bentuk,jenis sastera

5/19/2018 bentuk,jenis sastera

1/21

1

1.0 Pengenalan

Ilmu kesusasteraan ini bermula dengan sastera lisan. Dalam kategori sastera lisan

itu, dipercayai bermula dengan genre puisi. Pandangan ini logik kerana genre

sastera yang mula-mula diperdengarkan kepada seseorang, misalnya orang Melayu

ialah lagu mendodoikan anak. Walaupun bayi tidak faham, namun irama dodoi

yang merdu itu mampu mententeramkan bayi dan membuat bayi lelap serta tidur

dengan nyenyak.

Perkembangan masyarakat yang pesat pada hari ini telah mengubah dan

menjarakkan hubungan sastera dan kehidupan. para ibu yang bekerja sebagai

pencari nafkah kini tidak sempat lagi menyanyikan kepada anak-anak mereka

semasa tidur. Akibat daripada perubahan dan perkembangan masyarakat kini, maka

sastera juga telah berubah menjadi satu bidang kegiatan yang khusus dan

tersendiri. Sastera menjadi hasil ciptaan seorang sasterawan yang diiktiraf oleh

masyarakat melalui hasil-hasil karyanya yang dianggap bermutu. Sastera yang

dahulunya dianggap bersifat kolektif dan hak milik bersama masyarakat namun

sekarang ini menjadi kegiatan peribadi yang berhubung dengan pernyataan diri dan

hak cipta.

2. 0 Konsep Kesusasteraan

Kesusasteraan Melayu adalah merujuk kepada hasil karya dan ciptaan seni yang

terdapat dalam kalangan masyarakat Melayu. Kesusasteraan merupakan satu

bentuk ciptaan seni yang disampaikan melalui bahasa. Menurut Siti Hajar Abdul Aziz

(2011), kesusasteraan ialah satu bentuk ciptaan seni yang disampaikan melalui

bahasa. Perkataan kesusasteraan terbentuk daripada perkataan Sanskrit, iaitu

sastera yang bermaksud huruf atau buku indah. Sastera dari segi makna yang

umum membawa maksud bahasa yang digunakan dalam kitab-kitan. Manakala

kesusasteraan pula, menurut makna kamus ialah hasil seni atau karya tulisan dalam

bentuk prosa atau puisi yang mempunyai ciri-ciri keistimewaan tertentu. Seni

kesusasteraan pula ialah seni karang-mengarang bahan-bahan sastera yang

berbentuk puisi dan juga prosa.

Dalam bahasa Melayu, kesusasteraan membawa seerti dengan perkataan

literature dalam bahasa Inggeris. Istilah kesusasteraan yang digunakan dalam


2/21

2

bahasa Melayu berasal daripada Sanskrit, iaitu sastra.Kata dasar sas- bermaksud

mengarahkan, mengajar atau memberikan petunjuk, manakala tra merujuk kepada

alat. Sastra bererti alat untuk mengajar. Awalan su-memberikan erti baik atau indah.

Imbuhan ke- dan an pula membawayang menyeluruh, iaitu segala yang tertulis,

yang ternilai seni dan estetik serta dengan maksud memberikan panduan, petunjuk

dan pengajaran.

Namun, ada juga yang mengatakan sastera ialah seni bahasa. Sastera

merupakan ungkapan spontan daripada perasaan yang mendalam. Selain itu

sastera ialah ekspresi fikiran melalui medium bahasa. Manakala maksud fikiran pula

ialah idea-idea, pandangan, perasaan, pemikiran dan semua kegiatan mental

manusia. Sastera juga merupakan inspirasi kehidupan manusia yang diserlahkan

dalam sebuah karya tulisan yang indah. Disamping itu, sastera juga merupakan

semua karya yang memuatkan perasaan kemanusiaan yang mendalam dan

kebenaran moral dengan sentuhan keikhlasan, keterbukaan dan keluasan

pandangan yang telah dinukilkan dalam bentuk yang indan dan mempersonakan.

Sesebuah hasil kesusasteraan yang bermutu tidak mempamerkan bahan

atau menggunakan bahasa dan olahan yang indah sahaja, tetapi harus juga memiliki

unsur-unsur intelek, tersirat dengan emosi dan perasaan, penuh dengan ekspresi

dan imaginasi serta kaya dengan ciri-ciri kreatif. Faktor penting yang perlu ada di

dalam penghasilan sastera iaitu penggunaan teknik dan gaya penulisan yang baik

dan menarik.

Oleh itu, kesusasteraan haruslah bersifat positif dan mempunyai ciri-ciri

tertentu seperti berikut :

a) Keindahan

Ia merujuk kepada gaya dan lenggok bahasa yang digunakan dalam karya

sastera dapat menyerlahkan keindahan sesebuah hasil karya itu. Keindahan

itu bergantung pada kesatuan unsur yang dapat membentuk suatu susunan

atau struktur karya sehingga menjadi sesuatu yang bulat dan utuh. Hasil

karya tersebut dikatakan indah sekiranya organisasi unsur-unsur yang

terkandung di dalamnya yang memenuhi empat syarat, iaitu keutuhan,

keselarasan, keseimbangan dan berfokus atau pusat penekanan sesuatu

unsur. Sebuah karya seni yang indah mengandungi kesemua unsur

bentuknya secara lengkap.


