Editorial 2012 NR.2 1

Bajrush Mjaku me Sokratin nëStokholm

Lidhja Prizrenit ngjarje madhore e kombit tonë

Välkomna alla till er nya pizzeria, som erbjuder mycket mer från denItalienska köket!

Formulat magjike si komunikim i tabuzuar me demonët

100 vjet nga vdekja e Strindbergut – krijimtaria e tij jeton

Revistë kulturo-informative / Kultur- och informationstidskriftOrgan i Lidhjes se Shoqatave Shqiptare Iliria / Organ för Albanska riksförbundet IliriaNr. 2, Qershor/Juni 2012 Çmimi: Suedi 30 Sek, Europë 3 €, Kosovë, Shqiperi 1.5 €

3 EdItoRIaL

4 LIdhja PRIzRENIt NgjaRjE MadhoRE E kombit tonë

8 BajRuSh Mjaku ME SokRatIN në stokholm

10 SadIk VRajoLLI - NjERIu që mundi fatEt

14 SkIcë

16 VäLkoMNa aLLa tILL ER Nya PIzzERIa, SoM ERBjudER myckEt mEr från dEn italiEnska kökEt!

17 VEPRIMtaRIa INtELEktuaLE dhE koMBëtaRE E PRoF XhEVat isufit, këshilltar i jashtëm në ministrinë E diasporës

26 koNFERENcë ShkENcoRE: roli i mërgatës në shtEtformim

24 dukE VIzItuaR kosovën

36 kujtESë PoEtIkE: nga rrënjEt tua

33 FoRMuLat MagjIkE SI koMuNIkIM I tabuZuar mE dEmonët

38 100 VjEt Nga VdEkja E StRINdBERgut krijimtaria E tij jEton

37 PëR një fjalë

40 “VEç Një zEMëR” - LIBëR që FRyMoN mE kohën dhE dashurinë

42 SkaNdaLozE: suEdia dënon gaZEtarët!

43 MIRë SE ERdhët tE shuqa

përmbajtja

PëRMBajtja2012 NR.22

nr.2 qershor / juni 2012organ i lshsh “iliria” në suediorgan för arf “iliria” i sverige

Redaktor Përgjegjës/chefsredaktörmurat koci

Redaktorë/Redaktörershuquri sejdiaj, gazetarastrit gashi, gazetarmuhamet krasniqi, gazetarnezir bejta, gazetarhazbi lalica gazetar

dizajni dhe faqosjalabinot aruqaj

Lektorshuquri sejdiaj

Bashkëpunëtorëvalbona kastratihasime hotiEjup ramadaniëngjëll koliqiagim gashiprend buzhalaluan ZifoZena piraramiz spahiumarije hyskoriza lahihatixhe Xanipëllumb goricaElhame Zhitijaarsim halili

kontakt:revistabesa@live.com

Printed by: www.europrinty.net

Editorial 2012 NR.2 3

kurbetçinjtë dhe vendlindjaDiaspora shqiptare është e madhe, e fuqishme, het-

erogjene, e shpërndar anekënd botës, e krijuar në kohë e kushte të ndryshme. Janë dy faktor determi-

nant që kanë ndikuar në vazhdimësi në shprazjen e territoreve etnike shqiptare nga elementi burimor i saj, elementi shqiptar , janë dhuna ç’njerëzore e sunduesve të ndryshëm në kohë të ndryshme dhe varfëria ekstreme si pasojë e robërisë se gjatë. Kjo ka bërë që sot më shumë shqiptarë apo njerëz me pre-jardhje shqiptare jetojnë në vende të ndryshme të botës së sa në vet territoret etnike shqiptare. Janë me miliona të tillë të shpërndarë anë qark vetëm në Europë. Është i pashmangshëm ndikimi i kulturave, mentaliteteve, traditave e normave që zhvillohet direkt mbi komunitetet shqiptare në vendet ku ato jetojnë e veprojnë. Dal nga dal por forcërisht shqiptaret nga këto ndikime fillojnë e ndryshojnë. Në fillim ndryshimet bëhen gati instinktivisht duke u nisur nga parimi së gjërat e mira e të bukura duhet pranuar e për-vetësuar së të tillat begatojnë jetën e individit dhe komple-tojnë më mirë personalitetin e tij. Pas një kohe të caktuar ndryshimet në qenien e shqiptarëve të diasporës janë më të theksuara dhe ato bëhen nga nevoja për tu përshtat me am-bientin e shoqërinë ku gravitojnë por edhe për të siguruar ekzistencën. Këto ndryshime vërehen në vokabularin e kur-betçinjve shqiptarë, një vokabular i stërmbushur me fjalë të vendit ku jetojnë e edhe kalke. Ndërsa zhvillimi i gjuhës shqipe ka stagnuar dhe ora e saj ka mbetur e ndalur që në atë moment kur kurbetçinjtë kanë lënë vendin. Ndryshimet vërehen edhe në mënyrën e jetesës, bëhet gati si mani për-pjekja për të mos u dalluar nga vendorët, është gati përpjekje mbinjerëzore për tu shkri me mjedisin, për tu bërë kameleon. Kjo është jetë e stërmundimshme, stresuese, cfilitëse dhe nënçmuese për dinjitetin e njeriut. Dhe në fund janë ndikimet e organizuara dhe mirëplanifikuara nga shteti ku kurbetçinjtë jetojnë. Këto politika ndikuese janë në funksion të asimilimit të të huajve në vendet përkatëse dhe si të tilla janë shumë kërcënuese për identitetin kombëtar e edhe individual të shq-iptarëve gjithë andej nëpër botë. Është e pamundur që gjen-erata e parë e kurbetçinjve të asimilohet. Asimilimi kërcënon gjeneratën e dytë, tretë e kështu me radhë, çdo gjeneratë e re bëhet gjithnjë e më e dijshme nga ky rrezik që është sa i panatyrshëm, i pamëshirshëm e i padëshiruar njëkohësisht edhe i logjikshëm e gati gati i pandalshëm. Kështu sot kemi shembuj të gjallë së si kjo makinë metamorfoze ka shpartal-luar komunitete edhe milionëshe të shqiptarëve në vende të ndryshme të botës. Në Turqi kemi shqiptarë të turqizuar që quhen arnaut, në Itali shqiptarë te italizuar që quhen arbëresh e në Amerikë shqiptarë të amerikanizuar. Të gjenerata e parë e kurbetçinjve procesi i fillimit të asimil-imit është i ashpër, është i dhimbshëm e herë herë merr edhe

tone komike. Kjo ndodh për shkak së bota e brendshme e individit reagon natyrshëm në mbrojtje të një sistemi të kon-soliduar me norma, kode e vlera që janë ngjizur e trashëguar brez pas brezi përmes gjeneve e formave edukuese në mile-niume. Sinjalet e para të kësaj metamorfoze janë mirë të ka-mufluara nën petkun e integrimit të komunitetit e individit në vendin e shoqërinë ku jeton e vepron. Këto sinjale dërgohen vazhdimisht nga dy qendra që për kurbetçinjtë janë shume domethënëse. Qendra e parë është vendi mikpritës që pro-pagandon, investon e ngulmon në integrimin e të huajve në shoqëri e që në pamje të parë duket humane, e natyrshme, e nevojshme dhe logjike por që asnjëherë nuk definohet qartë se ku fillon dhe ku mbaron integrimi, cilat janë komponentët e integrimit, çfarë e identifikon e rrumbullakëson këtë proces. Qendra e dytë është vendlindja që po ashtu është shume do-methënëse por me kohen kjo qendër sa vjen e humb ndikimin sidomos kur vendlindjes nuk i ecën mbarë. Edhe sinjalet e vendlindjes korrespondojnë me të vendit mikpritës sa i për-ket integrimit të kurbetçinjve. Vendlindja i sheh kurbetçinjtë si një urëlidhëse mes vendeve ku ata gravitojnë dhe etniku-mit. Vendlindja i sheh kurbetçinjtë edhe si një resurs i madh i të ardhurave ekonomike, bile kjo e dyta është qenësorja dhe tash as që maskohet me dashurinë vëllazërore. Që në kufi fil-lon shfrytëzimi ekonomik i kurbetçinjve me pagesën super të lart të sigurimit të automjetit. Deri me sot shtetet shqip-tare s’kanë bë të thuash asgjë që të ndihmojnë kurbetçinjtë në luftën e tyre titanike për të ruajt gjuhen dhe identitetin e tyre kombëtar ndërsa diaspora çdoherë i ka dal krahut vendlindjes me të gjitha mjetet dhe në të gjitha format. Pjesa dërmuese e kurbetçinjve presin me mall, me padurim, punojnë e rropaten 11 muaj për të ardhur një muaj, dy javë, një javë, disa a dite a vetëm një ditë të vetme për pushime në vendlindje, për t’u çmallë, për t’u çlodhe, për t’u gëzuar e për t’u ngopë me bukë, ujë, gjumë e gjuhë shqipe. Por nuk kanë ndryshuar vetëm kurbetçinjtë, kanë ndryshuar edhe shqiptarët në territoret etnike. Për shumicën kurbetçin-jve në vendlindje ka ndodhë një metamorfozë e vërtetë so-ciale. Parë me syrin e e kurbetçinjve shqiptarët në vendlindje para çdo gjëje kanë vërë si prioritet të prioriteteve interesin ekonomik dhe për të arrit deri të një mirëqenie apo pasuri është e lejuar të përdorën të gjitha mjetet. Kjo dukuri nega-tive ka bërë që shumë shqiptarë me shumë zell ikin nga vendlindja dhe kjo ndikon direkt në zvogëlimin e substancës biologjike shqiptare në Ballkan. Ky trend duhet ndalur dhe këtë diaspora nuk mund ta bëj, këtë mund ta bëjnë vetëm eli-tat politike e intelektuale të shqiptarëve në Ballkan. Murat Koci, redaktor përgjegjës i revistës Besa

kulturë2012 NR.24

Në Stokholm u shënua 134 vjetori i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit

Tribunën e përshëndetën ambasadorët e dy shteteve shqiptare, Ruhi Hado i Shqipërisë dhe Lulzim Peci i Kosovës .Nga Kosova Tribunën e përshëndeti dhe u paraqit me kumtesë Sadik Krasniqi, përgjegjës për histori në Muzeun e Kosovës si dhe Ullmark Qvick, studiues e albanolog suedez i cili u paraqit me kumtesë.U promovua libri me poezi “Veç një zemër” i Shuquri Sejdijajt, redaktor në revistën tonë BESA e në botim të Unionit të Shoqatave Shqiptare ILIRIA

Stokholm, qershor

Festa e madhe, 134 vjetori i Lidhjes së Prizrenit u shënua në Stockholm në një ditë të bukur qershori,në lokalet e ABF huset. Këtë manifestim e organizuan Shoqata UNIKOMB në Stockholm dhe Lidhja e Shoqatave Shqiptare Iliria. Tribuna tematike për Lidhjen e Prizrenit në temën kush ishim, kush jemi e kush do të jemi dhe promovimi i librit Veç një zemër të shkrimtarit, gazetarit e publicistit Shuquri Sejdijaj rrumbullaksuan programin e pasur disa orësh me intonimin e himnit kombëtar, me fjalë përshëndetëse, me kumtesa e lexim poezishë në gjuhën shqipe e suedeze. Rruga Sveavägen, ndër rrugët e mëdha të kryeqendrës suedeze sillte te ABF huset shumë nga musafirët që vinin nergut për festën, e ata vinin nga Kosova, dhe nga pjesë të ndryshme të Suedisë. Ndërkaq lokalet e ABF huset aty ku mbahej manifestimi ishin të dekoruara në petkun kombëtar, ashtu sikurse edhe qenë dekoruar muaj më parë me promovimin e librit të Nusret Pllanës. Dhe kjo sikur ishte paraprijëse e

aktiviteteve tjera që do të shënojnë Vitin e madh jubilar sivjet 100 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë.Ambasadorë e veprimtarë të çështjes kombëtare, me krijues e historianë, me njerëz të interesuar që të jenë pjesëmarrës merrnin pjesë ne Tribunë. Pra merrnin pjesë amabasadori i Shqipërisë në Stokholm Ruhi Hado, ambasadori

i Kosovës në Stokholm Lulzim Peci, këshilltari në Ambasadën e Kosovës Sedat Burrniku, mysafiri nga Kosova Sadik Krasniqi, përgjegjës për histori në Muzeun e Kosovës dhe suedezi Ullmar Qvick, shkrimtar, studiues dhe albanolog. Pra ishte një ditë e pasur, e ngjeshur dhe ndër të rrallat e mbajtur viteve të fundit në Stokholm që u dallua për nga suksesi dhe interesimi, apo që e dëshmoi e fuqizoi qenien aktive në shtetin nikoqir skandinav Suedinë.Puna e Tribunës filloi me intonimin e Himnit kombëtar. Ambasadori i Shqipërisë Ruhi Hado pasi vlerësoi lart

aktivitetin që po mbahet në ditën e 134 vjetorit të Lidhjes së Prizrenit që është një ngjarje madhore në historinë e kombit shqiptar tha se dhe diaspora shqiptare i është përgjegjur si kudo në botë edhe në Suedi me manifestime kësaj ngjarje të rëndësishme.Ambasadori i Shqipërisë Ruhi Hado tha se Lidhja e Prizrenit është lëvizja e parë e madhe politike, administrative dhe ushtarake e popullit shqiptar që nga koha e Skënderbeut. Ruhi Hado tha se kjo ishte lëvizja e parë masive me një ndikim të jashtëzakonshëm në historinë e popullit shqiptar dhe pararendëse që hapi rrugën e Pavarësisë së Shqipërisë që erdhi tri dekada më vonë.Roli i saj në histori është i jashtëzakonshëm, tha ai dhe iu përkujtoi të pranishmëve se pikërisht në Ditën e mbajtjes së kësaj tribune, më 10 qershor kryeministri i Shqipërisë Salih Berisha ka shkuar në Prizren që të ndajë me qytetarët e këtij qyteti gëzimin e kësaj dite të madhe kombëtare.Ambasadori Hado dha një përgjegje të thjeshtë, të shkurtë, siç tha ai sempliste, në pyetjen ku kemi qenë: Kemi qenë të shtypur, të nëpërkëmbur, të robëruar gjatë shekujve nga perandoritë më të mëdha të cilat vendosën sundimin e tyre në territoret shqiptare si edhe nga fqinjët tonë por kemi patur forcën, vitalitetin që të jetojmë edhe në kushtet më të vështira e të ruajmë gjuhën, vitalitetin dhe traditat tona.Duke shtruar pyetjen se ku jemi ambasadori shqiptar tha se jemi në një pozitë shumë të favorshme, kurrë nuk kemi qenë në një pozitë më të favorshme se sot dhe një faktor i rëndësishëm në Ballkan pavarësisht se të ndarë nga kufinjtë politikë dhe administrativë në ca shtete të ndryshme ne përbëjmë një hapësirë ekonomike dhe kulturore.Detyra jonë është që të punojmë sa më shumë për zgjërimin e kësaj hapësire ekonomike dhe të kësaj hapësire kulturore nëpërmes shkëmbimeve unifikuese sa më të shumta në arsim, kulturë, shkencëAmbasadori i Shqipërisë Ruhi Hado tha se e ardhmja jonë është në Bashkimin Evropian se aty do të shkojmë, atje të jetojmë në një familje, aty ku kufinjtë do të jenë irelevant ...Shpallja e Pavarësisë së Republikës së Kosovës e ndryshoi përfundimisht pozitën e popullit shqiptar në Ballkan dhe në Europë-Shpallja e Pavarësisë së Republikës së Kosovës e ndryshoi përfundimisht

Lidhja Prizrenit ngjarje madhore e kombit tonë

Ruhi Hado

Lulzim Peci

Sadik Krasniqi

kulturë 2012 NR.2 5

pozitën e popullit shqiptar në Ballkan dhe në Europë, tha ambasadori i Republikës së Kosovës Lulzim Peci në Tribunën kushtuar Lidhjes së Prizrenit, në fjalën përshëndetëse për pjesëmarrësit.Ambasadori Lulzim Peci shtjelloi rolin e katër ngjarjeve të mëdha që përcaktuan fatin e popullit shqiptar në pesë shekujt e fundit.I pari është 28 Nëntori i

vititi 1443 dhe ngritja e flamurit shqiptar në Krujë. Lufta të cilën e ka zhvilluar Skënderbeu kundër Perandorisë Osmane, ka qenë përpjekja e parë për të ndërtuar nje shtet shqiptar. Lufta shtetkrijuese dhe mbrojtëse e Skenderbeut ishte pika kryesore e referencës së e ruajtjes së identitetit kombëtar të popullit shqiptar.E dyta është Lidhja Shqiptare e Prizrenit, e cila koincidoi me rilindjen shqiptare. Deri në atë kohë shqiptarët nën otomanët karakterizoheshin më tepër me një lloj indentiteti kulturor-etnik dhe nuk kishin një identititet politik. Për herë të të parë pas 330 vjetëve shqiptarët ndërtuan identitetin e tyre politik me lëvizjen shtetformuese të Lidhjes së Prizrenit. Fatkeqësisht historia nuk ishte në anën tonë. Rrethanant gjeopolitike dhe mungesa e aleatëve të fuqishëm në qendrat e vendimmarrjes të Evropës së asokohshme, bënë që Lidhja e Prizrenit të mos përfundoj me suksesin të cilin fillimisht e

kishte pasë si synim.E treta është shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912, e cila është fundamentale për vuarjen e bazamentit të historisë së re të popullit shqiptar, dhe jemi të lumtur që sivjet po e festojmë edhe 100 vjetorin e shtetit shqipëtar. Republika e Kosovës do të jetë krah për krah me Republikën e Shqipërisë në festimin e kësaj ngjarjeje madhore

të popullit tonë Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë ishte një përmbushje gjysmake e synimeve të popullit shqiptar. Kur është shpallë pavarësia e Shqipërisë ajo nuk është bërë duke pasur në mendje të tyre kufinjtë e tanishëm të Republikës së Shqipërisë. Në atë kohë patëm aleatë më tepër se sa në kohën e Lidhjes së Prizrenit, mirëpo nuk patëm aleat të fuqishëm dhe përkrahje që shumica e popullit shqiptar të jetë në një shtet kombëtar.E katërta, është shpallja e pavarësisë së Republikës së Kosovës më 17 shkurt 2008, e cila e determinoi historinë e re të popullit shqiptar. Shpallja e pavarësisë së Republikës së Kosovës , e ndryshoi përfundimisht pozitën e popullit shqiptar në Ballkan

dhe në Evropë. Sot populli shqiptar ka dy shtete dhe kurrë në historinë e tij nuk ka qenë më i fuqishëm se sa tani. Në aspektin gjeopolitik të rajonit deri në shpalljen e pavarësisë së Kosovës, si popull kemi qenë fuqi e rendit të dytë, mirëpo tani duhet të jemi të vetëdijshëm që të jemi fuqi e rendit të parë. Për herë të parë me shpalljen e pavarësisë së Kosovës u vendos një lloj balanci i madhësisë së popujve dhe organizimit të tyre shtetëror në Ballkan.Republika e Kosovës dhe Republika e Shqipërisë janë të përkushtuar për antarësimin e tyre në Bashkimin Evropian. Antarësimi në BE do të mundësoj Kosovës dhe Shqipërisë të bëhen pjesë e klubit elitar të bashkësisë ndërkombëtare, dhe me këtë populli shqiptar do të kthehet përfundimisht aty ku e ka edhe vendin e tij si pjesë e civilizimit evropian.Studiuesi suedez dhe miku i shqiptarëve Ullmar Qvick duke i përshëndetur të pranishmit dhe duke u ndërlidh me librin e Shuquri Sejdiut Veç një zemër që bëhej edhe promovimi i tij, tha : Unë e kam veç një zemër por mbrenda saj e kam Suedinë e Shqipërinë dhe Kosovën. Ai lexoi poezinë e Vaso Pashës që e ka perkthyer ne suedisht.Në pjesën tematike me kumtesë u paraqit Sadik Krasniqi,përgjegjës për histori në Muzeun e Kosovës i cili në mënyrë detale dhe profesionale e përshkroi karakterin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, peshën dhe rolin që pati për lirinë dhe pavarësinë e Shqipërisë, e të Kosovës dhe për shqiptarët në përgjithësi. Sadik Krasniqi bëri një elaborim komplet e përmbajtësor të karakterit kombëtar të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, që luajti rol në zhvillimet gjithshqiptare.Me kumtesat e tyre për rolin e Lidhjes së Prizrenit u paraqitën edhe Sadullah Zendeli Daja i cili kërkoi një Unitet më të madh të Shoqatave ekzistuese dhe reduktim të tyre mundësisht në një. Daja pos që kërkoi shoqatat të unifikuara e më efektive dhe më solidare me qasjen e tij të urtë si karakteristikë vuri theks në aspektin social, duke thënë se poqëse 45000 mërgimtarë shqiptar në Suedi të ndanin vetëm nga një koronë mbrenda ditës për ndërtimin e shtëpive familjeve skamnore për një ditë do të tuboheshin 45000 koronë, kurse për një muaj një milion e gjysmë koronë.Adil Biqaku, i cili foli në mënyrë shumë të dhimbshme e emocionale saqë nuk shpërthente në vaj e pershkruajti rrugën

Sadullah Zendeli Daja

Ullmar Qvick

Adil BiqakuMuhamed Krasniqi

kulturë2012 NR.26

e vështirë të të gjitha periudhave prej Lidhjes së Prizrenit e deri me sot.Muhamed Krasniqi, i bëri një qasje krahasuese Lidhjes së Prizrenit, kushteve atëherë e sot dhe qasjes sonë ndaj kësaj ngjarjeje madhore për kombin.Sadik Vrajolli, dha porosi për nevojën e krijimit të kuadrove të nivelit të lartë evropian në mënyrë që të mos bëjmë teatër me

shkollimin dhe kualitetin e kuadrove që dalin nga shkollat dhe Universitetet tona.Një vështrim përmbajtësor i bëri Lëvizjes iluministe duke filluar nga djepi i saj dhe iluministët e dalluar të asaj kohe dhe foli për rolin e e iluministëve shqiptar.Dr. Sadik Vrajolli u angazhua për nevojën që të kemi një gjuhë, një tekst shkollor, një bashkim... Zyrafetet Manaj, i bëri një vështrim pasyrues lëvizjes kulturore shqiptare në vitet e Lidhjes së Prizrenit.

Gjatë viteve të Lidhjes së Prizrenit, tha Zyrafete Manaj në kumtesën e saj, Lëvizja Kombëtare Shqiptare nuk u shpreh vetëm me luftën e përditshme politike, diplomatike e ushtarake për mbrojtjen e tërësisë tokësore të atdheut dhe për formimin e shtetit kombëtar shqiptar. Ajo u shfaq në të njëjtën kohë edhe me zhvillimin e vrullshëm të mendimit politik,

filozofik e shoqëror, si edhe të veprimtarisë publicistike, letrare e shkencore. Nga frymëzimi atdhetar e nga karakteri përparimtar, lëvizja kulturore shqiptare e viteve të Lidhjes së Prizrenit ishte pjesë përbërëse e lëvizjes kulturore rilindëse, e cila kishte marrë jetë në dhjetëvjeçarët e mëparshëm.Hamit Guruguri, në në kumtesën e tij pos që i bëri qasje historike skenave e prapaskenave të politikës së fuqive të atëhershme në dëm të popullit shqiptar foli edhe për rolin e Lidhjes së Prizrneit duke thënë se Lidhja e Prizrenit ishte një lloj parlamenti i atëhershëm, ishte qeveria e parë shqiptare e formuar në rrethana lufte, që në Evropë e gjetiu bëri jehonë.Hamit Gurguri pos tjerash bëri vërejtje ndaj politikës aktuale duke shtruar pyetjen se pse aq pak bëhet për sigurimin e kufinjëve. Pse t�iu lejohet sërbeve të kenë komuna, e shqiptarëve jo?Ai tha se nuk mund të thuhet se kemi mësuar nga strategjia e Lidhjes së Prizrenit dhe atyre njerëzve që në rrethana edhe më të vështira i vunë konturat kombëtare, për të cilat ne sot e kemi më lehtë të punojmë, të angazhohemi dhe të kemi miq

që na përkrahin në aspiratat dhe synimet tona të drejta?Murat Koci ishte mjaft kritik ndaj forcave antishtetformuese në Kosovë si dhe në Shqipëri dhe në mënyrë të argumentuar iu qasi deformiteteve që qojnë në shkatërrim të shoqërisë.Në kumtesën e tij të argumentuar e kritike Murat Koci, duke folur për 10 qershorin e vitit 1878 kur në Prizren u mblodhën kokat më të mençura dhe zemrat me atdhedashëse shqiptare për të projektuar, ideuar e planifikuar çlirimin e trojeve shqiptare nga sundimi shumë shekullor otoman, tha se ky Kuvend ishte njëkohësisht edhe strategjia dhe projekti

i parë i shqiptareve për tu çliruar e krijuar një shtet me një hapësirë më të madhe jetësore se sa kjo e sotit, hapësire shqiptare pa cenuar sovranitetin e te tjerëve. - Për fat tonë të keqin ky ishte projekti dhe strategjia e vetme dhe e fundit gjithëshqiptare. Qe atëherë e deri me sot elitat shqiptare te cilës do kohë a te cilës do pjesë të etnikumit shqiptar nuk kane arritë të krijojnë

një projekt e strategji për të çliruar tokat shqiptare dhe për ti bashkuar ato në një shtet unik e funksional shqiptar.

Sot 134 pas këtij kuvendi me keqardhje mund te konstatojmë se ideja, plani dhe projekti i Lidhjes nuk është realizua as për se afërmi ne asnjë forme., tha midis tjerash Murat Koci në kumtesën e tij në këtë tribunëNe emër të organizatorit Shoqatës UNIKOMB dhe Unionit të Lidhjes së Shoqatave Shqiptare Iliria u falënderua Shuquri Sejdijaj, anëtar i Kryesisë,duke

vleresuar rolin dhe karakterin e këtij tubimi me rëndësi. Shyqeri Sejdiu tha se pa bashkim të shqiptarëve nuk mund të ketë as integrime të suksesshme evropiane.

Libri “Veç një zemër” i Shuquri Sejdijajt - poezi edhe për atdhedashurinë edhe për dashurinëNë pjesën e dytë të Tribunës u bë promovimi i librit të Shuquri Sejdijajt Veç një zemër, libër ky që botohet në kuadër të shën imit të 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë dhe nga Unioni i Shoqatave Shqiptare ILiria.Ambasadori i Shqipërisë Ruhi Hado tha se nuk ka ditë më të bukur se të promovsh librin në një datë të tillë me rëndësi të madhe historike siç është 134 vjetori i Lidhjes së Prizrenit.Për librin e Shuquri Sejdijajt foli recensenti Muhamed Krasniqi i cili tha se akumulimi i bashkëudhëtimit shpirtëror

Zyrafetet Manaj

Elhame Zhitia Krasniqi

Hamit Guruguri

Shuquri Sejdijajt

kulturë 2012 NR.2 7

me njerëzit e gjakut e kombit në vuajtjet e dekadave të fundit që në njërën anë sollën dhunë e gjak nga pushutesit e në anën tjetër kulmuan me lirinë e Pavarësinë e Kosovës dhe realizimin e ëndërrës shekullore për liri, shpërtheu lëvozhgën e sekretit shpirtëror dhe shfaqi në sipërfaqe, ato vargje,me të cilat autori Shuquri Sejdijaj arrin të pushtojë ndjenjën e atyre që e duan fjalën e

lirë. Gjhithsesi, ky libër, me poezi nga Shuquri Sejdijaj jo vetëm që frymon bukur me kohën por, dhuron edhe anën artisitike të të lexuarit se ky libër, me poezi nga Shuquri Sejdijaj jo vetëm që frymon bukur me kohën por, dhuron edhe anën artisitike të të lexuarit. Ndërsa Elhame Zhitia Krasniqi lexoi poezi nga libri. Autori Shuquri Sejdijaj asocion në librin e vet me një datë me një jubile duke dashur që në zemrën e tij të futet e ardhmja e përbashkët e ndritur e kombit. Thuhet se poetët, shkrimtarë zakonisht krijojnë për minoritetet, tha Shuquri Sejdijajt. Kam dashur që atë që do ta hudhja në letër këtu, të gjejë sëpakut 2-3 lexues, të cilët do të gjejnë atë dashuri, atë ndjenjë, atë dhëmbje që e kam ndier personalisht vetë.Janë poezi që janë krijuar në periudha të ndryshme kohore,si gjimnazist, si student, si punëtor i Radio Prishtinës e deri vonë dhe tani si person që jeton në mërgim. Kur udhëheqja emisionin për punëtorët tanë në botën e jashtm në Radio Prishtine, në bisedat, intervistat e reportazhet

që bëja njerëzve ju thoja rrini këtu në Kosovë, pranë gjirit të dashur familjar. Por ja fati e deshti që edhe unë të jem pjesë e botës së jashtme dhe fati e deshti që kjo të jetë dhe është edhe pjesë e jetës sime, dhe është pjesë e jetës sime dhe tuajës.Duke folur për përmbledhjen e tij Veç një zemër Shuquri Sejdijaj tha se ka poezi edhe për adhedashurinë edhe për dashurinë sepse ajo na mban të gjallë, ajo na rritë por ka edhe grimca nga mërgimi, sepse është një pjesë që s�mund ta shmangësh, kur e prek, e ndjen në qdo çast, në çdo sekond e në çdo minut, por së fundit kam futur edhe 2-3 poezi humoristike se pas një lodhje lexuesi të ndjej diçka të këndshme, sëpakut të buzëqeshë, të bëjë qeshjen e plotë.Dhe kjo është vepra e parë e imja por që tani është në duar të lexuesve, tha autori Shuquri Sejdijaj i cili pastaj dhuroi nga një libër për pjesëmarrësi në Tribunë. Programin e Tribunës e moderoi Elhame Zhitia Krasniqi.Në këtë Tribune morën pjesë shumë nga bashkëatdhetarët në Stokholm dhe anë të tjera të Suedisë.Muhamed Krasniqi, Stokholm

Legjendat:1. Nga Tribuna: Shuquri Sejdijaj autori iu librit Veç një

zemër duke shkruar autografe dhe Elhame Zhitia Krasniqi, moderatore e programit

Murat Koci

Siç dihet Bajrush Mjaku është një nga aktorët më të njohur në rajonin e vendeve të Ballkanit. Veç angazhimeve në rajon

ai zhvillon një bashkëpunim të frytshëm me Interkultin e Stokholmit tash më shumë se një decenie. Me produksionet “Babai”, “Zoo Story” dhe “Shënimet e një çmenduri” ka bërë turne në vende të ndryshme kurse me 24 maj u gjend në Stokholm me “Mbrojtja e Sokratit” që siç thot ai, ia kushton intelektualit e patriotit Ukshin Hoti dhe gjithë intelektualve tjerë të cilët dora e hekurt e forcave destruktive nuk arriti ti heshtë në misionet e tyre për liri dhe të drejta të njeriut.Ky projekt merr peshë edhe më shumë për vendet e Ballkanit të cilat edhe sot e kësaj dite përballen me ndërtimin e demokracisë të përshkuar aktualisht me korrupcion ekonomik e politik dhe që ecin me agjendat e përcaktuara nga persona me kapital ekonomik. Projekti teatral i Bajrush Mjakut u zhvillua në kuadrin e festivalit për të drejtat e njeriut të organizuar nga Teatri Tribunal i kryeqytetit suedez.Pas shfaqjes e takuam dhe zhvilluan një intervistë me aktorin Bajrush Mjaku.Pse pikrisht Sokratin?- Në këtë kohë pa kohë apo për të qenë edhe më i sinqertë në këtë kohë të një demokracie të rrejshme ku e kemi pritë pluralizmin me mish e shpirt e gjak e që për këto më shumë se 20 vite nuk na sollën kurrgjë, ku xhelozirat, shpifjet, intrigat, nepotizmi, korrupcioni janë aq aktual e prezent në shoqërinë tonë si në Maqedoni, si në Kosovë dhe në Shqipëri sa që e vetmja gjë për të folë dhe për të dhënë kontributim tim është pikrisht skena dhe qe, jo rastësisht me Dritëro Kasapin e zgjodhëm Mbrojtjen e Sokratit dhe për ta punuar pikrisht në këtë kohë duke menduar se në këtë mënyrë do ti luftojmë të zezat dhe të këqiat që na rrethojnë.E keni shfaqur në vendet e Ballkanit ku siç e that shoqëria vuan nga korrupcioni politik dhe brishtësia e demokracisë?- Premierën dhe tri repriza i kam pasur për publikun shkupian deri tash, kam bërë një realizim për redaksinë shqipe të Radiotelevizinot të Maqedonisë ku është shfaqë si premierë por edhe si reprizë. Ndërkaq javën e kaluar kam marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të skenave të vogla teatrore në Vraca të Bullgarisë ku bën pjesë edhe

një fstival tjetër i Nisiativave të Reja të teatrit Evropian dhe ndërsa po udhëtonim për në Stokholm më kumtuan se juria profesionale ka vlerësuar shfaqjen me dy çmime, dhe atë në konkurrencë të fortë: dy regjisorët Dritëro Kasapi dhe Dino Mustafiq u shpërblyen me motivacionin e gjetjeve bashkëkohore, pra lexim bashkëkohës të tekstit dhe mua m´është ndarë çmimi për interpretim më të mirë në festival...Dhe kjo shfaqje tash në Stokholm është e pesta e radhës. Por dua të theksoj se kam bërë një kërkesë në Bashkinë e Tiranës dhe për kënaqësinë time projekti është aprovuar dhe pritet vetëm të caktohen ditët.Po në Prishtinë?- Patjetër. Po presim që nga fillimi i shtatorit, atëherë kur do të hapet një skenë e re e Jeton Nezirajt dhe skena do të promovohet me Mbrojtjen e Sokratit. Pas kësaj, nga mesi i shtatorit do të udhëtoj për në Lubjanë në festiavlin Eksponto , pastaj në një festival tjetër në Kopër, poashtu në Slloveni.Ti thua se shfaqja Mbrojtja e Sokratit i kushtohet Ukshin Hotit dhe intelektualve tjerë që luftuan për të drejta njerëzore, liri e demokraci?- Po, kretësisht e vërtetë. Është një nga personalitetet që m´ka lënë mbresa të jashtzakonshme prej kur e kam njohtë nga paraqitjet në televizion në vitete e 80-ta dhe zhdukja misterioze e Ukshin Hotit,të dielën më 16 maj 1999 nga burgu u Dubravës, përkundër dëshirës së tij që të dilte atë ditë se ai ishte njëri prej atyre që i ka njohtë ligjet dhe punët më mirë dhe më drejtë se të gjithë ata që mirreshin profesionalisht, njeri i cili kishte dy-

kulturë2012 NR.28

BajRuSh Mjaku ME SokRatIN Në StokhoLMAktori i njohur shqiptar nga Maqedonia, Bajrush Mjaku, u paraqit me sukse në teatrin politik të Stokholmit të njohur si Tribunal Theater. Në një nga skenat e këtij teatri u shfaq projekti teatral “Mbrojtja e Sokratit” ku rolin kryesor e luan Bajrush Mjaku. Ky projekt është mbështetur edhe nga produksioni i pavarur kulturor Interkult në Stokholm. Regjinë e kanë bërë Dritëro Kasapi dhe Dino Mustafiq. Në projekt luajnë edhe Besfort Idrizi e Ibrahim Xhemajli.Projekti teatral “Mbrojtja e Sokratit” u luajt në gjuhën shqipe dhe në mënyrë simultane u përkthye në anglisht.

