45
C văn Vit Nam Bch Vân gia hun Nguyn Bnh Khiêm

Bạch Vân gia huấn

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585), có tên hiệu là Bạch vân cư sĩ. Bạch Vân gia huấn là bản viết của ông để dạy dỗ trong gia đình. Không rõ người dịch.

Citation preview

Cổ văn Việt Nam

Bạch Vân gia huấn

Nguyễn Bỉnh Khiêm

Bạch Vân gia huấn– Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491–1585)

Typeset in LATEX on January 30, 2016.

Mục lục

1 Bài mở đầu 1

2 Đạo lý 2

3 Phận làm con 4

4 Phú quý 6

5 Đại nghĩa 8

6 Tâm linh chí thiện 9

7 Hai dòng thiện ác 12

8 Tích thiện 16

9 Yên phận 17

10 Đại đạo 19

11 Đọc sách 21

12 Số mệnh 22

13 Thành sự 23

14 Trí giả 25

15 Ngọc minh châu 27

16 Học vấn 28

i

17 Tu đức 30

18 Người tốt 32

19 Lương tài 33

20 Lập thân 34

21 Thịnh đức 35

22 Luật bảo toàn 37

23 Làm điều năng tính 39

24 Thư tất 41

ii

Bài mở đầu

Lượng Đức Thánh rộng như biển cả,Truyền dậy cho thiên hạ điều hay.Làm điều thiện, hưởng phúc dầy,Bất nhân thất đức có ngày tiêu vong.

Mềm dẻo tốt hơn cương cường,Lưỡi mềm còn mãi, răng thường gẫy đi.Chớ cậy ta dài mà chê người ngắn,Đừng dối lòng đừng oán đất trời.

Lặng im mà ngẫm sự đời,Tình người thoang thoảng, vơi vơi thì bền.Đừng quên bạn nghèo hèn xưa cũ,Vợ cháo rau xin chớ phụ tình.

Vật ngon, ăn quá bệnh sinh,Vui chơi quá mức, ắt thành tai ương.Giàu sang lắm nhiều đường bổng lộc,Cây tái trồng hẳn gốc bị thương.

Buổi sáng còn cuốc ruộng nươngBiết đâu chiều đã công đường có khi.Làm tướng đâu phải vì dòng dõi,Thân nam nhi trí phải tự cường.

1

Đạo lý

Thiên thứ nhất bàn về đạo lýSống ở đời phải nghĩ trước sauTrăm hay lấy hiếu làm đầuVạn điều ác cũng khơi mào từ tham.

Dành sách cho cháu con là quýNhưng dễ gì chúng đã đọc choDành vàng cho chúng đầy khoChắc đâu chúng đã giữ cho lâu bềnChi bằng tích đức thường xuyênMới là cái kế lâu bền về sau.

Họa hay phúc biết đâu là giảDo con người định cả đấy thôiNgẫm xem quy luật đất trờiTrồng đậu được đậu, dưa thời ra dưa.

Lưới trời rộng thưa mà không lọtKhông bao giờ bỏ sót chánh tàBiết xấu thì tránh cho xaBiết lỗi sửa lỗi, ấy là điều hay.

Trước khoan nhượng sau dày quả phúcTrước mở mang sau được phúc lànhChớ chơi với kẻ bất minhCủa phi nghĩa chớ biến thành của riêng.

Lòng chớ nghĩ gian tà hiểm độcChân đi không bước bậy giậm quàng

2

Nguyễn Bỉnh Khiêm 3

Nghe lời nói thẳng rõ ràngThấy nơi chính nghĩa đường hoàng thì theo.

Người siêng năng thêm nhiều tuổi thọKẻ chơi bời đa số chết nonSự đời chậm chắc thì hơnTình người thoang thoảng mà hơn quá nồng.

Sự giàu sang nếu không đáng hưởngCó hưởng rồi cũng chẳng ra saoChưa già đã hưởng lộc caoHẳn rằng rồi cũng mau mau hết đời.

Kẻ mưu mô hại người người hạiNuôi hận thù mãi mãi không thôiNgười quân tử chẳng hoài hơiChẳng cần lý sự tranh lời hơn thua.

Có bệnh biết phòng ngừa bệnh tậtThì con người chắc hẳn sống lâuCó việc biết bảo ban nhauCửa nhà êm ấm bền lâu tình ngườiLấy vợ đâu kén đẹp ngườiĐược người hiền đức thì đời mãi vui.

Mối quan hệ với người thân quyếnDù xa gần năng đến thăm nhauQuan lại không cứ thấp caoThanh liêm, cần mẫn dân nào chẳng yêu.