3/21

3

b) Mencerminkan Pengalaman

Pengalaman merujuk kepada tindak balas yang utuh daripada jiwa manusia

yang digambarkan secara realiti. Perkara ini disebut utuh disebabkan bukan

hanya merujuk kegiatan fikiran akan tetapi juga kegiatan perasaan dan

imaginasi. Realiti merupakan sesuatu yang dapat merangsang atau

menyentuh kesedaran manusia, sama ada yang berada di dalam atau di luar

dirinya. Manakala gagasan, perasaan dan gambaran khayalanyang muncul

atas kesedaran penulisnyaakan dapat mewujudkan pengalaman baharu.

Akan tetapi, realiti pula merupakan sesuatu yang berada di luar diri

seseorang, contohnya sesuatu peristiwa yang berlaku di hadapan mata

ataupun perkara yang dialami oleh dirinya sendiri.

c) Pengalaman Seni

Melalui peristiwa sastera, pembaca dapat memahami dan merasai fikiran dan

perasaan pengkarya. Namun demikian, tidak mencukupi jika seseorang

pembaca itu memahami dan merasai isi hati pengkarya semata-mata.

Pembaca harus sedar akan nilai-nilai lain yang terkandung di dalam karya

sastera itu, iaitu nilai-nilai yang berhubungan dengan cara pengkarya

menyampaikan pengalaman biasanya. Nilai karya sastera bukan hanya

terletak pada perkara yang disampaikan., tetapi juga pada cara dan bentuk

penyampaian.

d) Karya Seni

Terdapat tiga perkara yang dapat membezakan karya sastera dengan karya

bukan sastera iaitu bersifat fiksyen, nilai-nilai estetik dan gaya bahasa yang

khusus. Fiksyen bermaksud karya sastera yang dihasilkan melalui imaginasi

pengkarya berdasarkan pengalaman dan atau tindak balasnya terhadap alam

realiti. Manakala nilai-nilai estetik pula membolehkan pengkarya

mengungkapkan isi hati dengan sejelas-jelasnya dan mendalam. Sastera

sebagai karya seni perlulah mempunyai ciri-ciri seperti keutuhan,

kesimbangan, keselarasan dan penekanan. Hasil karya sastera tidak hanya

mementingkan bentuk ungkapan yang indah malah untuk mendapatkan hasil

karya sastera yang bermutu turut menitikberatkan bentuk, isi, ekspresi dan

bahasa. Semua unsur inj tidak dapat berdiri sendirian sebaliknya merupakan


4/21

4

satu kesatuan yang tidak sewajarnya dipisahkan. Sebagai hasil karya dan

kegiatan seni yang berhubungan dengan ekspresi dan penciptaan, ciri-ciri

sastera yang selanjutnya dapat disenaraikan seperti berikut:

i. Sastera ialah seni dan bukan ilmu semata-mata.

ii. Sastera ialah satu komunikasi.

iii. Sastera mempunyai keteraturan.

iv. Sastera ialah alat hiburan.

v. Sastera ialah karya yang berintegrasi.

vi. Sastera merupakan ekspresi pengkarya.

3.0 Bentuk Karya Kesusasteraan

Kesusasteraan Melayu yang ada di Malaysia khususnya dan di Nusantara

umumnya, dapat dibahagikan kepada dua bahagian iaitu Kesusasteraan Melayu

Tradisional dan Kesusasteraan Melayu Moden.

Rajah 1 : Kesusasteraan Melayu

(Sumber : Nota kuliah)

3.1 Kesusasteraan Melayu Tradisional

Kesusasteraan Melayu Tradisional atau disebut dikenali juga sebagai

Kesusasteraan Melayu Klasik dapat dibahagikan kepada dua hasil iaitu

Kesusasteraan Melayu Tradisional Lisan dan Kesusasteraan Melayu Tradisional

Tulisan.

Kesusasteraan Mela u

Kesusasteraan MelayuTradisional

Kesusasteraan MelayuModen


5/21

5

Rajah 2 : Hasil Kesusasteraan Melayu

Manakala daripada segi bentuknya iaitu Kesusasteraan Melayu Tradisional

yang dapat dibahagikan juga kepada dua bahagian iaitu Prosa Melayu Tradisional

dan Puisi Melayu Tradisional.

Rajah 3 : Bentuk Kesusasteraan Melayu Tradisional

3.2 Kesusasteraan Melayu Moden

Kesusasteraan Melayu Moden mencakupi karya-karya kesusasteraan Melayu yang

terdiri daripada pelbagai genre seperti yang berikut:

a. Cerpen

b. Drama

c. Novel

d. Sajak


Prosa Puisi


Lisan Tulisan


6/21

6

Rajah 4 : Genre Kesusasteraan Melayu Moden

Manakala daripada segi bentuknya pula, Kesusasteraan Melayu Moden sama

dengan Kesusasteran Melayu Tradisional yang juga dapat dibahagikan kepada dua,

iaitu Prosa Melayu Moden dan Puisi Melayu Moden.

Rajah 5 : Bentuk Kesusasteraan Melayu Moden

4.0 Jenis Karya Kesusasteraan

Karya sastera sebagai hasil seni mempunyai tiga ciri utama iaitu bersifat imaginasi,

adanya nilai-nilai seni dan kreativiti serta nilai estetik dari segi penggunaan bahasa.