kulturë 2012 NR.2 9

tri magjistratura nëpër universitetet si Harvardi e universitete tjera më në zë në botë dhe njeri i cili vërtetë me gjithë qenien e tij ka luftuar për liritë dhe të drejtat e njeriut dhe parasëgjithash për pavarësinë e Kosovës, një gardian serb e nxjerr me dhunë dhe prej atëherë s´dihet gjë për fatin e tij.. Edhe në katalogun e shfaqjes e kam theksuar se shfaqja i kushtohet Ukshin Hotit dhe gjeneratës së atyre burrave të ditur e që patën guximin për të luftuar të padrejtën dhe të ligën siç thot vet Sokrati...dhe në të ardhmen mendoj se do të jap një shfaqje që do ti kushtohet Ukshin Hotit dhe ai do të jetë njëherësh kryepersonazh. Është një tekst i intriguar prej meje dhe i shkruar nga Jeton Neziraj dhe presim që nga fundi i vitit të jipet premiera në

Prishtinë.Po të bënit një paralele të publikut këtu dhe në Prishtinë ose Shkup si do të dukej ajo?- Niveli i interesimit po shihet. Nuk ka interesim megjithë përpjekjet e bëra nga disa miqë këtu për të njohtuar komunitetin shqiptar në Stokholm. Kjo është e vërtetë e hidhur por më duhet ta theksoj se pos këngës diasporës nuk i intereson bota tjetër e kulturës.Kaq shumë vite në teater, kaq shumë vite me fjalën për të drejtën, për virtytet, si do ta përthekoje këte për veten si aktor?- Gjatë gjithë karrierës jam munduar që nëpërmjet skenës e fjalës skenike ti paraqes edhe qëndrimet e

mia ndaj çdo gjëje që është negative apo që është si mish i egër në shoqëri. Para 11 viteve kam punuar njësoj një monodramë, ”Ditari i një të çmenduri” të Gogolit dhe e kam punuar në atë kohë kur na rrethonte çmenduria, një çmenduri e paparë të cilën as ne në Shkup kur një grup shqiptarësh në krye me një person me nofkën Abazi ngritet dhe i shpall luftë politikës së padrejtë maqedone duke kërkuar liri dhe të drejta në vendin e vet. Tash së shpejti do të nxjerr edhe librin që ia kushtoj pikrisht kësaj shfaqjeje dhe n´atë kohë ne kishim afër shumë luftëra, si në Kroaci e Bosnjë e kështu me radhë dhe që ishin luftëra për territore kurse lufta në Maqedoni ishte luftë për të fituar të drejtat dhe liritë në vendin tënd, në shtëpinë tënde e kështu me

radhë gjë që ishte shumë e drejtë. E mira e gjithë kësaj kulmoi me nënshkrimin e marrëveshjes së Ohrit por e keqja e kësaj kohe është se nuk po realizohet ajo marrëveshje. Përshtypjet tua për Stokholmin, e frekuenton shpesh?- E kam thënë dhe po e them prap, kam shetitë shumë vende e qytete të botës, por Stokholmi është njëri prej qyteteve që më provokon dhe më ofron kënaqësi më të madhe se Nju Jorku, Moska, Kijevi, Kajroja, Stambolli etj. Është shumë interesant që sa herë vijë në Stokholm gjej diçka të re dhe më provokon e më shtyn të kthehem prap te ky qytet ku deri më tash i kam bërë nja shtatë muaj jetë kur

me shqiptarët e suedisë2012 NR.210

Shfaqjen “Mbrojtja e Sokratit” ia përkushtoj intelektualit të madh shqiptar, Ukshin Hoti, të cili as dora e fortë e fuqisë destruktive (Millosheviqiane) nuk mundi ta heshtë në misionin e tij të drejtë që të luftojë për të drejtat e njeriut...Ndërsa nga fundi i këtij viti në Prishtinë pritet të japim një shfaqje tjetër që jo vetëm i përkushtohet por Ukshin Hoti do të jetë edhe kryepersonazh i shfaqjes.

Diasporës shqiptare pos këngës nuk po i intereson bota tjetër e kulturës!

të mblidhen ditët e vizitave që ia kam bërë deri tani. Siç keni vrjetur në Stokholm por edhe në gjithë Suedinë vazhdojnë aktivitetet e shumta në kujtim të 100 vjetorit të vdekjes së Strindbergut. Për këtë emër të lidhin kujtime interesante?- Strindbergu është njëri prej dramaturgve më të mëdhenjë në botë dhe për kënaqësinë time kam punuar më 2003 “Babain” në kuadrin e produksionit tim të pavarur, me një regjisor shumë të mirë, me Sllobodan Nikovskin, i cili kishte një çasje jo të zakonshme, jotradicionale ashu siç punohet Strindbergu dhe aty sjellim një risi n´atë shfaqje ku për 18 vjetorin e lindjess së Bertës ftuam 28 miqë e mikesha dhe në oborrin e shtëpisë shtruam darkën për të festuar ditëlindjen dhe këtu para mysafirëve unë i shpalos dilemat e mia si kapiteni Adolf, se vallë Berta është vajë e imja apo jo. Kjo shfaqje edhe sot e kësaj dite ka mbetë një prej shfaqjeve më të realizuara në dhjetëvjetshin e fundit në Maqedoni

dhe është shpërblyer shumë dhe që ka bërë turne në botë duke filluar me premierën në Vera e Ohrit e pataj në Budvë të Malit të Zi, pastaj në Paris, Kajro, në Stamboll dhe në Moskë , gjithësejt 25 shfaqje... Dhe vitin e kaluar ndodhë diçka interesante. Ambasadori suedez në Shkup mes kolegut të tij në Romë merr informacion për angazhimet dhe sukseset e mia me “Babain” e Strindbergut dhe dëshironte që në kuadrin e 100 vjetorit të vdekjes së Strinbergut të bëhet diçka për ta rikthyer prap në skenë. Por në mungesë të mjeteve gjë që është për tu habitur kur dihet që Suedia prinë në vendet e UE për donacione në rajon kjo ide mbeti pa u përfshi në kuadrin e veprimtarive të 100 vjetorit të vdekjes së Strindbergut.

Muhamed KrasniqiShuquri Sejdijaj

S adik Vrajolli, një nga personazhet e shkrimeve të mija Me shqiptarët e Suedisë, flet qetë, me zë të ulët, ngadalë dhe bindshëm. Është njëri nga intelektualët e dalluar

kosovarë që shkeli në trollin e Suedisë nordike në fillimvitet e 90-ta. Sadiku sot jeton në kryeqendrën suedeze, në Stockholm dhe punon në profesionin e tij të mjekut suedez që nga vitit 1995, me licencën e mjekut të marrë në Universitetin e njohur të Lundit. Sadiku eshte sot është mjaft aktiv. Anëtar i Kryesisë së së Shoqatës UNIKOMB si dhe anëtar i Shoqatës Ndihmat pa Kufi...Të bisedosh me dr. Sadik Vrajollin, është punë e lehtë edhe për gazetarin. Ai, flet me kompetencë për profesionin por, gjithëherë duke rrahë në temat me interes kombëtar por edhe më të gjërë njerëzor. Dhe, gjithsesi, fillimi i fillimit të bisedës, rrënjët i ka te rrënjët, diku në freskinë malore të Marecit, një nga katundet e mëdha të Kosovës, që ka edhe një pozitë apo shtrirje të gjërë gjeografike. Dhe, kur Sadiku prek rrënjët, ndryshon ngjyra e fytyrës, zëri merr një konotacion malli dhe fjalët që dalin të parat, para të parave janë prindët e tij, nana, baba dhe vëllezërit e motra që ai i përshkruan me fjalët më artistike dhe të zemrës. I lindur në fshatin Marec, shkollën fillore e ka kryer në lagjen e Vrajollëve,tetëvjeçen në Strezofc ndëkaq shkollën e mesme të Mjekësisë dhe Fakultetin e Mjekësisë në Prishtinë. Mjek

në Kosovë dhe në Suedi. Pjesëmarrës i demonstratave të 68-shit dhe protestave të shqiptarëve më 1989...Familja është ABC-ja e jetës për doktor Sadikun.- Babai Selimi ishtei njeri direkt, që në familje e ka sinkronizue çdo send me ec, me lëviz përpara si për shkollim ashtu edhe për ekonomi dhe ishte perparimtar e vendimprurës. Çdo punë që e ka organizuar ose ka dhënë urdhër, aty është dashtë patjetër me e krye. Nana Hanëmshahe ishte e sinqertë, e vyeshme, e edukuar që edhe ne fëmijëve na ka mësuar të bëhemi t të sinqertë dhe të edukuar, thotë Sadiku .Vëllezërit dhe motra për Sadikun janë një kaptinë aq e dashur dhe aq e përmallshme jete:-Vëllau i madh Aliu, ka qenë njeri i kandshëm, me virtytet e një njeriu të urtë, të mençëm, të matur, punëtor i madh e i zellshëm. Ishte shumë i kujdesshëm ndaj njerëzve gjatë bisedës, shumë i prajshëm, nuk din kush që ai e ka thanë një fjalë të keqe ose që ka mujtë me iu idhnue dikush. Vllau i dytë Kadriu ka qenë njeri me një karizëm të posaçëm, tepër shoqëror, i këndshëm në bisedë, komik, i dashun, edhe shpesh njerëzit, kundërshtarët më të mëdhenj i ka thye me sjelljet e tij shoqërore dhe solidare e diplomatike. Vllau i tretë Gjema ka qenë tipik malsor, punëtor i madh, shumë i zellshëm në punë, dhe ka marrë punë dhjetë herë ma shumë se sa një njeri normal, shpeshëherë ai i ka kursye të tjerët vetëm me e krye punën vetë mos me na ngarkue ne më të

Sadik Vrajolli - njeriu që mundi fatetMe shqiptarët e Suedisë

me shqiptarët e suedisë 2012 NR.2 11

vegjëlve. Vllau i katërt Nazmiu ka qenë një njeri shumë i shkathtë, super inteligjent dhe i kujdesshëm. Shpesh ai ka parapa çdo grackë ose çdo problem dhe kish me e zgjedhë në mënyrë shumë të kujdesshme. Motra Kumrija ka qenë më e vogla, shumë e sjellshme, dhe ishte nxënëse shembullore. Por qe i kemi mbet borxh qe për shkak të kushteve tejet të vështira , largësisë deri te shkolla, nuk mundi të vijojë shkollimin. Ajo sot i ka tre fëmijë që janë me diploma fakulteti.Dhe një çasje e tillë ndaj familjes patjetër vë në theks prioritar ndryshimet në jetë që vijnë nga ta si vuajtje apo si mesazh.Kjo edhe duket normale, ngaqë, nga rrënjët Sadiku u ngjit në maja. Maja në njerëzoren, në krijimin e familjes intelektuale, në punën me nderë dhe në respektimin e Betimit të Hipokratrit. Nëse majat janë këto Sadiku qëndron aty dhe është edhe i mburrur; sepse sot dy vajzat dhe dy djemtë e tij janë me diploma universitare të fituara në Suedi. Vajza e madhe Afërdita, udhëheqëse në një spital të pleqëve në Stockholm , vajza e dytë Dëshira është shef i një grupi në një firmë të marketingut dhe zë një vend në ansamblenë komunale, aktive në Partinë Moderate të Suedisë, djali Iliri, ka magjistruar informatikën e momentalisht punon me telekom si “ ekspert i sistemeve” . Tashti ai e ka një rol të ri si menaxher i shërbimeve që dmth. një përgjegjësi më e madhe kundrejt klientave. Fidani, tash e ka kryer Fakultetin e Ndërtimtarisë, punon në urbanizëm, shef për energji dhe ambinet në një komunë në Qendër të Stockholmit…..Hilmija, gruaja e Sadikut, herë pas here merret me përkthime, por është krah i fortë në punën e përditshme me Sadikun dhe bashkëbiseduese në temat nga ato të jetës së përditshme e familjare e deri te temat me peshë shoqërore e politike. -Të jetosh e të punosh me Sadikun është një krenari, një përgjegjësi dhe pasuri jete, thotë me mburrje Hilmija.Dhe, një specifikë: që të dytë Sadiku dhe Hilmija janë aq të pasionuar në lexim, biblioteka personale e Sadikut, në shtëpinë e tij në Stockholmin dymilionësh, është një pasuri jo vetëm profesionale, një vend ku që të dytë kthejnë aq shpesh gjatë ditës, vikendeve apo në mbrëmje, sepse një kafe dhe pak lexim shkojnë dhe njohuritë bëhen pastaj më të avansuara.. Në vitrinat e bibliotekës së dendur me tituj, pos librave suedez të të gjitha zhanreve e sidomos profesionale sikur të dalin përpara librat nga më të rejat që i sjellin nga Kosova apo i bëjnë me porosi. Dhe, aktualiteti letrar shqiptar është pastaj në çdo kënd të shtëpisë e me këtë edhe Kosova e Shqipëria që ishin, janë dhe do të jenë ëndërra, brenga e

gëzimi i seicilit mërgimtar.

Kaptinat e fatit jetësor apo:Traumat që ngjallën shqetësimet rinoreSadiku tani rrënqethet kur e kujton traumën e parë që

si fëmijë kishte tronditur ëndërrën e tij fëminore se jeta edhe liria janë dhuratë për çdo njeri. Rrënqethet kur e kujton atë muaj të shkurtit dhe dimrin e madh të vitit 1956. Thirrja e nënës për tu përshëndetur me babin që po e merrte UDB-ja për dorëzimin e një pushke dhe se - kend e merr UDB-ja më nuk e kthen- kishte bërë që pas përshëndetjes me babain atë ditë,e prej mëngjesi në mbrëmje të pesë vëllezërit një pas një të dilnim e shiqonin mbas bregut : mos është tu ardh baba...?!- U ba terr mirëpo ai serdhi. Dikur vonë kah ora nëntë të natës, papritmas hyni në odë babi. Në ato çaste, vllaznit e mëdhenj urdhëruan që na dy vllaznit e vegjël, të dilnim jashtë në mënyrë që ata ta pysnin babën se si ka ndodhur dhe çfarë rrethanash ka përjetue në aksionin e pushkëve.Atëbotë duke iu falënderuar diplomacisë së tij fëminore

Sadiku kishte qëndruar në odë me motivacion se do ta ndez stufën për çka edhe i kishte mbledhur ca degë; -Baba e tregoi se i kishte 15 ditë afat për me e dorëzue një pushkë. Mbas një viti thuajse gjithëçka ishte acarue, dhe kështu babai vendos të shesë tokën për të shkuar në Turqi, thotë Sadiku.I kujtohet që kishin ardhur dajtë për tu nisur këta për në Turqi, por nënës së tij i bie të fiktë në prak të oborrit dhe ishte sëmurë shumë.. Daja iu kishte thënë pritni derisa ta varrosim Hanumshahen e pastaj ju vazhdoni për Turqi.. dhe aty u përcaktue fati i mëtejmë jetësorë se nana nuk u zgjue përnjëherë, tri javë ishte e shtrirë në spital në gjendje shumë të vështirë prej zemrës. Ishte parafillimi i Vitit të Ri 1958. Mbas Vitit të Ri erdhi vendimi që asnjë njeri nuk mundet me shkue për Turqi. Të ashtuquajtuna vesikat ranë poshtë. Dhe babai vendosi që njëherë e përgjithmonë të qëndrojmë në Kosovë...

Pjekuria për të ndejtë në odëMe Sadikun edhe po të bisedoja shumë ditë radhazi mozaiku i tregimeve të tij si përjetime fati e jete do të vazhdonte. -Babës i tregoja se si kaloja në shkollë, çka mësonim. Por reagimi i tij nuk qe i njejtë në një nga netët kur në odën tonë të mbushur plot musafir i tregova se mësuesit na kishin spjeguar për lëndën e moralit socialist. Por ajo lëndë ka për qëllim shkombëtarizimin, më tha babai. Ai pastaj tregoi se vëllaun

Sadik Vrajolli

e madh Hasanin ia kishin vrarë partizanët në derë të shpisë pa kurrfarë arsyeje. Mixha kishte qenë i zoti e bujar. Pastaj partizanët pa kurrfarë arsyeje ia kishin bërë kurthën djalit të mixhës Nazifit i cili kishte kërkuar të mos luftohet kundër ballistëve siç kërkonin partizanët. Në lagje të ndryshme të Marecit ishin pushkatuar 33 vetë në atë vjet.-Një musafir në odën tonë atë natët tregonte se si në një shtëpi në Makresh 12 anëtarë të familjës Poroshticve i kanë vra partizanët, midis tyre një fëmijë që si kishte mbushur ende një vit. Këto ngjarje ma kane kthjellë mendjen.Atë natë natë babai më tha prej sontit ti do të qëndrosh me musadfirët në odë. Dhe prej aty kurreshtja ime për fatin e rëndë e rrënqethës të popullit tim mori rrugën e vet. Unë fitova të drejtën dhe diplomën e pjekurisë për të ndejtur me burra në odë... tregon mjeku Sadik Vrajolli.-Për mua kjo ishte një gjendje tepër rrënqethëse. Ndoshta këto janë ngjarjet që më kanë motivue të kryejë shkollën, të japi kontributin tim si njeri dhe ti ndihmojë këtij vendi dhe j populli tim.

Ngjarjet dhe tregimet trishtuese, e kaluara e prindërve dhe familjes më kanë bërë më të fortë, më të suksesshëm dhe më kanë dhënë motiv, më kanë mundësuar për të ikë gjendjes së vështirë dhe që çdo mangësi ta shndërroj në përparësi/Sadik Vrajolli

Shkollimi në StrezofcPër Sadik Vrajollin kaptina të bollshme, të dhimbshme po edhe krenari jete e përshkrimesh janë vitet e rinisë marecase-Në shkollën fillore ne Strezoc ishim tre nxënës nga Mareci dhe ishim prej nxënësve më të mirë në shkollë. Arsimtarët kishin respekt të posaçëm për ne për dy arsyena: një pse ishim shumë larg dhe dy pse kishin besim se bash pse ishim të Marecit na konsiderojshin shumë më të pjekun si malsorë. Këtë e kam vërejtë te një arsimtar i gjuhës kur e pastronte bibiliotekën, veprat e Vaso Pashë Shkodranit, Gjergj Fishtës na i lente nga disa ditë me i lexue në shtëpi dhe mandej me i kthye gjoja se ai duhet me i assgjasue, sepse kishte pru vendimin komiteti dhe pushteti i atëhershëm, që çdo libër që vjen nga Shqipëria duhet me u asgjësue,ose duhet me ju nënshtrue një censure të posaçme.Sadiku tregon se kishte në atë shkollë arsimtar të mirë. Ishte i jashtëzakonshëm Muharrem Kallaba, thotë dhe i ndjeri Alush Spahiu, i ndjeri Xhemajl Prekorogja si dhe Daut Maliqi.

Ëndërrat rinore, studimet, puna...

Duke parë shtypjet në shkolla e padrejtësitë që bëheshin Para Plenumtit yë Brioneve gjithmonë kam mendue si me ikë dhe në vitin e katërt vendosa të shkojë në Shqipëri bashkë me djalin e mixhës Habib Vrajollin dhe Sejdi Veselin , tregon sot Sadiku kur i kujtohet aventura e atëhershme rinore... . Por, ishte Abedin Lleshi, njeriu që pas dy ditë e dy netë bisedash i bindi të vazhdojnë shkollimin në Kosovë dhe të jetojn ë në Kosovë. Atij Sadiku i është mirënjohës tërë jetën, sepse u kthye, kreu shkollëen e mesme dhe Fakultetin e Mjekjësisë e regjistroi në Prishtinë, pasi që një vit kishte punuar në fiziologjinë krahasuese te Dervish Rozhaja. Për mua regjistrimi në Fakultetin e Mjekësisë ishte kënaqësia më e madhe në jetë. Mu dha shansa me e krye

fakultetin e mjekësisë pa pague banesë, pa udhëtue, pa shkue jashtë vendlindjes time. Nuk u besoja syve që jam në tokën time, në shtëpinë time, në bukën time. .. /Sadik Vrajolli/Për çdo ditë pos punës që e kryjsha , pas mësimit diku në mbrëmje, në orët e vona deri në dy natën për qdo natë mësojsha. Mesatarisht mësoja çdo ditë nga 5-6 orë . Shumë orë ia kam kushtua mësimit edhe në shtëpi: çdo të shtunë dhe të diele kam mësue mes 8-12 orë në ditë. Notën mesatare e kam pasë mbi tetëshe thotë Sadik Vrajolli duke shfletuar ditarin e tij të pashkruar shpirtëror e të begatshëm me fragamente jete...! Pas studimeve që i kreu me zell e sukses Sadiku filloi me punë, në disa qendra të Kosovës.Filloi punën në Podujevë në disa fshatra dhe njëkohësisht e krynte stazhin në disa klinika të Fakultetit të Mjekësisë! Pastaj filloi punën si mjek në komunë, shef i inspeksionit sanitar. Në ndërkohë kishte negociata të punojë në Fakultet të Mjekësisë si asistent higjene dhe plus të marrë një banesë .Në Novobërd punoi katër vite e gjysmë, ku ishte mjaft i respektuar. Në Prishtinë, punoi dy vjet si shef në Vranjefc kur gjatë demonstratave të 89-tës si mjek pati rastin të shoh e shëroi dhe njëkohësisht shpëtoi protestuesit e shqiptart me plagë të rënda...Ardhja në Suedi dhe dy herë me Diplomë mjekuPosa erdhi në Suedi dr. Sadiki filloi betejën për të marrë licencën e mjekut edhe këtu edhepse në Kosovë kishte punuar shumë vite si mjek . Arrijti që për dy vite e gjysmë ti kryejë provimet. Pas 3 vjetë e gjysmë e fitoi edhe licencën e mjekut suedez duke u bërë kështu dy herë me diplomë mjeku. Ishte garë e madhe në Boden. Atëherë 800 mjekë në Suedi ishin të papunëJanë paragrafe të çuditshme jete këto.Me të mbërrijtë në Suedi, Sadiku i vuri vetes shumë detyra, por mbi të gjitha ndihmën Kosovës që po vuante nën okupim... Ndihma e pakursyer materiale e Sadikut me familje me mijëra e mijëra koronë per Kosovën destinohej në ndihmat Televizionit të Prishtinës, Familja mban familjen, ndihmave pa kufi, që edhe sot është anëtar i kësaj shoqate, Shoqatës Nëna Tereze, Fondit të 3 përqindshit, Fondit Vendlindja thërret... Ishte aktiv në Shoqatën ..., pastaj në tubime e manifestime duke lobuar për Kosovën,d he plasuar vlerat tona kulturore e nacionale tek populli dhe politika suedeze.Në atë kohë Sadiku shkruante në revista e gazeta.-Kam shkrue në gazetën Drita të Shefki Osekut . Shefkiu, mi ka vlerësue punimet e mija në gazetën Drita. Unë e çmoj shumë Shefki Osekun si veprimtar dhe si i burgosur politik.Sadik Vrajolli ishte edhe anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe të Artistëve të Norrbotenit.Shumë biseda më kanë mbushur me njohuri për veprimtarinë e begatshme të Sadik Vrajollit, por biseda shtesë që gjatë një ditë të tërë e bëmë në banesën në Knivsta dhe në Uppsala më bindi edhe më shumë se ai është vetë portreti real i shqiptarit në Suedi dikur dhe sot.Dr. Sadiku mendon se shqiptarët e Suedisë janë ata që sikur edhe mërgatat në shtete të tjera kanë luajtur rol të rëndësishëm në arritjen e lirisë në Kosovë. Brezi i ri sot është edhe shansë për ekonominë dhe zhvillimin e gjithmbarshëm të Kosovës sepse Suedia ofron ngritje e

me shqiptarët e suedisë2012 NR.212

me shqiptarët e suedisë 2012 NR.2 13

njohuri, ofron shkencë dhe projekte dhe shqiptarët e shkolluar janë pjesë e kësaj, pohon me një dozë të theksuar krenarie e mburrje mjeku i cili tërë jetën e kishte ëndërr profilin e shqiptarit të shkolluar e të ngritur, që ec krahas ecjes së shteteve moderne e me demokraci të lartë, siç është edhe Suedia.Por krahas kësaj ai bënë një qasje edhe për rininë e Kosovës.-Perspektiva e rinisë sonë është atëherë kur kuadrot e Kosovës të shkolluara janë të kërkuara dhe të pranuara në tregun evropian dhe më gjërë, atëherë vjen vlera e vërtetë e shkollës shqiptare, thotë Sadiku. -Ne nuk duhet të bëjmë shkollë pa kurrfarë diturie thote Sadiku duke cituar fjalët e Daut Malokut nga Partia e të Gjelbërve, dhe se po krijohen divizione të analfabetëve funksional. Do të ishte mirë që në vend te kasionos të hapen më shumë bibiloteka, institute, qendra sportive, qendtra te kurseve intensive, të gjuhës, të artit, të shkencës, të inovacioneve, ato ti afrohen rinisë...Sadik Vrajolli është një nga adhuruesit e iluminizmit, lëvizjes intelektuale humaniste edhe liridashëse, që ndryshe quhet edhe dritë ose drita e lirisë, por për këtë në një nga numrat tjerë të revistësMe punë Sadiku krijoi reputacionSi mjek, Sadik Vrajolli arriti të bëjë atë që i takoi: puna e përkushtuar, kompetenca e përgjegjesia dhe kështu tek suedezët krijoi një reputacion. Ai jo rrallë kërkohet nga vetë pacientët suedezë edhe para mjekëve suedezë! Të arrij në këtë shkallë besimi i mundësoi zelli e përkushtimi ndaj profesionit, ndaj pacientit i cili është pasqyra e punës së një mjeku!Ai sot ka firmë të veten, punon nsi mjek i huazimit, zëvendëson në shtëpi shëndeti, në spitale, në geriatri dhe në akut. Punon më shumë në disa spitale të geriatrisë të Stockholmit dhe nëpër shtëpi të shëdetit në gjithë Suedinë.

-Isha shumë i lumtur këto ditë kur arritja ta diagnostifikoje drejt nje paciente 40 vjeçare per tu bërë shkaktar që asaj ti shpëtohet jeta. Ka edhe raste te tjera të shumta që në përvojën time mjekësore më kanë mundësuar të dal ballëhapur para pacientëve, dhe të gjithëve. Dhe këtë e ka bërë të mundur puna e përkushtuar por në rend te parë ndërgjegja ime si njeri dhe si mjek: Një jetë e pacientit është një karrierë jetësore e seicilit mjek, por, sa më shumë pacientë shpëton aq herë pasuron karrierën, përvojën dhe vlerën tënde, thotë Sadiku.

Për me qenë mjek në Suedi nuk është lehtë sepse këta kanë aq shumë rregulla , kanë aq shume obligime, saqë edhe vetë mjekët suedezë shpeshherë e kanë vështirë me e mbajtë legjitimiacionin /Sadik Vrajolli

Si ndihet Sadiku si shqiptar në Suedi pas 23 viteve?-Derisa jam në Suedi ndihem shqiptar sepse në Kosovë i kalova 42 vite të jetës sime plot dhimbje dhe mallë. Ndihem shqiptar sepse më mungon nënqielli dhe toka shqiptare, më mungojnë farefisi, miqtë, shokët, kolegët, pacientët dhe varret ku i kam prindërit dhe vëllezërit, më mungojn toka që më ka dhënë bukë e ujë dhe aty ku kam dëshirë të varrosem pranë vëllezërve të mi.Dhe sa ndihet Sadiku suedez?

-Po nëse largohem nga Suedia më mungon Suedia , sepse këtu mësova për shtetin ma reformues në botë ku përparësi i jipet njeriut dhe mirëqenies së tij, diturisë dhe shkencës. Këtu thellova njohuritë e mija profesionale. Këtu rrita katër fëmijët të cilët u integruan në sport dhe në studime dhe krijuan profesione të mira me ekonomi stabile dmth. u kyqën në elitën suedeze.Por Sadik Vrajolli, ka shumë porosi e definicioine. Ja vetëm disa nga to:

• Nuk ka fëmijë të keq, po ka edukatë të keqe. • Nuk ka popull të keq, por ka tradita, nxitje dhe

urrejtje të këqija...• Fëmijëve duhet me ua mbushur jetën me

aktivitete të artit, të sportit... Dhe nëse merren me punë të menqme e të dobishme për jetën, do ta krijojnë rrethin e tillë...

• Dituria dhe pasuria nuk rrijn aty ku vritët edhe plaqkitet.

• Do të kisha dashtë ta shoh më shumë shpirtin reformues të popullit tim, pikërisht për të qenë inovatorë si suedezët që janë shembull, në botë, që të avansojmë dhe pasurojmë traditën e shkollimit, të studimit të mirëfilltë /Sadik Vrajolli/Falë iluministëve shqiptar, midis të cilëve Ndre Mjedës dhe Gjergj Fishtës është bërë themeli i parë ose rruga e parë kah evropeizimi i kombit shqiptar me krijimin e alfabetit në Kongresin e Manastirit /Sadik Vrajolli/

Atdhetarët shqiptarëDr. Sadik Vrajolli është intelektual, atdhetar dhe pati fatin të takohe tshpesh me disaanga atdhetdashësit dhe veprimtarët e njohur shqiptar. Ai nuk dëshiron të bëjë përmend emra sepse ata janë të shumtë dhe të gjithë janë meritorë, por megjithatë ai veçon Metush Krasniqin në Kosovë, Kosovë Rexhë Balajn në Suedi, Ismail Haradinajn në Suedi, Fazli Grajqevcin në Kosovë si dheë martirët e Mirëpo mjerisht në Kosovë edhepse njerëzit sakrifikuan aq shumë me shekuj, ka të atillë që ende e shfrytëzojnë situatën për interesa personale e të ulta njerëzore, që nuk kanë kurrgja të përbashkët me zhvillimin e shtetit të Kosov ës.

Për fat të keq në Kosovë ende ka plaçkitje, vjedhje, konflikte, intriga, shamje, fymje, kurtha, vrasje, likuidime, e që të gjitha këto edhe me e pasë shtet Amerikën e shkatërrojnë mbrenda natës./S.Vrajolli/

Cili është modeli suedez që Sadiku e preferonE vetmja rrugë janë reformat, thotë.Suedezët bajnë reforma, jo vetëm gara mes dy shtëpive shëndetësore, po bëjnë gara edhe me veteveten, për çdo vjet qesin metoda të reja të shërimit, metoda të reja të analizave, qesin metoda të reja të teknikës mandej në të gjitha lëmitë jo vetëm në shëndetësi por edhe në arsim, teknikë, teknologji.

