitleri PROM, EPROM, EEPROM olarak sırala maktadır. • ROM bellek üzerindeki bilgiler üretici firma tarafından yazılmakta ve kullanıcılar tarafından

değiştirilememektedir. • Ancak ROM bellek çeşitlerinden EP ROM ve EEPROM’lar üzerinde bulunan bilgiler özel

teknikleri ile silinebilmekte ve yeniden programlanabilmektedir.

Bellek Türleri

Ön Bellek• Ön bellek, PC üzerinde genellikle RAM ile MİB, ya da RAM ile sabit disk

arasına yerleştirilmiş küçük ve hızlı bir bellek türüdür. • Tampon bellek olarak da adlandırılır. • İşlemciyle yüksek hızlı erişimi sağlamak için RAM bellekten aldığı veri ve

yapıların kopyalarını kontrolü altında tutar. • Yani, RAM ve CPU arasındaki veri transferlerinde görev alır; hızı dengeler. • Bu bellek 128, 256 veya 512 KB kapasitesinde olabilir.

Bellek Türleri

• Giriş birimleri bilgisayarlara kullanıcılara veri girişi yapmasını sağlayan araçlardır.

• Temel giriş birimleri:1. Klavye,2. Fare,3. Tarayıcı olarak sıralanabilir.

• Klavye: Üzerinde bulunan tuşlar yardımıyla bilgisayara veri girişi sağlayan birim dir.

• Klavye üzerinde harfler, rakamlar, noktalama işaretleri, özel karakterler ve fonksiyon tuşları yer almaktadır.

• Kullanıcı klavyeden bir tuşa bastığında klavyenin içinde yer alan elektronik devreler ilgili tuşun kodunu bilgisayara iletir, bilgisayar içinde bu kodlar işleme tabii tutulduktan sonra sonucu ekranda gösterilir.

• Klavyeler üzerinde bulunan harf tuşlarının dizili mine göre 2 sınıfa ay rılmaktadır:

• F ve Q ti pi klavye. • Q tipi klav yelerde harf bölümü nün sol üst köşesinde bulunan

tuş Q harfi iken F klavyelerde bu tuş F harfidir.

Giriş Birimleri

Klavye üzeride bulunan tuşlar ve görevleri şu şekilde açıklanabilir:

• Enter Tuşu: Enter tuşuna her programda farklı görevler yüklenmektedir. Örne ğin, işletim sistemlerinde Enter tuşu komutu çalıştırmak ya da aktif olan dosyayı açmak için kullanılırken kelime işlemci programlarında Enter tuşuna basılması ye ni bir paragrafın başlatılmasını sağlamaktadır.

• Fonksiyon Tuşları: Standart klavyeler üzeriden toplam 12 adet fonksiyon tuşu bulunmaktadır. F1 den F12 ye kadar. F1 tuşu aktif olan programın yardım prog ramını çalıştırmaktadır. Windows işletim sisteminde F3 tuşu ise arama programını çalıştırmaktadır.

• Tab Tuşu: Sekme tuşu olarak da isimlendirilmektedir. Kelime işlem programla rında imlecin bir karakterden daha fazla ilerlemesi için kullanılır. Windows işletim sisteminde ise Alt ve Tab tuşlarına birlikte basılarak çalışan programlar arasında geçiş yapılması sağlanır.

• Caps Lock Tuşu: Caps Lock tuşu klavyeden girilen harflerin sürekli olarak bü yük girilmesini sağlamaktadır. Caps Lock tuşuna bir kez basıldığında klavye üze rinde bir ışık yanar, ışığın yanması o andan sonra girilen harflerin büyük olarak gi rildiğini anlamına gelmektedir.

• Shift Tuşu: Tek başına basıldığında bir işe yaramayan ancak bir harf ile basıldı ğında Caps Lock açık değil ise büyük harf girilmesini, Caps Lock açık ise de kü çük harf girilmesini sağlayan tuştur.

Giriş Birimleri

Klavye üzeride bulunan tuşlar ve görevleri şu şekilde açıklanabilir:

• Ctrl ve Alt Tuşları: Ctrl ve Alt tuşlarının tek başlarına bir işlevleri bulunmamak la birlikte tuşlarda bulunan 3. karakterlerin yazdırılmasını ve kısayolların kullanımı sağlamaktadırlar. Örneğin, kelime işlem programlarından CTRL ve C tuşlarına bir likte basıldığında seçili olan yazıları bilgisayarın geçici hafızasına kopyalar. CTRL ve V tuşlarına birlikte basıldığında ise bilgisayarın geçici hafızasında bulunan bil gileri dosya içerisinde imlecin bulunduğu yere yapıştır.