Namun demikian, secara praktiknya antara satu jenis karya sastera dengan karya

sastera yang lain masih berbeza-beza tentang ketiga-tiga ciri tersebut.

Kesusasteraan Melayu dari segi kjenis dapat digolongkan kepada tiga kategori

utama, iaitu kesusasteraan Melayu tradisional, kesusasteraan Melayu klasik dankesusasteraan Melayu moden.

Kesusateraan Melayu Moden

Drama

Novel

Sajak

Cerpen

Kesusasteraan Melayu Moden

Prosa Puisi


7/21

7

4.1 Jenis Kesusasteraan Melayu Tradisional

4.1.1 Prosa Tradisional

Rajah 6 : Jenis-jenis Prosa Tradisional

a) Sastera Rakyat (Lisan)

Sastera lisan ialah hasil-hasil sastera Melayu lama yang disampaikan secara lisan

iaitu dipertuturkan. Sastera lisan merupakan hasil sastera yang dimiliki oleh

masyarakat Melayu, disebarkan dan dituturkan daripada satu generasi ke satu

generasi secara lisan.

Masyarakat Melayu yang menghasilkan sastera lisan masih bersifat

tradisional, ketinggalan dari segi teknologi, masyarakat yang masih mengamalkan

sistem sosial yang terikat dengan semangat kerjasama dan kolektif, masyarakat

yang masih statik serta tidak banyak hubungan dengan masyarakat luar.

Sastera lisan merupakan hak milik bersama (kepunyaan) Bangsa Melayu. Ia

hidup dalam masyarakat Melayu tradisional secara lisan atau secara dituturkan.

Sebab itulah sastera lisan ini tidak diketahui nama pengarang atau penulisnya. Juga

tidak diketahui bilakah ia dicipta. Sebagai sastera yang tersebar secara lisan sastera

banyak mengalami perubahan dan tokok-tambah serta penyesuaian. Tokok-tambah

dan penyesuaian dilakukan bagi menyesuaikan cerita tersebut dengan situasi

setempat.

Naratif

Naratif lisan

Mitos

Legenda

Cerita Rakyat

Naratiftulisan

Sastera sejarah

Sastera hikayat

Sastera panji

Sasterakepahlawanan/Epik


8/21

8

Perubahan masa dan zaman membawa perubahan kepada corak

penyebaran secara lisan. Pada masa kini, hasil-hasil sastera lisan telah dibukukan,

yakni ditulis. Tradisi lisan yang mencirikan karya-karya sastera lisan telah menerima

perubahan kepada bentuk bertulis.

Sungguhpun, masyarakat telah mengamalkan sistem tulisan, namun tradisi

lisan tetap hidup didalamnya. Sastera lisan tetap merupakan sastera lisan sekalipun

telah menjadi bahan tertulis.

Karya-karya sastera lisan yang telah dibukukan masih mengekalkan ciri-ciri

kelisannannya, malah mempunyai ciri-ciri tersendiri. Pada masa kini, kita boleh

membaca cerita-cerita rakyat ini melalui buku-buku yang dihasilkan dari kemajuanmedia cetak.

Naratif lisan pula boleh dipecahkan lagi kepada tiga genre yang utama iaitu:

1. Mitos

2. Legenda

3. Cerita rakyat

* Cerita rakyat terangkum di dalamnya beberapa jenis cerita lagi seperti cerita

binatang, cerita jenaka, cerita Lipur Lara dan cerita teladan.

b) Sastera Istana (Tulisan)

Apabila masyarakat Melayu mula menerima pengaruh Islam, mereka telah

menerima juga bersama-sama sistem tulisan. Maka berlakulah satu perubahan

besar dalam penghasilan karya kesusasteraan iaitu peralihan daripada lisan kepada

tulisan. Satu perkara yang harus difahami dengan mendalam ialah kebolehan

menulis lebih berpihak kepada golongan bangsawan yang berdekatan dengan pihak

istana. Sedangkan golongan rakyat biasa masih kekal dengan kaedah lisan. Dengan

itu lahirlah karya-karya kesusasteraan yang berpusatkan istana. Karya-karya

kesusasteraan ini ditulis menggunakan tulisan jawi dan penciptaannya lebih kepada

untuk memenuhi kehendak golongan istana.

Sementara itu naratif tulisan terbahagi kepada lima genre iaitu:

1. Sastera sejarah

2. Sastera hikayat


9/21

9

3. Sastera sastera panji

4. Sastera kepahlawanan / epik

5. Sastera agama

4.1.2 Puisi Tradisional

Puisi tradisional merujuk kepada susunan perkataan dalam bentuk karangan

berangkap atau suatu bentuk pengucapan dalam susunan yang istimewa

berbanding dengan pengucapan biasa seperti yang digunakan dalam pertuturan

sehari-hari serta bahasa yang mementingkan kebenaran daya intelektual dan logika.

Bentuk, pemikiran dan fungsi Melayu tradisional masih dikekalkan oleh masyarakat

seperti keadaan tradidionalnya. Puisi tradisional juga dikenali sebagai puisi lisan

yang berkembang dalam kesenian rakyat. Sesetengah bentuk puisi tradisional

seperti mantera dan teromba mengandungi unsur ritual dan bersifat magis.

