BBiilltteenn - GENuBiH · pomaže metabolizam tumorskih ćelija sekrecijom aminokiselina, prvenstveno alanina, čiji ugljenik tumorske ćelije koriste za Krebsov ciklus. A drugi izvori

ISSN 2566-2899

BBiilltteenn UUddrruužžeennjjaa ggeenneettiiččaarraa uu BBoossnnii ii HHeerrcceeggoovviinnii

Br. 3 | Januar 2018.

Tema broja:

Autofagija

Str. 5 i 7

Kalendar:

Prvih 30 godina Ingeba

Str. 10

Izdvajamo:

Predstavljanje GENuBiH-a na Noći istraživača

Sarajevo, Banja Luka 29.9.2017.

Str. 11 i 13

2018 Bilten, 3

2 Udruženje genetičara u Bosni i Hercegovini – GENuBiH

Izdavač

Udruženje genetičara u Bosni i Hercegovini (GENuBiH)

Urednik

Doc. dr. Sanin Haverić, viši naučni saradnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Urednički odbor

Prof. emeritus dr. Rifat Hadžiselimović, naučni savjetnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Stojko Vidović, Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci

Prof. dr. Kasim Bajrović, naučni savjetnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Naris Pojskić, naučni savjetnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Lejla Pojskić, naučni savjetnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Doc. dr. Adaleta Durmić Pašić, viši naučni saradnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Doc. dr. Jasmina Čakar, viši naučni saradnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Doc. dr. Anja Haverić, naučni saradnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Dr. Naida Lojo Kadrić, naučni saradnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Dr. Amra Kazić, naučni saradnik, Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Semina Hadžiabulić, Agromediteranski fakultet, Univerzitet Džemal Bijedić

Prof. dr. Izet Eminović, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Slavka Ibrulj, Medicinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Emina Kiseljaković, Medicinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Doc. dr. Mirela Mačkić Đurović, Medicinski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Dunja Rukavina, Veterinarski fakultet, Univerzitet u Sarajevu

Prof. dr. Azra Skender, Biotehnički fakultet, Univerzitet u Bihaću

Mr. Radmila Malešević, Klinički centar, Banja Luka

Naslovna stranica: Detekcija autofagije epifluorescentnim mikroskopom - Nikolina Elez-Burnjaković, MA

URL: http://www.genubih.ba/Bilten.html

Bilten, 3 2018

Udruženje genetičara u Bosni i Hercegovini – GENuBiH 3

SADRŽAJ

3. Sjednica Skupštine Udruženja genetičara u Bosni i Hercegovini ................................................. 4

TEMA BROJA ..................................................................................................................................... 5

Autofagija .................................................................................................................................... 5

Uloga autofagije kod tumora ...................................................................................................... 7

KALENDAR ...................................................................................................................................... 10

Prvih 30 godina Ingeba .............................................................................................................. 10

IZDVAJAMO .................................................................................................................................... 11

Noć istraživača - Sarajevo, 29. 09. 2017. ................................................................................... 11

Noć istraživača - Banja Luka, 29. 09. 2017. ............................................................................... 13

Da li smo na pragu potpunog izlječenja tumora? ..................................................................... 15

NAJAVE KONFERENCIJA .................................................................................................................. 17

2018 Bilten, 3


3. Sjednica Skupštine Udruženja genetičara u Bosni i Hercegovini

Prof. dr. Kasim Bajrović, naučni savjetnik

Treća redovna sjednica Skupštine

Udruženja genetičara u Bosni i Hercegovini,

održana je u seminar sali UNSA - Instituta za

genetičko inženjerstvo i biotehnologiju,

Sarajevo, dana 14.12.2017. godine.

Skupštinu je vodilo radno predsjedništvo u

sastavu: prof. dr. Rifat Hadžiselimović, prof.

dr. Izet Eminović i prof. dr. Lejla Pojskić.

Na Skupštini su razmatrana važna

pitanja za djelovanje Udruženja kao što su

finansijski izvještaj i izvještaj o radu

Udruženja, međutim, najznačajniji segment

ove sjednice bilo je imenovanje novog

rukovodstva Udruženja: predsjednika i

potpredsjednika Udruženja, predsjednika i

potpredsjednika Skupštine te Upravnog

odbora Udruženja.