- Modeli suedez për Kosovën e për krejt botën është modeli më i mirë sepse këta përveç që bëjnë gara njëri me tjetrin, këta bëjnë gara edhe me vetëveten.

- Nëse një vit kalon nuk është bërë ndonjë ndryshim /dmth është metoda e ndryshimeve/ ata bëjnë mbledhje urgjente çka ska qenë në

me shqiptarët e suedisë2012 NR.214

rregull sivjet që skemi ba asnjë hap ma përpara se vitin e kaluar?

- Kurse nacioni suedez qe 200 e sa vjet është në vendin e parë në botë me novacione e inovacione në proporcion me numrin e banorëve.

- Suedezët janë populli i parë që kanë marrë mësim prej gabimeve të veta. I kanë bërë reformat ekonomike e sociale

- Suedezët si okupator të pjesës kryesore skandinave në atë kohë kanë luajtrur rolin edhe të emancipatorit. Ku kanë shkue kanë hapur universitete. Kjo është specifikë e veçantë pushtuese që njëkohësisht edhe hap institucione të dijes...

- Në mjekësinë kosovare mungojnë të gjitha: mjetet financiare për vetë mjekun, ai me jetue i sigurtë me të ardhura të veta, mjetet teknike e qka është më se tragjike që edhe vullneti mungon. Këto ndryshime që janë ba sidomos në mjekësinë familjare janë ndryshime vetëm kozmetike kurrgja ska ndryshue në esencë. Teoritikisht të gjitha çka bahet ne përendim i kanë mësue po çka bahet në praktikë asnjë në praktikë nuk i zbatojnë.Me i bërë reformat në mjekësi nuk kushtojnë shume, por unë nuk kam pasë m irëkuptim atëherë kur kam dashtë të ndihmojë në këtë plan...

- Në Kosovë duhet të bëhet rivlerësimi dhe sanimi i asaj që ishte produkt nga podrumet...

- Dhe qka e gëzon Sadikun sot?- - Më gëzon qdo sukses i individit dhe i gruopit

shoqëror, se ka individ shumë të suksesshëm, thotë. Veqmas e gëzon puna e susksesshme e më shumë se 60 kolegëve të tij në Suedi që janë aq të zellshëm e me autoritet...Mirëpo, në një qast sërish i përvidhen lotët mjekut marecas:

- Por nganjëherë malli shpërthen si vullkan, njeriu kurrë smund të jetë i lumtur jashtë atdheut. Eshte në pyetje motorika/?/. Në atë kohe kur jipja ndihma nisesha nga premisa se ajo tokë të ka dhënë bukë, se ai ajr, ai nënqiell të kanë dhanë frymë e dritë, aty ke

pi ujë, aty je rritë...,Nuk ka kush që mund të të rehatojë më mirë se vendi ku ke lindë dhe aty duhet sëpakut me i kthye eshtërat çdo njeri, të mos i lëmë të ndryshken në polin e veriut Dhe porosia apo shpirtërorja e Sadik Vrajollit:�Sikur edhe njëqind jeta tjera të jetoja, të gjitha do t’ia kisha kushtuar vendlindjes, diturisë dhe njerëzimit...”

Po jam i knaqur sepse kam arrijtë të japë kontributin tim si mjek në Kosovë, edhe në kohët më të rënda përkundër përjetimeve rrënqethëse. Në vitin 1981 isha këmbëngulës për të mos i dënuar demonstrantët sepse ata janë fëmijët tonë thoja, ata nuk po duan as më shumë e as më pak por me u barazue me të tjerët. Nuk isha pjesëmarrës i demonstratave por isha aktiv kundër diferencimit që bëhej andaj për këtë kam qenë shpesh në shënjestër të politikanëve dhe të sigurimit shtetëror. Dhe kur i kujtohen sqenat rrënqethëse dhe brutalitetit policor mbi të rinjtë e pafajshëm, të plagosurit që përballeshin që duhej vendosur nëpër shtëpi private për ti shëruar e shpëtuar nga pushteti lotët rrjedhin në fytyrën e mjekut...Sadik Vrajolli arrijti të mund fatet dhe traumat: Dy herë e mundi fatin: nuk u shpërngulën në Turqi dhe vendosi të studjojë e jetojë në Kosovë duke iu falënderuar njeriut që quhej Abedin Lleshi, ishte ai një njeri i thjeshtë, bujar e atdhedashës të cilit i është mirënjohës tërë jetën. E treta Sadiku i detyruar më në fund pas aq shumë vitesh jete e pune në Kosovë të migrojë me familje në Suedi arrijti ta përthekojë me sukses dhe të dalë mbi peshën mërgim që çdo ditë të jep nga një nogdaun jete dhe që megjithatë të mund krijojë familje të ngritur, që të mund të ndihmojë materialisht dhe në forma tjera Kosovën e dashur dhe që të arrijë të shpëtojë jetëra të sëmurësh edhe në shtetin ku lulëzon mjekësia... Të flasësh me Sadikun do të thotë të lundrosh me anijen e rexhjes jetësore, të futesh mbrenda pasqyrës kohë, fëmijëri, shkollim, punë në Kosovë, në Suedi... Të gjitha këto, të brumosura me përvojë jete, me mall, atdhedashuri e ideal, Sadikun shpesh e rikthjenë në fillim, aty ku edhe mori moralin e stocizmit malsor drejt rrugës së re... Muhamed Krasniqi

Foto: Sadik Vrajolli: Sikur edhe njëqind jetë tjera të jetoja, të gjitha do tia kisha kushtuar vendlindjes, diturisë dhe njerëzimit

Skicë

Unë synoj yjet po edhe nëse bie në hënë nuk bëhet kiameti, se nuk janë të shumtë ata që kanë shkelë atje

Pranvera që dukej sikur po përtonte të rikthehej , erdhi në këtë fillimmaji si me ngut! Lulet që lulëzuan në mars e i mërdhiu acari i mëngjeseve të minusta , a thua do të kenë fuqi ta përballojnë këtë kohë …gjithçka po hapëron me shpejtësi marramendëse, edhe koha bile!!!Gati si kjo pranverë e majit edhe unë po ngutësha nga puna për në banesë, më presin punët e shtëpisë mendoja me vete..derisa gjërat që kisha marër po i vendosësha në shiritin e arkës për të paguar. Mbrapa arkës një fytyrë e ëmbël dhe e njohur më buzëqesh e me plot dashamirësi më përshëndet në shqip. Të gjithë ne që jetojmë larg tro-jeve tona e dimë sa e këndshme është një përshendetje në

gjuhën tënde, në krejt këtë stres e nguti , sikur të shlodh nga punët dhe telashet që ka nji ditë e plotë pune.Unë sikur u shtanga kur e pashë, e në vend të përshendetjes e marr guximin e filloj ta qortoj....po ti moj i ke lënë studi-met ?? i them …Është Blerta studente e vitit të dytë, drejtimi i mësuesisë në Univerzitetin e Upsallës, ajo që do të më shërbente ne arkën e duçanit të vetëm ushqimor, të qytetit. Blertën e kisha takuar disa herë, por her tek vraponte për tek treni, për në ligjërata a provime, e her tek vraponte ose kthe-hej nga ushtrimet në hendboll, ose edhe pasditet e vikendeve kur ajo udhëheq dhe organizon mrëmje për të rinjët e qytetit.-JO- JO, ma kthen ajo, me po atë buzëqeshjen e ëmbël të përshendetjes. Nuk i kam lën studimet, si ti lë kur mësuesia është profesioni im që e dua më së shumti ,është ëndërra ime, por e kam edhe amanet prej gjyshes sime të dashur. Atë sa

Elhame Zhitia Krasniqi

skicë 2012 NR.2 15

herë qe e kam pyetur se çka do të ndryshonte në jetën e saj ..ajo thoshte se veç arsimimit kurgjë tjetër, se i kishte mbetur merak të vazhonte shkollimin, të punësohej e të ishte e pa-varur, Eh po ti më mirë e di se në çfarë kushtesh kanë jetuar gjyshet tona, të cilat poashtu kishin ëndrrat e veta! Po mirë atëherë i them se desh më ra pika kur të pashë këtu, se ju të rinjët po filloni me punë e po e shihni që mirë është të keni pak para e pastaj po i leni studimet.. Ndoshta ti do të jesh personazhi i skicës vijuese në Besa, i them asaj...

-Revista më ka pëlqye shumë, ma kthen ajo, një revistë për të cilën kemi pas nevojë kaq gjatë... ajo shpalon modestinë e ¬çastit, sikur skuqet në fytyrë ....Po unë nuk kam bërë asgjë që ju të shkruani ose edhe të më përmendni dikund..E po çfar duhet të bëj një i ri shqiptar përveç sjelljes edukuese e njerzore , mësimit e avancimit në të gjitha sferat e jetes, urtësia e sinqeriteti, dashuria dhe kujdesi për familjen e për athdheun..të gjitha këto i nënkupton puna dhe angazhimi yt i them asaj!!! Vajzat e djemët punëtor si ti janë profili më i mirë i një shqiptari në Suedi!!!Nuk duhet të humbim kohë kur merremi me atë se pse e si mendojnë të tjerët për ne si komb ..…duhet të punojmë si Blerta e shumë të rinjë të tjerë që ta ndryshojmë atë mendim them me vete pastaj.Gjenerata e re e mërgatës shqiptare, si duket e ka kuptuar se pa ngritje arsimore nuk mund të ketë ardhmëri të ndritur, prandaj me përkushtim të madh po i përveshen punës e studi-meve dhe Blerta është njëra nga ato. Blertën e takoj sërish një ditë tjetër tek po kthehej nga një ndeshje me klubin hendbollistik Vasunda, ku është ndër lo-jtaret më të dalluara. Këtë herë e lus ta pijmë një kafe dikund e të flasim më gjat për aktivitetet e saj. Blerta Binaku një vajze simpatike e lindur në Drenicë dhe e rritur në Suedi shprehë ambicjet e saja.

Unë synoj yjet e nëse bie në hënë nuk bëhet kijameti……se nuk janë të shumtë ata që e kanë shkelë hënën dhe qeshet me krenarinë që i buron nga zemra. Ka raste kur i kam katër karrige në disponim por nuk ulem në asnjërën, nuk e harxhoj kohën kot, dua ta mbush ditën me plot punë e aktivitete, se vetëm kështu ndjehem mirë, gjithmonë kam diçka për të bërë..provimet në fakultet, puna në supermarketinin ICA, stërvitjet me klubin dhe puna me të rinjët e qytetit ,janë ato që mbushin pjesën më të madhe të ditës, e mbrëmjet zakon-isht ja kushtoj familjes, prindërve ,motrave dhe vëllezërve të mi. Ndonjëherë të jesh më i madhi nuk është privilegj, por është edhe obligim, jam më e madhja nga fëmijët dhe mundo-hemt ti ndihmoj vëllëzrit dhe motrat që ata të ken kushte dhe mundësi edhe më të mira se unë. Vendlindjen e kam lënë si tri vje¬çare dhe kam mërguar bashk me familjen..por lidhjet me atdheun dhe dashuria për të kurr nuk mërgojnë dhe ato vetëm sa vijnë e afrohen më shumë thot Blerta. Meqe në një të ar-dhme te afërt do të diplomoj dhe do të jem mësuese ëndërroj të punoj në një shkollë atje, ëndërroj të punoj me fëmijë me nevoja të veçanta. Kosova ka ende shumë plagë të pa shëru-ara, ka ende shumë urrejtje e bestytni që duhet ndryshuar.Blerta BinakuShumë punë për t’i bërë ëndrrat realitet.....Dhe Blerta vazhdon me ritmin që ia cakton vetes, me syni-met e një të reje që mëton ndryshime jo vetëm në jetën e saj. Blerta, si bletë punëtore e palodhur , vullnetin e ka, vend-osmërinë, sharmin... një e re shqiptare që e ze kohën, që i kombinon mirë vendlindjen, traditat dhe vendin ku jeton, studjon e punon me të gjitha kërkesat e modernes dhe mbetet ajo Blerta e ëndërrave të saj, me vrapin që bën për lakmi.Vazhdon Blerta me angazhimet që bien në sy jo vetëm tek brezi i saj në qytetin ku jeton, reflekton përkushtim, pasqyron të pëditshmen dhe modestinë e ka bashkudhëtare në synimet e saj kah yjet...

reportazh2012 NR.216

Välkomna alla till er nya pizzeria, som erbjuder mycket mer från den Italienska köket!

Nu när sommaren ÄNTLIGEN tittar fram, börjar alla uteserveringar att blomstra. Jag anser att det är min plikt att (till alla er som inte

känner till detta) meddela om en av Stockholms bästa restau-ranger. Det som enligt mig är ÄNNU bättre är att den ägs av Albaner!

Till alla familjer där ute, gör som jag och ta med hela familjen inklusive mormor/morfar, farmor/farfar, till Primo Ciao Ciao! Det finns urval för ALLA!

På Primo Ciao Ciao är det inte bara den vedugnsbakade pizzan som sår i fokus utan ALL mat som tillagas. Desstom kommer alla råvaror direct från Italien.Pasta-, kött- och fiskrätter är en självklarhet. Sallad kanske ni undrar? Absolut!Är du en av dem som äter mest med fullkorn, tveka inte kom!Det finns kaffe I olika slag, kakor, glass, tiramisu, delikates-sostar… Välj o vraka got folk, alla hittar nog en favorit här.

Anledningen till att det blev en av mina absoluta favoriter är framför allt att det är albaner som äger dessa restauranger. Miljön är helt underbar, mysig, livlig, samt enligt mig, al-banofierad. Man känner sig mycket välkommen bara man kliver in genom dörren. Servicen är enligt mig utomordentlig, personalen är livliga glada, utåtriktade som vet vad de gör. Att kanske mer

än (nu gissar jag ) 75% är albaner göt mig ännu gladare! Hasime Berisha är tillsammans med hennes två söner ägare till snart 5 Primo ciao ciao restauranger. Hon och hennes familj kom till Sverige på 70-talet från Tropoja. Redan som 12 åring började hon att arbeta extra på ett konditori.” Man lär sig mycket, även om man bara viker kartonger i ett företag”.1980 tog hon över en kvarterskrog i Orminge och gjorde det till en pizzeria. Den hade hon i 4 år. Sedan åkte hon till USA i 5 år och öppnade en italiensk restaurang där. 1992 började hon jobba som tolk inom migrationsverket.Denna kvinna har mycket på sin meritlista, hon har haft olika

Lirije Kadriu

reportazh 2012 NR.2 17

kafeer, 7-eleven butik, samt ett mycket igenkänt diskotek/res-taurang på Gotland. Varför Gotland frågade jag?- Det var en utan de bästa vi har haft hittills, men det var jobbigt, mycket jobbigt. Att ha öppet en gång om året i ca 4 veckor är mycket jobbigare än man tror! All personal skulle förberedas, att hitta personal som kan jobba på Gotland, att hitta rum eller boende till dem, sen var det svårt också att veta den exakta per-sonal styrkan som behöves. Jobbigt var det verkligen, men jag är glad att vi sålde. Nu vill jag koncentrera mig på detta jag har nu, samt nyöppnande av de 2 nya restaurangerna.När öppnade du din första Primo Ciao Ciao?-“2001, den på Söder på bondegatan, som också är en delikatessbutik.- “Sedan är det Primo Ciao Ciao på Odenplan, kungsbroplan samt I Liljeholmen som öppnades den 2 juni.”Hur mycket personal har du?-“ca 50 medarbetare är det son ingår i ett kontinuerligt ar-betsplan.”Jag VET att du anställer många albaner, varför?-“Jag vill ge folk en chans att visa vad de kan, både gällande albaner och andra. Samtidigt så vet jag också hur svårt det är för många som är nyinkomna till Sverige att komma in i arbetslivet.”Varför just italiensk mat? Anledningen är väl för att det har altid varit den sortens mat I mitt hem, sedan min syster och hennes man har en gång I tiden bott I Italien, och intresset för det växte hela tiden. Är det någon speciell åldersgrupp ni tänkt over när ni startat? -“Vi inriktar oss inte till någon direct åldersgrupp, utan snara-re ALLA.”

Pizza är något som gillas I alla åldrar. Därför är maten så varienrande här, enligt mig finns det något för alla. Här kan man bara ta en fika om man nu vill det, annars är det lunch, middag och kvällsmat. Samt att det även finns en 3 rättersmiddag. Om man bara är 2 eller fler. Är det någon speciell firande som tex födesedag, är man självklar mer än välkommen I alla

formers firande. Jag har även pratat med Elez Beri-sha som jobbar på Kungsbroplan, där frågade jag honom om bl.a. inrednin-gen som de har I sina resturanger ( som jag för övrigt älskar och beun-drar!!) -“Anledningen till att inredningen är familjär är för att det har alltid va-rit någon I familjen som har jobbat I en av resturangerna. Vi fortsätter att hålla det inom familjen än så länge det går. “ –Elez BerishaVarför “franchising”? -“För att jag gillar det jag gör, samt gillar de utmaningar det för med sig.

Visst är det mycket bakgrundsarbete, men om man jobbar med detta, ska man också gilla jobbet!” –Elez Berisha

***En notis till er alla I Sverige, googlar man Primo Ciao Ciao, kan man få redan på att alla möjliga kändisar nångång har ätit här

Till er alla som vet vem Ilir Latifi är… Våran Hjälte syns till här mycket

Kanske också för att Selman Berisha ( Hasime Berishas son) är en av hans coacher…. Nu på senaste dagarna har även prins Leka II och hans prinsessa varit och hälsat på en av dessa restauranger. Ha en Underbar sommar till er Alla, ses @ Primo Ciao Ciao….!

Ismet Hasani

Veprimtaria intelektuale dhe Kombëtare e prof Xhevat Isufit, Këshill-tar i jashtëm në Ministrinë e diasporës

Vizitat e bëra atdheut, të organizuara nga Minis-tria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë dhe Ministria e Diasporës së Republikës së Kosovës,

kanë një rol dhe rëndësi të veqantë në jetën e nxënësve tanë mërgimtarë, në formimin e tyre intelektual e kom-bëtar, në ruajtjen e historisë, gjuhës, kulturës e tradites si dhe identitetit të tyre kombëtar e shpirtëror. (Xhevat Isu-fi) Mësuesë e pedagogë mërgimtarë, po bëjnë të pamundshmen, me qëllim që tek brezat e rinj shqiptarë në mërgim, ta mbajnë gjallë gjuhën, kulturën dhe traditën e të parëve.

(Ramadan Reshitaj)O zë i ëmbël! Sa bukur tingëllon gjuha shqipe në shtetet e Skandinavisë. Në qoftë së dëshiron ta njohësh e ta duash edhe më shumë atdheun tënd, jeto pak në atdhe të huaj! (autori) Edhe sikur mërgimtarëve shqiptarë në Suedi t’ua kishim ndarë të gjitha pasuritë e botës, edhe sikur t’i kishin njohur të gjitha gjuhët, me të gjitha të fshehtat e artit dhe shkencës, megjithatë do të ishin të mjerë dhe fatzinj pa gjuhën shq-ipe, sepse vetëm gjuha shqipe për ta është mirëbërëse, e du-rueshme, e besueshme, e patundshme dhe armikja e së keqes.Ndjenjat dhe përjetimet e mia për miqtë suedezë dhe bash-këkombësit shqiptarë, që jetojnë e veprojnë në Suedi, i kam

portret2012 NR.218

shprehur në shkrimet e publikuara në shumë gazeta e web-faqe.Kam privilegjin e madh, që këtë herë të shkruaj për një bash-këkombas mërgimtar, i cili, në radhë të parë, me të arriturat e tij intelektuale e kombëtare, me inteligjencë të lartë, me punët dhe veprat e tij dallon për shumcka nga të tjerët, nga se angazhimi i tij veqanërisht në arsimimin dhe edukimin e nxë-nësve shqiptarë në mërgim dhe nga aty veprimtaria e dënjë për Cështjen Kombëtare, e bëjnë që vërtetë të është i veqantë. Suksesi i lartë i tij i arritur gjatë shkollimit, ka bërë që shumë shpejt të integrohet në shoqërinë suedeze, pas punësimit, si mësues e pedagog i dalluar, të arrij suksese me rezultate të larta në arsimimin dhe edukimin e fëmijve mërgimtarë shq-iptarë, duke ndikuar që ta ruajnë e ta mbajnë gjallë historinë, gjuhën, kulturën dhe traditën kombëtare shqiptare. Ndërkaq, me veprimtarinë e tij kombëtare e humane ndaj popullit dhe atdheut të vet, duke i sjellur shumë të mira vendlindjes, veq-mas duke ndihmuar skamnorët dhe familjet e dëshmorëve, duke iu ndihmuar të sëmuarve, duke i sjell për shërim jashtë Kosovës, është bërë i njohur edhe nga institucionet politiko-shoqërore, të cilat e kanë zgjedhur në Ministrinë e Diasporës së Republikës së Kosovës - Këshilltar të Jashtëm të ministrit Ibrahim Makolli.Ky bashkëkombas mërgimtar tashmë i shquar, jeton e vepron në Suedisë tash e njëzet vite më parë, bashkë me familjen e tij pesëantarëshe (bashkëshortën Safetën, djalin Milotin dhe va-jzat: Vjosën e Mevludën 16 vjeqare, e cila ka lindë në Suedi)Për hir të opinionit dhe lexuesit, duhet të jam transparent dhe konkret, andaj, se për cilin bashkëkombas mërgimtar kam vendosur të shkruaj, do të bëhet e kjartë nga vet fjala e tij.

Autobiografija dhe veprimtaria intelektuale e kombëtare e prof Xhevat Isufit

”Quhem Xhevat Isufi, i lindur, më 14.09. 1961 në fshatin Flamuras (ish Sankofc) të Drenicës, nga babai Rifat Isufi dhe nëna Mevlude Grajcevci- Isufi.Në kohën kur unë u linda në konakun e Zenel Brahimit, gjyshit tim të ndjerë, ishte gëzim i madh. Më madhështor e bënte gëzimin pjesëmarrja e arsimdashësve bashkë më babin tim Rifatin për të cilin ato vite ishin vitet e para të punës së tij në arsim si mësues i gjuhës shqipe.Gëzimi ishte edhe më i madh për nënën time e cila vinte nga dera patriotike e familjes se Kadri Bebës-Grajcevci të Ribarit të Madh, të cilin komunistët sllavë e pushkatuan pa gjygj si armik, si pjesëtar të Ballit Kombëtar në atë kohë.Fëmijërinë time e kalova në mesin e mësuesve të parë të Drenicës, në odën e gjyshit tim që ishte një shkollë e jetës prej së cilës mësova dhe u edukova. Prej kësaj kohe mbaj në mend iniciativat e babait dhe të shokëve të tij për ndërtimin e shkollës së parë në fshatin tonë si dhe për emërtimin e saj me emrin e rilindasit tonë patriotit Luigj Gurakuqi. Me kuj-tohen edhe iniciativat tjera që babai im bënte rreth hapjes së shkollave të reja në Drenicë dhe emërtimit të tyre me emra atdhetarësh e patriotësh shqiptarë, si ajo ”Bajram Curri” në Nekofc, ku edhe ishte drejtor i parë.Shkollën fillore e kreva në vendlindje ku mësues të parë pata arsimdashësin Ruzhdi Isufi. Shkollën e mesme e mbarova në vitet 80 -ta në gjimnazin ”Skënderbeu” në Drenas, në drejti-min Shoqëroro-gjuhësor. Shkollën e Lartë Pedagogjike, de-

gën Gjuhë dhe Letërsi shqipe e mbarova në Prishtinë në vitin 1984. Pastaj kam vazhduar studimet në Fakultetin Filozofik dega Letërsi dhe gjuhë shqipe, të cilat edhe i përfundova me sukses. Po në atë vit jam punësuar në shkollën fillore në vendlindjen time, në Flamuras të Drenasit si arsimtar i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe. Ishte kënaqësi e madhe për mua që të punoja bashkë më ish mësuesit e mi. Si i ri kam bërë aktivitete tëe shumta e të ndryshme. Do të vecoja iniciativën time për ngritjen e bustit të Luigj Gurakuqit në kohën kur barbarët sërb e kishin përdhosur në gjimnazin e Klinës. Me rastin e ngritjës së bustit të Luigj Gurakuqit kolektivi i shkollës më shpëbleu me Mirnjohje. E paharruar është edhe rivarrosja e eshtrave të simbolit tonë kombëtar Fazli Grajcevcit si dhe Vizitat e bëra atdheut, të organizuara nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë dhe Ministria e Diasporës së Republikës së Kosovës, kanë një rol dhe rëndësi të veqantë në jetën e nxënësve tanë mërgimtarë, në formimin e tyre intelektual e kombëtar, në ruajtjen e historisë, gjuhës, kulturës e tradites si dhe identitetit të tyre kombëtar e shpirtëror. (Xhevat Isu-fi) Mësuesë e pedagogë mërgimtarë, po bëjnë të pamundshmen, me qëllim që tek brezat e rinj shqiptarë në mërgim, ta mbajnë gjallë gjuhën, kulturën dhe traditën e të parëve.

(Ramadan Reshitaj)O zë i ëmbël! Sa bukur tingëllon gjuha shqipe në shtetet e Skandinavisë. Në qoftë së dëshiron ta njohësh e ta duash edhe më shumë atdheun tënd, jeto pak në atdhe të huaj! (autori) Edhe sikur mërgimtarëve shqiptarë në Suedi t’ua kishim ndarë të gjitha pasuritë e botës, edhe sikur t’i kishin njohur të gjitha gjuhët, me të gjitha të fshehtat e artit dhe shkencës, megjithatë do të ishin të mjerë dhe fatzinj pa gjuhën shq-ipe, sepse vetëm gjuha shqipe për ta është mirëbërëse, e du-rueshme, e besueshme, e patundshme dhe armikja e së keqes.Ndjenjat dhe përjetimet e mia për miqtë suedezë dhe bash-këkombësit shqiptarë, që jetojnë e veprojnë në Suedi, i kam shprehur në shkrimet e publikuara në shumë gazeta e web-faqe.Kam privilegjin e madh, që këtë herë të shkruaj për një bash-këkombas mërgimtar, i cili, në radhë të parë, me të arriturat e tij intelektuale e kombëtare, me inteligjencë të lartë, me punët dhe veprat e tij dallon për shumcka nga të tjerët, nga se angazhimi i tij veqanërisht në arsimimin dhe edukimin e nxë-nësve shqiptarë në mërgim dhe nga aty veprimtaria e dënjë për Cështjen Kombëtare, e bëjnë që vërtetë të është i veqantë. Suksesi i lartë i tij i arritur gjatë shkollimit, ka bërë që shumë shpejt të integrohet në shoqërinë suedeze, pas punësimit, si mësues e pedagog i dalluar, të arrij suksese me rezultate të larta në arsimimin dhe edukimin e fëmijve mërgimtarë shq-iptarë, duke ndikuar që ta ruajnë e ta mbajnë gjallë historinë, gjuhën, kulturën dhe traditën kombëtare shqiptare. Ndërkaq, me veprimtarinë e tij kombëtare e humane ndaj popullit dhe atdheut të vet, duke i sjellur shumë të mira vendlindjes, veq-mas duke ndihmuar skamnorët dhe familjet e dëshmorëve, duke iu ndihmuar të sëmuarve, duke i sjell për shërim jashtë Kosovës, është bërë i njohur edhe nga institucionet politiko-shoqërore, të cilat e kanë zgjedhur në Ministrinë e Diasporës së Republikës së Kosovës - Këshilltar të Jashtëm të ministrit Ibrahim Makolli.Ky bashkëkombas mërgimtar tashmë i shquar, jeton e vepron

portret 2012 NR.2 19

në Suedisë tash e njëzet vite më parë, bashkë me familjen e tij pesëantarëshe (bashkëshortën Safetën, djalin Milotin dhe va-jzat: Vjosën e Mevludën 16 vjeqare, e cila ka lindë në Suedi)Për hir të opinionit dhe lexuesit, duhet të jam transparent dhe konkret, andaj, se për cilin bashkëkombas mërgimtar kam vendosur të shkruaj, do të bëhet e kjartë nga vet fjala e tij.

Autobiografija dhe veprimtaria intelektuale e kombëtare e prof Xhevat Isufit

”Quhem Xhevat Isufi, i lindur, më 14.09. 1961 në fshatin Flamuras (ish Sankofc) të Drenicës, nga babai Rifat Isufi dhe nëna Mevlude Grajcevci- Isufi.Në kohën kur unë u linda në konakun e Zenel Brahimit, gjyshit tim të ndjerë, ishte gëzim i madh. Më madhështor e bënte gëzimin pjesëmarrja e arsimdashësve bashkë më babin tim Rifatin për të cilin ato vite ishin vitet e para të punës së tij në arsim si mësues i gjuhës shqipe.Gëzimi ishte edhe më i madh për nënën time e cila vinte nga dera patriotike e familjes se Kadri Bebës-Grajcevci të Ribarit të Madh, të cilin komunistët sllavë e pushkatuan pa gjygj si armik, si pjesëtar të Ballit Kombëtar në atë kohë.Fëmijërinë time e kalova në mesin e mësuesve të parë të Drenicës, në odën e gjyshit tim që ishte një shkollë e jetës prej së cilës mësova dhe u edukova. Prej kësaj kohe mbaj në mend iniciativat e babait dhe të shokëve të tij për ndërtimin e shkollës së parë në fshatin tonë si dhe për emërtimin e saj me emrin e rilindasit tonë patriotit Luigj Gurakuqi. Me kuj-tohen edhe iniciativat tjera që babai im bënte rreth hapjes së shkollave të reja në Drenicë dhe emërtimit të tyre me emra atdhetarësh e patriotësh shqiptarë, si ajo ”Bajram Curri” në Nekofc, ku edhe ishte drejtor i parë.Shkollën fillore e kreva në vendlindje ku mësues të parë pata arsimdashësin Ruzhdi Isufi. Shkollën e mesme e mbarova në vitet 80 -ta në gjimnazin ”Skënderbeu” në Drenas, në dre-jtimin Shoqëroro-gjuhësor. Shkollën e Lartë Pedagogjike, degën Gjuhë dhe Letërsi shqipe e mbarova në Prishtinë në vitin 1984. Pastaj kam vazhduar studimet në Fakultetin Filo-zofik dega Letërsi dhe gjuhë shqipe, të cilat edhe i përfun-dova me sukses. Po në atë vit jam punësuar në shkollën fil-lore në vendlindjen time, në Flamuras të Drenasit si arsimtar i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe. Ishte kënaqësi e madhe për mua që të punoja bashkë më ish mësuesit e mi. Si i ri kam bërë aktivitete tëe shumta e të ndryshme. Do të vecoja iniciativën time për ngritjen e bustit të Luigj Gurakuqit në kohën kur bar-barët sërb e kishin përdhosur në gjimnazin e Klinës. Me ras-tin e ngritjës së bustit të Luigj Gurakuqit kolektivi i shkollës më shpëbleu me Mirnjohje. E paharruar është edhe rivarrosja e eshtrave të simbolit tonë kombëtar Fazli Grajcevcit si dhe programi që përgatitem enkas për këtë ngjarje dhe për festat tjera me karakter kombëtar.Po ashtu në këtë vit shkollor kam siguruar për herë të parë ditarët e punës vetëm në gjuhën shqipe në bashkpunim me shtypshkronjen“Dukagjini” në Pejë dhe i kam shpërndar nëpër të gjitha shkollat e Drenasit. Rrethanat e krijuara politike në ato kohë bën që shumë in-telektualë të ndiqëshin për shkak të aktiviteteve të tyre kom-bëtare. Pas heqjes me dhunë të autonomisë së Kosovës nga pushtuesit sërbë (mars 1989) dhe futjen masave të dhunshme në shumë institucione komunale, shumë intelektualë dhe ak-

tivistë shqiptarë u detyruan t´a lënë vendelindjen dhe të mar-rin rrugën e mërgimit. Në këto rrethana u gjënda edhe unë, andaj edhe u detyrova bashkë me familjen time të emigrojë në Suedi.Në Suedi kemi mbërri më 24 gusht të vitit 1992. Për emigri-min tim ishte e njoftuar edhe drejtoria e shkollës sime e cila me shumë respekt ma ruajti vendin tim të punës plot dy vite duke shpresuar se një ditë do të rikthehëm në mesin e tyre. Në këtë kontekst u krijuan rrethana të reja drejt përkeqësimit të gjendje politike në Kosovë dhe kështu bëhej i pamundur riatdhesimi.Që nga dita kur emigrova aktivitetin tim kombëtar nuk e kam ndërprerë për asnjë moment. Më një shtator të vitit 1992 nëVizitat e bëra atdheut, të organizuara nga Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë dhe Ministria e Diasporës së Re-publikës së Kosovës, kanë një rol dhe rëndësi të veqantë në jetën e nxënësve tanë mërgimtarë, në formimin e tyre intelek-tual e kombëtar, në ruajtjen e historisë, gjuhës, kulturës e tra-dites si dhe identitetit të tyre kombëtar e shpirtëror. (Xhevat Isufi) Mësuesë e pedagogë mërgimtarë, po bëjnë të pamundshmen, me qëllim që tek brezat e rinj shqiptarë në mërgim, ta mbajnë gjallë gjuhën, kulturën dhe traditën e të parëve.