Puisi Tradisional

Naratif Bukan Naratif

Syair i. Pantun

ii. Gurindamiii. Endoiiv. Rejangv. Dikir/Zikirvi. Rubaivii. Nazamiii. Masnawiix. Ghazalx. Berzanjixi. Qitahxii. Selokaiii. Terombaiv. Talibunxv. Peribahasa berangkapvi. Mentera

Rajah 7 : Jenis-jenis Puisi Tradisional


10/21

10

Jenis-jenis Puisi Tradisional

Antara jenis-jenis Puisi Tradisional seperti di bawah:

a. Bentuk naratif

i. Syair

Syair merupakan bentuk puisi tradisional ciptaan dan kepunyaan orang

Melayu yang mendapat pengaruh Arab dan Parsi. Kata syair berasal daripada

istilah Arab shir yang bererti puisi dan shar yang bererti penyair, pengarang

atau penyajak. Istilah ini berkembang dalam pelbagai bahasa Nusantara

seperti sae, saiyo, sair, singir dan syair. Dalam puisi Melayu tradisional,

bentuk syair dipercayai diperkenalkan dan dikembangkan oleh Hamzah

Fansuri (Syair Burung Punggak, Syair Perahu) sekitar abad ke-16 dengan

tujuan mengajarkan agama Islam.

Ciri-ciri Syair.

Syair mempunyai beberapa 10nsur, antaranya:

a) Empat baris serangkap.

b) Jumlah perkataan dalam setiap baris tiga hingga lima patah perkataan.

Jumlah suku kata bagi setiap baris lapan hingga dua belas suku kata.

c) Tergolong dalam jenis puisi kata.

d) Skema rima hujungnya sama iaitu aa;aa.

e) Keempat-empat baris dalam satu rangkap adalah kesatuan idea namun

rangkap berkenaan tidak dapat berdiri sendiri.

f) Dalam satu baris terdapat satu hentian yang ditandai dengan jeda.

g) Serangkap syair akan diikuti rangkap seterusnya untuk membawa satu

kesatuan yang lengkap sebagai satu cerita atau pemerian peristiwa.

h) Isi syair umumnya merupakan cerita atau pemerian yang panjang sama

ada mengenai kisah percintaan, keagamaan, falsafah, pengajaran dan

sebagainya.

b. Bentuk bukan naratif

i. Pantun

Pantun ialah sejenis puisi Melayu tradisional yang digunakan untuk

menyampaikan pemikiran dan perasaan yang gembira, sedih, rindu, marah

dan sebagainya. Mengikut kajian, asal perkataan pantun mungkin


11/21

11

berdasarkan kata toen, tuntun, tonton, tuntun, atuntun, matuntun, panton,

pantun yang digunakan dalam pelbagai bahasa di Nusantara. Maksudnya

merujuk kepada sesuatu pengucapan dengan bahasa yang teratur, tersusun

dan indah atau peri laku yang terpimpin, terdidik, bersopan dan bertatasusila

dalam kesusasteraan Melayu. Istilah pantun atau sepantun asalnya dipakai

dengan makna umpama, seperti, sebagai, laksana, bak yakni merujuk kepada

perbandingan atau kiasan. Contohnya, tuan umpama kilat cermin, di balik

gunung unsur juga.

Ciri-ciri Pantun

Pantun mempunyai beberapa 11nsur, antaranya:

a) Rangkapnya berasingan dan boleh berdiri sendiri sebagai satu kesatuan

idea.

b) Rangkapnya terbina daripada baris atau kerat yang berpasangan, misalnya

dua kerat, empat kerat, enam kerat, lapan kerat dan dua belas kerat. Namun

pantun yang popular dan terus berkembang ialah pantun dua kerat dan empat

kerat.

c) Jumlah perkataan dalam setiap baris sekitar tiga hingga lima patah

perkataan.

d) Jumlah suku kata dalam setiap baris sekitar lapan hingga dua belas suku

kata.

e) Skema rima di tengah atau di hujung baris adalah berjajar berselangan,

iaitu ab;ab. Ada juga skema ringan yang sama iaitu aa;aa.

f) Stuktur pantun terdiri daripada dua unit, iaitu pembayang (sebagai kiasan)

dan maksud (sebagai inti persoalan). Pembayang ialah gambaran alam dan

maksud ialah gambaran sifat dan sikap manusia.

g) Setiap rangkap memiliki kesatuan idea yang lengkap.

h) Penggunaan 11nsure11 yang sesuai dengan norma, nilai dan tanggapan

masyarakat setempat.

i) Pantun yang baik mempunyai hubungan idea dan wacana antara unit

pembayang dengan unit maksud.


12/21

12

ii. Gurindam

Gurindam ialah sejenis puisi Melayu tradisional yang telah diperkenalkan oleh

Raja Ali Haji melalui Gurindam Dua Belas yang dikarang pada tahun 1846.

Terdapat dua jenis gurindam berdasarkan bentuknya, iaitu yang terikat dan

yang tidak terikat. Bentuk yang terikat terdiri daripada dua baris serangkap

mengandungi tiga hingga empat patah perkataan dengan skema rima a;a.