Predsjedništvo Udruženja je

promijenjeno s obzirom da je prethodnom

istekao četvorogodišnji mandat. Iako je

prethodni saziv imao pravo na još jedan

mandatni period od 4 godine, na prijedlog

prof. dr. Stojka Vidovića, za novog

predsjednika je imenovan prof. dr. Kasim

Bajrović, a za potpredsjednika prof. dr.

Stojko Vidović.

Novoimenovani predsjednik Skupštine

Udruženja je prof. dr. Izet Eminović dok je za

potpredsjednicu imenovana doc. dr. Mirela

Mačkić-Đurović.

Prema, na ovoj sjednici Skupštine

predloženim, izmjenama i dopunama

Statuta Udruženja, Upravni odbor čini pet

članova i u novom sazivu to su: prof. dr.

Lejla Pojskić, prof. dr. Dunja Rukavina, dr.

med. spec. med. genetike Mensuda

Hasanhodžić, prof. dr. Azra Skender i spec.

med. genetike Radmila Malešević.

Novoizabranim čestitamo i želimo

uspješan rad.

Bilten, 3 2018


TEMA BROJA

Autofagija

Doc. dr. Sanin Haverić, viši naučni saradnik

Autofagija je samodigestirajući proces

koji podrazumijeva lizosomsku degradaciju

nepotrebnih ili oštećenih organela, velikih

makromolekulskih kompleksa i pogrešno

uvijenih proteina (koji formiraju netopive

agregate toksične za ćeliju). Autofagiju je

opisao Christian de Duve 1963. godine,

nakon što je otkrio ćelijske strukture koje

imaju kapacitet za digestiju dijelova

unutarćelijskog sadržaja. Uočio je do tada

nepoznate membranske strukture u kojima

su zatvoreni proteolitički enzimi i nazvao ih

lizosomima. Zbog ovih otkrića strukturne i

funkcijske organizacije ćelije, Christian de

Duve, Albert Claude i George Palade, dobili

su 1974. godine Nobelovu nagradu za

fiziologiju i medicinu. Nakon prvog otkrića

fenomena autofagije, prošle su godine

tokom kojih nisu napravljeni značajniji

pomaci u razumijevanju uloge i procesa

autofagije. Tek je 1990-ih Yoshinori Ohsumi

opisao mehanizme autofagije, a 2016.

godine zbog ovih otkrića je dobio Nobelovu

nagradu za fiziologiju i medicinu.

Proces autofagije započinje

formiranjem fagofora (dvostruko-

membranske strukture), koji širenjem

zahvataju okolnu citoplazmu te se formiraju

autofagosomi (zatvorene vezikule bez

hidrolitskih enzima). Autofagosomi se zatim

spajaju s lizosomima, formirajući

autolizosome u kojima se vrši digestija

njihovih sadržaja.

Autofagijom se uklanjaju dugovječni

proteini, veliki makromolekulski kompleksi i

oštećene ili ostarjele organele. Digestija i

recikliranje procesom autofagije događa se

tokom ćelijskog gladovanja i u različitim

fiziološkim procesima, kojima se uklanjaju

neesencijalne ćelijske komponente te se

oslobađa prostor za nove. Također,

autofagija je jedan od ključnih ćelijskih

procesa kojim se uklanjaju mikroorganizmi

(ksenofagija) i njihovi toksični proteinski

agregati nakon infekcija. Upravo ove

funkcije autofagije naglašavaju njenu

citoprotektivnu ulogu u odbrani ćelija od

stresa i infekcija. Također, autofagija ima

ulogu u starenju i patogenezi mnogih

ljudskih bolesti.

Iako je u regulaciju procesa autofagije

uključeno mnogo gena i metaboličkih

puteva, 15 gena se smatra esencijalnim za

aktivaciju autofagije u eukariotskim

ćelijama. Ti geni su označeni kao autofagni

geni 1-15 (APG1-15).

2018 Bilten, 3


Zavisno od vrste ćelijskog sadržaja

zahvaćenog digestijom, razlikuje se nekoliko

tipova autofagije: makroautofagija,

neselektivna autofagija, selektivna

autofagija, mikroautofagija, šaperon-

posredovana autofagija.

Prvobitno je autofagija opisana kao

ćelijski odgovor na stres, ali danas znamo da

postoji kontinuirano nizak nivo bazalne

autofagije i bez izazivanja stresa u ćelijama.