• Windows Tuşu: Windows işletim sisteminin yüklü olduğu bilgisayarlarda “Baş lat” menüsünün görüntülenmesini sağlar. Diğer tuşlarla birlikte kullanıldığında ise farklı görevler yapmaktadır.

• Back Space Tuşu: İmlecin bulunduğu yerin solundaki karakteri siler.• Del Tuşu: İmlecin bulunduğu yerin sağındaki karakteri siler.• Home Tuşu: Bu tuş satırın başına gitmeyi sağlar. Ctrl tuşu ile basıldığında bel genin başına gitmeyi

sağlar.• End Tuşu: Bu tuş satırın sonuna gitmeyi sağlar. Ctrl tuşu ile basıldığında belge nin sonuna gitmeyi

sağlar.• Page Up Tuşu: Bu tuş bir sayfa (bir ekran görüntüsü kadar) yukarı çıkmayı sağlar.• Page Down Tuşu: Bu tuş bir sayfa (bir ekran görüntüsü kadar) aşağı inmeyi sağlar.

Giriş Birimleri

• Fare: Özellikle görsel işletim sistemlerinin (Windows vb.) geliştirilme sinden sonra ekran üzerinde görülen ikonların, simgelerin seçilmesini, simgeler yüklenen görevlerin çalıştırılmasını sağ layan bir araçtır.

• Fare ekran üzerinde görülen imleci hareket ettirmektedir ve farenin yatay düzlemdeki hareketleri ekran üzerinde dikey olarak kullanıcılara gösterilmektedir.

• Yaygın olarak kullanılan mekanik yapılı farelerde bir top bulunmakta ve fare içindeki topun dö nüşü yatay ve düşey eksende algılanarak bilgisayar aktarılmaktadır (Arslantunalı ve diğerleri, 2003).

• Tarayıcı: Optik gözü ve ışığı yardımıyla üzerine yerleştirilen fotoğraf, grafik ve düz yazıları okuyup bilgisayara aktaran aygıttır.

• Bilgisayara aktarılan resim ve grafikler üzerinde değişiklik yapılabil mektedir.• Düz yazılar ise kelime tanıma programları (OCR optik karakter tanıma

programı) ile değiştirilebilmektedir.

Giriş Birimleri

• Çıkış birimleri; bilgisayardaki işlemlerin sonucunda elde edilen ve kullanıcıya ses ya da görüntü olarak aktarılacak bilgilerin aktarılmasını sağlayan araçlardır. Te mel çıkış birimleri şunlardır:1. Ekran2. Yazıcı3. Çizici4. Modem

Çıkış Birimleri

• Ekran: Bilgisayarda işlenen verilerin ve çalışan programların sonuçlarının kullanı cılara görsel olarak sunulduğu çıkış birimidir.

• Arslantunalı ve diğerleri (2003) 2 tip ekran olduğunu belirtmektedirler:1. CRT (Cathode Ray Tube)2. LCD (Liquid Cyristal Display)

• CRT monitörler, televizyonların çalışma prensibine yakın bir şekilde içlerinde bulunan bir tüp yardımıyla görüntüleri oluşturmaktadır (Bay ve diğerleri, 2003).

• LCD ekranlar ise iki polarize cam tabakasının arasında yüzbinlerce likit kristal hücreden oluşmaktadır.

• Görüntü oluştu rurken her bir hücrenin çalı şıp çalışmayacağı ve çalışacak ise hangi rengi üreteceği LCD monitörün devrelerinde hesaplanır ve ilgili hücreye bu bilgi iletilerek görüntünün oluşturulması sağlanır.

• Ekranların en önemli özelliklerinden biri ekrandaki görün tülerin netliği veya çözünürlüğüdür.

Çıkış Birimleri: Ekran

• Çözünürlük (resulation); ekran üzerinde bulunan yatay ve dikey nokta sayısı ile ölçülür.

• Çözünürlük değeri olarak 640x480, 800x600, 1024x768, 1280x1024 değerlerinden herhangi biri seçilebilir.

• Çözünürlük değeri yükseltildikçe ekrana daha fazla bilginin sığması sağlanır ancak ekranda görülen simgeler ve yazılar küçülür.

• Büyüklük: Ekran büyüklüğü, ekranın sol üst köşesinden sağ alt köşesine ya da sağ üst köşesinden sol alt köşesine olan uzaklığın ölçümü ile tespit edilir. Günümüz de yaygın olarak kullanılan ekranlar 15” (inç) ya da 17” (inç) büyüklüğündedir.

Çıkış Birimleri: Ekran

• Yazıcı; bilgisayarda bulunan keli me işlem dosyaları, hesap tablo su dosyaları, resimler gibi verile rin kağıt üzerine basılmasını sağ layan araçtır.