Manakala bentuk yang tidak terikat mengandungi jumlah baris, jumlah

perkataan dan jumlah suku kata dalam sebaris serta skema rima yang tidak

tetap. Bahasa gurindam biasanya bernas dan serius. Isinya pula

mengandungi nasihat, pengajaran, kebenaran serta pernyataan perasaan

cinta. Seuntai gurindam memerlukan beberapa rangkap untuk melengkapkan

keseluruhan idea.

Ciri-ciri Gurindam

Gurindam mempunyai beberapa 12nsur, antaranya:

a) Jumlah baris dalam serangkap, jumlah perkataan dalam sebaris dan

jumlah suku kata dalam setiap baris adalah tidak tetap.

b) Jumlah rangkap dalam gurindam tidak ditentukan.

c) Lazimnya terdiri daripada dua baris serangkap.

d) Skema rima hujung adalah sama, iaitu a;a.

e) Ada kalanya wujud unsure asonansi dan aliterasi dalam perkataan yang

digunakan.

f) Ada kalanya tersisip bentuk puisi tradisional yang lain seperti pantun atau

syair.

g) Rangkapnya terbahagi kepada unit syarat atau induk kalimat (baris

pertama) dan jawab atau anak kalimat (baris kedua).

h) Umumnya mengandungi pernyataan yang serius terutama untuk memberi

pengajaran atau menyatakan perasaan cinta.

Jenis-jenis Gurindam

Gurindam dapat dijeniskan berdasarkan bentuknya. Terdapat dua jenis

gurindam, iaitu gurindam berbentuk bebas (tidak terikat) dan gurindam

berbentuk terikat.


13/21

13

iii. Seloka

Istilah seloka berasal daripada perkataan Sanskrit shloka. Dalam bahasa

Melayu, seloka beerti berseloroh, berjenaka atau menyindir. Seloka

merupakan puisi yang paling tua dalam kesusasteraan Melayu. Seloka

dipercayai datang 13nsure13 Melayu bersama-sama perkembangan agama

Hindu di Asia Tenggara. Teks Mahabarata dan Ramayana merupakan buku

terawal yang ditulis dalam bentuk seloka.

Sebagai puisi tradisional, karangan berangkap atau bahasa berirama,

seloka lebih merupakan pepatah, bidalan atau perumpamaan yang

mengandungi 13nsure jenaka, gurau senda, olokan, ejekan dan sindiran.

Walaupun seloka merupakan puisi bercorak senda gurau namun isinya

mengandungi sindiran yang menjadi pengajaran dan teladan kepada

pembaca. Kebanyakan seloka Melayu ditulis dalam bentuk terikat yakni

empat baris serangkap dengan memakai bentuk pantun atau syair. Selain itu,

seloka juga ditulis dalam bentuk bebas, iaitu setiap barisnya menjadi isi

seloka berkenaan.

Ciri-ciri Seloka

Seloka mempunyai beberapa 13nsur, antaranya:

a) Karangan berangkap yang memakai pertentangan bunyi rima hujung yang

bebas.

b) Terbahagi kepada unit pembayang (induk kalimat) dan unit maksud (anak

kalimat).

c) Perkataan sindiran atau ejekan disampaikan dalam bentuk berangkap.

d) Mengandungi 13nsure jenaka atau gurau senda.

e) Digunakan untuk menyindir sambil mengajar.

4.1.2 Kesusasteraan Melayu Moden

Menurut Annas Hj. Ahmad di dalam buku Siti Hajar Abdul Aziz (2011), hasil karya

sastera selepas 1800 Masihi digolongkan dalam sastera moden. Pembahagian dari

segi masa ini semata-mata bertujuan untuk menyenangkan kita untuk memahami

bentuk dan 13nsure perbezaan dalam sastera Melayu. Pembahagian masa ialah

cara yng paling mudah untuk membezakan aliran dalam sastera. Faktor lain yang


14/21

14

memisahkan antara sastera Melayu moden dengan sastera Melayu klasik ialah cara

sesuatu masyarakat itu berfikir.

Rajah 8 : Jenis-jenis Kesusateraan Moden

Antara jenis-jenis kesusasteraan Melayu moden iaitu:

a. Sajak

sajak didefinisikan sebagai karangan bertulis yang berangkap. Sajak sering

kali ditakrifkan dengan berdasarkan bentuknya sama seperti genre puisi yang

lain. Sajak padat dengan imaginasi mental, pemilihan kata yang tepat dan

metafora. Sajak merupakan karangan berbentuk bebas dan tidak terikat

dengan kepanjangan suku kata atau rima tertentu. Sebagai salah satu genre

karya kesusasteraan, sajak mementingkan aspek pemilihan kata kerana ia

bukan sahaja untuk dibaca dan dihayati malah dideklamasikan kepada

aundiens.

b. Biografi

Biografi adalah kisah atau riwayat kehidupan seseorang tokoh yang ditulis

oleh orang lain. Biografi ditulis dengan pelbagai tujuan. Salah satunya untuk

memberikan informasi kepada pembaca tentang latar belakang kehidupan

seorang tokoh dari sejak kecil hingga mencapai kejayaan dalam

kehidupannya. Jika tokoh itu sendiri yang menulisnya disebut otobiografi.

Biografi termasuk prosa naratif ekspositoris atau prosa factual yangmengungkapkan fakta-fakta nyata atau pengalaman peribadi,.

