1

Zastosowania kliniczne współczesnej radiologii

dr n. med. Jolanta Meller

Badanie gruczołu piersiowego

• Rak sutka – najczęstszy nowotwór wśród kobiet w wieku 40-60 lat

• wcześnie rozpoznany i leczony może być wyleczalny w 90% przypadków

• guz osiąga średnicę 1cm w ciągu 7-8 lat• objawy radiologiczne nasuwające podejrzenie raka

to: obecność guza, skupiska mikrozwapnień, zmiana architektury gruczołu sutkowego, poszerzenie naczyń żylnych, pogrubienie skóry

Badania radiologiczne gruczołu piersiowego

• mammografia klasyczna• ultrasonografia (sonomammografia)• rezonans magnetyczny• mammoscyntygrafia• pozytonowa tomografia emisyjna• galaktografia (mammografia kontrastowa)• pneumocystomammografia• kseromammografia (metoda historyczna)

2

Mammografia • aparat pozwala na uzyskanie

promieniowania miękkiego 2,5 – 4,5 kV

Mammografia • warunkiem prawidłowej interpretacji otrzymanych zdjęć jest

przejrzysta struktura sutka• w młodości przeważa tk. gruczołowa, tłuszczowa, kolagen

i włókna elastyczne (konsystencja sutka jest gęsta )• mammografia jest badaniem z wyboru u kobiet po 35 roku życia, których piersi w większej części zbudowane są z tkanki tłuszczowej

• badanie powinno być wykonane w I fazie cyklu, najlepiej ok. 7 dnia, gdyż w II fazie zagęszczenie miąższu sutka utrudnia interpretację badania

Skuteczność diagnostyczna mammografii, połączona z badaniem klinicznym palpacyjnym, oceniana jest na 80-97 %

Mammografia • celem mammografii jest uzyskanie na zdjęciach

obrazu miękkich tkanek sutka• badanie każdego sutka w dwóch projekcjach

( skośnej i osiowej ) oraz zdjęcia celowane• można wykryć zmiany już od 0,5 mm• czułość 80 %, swoistość 90 %• najdokładniejszym badaniem jest mammografia

cyfrowa (obraz charakteryzuje się dużą rozdzielczością, możliwość analizowania go przez komputer oraz porównywanie kolejnych badań)

3

Mammografia

konwencjonalna cyfrowa

Wskazania do mammografii • badanie profilaktyczne u kobiet po 35 roku życia • ból sutka• podejrzenie procesu złośliwego• podejrzenie procesu łagodnego, w celu dokładniejszej

diagnostyki• przed hormonoterapią, np. leczenie zastępcze w okresie

menopauzy• wyciek z brodawki sutkowej• zlokalizowanie zmian przed planowaną operacją• kontrola skuteczności leczenia operacyjnego,

chemioterapii, radioterapii

Wskazania do mammografii

Ponadto badanie mammograficzne pozwala na:• pobieranie materiału do badania mikroskopowego• właściwe ukierunkowanie biopsji• śródoperacyjną kontrolę wyciętego materiału• obiektywną kontrolę wyników leczenia

chemicznego lub/i radiologicznego raka sutka

4

Skrining mammograficzny• badanie przesiewowe mające na celu wykrycie

zmian chorobowych w sutku u kobiet, w populacji o zwiększonym ryzyku zachorowania

• pozwala na wychwycenie zmian w stadium przedklinicznym ( systematyczne badania w grupie wysokiego ryzyka zmniejszają wystąpienie choroby nowotworowej nawet o 50 % )

• wg American Cancer Society u kobiet powyżej 40 lat badanie co rok

Ultrasonografia gruczołu piersiowego

• zaletą jest duża łatwość wykonywania celowanych biopsji

• jest uzupełnieniem badania mammograficznego w gęstych gruczołowych sutkach

• mała czułość i swoistość w wykrywaniu zmian klinicznie bezobjawowych

Rezonans magnetyczny• najbardziej czuła metoda uzupełniająca badanie

mammograficzne• w badaniach sutków wykonuje się zawsze MR dynamiczne

(z zastosowaniem Gd-DTPA): zmiany złośliwe ulegają szybkiemu i intensywnemu wzmocnieniu, brak wzmocnienia z dużym prawdopodobieństwem wyklucza raka

• czułość metody w wykrywaniu zmian złośliwych przekracza 95 %

• MR bez podania środka cieniującego wykonuje się tylko w badaniach sutków z wszczepionymi endoprotezami

5

Galaktografia (mammografia kontrastowa)

• badanie wykonuje się, gdy stwierdza się wyciek z sutka, zwłaszcza krwisty, któremu nie towarzyszą zmiany zapalne