(Ramadan Reshitaj)O zë i ëmbël! Sa bukur tingëllon gjuha shqipe në shtetet e Skandinavisë. Në qoftë së dëshiron ta njohësh e ta duash edhe më shumë atdheun tënd, jeto pak në atdhe të huaj! (autori) Edhe sikur mërgimtarëve shqiptarë në Suedi t’ua kishim ndarë të gjitha pasuritë e botës, edhe sikur t’i kishin njohur të gjitha gjuhët, me të gjitha të fshehtat e artit dhe shkencës, megjithatë do të ishin të mjerë dhe fatzinj pa gjuhën shq-ipe, sepse vetëm gjuha shqipe për ta është mirëbërëse, e du-rueshme, e besueshme, e patundshme dhe armikja e së keqes.Ndjenjat dhe përjetimet e mia për miqtë suedezë dhe bash-këkombësit shqiptarë, që jetojnë e veprojnë në Suedi, i kam shprehur në shkrimet e publikuara në shumë gazeta e web-faqe.Kam privilegjin e madh, që këtë herë të shkruaj për një bash-këkombas mërgimtar, i cili, në radhë të parë, me të arriturat e tij intelektuale e kombëtare, me inteligjencë të lartë, me punët dhe veprat e tij dallon për shumcka nga të tjerët, nga se angazhimi i tij veqanërisht në arsimimin dhe edukimin e nxë-nësve shqiptarë në mërgim dhe nga aty veprimtaria e dënjë për Cështjen Kombëtare, e bëjnë që vërtetë të është i veqantë. Suksesi i lartë i tij i arritur gjatë shkollimit, ka bërë që shumë shpejt të integrohet në shoqërinë suedeze, pas punësimit, si mësues e pedagog i dalluar, të arrij suksese me rezultate të larta në arsimimin dhe edukimin e fëmijve mërgimtarë shq-iptarë, duke ndikuar që ta ruajnë e ta mbajnë gjallë historinë, gjuhën, kulturën dhe traditën kombëtare shqiptare. Ndërkaq, me veprimtarinë e tij kombëtare e humane ndaj popullit dhe atdheut të vet, duke i sjellur shumë të mira vendlindjes, veq-mas duke ndihmuar skamnorët dhe familjet e dëshmorëve, duke iu ndihmuar të sëmuarve, duke i sjell për shërim jashtë Kosovës, është bërë i njohur edhe nga institucionet politiko-shoqërore, të cilat e kanë zgjedhur në Ministrinë e Diasporës së Republikës së Kosovës - Këshilltar të Jashtëm të ministrit Ibrahim Makolli.Ky bashkëkombas mërgimtar tashmë i shquar, jeton e vepron

portret2012 NR.220

në Suedisë tash e njëzet vite më parë, bashkë me familjen e tij pesëantarëshe (bashkëshortën Safetën, djalin Milotin dhe va-jzat: Vjosën e Mevludën 16 vjeqare, e cila ka lindë në Suedi)Për hir të opinionit dhe lexuesit, duhet të jam transparent dhe konkret, andaj, se për cilin bashkëkombas mërgimtar kam vendosur të shkruaj, do të bëhet e kjartë nga vet fjala e tij.

Autobiografija dhe veprimtaria intelektuale e kombëtare e prof Xhevat Isufit

”Quhem Xhevat Isufi, i lindur, më 14.09. 1961 në fshatin Flamuras (ish Sankofc) të Drenicës, nga babai Rifat Isufi dhe nëna Mevlude Grajcevci- Isufi.Në kohën kur unë u linda në konakun e Zenel Brahimit, gjyshit tim të ndjerë, ishte gëzim i madh. Më madhështor e bënte gëzimin pjesëmarrja e arsimdashësve bashkë më babin tim Rifatin për të cilin ato vite ishin vitet e para të punës së tij në arsim si mësues i gjuhës shqipe.Gëzimi ishte edhe më i madh për nënën time e cila vinte nga dera patriotike e familjes se Kadri Bebës-Grajcevci të Ribarit të Madh, të cilin komunistët sllavë e pushkatuan pa gjygj si armik, si pjesëtar të Ballit Kombëtar në atë kohë.Fëmijërinë time e kalova në mesin e mësuesve të parë të Drenicës, në odën e gjyshit tim që ishte një shkollë e jetës prej së cilës mësova dhe u edukova. Prej kësaj kohe mbaj në mend iniciativat e babait dhe të shokëve të tij për ndërtimin e shkollës së parë në fshatin tonë si dhe për emërtimin e saj me emrin e rilindasit tonë patriotit Luigj Gurakuqi. Me kuj-tohen edhe iniciativat tjera që babai im bënte rreth hapjes së shkollave të reja në Drenicë dhe emërtimit të tyre me emra atdhetarësh e patriotësh shqiptarë, si ajo ”Bajram Curri” në Nekofc, ku edhe ishte drejtor i parë.Shkollën fillore e kreva në vendlindje ku mësues të parë pata arsimdashësin Ruzhdi Isufi. Shkollën e mesme e mbarova në vitet 80 -ta në gjimnazin ”Skënderbeu” në Drenas, në dre-jtimin Shoqëroro-gjuhësor. Shkollën e Lartë Pedagogjike, degën Gjuhë dhe Letërsi shqipe e mbarova në Prishtinë në vitin 1984. Pastaj kam vazhduar studimet në Fakultetin Filo-zofik dega Letërsi dhe gjuhë shqipe, të cilat edhe i përfun-dova me sukses. Po në atë vit jam punësuar në shkollën fil-lore në vendlindjen time, në Flamuras të Drenasit si arsimtar i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe. Ishte kënaqësi e madhe për mua që të punoja bashkë më ish mësuesit e mi. Si i ri kam bërë aktivitete tëe shumta e të ndryshme. Do të vecoja iniciativën time për ngritjen e bustit të Luigj Gurakuqit në kohën kur bar-barët sërb e kishin përdhosur në gjimnazin e Klinës. Me ras-tin e ngritjës së bustit të Luigj Gurakuqit kolektivi i shkollës më shpëbleu me Mirnjohje. E paharruar është edhe rivarrosja e eshtrave të simbolit tonë kombëtar Fazli Grajcevcit si dhe programi që përgatitem enkas për këtë ngjarje dhe për festat tjera me karakter kombëtar.Po ashtu në këtë vit shkollor kam siguruar për herë të parë ditarët e punës vetëm në gjuhën shqipe në bashkpunim me shtypshkronjen“Dukagjini” në Pejë dhe i kam shpërndar nëpër të gjitha shkollat e Drenasit. Rrethanat e krijuara politike në ato kohë bën që shumë in-telektualë të ndiqëshin për shkak të aktiviteteve të tyre kom-bëtare. Pas heqjes me dhunë të autonomisë së Kosovës nga pushtuesit sërbë (mars 1989) dhe futjen masave të dhunshme në shumë institucione komunale, shumë intelektualë dhe ak-

tivistë shqiptarë u detyruan t´a lënë vendelindjen dhe të mar-rin rrugën e mërgimit. Në këto rrethana u gjënda edhe unë, andaj edhe u detyrova bashkë me familjen time të emigrojë në Suedi.Në Suedi kemi mbërri më 24 gusht të vitit 1992. Për emigri-min tim ishte e njoftuar edhe drejtoria e shkollës sime e cila me shumë respekt ma ruajti vendin tim të punës plot dy vite duke shpresuar se një ditë do të rikthehëm në mesin e tyre. Në këtë kontekst u krijuan rrethana të reja drejt përkeqësimit të gjendje politike në Kosovë dhe kështu bëhej i pamundur riatdhesimi.Që nga dita kur emigrova aktivitetin tim kombëtar nuk e kam ndërprerë për asnjë moment. Më një shtator të vitit 1992 në Kampqëndrim në Londegård organizova protesta kundër largimit të nxënësve shqiptarë nga shkollat dhe mbylljes së shkollave shqipe në Kosovë nga pushteti sërb, duke u soli-darizuar me protestat që mbaheshin ato ditë në Kosovë. Po atë ditë e kam hapur shkollën shqipe në këtë kampqëndrim dhe fillova të punojë me dy ndërrime me nxënësit shqiptarë .Kjo shkollë ka funksionuar deri më 24 dhjetor të vitit 1992 pasiqë nga kjo datë jam shpërngulur në kampqëndrimin e Köpinsvikut ku e kam organizuar prapë mësimin e gjuhës amtare bashkë me mësuesit Ramë Bullaku dhe Lumnije Ka-jtazi. Kjo shkollë ka funksionuar deri në fund të prillit të vitit 1994. Përvec mbajtes së mësimit kontribut të vecantë kam dhënë edhe në sensibilizimin e cështjes së Kosovës në Suedi dhe kam ndihmuar në grumbullimin e ndihmave dhe të ”tre përqindshit” etj.Pasi mora Lejeqendrim të përhershëm jam shpërngulur në qytetin Svalöv. Aty kam filluar të mësojë gjuhën suedeze nëpër kurse të ndryshme dhe në gjuhën suedeze e kam kryer edhe Gjimnazin. Gjatë qëndrimi tim në këtë qytet kam orga-nizuar grumbullimin e ndihmave për Kosovën si: tre përq-indëshin, ndihmën për minatorë, dërgimin e kufomave në vendlindje, ndihmën shkollave në Kosovë ku do të vecoja tubimin kushtuar 53 vjetorit të rënies së tribunit popullor Shaban Polluzhës, me c’rast né mërgimtarët drenicas tubuam 4000 DM (marka gjermane) të cilat ua dërguam arsimtarëve të komunës së Drenasit. Në qytetin Svalöv krijova marrëdhënie pune në Kuvendin Komunal me projektin tim që e kisha përpiluar për Kosovën. Ky projekt quhej ”Projekt Kosova”. Këtu pata rastin që në të gjitha shkollat dhe organizatat punuese të kësaj komune të paraqes kulturën, gjuhën dhe traditat tona kombëtare. Poash-tu, këtu paraqita edhe dhunën shumëvjeqare që ushtrohej mbi popullatën shqiptare në Kosovë. Krejt këto paraqisnin bumerang për propagandën negative sërbe ndaj kombësisë shqiptare.Përvec aktivitetit informativ për Kosovën gjatë kësaj peri-udhe kam grumbulluar edhe ndihma humanitare dhe në bash-këpunim me aktivistin Kamer Bytyqin në qytetin Hörbi kemi dërguar një kontigjent me ndihma humanitare prej 100 m3

(metra kub) në organizatën humanitare ”Nënë Tereza” në Prishtinë.Në vitin 1997 më pranuan mësues të gjuhës shqipe në shkollën e Höganäsit (Hëganes) ku edhe u shpërngulem me familjen time. Në Höganäs kam hasur në mirëkuptim me përfaqësuesit e Asamblesë komunale dhe jam pranuar antar i kryesisë së Organizatë Humanitare ”Loppan”. Përvec detyrës së më-suesit kam vazhduar punën për sensibilizimin e cështjes sonë

portret 2012 NR.2 21

dhe me organizimin e ndihmave për Kosovën. Në këtë peri-udhë në bashkëpunim edhe me shumë bashkatdhetarë tjerë në Helsingborg, Ängelhom, Hörbi, Kristianstad, Karlskrona etj. kemi arritur të dërgojmë në Kosovë 13 mauna (kamionë dh-jetra tonësh) me ndihma humanitare, dy prej të cilëve i kemi dërguar në Shqipëri në kohën e egzodit të kosovarëve atje, n. v. 1999. Aktivitetin e ndihmës e vazhdova gjër me sot. Sa për ilustrim do të vecojë vizitën në Kosovë, në janar 2004 me kryesuesin e Asamblesë komunale dhe përfaqësuesit e or-ganizatës humanitare ”Loppan” me c’rast ndihmuam më 15 000 euro varfënjakët në Mitrovicë, Drenicë e rexhione tjera, ndërkaq voglushës Merita Hasani, nga Mitrovica i mundë-suam shërim në Suedi. Edhe pas shërimit të saj, sot e kësaj dite kjo organizatë kujdeset për te dhe e ndihmon matrialisht. Pra, që nga atëherë (2004) vazhdon programi i ndihmave ushqimore, nga i cili program përfitojnë 17 familje varfnjake kosovare. Përveq kësaj i është ndertuar shtëpija një Ushtari të lirisë në fshatin Krajkovë të Drenasit. Janë realizuar edhe dy projekte me bletë gjatë vitit 2008 – 2009 ku kanë përfituar 60 familje nga pesë koshare me bletë dhe gjithë paisjen e tyre. Ndjehëm shumë krenarë që kam pasur rastin gjatë gjithë kë-tyre viteve të ndihmoj edhe familjën time edhe Kosovën, at-dheun tim të shtrenjët.Në Malmö kam punuar një vit e gjysëm si arsimtar i gjuhës shqipe dhe jam shkolluar në Shkollën e Lartë të Mësuesisë për të kompletuar përgatitjen e arsimtarit edhe për gjuhën suedeze. Atje pata rastin të mësojë format dhe metodat më bashkohore të mësimit të gjuhës.Tani punoj arsimtar i gjuhës dhe letërsisë shqipe në shkollën e Ängelholmit, ku përvec mësimit të rregullt me nxënës, për-piqem që të organizoj edhe aktivitete të ndryshme të lira për festat tona kombëtare që kanë për qëllim ruajtjen e traditave dhe vlerave tona kulturore. Për ilustrim do të vecoja pjesë-marrjen e nxënësve shqiptarë nga kjo komunë në Festivalin e Berlinit (Ditët e kulturës shqiptare në diasporë) ku nxënësit tanë morën vendin e tretë në një konkurencë të fortë. Me nxë-nësit e kësaj komune që nga viti 2002 për cdo vit e kemi vizituar Kosovën me ftesë të MASHT –it dhe Minstrisë së Kulturës dhe për cdo festë tonë kombëtare kemi organizuar programe kulturo- artistike me nxënës, të cilat janë mirëpritur nga prindërit dhe publiku i shumtë, etj. Edhe më tutje do të përpiqëm që të kontribojë dhe punojë në mënyrë që gjuha jonë të ruhet dhe të kultivohet më tutje. Edhe sot vazhdoj të kontribuoj në aspektin intelektual, kulturor,kombëtar e humanitar në Suedi. E veqanta e këtij viti është Vizita Atdheut në 100 vjetorin e Pavarësisë së Shq-ipërisë dhe 4 vjetorit të Pavarësisë së Kosovës, ku realizuam-vizituam Prishtinën, Prekazin, Vushtrrinë, Gllogjanin, Deqa-nin, Gjakovën, Vlorën dhe Kryjën e Skënderbeut.Me kënaqësi e kryej punën e mësuesit në Shkollën e Ängel-holmit, jam Sekretar i Shoqatës humanitare “Loppan” në Hö-ganäs. Duke i mbështetur në aftësitë e mia intelektuale e shken-core, si dhe aktivitetin tim humanitar, në Ministrinë e Dia-sporës së Republikës së Kosovës, jam zgjedhur Këshilltar i Jashtëm i Minstrit të Diasporës z. Ibrahim Makolli. Ängelholm (Engelholm) Suedi, pranverë 2012 - Vit historik për popullin shqiptarë: 100 vjetori i Pavarësisë së Shqipërisë dhe - 4 vjetori i Pavarësisë së Kosovës.” - përfundon fjalën e tij

prof Xhevat Isufi.

Veprat humane e kombëtare të profesorit Xhevat IsufiPër veprimtarinë e tij humanitare, ndihmat nëvojtarëve e skamnorëve në Kosovë e Shqipëri, kështu shprehet prof Xhe-vati: ”Që nga dita kur emigrova në Suedi, aktivitetin tim kombëtar nuk e kam ndërprerë për asnjë moment. Më 1 shtator të vitit 1992 në Kampqëndrimin në Londegård organizova protesta kundër largimit të nxënësve shqiptarë dhe mbylljes së shkol-lave shqipe nga pushteti sërb duke u solidarizuar me prote-stat që mbaheshin ato ditë në Kosovë. Po këtë ditë e kam hapur shkollën shqipe në këtë Kampqëndrim dhe fillova të punojë me dy ndërrime me nxënësit shqiptarë. Kjo shkollë ka funksionuar deri më 24 dhjetor të vitit 1992 pasiqë nga kjo datë jam shpërngulur nga Kampqëndrimi i Köpinsvikut ku e kam organizuar prapë mësimin e gjuhës amtare bashkë me mësuesit Ramë Bullaku dhe Lumnije Kajtazi. Kjo shkollë ka funksionuar deri në fund të prillit të vitit 1994. Përvec mbajtes së mësimit kontribut të vecantë kam dhënë edhe në sensibilizimin e cështjes së Kosovës në Suedi dhe kam ndi-hmuar në grumbullimin e ndihmave dhe të ”Tre përqindshit”. Pasi kam fituar Lejeqëndrim të përhershëm, jam shpërngulur në qytetin Svalöv. Aty kam filluar të mësojë gjuhën suedeze nëpër kurse të ndryshme dhe kam kryer kursin për gjuhën suedeze dhe Gjimnazin. Gjatë qëndrimi tim në këtë qytet kam organizuar grumbullimin e ndihmave për Kosovën si: tre përqindëshin, ndihmën për minatorë, dërgimin e kufomave në vendlindje, ndihmën shkollave në Kosovë ku do të ve-coja tubimin kushtuar 53 vjetorit të rënies së tribunit popullor Shaban Polluzhës, me c’rast né drenicasit me banim në Suedi tubuam 4000 DM (marka gjermane) dhe ua dërguam arsim-tarëve të komunës së Drenasit. Me projektin që e kisha për-piluar për Kosovën me titull ”Projekt Kosova” më pranuan në punë në Kuvendin Komunal të qytetit Svalöv (Svalëv). Këtu pata rastin që të paraqes në të gjitha shkollat dhe or-ganizatat punuese të kësaj komune kulturën, gjuhën dhe tra-ditat tona kombëtare. Këtu njëkohësisht paraqita edhe dhu-nën shumëvjeqare që ushtrohej mbi popullatën shqiptare në Kosovë. Ky projekt ishte bumerang për propagandën sërbe negative ndaj kombit shqiptarë. Përvec aktivitetit informativ për Kosovën gjatë kësaj periudhe kam grumbulluar edhe ndi-hma humanitare dhe në bashkëpunim me aktivistin Kamer Bytyqin në Hörby (Hërbi) kemi dërguar një kontigjent me ndihma humanitare prej 100 m3 (100 metra kub) në organiza-tën humanitare ”Nënë Tereza” në Prishtinë.Në vitin 1997 jam punësuar si arsimtar i gjuhës shqipe në shkollën e Höganäsit ku edhe jam shpërngulur me familjen time. Në Höganäs kam hasur në mirëkuptim me përfaqësuesit e Asamblesë Komunale dhe jam pranuar antar i kryesisë së Organizatës Humanitare ”Loppan”. Përvec detyrës së më-suesit kam vazhduar punën për sensibilizimin e cështjes sonë dhe me organizimin e ndihmave për Kosovën. Në këtë peri-udhë në bashkëpunim edhe me shumë bashkatdhetarë tjerë në qytetet Helsingborg, Ängelhom, Hörbi, Kristianstad, Karlsk-rona etj. kemi arritur të dërgojmë në Kosovë 13 mauna (ka-mionë të mëdhenj dhjetr tonësh) me ndihma humanitare, dy prej të cilëve i kemi dërguar në Shqipëri në kohën e egzodit të kosovarëve atje në v. 1999.Këto aktivitete i zhvilloj edhe sot e kësaj dite. Sa për ilustrim

portret2012 NR.222

do të vecojë vizitën në janar 2004 në Kosovë me kryesue-sin e Asamblesë komunale dhe përfaqësuesit e organizatës humanitare”Loppan” me këtë rast ndihmuam më 15000 euro varfënjakët në Mitrovicë, Drenicë e rexhionee tjera, kurse voglushës Merita Hasani nga Mitrovica, iu mundësua sheri-mi në Suedi. Edhe pas shërimit, për Merita Hasanin edhe sot e kësaj dite kujdeset kjo organizatë dhe e ndihmon matërial-isht. Pra, edhe sot e kësaj dite në Höganäs, vazhdon programi i ushqimit, nga i cili program përfitojnë 17 familje varfnjake kosovare nga organizata humanitare ”Loppan” ku dhe unë jam antar kryesije. Poashtu i është ndertuar shtëpija një Ush-tari të lirisë në fshatin Krajkovë të Drenasit. Janë realizuar edhe dy projekte me bletë gjatë vitit 2008 – 2009 ku ka për-fituar 60 familje nga pesë koshare me bletë dhe gjithë paisjet e nëvojshme. Ndjehëm shumë krenar që kam pasur rastin gjatë gjithë këtyre viteve të ndihmoj edhe familjën time dhe Kosovën, atdheun tim të shtrenjët.

Një vepër konkrete: Voglushja Merita Hasani për shërim në SuediShkruar nga prof Xhevat Isufi

Vizitë të sëmuerës Merita HasaniKëto ditë u vizitua vogëlushja Merita Hasani nga anëtari i Kryesisë së Organizatës Humanitare “Loppan“ Xhevat Isu-fi, njëherit Kryetar i SH.K.A. “Dardania” në Höganäs dhe anëtarët: Hasim Uka e Fadil Begu si dhe nxënësit Qëndrim Begu e Behar Uka, të cilët e vizituan vogëlushen Merita Hasani e cila gjendet prapë në Suedi për shërim në spitalin Univer-sitar “Karolinska” në Stokholm. Kjo vogëlushe vunë nga një sëmundje e rëndë e cila nuk kishte gjetur shërim në vendlind-je. Kjo vogëlushe sikurse edhe shumë fëmijë kishte pësuar nga lufta e fun-dit në Kosovë (1999). Ajo ishte helmuar sepse kishte pirë ujë në një pus ku kishin qenë tre ushtarë të vrarë. Kohë të gjatë kishte kërkuar shërim në Kosovë e më gjerë por mjekët i kishin rekomanduar që ajo të shëro-het jashtë ven-dit. Meqë shpresat ishin shumë të vogla për familjen Hasani, për babin Hajrushi i cili ishte i papunë dhe e kishte shumë vështirë të siguronte ushqimin për familjen e tij shumë anëtarëshe. Vizita e Kryetarit dhe anëtarit të kryesisë Peter Kovaks e Xhevat Isufi në janar të vitit 2004 nga Organizata Humanitare “Loppan” e Höganäsit të Suedisë sikurse ngjalli shpresën për vogëlushen Merita dhe familjen e Hajrushit. Pas rrëfimit të prindërve të Meritës për gjendjen shëndetësore të kësaj vogëlusheje, dhe pamundësinë ekonomike për ekzis-tencë e për shërimin e vajzë së tyre Organizata humanitare

“Loppan” muarr vendim që ta ndihmoj familjen e Meritës dhe njëzet familje të tjera skamnore në regjionin e Mitrovicës dhe ta ndihmoj shërimin vogëlushes së pashpresë për jetë në pamundësi të shërohej në vendlindje.Që nga viti 2004 familja e Hajrush Hasanit është ndihmuar materialisht nga kjo organizatë humanitare edhe pse e vogël por bëmët i ka të mëdha sepse ka realizuar disa projekte hu-manitare në Republikën e Kosovës duke ua shtrirë dorën e ndihmës shumë familjeve skamnore. Të gjitha ndihmat janë dhuruar nga Organizata humanitare ” Loppan” dhe Shoqata kulturo artistike ”Dardania ” shoqatë kjo e theme-luar pak vite më parë e cila në bagazhin e saj ka një aktivitet të begatshëm kulturor e humanitar të zhvilluar gjatë këtyre viteve në këtë komunë të vogël suedeze. Në bashkëpunim me organizatën humanitare ”Lopan” kjo shoqatë realizoj shumë projekte humanitare dhe kulturore për të cilat ko-muniteti shqiptarë i është mirënjohës. Organizata humani-tare “Loppan” ndihmoi, kontribuoj sadopak në lehtësimin e përditshmërisë së rëndë te të varfërve tanë në vendlindje. Në fillim në këtë organizatë është realizuar projekti:”Projekti Kosova”i udhëhequr nga Arsimtari Xhevat Isufi i cili kishte për qëllim informimin e opinionit suedez për kulturën, gjuhën, historinë, tonë kombëtare si dhe për dhunën e gjeno-cidin që ushtronte regjimi i Millosheviqit ndaj popullit shqip-tarë. Përveç shumë aktiviteteve kulturore që u organizuan në këtë qytet, janë organizuar dhe mbledhur edhe shumë ndihma humanitare që janë dërguar në Kosovë gjatë dhe pas luftës së fundit. Sa për ilustrim do veçojmë disa projektet ë realizuara. Nga kjo komunë janë dërguar 12 mauna me ndihma humanitare. Nga viti 2004 janë të përfshira 20 familje në projektin:”Projekti i Ushqimit”. Një luftëtari të lirisë i është ndërtuar një shtë-pi. Dy vite radhazi 30 familje kanë përfituar nga 5 koshere

me bletë dhe gjithë pajisjet që shoqërojnë ko-sheret. Ndërsa Merita Hasani ka qenë për shërim dhe është ndi-hmuar vite me radhë ajo dhe familja e saj. I gjithë ky ak-tivitet kulturor e humanitarë është rezultat i punës dhe aktiv-itetit të përbash-kët të mërgatës shqiptare në

këtë qytet të bukur turistik në jug të Suedisë. dhe Or-ganizatën Humanitare ”Loppan” të cilën e falëndero-jmë nga zemra për ndihmën e dhënë dhe të gjithë atë që sadopak kontribuan gjatë gjithë këtyre viteve . Në veçanti e falënderojmë edhe njëherë kryetarin e kuvendit komunal Peter Kovaq dhe anterinë kryesisë Xhevat Isufi.Höganes, më 11 mars 2010 Xhevat IsufiEdhe një vepër e vazhduar për voglushën Merita Hasanit nga Mitrovica iu siguruan 500 mijë euro për shërim. Më kënaqësinë më të madhe po ju informoj për një aktiv-

portret 2012 NR.2 23

itet humanitar që Organizata Humanitare ”Loppan” në Hö-ganäs të Suedisë, të cilës i përkas edhe unë, jam sekretar i sajë, që gjëndet në qytetin ku unë dhe familja ime jetojmë, ka dhënë një kontribut të madh në ndihmë Kosovës . Sa për ilustrim po veçoj: kemi arritur të dërgojmë në Kosovë 13 mauna me ndihma humanitare, dy prej të cilave në Shq-ipëri në kohën e eksodit të kosovarëve atje. (gjatë luftës) Njëkohësisht këtë aktivitet e zhvilloj edhe sot. Sa për ilustrim do të veçojë , projektin e ushqimit që 20 familje skamnore në Mitrovicë dhe Drenicë marrin ndihmë në ushqim që nga viti 2004 e gjer më sot. Meritës së vogël iu mundësua shërimi në Suedi. Për Merita Hasanin nga Mirtovica edhe sot e kësaj dite kujdeset kjo organizatë, ndihmon materialisht familjen e saj dhe shërimin e saj. Sa për ilustrim po përmendi vitin e kaluar organizata jonë Humanitare “Loppan “ ka shpenzuar 25.000 euro për diagnostikimin e sëmundjes së Meritës, e cila ka qëndruar në spitalin e njohur “Karolinska n” në Stok-holm. Është konstatuar që merita vuan nga një sëmundje e cila është shumë rrallë në botë. Dhe shërimi i saj kushton rreth 5.000.000.oo (5 milion korona suedeze) apo 500.000.oo euro. Në mbledhjen e djeshme të Kryesisë së SHH “Lop-pan“ u komunikua lajmi që për Merita Hasanin janë siguruar mjetet për shërimin e saj dhe Merita e vogël tani e tutje do të shërohet dhe jetoj si të gjithë fëmijët në botë. Poashtu i është ndërtuar shtëpia një ushtari të lirisë në fshatin Krajkovë të Drenasit. Janë realizuar edhe dy projekte me bletë gjatë vitit 2008 – 2009 ku kanë përfituar 60 familje nga pesë koshare me bletë dhe gjithë pajisjen për përpunimin e mjaltës. Jam shumë krenarë që kam pasur rastin gjatë gjithë këtyre viteve të ndihmoj familjen time dhe Kosovën, atdheun tim të shtrenjtë.

Falënderimet dhe mirënjohjetNumri i Falënderimeve dhe Mirënjohjeve është i madh, por, nga modestia që posedon prof Xhevati, dëshiron t’i për-mendë vetëm këto tri mirënjohje, për të cilat thotë se: ”Këto tri mirënjohje më bëjnë të ndihëm krenar në jetë:E para, Mirënjohja me rastin e ngritjes se bustit të atdhetarit Luigj Gurakuqi, në oborrin e shkollës fillore në Flamuras (ish Sankofc), të cilin barbarët serbë e kishin përdhosur në Klinë, e né e ringjallëm duke ia ngritur bustin e ri dhe duke ia vu emrin e tij kësaj shkolle, të cilin e mban edhe sot e asaj dite;E dyta, Mirënjohja e MASHT, në 100 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë dhe 4 vjetorit të Pavarësisë së Kosovës, të cilën ma dhuroi Ragip Gjoshi, tani Këshilltar i Ministrit Ramë Buja;E treta, Mirënjohja nga Shoqata ”Në ndihmë të Kosovës” për ndihmën e dhënë popullit të Kosovës të përndjekur në Shqipëri në Luftën e vitit 1999 dhe ndihmën e dhënë Ushtrisë Clirimtare të Kosovës - UCK-së, e cila mbanë datën 19 prill 1999.Poashtu, ndjehëm krenar, nga se në kohën kur arsimi shqip ishte nëpërkëmbur nga regjimi serb i Milosheviqit, në vitin 1991 - bashkë me kolegun Ragip Gjoshin, bëmë përagatitjen e Ditarëve dhe Dëftesave në gjuhën shqipe me emblemë të Repulikës së Kosovës, dhe me ndihmën e Shtypëshkronjës ”Dukagjini” nga Peja, ia dolëm të shtypin 750 Ditarë shkol-lorë, të cilët ua shpërndam shkollave shqipe nëpër Drenas...

P ë r f u n d i m

• Është madhështore për një popull të vogël, kur nga gjiri i tij dalin njerëz që bëhen të mëdhenj dhe popullit e vet e bëjnë të madh e të njohur.

• Historia e njerëzimit na ka treguar gjithmonë se hapat e mëdhenj i kanë bërë njerëzit e mëdhenj, që vendin e vet e kanë cuar përpara.

• Në kujtesën e paharruar të një populli mbetët vetëm ai njeri i cili atij populli i ka bërë të mira dhe ai popull e ka dashur.

• Asnjëherë nuk duhet të kërkosh përgjigjen në pyetjën: C’bëri Atdhéu për mua?, por të gjëndesh i përgatitur mirë e mirë dhe të japësh përgjigjën në pyetjën: C’bëre ti për Atdhéun?

• Vendlindje nuk e kemi vetëm vendin ku kemi lindur e jemi rritur, por edhe atë vend ku jetojmë të barabartë, ku afrohemi e lidhemi me nacionalitetet tjera, pa marrë parasysh racën, ngjyrën, prejardhjën, historinë, gjuhën, kulturën, traditën...Sa më shumë që afrohen e lidhen popujt ndërmjet veti, aq më shumë largohen dallimet midis tyre.

• E ëmbël është të jetosh, të veprosh e të kontribuosh, por edhe të vdesësh për atdhé. Ai që ka vdekur për Atdhé, nuk ka vdekur, por ka lé!

• Të jetosh larg Atdhéut, e me zemër e shpirt të ndjehesh si me qenë në Atdhé, dhe të punosh për te, e meriton ”një qiell” këtu e një atje!

• Veprat e bukura e të mëdha nuk kanë asnjë vlerë, në qoftë se nuk prekin zemrat e njerëzve.

• Vetëm liria i jep kuptim e gjallëri jetës. Vetëm me te shpërthejnë të gjihta aftësitë e forcat pozitive që e cojnë shoqërinë njerëzore drejt majave më të larta të artit, shkencës dhe mendimit të mirë njerëzor.

• Edhe këtu, të ky përfundim, të bëhëm transparet dhe konkret! Në veprimtarinë intelektuale e kombëtare të personazhit kryesor të këtij shkrimi prof Xhevat Isufi, ndjej përpjekjet e fuqishme të një intelektuali të përcaktuar qartë. Privilegji i të jetuarit në ambijentin e huaj perëndimor i ka dhënë qartësi peshe dhe mendimi, për ta predikuar më mirë nga shumë të tjerë kalimin nëpër këtë rrugë.