Autofagija ima esencijalnu ulogu u

održavanju ćelijske homeostaze i predstavlja

jedini ćelijski proces koji ima kapacitet za

degradaciju čitavih oštećenih organela kao

što su mitohondrije, peroksisomi i

endoplazmatski retikulum. Također,

autofagija učestvuje i u različitim fiziološkim

procesima, kao što su ćelijska diferencijacija

i embriogeneza, koji zahtijevaju

odstranjivanje velikih dijelova citoplazme.

S obzirom da je deregulacija autofagnog

procesa direktno ili indirektno povezana sa

mnogim bolestima čovjeka (kancer,

neurodegenerativne bolesti, bakterijske i

virusne infekcije), posljednjih godina

značajna istraživanja su posvećena autofagiji

kao specifičnoj meti terapijskih intervencija.

Deficijencija autofagije uzrokuje akumulaciju

oštećenih makromolekula i organela

(naročito mitohondrija), što uzrokuje

oksidacijski stres, oštećenja DNK i

nestabilnost genoma, što je povezano sa

akumulacijom onkogenih mutacija i

povećanim rizikom za razvoj kancera.

Određenim studijama dokazano je da

održiva aktivacija autofagije može ubiti neke

tumorske ćelije sa visokim apoptoznim

pragom, čime se pojačava efikasnost

tretmana kancera.

Literatura

Barth, S., Glick, D., Macleod, KF. (2010) Autophagy: assays and artifacts. Journal of Pathology,

221(2):117-124.

Haverić, S., Haverić, A., Hadžić, M. (2018) Genotoksikologija, Univerzitet u Sarajevu – Institut za

genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Sarajevo.

Sook Choi, K. (2012) Autophagy and cancer. Experimental and Molecular Medicine, 44(2):109-

120.

Bilten, 3 2018


Uloga autofagije kod tumora

Nikolina Elez-Burnjaković, MA

Autofagija je povezana sa mnogim

humanim bolestima, uključujući neurološke,

autoimune, infektivne bolesti, metaboličke

poremećaje i kancer. Najveći broj kliničkih

testiranja vezanih za autofagiju su klinička

testiranja kancera, koja podrazumjievaju

inhibiranje autofagije. Autofagija ima

kontradiktornu ulogu kod tumora.

Istraživanja su pokazala da autofagija ima

ključnu ulogu u supresiji inicijacije tumora,

ali isto tako da pomaže progresiju i

metastazu tumorskih ćelija. S toga

autofagija i promoviše i inhibira rast tumora

i uloga autofagije u terapiji kancera zavisi od

konteksta i ne smije se generalizovati. S

druge strane, autofagija ima protektivnu

ulogu u normalnim tkivima i njen

nedostatak ima za posljedicu

neurodegenerativne i metaboličke

poremećaje, odnosno toksično je po

normalna tkiva.

Autofagija ima anti-inflamatornu ulogu,

uklanja inflamazome, oštećene

mitohondrije, povezana je sa inhibiranjem

brojnih pro-inflamatornih signala.

Nedostatak autofagije izaziva oksidativni

stres i genomsku nestabilnost, formira se

inflamatorno mikrookruženje, odnosno

povoljni uslovi za malignu transformaciju.

Hronična inflamacija kao rezultat

nedostatka autofagije, je prisutna kod

Hronove bolesti. Pacijenti sa Hronovom

bolešću imaju povećan rizik za oboljevanje

od kancera u područjima inflamacije, jer su

ćelije osjetljivije na intracelularnu

bakterijsku infekciju, koja vodi ka oštećenju

tkiva i povećanju rizika za tumorgenezu.

Gubitak autofagije u jetri je toksičan,

uzrokuje hroničnu smrt hepatocita i

inflamaciju, procese koji vode ka razvoju

tumora jetre. Uključena je u održanje

metaboličke homeostaze, uklanjajući

nefunkcionalne mitohondrije koje su

uključene u metabolizam tumorskih ćelija.

Autofagija supresira tumorgenezu

sprečavajući viralne i bakterijske infekcije.

Karcinogeni patogeni, kao što su hepatitis B

virus, humani herpes virus, humani

papiloma virus tip 16 i 18, Epstein-Barrov

virus, Helicobacter pylori, Streptococcus

bovis, Salmonella enterica kao i Chlamydia

pneumoniae, po infekciji aktiviraju

ksenofagiju koja uklanja patogene i pokreće

specifični imuni odgovor.