• podanie środka kontrastowego do wydzielającego przewodu mlecznego

• pozwala na ustalenie lokalizacji niewyczuwalnych i niewidocznych w klasycznej mammografii zmian patologicznych w obrębie przewodów gruczołowych

Pneumocystomammografia

• Celem badania jest wykluczenie lub potwierdzenia procesu rozrostowego(łagodnego lub złośliwego) w obrębie ściany torbieli

• Po ewakuacji płynu podaje się powietrze i wykonuje się zdjęcia w typowych projekcjach

Badania radiologiczne w otolaryngologii

• diagnostyka nosa i zatok przynosowych• uszu• urazów kości skroniowej• krtani • gruczołów ślinowych

6

Diagnostyka nosa i zatok przynosowych

• zdjęcia przeglądowe rtg• zdjęcia warstwowe• TK• MRI

• USG, scyntygrafia, badania naczyniowe

Zdjęcia przeglądowe

• Pozycja Wotersa (potyliczno-bródkowa) przy otwartych ustach w celu oceny dużych zatok wraz z zatoka klinową

Wskazania do TK jam nosa i zatok przynosowych

• udokumentowane nawracające zapalenie zatok

• planowany zabieg chirurgiczny metodą endoskopową

• zmiany chorobowe stwierdzane podczas badania endoskopowego

7

Rezonans magnetyczny pozwala na :

• ocenę rozrostów nowotworowych zatoki szczękowej do dołu podskroniowego lub dołu skrzydłowo-podniebiennego, oczodołu i przestrzeni przygardłowej

• ocenę rozrostu nowotworu z sitowia do zatok czołowych, przedniego dołu czaszki, nosogardła, zatoki klinoweji zatoki jamistej oraz oczodołu

• ocenę węzłów chłonnych (zapalenie czy nowotwór)• różnicowanie zmian zapalnych od nowotworowych• ocenę struktur naczyniowych leżących w sąsiedztwie

zatok ( tętnice szyjne wewnętrzne, zatoki jamiste, inne)

Diagnostyka uszu

Przedmiotem badania radiologicznego w chorobach ucha jest kość skroniowa (zdjęcia przeglądowe w specjalnych projekcjach)

Diagnostyka urazów kości skroniowej

• złamanie kości skroniowej – zdjęcia w różnych ułożeniach

8

Diagnostyka krtani

• zdjęcie części miękkich szyi w pozycji bocznej

• zdjęcia warstwowe w pozycji czołowej• tomografia czynnościowa przy porażeniu

nerwu zwrotnego (ocena fałdów głosowych)

Diagnostyka gruczołów ślinowych

• badanie przeglądowe (ocena złogów w kamicy)• badanie kontrastowe (sialografia)• scyntygrafia izotopowa• tomografia komputerowa• ultrasonografia ( umiejscowienie powiększonych

węzłów chłonnych okołośliniankowych)

Diagnostyka radiologiczna układu moczowego

• rentgenodiagnostyka konwencjonalna• TK• USG• MRI• scyntygrafia nerek• arteriografia tętnic nerkowych

9

Rentgenodiagnostyka układu moczowego

• zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej• urografia• pielografia• cystografia mikcyjna• ureterografia• cystoureterografia mikcyjna

Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej do celów

urologicznych

• jako odrębne badanie lub wstęp do urografii• w projekcji AP, powinno obejmować obszar

od XII kręgu piersiowego do spojenia łonowego (górne bieguny nerek po dolną część pęcherza moczowego)

• ochrona radiologiczna (gonady)

Urografia• polega na dożylnym podaniu jodowego środka

cieniującego, który wydziela się przez kłębuszki nerkowe do dróg moczowych

• pozwala ocenić budowę i czynność układu moczowego

• Fazy: nefrologiczna (miąższ nerek)wydzielnicza (układ kielichowo-

miedniczkowy, moczowody, pęcherz moczowy)

10

urografia

Wskazania do urografii• ocena nieprawidłowych zmian ogniskowych w nerce• złogi (kamienie) w drogach moczowych• zmiany zapalne• choroby pęcherza moczowego• wodonercze• urazy• nadciśnienie tętnicze• ocena czynności i budowy ukł. moczowego u chorych

przygotowywanych do operacji• jako przygotowanie do biopsji nerki• choroby gruczołu krokowego

Pielografia

• środek cieniujący podaje się bezpośrednio do dróg moczowych – wstępująca (cewnikowanie moczowodu)– zstępująca (przezskórne nakłucie miedniczki nerkowej

lub jednego z kielichów pod kontrola USG)

• Wskazania – niewydolność nerek– uczulenie na jodowy środek cieniujący

11

Pielografiazstępująca wstępująca

Cystografia mikcyjna

• zakłada się cewnik do pęcherza i podaje środek cieniujący

• wykonuje się zdjęcie statyczne i zdjęcie mikcyjne

Cystografia mikcyjna

12

Cystoureterografia mikcyjna –podstawowe badanie w urologii dziecięcej

• wykonuje się w celu wykrycia refluksów pęcherzowo-moczowodowych i oceny pęcherza i cewki moczowej