• Nga mësimet që marrin nga ky njeri, duhet të jemi të bindur se po deshëm me jetua në botë si shqiptarë, duhet të vemë në themel të bashkëjetesës sonë kombëtare - traditën. Merret vesh, traditën e kuptueshme dinamikisht të rrahur në frymë të kohës, të pastruar nga ndryshku i paragjykimeve, që s’kanë të bëjnë me palcën e thjeshtë të brumit tonë fisnor. Né duhet ta përkrahim dhe duhet ta ndjekim me të gjitha përmasat përparimin në cdo degë të diturisë dhe të jetës, por tradicionalizmin duhet ta ruajmë me vetëdije të plotë si komb. Duam që breznitë e ardhshme ta endin jetën e tyre me elementet më bujarë të përvojës jetësore.

• Kush lakmon përtëritjen e shkëputun nga tradita, ai verbërisht përgatitet me marrë traditat e të huajit.

• Në veprimtarinë intelektuale e kombëtare të prof Xhevat Isufit bëjnë bujë dhe krijojnë efekte të drejtpërdrejta tek opinioni më i zhvilluar, prezantimet e hapura si njeri, që ka vrojtuar me

portret2012 NR.224

kujdes me sytë e tij të mëndjes, disa dekada të rëndësishme të jetës kombëtare ndryshimet ndërmjet gjeneratave, të cilat i trajtoj në një këndvështrim, që rrallëherë, rrallë kush e vlerësoi kështu. Sigurisht, që kishte edhe njerëz dhe mëndimtarë të tjerë, sic ka edhe sot, që problemin ndërmjet gjeneratave e trajtojnë më pak ose aspak. Dhe, ky problem nuk vendos dhe nuk u trajtua si duhet, prandaj u bë një problem i rëdnësishëm kyc, për të ardhmen mbi baza filozofike, sociologjike, historike dhe kombëtare.

• Pas një vlerësimi këmbëngulës, me arsyetime filozofike dhe referenca social-historike, problemin shqiptar ndërmjet gjeneratave, profesori i respektuar Xhevat Isufi e gjenë tek orijentalizmi ynë, i cili e ka brejtur nga brenda, nga shpirti shqiptarin, duke ia shpërbërë fuqitë e tij kolektivo-kombëtare.

• Lufta ndërmjet gjeneratave, ka për të vazhduar deri në mbarim të botës, por lufta më e rrept, për brezin e ri shqiptar, është prapa portës dhe na pret të fillojmë. Kjo luftë dallon nga të tjerat, nga drejtimi që ajo ka kundër një armiku të padukshëm, por të rrezikshëm për shpirtin e kombit. Lufta e ardhshme është lufta e një mendjeje krijuese kundër një mendjeje destruktive, është lufta e një botëkuptimi drite, kundër një botëkuptimi errësire, është lufta për oksidentalizmin shqiptarë kundër arijentalzimit shqiptarë. Dy fronte armiqësore po e coptojnë sot zemrën e kombit tonë. Njerëzit e ditur, të ngritur intelektualisht e kombëtarisht, po bëjnë mirë që po i tregojnë brezit të ri, se ku gjënden shkaktarët e kësaj lufte. Këta njerëz konsiderohet mendjet e ndritura të një kombi.

• Koha hapsinore vërtetë ka ecur përpara, por nga pikëpamja shoqërore, koha shqiptare ka mbetur në vend. Problemet shqiptare por rriten e po koklaviten, prandaj është e vështirë që të zgjidhen.

• Koha e veprimtarëve intelektualë e kombëtarë dhe e edukatorëve si Xhevat Isufi, i cili me kulturën e tij të lartë dhe punën e madhe që po bën, duke krijuar një edukatë të re qytetare të rinjve shiqptarë, tolerancë dhe mirëkuptim truallit politik shqiptar, është zëvëndësuar nga koha e inatqorëve dhe shigjetarëve të mëdhenj që luftojnë për interesa personale me njëri-tjetrin. Quditësirat e politikës së sotme shqiptare, me sa duket, kanë shijuar vetëm atmosferën e shijeve dhe veseve të ndotura të orijentalizmit dhe nuk e kanë ndjerë kurrë kthjelltësinë e kulturës perëndimore të ksaj plejade mendimtarësh.

• Né nuk guxojmë të dorëzohemi para këtyre armiqëve të kombit, sepse në qoftë se dorëzohemi, né jemi vrasës të rinisë sonë, jemi vrasës të së

ardhmes se tyre dhe të së ardhmës së mbarë kombit shqiptarë. Nuk guxojmë t’i mbyllim sytë para kësaj lufte pa krisma, por duhet të kundërvihemi asaj. Për tu kundërvyer, mjet më i mirë sesa penda dhe veprat e profesorit Xhevat Isufi nuk keziston.

• Të gjitha këto që i shkrova i takojnë profesorit Xhevat Isufi, i cili, me shembullin e vet personal, përveq atyre të mëparshmëve, na jep të kuptojmë se ku gjëndemi ne sot në shumë sfera. Veprimtaria intelektuale e kombëtare e këtij burri të madh shqiptar në përgjithësi, e në veqanti veprat humane dhe individuale ndaj skamnorëve, të sëmuarve, shërimi i tyre në Suedi e gjetiu, na bëjnë që të prekemi në shpirt. Nuk më preku në shpirt se këtë e përjetoi ky apo ai, apo autori i këtyre rreshtave, por këtë që e bëri dhe po bën në vazhdimësi ky njeri i madh, po e përjetojnë shumica e prindërve dhe fëmijëve të tyre, për fat të keq, po e përjeton popullata shqiptare në Kosovë, Shqipëri e më gjërë, thuaja se kudo që ka shqiptarë. Por mburrja dhe krenaria me veprimtarinë e këtij atdhetari të madh shqiptar, na jep forcë e fuqi që shëmbullin e tij ta ndjekin edhe të tjerët, nga se populli i tyre ka nëvojë për ta. Populli i do dhe do t’i dojë këta njerëz vepërmirë.

• Në kujtesën e popullit do të mbetet ky njeri të cilin populli e ka dashur, sepse ky edhe i ka ndihmuar popullit të vet. I ka ndihmuar në shumë sfera të jetës. Kurrnjëherë nuk lakmoj përtëritjen e shkëputun nga tradita kombëtare shqiptare. Kurrnjëherë nuk u vërbërua e të marrë traditat e të huajit.

• Kombi shqiptar nuk do i kapërcen dot krizat ekonomike dhe psikolgjike pa përpjekjet e një elite intelektuale dhe inteligjente, e cila duhet të quhet ”Mendjet e ndritura të Kombit Shqiptar”. Kjo elitë demokratike duhet të jetë laborator i kulturës, përparimit dhe qytetërimit të Kombit, andaj duhet të bëjë reforma thelbësore për liritë demokratike.

• Liria është ushqim i shpirtit dhe i mëndjes. Atje ku s’ka liri, shpirti dhe mëndja vyshken si bima pa ujë.

Liria i jep kuptim e gjallëri jetës. Vetëm me te shpërthejnë të gjihta aftësitë e forcat pozitive që e cojnë shoqërinë njerëzore drejt majave më të larta të artit, shkencës dhe përparimit të mendimit njerëzor.

Ismet Hasani, Suedi

e-mail: ekspertih@hotmail.com

udhëpërshkrim 2012 NR.2 25

dukE VIzItuaR koSoVëN Nga Fatmir Minguli

Fill mbas fitores së demokracisë në Shqipëri shumë shq-iptarë synuan kapërcimin e kufijve duke ndërtuar plane e projekte për emigrim, për turizëm apo edhe për arsye

të tjera nga më të ndryshmet. Italia ,Amerika,Zvicra,Gjermania,Greqia e deri Australia e largët përbënin "itinerare të guxim-shme" në skutat më të thella të trurit të tyre. Për shumë arsye të ndryshme çuditërisht nuk kisha këto lloj ambicjesh. Kisha shëtitur disa shtete dhe nuk e ndjeja atë kërkesë legjitime të shumicës së popullit shqiptar.Kosova për mua dhe disa shokë të mi ishte një tokë ëndërr, një kërkesë shpirtërore,një lloj aspirate e rrënjosur herët nga im at .Ai kish luftuar për çlirimin e tokave të Kosovës gjatë pushtimit gjerman e prej tij ruaja kujtime te këndshme për popullin kosovar, për gjuhën shqipe aq të pastër që ata ruanin, ndonëse nën thundrën e egër serbe.Shkova në Ulqin e në Strugë,Shkup e Igumenicë,Tivar e Tetovë po në Kosovë jo!Por isha ne Kosovë pa qënë në Kosovë. Nje Kosovë virtuale gëlonte në pamje të ndryshme nëpër Tiranë,Durrës e qytete te tjera të Shqipërisë.Një miku im studjues i historisë kish marrë pjesë në një konferencë të Biblotekës Kombëtare në Prishtinë. Nje mik i vjetër kish qenë për vizitë te kushërijtë në Gjakovë,profesori im i inxhinerisë në universitetin e Ti-ranës jepte leksione permanente ne Prishtinë... E secili nga ta sillte pamjet reale të tokës shqiptare të Kosovës.Ishin vitet para 1980-ës. Poezia e proza e autorve kosovarë ishte njohur në përmasa shumë të gjëra në Shqipëri.

Fati më çoi më në fund në tokën ëndërr,në vitin 2005.

Shkuam në Pejë, në përvjetor çlirimi të ftuar nga Bashkia e qytetit.Pastaj shkuam në Prishtinë,e vizitat s'kishin fund.Kudo njerëz mikpritës,tej mase të përzemërt,të gatshëm për të shpjeguar gjithçka...

Por emocionet më të mëdha i ndjemë kur kaluam kufirin në Morinë,atje ku na prisnin miqtë e Pejës. Shqip,shqipe e pastër. Shqip andej e shqip këndej ashtu siç shkruan shkrimtari nga Vushtria,Bedri Tahiri në librin "Nga Shqipëria në Shqipëri". E të mendosh sakrificat e pafundëme që kanë kaluar vëllezërit tanë për ta ruajtur thesarin e madh të gjuhës sonë të ëmbël!

Të vizitosh Kosovën do të thotë që gjatë rrugës tek shkon nga

Prizreni në Prishtinë të ndjesh hapsirat që automobili përsh-kon e mandej me sytë e mendjes të ndërtosh skenat e qën-dresës kosovare sidomos ato që prunë çlirimin e madh .Të vizitosh Kosovën do të thotë qe të mësosh se kosovarët u shpërndanë nëpër botë për mbijetesë,se ata janë mirëorgani-zuar aty ku ndodhen e sot janë krenarë me emrin e shqiptarit e me shqiponjën e flamurit. Po si në Kosovë ashtu dhe në mbarë botën ku kanë grupimet e tyre ata nuk harrojnë kurrë luftën kundër okupatorit serb.Nuk është e pakët që këto ditë shkrimtari dhe publicisti suedez Thomas Nydalh shkruan në gazetë për librin e Nusret Pllanës Terrori i pushtetit okupues serb mbi shqiptarët, libër që u pro-movua në Stokholm.

Duke vizituar Kosovën mëson se shteti po forcohet e jo vetëm se çdo gjë flet shqip por se shqipen po e"mësojnë" të huajt duke filluar me njohjen masive zyrtare deri në projektet e mëdha të ardhme.

Disa herë kam shkuar në Kosovë e sa herë jam kthyer jam pasuruar me libra të miqve të vjetër e të rinj.Sa herë shkoj në plazhin e Durrësit në muajin gusht të çdo viti aty në rërën e nxehtë bisedojmë me familjarë kosovarë që vinë nga e gjithë Kosova.Gratë shkëmbejnëmuhabetet e tyre e burrat bëjnë njohje reciproke.

Kur isha në Pejë duke parë me admirim bjeshkët aty pranë kryetari i grupit tonë u shpreh se lidhja midis Durrësit e Pejës do kombinojë ajrin e kristaltë të bjeshkëve me blunë e detit Adriatik. Sot ky realitet përfshin të gjithë Kosovën e Shq-ipërinë.

I paharruar do mbetet për mua dhe miqtë e mi durrsakë pro-movimi i librit të piktorit shijakas Agim Faja në Prizren. Libri titullohej Gjashtë ditë në tokën ëndërr .Preokupimi i miqve prizrenas ishte mbreslënës dhe nuk munguan diskutimet rreth idesë tunduese të çdo shqiptari që nuk e kish parë Kosovën...

Të vizitosh Kosovën duke qënë studjues do të thotë të hysh në Biblotekën Kombëtare në Prishtinë, të dhurosh dy libra që ti ke shkruar e pastaj të shohësh ambjentet e bukura. Po dhe një fotografi para kësaj përmendoreje të kulturës shqiptare është pjesë e vizitës. E nuk të hiqen nga mëndja plisat që e mbulojnë këtë godinë duke ndjerë respekt për ata që guxuan e perjetë-suan simbolin e shqiptarëve.

Vizitat në Kosovë vazhdojnë .Rruga e re na ka afruar në kohë e distancat e humbin kuptimin gjeografik. Kosova mik-pritëse sot është në qendër të vëmëndjes. Problemet e pazgjid-hura deri tani gradualisht do marrin emrin e tyre shqip,edhe Mitrovica,edhe Presheva...Ne do shkojmë shpesh në tokën ëndërr!

kumtesë2012 NR.226

Më 9 prill 1961 ndërroi jetë Mbreti Zog në Paris. Ai

nuk abdikoi asnjëherë. As nuk pranoi ndonjëherë pushtimin e Shqipërisë nga Italia

fashiste. Sipas artikullit 57 të Statusit Themeltar të Mbretërisë Shqiptare, Mbreti Leka bëri betimin brenda 10 ditëve. Më 15 prill të atij viti, u betua para një asambleje përfaqësuese të kombit shqiptar në mërgim, duke përsëritur fjalë për fjalë betimin e parashikuar në artikullin 56 të Kushtetutës: “Unë, Leka I, Mbreti i Shqiptarëve, në minutën që hypi në fronin e Mbretnisë Shqiptare dhe marr në dorë pushtetet mbretnore, betohem para Zotit Fuqimadh, për me rujt njësinë kombtare, indipendencën shtetnore dhe tanësinë tokësore; gjithashtu kam me rujtun statutin e kam me veprue pikërisht mbas atij dhe si mbas ligjvet në fuqi, tue pasun parasysh gjithmonë të mirën e popullit. Perëndia më ndihmoftë”.Për Mbretin Leka, kombi ishte një dhe pa diferencime krahinore, fetare, politike apo shoqërore. Nacionalizmi ishte filozofia e tij dhe e konsideronte si antitezën e internacionalizmit komunist. Çlirimi i atdheut ishte objektivi madhor, jo vetëm për t’i kthyer popullit shqiptar lirinë e mohuar nga diktatura, por edhe për të çliruar trojet etnike të pushtuara padrejtësisht. Bashkimi i shqiptarëve ishte ideali i tij, që duhej të realizohej nën një Shqipëri etnike, ku populli të vendoste lirisht formën e regjimit nëpërmjet një referendumi. Ndonëse në moshë të re, 22-vjeçare, kur pranoi barrën e fronit mbretëror, Mbreti Leka ishte i rrethuar nga personalitete të shquara, të edukuara dhe me përvojë në qeverisje, në administratë e protokoll, si dhe të ushqyer me ndjenja patriotike.Në mesazhin e parë që Mbreti Leka i drejtoi popullit shqiptar më 28.11.1961, ndër të tjera, ai tha: « Nuk duhet të dëshpërohemi… Vendi ynë, shpejt ose vonë, do të gjejë vendin e përshtatshëm midis kombeve të lira dhe demokratike ». Ai vazhdoi: « Sikundër e pata thanë dhe njëherë më parë, kur fati më ngarkoi këtë mision të randë dhe të shenjtë, të cilit do t’i kushtoj gjithë jetën time dhe për përmbushjen e të cilit kam nevojë për ndihmën tuaj besnike, përsëri po bëj një thirrje të nxehtë ndër ndjenjat e juaja të atdhetarizmit dhe ju ftoj në një bashkëpunim vllazëror, tue lanë mënjanë ndryshimet ideologjike, sepse kjo rrugë është e vetmja për të mbrojt me sukses interesat dhe të drejtat tona kombëtare ». Në përfundim të mesazhit të tij të parë, ai konkludoi se: « Tue vepru në këtë mënyrë, do të keni bindjen se do të plotësoni detyrën patriotike dhe sigurisht, do të rifitoni kështu besimin e patundun për një të ardhme të lumtun për atdheun tonë të dashtun ».Gjatë gjithë jetës së tij, bashkimi i shqiptarëve dhe çështja kombëtare ishin në qendër të të gjitha përpjekjeve të Mbretit Leka dhe nuk munguan asnjëherë thirrjet e tij ndaj popullit

shqiptar, në këtë drejtim.Hapat e parë në krye të detyrës së tij, ai i bëri për t’u njohur me emigracionin politik shqiptar anembanë botës, duke patur në të njëjtën kohë edhe përgjegjësinë e gjetjes së një vendi mik, ku do të mund të vendosej me familjen mbretërore dhe suitën e tyre dhe që do t’u akordonte mbrojtjen diplomatike dhe njohjen e pasaportave mbretërore. Në vitin 1962, Familja Mbretërore u zhvendos nga Franca në Spanjë dhe nga ai vend, Mbreti Leka filloi kontaktet dhe turnetë në botë. Sigurisht baza e tij mbështetëse dhe kontigjenti i natyrshëm administrativ, logjistik dhe ideologjik, ishin familjet besnike të idealeve zogiste, që gjendeshin në radhët e Legalitetit, asokohe OKLL. Por, Mbreti Leka dëshironte që të bashkoheshin shqiptarët dhe synonte përtej përkatësive politike dhe ndasive krahinore, fetare apo shoqërore. Çlirimi i tokave të pushtuara ishte një synim në vetvete dhe për këtë duhej angazhimi i të gjithëve. Në kongresin e parë të Lidhjes së Prizrenit në Mërgim, që u mbajt në New York më 26-27.11.1966, Mbreti Leka i dërgoi më 25.11.1966 një mesazh këtij kongresi, ku u shpreh se: “Dëshirat tona vllaznohen me sakrificat e Lidhjes së Prizrenit. Stop. Ju urojmë sukses në ndërmarrjen e veprimtarisë suaj për të mirën e Kosovës dhe të atdheut shqiptar. Stop. Kemi besimin e patundun se kosovarët në mërgim kanë me u diftue të denjë të t’parve të tyne, që sakrifikuan çdo gjë për çlirimin e Kosovës dhe bashkimin e saj me Shqipninë. Stop.”.Në të gjitha udhëtimet në komunitetet shqiptare në mërgim, qëllimi i tij fillestar ishte të intensifikonte takimet dhe bashkërendimin e punëve me të gjitha forcat aktive në mërgim, që synonin antikomunizmin dhe Shqipërinë Etnike. Shprehja dhe dëshira e bashkëpunimit me grupimet nacionaliste kuptohen sidomos në shkëmbimin e korrespondencave dhe mesazheve, si psh: Telegrami i urimit që Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes së Prizrenit në Mërgim, z. Ukë Sadiku-Berisha i dërgoi Mbretit Leka me rastin e 28.11.1967, ku u shpreh se: “Ky eveniment historik le të festohet në të ardhmen me një Shqipni të vërtetë Etnike”.Vizita e parë e Mbretit Leka në SHBA dhe Kanada filloi më 29.06.1968 dhe zgjati disa ditë. Aty zhvilloi takime të shumta me komunitetet shqiptare në qytete të ndryshme dhe me personalitete të administratës amerikane, siç ishte rasti i ish-ambasadorit amerikan në Tiranë, z. Hugh Grant. Në një intervistë dhënë për gazetën “Augusta Herald” me atë rast, Mbreti Leka deklaroi: “I konsideroj SHBA-të si shpresa e vetme për çlirimin e vendit tim”. Dhe kur gazetarja Sally Lofton e pyeti, nëse ai shpreson akoma për t’u kthyer në vendlindje, Mbreti Leka iu përgjigj: “Nuk është një çështje shprese, por një detyrë kundrejt shqiptarëve… derisa të jemi të lirë”. Mbreti Leka e kishte të qartë në mendjen e tij, që përveçse detyrës dhe përgjegjësisë “duhej të ndodhte edhe një ndërhyrje ushtarake” (op.cit.). Shpeshherë kundërshtarët e tij kanë pretenduar se Mbreti

koNFERENcë ShkENcoRE : RoLI I MëRgatëS Në ShtEtFoRMIM PRIZREN, 10-13 QERSHOR 2012

Kumtesa: Roli dhe kontributi i Mbretit Leka në mërgim për lirinë e popullit shqiptar dhe çështjen kombëtare

kumtesë 2012 NR.2 27

Leka dëshironte të kthehej me çdo kusht në fron. Por, siç e vërtetoi e gjithë veprimtaria e tij në mërgim, ky pretendim ishte veçse një shpifje absurde.Në mesazhin e drejtuar popullit shqiptar, me rastin e 58-vjetorit të Pavarësisë, më 28.11.1970, Mbreti Leka u shpreh se: “Interesat e nalta të atdheut kërkojnë gjithmonë bashkim e vllaznim” dhe se “kjo gjë sot asht ma e nevojshme se kurrë”. Gjithashtu ai konfirmoi se: “Të kemi gjithmonë parasysh se një ditë do të kthehemi në atdhe dhe do të mundemi të shprehim lirisht vullnetin tonë, ku -unë ma i pari– do t’i nënshtrohem vullnetit të popullit, sepse asht e vetmja rrugë që çon drejt mbarëvajtjes dhe mirëqënies së përgjithshme si shtet”.Pasi u njoh me organizatat dhe veprimtarët shqiptarë në mërgim, Mbreti Leka materializoi apelet e tij për bashkim, duke thirrur një mbledhje të përgjithshme në Madrid, më datën 2-3.07.1972, që u quajt Konferenca e Madridit. Në këtë mbledhje për herë të parë u ulën së bashku: Organizata Balli Kombëtar, Partia Agrare Balli Kombëtar, Organizata Kombëtare Lëvizja e Legalitetit, Heroizma Shqiptare, Bashkimi Shqiptar, Lidhja e Prizrenit dhe Komiteti Shqipëria e Lirë. Vëzhgues në këtë mbledhje ishin Federata Panshqiptare Vatra dhe Blloku Kombëtar Indipendent.Në fjalën hyrëse dhe pasi u uroi mirëseardhjen pjesëmarrësve, Mbreti Leka tha: “Kushtet e rrezikshme në atdheun tonë na çojnë në përfundimin se, emigracioni shqiptar duhet të jetë i pregatitur të plotësojë siç duhet misionin e tij historik, në mbrojtje të të drejtave tona kombëtare dhe duhet të bashkohet”. Ai shtoi se: “Nevoja që shqiptarët në mërgim të bashkohen është vënë në dukje shpeshherë edhe nga kryetarët e shteteve mike”. Jo rastësisht kryetarë të Konferencës së Madridit u zgjodhën unanimisht z. Xhaferr Deva, që ishte njëkohësisht edhe kryetar i Lidhjes së Prizrenit në Mërgim, dhe përfaqësuesi i Mbretit Leka, z. Atanas Gega. Në përfundim të punimeve të kësaj konference, partitë dhe grupet e emigracionit shqiptar vendosën ndër të tjera:

1. Që forcat nacionaliste të bashkohen, me qëllim që të sigurohet një Shqipëri etnike dhe përmbysja e regjimit komunist… si dhe për mbrojtjen e integritetit të kombit nga çdo pretendim i jashtëm.

2. Që të zhvillohen veprimtari në të gjitha fushat.

3. Që të krijohet një organizatë ekzekutive prej 9 anëtarësh dhe një organizatë këshilluese, e përbërë prej anëtarë të grupeve politike.

Më 11.08.1972, senatori Strom Thurmond nga Karolina e Jugut i kërkoi kryetarit të Senatit Amerikan që marrëveshja e dalë nga Konferenca e Madridit të shkruhet në Rekordet (Records), organi zyrtar i Kongresit Amerikan. Në fjalën e tij në Senat atë ditë, Thurmond tha: “Shqiptarët në mërgim kanë rënë dakord për herë të parë që të bashkëpunojnë për t’ia kthyer lirinë një vendi, të cilit i është mohuar prej një kohe të gjatë”.Menjëherë pas kësaj konference, Mbreti Leka nisi një turne të ri në vendet ku emigracioni politik shqiptar ishte i përqendruar. Në vitin 1973, ai vizitoi përsëri SHBA-të, ku zhvilloi takime të rëndësishme me Senatorë dhe Kongresmenë në Washington. Qëllimi i kësaj vizite ishte i shumëfishtë: shprehja e miqësisë dhe aleancës së popullit shqiptar me SHBA-të; sensibilizimi i opinionit ndërkombëtar

për gjendjen në Shqipërinë komuniste dhe trojet shqiptare të robnueme; rikonfirmimi i konceptit të “Shqipërisë Etnike” dhe bashkimi i emigracionit shqiptar. Më 30.07.1975 hapi punimet Konferenca e Helsinkit për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë, që i pasoi mbledhjes së Komitetit për Koordinim, që u mbajt në Gjermani pak muaj më parë. Në këtë mbledhje të fundit i ishte kërkuar Bashkimit Sovjetik njohja e Status Quo-s për kufijtë e Europës dhe Konferenca e Helsinkit kishte për ta miratuar atë vendim. Prandaj, Mbreti Leka i dërgoi një Memorandum Konferencës së Helsinkit, ku iu bëri me dije përfaqësuesve të shteteve pjesëmarrëse, se asnjë vendim që cënon të drejtat legjitime të popullit shqiptar, si dhe integritetin territorial të Shqipërisë Etnike, nuk do të pranohet.Ndërkaq, Mbreti Leka u martua më 08.10.1975, me mbretëreshën Suzanë. Në dasëm morën pjesë mbi 2.000 shqiptarë nga të gjitha trojet etnike dhe nga Kalabria, përfaqësues të klerit mysliman, ortodoks e katolik, si dhe një përfaqësues i kishës anglikane. Edhe në një rast si ky, Mbreti Leka synoi që të bashkonte shqiptarët dhe besimet fetare. Në vitin 1975, Mbreti Leka krijoi gjithashtu Ushtrinë Kombëtare për Çlirimin e Shqipërisë Etnike, e cila ishte e përbërë nga: Një krah ushtarak, që organizonte stërvitjen e vullnetarëve shqiptarë në Spanjë dhe vende të tjera, si dhe nga një Këshill Ushtarak të kryesuar nga vetë Mbreti. Krijimi i kësaj Ushtrie i parapriu thyerjes së marëdhënieve të ngushta ndërmjet Shqipërisë komuniste dhe Kinës, izolimit të vendit por edhe ngjarjeve në Kosovë dhe trojet e tjera në Jugosllavi. Motivi i krijimit të Ushtrisë dhe Këshillit Ushtarak ishte për të koordinuar, fuqizuar dhe drejtuar veprimtarinë kombëtare për çlirimin e popullit shqiptar, nën një Shqipëri Etnike.Mënjëherë pas stërvitjeve të para të Ushtarëve të Mbretit, bëhet aksioni i pare, ku më 24.12.1976, goditet me predhë ambasada e regjimit komunist të Tiranës në Francë, nga grupi i çetës “Hamit Matjani”. Ky aksion kishte për qëllim që të ndërgjegjësonte opinionin publik ndërkombëtar për gjendjen e mjerueshme të popullit shqiptar nën diktaturën komuniste dhe të ringjallte shpresat e popullit shqiptar për një ndryshim të regjimit.Ndërkohë, Konferenca për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë hapi punimet në Beograd. Me këtë rast, Mbreti Leka u drejtoi pjesëmarrësve një Memorandum, më 15.06.1977. Aty, ai shprehet se: “Ne konsiderojmë se Jugosllavia nuk është e denjë për të folë, dhe aq më pak, për të organizue Konferencën e Sigurimit dhe Bashkëpunimit në Evropë”. Duke vënë në dukje shkeljet e të drejtave të njeriut nga qeveria jugosllave në Kosovë dhe diktaturën në Shqipëri, Mbreti Leka u kërkoi kryetarëve të shteteve pjesëmarrëse në Konferencën e Beogradit, që të marrin përgjegjësitë e tyre dhe të dënojnë publikisht veprimet e këtyre dy qeverive. Ai konfirmoi në atë Memorandum se: “Nuk mund të ketë paqë, dorështrëngim dhe mirëkuptim në Ballkan, po nuk u njoft prej të gjithëve integriteti territorial i Shqipnisë Etnike, me Kosovë e Çameri”. Mbreti Leka konkludoi më tej, se: “Çdo vendim tjetër që mund të merret në Konferencën e Beogradit është i kundërt me legjitimitetin shqiptar dhe do të konsiderohet si i paqenë dhe i pavlefshëm”.Gjatë natës së 24-25.08.1977 u dhunua varri i Mbretit Zog në Paris, nga agjentë të Sigurimit të shtetit komunist shqiptar, por nuk u arrit që të grabitet kufoma e Mbretit.

kumtesë2012 NR.228

Më 19.11.1977, Këshilli Ushtarak lëshoi një komunikatë, me anën e së cilës njoftoi, se: “Gjatë natës së 19.11.1977 u krye këputja e lidhjes telefonike dhe telegrafike në detin Adriatik që lidhte Shqipërinë me Italinë, nga grupi i çetës nëndetëse “Mujo Ulqinaku”. Në këtë komunikatë u sqarua gjithashtu se: “Ky aksion është bërë për të tërhequr vëmendjen e opinionit publik botëror mbi situatën politike dhe gjendjen e mjerueshme në Shqipni”. Në realitet, ky aksion ishte një përgatitje për një ndërhyrje ushtarake në Shqipëri.Më rastin e 100-vjetorit të Lidhjes së Prizrenit, Mbreti Leka lëshoi një deklaratë, ku u shpreh se: “Vllaznit tonë kosovarë luftuen për liri dhe për bashkimin me nanën Shqipni, por u tradhëtuan mizorisht prej klikës së Enver Hoxhës me shokë, që ua lidhën duart vllaznive të tyre dhe ua dorëzuan armiqve shekullorë për me i vra pa mëshirë”. Ai shtoi se: “Gjendja ndërkombëtare është e turbullt. Në sektorin e Ballkanit ndoshta shumë shpejt kanë me u vërtetu ngjarje me rëndësi, të cilat vetëkuptohet që kanë me pasë pasoja edhe për atdheun tonë. Prandaj, si bijë të denjë të Lidhjes së Prizrenit duhet që t’i vejmë në lëvizje të gjitha fuqitë tona për një Shqipni të lirë, etnike e demokratike”.Në të njëjtën kohë vazhduan kontaktet me grupet, partitë dhe organizatat politike antikomuniste shqiptare në botë dhe u kryen disa turne të Mbretit Leka në Europë.Në një intervistë dhënë gazetës franceze “L’Eventail”, më 24.11.1978, Mbreti Leka ritheksoi se detyra e tij është që të çlirojë popullin shqiptar nga komunizmi, ta bashkojë atë dhe se: “Populli duhet të vendosë me referendum, nëse dëshiron Mbretninë Kushtetuese apo Republikën”. Në atë intervistë, ai nuk jep hollësira për vendet ku stërviten ushtarët e ushtrisë së tij, por pohon se ka lidhje të mira me SHBA-në dhe botën arabe. Deklaroi gjithashtu, se: “Vetëm Jugosllavia do të luajë një rol të rëndësishëm për ne, pas vdekjes së Titos”.Përgatitjet ushtarake për një ndërhyrje në tokat shqiptare u bënë çdo ditë e më të prekshme. Spanja, që ishte një vend kandidat për anëtarësim në Komunitetin Europian (BE e sotme) i kërkoi Mbretit të largohet nga tokat e saj. Ndaj, në fillim të vitit 1979 Mbreti, Familja Mbretërore dhe një togë ushtarësh, u larguan në drejtim të Gabonit, Rodezisë (Zimbavesë së sotme) dhe më vonë, për në Afrikë të Jugut.Po atë vit, Mbreti u ftua për një vizitë në SHBA, ku takoi zyrtarë të lartë dhe konfirmoi mbështetje për ushtrinë dhe veprimtaritë e tij.Pas vdekjes së Titos, në maj të vitit 1980, Mbreti Leka i drejtoi një Memorandum Shtëpisë së Bardhë, Kongresit dhe Senatit amerikan, ku shprehu rreziqet e Bashkimit Sovjetik në Evropën Juglindore dhe nevojën për ndihmën amerikane në tre drejtime strategjike:

1. Parandalimi i lëvizjeve sovjetike në Jugosllavi, duke kundërvepruar ndaj tyre, me mbështetjen e grupeve etnike nacionaliste, si Këshilli Ushtarak Shqiptar dhe Lëvizja për Çlirimin e Kroacisë.