Kesusasteraan

MelayuModen

Sajak

Biografi

Esei/Kritikan

Novel

Drama

Cerpen


15/21

15

c. Esei/Kritikan

Salah satu ciri kritikan sastera terawal di Malaysia ialah pujian dan

Sanjungan manakala dalam zaman moden, ciri kritikan telah dialihkan

arahnya kepada teguran dan saranan. Bagi memahami kritikan sastera

merupakan hasil pentafsiran pembaca (pengkritik) terhadap karya sastera

tertentu yang dihayatinya dengan teliti dan rapi. Pengkritik bertanggungjawab

menghuraikan pengalaman pembacanya sesudah menghayati dan

memahami sesuatu karya sastera. Tulisan kritikan sastera menampilkan

pengalaman dan pengetahuan pengkritik yang berusaha secara objektik

menghuraikan, mentafsir dan memperjelaskan nilai teks atau karya sastera.

Pengkritik yang baik dan berwibawa, dalam usaha meletakkan nilai sesuatu

karya itu, seharusnya mengetahui poetika pengarang. Apatah lagi, sastera

dan kritikan sastera itu saling memerlukan dan saling melengkapi dalam

upaya meningkatkan dan memartabatkan kesusasteran bangsa. Di Malaysia,

terdapat enam ciri kritikan sastera iaitu sanjungan, terguran, saranan,

pendekatan, penganalisisan, dan penilaian.

d. Novel

Novel ialah prosa rekaan yang panjang di mana dalamnya termuat

sebahagian daripda sebuah kehidupan. Menurut siti Hajar Abd Aziz (2011),

istilah novel berasal daripada bahasa Itali, iaitu novella yang bermaksud satu

benda kecil yang baharu. Kemudian kata tersebut menjadi istilah sebuah

karya sastera dalam bentuk prosa. Novel lebih panjang isinya daripada

cerpen. Konflik yang dikisahkannya pula, adalah lebih banyak berbanding

cerpen. Bilangan watak lebih ramai dan berkembang sampai mengalami

perubahan nasib. Penggambaran latar lebih teliti bersamaan dengan

perjalanan waktu terjadi perubahan-perubahan hingga konflik dapat

diselesaikan.Novel mengisahkan kejadian yang dipusatkan kepada serpihan

hidup manusia pada sesuatu tempat dan masa tertentu.

e. Drama


16/21

16

Bentuk drama tradisional yang paling tua di Tanah Melayu ialah wayang kulit.

Seni persembahan ini sebenarnya bukan kepunyaan Tanah Melayu. Ada

empat jenis wayang kulit, iaitu:

i. Wayang Kulit - Berdasarkan Hikayat Seri Rama yang disadurkan daripada

epik Ramayana. persembahannya menggunakan patung yang diukir dan alat

muzik. Bahasa yang digunakan ialah bahasa Melayu Patani.

ii. Wayang Melayu- Diambil daripada episod tentang Pandawa Lima di

dalam epik Mahabharata dan sastera Panji. Persembahannya menggunakan

patung-patung ukiran Jawa dan alat muzik. Bahasa yang digunakan ialah

bahasa melayu pengaruh Jawa atau bahasa Jawa.

iii. Wayang Gedek- Banyak persamaan dengan wayang kulit di Thailand

tetapi telah diubah suai. teks yang digunakan ialah Hikayat Seri rama yang

disadurkan daripada epik Ramayana. Persembahannya menggunakan

patung yang diukir dan alat muzik. bahasa yang digunakan ialah bahasa

Melayu yang dipengaruhi oleh Bahasa Tahi.

iv. Wayang Purwa- Membawa cerita seperti Wayang Melayu tetapi tidak ada

cerita panji. Persembahannya menggunkan patung dan alat muzik. Bahasa

yang digunakan ialah bahasa jawa atau bahasa Melayu yang dipengaruhi

bahasa Jawa.

Bentuk drama tradisional yang kedua ialah drama bangsawan. Seni

bangsawan berasal dari India dan dibawa masuk ke Pulau Pinang.

Persembahan ini diambil alih oleh seorang usahawan di dalam kalangan Jawi

Pekan yang bernama Muhammad Pusi. Kepopularan Pusi Indera Bangsawan

of Penang telah menumbuhkan banyak kumpulan lain. Harus diingat bahawa

persembahan bangsawan tidak menggunakan sebarang skrip. Seni

bangsawan mula menggunakan cerita yang berpijak di bumi nyata apabila

kumpulan Dardanella dan Bolero dari Indonesia datang ke Tanah Melayu.

Kumpulan dari Indonesia itu telah memperkenalka ndrama sandiwara di

Tanah Melayu.

f. Cerpen

Cerpen merupakan gabungan dua patah perkataan, iaitu cerita dan pendek.

Cerpen Melayu berkembang apabila kegiatan persuratkhabaran Melayu

mencapai zaman kegemilangannya sekitar tahun 1930-an. Cerpen bukan


17/21

17

sahaja menjadi alat yang mencerminkan sikap, perasaan, pandangan dan

fikiran pengarang Melayu, malah sebagai hasil sastera yang memberikan

gambaran tentang sesuatu zaman, sama ada peristiwa yang berhubung

masalah sosial, politik,, ekonomi dan sebagainya.