2018 Bilten, 3


Navedene činjenice ukazuju da

autofagija očuvanjem homeostaze pomaže

u prevenciji maligne transformacije.

Iako suzbija promociju tumora i

određene aspekte tumorgeneze, autofagija

doprinosi preživljavanju uspostavljenih

tumora u odgovoru na stres. Ćelije tumora

zavise od autofagije znatno više od

normalnih ćelija. Zbog povećane potrošnje

nutrijenata i povećane stope proliferacije

ćelije tumora trpe metabolički stres i

hipoksiju, a povećana bazalna autofagija štiti

ih od apoptoze i nekroze. Pomaže i u kasnim

fazama progresije tumora, diseminaciji i

metastazi. Odvajanje ćelija od

ekstracelularnog matriksa inducira

autofagiju u epitelnim ćelijama, što ih štiti

od ćelijske smrti koja se naziva anoikis, i

omogućava metastazu. Autofagija pomaže

metastazu i sekrecijom citokina,

neophodnih za invaziju. Autofagnom

degradacijom proteina u stelatnim ćelijama

pomaže metabolizam tumorskih ćelija

sekrecijom aminokiselina, prvenstveno

alanina, čiji ugljenik tumorske ćelije koriste

za Krebsov ciklus. A drugi izvori ugljenika,

kao što je glukoza se koriste za sintezu

serina, koji kod mnogih tipova tumorskih

ćelija služi za produkciju nukleotida.

Inhibiranje autofagije blokira migraciju i

invaziju ćelija in vitro i redukuje metastazu

in vivo, što su pokazala istraživanja na

GEMM (genetski modifkovani modeli miša,

engl. genetically engineered mouse model)

za nasljedni karcinom dojke. Defekti u

autofagnom signalnom putu obično

ograničavaju proliferaciju, invaziju i

metastazu malignih ćelija. Kod K-ras

karcinoma pluća i pankreasa, gubitak

autofagije, progresiju tumora usmjerava u

benignu neoplaziju, posredstvom povećane

aktivnosti p53 gena. Kod GEMM kancera

pluća, supresija autofagije preusmjerava

patološki put sa karcinoma na benigne

onkocitome, odnosno tumore koji

akumuliraju oštećene mitohondrije. S

obzirom da su oštećene mitohondrije glavni

suptrat autofagije to ukazuje na činjenicu da

mnogi benigni tumori zapravo imaju defekte

u autofagiji.

U sadašnjim kliničkim studijama za

inhibiranje autofagije se koriste

farmakološki inhibitori kao što su 3-

metiladenin (3-MA), bafilomicin A1 (BafA) i

hlorokin (CQ). 3-MA inhibira autofagiju u

ranim fazama formiranja autofagozoma.

BafA spriječava funkcionisanje lizozoma, te

blokira kasnu fazu autofagije, degradaciju

autofagozoma. CQ kao slaba baza povećava

lizozomalnu pH vrijednost, takođe

blokirajući degradaciju sadržaja. Iako su

navedeni inhibitori efikasni, niti jedan nije

specifičan za autofagiju, učestvuju i u

drugim ćelijskim procesima kao što su

endocitoza, unutrarćelijski transport i

produkcija lizozoma.

Do sada se pokazalo da je upotreba

inhibitora autofagije zajedno sa drugim

hemoterapeuticima efikasna u eliminaciji

tumorskih ćelija. Za liječenje hronične

mijeloidne leukemije (CML) se

konvencionalno koristi imatinib (Gleevac).

Međutim, njegova upotreba dovodi do

rezistencije matičnih ćelija CML i relapsa kod

Bilten, 3 2018


pacijenata. Kombinovana upotreba

imatiniba sa CQ, signifikantno dovodi do

smrti tumorskih ćelije kod čak tri različite

faze bolesti, kod tek dijagnostifikovanih

pacijenata, pacijenata koji koriste samo

imatinib i kod pacijenata sa rezistencijom na

imatinib. Slični rezultati su postignuti i kod

RNK interferencije atg gena dovodeći u

direktnu vezu inhibiciju autofagije sa smrću

tumorskih ćelija. Studije kombinovane

upotrebe CQ sa hemoterapeuticima, rađene

na drugim modelima tumora su pokazale da

inhibicija autofagije izaziva p53-

posredovanu apoptozu i regresiju tumora.