2. Forcimi i Turqisë ushtarakisht dhe ekonomikisht.3. Garantimi i bashkëpunimit ndërmjet Greqisë,

Turqisë dhe Egjiptit për të krijuar një aleancë ushtarake me Arabinë Saudite dhe vendet e Gjirit Persik për një mbrojtje të ndërsjelltë në atë zonë.

Në qershor të vitit 1980, Presidenti Sadat e ftoi Mbretin Leka për t’u vendosur në Egjipt, ku mund të vazhdonte më lehtë aktivitetet politike dhe ushtarake për lirinë dhe bashkimin

e shqiptarëve. Me këtë rast, ambasada e shtetit komunist shqiptar në Kairo protestoi tek autoritetet e vendit, duke e cilësuar këtë vendim të Sadatit si një “akt jo-miqësor” ndaj Shqipërisë. Ndërkohë që po bënin përgatitjet për një zhvendosje për në Egjit, Presidenti Sadat ndërroi jetë në një atentat. Kështu që dështoi afrimi i Mbretit Leka dhe i ushtrisë së tij nga brigjet e detit Mesdhe.Në mesazhin drejtuar popullit me rastin e 28.11.1980 dhe pasi bëri një ekspoze të rreziqeve që po i kanoseshin atdheut dhe popullit shqiptar, Mbreti Leka bëri edhe një herë një apel për bashkimin e të gjithë shqiptarëve, ku u shpreh se: “Koha na tregon se… duhet me i rrëmbye armët për mbrojtjen e Shqipnisë Etnike prej armiqve… dhe për zhdukjen e komunizmit barbar nga trevat tona”.Nga data 16.02.1981 deri më 17.04.1981, Mbreti Leka qëndroi në SHBA ku zhvilloi takime të rëndësishme me Senatorë, Kongresmenë dhe në Shtëpinë e Bardhë. Gjatë kësaj vizite, ai u ftua edhe në Seminarin e 12-të të veteranëve të Luftës Amerikane në Capitol Hill, ku bëri një ekspoze të gjendjes në Shqipëri, në trojet shqiptare të robëruara, si dhe të rreziqeve që e kërcënonin Evropën prej shtrirjeve të Bashkimit Sovjetik drejt Adriatikut nëpërmjet Jugosllavisë, çka do të rrezikonte gjendjen e popullit shqiptar. Mbreti Leka shpjegoi gjithashtu se Ushtria Kombëtare për Çlirimin e Shqipnisë Etnike ka për qëllim “çlirimin e popullit shqiptar nga komunizmi dhe bashkimin kombëtar”. Në fund të fjalës së tij, Senatori Hamilton Fish, ish-kryetar i Dhomës për Punët e Jashtme në Senatin Amerikan dhe themelues i Legjionit Amerikan, i drejtoi një thirrje administratës amerikane, ku deklaroi që SHBA duhej “të ndihmojë miqtë e Amerikës me armë, financa dhe çdo gjë tjetër. Kështu që këta popuj të etur për liri e demokraci të çlirojnë vendet e tyre, pasi po të rrimë me duar kryq, diktatura subversioniste dhe agressive do të shtrihet në mbarë botën”.Ndërkohë, situata po përkeqsohej në Kosovë me reprezaljet e qeverisë jugosllave ndaj kryengritjeve studentore dhe popullore.Më 9.08.1981, Mbreti Leka i drejtoi një letër Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, z. Kurt Waldheim. Letër, e cila u shndërrua në peticion, në emër të popullit shqiptar të Kosovës dhe ku Mbreti:

1. U bën apel “anëtarëve të OKB-së që të dënojnë genocidin e ushtruar nga qeveria jugosllave mbi popullin shqiptar”.

2. I bën apel “qeverisë jugosllave që të ndërprese dhunën ndaj shqiptarëve dhe t’u njohe të drejtën e vetëvendosjes”.

3. I bën po ashtu apel “përfaqësuesit të shtetit shqiptar në OKB, vllazënve të gjakut (siç e thekson në letër), që pavarësisht dallimeve ideologjike, të dënojnë agresionin e qeverisë jugosllave në Kosovë”.

Më 26 mars 1982, lindi princi trashëgimtar Leka dhe deri atëherë, Mbreti u kishte shpëtuar disa atentateve.Më 30.08.1982, Mbreti Leka i nisi një letër Kryetarit të Shtetit Turk, Gjeneralit Kenan Evren që ishte duke u nisur për një udhëtim në Jugosllavi dhe kërkoi ndihmën e tij “në favor të shqiptarëve të Kosovës” si dhe të ndërhyjë për lirimin e mijërave të burgosurve shqiptarë. Në atë letër, Mbreti shton se: “shpreh bindjen se shteti turk mund të luajë një rol të

kumtesë 2012 NR.2 29

rëndësishëm në rivendosjen e paqes në Kosovë”.Në mesazhin drejtuar popullit shqiptar me rastin e 28.11.1982, ndër të tjera, Mbreti Leka tha: “Gjendja ndërkombëtare është shumë kritike, sidomos në sektorin Ballkanik, të prijmë me revoltën patriotike kosovare për të drejtat legjitime shqiptare në trojet tona stërgjyshore, si dhe me ngjarjet serioze brenda kufijve politikë të vendit tonë sot, lënë me kuptu se së shpejti kanë me u vërtetu ndryshime gjeo-strategjike, të cilat vetkuptohet se kanë me pasë pasoja jetike për kombin tonë dhe Shqipninë Etnike”. Dhe shtoi: “Prandaj, sot më tepër se kurrë, ju bëj një thirrje të nxehtë ndjenjave tuaja t’atdhetarizmit dhe ju ftoj: Bashkohuni – bashkohuni nacionalista shqiptarë brenda dhe jashtë atdheut. Se atdheu është në rrezik, e gjaku që u derdh dhe po derdhet në Kosovën shqiptare, si dhe vuajtjet e mjerimi i popullit shqiptar brenda kufijve etnikë, presin ndihmën tuaj të bashkueme. Se vetëm të bashkuem mundemi me realizue sigurimin e një Shqipnije të lirë, Etnike dhe demokratike, dhe me i rikthye popullit shqiptar lirinë e lumturinë e meritueme”.Apelet e vazhdueshme të Mbretit Leka kishin provokuar, që në vitin 1979, krijimin e Këshillave të Nacionalistëve Shqiptarë në shumë vende të botës, ku jetonin emigrantët politikë shqiptarë. Këto këshilla organizuan që në vitin 1981 demostratat e para në mbështetje të kërkesave legjitime të popullit shqiptar të Kosovës, si në Bruksel, Bon, Paris, Londër, New York, Washington, Chicago, Toronto, Sidney, etj…Ndërkohë që Mbreti Leka bënte apel dhe u përpiqte për bashkimin e shqiptarëve, angazhimin e tyre për çështjen kombëtare, mbrojtjen e integritetit të Shqipërisë Etnike, etj, diktatori komunist Enver Hoxha në fjalimin e tij të mbajtur në Tiranë, më 10.11.1982, para zgjedhjes së legjislaturës të 10-të të të ashtuquajturës Asamble Popullore të RPSSH, deklaroi: “Leka Zogu, një bandit, trafikant armësh, droge dhe femrash, të cilit, për çudi, një shtet mik i yni i jep strehë dhe e lejon që të jape intervista shtypit dhe të thërrasë për ndryshimin e pushtetit popullor në Shqipëri”.Por Mbreti Leka e kishte siguruar mbështetjen e aleatëve të natyrshëm të popullit shqiptar, SHBA.Më 15.12.1982, Senatori Jesse Helms, mbajti një fjalim në Kongresin amerikan, ku theksoi se: “Lajmet e kohëve të fundit bëjnë të ditur se udhëheqësi i ri sovjetik, Juri Andropov, po përpiqet t’i japë fund përçarjes 22-vjeçare midis Bashkimit Sovjetik dhe Shqipërisë”. Ai theksoi se: “Kombi shqiptar ëndërron për liri dhe pavarësi kombëtare. Është në interesin strategjik të Amerikës për të parandaluar ripushtimin e Shqipërisë nga sovjetikët dhe është detyra jonë morale për t’i ndihmuar popullit shqiptar, që ta çlirojë vendin e tij njëherë e përgjithmonë nga komunizmi”. Ai shtoi se : “Rezistenca nacionaliste shqiptare, si brenda vendit ashtu edhe jashtë, kurrë nuk hoqi dorë nga lufta për liri. Të mbledhur rreth Mbretit të tyre në mërgim, NMT Leka I, Mbretit të Shqiptarëve, u bashkuan si kurrë ndonjëherë më parë në vendosmërinë e tyre për t’i dhënë fund shtypjes komuniste në vendin e tyre të lashtë. Duke besuar në Zotin, në kombin e tyre dhe në Mbretin e tyre, shqiptarët e dinë se përsëri mund të jenë një komb i lirë”. Ky fjalim u shkruajt zyrtarisht në Records (fletorja zyrtare) e Kongresit Amerikan.Po ashtu, më 7.06.1983, përsëri Senatori Jesse Helms, me rastin e një vizite të Mbretit Leka në Washington, mbajti një fjalim

të gjatë para Kongresit Amerikan, nën titullin: “Ballkani sot: Jugosllavia dhe perspektivat për çlirimin e Kombit Shqiptar”. Në atë raport paraqitej “rreziku i destabilizimit të Ballkanit nga Bashkimi Sovjetik që synonte të dilte në Ujrat e Ngrohta (Adriatik)”. Aty deklarohej publikisht se “Bashkimi Sovjetik po destabilizon në mënyrë aktive Federatën Jugosllave, duke përdorur ndjenjat kombëtare, shpeshherë pa dijeninë e grupeve etnike në fjalë”. Ai shtoi se: “Në rastin e Kosovës, për shembull, sovjetikët formuan një organizatë të quajtur ‘Fronti i Kuq’, e cila financohet nga Moska dhe frymëzohet nga Tirana…”. Sipas senatorit Helms, “Fronti i Kuq është me orientim marksist-leninist, por manipulon ndjenjat anti-serbe që janë aq shumë të përhapura ndër shqiptarët, që jetojnë në rajonin e Kosovës dhe në vendet e tjera. Fronti i Kuq vepron në komunitetet shqiptare në Belgjikë, Gjermani Perëndimore, Zvicër, Turqi, SHBA, Kanada dhe Australi, disa herë nën emra të ndryshëm”. Duke analizuar gjendjen në Kosovë, senatori Helms vazhdoi fjalimin e tij para Kongresit Amerikan: “Në fillim të viteve ‘70, kur Këshilli Ushtarak për Çlirimin e Shqipërisë Etnike – Lëvizja Çlirimtare në Shqipëri, që përfaqësohet nga NMT Leka I, Mbreti i Shqiptarëve – filloi të krijojë një rreth informativ në zonat shqiptare në Jugosllavi (përkatësisht në Kovosë) si një urë për të penetruar në Shqipërinë politike, dmth në Shqipërinë me kufijtë e sotshëm, dy faktorë dolën në shesh: Faktori i parë ishte rritja e valës së nacionalizmit brenda komuniteteve shqiptare në Jugosllavi. Dhe së dyti, ishte fakti që paralelisht me Këshillin Ushtarak për Çlirimin e Shqipërisë Etnike, po formohej një organizatë nga Bashkimi Sovjetik. Që të dyja këto organizata përbëhen nga vullnetarë, ndjenjat e të cilëve për nacionalizmin shqiptar kanë arritur deri në atë pike, saqë janë gati të ndërmarrin rreziqe jashtëzakonisht të mëdha për ribashkimin e Kosovës me atdheun e tyre. Veprimtaria e Këshillit Ushtarak i dha rast popullit të Kosovës që të shprehë ndjenjat e veta nacionaliste, me anë të një veprimtarie ndërtuese duke luftuar regjimin e tanishëm të Tiranës. Ata ishin plotësisht të vetëdijshëm se duke çliruar Shqipërinë, mundësitë për ribashkim me atdheun do të shtoheshin në mënyrë të dukshme dhe ribashkimi do të arrihej. Vetëm pak kohë para vdekjes së Marshallit Tito, organizatat e influencuara dhe të kontrolluara nga Bashkimi Sovjetik në Kosovë, filluan veprimtaritë e tyre militante… Njëkohësisht, disa anëtarë të qeverisë së Tiranës kishin filluar të politizonin klasën intelektuale të shqiptarëve të Kosovës. Ideologjia e tyre ishte e ngjashme me atë të Tiranës dhe ofronin një zgjidhje marksiste-leniniste, me ribashkimin kombëtar si kurth”. Më poshtë në raport, Senatori Helms vazhdoi duke përshkruar situatën në Kosovë, vrasjet e burgosjet, si dhe gjendjen në Shqipëri. Ai deklaroi se: “Nëse nuk merren masat e nevojshme, ose me ndërhyrje nga ana e fuqive perëndimore – ose duke inkurajuar lëvizjet nacionaliste antikomuniste brenda vendeve të ndryshme, e gjithë kjo zonë do të kontrollohet dhe dominohet nga Bashkimi Sovjetik brenda një kohe të shkurtër, thuajse 2 vjet”. Në përfundim të raportit të tij para Kongresit, Senatori Helms tha: “Zoti Kryetar, në vend që të lejojmë që rajoni i Ballkanit të eksplodojë si shkak i manipulimeve sovjetike, do të ishte më e këshillueshme që Perëndimi të përpiqet për një evolucion të natyrshëm të asaj zone. Një evolucion i tillë duhet të bazohet në parime të drejta që do të garantojnë integritetin dhe sovranitetin e kombeve të ndryshëm brenda kufijve natyrorë etnografikë të

kumtesë2012 NR.230

tyre. Një shembull i një evolucioni të tillë do të garantojë që shqiptarët e Kosovës të ribashkohen me atdheun e tyre, Shqipërinë. Por, një gjë e tillë mund të bëhet vetëm me një Shqipëri jokomuniste dhe properëndimore”.Ky ishte një fjalim profetik i mikut të ngushtë të Mbretit Leka, pas lobimit që Mbreti kishte bërë vite me radhë në Shtëpinë e Bardhë, në Kongres, në Senat, CIA, NSA, etj, por edhe në bazë të veprimtarisë së tij duke u bërë apel shqiptarëve për bashkim dhe përpjekje kundër ideologjisë sllavo-komuniste.Në të njëjtën kohë, grupet e ndryshme marksiste-leniniste nën ndikimin e Bashkimit Sovjetik dhe Shqipërisë komuniste intesifikuan përpjekjet e tyre duke krijuar lëvizje të ndryshme siç ishte Lëvizja për Republikën Socialiste Shqiptare në Jugosllavi dhe duke aktivizuar rrjetet propagandistike me organe të shtypit, ku shpesh herë denigronin dhe akuzonin në mënyrë të tërthortë, Mbretin Leka dhe nacionalistët antikomunistë, me të njëjtat akuza banale që përdorte Tirana Zyrtare kundër tyre.Ndërkaq, Radio Tirana raportonte lidhur me ngjarjet e Kosovës: “Shqipëria Socialiste nuk ka bërë as ndërhyrjen më të vogël në Kosovë dhe as ndonjë protest zyrtare”. Radio Tirana sqaronte se: “Vetëm “Zëri i Popullit” botoi një artikull, ku shprehu mendimin e tij si media, siç bëri edhe i gjithë shtypi botëror për ngjarjet në Kosovë. Që kur botuam artikullin tonë të 8 Prillit dhe deri tani, ne e kemi ruajtur gjakftohësinë”.Në fillim të vitit 1984, në Miami, Mbreti Leka nënshkroi një marrëveshje të rëndësishme (me 5 pika) me Gjeneral Vladimir Secen, Kryetar i Legjionit Ndërkombëtar Antikomunist dhe lider i Kroatëve të Mërguar në SHBA, Dr. Silvaio Arguello, ish-zëvendës Kryetar i Shtetit të Nikaraguas, z. Ernesto De La Fe, Sekretar i Përgjithshëm i organizatës Primera Continental de la Demokracia Kombatente dhe me disa organizata luftarake antikomuniste, ku bashkë me Ushtrinë Kombëtare për Çlirimin e Shqipërisë Etnike, vendosën të bashkërendojnë forcat e tyre politike dhe ushtarake kundër armikut të përbashkët – komunizmit ndërkombëtar, si dhe të krijojnë një front të përbashkët politik dhe ushtarak.Me 18.01.1984, Mbreti Leka i dërgoi një teleks Konferences Islamike që ishte mbledhur në Rabat (Marok) dhe ku u kërkoi shteteve anëtare të kësaj konference të bëjnë presion ndaj qeverisë së Tiranës për hapjen e vendeve të besimit dhe lejimin e feve.Po atë vit, më 31.10.1984 Mbreti Leka dhe mbretëresha Suzanë udhëtuan në Paraguaj me ftesë të presidentit të republikës, gjeneral Alfredo Stroesner. Aty, përveç bisedave zyrtare për interesat e lirisë dhe demokracisë së Shqipërisë Etnike, Mbreti Leka zhvilloi audienca edhe me të gjithë trupin diplomatik të akredituar në Paraguaj dhe takime intensive me Ministrin e Mbrojtjes, Ministrin e Jashtëm, Ministrin e Drejtësisë, Ministrin e Industrisë dhe Tregtisë, me Komandantin e Përgjithshëm të Forcave Ajrore dhe me komandantët e të gjithave regjimenteve të ushtrisë.Në dhjetor 1984 ishte paralajmëruar takimi i Sekretarit të Shtetit Amerikan, z. Georges Schultz me homologun e tij sovjetik, z. Gromiko. Me këtë rast, Mbreti Leka i dërgoi një teleks z. Schultz, ku i kërkoi atij që të ketë parasysh gjatë takimit me z. Gromiko disa pika që prekin interesat kombëtare shqiptare dhe veçanërisht se:

1. Presidenti Regan kishte vënë në dyshim vlefshmërinë

e marrëveshjeve të Jaltës dhe Teheranit.2. Shqipëria nuk kishte marrë pjesë në marrëveshjet e

Jaltës dhe Teheranit.3. Egziston rreziku i një ekspansioni sovjetik drejt

ujërave të ngrohta, duke destabilizuar Ballkanin.4. Duheshin respektuar aspiratat legjitime dhe shpresat

e popujve të oprimuar, si dhe e drejta jonë për vetëvendosje e për një të ardhme demokratike.

Me rastin e vdekjes së diktatorit Enver Hoxha, Oborri Mbretnor lëshoi një deklaratë për shtyp, më 12.04.1985, ku paralajmëroi se një periudhë destabiliteti do të fillojë në vendin tonë dhe se egziston rreziku i një ekspansionin sovjetik në Ballkan. Prandaj, Mbreti lëshoi një thirrje për të gjithë nacionalistët shqiptarë brenda dhe jashtë kufijve që të bashkohen “sot ma tepër se kurdoherë për mbrojtjen e integritetit tonë kombëtar dhe për të ndihmuar krijimin e një kombi të lirë dhe demokratik, brenda kufijve tonë etnikë”.

Ndërkaq, më 27.09.1986, në New York u firmos marrëveshja multilaterale e Komunitetit të Evropës Qendrore, ndërmjet Mbretit Leka për Shqipërinë Etnike dhe përfaqësuesve në botën e lirë të vendeve të robëruara nga diktatura komuniste, siç ishin: Mbretëria Bullgare, Mbretëria Rumune, Shteti Kroat, Republika Çekosllovake, Republika e Polonisë dhe Republika e Estonisë. Në këtë marrëveshje u afirmua ndër të tjera koncepti i Shqipërisë Etnike, i bashkimit kombëtar dhe i përpjekjeve për demokraci, liri dhe vetëvendosje për popujt e përfaqësuar në këtë marrëveshje. Këshilli për Evropën Qendrore i kësaj organizate ishte i përbërë nga firmëtarët e marrëveshjes dhe kishte për anëtarë nderi LTI Dr. Otto von Habsburg, Deputet në Parlamentin Evropian, Senatorin amerikan Jesse Helms, Ambasadorin amerikan David Funderburch, etj.Mbështetja politike perëndimore për kauzën shqiptare dhe për përpjekjet e kombit tonë të përfaqësuar nga Mbreti Leka, ishte e qartë.Ky Këshill zhvilloi një aktivitet të ngjeshur diplomatik, sidomos lidhur me çështjen e Kosovës, siç ishte:

1. Letra dërguar më 08.11.1988 Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, z. Javier Perez De Cuellar për të denoncuar aneksimin e Kosovës nga RFS e Jugusllavisë.

2. Deklarata e dërguar po në vitin 1988 të gjithë ambasadorëve në OKB-s ku kërkohet: Tërheqja e trupave sovjetike në vendet e robëruara në Evropë; vendosja e demokracisë në Shqipërinë Etnike; njohja e të drejtes për vetëvendosje për popujt e të ashtëquajturës Jugosllavi dhe veçanërisht për shqiptarët në Kosovë dhe viset e tjera; si dhe, abrogimi i marrëveshjes së Jaltës.

Duke marrë parasysh ndryshimet e pakthyeshme në të gjithë Evropën, sidomos në kampin e Lindjes, ky Këshill i drejtoi më 12.04.1989 një letër personale Sekretarit të Përgjithshëm të Parlamentit Evropian, Asistentit të Posaçëm të Presidentit Amerikan dhe Vatikanit, ku protestoi kundër dhunës së ushtruar nga serbët ndaj shqiptarëve në Kosovë dhe vise të tjera dhe ku kjo situatë krahasohet me një genocid.Po të njëjtën ditë, ky Këshill iu drejtoi një Memorandum të gjithave vendeve anëtare të OKB-së, ku u shprehën të njëjtat

kumtesë 2012 NR.2 31

shqetësime.Më 01.11.1988, Mbreti Leka u drejtoi një letër të veçantë dhe personale të gjithë delegatëve dhe vëzhguesve të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-ë, ku u kërkoi ndërhyrje urgjente në Kosovë, sepse fati i kombit shqiptar ishte në rrezik. Këtë letër Mbreti Leka e shoqëroi me një Memorandum, ku u vunë në dukje qëllimet ekspansioniste të Serbisë, nevoja për vetëvendosje të shqiptarëve të Jugosllavisë dhe synimi për bashkimin nën një Shqipëri Etnike. Bashkangjitur me këtë letër dhe Memorandum ishte edhe një hartë e Jugosllavisë dhe një mesazh i përbashkët i Presidentit të Shtetit Kroat të Lirë, Gjeneral Vladimir Secen dhe Mbretit Leka, drejtuar popujve kroatë dhe shqiptarë, ku angazhohen: “të kombinojnë përpjekjet e tyre për çlirimin, pavarësinë dhe lirinë e Shqipërisë Etnike dhe të Kroacisë, si çështje të interesit vital të ndërsjelltë”.Gjatë të njëjtës periudhë, Mbreti Leka ishte bashkëthemelues dhe anëtar i Konferencës Ndërkombëtare të Rezistencave në Vendet e Pushtuara (CIRPO). Edhe kjo organizatë me qendër në Francë ishte mjaft aktive në përpjekjet për çlirimin e vendeve të Evropës Lindore nga komunizmi dhe në lobing në favor të lirisë dhe demokracisë, në veçanti përsa u përket shqiptarëve, pasi përpjekjet shkonin drejt njohjes së bashkimit tonë kombëtar në një Shqipëri Etnike, të lirë dhe demokratike.Më 06.03.1989, për hir të interesave madhore të popullit dhe kombit shqiptar, Mbreti Leka i dërgoi një telegram sekret z. Ramiz Alia, ku shprehet se përkeqësimi i situatës në Kosovë rrjedh nga ambiciet ekspansioniste serbe. Mbreti Leka i tha Ramiz Alisë, se nëse nuk ndërmerren aksione nga të gjitha palët për të mbështetur kërkesat legjitime dhe për të gjetur një zgjidhje -që në rastin e shqiptarëve është bashkimi nën një qeveri të lirë dhe demokratike që do të përfaqësonte aspiratat e vërteta të kombit- situata në Ballkan dhe veçanërisht në shtetin artificial jogusllav, do të destabilizohej krejtësisht, duke shkaktuar luftra civile dhe derdhje gjaku të panevojshëm, që do të rezultojë në ndërhyrje të huaja të padëshirueshme. Natyrisht, kjo letër ngeli pa përgjigje.Më 05.04.1989 u organizua në Bruksel një ceremoni e madhe për kremtimin e 50-vjetorit të ditëlindjes së Mbretit Leka, ku vetë ai ndodhej në Paris dhe do të merrte pjesë në festimet. Por, mëngjesin e asaj dite, ambasada belge në Paris njoftoi Mbretin se do t’i lejohej hyrja në territorin belg atë mbrëmje, me kusht që ai të mos shprehej për situatën në Kosovë. Natyrisht Mbreti refuzoi këtë propozim dhe qëndroi në Paris.Në përgjigje të ankesës drejtuar qeverisë belge, më 06.04.1989 nga komuniteti shqiptar i Belgjikës, ministri i Punëve të Jashtme të Belgjikës, z. Leo Tindemans, shkruajti në letrën e tij se “qëndrimet dhe deklaratat që Mbreti Leka pritej që të bënte nga Brukseli në drejtim të Jugosllavisë do të kishin krijuar dyshime për paanshmërinë e Belgjikës, përsa u përket rivaliteteve kombëtare në Ballkan”.Më 01.05.1989, nga Londra, Mbreti Leka njoftoi në mënyrë sekrete se atë ditë kishte patur takime të nivelit të lartë me përfaqësuesit e disa vendeve të BE-së (CEE) dhe të botës islame dhe se kishte marrë garancitë se do të bëheshin presione qeverisë jugosllave për shkeljet e të drejtave të njeriut në Kosovë dhe viset e tjera etnike shqiptare. Po atë ditë, qeveritë britanike, turke dhe saudite, u shprehën protestat e tyre të fuqishme ambasadorëve të Jugosllavisë në

vendet e tyre respektive.Me anë të një telegrami të datës 23.07.1989, Mbreti Leka protestoi pranë sekretarit të përgjithshëm të OKB-së, z Perez de Cuellar, kundër manifestimit të Millosheviçit me 1 milion serbë në Kosovë dhe i drejtoi njëkohësisht një telegram Presidentit të Jugosllavisë, Janez Drnovsek, ku e paralajmëroi se: “Përderisa shqiptarët që jetojnë në trojet etnike shqiptare në Jugosllavi të mos gëzojnë lirinë, vetë Jugosllavia do të vuajë pasoja të rënda”.Në mesazhin e tij për 28.11.1989, Mbreti Leka i bëri thirrje popullit shqiptar që të “ngrihet kundër regjimit tiranik dhe ateist, i cili për një kohë kaq të gjatë ka keqsundu atdheun tonë të dashtun”. Ai shtoi: “Besoni në Perëndi dhe në njëri-tjetrin dhe mos i lejoni ideologjitë apo interesat e huaja që të pengojnë përpjekjet tuaja”. Në këtë mesazh, ai u angazhua sërish për një referendum, ku populli të zgjedhë lirisht formën e qeverisë që më së miri i përshtatet aspiratave të tij.Duke marrë parasysh zhvillimet politike në dhjetor 1989, Mbreti Leka i drejtoi një apel popullit shqiptar për t’u bashkuar dhe për ta rrëzuar regjimin ilegjitim komunist.Mbreti Leka ishte gjithashtu i pari që përgëzoi z. Milan Kucan për rezistencën sllovene kundër ekspansionit serb dhe për mbështetjen që populli slloven po u jepte kërkesave legjitime të popullit shqiptar në trojet etnike.Më 02.02.1990, gjithashtu Mbreti Leka falenderoi dhe nxiti popujt miq sllovenë, kroatë dhe boshnjakë për solidaritetin e tyre, në drejtim të kërkesave legjitime të shqiptarëve për liri në trojet etnike në Jugosllavinë artificiale.Gjatë një vizite zyrtare të Mbretit Leka në SHBA, në mars-prill 1990, çuditërisht një projekt-rezolutë e paraqitur në Kongresin Amerikan nga Civil League, e kryesuar nga Josef DioGuardi, shënonte: “SHBA-të vazhdojnë të mbështesin pavarësinë, unitetin dhe integritetin territorial të Jugosllavisë”. Falë lobingut të Mbretit Leka dhe ndërhyjes së vet energjike, kjo rezolutë gjoja për Kosovën, nuk u miratua nga Senati dhe Kongresi Amerikan.Zhvillimet e viteve ‘90, si në Shqipëri po ashtu edhe në Kosovë e vendet e tjera etnike shqiptare, e shtynë Mbretin Leka të intensifikojë përpjekjet për lobing, udhëtimet, protestat e deklaratat, duke bërë gjithnjë thirrje në mbrojtje të interesave kombëtare të popullit shqiptar dhe për bashkimin e shqiptarëve nën një Shipëri Etnike.Më 04.07.1990, Mbreti lëshoi një komunikatë për shtyp, ku rikujtoi se shqiptarët, jo vetëm në Kosovë, por edhe në trojet etnike shqiptare në Mal të Zi e Maqedoni, po vuajnë dhunën e egër nga hegjemonia serbe dhe ku u bëri thirrje fuqive të interesuara të mos pengojnë përpjekjet legjitime të shqiptarëve për bashkim, liri dhe demokraci.Po më 04.07.1990, me rastin e eksodit të popullit shqiptar në ambasadat e huaja në Tiranë, Mbreti Leka i dërgoi një letër Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, ku protestoi kundër Kinës, Kubës dhe Bullgarisë, që shkelën konventat e azilit duke ua rikthyer refugjatët autoriteteve shqiptare.Më 06.07.1990, Mbreti Leka i drejtoi një thirrje popullit shqiptar, brenda dhe jashtë kufijve etnikë, që të veprojnë si një trup. Që edhe një herë populli shqiptar të rifitojë lirinë e vërtetë dhe të mund të jetojë Zot e kryenaltë në trojet e veta stërgjyshore.Me 02.02.1991, në prag të zgjedhjeve të 31.03.1991 në

kumtesë2012 NR.232

Shqipëri, Mbreti Leka u bëri thirrje ndjenjave të atdhetarizmit dhe ftoi: “Bashkohuni nacionalistë shqiptarë brenda dhe jashtë kufijve etnikë t’atdheut tonë, për me përmbys dhe flakë jashtë trojeve iliro-dardane regjimin antishqiptar sllavo-komunist, gjë që do të na mundësojë realizimin e aspiratave tona të shenjta kombëtare, për një Shqipni të lirë, Etnike dhe demokratike për të gjithë shqiptarët, me jetu të lirë, krenarë dhe Zot në trojet tona stërgjyshore”.Më 14.08.1991, Mbreti Leka i dërgoi një telegram presidentit të Italisë, z. Francesco Cossiga, ku denoncoi marrëveshjen e nënshkruar me qeverinë shqiptare, që lejon forcat detare italiane në ujërat shqiptare dhe i kërkoi atij që të mos zbatohet kjo marrëveshje.Më 29.08.1991, Mbreti Leka i dërgoi një telegram presidentit të Francës, z. François Mitterand, ku i kërkoi që gjatë takimit të tij të parashikuar për ditët në vijim me Millosheviçin, të ngrihet çështja e Kosovës dhe respekti i të drejtave legjitime të shqiptarëve.Mesazhi i Mbretit drejtuar popullit shqiptar me rastin e 28.11.1991 kishte në thelb shpresën, nevojën për qëndresë; lirinë dhe demokracinë, dhe çështjen e trojeve etnike shqiptare nën Jugosllavinë artificiale.Më 29.04.1992, Mbreti Leka i dërgoi një telegram Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, z. Butros Butros Galli, ku protestoi kundër krijimit të planifikuar të një Jugosllavie të re, që nuk do të merrte parasysh aspiratat legjitime të popullit shqiptar.Këtë qëndrim dhe të njëjtën protestë ia kishte shprehur edhe Sekretarit të Përgjithshëm të Konferences Islamike në telegramin e tij, drejtuar më 12.04.1992.Më 08.09.1992, Mbreti Leka i dërgoi një letër zyrtare Archipeshkut Vasolomeos I, Patriarkat i Stambollit, ku protestoi kundër emërimit të një Peshkopi të huaj për kishën ortodokse shqiptare, pasi kjo gjë ishte një përpjekje për të sabotuar Kishën Autoqefale Ortodokse Shqiptare.Në fillim të viteve ‘90, Mbreti Leka ishte po ashtu mjaft aktiv në politikën shqiptare. Pavarësisht se kur u kthye në Tiranë për herë të parë, më 21.11.1993, qeveria e atëhershme nuk e lejoi të qëndrojë më shumë se 24 orë duke përdorë një pretekst banal dhe të pabazë por, Mbreti Leka nuk rreshti së vepruari. Konstrukti i tij ishte i tillë saqë çdo vështirësi i jepte force dhe kurajo për të vazhduar përpjekjet e tij, se e dinte që ishin përpjekje të drejta dhe në interes të popullit dhe kombit të tij.Në vitin 1994, Mbreti Leka organizoi takime të shpeshta në Londër, Paris, Aman dhe Johanesburg me politikanë shqiptarë dhe personalitete të rëndësishme të jetës politike dhe shoqërore shqiptare. Kur filloi greva e përgjithshme në Shqipëri, krerët e disa institucioneve të vendit u detyruan të kërcënojnë, se Shqipëria qeveriset nga Tirana dhe jo nga Johanesburgu.Më 14.04.1994, Mbreti Leka i dërgoi një telegram kryeministrit grek, z. Andreas Papandreu dhe Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, z. Butros Butros Galli, ku shprehu protestat më të forta kundër shkeljes të tokave shqiptare nga trupat ushtarake greke.Në mesazhin e tij drejtuar popullit shqiptar me rastin e 28.11.1994, Mbreti Leka i kërkoi popullit që të “njohë mirë miqtë dhe armiqtë, aleatët natyralë dhe ata interesaxhinj, si dhe neokomunistët kameleonë”. Mesazhet e Mbretit

bëheshin nga viti në vit edhe më politike, por gjithmonë çështja kombëtare, bashkimi i popullit dhe Shqipëria Etnike ishin në thelb të mendimit të tij.Në vitin 1997, Mbreti u rikthye në Shqipëri, ku situata ishte në prag të një lufte civile. Me të mbërritur në Rinas, mesazhi i tij për popullin ishte: “Paqe, Bashkim, Vëllazërim”. Një referendum u zhvillua më 29.06.1997 për formën e regjimit. Sipas të gjitha rezultateve paraprake, Monarkia fitoi, por rezultati u manipulua. Mbreti u largua nga Shqipëria më 12.04.1997 dhe një vit më vonë, u nënshkrua një marrëveshje me të gjitha forcat politike të djathta, duke përfshirë edhe Partinë Demokratike, ku u denoncua manipulimi i referendumit dhe u shpreh angazhimi për organizimin në të ardhmen i një referendumi të ri për formën e regjimit.Më 10.03.1998, Mbreti Leka i dërgoi një telegram Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, z. Kofi Anan, ku:

1. Deklaron se situata në Kosovë është kritike.2. Siguron se deklarata e Fatos Nanos në Kretë, i

cili ishte shprehur se Kosova duhet të ngelet një provincë serbe, kishte shkaktuar shumë frustracion në Kosovë.