Cerpen biasanya mengemukakan satu kejadian atau peristiwa yang

menjadi fokus utama atau pusat penceritaan. Peristiwa itu dikembangkan

dalam jarak masa yang terhad. Ada kalanya, terdapat cerita lain yang

diceritakan tetapi fungsinya adalah untuk mengunggulkan peristiwa penting

yang hendak dikemukakan. Cerpen membawa satu tema sahaja dan satu

atau dua persoalan bagi menghasilkan kesan tertentu dan mendalam kepada

pembaca. Manakala dari segi perwatakan, cerpen memusatkan

perkembangan watak kepada beberapa orang tertentu sahaja. Dari segi plot

pula, terdapat satu plot sahaja dalam cerpen dan plot ini dikembangkan

dengan rapi, teliti dan tidak rumit. Pencetusan perasaan dan penyemarakan

emosi dalam cerpen menerbitkan ketegangan dan akan mengheret pembaca

untuk merasai pengalaman yang digambarkan di dalam cerpen.

5.0 Fungsi Karya Kesusasteraan

Menurut Hashim Awang (1985) di dalam nota kuliah yang diberikan oleh penyarah,

fungsi kesusasteraan terbahagi kepada dua. Fungsi yang pertama iaitu fungsi

kesusasteraan kepada pembaca atau khalayak. Manakala fungsi yang kedua ialah

fungsi kesusasteraan kepada pengarang. Terdapat dua fungsi kesusasteraan

kepada pembaca iaitu fungsi dari aspek pendidikan dan fungsi dari aspek hiburan.

5.1 Fungsi Kesusasteraan kepada pembaca dari Aspek Pendidikan

a) Sumber pengetahuan

Pembaca dapat mengetahui beberapa maklumat yang dapat menjadi

pengetahuan atau ilmu. Maklumat atau ilmu adalah bergantung pada genre

kesusasteraan yang dibaca. Daripada sastera hikayat dapat diketahui struktur

dan sistem masyarakat bawahan pada zaman dahulu. Saster sejarah seperti

Hikayat Hang Tuah misalnya, dapat diketahui jatuh bangun sesebuah kerajaan.


18/21

18

Ahli-ahli Sejarah Malaysia banyak memperoleh maklumat tentang Kerajaan

Melayu Melaka yang terdapat dalam Hikayat Hang Tuah dan Sejarah Melayu.

b) Membuat tafsiran

Tidak semua pembaca memahami maksud karya yang dibaca atau perkara-

perkara yang diketahui secara umum sahaja. Melalui tafsiran-tafsiran yang

disampaikan dalam karya lewat peristiwa atau watak cipta, dapat membantu

sesetengan pembaca. Misalnya melalui novel Di Ar Ti karya Rahmat Haron dapat

diketahui tentang teknik dan pelaksanaan pembedahan terhadap manusia.

Memang diketahui terhadapnya aktiviti pembedahan ke atas pesakit, namun

masyarakat umum tidak mengetahui teknik dan prosedur pembedahan.

Maklumat membuat tafsiran terhadap maksud sesebuah karya pada lazimnya

yang dibantu oleh pengkritik.

c) Menghidup daya imaginasi pembaca

Karya-karya prosa seperti cerpen, novel atau drama memaparkan konflik-konflik

yang dihadapi oleh watak. Daripada konflik ini akan mencetuskan pelbagai

peristiwa. Ekspresi pengarang dapat menggambar konflik, peristiwa dan reaksi

watak-watak yang terlibat dapat dijadikan bahan imaginasi oleh para pembaca.

Hal ini kerana membaca karya sastera bukan sekadar menimba maklumat

sahaja malahan pembaca turut berkongsi perasaan dengan watak-watak yang

terlibat. Oleh itu, apabila berlaku pengkongsian perasaan akan secara tidak

langsung berlaku imaginasi pembaca terhadap nasib watak. Pembaca mungkin

akan dapat membayangkan peristiwa yang bakal dihadapi oleh watak seterusnya

atau kesudahan nasib yang menimpa watak tersebut.

d) Menghidupkan semangat pembaca

Kajian oleh Perbadanan Perpustakaan Negara Malaysia mendapati minat

pembaca rakyat Malaysia masih rendah. Antara sebab seseorang tidak minat

membaca ialah faktor bahan bacaan itu sendiri. Lazimnya, karaya-karya

kesusasteraan yang diolah dalam pelbagai gaya dan ekspresi yang telah

menyebabkan ia seronok dibaca. Hal ini terbukti pada novel-novel popular

misalnya yang mencatatkan bilangan pembaca yang tinggi, berbanding buku-

buku kajian atau buku ilmiah.


19/21

19

e) Bahan pengajaran dan pembelajaran

Bagi guru yang kreatif, karya kesusasteraan dapat berfungsi sebagai bahan

rangsangan atau bahan pengajaran dan pembelajaran dalam bilik darjah. Hal ini

kerana karya kesusasteraan merakam pelbagai peristiwa yang berkaitan dengan

pelbagai disiplin ilmu. Misalnya, sajak atau novel yang merakam peristiwa yang

berkaitan dengan pelbagai disiplin ilmu. Misalnya, sajak atau novel yang dapat

merakamkan peristiwa kemerdekaan tanah air dapat digunakan dalam

pengajaran dan pembelajaran subjek sejarah. Pelajar boleh menganalisis tema

dan pemikiran, mencungkil nilai atau peristiwa yang dapat diteladani. Apa yang

penting, guru hendaklah memilih agar karya berkenaan sesuai dengan tajuk

pengajarannya.

f) Mengisi masa lapang

Masyarakat Jepun membaca novel, komik dan akhbar dalam tren atau sewaktu

menunggu. hal ini juga dilakukan oleh rakyat Malaysia terutama waktu rehat kerja

atau waktu menunggu.