Nedavne studije su pokazale da Δ9-

tetrahidrokanabinol (THC) izaziva autofagiju

u ćelijama glioma, koja indirektno izaziva

njihovu smrt promovišući apoptozu. THC

izaziva stres endoplazmatskog retikuluma i

inhibira AKT/mTOR put. Inhibiranje

autofagije ili apoptoze spriječava ćelijsku

smrt, što govori o međuzavisnosti dva

proscesa. Koordinacija autofagije i apoptoze

se pokazala neophodnom za efikasnu smrt

ćelija melanoma u in vitro i in vivo studiji.

S obzirom na kontradiktornu ulogu

autofagije tokom inicijacije i progresije

tumora, upotreba inhibitora autofagije u

terapiji zavisi od konteksta i mora joj se

individualno pristupati.

Literatura

Glick, D., Barth, S., Macleod, K.F. (2010) Autophagy: cellular and molecular mechanisms. Journal

of Pathology, 221(1):3-12.

Karantza-Wadsworth, V., White, E. (2007) Role of autophagy in breast cancer. Autophagy,

3:610-613.

Levine, B. & Yuan, J. (2005) Autophagy in cell death: an innocent convict? Journal of Clinical

Investigation, 115:2679-2688.

Lum, J.J., Bauer, D.E., Kong, M., Harris, M.H., Li, C., Lindsten, T., Thompson, C.B. (2005) Growth

factor regulation of autophagy and cell survival in the absence of apoptosis. Cell, 120:237-248.

Mathew, R., Kongara, S., Beaudoin, B., Karp, C.M., Bray, K., Degenhardt, K., Chen, G., Jin, S.,

White, E. (2007) Autophagy suppresses tumor progression by limiting chromosomal instability.

Genes & Development, 21:1367-1381.

2018 Bilten, 3


KALENDAR

Prvih 30 godina Ingeba

Jasna Hanjalić, MA

U februaru 2018. godine Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u

Sarajevu (INGEB) obilježava Jubilej od 30 godina postojanja i kontinuiranog rada. Tim povodom,

pripremljeno je nekoliko sadržaja.

Ponedjeljak, 26.02. Predavanje Profesora Zorana Galića

(Hemijski amfiteatar, Prirodno-matematički fakultet UNSA, 13h)

Dr. sc. Zoran Galić je diplomirao na Univerzitetu u Sarajevu 1988. godine i bio među prvim uposlenicima INGEB-a. Nakon toga odlazi u Ameriku gdje doktorira u oblasti molekularne imunologije na Kalifornijskom Univerzitetu u Los Angelesu (UCLA). Istraživanja kojima se bavi usmjerena su na modeliranje hematopoeze iz ljudskih pluripotentnih i hematopoetskih matičnih ćelija metodama genetičkog inženjerstva. Trenutno je vanredni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta David Geffen iz UCLA, na odjelu Hematologije i Onkologije. Dobitnik je brojnih priznanja uključujući UCLA Luckman nagradu za podučavanje (1998) i UCLA Outstanding Tutor (2011-2013).

Utorak, 27.02.

Promocija knjiga/odabranih naslova u izdanju Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju

(Velika sala Rektorata UNSA, 11h)

1. „Bioantropologija - Rod Homo u prostoru i vremenu“, autor: Rifat Hadžiselimović;

2. „Laboratorijske tehnologije u molekularnoj biologiji“, autori: Naida Lojo-Kadrić, Naris Pojskić, Lejla Pojskić;

3. „Primjenjena bioinformatika – Praktikum“ autori: Belma Kalamujić Stroil, Semir Dorić, Naris Pojskić, Lada Lukić Bilela;

4. „Genotoksikologija“, autori: Sanin Haverić, Anja Haverić, Maida Hadžić;

5. „Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. Izdanje”, grupa autora (urednica: Lejla Kapur Pojskić);

6. „Prvih 30 godina Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Univerziteta u Sarajevu“. Monografija.

Srijeda, 28.02. Svečana akademija povodom obilježavanja 30 godina kontinuiranog rada

(Kongresna sala hotela Holiday Sarajevo, 19h)

Bilten, 3 2018


IZDVAJAMO

Noć istraživača - Sarajevo, 29. 09. 2017.