3. Njofton se OKB-ja duhet të krijonte shpresat për bashkimin e Shqipërisë Etnike në të ardhmen, kështu që kriza në Kosovë të zbehej para se të kthehet në luftë.

4. Proteston kundër okupimit të Kosovës nga më shumë se 100.000 trupa serbe.

Me 11.06.1998, Mbreti Leka u dërgoi një Memorandum të ri për Kosovën të gjitha kancelarive perëndimore, ku kërkoi që armëpushimi t’i imponohet Beogradit, ku deklaroi se statusi i autonomisë për Kosovën nuk mund të jetë më në axhendën e bisedimeve dhe që e drejta e vetëvendosjes për popullin shqiptar të Kosovës të vihet në veprim.Më 13.08.1998, Mbreti Leka i dërgoi një letër private presidentit turk, z. Sulejman Demirel, ku i propozoi një nismë ballkanike për Kosovën, nën kuadrin e së cilës Turqia duhet të luante një rol të rëndësishëm.Më 23.11.1998, Mbreti Leka i dërgoi një letër private autorit të kësaj kumtese, lidhur me kontaktet me komandën e rezistencës tonë në Kosovë.Mesazhi i Mbretit drejtuar popullit shqiptar me rastin e ditës së Pavarësisë, më 28.11.1998, u përqëndrua rreth qeverisjes së Shqipërisë dhe situatës në Kosovë. Mbreti apeloi përsëri popullin shqiptar për t’u bashkuar “për fatet e kombit dhe shpëtimin e tij drejt një Shqipnie Etnike”.Në mëngjesin e datës 05.02.1999, qeveria e Afrikës së Jugut informoi Mbretin Leka se prej asaj dite nuk gëzonte më mbrojten diplomatike në atë vend. Pas këtij njoftimi, pak minuta më vonë, Mbreti Leka u arrestua nën pretekstin e mbajtes të armatimeve në rezidencen mbretërore. Siç u vërtetua më vonë, disa qarqe armike të kombit shqiptar kishin ndërhyrë te qeveria e Afrikës së Jugut për ta bllokuar Mbretin Leka atje. Kështu, ai nuk do të mund të merrte pjesë as në ceremoninë e varrimit të mikut tij të vjetër, Mbretit Hysein të Jordanise me dt. 07.02.1999 dhe as në punimet e Konferencës së Rambujesë që hapi punimet të nesërmen e arrestimit të Mbretit. Natyrisht, prezenca e Mbretit Leka në Jordani dhe Rambuje do t’i kishte dhënë mundësinë atij që të bënte lobingun e nevojshëm dhe të siguronte përkrahjen e duhur për realizimin e aspiratës së popullit shqiptar, për një

kulturë 2012 NR.2 33

bashkim nën një Shqipëri Etnike. Pas ndërhyrjes energjike të disa kryetarëve shtetesh, si Presidenti Francez Jacques Chirac, të gjitha akuzat e qeverisë së Afrikës së Jugut ranë më 29.11.1999.Më 18.03.1999, nëpërmjet një komunikate të Oborrit Mbretëror Shqiptar, Mbreti u shpreh se “mbështet aspiratat legjitime të popullit të Kosovës në bisedimet e Rambujesë, por paralajmëroi se janë disa pika të rrezikshme për kombin shqiptar në atë marrëveshje, që u lënë vend interpretimeve të ndryshme”. Në atë komunikatë, thuhej se “Shqipëri Etnike” nuk do të thotë “deklarim lufte”.Më 17.05.1999, Mbreti i dërgoi një letër private Sekretarit të Përgjthshëm të Natos, z. Javier Solana, ku denoncoi spastrimin etnik në Kosovë dhe u shpreh se e drejta e vetëvendosjes është e vetmja zgjidhje.Në një intervistë botuar në gazetën franceze “Le Monde”, Mbreti deklaroi se problemi i Kosovës ka vetëm një zgjidhje dhe që është “Bashkimi i Kosovës me Shqipërinë”.Pas arestimit të Mbretit në Afrikë të Jugut, në shkurt 1999, qëndrimi i tij atje ishte bërë i pamundur, ndaj duhej gjetur një vend mik, ku të qëndronte deri në kthimin përfundimtar në atdhe. Me anë të një letre private dërguar autorit të kësaj kumtese, më 09.04.2001, Mbreti Leka foli lidhur me rivendosjen në Kosovë, sipas propozimit të disa miqve nga Kosova.Në vitin 2002, më 27 qershor, sipas një ftese të Parlamentit shqiptar, Mbreti Leka u kthye përfundimisht në Shqipëri, bashkë me anëtarët e tjerë të Familjes Mbretërore.****** Që nga momenti kur u betua, Mbreti Leka i qëndroi besnik fjalës së tij për të bërë çdo sacrificë për popullin e kombin, për lirinë e demokracinë, për bashkimin e krijimin e Shqipërisë Etnike. Ai nuk kurseu asgje për çështjen tonë kombëtare dhe sidomos për të realizuar pavarësinë e Kosovës, që e konsideronte si hap të parë drejt bashkimit nën një Shqipëri

Etnike. Mbreti Leka udhëtoi pa rreshtur nëpër botë gjatë gjithë jetës së tij, në kërkim të mbështetjes për kauzën tonë kombëtare. Kishte miq të ngushtë në mesin e kryetarëve të shteteve dhe pushtetarëve në botën arabe, në BE, në SHBA, etj, dhe i vuri të gjithë ata në dispozicion të interesave të popullit dhe kombit shqiptar. Dha me dhjetra intervista në vit në mediat e shkruara dhe vizive në mbarë botën për të ndërgjegjësuar opinionin publik ndërkombëtar për vuajtjet e popullit shqiptar. Kishtë një vizion të qëndrueshëm dhe të palëkundur përsa i përket të ardhmes së popullit dhe kombit shqiptar. Ai diti t’i japë një sens jetës së tij, duke e konsideruar vetveten si një “ushtar të atdheut”. Ashtu jetoi, pa e shijuar plotësisht realizimin e vullnetit të popullit, por të paktën pati meritën që la një model reference për popullin shqiptar, për patriotizmin, nacionalizmin dhe atdhedashurinë.*****Më lejoni të falenderoj Qeverinë e Republikës së Kosovës, veçanërisht ministrin e Diasporës, z. Ibrahim Makolli, për organizimin e kësaj konference dhe sidomos për ftesën që na bëri për të mbajtur këtë kumtese, për rolin dhe kontributin e Mbretit Leka në mërgim për lirinë e popullit shqiptar dhe çështjen kombëtare. Është hera e parë që jepen kaq shumë informacione mbi përpjekjet e Mbretit Leka dhe gëzimi im shtohet, kur kjo gjë u realizua pikërisht në Kosovën e lirë dhe të pavarur që Mbreti Leka e kishte kaq shumë përzemër dhe qe e konsideronte si pjesë e pandarë të trojeve etnike shqiptare.Ju falemnderit,Sulejman Gjana, MRZv-Kryetar i PLL

Shënim : të gjitha informacionet që u përdorën në përgatitjen e kësaj kumtese gjenden ne arkivin personal e privat të autorit (kontakt : pllsg@hotmail.com)

Studime:Rovena VATA(Qendra e Studimeve Albanologjie)Tiranë, 19.04.2012

FoRMuLat MagjIkE SI koMuNIkIM I taBuzuaR ME dEMoNët

Përralla është z h a n ë r

me veçori të theksuara artistike, në përrallë përdorën f o r m u l ë s i m e t hyrëse dhe p ë r m b y l l ë s e . Bota e përrallës është unike e përbërë nga kjo botë dhe ajo botë (bota tjetër). Kalimi prej njërës në tjetrën bëhet pa

vështirësi, sepse ”personazhet migrojnë”1. Kuteli i ndërtonte me vetëdije tregimet e rrëfenjat sipas principit e formulës së fillimit dhe të mbylljës së përrallave (Që dhe s’qe”; “Ishte dhe nuk ishte”; “As përrallë s’ju rrëfeva, po desha e ju gënjeva”; “Atje qeshë e këtu arçë”; një të vërtetë s’e thashë”), formula që theksojnë karakterin konvencionalo-artistik të përmbajtjës së tyre2. Ndryshe nga përrallat, që i përcjellin këto formula në fillim e në mbyllje, domethënë jashtë subjektit të mirëfilltë, si kornizë të tij Kuteli përdor kuptimin e këtij ”çelësi” të informacionit artistik të tregimeve të përrallave popullore, duke u shkrirë në gjithë strukturën e brendshme të subjekteve sipas natyrës specifike të letërsisë së kultivuar.1 Eko, Umberto: ”Si shkruaj”, ”AIDK”, Prishtinë, 2003, fq. 34.2 Uçi, Alfred: “Mitologjia, folklori, letërsia”, ”Naim Frashëri”, Tiranë, 1982, fq. 171.

kulturë2012 NR.234

Për djallin përdorën këto formula ose eufemizma si: qoftëlargu, larg këtej, i mallkuar, i paudhë. Ato shprehin marrëdhëniet e njerëzve, vetitë morale, sjelljen në shoqëri, virtytet, veset: ”Agai u zgjua po nuk u zgjua mirë se ëndrra vazhdoi. Sikur cçte në një vapë të madhe, në një rrugë pa hije edhe i digjej shpirti për një pikë ujë. Edhe vuante e gulçonte si jo më keq, sikur kish kaluar mbi supe qoftëlargun”3. ”sikur më shpinte qoftëlargu”, ”Vetëm Arapi, si më i paudhi i të paudhëve”, ”Sikur kish dalë qoftëlargu me shokë nëpër rrugët e fshatit”, ”Që aty bëri nga gropa e Qoftëlargut”, ”Qoftëlargu kërkon gjak njeriu”, ”edhe tashti të vulosi qoftëlargu”, ”Të pyes tashti ty, o çun’ i Qipros, a do pish ujë nga qoftëlargu”, ”ndër të gjallë e ndër të vdekur e pastaj, rrinë zhduken se i përpin qoftëlargu”4.

Kurse te Gogoli djalli na del me këto eufemizma: ”Njënatëzaj e pashë ëndërr të paudhin; nuk m’u nda tërë natën. Atë mbrëmje, si u fala, më shkoi mendja të hedh fall me kartra dhe, siç duket, zoti më dërgoi qoftëlargun për dënesë. Uh, sa i shëmtuar ish! Brirët i kish të gjatë, si ata të kaut”, ”Ata po i luteshin zotit të bënte ndonjë mrekulli: ta shpëtonte qytetin, t’ua forconte kurajën njerëzve, t’u jepte durim, t’ua largonte të paudhin, që i silllte fatkeqësi kësaj bote”5.

Eufemizmat që përdorën në gjuhët popullore paraqesin një interes të veçantë, ”ato janë si të thuash ura që të shpie nga gjuha në folklor”6.

Veçanërisht të pasura me eufemizma janë gjuhët e Ballkanit. Ato janë pjesë e të folurit figurativ. Eufemizma nënkupton që një frymor, një send, një koncept, një figurë e besimit popullor, në disa rrethana evitohet të mos quhet me emrin që ka dhe ky emër zevendësohet me një emër tjetër, i cili të thuash se vjen nga arsyjet e një veprimi të tillë është frika. ”Eufemizmat janë pjellë e frikës dhe e përpjekjës që bën njeriu primitiv për të larguar rreziqet që ai në bestytnitë e tij mendon se i kërcënohen”7.

Aty ku është ruajtur kulti i zanës, njerëzit nuk e zënë në gojë emrin e saj duke e quajtur mëkat një gjë të tillë. Kështu, për ta emërtuar e për ta përmenduar ata përdorin eufemizma si: Shtojzovallet: (Shtoji zot vallet),Shtojzorreshtat (Shtoji zot rrathët e tyre), Të Lumet, Fatmirat, Të Bardhat, Të Mirat, Nuset e Malit. Kjo ka të bëjë me mendësinë sipas së cilës emri i hyjnisë nuk duhet të përmendet rast e pa rast, se është mëkat i rëndë.8

Ato nuk mund të shihen prej kujtdo dhe ndonjëherë godasin njerëzit në mënyrë misterioze. Sipas këtij përfytyrimi, këto qenie mitike i gjejmë të përshkruara edhe në veprën e Kutelit me emrin Të Bardhat: ”Asaj kohe, kur flisnin dallandyshet edhe kocominjtë, kur Të Bardhat rrëmbenin njerëz dhe i shpinin në male me gurë edhe kur kuajt kishin krahë edhe fluturonin si shpesëri, të shumta ishin botët e Theofilit. Në

3 Kuteli, Mitrush: ”Vepra letrare 2”, ”Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, fq. 59.4 Po aty, fq. 204, 207, 209, 223, 245.5 Gogoli, Nikolaj: ”Frymë të vdekura”, ”Onufri”, Tiranë, 1998, fq. 66.6 Çabej, Eqerem: ”Disa eufemizma të shqipës”, ”Studime gjuhësore”, IV, ”Rilindja”, Prishtinë, fq. 17.7 Po aty, fq. 24.8 Tirta, Mark: ”Mitologjia ndër shqiparë”, ”Mësonjëtorja”, Tiranë, 2004. fq115.

pranverë, kur çilte molla e qershia mbushej fshati rëngë me Të Bardha, që loznin valle, natën me hënë, aty nër kopshte të lulëzuar”9.Te rrëfenja ”Babalja”, personazhi i kësaj rrëfenje, një njeri që ishte në paqe me njerëzit, me kafshët, me natyrën (as merimangat, as gjarprin nuk vriste, as gomarit nuk i binte me stap) i shihte Të Bardhat dhe arrinte ta zbuste inatin e tyre kur ishin të zemëruara me ndokënd. Fakti se ato shihen dhe sillen mirë me njërzit që si Babalja nuk i bëjnë keqe as mizës, justifikohet nga origjina e tyre si mbetje të hyjnisë së natyrës së virgjër. ”Në pranverë, kur çelte molla e qershia, mbushej fshati rëngë më të bardha, që loznin valle, natën me hënë, aty nër ato kopshte të lulëzuara”10.”E ngrinin pa një, pa dy ato Zonjat e Bardha (paçin e hijen e tyre!) edhe e shpinin atje ku s’ta pret mendja asty, as mua”. ”Po aq bukur kqëndonin këto Të Bardhat sa e sa nuk i kishin dëgjuar... sa u turbullonin mendjen të rinjve, i nxirrnin jashtë pragjeve dhe i rrëmbenin e i shpinin larg- larg, si e patën ngritur atë të mjerin Niku, po për të gëzuar gjithë i gëzuar ish se ato zonjat e Bardha dinin ta bënin njerinë të lumtur”, ”Mos, bijani, mos! Mos i prishni punë plakut. Se plaku ju do. Ju jeni bija të bardha, jeni të mira, jeni të bukura si ju ka bërë vetë Shënediela, i paçim uratën”11. ”Atë e lahen Të Bardhat (të bardha qofshin)”12.

Për orët përdoret zakonisht shprehja: ”Zoti ju shtoftë vargun”, kuse fjala shtojzovallet, që vjen nga shtoj, zot dhe valle, dmth ”Zoti ua shtoftë rreshtat”.Orët i quajnë shtoizorrjeshtat, shtoizorreshtat, ngjisje fjale krejt analoge me shtoizavalle.“Po ti na pate thënë në krye fjalën e mirë: “Ju shtoftë Zoti vargun”, prandaj hë për hë s’po të beim prapa, po të lemë të gjallë e po zbresim drejt në jutbinë që t’i ankohemi Gjeto Basho Mujit, ta pyesim a do të na e marrë gjakun”13.Një tjetër eufemizëm është emri i shtoizavalleve, shtozovalleve, i cili vjen nga urimi shtoi Zot vallet, është pra një fjalë e dalë nga një fjali e tërë.“Mirë se ju gje, o orët e malit! Ju shtoftë Zoti vallen!”14.“Atëhere Paji Harambash e mbledh veten e u thotë ashtu siç ka dëgjuar se thonë të lumeve të natës banoret e Krahinës, shqiptarët: -Hej, ju shtoftë Zoti vargun!”15.“Mirë se ju gjej, o orët e malit! Ju shtoftë Zoti vallen! Mirë se vjen, o Gjeto Basho Muji- ia kthejnë ato dy zanat e shëndosha”16.“Atje i qoftë, me sytë si pufka”17. “Ka, moj motër, në botë, ca sypëgërë e syplasje që jarebi! Mos arrfshin të shohin më u plastë të bardhët, u plastë!. I plastë syri, kush e ka të keq”18.

9 Kuteli, Mitrush: ”Vepra letrare 2”, ”Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, fq. 85. 10 Kuteli, Mitrush: ”Netë shqiptare”, ”Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, fq. 180.11 Po aty, fq. 182-187.12 Kuteli, Mitrush: ”Vepra letrare 2”, ”Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, fq. 151.13 Mitrush, Kuteli: ”Tregime të moçme shqiptare”, ”Mitrush Kuteli”, Tiranë, 2005, fq. 100.14 Po aty, fq. 102.15 Po aty, fq. 99.16 Po aty, fq. 102.17 Kuteli, Mitrush: ”Vepra letrare 2”, ”Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, fq. 80.18 Po aty, fq. 83.

kulturë 2012 NR.2 35

“Nuse u thotë populli zanave të pyjeve dhe të liqeneve”19.

Aletë dhe kundërshtareProçesi i analizimit të njeriut shqiptar nis me njohjen dhe përshkrimin e përbërsve të botës së tij mendore e shpirtërore. Në besimet tona popullore ka plot rrëfime mitologjike për hënën, diellin, yjet, për dukuri atmosferike.Mes tyre ndër më kryesorët është besimi në zana dhe në orë. Akti i ”të besuarit”, është shprehje e një qëndrimi pranues dhe miratues i një përmbajtjeje me kuptim të caktuar, shoqëruar me një ndjenjë bindjeje intime. Rrëfimet dhe rrëfenjat e Kutelit bashkë me rolin që u japin zanave dhe orëve, si figura qendrore të besimit popullor shqiptar, lidhen gjithashtu në mënyrën e ndërtimit me një tjetër përbërës të kulturës shpirtërore popullore, siç është përralla. Njëherësh vjen para lexuesit ”ajo në të cilën populli beson” - zana, dhe shprehja konkrete e realizimit artistik të këtij besimi- përralla popullore20.Figurat mitologjike ruajnë një rol disaplanësh:a- Arrijnë të lidhin të sotmën me një kohë të papacaktuar, tepër të largët.b- Dëshmojnë në mënyrë të pakundërshtueshme ekzistencën e një tradite, e cila i ka transmetuar përmes brezash.

Si figura autentike shqiptare, duke qenë një lloj kuintesence e qenies shqiptare, zanat ndihmojnë autorin në rrugën e tij për përcaktimin e tipareve tona etnike. Besimi në ekzistencën e qenieve mitologjike është një prej elementeve të mendësisë shqiptare, e konceptuar si shprehje e lidhjes me rrënjët. ”Karakteri specifik i tipareve të zanës së mitologjisë shqiptare është vënë në dukje prej studiuesve”21. Çabej e ka përcaktuar si figurë në të cilën gërshetohen disa cilësi të Artemidës greke e të Dianës romake e në të njëjtën kohë përjashtohen cilësi të tjera22.

Në dallim prej tyre, tipari thelbësor i zanës shqiptare është natyra e saj heroike dhe lidhja me luftën. Ashtu si i frymëzon heronjtë në luftë, ashtu dhe i qan kur ata vriten dhe kënga e saj është njëkohësisht vaj e kushtrim. ”Aty s’ndodhet askush tjetër veçse Mujit që rrëmon varrin, veçse shokëve që bëjnë gjëmën e vajit, veçse zanave të malit që lotojnë23.19 Kadare, Ismail: ”Autobiografia e popullit në vargje”, ”Onufri”, Tiranë, 2002, fq. 117.20 Shehri, Dhurata: “Përralla si tregim brebda tregimit”, Akte të Konferencës shkencore, “Letërsia si e tillë”, ”Toena”, Tiranë, 1996, fq. 225. 21 “Prapa figurës së zanës, me atributet e saj qenësore, vërejmë një hyjni të maleve, të natyrës së virgjer, mbrojtëse të bimësisë dhe të kafshëve të egra, gjahtare hyjnore. Është luftëtare me forca e mjete të mbinatyrshme në ndihmë të kreshnikëve. Zana, si figurë qendrore e besimeve popullore, zë një vend të veçantë në eposin legjendar mesjetar të shqiptarëve, madje merrte pjesë gjallërisht në veprimet e heronjeve të këtij eposi. Vend qendror zë edhe në disa balada mesjetare, në legjenda mitike: atë e ndeshim dendur në gjini të ndryshme të krijimeve folklorike. Dallohen për trimëri e aftësi luftarake hyjnore. “Me sa duket në këtë këndvështrim kanë ngjashmëri me Amazonat e lashtësisë në Azinë e Vogël”, Tirta, Mark: “Mitologjia ndër shqiptare”, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, Tiranë, 2004, fq.112- 113.

22 Çabej, Eqerem: “Diana dhe Zana”, “Studime Gjuhësore”, Vëll. V, “Rilindja”, Prishtinë, 1988, fq. 150-156.23 Kuteli, Mitrush: “Tregime të moçme shqiptare”, “Mitrush Kuteli”,

Studiuesit janë të një mendjeje kur pohojnë se zana është një hyjni epike vendase e trojeve ilire, por që mori emër romak (ashtu siç morën dhe shumë hyjni të tjera) dhe përfshin në vetvete elemente pararomake-ilire dhe elemente greke e romake. “1- Zana e egër që dënon prishësit e rregullave në territorin e zotëruar prej saj; 2- Zana me natyrë amazone, por me një forcë në rënie e që mundet nga kreshnikët, 3- Zana ndihmëse vëllazërore e heronjve, e vënë tërësisht në shërbim të heroizmit”24.

Në besimin popullor të Shqipërisë së Veriut Zana u përngjan Orëve25. “Kujdesi më i madh i malësorëve është që të mos i trazojnë Zanat kur ndodhen duke u larë a duke ngrënë në ndonjë gurrë mali. Prandaj shtegtari, para se të kalojë në këto vende duhet të kollitet, kështu që Zana që lahet e ha bukë të ketë kohë të largohet”. Nuk gjen malësor të moçëm që duke shkuar afër një gurre, të mos kollitet. Me këtë besim lidhet shprehja: “Mos ke shkelë kun në trevezë Zanash”?26. “Dëgjo, o trim Gjeto Basho Muji! Kurdoherë që të duash vend për të lodruar, kurdoherë që të duash mriz për të mrizuar, kurdoherë që të duash të shtiesh në shenjë, ndalu gurave të freskohesh, ndalu mrizeve të pushosh, ndalu shesheve të shtiesh në shenjë. Të japim besën se askujt nuk do t’i bëjmë të keqe, askujt do t’i themi një fjale. Ne me tonat, ju me tuajat”27. Ashtu si Zanat, Orët janë figura tipike të mitologjisë shqiptare e luajnë rol të rëndësishëm në besimin popullor. Jo rrallë zanat dhe orët marrin emrat e njëra-tjetrës, megjithëse kanë aspekte krejt të veçanta që i dallojnë mes tyre:Ndryshimi themelor sipas burimeve më të shumta e më të besueshme është në funksionin e Zanës si mbrojtëse e natyrës së virgjër: male, pyje, burime, egërsira të malit, ndërsa Ora është mbrojtëse e njeriut, familjes, fisit, fshatit, të territoreve të bashkësisë fshatare rrethanore, por edhe në përmasa krahinore28. - Ne jemi të lumet e natës, jemi orët e atij trimit të dheut Gjeto Basho Mujit. Atij i ndihmojmë. Mund të ndodhë edhe ta lemë që të kalojë nëpër ngushtica, mund të ndodhë edhe ta përulim kur ngutet e fryn ndokënd, po atëhere, kur e do çasti, hidhemi vrik dhe i marrim krahun, sepse ne jemi të lume nate e kemi gjithfarë mjetesh e mynxyrash që nuk i kanë njerëzit29. Sipas Propit30 përralla ka gjithësej 7 personazhe kryesore, të tjerët janë variante, përveç këtyre ekzistojnë edhe personazhet lidhëse, treguesit, tradhëtarët dhe disa personazhe të tjerë që kanë funksion dytësor në përrallë, por që janë të domosdoshëm dhe nuk mund të hiqen. Të tilla në përrallat tona janë:

Brevë-a- gjarpër i zi, një a dy pash i gjatë, që i përdridhet njeriut pas trupit ose kafshës dhe e shtrëngon me fuqi; Tiranë, 2005, fq. 154.24 Tirta, Mark: “Shtresime mitologjike”, Çështje të Folklorit Shqiptar, Nr 3, Tiranë, 1988, fq. 200.25 Çabej, Eqerem: “Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes”, “MÇM”, Tiranë, 1994, fq. 34. 26 Çabej, Eqerem: “Studime gjuhësore IV”, “Rilindja”, Prishtinë, 1977, fq. 213.27 Kuteli, Mitrush: “Tregime të moçme shqiptare”, “Mitrush Kuteli”, Tiranë, 2005, fq. 96.28 Tirta, Mark: “Mitologjia ndër shqiptare”, “Mësonjëtorja”, Tiranë, 2004, fq. 181. 29 Kuteli, Mitrush: “Tregime të moçme shqiptare”, “Mitrush Kuteli”, Tiranë, 2005, fq. 99.30 Proppi, Vladimir: “Morfologjia e përrallës”, përktheu nga origjinali Agron Tufa, “Shtëpia e Librit dhe e Komunikimit & Aleph”, Tiranë, 2004, fq. 34.

artistike2012 NR.236

bullar (Tiranë); bollë (Pogradec). Në përrallat dhe tregimet fantastike thuhet se bolla të qepet pas trupit, të shtrëngon e “të rreh me bisht”.Në disa raste gjarpëri me qime mbi krye thuhet se është gjarpër me brirë të artë. Që gjaprëri i shtëpisë është me brirë apo me lesh, këtë e thotë dhe në Veri, në disa raste. Mund të flasim për dy lloje gjarpërinjësh: gjarpri si kafshë e shenjtë dhe gjarpri që bëhet Kuçedër, pra personifikim i forcave negative të natyrës, por edhe të jetës shoqërore31.Në ndryshim nga gjarpëri i cili del si aleat, bolla është kundërshtare.“Kur kalon mesnata hyn në odë një gjarpër i madh, i zi si korbi, fërshëllen, i afrohet Hysos e matet t’i lëpijë plagët, t’i derdhe helmin. Pas pak hyn një gjarpër tjetër, më i madh, i kuq si gjaku, fërshëllen edhe më fort se sa i pari, i afrohet Hysos, matet t’i lëpijë plagët, t’ia helmojë”32.Djajtë33, figura të besimeve popullore, djalli shfaqet në shumë trajta në mitologjinë shqiptare dhe për të ka një numër të mirë termash, termi mysliman shejtan, nga hebraishja satanas dhe luçifer dhe është kundërshtarë. Hëna34, shërben si simbol dhe motiv i përhapur në artin popullor shqiptar, në gurë varri e në tatuazhe dhe është aleate. ”Hënëza ish mbi korije edhe e ruante mos i ngjasë ndonjë e keqe. Hija e saj i vinte pas, besnike, edhe era fërshëllinte nëpër bar e fletë”35.Hija36, figurë në mitologjinë shqiptare, kjo fantazmë femër është ose shpirti i një personi të vdekur, ose një fantazëm a djall i papërcaktuar, por gjithsesi në kuptimin e një demoni, të një fantazme. Sipas besimeve tona, shpirti nuk mbante

31 Tirta, Mark: “Mitologjia ndër shqiptarë”, “Mësonjëtorja”, Tiranë, 2004, fq. 153.32 Kuteli, Mitrush: “Tregime të moçme shqiptare”, “Mitrush Kuteli”, Tiranë, 2005, fq. 177.33 Po aty, fq. 47.34 Po aty, fq. 79. 35 Kuteli, Mitrush: “Netë Shqiptare”, “Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, fq. 206.36 Elsie, Robert: “A Dictionary of Albanian Religion, Mythology, and Folk Culture”, “London: Hurst & Co”, 2001, fq. 80.

përgjegjësi për mëkatet e trupit dhe ishte krejt i pavarur prej tij dhe është kundërshtare. Krehëri: ”Atëherë djali hedh krëhrin dhe sa çel e mbyll sytë bëhet prapa tyre një pyll i tërë me drizëri, që as gjarpri s’e çan dot”37, që ndihmojnë heroin. Pasqyra: ”Atëherë vëllai i Xinxifilos hedh prapa pasqyrën dhe namëta bëhet një det i madh pa fund, pa anë”38.Vitorja - Domovoj39 në Rusi, shpirt mbrojtës i shtëpisë i cili përfytyrohet si një gjarpër i shkurtër e i trashtë që ruan shtëpinë e që i sjell fat asaj. Vitoret janë tri fatitë e mira që mendohet se i vjinë foshnjës tek djepi natën e tretë të lindjes e i caktojnë fatin që do të ketë në jetë. Vitorja, thuhej se ishte e truallit, ishte e shtëpisë. Edhe kur shtëpia braktisej, besohej se në murët e shembura të saj vazhdonte të rrinte Vitorja, Gjarpri i Shtëpisë. Ai ishte ruajtës, mbrojtës i truallit dhe trualli pa gjarprin e vet nuk vlente për banim. Besimi që edhe në muret e shembura ka gjarpër të shtëpisë shpjegohet me faktin se në të tilla vende të braktisura shihen shpeshherë gjarpërinj që ngrohen në diell40.“Ne e dëgjuam e nuk shkuam në shtëpi, ndehjmë të flemë aty, të gjithë bashkë. Avdiusha u hoth e foli: “Çdo të bëjmë, o djem, po të na dalë domovoj?” Po mbaruar fjalën Avdiusha, dëgjuam se lart mi kokat tona, në tavan, po ecte dikush. Ne kishim rënë të flemë poshtë, kurse ay ecte lart te rrota. Mbajtmë veshin të dëgjojmë: ecte, ecte atje lart; kërcinin e përkuleshin drrasat nënë hapat e tij. Kështu arriti drejt mi kokat tona. Përnjëherësh zuri të buçasë uji. Buçiti sa buçiti, pastaj zuri të vërtitet rrota. U trembëm shumë e shikuam, po nuk pamë njeri”41.