5.2 Fungsi kesusasteraan kepada pengarang atau penulis

a) Kepuasan

Memberi kepuasan kerana dapat menghasilkan sesebuah karya, lebih-lebih lagi

jika karya itu dianggap bermutu, mendapat pengiktirafan atau menjadi bahan

kajian atau rujukan.

b) Mencapai tujuan pengarang

Memenuhi tujuan pengarang yang ingin membaiki keadaan masyarakat,

merakam peristiwa benar, dan menyampaikan misi atau ideologi. Novel satira,

Shit, karya SN Shahnon Ahmad merupakan rakaman kisah benar yang

disampaikan secara satira. Manakala, novel Saudagar Besar dari Kuala Lumpur

karya Keris Mas pula menyampaikan visi untuk memajukan perekonomian orang

Melayu. Hasil-hasil karya kesusasteraan sebelum merdeka adalah bertujuan

membangkitkan semangat nasionalisme rakyat menentang penjajahan.


20/21

20

c) Sumbangan sosial

Karya yang dihasilkan berfungsi sebagai sumbangan sosial pengarang kepada

masyarakat, bangsa dan negara. Setiap individu mempunyai sumbangan

masing-masing. bagitu juga bagi pengarang. Mereka berusaha mencipta dan

menghasilkan karya-karya bermutu sebagai bahan bacaan, hiburan dan

renungan kepada para pembaca. Karya kesusasteraan juga boleh dijadikan

asasmengkaji pembentukan tamadun wujudnya penjanaan pemikiran tinggi.

d) Sumber pendapatan

Sesetengah pengarang, khususnya di Barat, menjadikan bidang penulisan

sebagai pekerjaan untuk mencari rezeki. Pengarang J.K. Rowling misalnya

menjadi jutawan setelah menghasilkan siri novel Herry Potter. Di Malaysia,

terdapat segelintir pengarang seperti Norshisham Mustaffa, Hashim Latif, Ghazali

Ngah Azia, atau J.M. Aziz yang menjadikan bidang penulisan sebagai sumber

pandapatan. Rejab F.I menggunakan wang royalti karya untuk membina rumah.

6.0 Kesimpulan

Kesimpulannya, kesusasteraan Melayu dapatlah dibahagikan kepada dua tahap

penting, iaitu kesusasteraan Melayu tradisional dan kesusasteraan Melayu moden.

Kesusasteraan Melayu tradisional adalah terdiri daripada genre pantun, syair,

gurindam, seloka, nazam dan sebagainya. Kesemua genre ini merujuk kepada

genre puisi, iaitu merujuk kepada karangan berangkap. Selain itu, genre prosa dan

puisi moden yang terdiri daripada genre novel, cerpen, sajak dan sebagainya. Karya

sastera banyak mengandungi unsur estetika dan ia amatlah sesuai diajar kepada

semua pelajar dalam sistem pendidikan di negara ini. Ia boleh menimbulkan rasa

kebersamaan bahasa dan kebudayaan. Oleh itu, kita sebagai bakal guru perlualah

menjiwai dan mendalami ilmu pengetahuan mengenai sastera ini kerana ia

melambagkan budaya kita dari nenek moyang dulu.


21/21

21

Bahan Rujukan

Bentuk Kesusateraan Melayu Moden.http://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/12/bentuk-kesusasteraan-melayu-

moden_05.html

Contoh soalan dan sukatan pelajaran kesusasteraan STPM.http://www.almunshi.com/sastera6.pdf

Othman Puteh. Ciri-ciri kritikan.http://citrasasteramelayustpm.blogspot.com/2009/05/ciri-ciri-kritikan.html

Nota Kuliah

Siti Hajar Abd Aziz. (2011). Bahasa Melayu I. Kuala Lumpur : Penerbit Oxford FajarSdn. Bhd

Siti Hajar Abd Aziz. (2011). Bahasa Melayu II.Kuala Lumpur : Penerbit Oxford FajarSdn. Bhd
http://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/12/bentuk-kesusasteraan-melayu-moden_05.htmlhttp://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/12/bentuk-kesusasteraan-melayu-moden_05.htmlhttp://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/12/bentuk-kesusasteraan-melayu-moden_05.htmlhttp://www.almunshi.com/sastera6.pdfhttp://www.almunshi.com/sastera6.pdfhttp://citrasasteramelayustpm.blogspot.com/2009/05/ciri-ciri-kritikan.htmlhttp://citrasasteramelayustpm.blogspot.com/2009/05/ciri-ciri-kritikan.htmlhttp://citrasasteramelayustpm.blogspot.com/2009/05/ciri-ciri-kritikan.htmlhttp://www.almunshi.com/sastera6.pdfhttp://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/12/bentuk-kesusasteraan-melayu-moden_05.htmlhttp://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/12/bentuk-kesusasteraan-melayu-moden_05.html

Documents

bentuk,jenis sastera