Doc. dr. Adaleta Durmić-Pašić, viši naučni saradnik

Anesa Ahatović, MA

Već šestu godinu zaredom u Bosni i

Hercegovini se s ciljem promovisanja nauke i

istraživačkog rada održava manifestacija

Evropska noć istraživača. Ovaj događaj

održat će se 29. septembra u više od 300

gradova svijeta uključujući i Banja Luku,

Mostar, Goražde, Bijeljinu, Travnik i

Sarajevo. Ovogodišnji slogan je – „Kreiramo

bolje sutra“.

Dio ove manifestacije, kao i prethodnih

godina, biće i Udruženje genetičara u BiH

(GENuBiH) koje će se ove godine predstaviti

sa temom – „Kto je taj, šta je taj GMO

rekti?“. Obzirom da su genetički

modifikovani organizmi predmet intenzivne

javne rasprave, još od kada su 1994. godine

ušli u lanac ishrane, opravdani su razlozi za

ovakav vid približavanja nauke javnosti. Na

ovoj svojevrsnoj promociji nauke posjetioci

će zajedno sa istraživačima i članovima

Udruženja moći aktivno da sudjeluju kroz

različite kvizove putem kojih će moći

testirati i svoje znanje iz ove oblasti. Svi koji

odluče da ovaj petak provedu sa nama na

neposredan način moći će se informisati i

dobiti odgovore na niz pitanja koje do sada

nisu znali koga pitati. Tim naših stručnjaka u

prijateljskoj i opuštenoj atmosferi, rado će

posjetioce informisati i prenijeti svoje

znanje iz ove oblasti koja je njihov

svakodnevni posao. Neka od pitanja koja

mogu biti predmet interesovanja, a koja su

usko povezana sa svakodnevnim životom

običnih ljudi su i:

Šta su GMO?

Koji su GMO dozvoljeni u Evropskoj

Uniji?

Kako se obilježavaju proizvodi koji

sadrže GMO?

Kako GMO dospijeva na tržište?

Kako se vrši procjena rizika uticaja GMO

na zdravlje ljudi i životinja, kao i uticaj

na okoliš?

Kako prepoznati GMO i koje su metode

kontrole?

Obzirom da su često predrasude kamen

spoticanja u pravilnom razumijevanju nauke

i naučnih dostignuća ovakve manifestacije

su odličan način približavanja naučnih

činjenica javnosti. Zato budite dio nauke

danas kako bismo zajedno kreirali bolje

sutra.

2018 Bilten, 3


Predstavljanje

Udruženja genetičara

u Bosni i Hercegovini

na manifestaciji Noć

istraživača u Sarajevu

29. 9. 2017.

Bilten, 3 2018


Noć istraživača - Banja Luka, 29. 09. 2017.

Marija Vuković,

dipl. molekularni biolog i fiziolog,

spec. genetike

Na Evropskoj noći istraživača održanoj u

Banja Luci 29. 09. 2017. Udruženje

genetičara BiH – GENuBiH je bilo

predstavljeno od strane radnika Odjeljenja

za medicinsku genetiku Univerzitetskog

kliničkog centra Republike Srpske. Učešće u

ovoj aktivnosti su uzeli: Marija Vuković,

molekularni biolog-spec. genetike, Mirjana

Berić, biolog-spec. genetike, Branislava

Ivanković, biolog i Svjetlana Stojanović,

biolog.

Za Noć istraživača pripremili smo dva

zanimljiva i informativna postera: Genetika

od postanka do danas – šakom graška do

tajni života i Metode izučavanja u genetici

čovjeka. Zatim imali smo dvije interaktivne

ppt prezentacije: Humana genetika i Mendel

i njegov rad.

Takođe na pultu smo imali mikroskop

na kojem su zainteresovani posjetioci mogli

da posmatraju metafazne hromozome, a

najveće interesovanje je pokazano za

izolaciju DNK iz bukalne sluzokože koju smo

eksperimentalno izvodili. Za posjetioce su

bili pripremljeni i flajeri sa osnovnim

informacijama iz genetike – kao znanje za

ponijeti.

Pult GENuBiH je bio izuzetno posjećen.

Posjetioci su pokazali veliko interesovanje,

kao i dobru informisanost. Struktura

posjetilaca je bila šarolika: od osnovne i

srednje škole, do studenata i odraslih iz

različitih profesija.