37 Po aty, fq. 364.38 Kuteli, Mitrush: “Tregime të moçme shqiptare”, “Përralla- Xinxifillua, Vepra letrare 4”, “Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, fq. 366.39 Lambertz, Maximilian: “Demonologjia primitive dhe bestytni”, “Studime gjuhësore V”, Eqerem Çabej, “Rilindja”, Prishtinë, 1978, fq. 198.40 Tirta, Mark: “Mitologjia ndër shqiptarë”, “Mësonjëtorja”, Tiranë, 2004, fq. 155.41 Turgenievi, Ivan: “Kujtimet e një gjahtari”, Tregimi: “Luadhi i Biezhës”, “Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve”, Tiranë, 1955, fq. 100.

kujtESë PoEtIkE: Nga RRëNjEt tua... Nga: ZYRAFETE KRYEZIU

Ti mikja ime, me shpirt të projek-tuar mbi bazën e trashëgimisë së t'parëve tu, karakterin dizajnuar

me fortësinë e atyre rrugëve të lashta, të ruajtura me xhelozi nga kohërat furtunë, e thell shumë thell e vendo-sur ndaj kataklizmave të kohës, që u përpoqën të zhbijnë unin tënd e për të prishur mozaikun e rrugës kah shtëpi e vjetër; të asaj shtëpije, ku dhurove buzëqeshjen e parë fëmijërore, e të asaj rruge kalldërm të vjetër, shtruar me ato kubëza gurësh, pasqyrim i qëndresës, nëpër katrahurat e kohës që të përlanë jo rralle gjatë jetës.Aty në qytetin e lashtë e fisnik të Gja-kovës, Ti ruajte folenë e vjetër, e ndër-

tove një të re bri saj.Dua me të thënë se je, pasqyra që krijon profilin e një vajze, gruaje, nëne, të një femre, që përcjelle nëpër vite kahjen e rrënjëve tua, që nga Shkodra, deri në Gjakovë.Rrënjë që shtrihën pa u tkurrur asn-jëherë. Edhe atëhere kur ditët mundo-heshin të na i thyenin e të na bënin të pa qenë.Kur puhizë e lehtë fryen nga brigjet e Shkodrës e të pëkdhelin valët e liqenit plak, Ti mikja ime, përpin me dashuri-në tënde tërë ato valë, dhe shkrihësh në kaltërsinë e tyre.Qëndrimi yt, sinonim i kalasë së lashtë të Rozafës, i asaj bese për heshtjen, gër-

shëtuar fuqishëm me qëndrueshmërinë e Qabratit krenar, që ishte mbrojtës për jetërat në kohërat e krisura.E Ti sikur mbledh tërë atë kalldërm rrugësh dhe e fut brenda krahërorit për ta ruajtur fortësinë ndaj rrebesheve dhe për të treguar pathyeshmërinë e nënës shqiptare.Do të dua që nga larg të them, se vetëm aty në tokën tonë, dhembja dhe gëzimi kanë kuptimin e vërtetë. Kudo tjetër që të jesh, dielli ta fal rrezën rrejshëm, e fluturat nuk të falën dot. Unë ta lak-moj vendosshmërine tënde, qëndrimin, këmbëngulësinë si dhe mëngjeset që pret dhe përcjell në vatrën ku erë e bukës ta shuan ujën e uji rrjedh dhe kri-

poezi 2012 NR.2 37

jon melodinë që i falin valët dhe shuan etjen në deje.Ti i falësh krenare Qabratit plak sepse që të dy bashkë ndat dhembjen dhe gazin. Ay e hapi gjoksin kur shtrigave u vinte erë gjaku dhe për gjah bënin njerinë. E ai të falet ty se je bijë e tij e bashkë në falje zbardhni ditët .

E çka mund të themë tjetër veçse, Ti je një përcjellëse e rrën-jëve që ruajnë me xhelozi BESËN ARBËRORE.

Ramiz SPAHIU

Për një fjalë je bërë nervoze,Për një fjalë je bërë xheloze.

Për një tjetër paskam thënë:duket mirë!Po s’kam thënë ndriçon n’errësirë,po s’kam thënë ka elegancë,po s’kam thënë është si fëllanxë. Nuk kam thënë është dallëndyshëas flutur,nuk kam thënë n’zemër m’është futur,nuk kam thënë se është e bukuras shumë, as pakdhe s’kam thënë kam zënë merak. S’i kam thënë për ty s’kam gjumës’i kam thënë të dua shumë,s’i kam thënë të kam dashnores’i kam thënë ti je hyjnore,s’i kam thënë je mrekullis’i kam thënë të t’ha, të t’pi. S’kam përmendë as flok, as buzëas dhëmb, as syas bel, as gji,se shumë të dua veç ty,edhepse je xhelozeedhepse je nervozeedhepse u bë gjatë e s’jemi parëpër një fjalë!

M A L L Ne ishim bashkë kur dita vinteIshim prapë bashkë, kur nata nxinte.Kaluan ditë, muaj dhe viteJeta na ndau, ti humbe, ike. Më humbe, ike me lot pa fjalëMë mbeti mua loti n’qepallëPrush i pashuar mbuluar n’hiMall prej sa kohë mbajtur n’gji. Kishte shumë kohë s’të kisha parëPo sa të pashë më ndeze mallDhe sytë u njomën, u mbushën lotS’munda t’flas gjë, s’fole gjë dot.Kafshoje buzën matanë përballë

Po sa të pashë më ndeze mallë,Fill sa u shfaqe si yll mengjesiMall i pashuar në mua ndezi.TI DUKESH BUKUR

Ti dukesh bukur, ndaj të duaKur rrin, kur ec, kur flet me shoqenë shesh.Me shtatin e gjatë, të drejtë,Të hollë e të këputurnë mes.

Ti dukesh bukur, ndaj të duaMe flokët e krehur a pakrehursi t’jeshë.Me sytë, me buzët e njomaMe gropëzat në faqekur qeshë.

Ti dukesh bukur, ndaj të duaPër bukurinë qe m’kesi n’përrallë.Dh’akoma më bukur më dukeshDh’akoma më shumë të duaNdofta pse s’t’shoh shpeshveç rrallë. NË QOSHE Në qoshe kur isha me tyMendueshëm t’përcolla me sy, I heshtur, mendueshëm t’shiqojaE di ti se çfarë po mendoja? S’t’a thash, e di ti, s’t’a themKa kohë që kjo zemër më dhem’ Më rrah e më dhem’ për tyDhe i fola veç dy fjalë aty! Dy fjalë i fola tuj qeshëTigreshë je ti, a njerëzeshë? Dëgjova veç dy fjalë tek thosheNjerëzeshë jo, po tigreshë jam në qoshe!

PëR Një FjaLë

përvjetor2012 NR.238

100 VjEt Nga VdEkja E StRINdBERgut – kRIjIMtaRIa E tIj jEtoN Nga Shuquri Sejdijaj

Edhe pas 100 vitesh nga vdekja e tij, suedezi August Strindberg zgjon emocione. Ai ishte shkrimtar, artist, debatues dhe dramaturgu më i njohur suedez në botë.

Pjesët e tij luhen edhe sot e kësaj dite në skena të ndryshme anekënd botës. Ndërkaq në rrugët e Stokholmit mbahet gjallë kujtimi ndaj tij në masën më të madhe të mundshme.

Strindbergu ishte jashtzakonisht produktiv dhe po kaq edhe kontroverz, mendojnë analist të shumtë.

Kur përmendet emri i tij atëherë mendja të shkon patjetër te drama "Babai", më thot një bashkatdhetar.

Para 100 vitesh, më 14 maj 1912, vdiq një nga shkrimtarët më të njohur suedez dhe më i madhi dramaturg, August Strinde-brg. Ky përvjetor në Suedi ka filluar të shënohet me aktivtete të larmishme të cilat do të vazhdojnë gjatë gjithë këtij viti, ndaj viti 2012 u quajt si viti i Strindbergut. Por do theksuar gjithashtu se interesimi për Strindbergun i cili ka qenë një artist shumëdimensional dhe një personalitet qendror i jetës kulturore suedeze për katër decenie me radhë nuk është zbe-hur asnjëherë.

August Strindbergu ka lënë pas vetës një poduksion të jasht-zakonshëm nga fusha e dramës, poezisë, prozës, tekste kri-

tike për shoqërinë dhe teatrin, piktura dhe fotografi. Pjesa dërmuese e këtyre krijimeve do të rikujtohen gjatë këtij viti dhe do të jenë në fokus të aktiviteteve të shumta për 100 vje-torin e vdekjes së tij, në teatrot e vendit por edhe jasht Sue-disë, në holle artistike, biblioteka dhe muze. Shumë nga këto aktivitete të shumta të interesuarit mund ti ndjekun në sajtin strindberg2012.se. Në Muzeun Strindberg, që ishte shtëpia e e fundit e Strindbergut, është vënë ekspoziat me emrin "Strind-bergu në qendër". Përveç si artist figurativ Strinbergu këtu na prezentohet edhe me relacionet e tij private dhe angazhimin e tij shoqëror e politik. Edhe interesimi i tij për shkencë dhe muzikë zë vend të posaçëm.August Strinbergu ishte njeri i madh, i jashtzakonshëm. Por ai ishte edhe kontroverz. Interesimet dhe angazhimet rreth tij janë zhvilluar shumë me kalimin e kohës. Dhe ajo që ishte më stabilja rreth personalitetit të tij si njeri i kulturës mbeten dramat e tij për teatër.

Madje jasht Suedisë Strinbergu njihet më shumë si drama-turg.

Afërsisht 60 pjesë teatrale të Strinbergut do të luhen sivjet në skenat më të mëdha teatrore të Suedisë, disa sosh edhe jasht vendit: " Zonjusha Julia" , " Dhoma e kuqe", "Drejt Damas-kut" , "Ëndrra", “ Vallja e vdekjes” et. Teatri i Radios ka të gjitha incizimet e gati të gjitha pjesëve të Strinbergut gjë që është fantastike. Disa pjesë do të shoqërohen me diskutime bashkë me publikun. Për shembull pas shfaqjes së dramës "Babai" do të zhvillohet një diskutim me një grup të posaçëm - me njerëz që sapo janë bërë baballarë.

Edhe Shqipëria e rikujtoi Strinbergun me shfaqje homazh. Nga fundi i prillit është shfaqur për dy mbrëmje me radhë pjesa "Babai" për të kujtuar dramaturgun e shquar në 100-vjetorin e vdekjes është dhënë në skenën e madhe të Akademisë së Arteve në Tiranë. Aktori Niko Kanxheri ka punuar me studentët e aktrimit, kursi i Mas-terit.

Profesor Niko Kanxheri për gazetën “Shekullit” deklaroi: “Ai zbret me mendjen e tij, me penën e tij, deri tek ato thellësi të errëta që femra mbart me vete si një sekret të jashtëzakon-shëm, që mund t’i kthejë në një pronë të vetën dhe të godasë vetë. Kjo është dhe një jehonë nga jeta e tij private, sepse ai ka vuajtur shumë nga gratë. Ato i kanë marrë fëmijët, e kanë lënë vetëm dhe ka hequr shumë strese dhe shumë periudha të errëta në jetën e tij”. Gjatë shfaqjes të bie në sy lakonizmi, thjeshtësia dhe qartësia e idesë dhe e mendimit, të interpre-tuara nga personazhet. Personazhet e Strindbergut janë tipa dhe karaktere, që mbrojnë e përfaqësojnë të drejtat e njeriut, nxitin ide të guximshme dhe ngrenë në piedestal lirinë. Ata shquhen për mendime të thella, dialogë e batuta, shfaqin nëntekste të fuqishme ideore dhe bukuri artistike. Logjika e dramës përshkohet nga motivi se, për njeriun gjithçka është

August Strinberg

përvjetor 2012 NR.2 39

e mundur dhe e arritshme. Strindberg përcjell një mesazh të rëndësishëm dhe revolucionar në dramën e tij...”

Pos "Babait" në shqip janë përkthyer prej kohësh edhe tregi-met "Përbujtja" dhe "Vjeshta". Ndërkaq në Bibliotekën e Universitetit të Arteve janë të fotokopjuara në shqip disa nga dramat e Strindbergut: “Babai”, “Zonjusha Juli”, “Drejt Damaskut”, “Ëndrra” dhe “Pelikani”.

Strinbergu ishte një personalitet në ndryshim. Por një pikë-pamje ai nuk e ndryshoi kurr: ishte kundër nacionalizmit. Ai sulmoi idenë për kulturën suedezomadhe; ishte kundër idesë për nderimin e mbretërve luftarak suedez si Karli i XII dhe Gustavi i II-të Adolf; ai e definonte vetveten si europian, kështu që në këtë vazhdë ai mbetet edhe më tutje jashtzakon-isht interesant dhe jashtzakonisht modern.

Jashtzakonisht modern dhe univerzal mund të thuhet për Strinbergun si dramaturg dhe si i tillë ai i afrohet Shkespirit, Ibsenit dhe Çehovit, mendojnë kritikët e ndryshëm.

Tematika e dramave të tij është e përjetshme. Ka shkruar afër 60 drama, dhjetë romane dhe po kaq përmbledhje novelash. Po ashtu ka shkruar afër 8 000 letra. Ishte poet lirik gjithash-tu. Si piktor u bë i njohur vetëm pas vdekjes dhe ekspresion-izmi i tij sot vlerësohet lart. Po ashtu eksperimentoi veten edhe në fotografi.

Strindbergu ishte edhe debatues shoqëror që sulmonte in-stitucionet e etabluara, nacionalizmin, militarizmin, kishën, monarkinë por edhe feministët, kolegët dhe miqët e tij. Kjo sillte konsekuenca prandaj familja e tij detyrohej ta shoqëronte jasht vendit kur Strinbergu e ndjente se në Suedi po keqkuptohej.

Më 22 janar 1912 festohej ditëlindja e fundit e Strinbergut me ç´rast mijëra veta ishin mbledhur para shtëpisë së tij në Drottninggatan në Stokholm për ta nderuar dhe uruar shkrim-tarin e sëmurë tashmë. Disa muaj më pas Strinberg vdes në dhomën e tij të gjumit. Por nderimi që ju bë është i incizuar dhe mund të dëgjohet ndër zërat e tjerë në shtëpinë e tij të fundit. Thuhet se 60 000 veta kishin marrë pjesë në varrimin e Strinbergut.Kanë kaluar 100 vite prej atëherë por Strinberg vazhdon të mbetet edhe sot aktual. Si veprat e tij ashtu edhe pikëpamja e tij për femrat dhe jetën private janë temat më të diskutu-eshme. Dhe ka ndër ata që në këto diskutime ndrrojnë pikë-pamjen ndaj Strinbergut. Pse jo, edhe Strinbergu vet ndrronte pikëpamjet e tij dhe siç e thoshte vet në një shkrim: pandër-prerë marrë informacione të reja prandaj ndrroj pikëpamjet.Citate të njohura nga Strindbergu:

" A do të mund të ekzistonte kapitali pa punë? Jo!"" Çdo gjë është relative, madje edhe mosha."" Femrat mund ta ruajnë mirë sekretin vetgëm me një kusht - që t´mos ia keni treguar".

Zgjohej më së voni në ora shtatë të mëngjsit. Kafen e bënte vet. Kurrkujt nuk i lejohej t´ia bënte kafen, shkruante ai dhe kështu të rikujton Emanuel Swedenborgun dhe Honoré de Balzac të cilët kishin adete të njejta: Kafen gjithëkush ia bën vetvetës! Pas ritualit të zierjes së kafes, një apo dy filx-hana kafe, vinte koha e shetisë së mëngjesit: " Mëngjesi ka të mbarat e veta duke rinuar shqisat, duke i ringjallur ato të cilat gjatë ditës sikur avullohen"./Torsten Eklund "Letrat e Strinbergut", Bonniers,1946/.

Statuja e Strinbergut në Stokholm

libra të rinje2012 NR.240

Botime të reja

“Veç një zemër” - Libër që frymon me kohën dhe dashurinë Në botim të Lidhjes së Shoqatave Shqiptare Iliria doli nga shtypi libri poetik i Shuquri Sejdijajt “Veç një zemër”.

Frymëzimi poetik, si një gurrë që gjithnjë është e gatshme të rrjedhë, si një vullkan që poashtu gjithnjë është në gatishmëri shpërthimi, mund të thuhet se është

pasuria e krjiuesve, por tek poetët frymëzimi ka një rrjedhsh-mëri paksa më prekëse.Nëse do të bënim fuqizimin e ndjenjës në shprehjet poetike, në figurën e vargut dhe në vokabularin shpirtëror të krijuesit atëherë, krijuesit që kanë patur fatin të jetojnë në mërgim, gjithmonë, ai fat i ka bërë që të japin një erupcion më të fuq-ishëm shpirtëror.Shuquri Sejdijaj, gazetari dhe krijuesi që jeton në Stockholm, me se dy dekada, komunikimin e tij me mërgimtarët dhe me të gjithe ata që janë adhurues të radios e bëri përmes lajmeve, reportazheve e intervistave në Radio Suedinë. Zërin e tij më parë e ndëgjonim përmes Radio Prishtinës. Mirëpo vargjet e tij, delli i tij krijues e jo rrallë satirik vinte në shprehje herë here në ndonjë nga revistat e gazetat tona por edhe në mani-festime të ndryshme me karakter kombëtar dhe në manifes-timet letrare.Dhe, tani shkrimtari njëkohësisht edhe redaktori i revistës sonë “Besa” Shuquri Sejdijaj, për lexuesit sjell frymëzime mërgimi të mbledhura në një libër, të ndarë në katër cikle dhe të titulluar thjeshtë e aq fuqishëm “Veç një zemër”. Aku-mulimi i bashkëudhëtimit shpirtëror me njerëzit e gjakut e kombit në vuajtjet e dekadave të fundit që në njërën anë sol-lën dhunë e gjak nga pushutesit e në anën tjetër kulmuan me lirinë e Pavarësinë e Kosovës dhe realizimin e ëndërrës shek-

ullore për liri, shpërtheu lëvozhgën e sekretit shpirtëror dhe shfaqi në sipërfaqe, ato vargje,me të cilat arrin të pushtojë ndjenjën e atyre që e duan fjalën e lirë. Gjhithsesi, ky libër, me poezi nga Shuquri Sejdijaj, jo vetëm që frymon bukur me kohën por, dhuron edhe anën artisitike të të lexuarit. Dhe, au-tori këtë e ka bërë edhe si dhuratë në 100 vjetorin e Pvarësisë së Shqipërisë. Se, krejt këto vite, frymuan vetëm njëshëm, pulsuan njëshëm dhe arritën që një zemër, një dashuri të ku-rorëzoi shtegëtimet shekullore, ëndërren për liri dhe gëzimin për te.Të gjithë kapitujt e kanë një arrijtje dhe kuptim poetik. Por, autori ka bashkëvuajtur me kaptinën më të hidhur të luftës për lirinë e Kosovës dhe porosia e tij që liria ti ujit lulet bënë edhe zbërthimin metaforik e kuptimplot të syzheut të kriji-meve të tij.Ky libër që botohet nga Lidhja e Shoqatave Shqiptare Ilira, tani është në duart e lexuesve dhe promovimi i tij bëhet në Stockholm në 134 vjetorin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, në organizim të Shoqatës UNIKONMB dhe të Lidhjes së Shoqatave shqiptare Ilira.Redaktor i librit është shkrimtari ynë Rizah Sheqiri. Libri u shtyp në shtypshkronjën Euro Print në Prishtinë.Libri “Veç një zemër” është simbolika e bashkimit dhe iden-titetit!

Muhamed Krasniqi

libra të rinje 2012 NR.2 41

Për liri ♥A ka fjalëmë të rrebta dhe më të ngrohta,a ka dashurimë të fortë se ajo që n´rrugë të vraupër Lirinë e Kosovës?

Prej nga je? ♥Ti më pyet prej nga jam Dhe pse kam ardhë në Suedi, Si rruga që ishte e gjatëDurimin duhet ta kesh ti.

Kur më sheh vetëm e të rrudhurMos mendo se jam i dehur, Malli qenka fjalë e madhe mike Dhe po u bëka edhe më i madh kur s´ke liri.

Tokë shqiptare i themi ne shq-iptarëtJu i thoni Albanien e ne themi Shqipëri,Ndaj prej andej unë vi.

E në parkun e qytetit Tregoj historiPër miken time të re n´Suedi...Shs.

aktuale2012 NR.242

Ne fund të tetorit 2010 re-

porteri Diamant Salihu nga gazeta “Expressen” për llogari të gazetës bleu një armë në Malmö. Përmes këtij akti Expres-sen provoi të hu-lumtonte pohimet se në këtë qytet

jugor të Suedisë mund të blesh armë sa çil e mbyll sytë. Dia-mant Salihu e bleu armen në kohen kur një vrasës serial sul-monte banorët e zakonshëm në qytetin e Malmës.Ka qenë kryeredaktori i gazetës ai që kishte marrë vendim për blerjen e armës në Malmë, ka thënë prokurori i dhomës Jör-gen Larsson. Sipas tij shefi i lajmeve kishte dhënë sinjalin e gjelbrt për reporterin Diamant Salihu që të blinte armën. Pasi ai kishte blerë armën e kishte transportuar atë në një makinë dhe mbajtur në një dhomë hoteli para se të dorëzohej arma në polici.Gjykata doli me verdiktin e saj dhe dënoi reporterin Diamant Salihu me gjobë prej 14.400 krona (1.600 euro) për shkeljen e legjislacionit për armët e zjarrit, kryeredaktori Thomas Mattsson me një gjobë prej 30.000 krona ( 3,300 euro) për nxitje të Dia-mant Salihut për të thyer ligjin, ndërsa ish redaktori i lajmeve në Expressen Andreas Johansson me një gjobë prej 13.500 krona (1.500 euro) për bashkëpunim. Gjobat do të rriten nëqoftëse përsërisin veprat.“Është tronditëse që gazetarët do të trajtohen si kriminelë për shkak të një pjese të raportimit investigativ, reagojnë “ Report-erët pa Kufij . “Hulumtimi i gazetës “Expressen” përfshinë në mënyrë të qartë një çështje më interes publik. Informacioni i marrë nga ana e reporterit ishte i rëndësishëm për shoqërinë në pergjithesi.“Ne shpresojmë se këtë vendim do ta përmbys gjykata e apelit dhe gazetarët do të shkarkohen nga akuzat e ngritura kundër tyre. Mundësia për të bërë gazetari investigative në Suedi është në rrezik. Nëse gazetarët nuk mund të hetojnë tema të ndjeshme, atëherë raportimi investigativ nuk ekziston. “ thuhet ne reagimin e organizatës “ Reporterët pa Kufij.Në vendimin e gjykatës thuhet se ajo kishte marrë parasysh të drejtën për informim. Ajo gjithashtu tregon faktin se revolja ishte dorëzuar në polici dhe se këto fakte përbënin një rretha-në lehtësuese. Gazetarët thanë se do të paraqesin një ankesë,

për të cilat afati i fundit është deri me 8 qershor. Ulf Isaksson, avokat i kryeredaktorit Thomas Mattsson, u tha gazetarëve Pa Kufij se ai ishte “zhgënjyer” nga vendimi duke pohuar se “ve-primet në asnjë mënyrë nuk përbënin krim.”Diamant Salihu në fjalën e tij para prokurorit Jörgen Lars-son tha gjithashtu se “Gazetarët janë të shqetësuar për atë që prokuroria mund të ketë ndikim në gazetari. Duke ndjekur raportet e lajmeve rreth asaj se çka po ndodhte në Malmë në vjeshtë të vitit 2010 kur vrasësi serik terrorizonte banorët e qytetit, kur politikanët flisnin në lidhje me ashpërsimin e ligjit për armë, ky ishte motivimi im”, tregon korrespondenti i Ex-presen Dimant Salihu duke treguar se e gjate gjithë kohës ka pasur raporte me shefat e gazetës dhe me policinë e cila kishte ardhur ne dhomën e hotelit!Ky rast mund të ketë një ndikim negativ në pozitën e Suedisë ne indeksin e lirisë se shtypit, mendojnë Reporterët pa Kufij.Gjykata doli me këtë vendim duke dënuar gazetarët njëkohë-sisht në kohën kur në Suedi dhe Norvegji po zhvillohet pro-cesi gjyqësore kundër dy vrasësve, Anders Behring Breivik (Norvegji) dhe Peter Mangs (Suedi) e ku terroristi Norvegjez i ka dërguar një letër të gjatë suedezit Peter Mangs, i aku-zuar si vrasësi serik në qytetin e Malmës. Nga veprimet e tij reporteri Diamant Salihu deshti ta provojë se sa lehtë është për kriminelët të vine deri te arma . Anders Behring Breivik nga burgu tregon se e admiron suedezin vrasësin serik ne

Malmë dhe tani dëshiron ti ofrojë mbështetjen e tij për Mangs gjatë gjykimit, bën të ditur gazeta norvegjeze Dagbladet.Edhe në të kaluarën gazetarët janë përballur me drejtësinë për raste të ngjashme. Jan Guillou psh. kishte vepruar ngjashëm 1966 dhe një vit më pas prokurori e kishte vlerë-suar se nuk kishte qenë vepër penale; më 2006 Expressen pat dorëzuar një revolver te Policia krimi-

nale dhe pat marrë falënderim, më 1995 Aftonbladet kishte vepruar ngjashëm, media të ndryshme bëjnë reportazhe të ng-jashme si Sky News e shume te tjera.Askush nuk kërkon që gazetarët të mos dënohen në rast se vërtetë kryejnë vepra kundërligjore. Para ligjit të gjithë duhet të përgjigjen njëlloj. Por siç tha kryeredaktori i “Expressen”, reportazhi nga Malmë i bërë nga gazetari Diamant Salihu faktikisht nuk ishte i kundërligjshëm. Gazetarët e kanë për detyrë veç tjerash të hulumtojnë dhe ti pasqyrojnë dobësitë shoqërore, gjë që u dëshmua edhe me reportazhin e gazetarit Diamant Salihu.

Skandaloze: Suedia dënon gazetarët!Nga Astrit Gashi (Revista Besa) - Malmë

Me shqiptimin e dënimeve në Malmë ka përfunduar procesi gjyqësor kundër tre gazetareve të gazetës më të madhe të mbrëmjes "Expressen". Njëri nga gazetarët e dënuar është edhe suedezo-shqip-tari Diamant Salihu, korrespondent i gazetës Expressen në Londër. Dy të dënuarit e tjerë janë kryereda-ktori Thomas Mattsson dhe ish redaktori i lajmeve në Expressen Andreas Johansson.

humor 2012 NR.2 43

KTHIMI I BABURES NË PUBLIC SERVICE

Ngjarja që do t´ua tregoj ka ndodhur nga fundi i viteve 1980. Redaksia e Programit Informativ Politik, PIP, kishte pranuar tre gazetarë të rinj, një femër dhe dy

meshkuj. Të tretë nuk shikoheshin me sy të mirë nga stafi ekzistues i gazetarëve. Madje që të tretë quheshin si langonjtë e Mishës. Gazetarja e re thoshte se kishte mbaruar fakultetin por i mungonte përvoja. Sa i përket gazetarisë ajo s´merrte erë në profesion. Një ditë m´u afrua dhe me gjysmë zëri më pyeti se ku i merrnim gjithë këto pyetje që po ua bënim të intervistuarve! Po kjo thash me vete?! E shkreta po menduaka se ka formularë me pyetje të gatshme! E paska marrë n ‘qafë ai që na e solli. Dhe kur këtë gjë po ia tregoja një kolegut tim që tani gjendet në Gjermani, kapi kokën e pastaj tha gjynah që se kishte pyetur atë se do ta drejtonte direkt te kryeredaktori Baburja që ta shihte se çfarë marifeti kishte sjellë në redaksi!...Do të kalojnë shumë vite dhe një ngjarje tjetër do të përsëritet, pothuajse me të njejtat absurditete, veçse me format e kohës së këtij shekulli. Një gazetar i një gazete më mori në telefon dhe më luti që ti përgjigjesha pesë pyetjeve. Pas pak minutash mora një mejl prej personit të njejtë dhe kaloi një far kohe deri sa kuptova që unë vet do të formuloja përgjigjet në tekst. Njëfar ndjenje në rritje më thoshte se po mashtrohesha. Mendohesha dhe po vreja se kisha të bëjë me një nga gazetarët më të lehtë e mendjelehtë.Ha, ha, ha. Nuk mund ta ndal të qeshurit as sot e sa herë që më kujtohet ky rast. Me kalimin e viteve jam intervistuar disa herë nga gazeta të ndryshme tek të cilat poashtu si rutinë ishte bërë dërgimi i mejleve me disa pyetje ku unë jepja përgjigjet me shkrim e lexuesit kishin lexuar intervistat e mia që unë vet i kisha qepur sipas qejfit tim! Por për këtë punë ishte paguar gazetari që s´lodhej fare në saje të copy/paste.Histori të përafërta më ka rënë të dëgjoj edhe prej të tjerëve. Dhe kështu nuk dihet më i kujt është teksti i botuar. I gazetarit apo i imi? Kush është autori?Përvoja ime si gazetarë më kishte mësuar që të merresh me gazetari veç tjerash do me thënë të dërgosh informacionin, të bësh reserach, të intervistosh, të analizosh, të kuptosh e të përpunosh materialin dhe në fund ta përcjellësh te publiku. Në kohë moderne këto gjëra kanë filluar të bien, ndërkohë që në këto gjëra që po zhduken qëndron pikrisht krijimi i besimit te lexuesi, dëgjuesi apo shikuesi.Një çështje tjetër na del tani, si puna e Drejtësisë në një Minutë. Pushtetmabjtësit si trajtohen? Njëlloj ndoshta. Mos edhe ata japin përgjigjet si të duan mes mejlave dhe...Kush shikon të vërtetën? Drejtësia Në Një Minutë? Jeta në Kosovë? Pa rrotlla? Bota sot? Zëri? Epoka e Re?...

Ose si thoshte deputet Baburja për gazetat e sotme, të shkruara, në internet apo në etër. Kohëve të fundit bisedat i niste pikrisht me pyetjen: Pse të blej gazeta kur të njejetën intervistë ose të njejtin opinion e gjej të botuar tek të gjitha gazetat, në të gjitha adresat mediatike në internet, shpeshëherë edhe në në fb... Ndaj gërthiste Baburja, ku mbet konkurenca e medias?! Sigurisht po ju kujtohet Baburja? Ai kishte dështuar vërtetë me projektin e specave dhe gazetat e kishin kritikuar keq, po tani ai dëshiron të kthehet si triumfues, pikrisht në betejën me mediat. Punohet tha ai pa kurrfar takti. Njeriu s´di kur fillon e as kur mbaron një program. Familjarizmi ka lëshuar aq rrënjë e lozë te mediat tona sa s´mbetet mënyrë tjetër veç ti çkulësh tërsisht për ti kaluar dobësitë që po godasin konsumatorin. Konsumatorin? Dhe shih, tha Baburja, të gjitha duan të bëhen Public Service! Po public service do të thotë të punosh për dëgjuesin, shikuesin...E bëjnë këte? Drejtësia Në Një Minutë?!... Gazetat fitojnë dhe kursejnë ne saje te copy/paste por humbin në besimin dhe në pavarësinë si mjete të informimit, nuk arrijnë të jenë të pavarura. E Baburja shprehet kësaj radhe shumë i sigurtë: lexuesit s´kan lidhje se për çka paguajnë, njëlloj është në mos më keq me shikuesit dhe dëgjuesit e radiotelevizioneve. Mos më thënçin deputet Baburja po su ktheva një ditë në krye të televizionit. Atëherë do ti shohësh ti si do flasin. Nuk do bëjnë më programe promovuese në veten e parë, as do luajnë rolin e gjyqatrit, as të pushtetmbajtësit. Nuk do bëjnë marketing politik për vetveten e as debatuesit nuk do përlahen nëpër studio. Rregulla do të ketë dhe rregullat do respektuar. Deputet Baburja e parandjen. Diçka e madhe do të ndodhë me karrierën e tij. Parlamenti nuk e mban ngrohtë, janë ngritur fjalë. Kthimi te media, ku kishte filluar karrierën para shumë vitesh, e kishte joshur gjatë gjithë kohës. Por edhe këtu ka diçka që ia zë rrugën. Mbrëmjeve nuk e zë gjumi.Ndjehet i shqetësuar, me stomak të trazuar. Në mendje konstrukton skenare e skenare. Ai që do t´ia mundësonte këtë kthim te media është pikrisht deputet Gjembi, i njohur për kontakte të etabluara por në sytë e tij duket si armik i përbetuar i Baburës. Ti je krymbi i shoqërisë. Vetëm do zvarritesh dhe zvarranik do të mbetësh ia kishte krisë Gjembi në një debat televiziv. Kishin ngritur zërin dy deputetët në konflikt, edhe të ftuarit e tjerë. Kishte drejtues programi mund të pyesni ju? Ai më mirë të mos ishte fare se edhe ashtu nuk u ndje që drejtonte program. Kush se merrte vesh se kush kur flet!....Të nesërmen gazetat kishin nxjerrë prap në faqen e parë: Grushtohet deputet Baburja, Gjembi shtrinë përtoke Baburen, Baburja sfidon Gjembin, Deputetët dhunojnë studion...Shuquri SEJDIJAJ

MIRë SE ERdhët tE Shuqa

Editorial2012 NR.244

Lidhja e Shoqatave Shqiptare Iliria/ Albanska riksförbundet Iliria

Enti shtetëror i kulturës në Suedi Statens kulturråd i Sverige