• Yazıcılar bilgileri ka ğıda basarken kullandıkları tek nik ve teknolojiye göre 3 sınıfa ayrılırlar:

• Nokta vuruşlu (matris) yazıcılar: Nokta vuruşlu yazıcılar; daktilolara benzer bir teknoloji kullanmakta ve yazma kafasının önüne takılan bir mü rekkep şeridinin üzerine kafa üzerinde bulunan iğnelerin teması sonucu şerit üzerindeki mürekkebin kağıt üzerine aktarılması ile yazma işlemini gerçek leştirmektedir.

• Mürekkep püskürtmeli yazıcılar: Mü rekkep püskürtmeli yazıcılar, yazıcı üzeri ne takılan kartuştaki mürekkebi kağıt üze rine püskürttükleri için mürekkep püskürtmeli olarak isimlendirilmektedir.

• Lazer yazıcılar: Lazer yazıcılar; kağıt üzerinde yazıları ve resimleri oluşturmak için lazer ışınlarından yararlanmaktadır. Lazer yazıcıların çalışma prensipleri foto kopi makinelerinin çalışma prensibine benzemektedir.

Çıkış Birimleri:Yazıcı

• Çiziciler, büyük boyutlu yazıcılar olarak düşünülebilir. • Yazıcılar; genellikle 21 cm genişliğinde ve 29.7 cm boyunda A4 kağıtları ile ya

da 29.7 cm genişliğinde 42 cm boyunda A3 kağıtları ile çalışmak tadırlar. • Özellikle mimarlık ve mühendis lik alanlarında çalışanlar standart boyut lardan

daha uzun ve geniş kağıtlar kulla narak çizimler yapmaktadırlar. • Çiziciler, standart olmayan kağıtlar üzerinde çizim yapılmasını sağlamaktadır. • Çiziciler ile renkli kalemler kullanarak renkli çizim yapma olanağı da

mevcuttur.

Çıkış Birimleri: Çizici

• Modem aygıtı bilgisa yar ile telefon hatları arasın daki iletişimi sağlamaktadır. • Telefon hatlarından gelen analog verileri bilgisayarın anlayabileceği sayısal veri lere

çevirmekte, bilgisayar dan gelen sayısal verileri de telefon hatlarından iletilebilecek analog verilere çevir mektedir.

• Modem aygıtı yardımıyla bilgisayarlar İnternet’e bağlanmaktadır.• Gelişen teknoloji telefon hatlarının meşgul etme den İnternet’e bağlanmayı olanaklı

kılmıştır. • ADSL, mevcut telefon hattını daha et kili kullanmak amacıyla sayısal kodlama tekniği

ile bandın artırılması vasıtasıyla kullanıcıya geniş bant olanağı sağlamaktadır. • Dolayısıyla bu teknoloji veri ve ses şebekelerini aynı anda kullanılmasına olanak

sağlar. • Ses ve veri sinyallerinin birbi rini etkilememesi için ayırıcı (splitter) kullanılması

gereklidir.

Çıkış Birimleri: Modem

• Sabit Sürücü: Hard disk ya da disk olarak da isimlendirilmektedir. • Bilgisayarın bilgi depolamak için kullandığı, kasa içindeki kutuya yerleştirilmiş ikincil bellek olarak

da isimlendirilen hem giriş hem de çıkış birimdir, içerisinde bulunan metal plakalardan dolayı bu diske hard disk (sert disk) adı verilmiştir.

• Sabit sürücü bir bel lek çeşididir. • Sabit sürücülerin ana bellek ten (RAM) farkı bilgiye erişim hızının sabit sürücülerde düşük olmasıdır,

ancak sabit sürücülerin maliyetleri RAM’e göre daha faz ladır. • Disket Sürücü • CD Sürücü • DVD Sürücü : DVD sözcüğü, Digital Versatile (Sayısal Esnek Disk) ya da Digital Video Disc (Sa yısal

Video Diski) kelimelerinin kısaltılmasıdır. • Görünüm olarak CD’den farkı ol mayan DVD’lerin geliştirildiği teknolojinin ve manyetik yüzey üzerine

yazma oku ma teknolojilerinin farklılığı sebebiyle CD’lerden yaklaşık olarak 7-8 kat daha faz la bilgi depolayabilmektedir.

• DVD sürücülerde görünüş olarak aynen CD sürücü ler gibidir. • Günümüz teknolojilerinin gelişmesi ile DVD sürücüler CD okuyabilir hale gelmiştir.• Ses Kartı• Fax-Modem

Hem Giriş Hem Çıkış Birimleri

Teşekkürler