• metody: cewnik do pęcherza lub nadłonowo

Środki cieniujące stosowane do badań obrazowych układu

moczowego

• urotropowe środki cieniujące (rozpuszczalne w wodzie) podawane donaczyniowo wydalają się przez nerki (urografia, angiografia, TK)

• podawane bezpośrednio (ureteropielografia, pielografia zstępująca, cystografia)

Wykorzystanie ramienia C do zabiegu pozaustrojowego kruszenia kamieni

nerkowych

• wykorzystanie aparatu rentgenowskiego z ramieniem C w systemie obrazowania kamienia umożliwia wykonanie takiego zabiegu z maksymalną dokładnością przy zminimalizowanym naświetleniu chorego

• litotrypsja (ESWL) – rozbijanie kamieni za pomocą fali uderzeniowej

• do zabiegu pacjent musi być przygotowany jak do urografii

13

Przygotowanie pacjentado litotrypsji

• „ jelita wolne od powietrza”• pacjent nie powinien mieć stanu zapalnego nerki• należy wykluczyć ciążę pacjentki• potencjalne uszkodzenie wszczepionych aparatów• tydzień przed zabiegiem należy odstawić leki

p/krzepliwe• minimum 1 miesiąc przerwy przed ponownym

zabiegiem

Diagnostyka gruczołu tarczowego

• scyntygrafia tarczycy• badanie jodochwytności tarczycy• ultrasonografia tarczycy

Badania izotopowe• Jod 131 – emituje cząstki beta (stosowane w terapii) oraz

cząstki gamma. Okres półtrwania ok. 8 dni• Jod 132 – emituje promieniowanie gamma, okres

półtrwania 2-3 godz. (znacznie mniejsze napromienianie tarczycy, badania u dzieci)

• Jod 125 – emituje promieniowanie gamma, okres półtrwania 60 dni ( głównie do badań scyntygraficznych)

• Tc 99 – emituje promieniowanie gamma, okres półtrwania 6 godzin

14

Scyntygrafia tarczycy

• określa stopień gromadzenia jodu w miąższu gruczołu ( nieprawidłowe rozmieszczenie izotopu świadczy o obecności zmian patologicznych)

• Jod 131, 125; badanie wykonuje się 24 godziny po doustnym podaniu dawki

• Tc 99m uwidacznia również guzki zimne, powoduje mniejsze napromienianie tarczycy

Scyntygrafia tarczycy c.d.

• w czasie badania pacjent leży w pozycji na wznak z odchyloną głową a detektor scyntygrafu przesuwa się ruchem meandrycznym ponad szyją

• scyntygrafię wykonuje się zazwyczaj w warunkach podstawowych. Niekiedy przy ocenie guzków wykonuje się badania po zahamowaniu jodochwytności tarczycy preparatami hormonów tarczycy oraz po pobudzeniu jodochwytności tarczycy TSH

Wskazania do scyntygrafii tarczycy

• wole miąższowe, guzkowe, zamostkowe• zapalenie tarczycy• wady rozwojowe

15

Diagnostyka guzków tarczycy

• w zależności od stopnia gromadzenia izotopu jodu guzki dzielą się na zimne, chłodne , ciepłe i gorące

• częstość rozrostu nowotworowego w guzkach jest proporcjonalna do stopnia zmniejszania się wychwytu izotopu w ich obrębie

Diagnostyka guzków tarczycy c.d.

• guzki zimne- torbiele i krwiaki• guzki ciepłe – zwykle łagodne, aczkolwiek

dużo częściej niż gorące okazują się rakiem• guzki gorące – wysoko zróżnicowane

gruczolaki

Badanie jodochwytności tarczycy

• test określający czynność tarczycy• polega na doustnym podaniu radioizotopu i

wykonaniu po 6 i 24 godzinach pomiarów promieniowania tarczycy

• na wynik testu ma wpływ dieta, położenie geograficzne miejsca zamieszkania, jodowe środki cieniujące oraz leki obniżające jodochwytność tarczycy (jodyna, Enteroseptol, sterydy, bromki, salicylany, tyreoidyna, trójjodotyronina)

16

Badanie jodochwytności tarczycy c.d.

• w zależności od rodzaju stosowanego preparatu obniżającego jodochwytność tarczycy okres karencji wynosi od 6 tygodni do 3 miesięcy a nawet do roku w przypadku zastosowania organicznych związków jodowych ( środków cieniujących)

USG tarczycy

• pozwala na ocenę morfologii gruczołu ( wielkość , kształt, położenie)

• możliwość różnicowania guzków, torbielii krwiaków