Moto našeg tima Forget princess I want

to be a scientist koji smo odštampali na

majice dao je notu duhovitosti i privukao je

pažnju posjetilaca.

2018 Bilten, 3


Noć istraživača u Banja Luci 29. 9. 2017.

Bilten, 3 2018


Da li smo na pragu potpunog izlječenja tumora?

Sabina Vinković

Od tumora godišnje u svijetu oboli 11, a

umre blizu 8 miliona, dok sa rakom živi oko

25 miliona ljudi, što ga na skali smrtnosti, po

SZO-u, stavlja na 2. mjesto. U BIH 21% svih

smrti otpada na tumore. Najčešći tumori

kod muškaraca su tumori pluća i bronha,

prostate, debelog crijeva i mokraćnog

mjehura, dok su kod žena najčešći tumori

dojke, debelog crijeva, pluća i bronha. Sa

starenjem se općenito povećava broj

oboljelih, pa kod muškaraca tada prednjače

tumori prostate i pluća, a kod žena najčešći

tumori dojke i jajnika, pluća, debelog crijeva

i želuca.

Poznato je u teoriji, da maligni tumor

nastaje kada barem jedna stanica u

organizmu izgubi sposobnost adekvatnog

odgovora na signale koji kontroliraju njezin

rast, diobu i smrt. Tada nastupa

nekontrolisana dioba, a ulaskom u krvotok

samo manjeg broja takvih ćelija i njihovom

daljom diobom, nastupa faza

metastaziranja. Dok ne dosegne veličinu

preko 2 mm, svaki tumor se hrani difuzijom

iz okoline, a ako ne stvori svoj vlastiti

krvotok ostaje u tzv. „mirujućem

stanju“ i ne širi se. Neke dosadašnje

antimetastatske onkološke terapije bazirane

su na sprečavanju stvaranja vlastitog

krvotoka tumora. Druge, npr.

galvanoterapija primjenom istosmjerne

struje ciljano na tumor, djeluju na principu

promjene pH vrijednosti u ćeliji raka uz

razaranje ćelijske membrane, te poticanje

imunološkog sistema da se bori. Nažalost,

ona je djelotvorna samo kod određenih

vrsta tumora.

U nedavno objavljenom članku u

časopisu Nature Biotechnology, tim

genetičara sa Univerziteta u Pittsburghu,

predstavio je rezultate svog istraživanja koje

će značajno doprinijeti poboljšanju terapije

pacijenata oboljelih od malignih bolesti. Ona

će tako postati efikasnija, ciljano usmjerena

na sam uzrok nastanka raka, bez neželjenih

efekata na zdravom tkivu, što će samo

liječenje učiniti podnošljivijim, komfornijim i

uspješnijim.

Istraživanja su vršena na modelima

miševa koji su imali ljudske tumore

prostate, ili jetre, a metoda koja je

primjenjivana, djelovala je isključivo na tzv.

fuzijske gene, i to na TMEM135–CCDC67

i MAN2A1–FER. Oni nastaju kada se dva

gena nakon procesa translokacije dijelova

hromosoma povežu u kontinuiranu

sekvencu. Takva novonastala DNK sekvenca

2018 Bilten, 3


služi kao matrica za sintezu abnormalnog ili

tzv. fuzijskog proteina, a ovaj za nastanak ili

stimulaciju razvoja tumora. Fuzijski geni

imaju prepoznatljivu sekvencu koji je

moguće lako detektirati. Metodom

CRISPR/Cas9, a pomoću posebno

dizajniranog adenovirusa, tim

Univerziteta u Pittsburghu je spojene gene,

pomoću molekularnih metoda, „detektirao“

i „zamijenio“ genima zaduženima za

eliminaciju tumorskih stanica aktivacijom

apoptoze.

Svi tretirani miševi iz njihovog

istraživanja preživjeli su do kraja studije, a

tumori su se vrlo brzo smanjili. Nakon toga

više nije zabilježen njihov rast. S druge

strane tumori kod miševa u kontrolnoj

(netretiranoj) skupini povećali su se 40 puta,

uglavnom su metastazirali, a životinje su

uginule prije kraja studije.

Isti tim naučnika s Univerziteta u

Pittsburghu dokazao da navedeni fuzijski

geni postoje u nekim tipovima tumora

prostate, pluća, jetre i jajnika. Ovom

inovativnom metodom za sada nisu u

potpunosti uklonjene sve stanice raka. No

postoji mogućnost da bi se to određenim

procesima njezina rafiniranja moglo postići.

Što je najvažnije, budući da se spojeni geni

javljaju samo u stanicama raka, napad na

njih nije naškodio zdravom tkivu, pa to ovoj

tehnici daje prednost nad hemoterapijom.

Ako se zna da se sa starenjem povećava

učestalost obolijevanja od malignih bolesti,

postavlja se pitanje jesu li ti hibridni geni

karakteristika normalnog starenja i jesmo li

ovim otkrićem na pragu nove ere u kojoj će

se starost smatrati (izlječivom) bolešću, a ne

fiziološkim stanjem?

Literatura

1. Chen Z et all. Targeting genomic rearrangements in tumor cells through Cas9-mediated insertion of a suicide gene. Nat Biotechnol. 2017 Jun;35(6):543-550.

2. Dostupno na: https://imunoterapija.net/op%C4%87enito-o-tumorima.html

(pristupila dana 18. 11. 2017.)

3. Dostupno na: https://hyperthermia-centre-hannover.com/hr/nase-terapije/galvanoterapija/


4. Dostupno na: http://www.index.hr/black/clanak/revolucija-izmjenom-gena-prvi-put-uspjesno-napadnut-sam-centar-za-razvoj-raka/967681.aspx


5. Dostupno na: https://www.youtube.com/watch?v=5zHyUI13NDg


6. Pregled malignih neoplazmi, Registar raka FBIH, ZZJ FBIH, 2010.

7. Shen S, Loh T, Shen H, Zheng X, Shen H. CRISPR as a strong gene editing tool. BMB Rep. 2017 Jan;50(1):20-24.

8. Registar za rak Republike Hrvatske, Bilten br 38, HZZJ, 2015.

9. Shen S, Loh T, Shen H, Zheng X, Shen H. CRISPR as a strong gene editing tool. BMB Rep. 2017 Jan;50(1):20-24.

Bilten, 3 2018


NAJAVE KONFERENCIJA

Pripremila: Maida Hadžić, MA

First International Conference on Advances in Plant Sciences ICAPS 18

April 25-27, 2018 Sarajevo, Bosnia & Herzegovina

Web: http://inast.org/conftool/index.php

10th Edition of International Conference on Structural Biology

March 15-16, 2018 Barcelona, Spain

Web: https://structuralbiology.euroscicon.com/

22nd Edition of International Conference on BIOTECHNOLOGY

April 16-17, 2018 Amsterdam, Netherlands

Web: https://biotechnology.euroscicon.com/

EuroSciCon Conference on Stem Cell

April 16-17, 2018 Amsterdam, Netherlands

Web: https://stemcell.euroscicon.com/

http://inast.org/conftool/index.php

https://structuralbiology.euroscicon.com/

https://biotechnology.euroscicon.com/

https://stemcell.euroscicon.com/

2018 Bilten, 3


Applied Bioinformatics in Life Sciences (2nd edition) A VIB Science Conference

8-9 March 2018, Leuven, Belgium

Web: https://vibconferences.be/event/applied-bioinformatics-in-life-sciences-2nd-edition

7th International Conference and Exhibition on Cell and Gene Therapy

March 15-16, 2018 London,UK

Web: https://cellgenetherapy.conferenceseries.com/

3rd Annual Meeting in Conservation Genetics 2018

February 26-27, 2018 Vienna, Austria

Web: https://consgen18.nhm-wien.ac.at/

60th Annual Maize Genetics Conference

March 22-25, 2018 Saint-Malo, France

Web: https://www.maizegdb.org/maize_meeting/2018/

https://vibconferences.be/event/applied-bioinformatics-in-life-sciences-2nd-edition

https://cellgenetherapy.conferenceseries.com/

https://consgen18.nhm-wien.ac.at/

https://www.maizegdb.org/maize_meeting/2018/

Documents

BBiilltteenn - GENuBiH · pomaže metabolizam tumorskih ćelija sekrecijom aminokiselina, prvenstveno alanina, čiji ugljenik tumorske ćelije koriste za Krebsov ciklus. A drugi izvori