Tình bầu bạn giúp nhau mới đẹpChớ nên vì nhậu nhẹt thân chơiNgọc là vật quý ở đờiCháu con hiếu thảo sáng ngời gia phong.

Phận làm con

Phận làm con phải thông đạo hiếuPhận làm dân phải hiểu chữ trungTrên ra lệnh dưới phục tùngCha làm việc tốt con cùng học theo.

Của cải nhiều dùng lâu cũng hếtChữ hiếu trung hưởng mãi vô cùngBàn mưu tư lợi thì đừngBiết điều chân chính nên cùng tham gia.

Làm tốt chớ ba hoa kể lểHoa sớm nở thì cũng sớm tànCẩn thận đáng giá ngàn vàngHãy suy nghĩ kỹ hãy làm mới hay.

Người tốt hay xắn tay làm giúpGiúp ai không lợi dụng người taNgười biết lỗi sửa thì thaTrị người có lỗi chớ mà quá nghiêm.

Dạy điều thiện không nên cao quáĐể học trò có khả năng theoKhoan hòa sẽ được tin yêuSiêng năng cần mẫn ắt nhiều thành công.

Nói thận trọng thì không có lỗiLàm chu toàn đỡ hối về sauThế lực dù mạnh đến đâuNếu đem dùng hết ắc sau hại mình.

4

Nguyễn Bỉnh Khiêm 5

Hoặc cậy thế tạo thành lợi lộcHẳn rằng sau cũng chẳng ra chiCứ đường chánh đạo mà điHiếu, trung, nhân nghĩa cứ suy mà làm.

Phú quý

Thiên thứ ba bàn về phú quýChữ giàu sang ai chẳng ước mongNhưng giàu sang chẳng chính côngLà phi đạo đức hẳn không lâu bền.

Ai sống kẻ nghèo hèn cũng chánNhưng bất lương đuổi hẳn chẳng điNo cơm hẫm thiết gì thịt cáVui cảnh nghèo quên cả giàu sangNgười quyền quý lắm bạc vàngLấy gương xử với họ hàng mà soi.

Ở có đạo nhiều người giúp đỡSống bất lương ít chỗ thân tìnhThà nghèo giữ được thơm danhHơn giàu lắm chuyện phẩm bình cười chê.

Bọ ngựa rình con ve định bắtChim sẻ rình bọ ngựa phía sauTiếng tăm lừng lẫy càng nhiềuTránh xa kẻ xấu sinh điều ghét ghen.

Nhiều tài cũng lắm phen khốn khổNhiều công là cái hố suy bìNhớ rằng đừng cậy chẳng khoePhải luôn thận trọng chớ hề phô trương.

Nói với bạn việc hay ý thẳngPhải người thâm họ chẳng nghe đâu

6

Nguyễn Bỉnh Khiêm 7

Nói với quan những chuyện thanh caoPhải quan tham nhũng hẳn sau nó thù.

Đại nghĩa

Thiên thứ tư nói về đại nghĩaLúc thi hành phải nghĩ cho sâuTrung với nước đặt lên đầuĐạo cha con được xếp vào đại luân.

Trai tài biết thương dân thủ tiếtGái kiên trinh phải biết giữ mìnhNgười tài nước được thơm danhVợ giỏi như được ngọc lành trời cho.

Gái bất chính thì cho chẳng lấyTrai có tài mắc bẫy là nguBất trung dễ mắc mưu thùVua chúa như mù mới lấy làm quan.

Con dân thường chăm ngoan học giỏiCũng có ngày tiến tới làm quanCon quan chẳng chịu học hànhSuốt đời cũng chỉ là anh dân thường.

Làm quan mới thấm ơn chế độCó nuôi con mới nhớ mẹ chaMuốn lòng ngay thẳng thật thàLuyện rèn ý chí phải là đầu tiên.

8

Tâm linh chí thiện

Thiên thứ năm tâm linh chí thiệnMong tốt lành mọi chuyện công tưVui nhất là đọc thi thơViệc đời khó nhất cũng là dạy con.

Cha nghiêm nghị răn con hiếu thảoMẹ nhân từ dạy bảo gái ngoanNhà lành hương tỏa chí lanỞ đâu cũng thấy mùi hương ngọt ngào.

Gần kẻ ác như vào chợ cáBuộc người ta quen cả mùi tanhCó nết tốt chẳng kiêu căngĐức dày làm mãi cho thành thói quen.

Giàu chớ kiêu chớ nên ích kỷSang cũng đừng xa xỉ hợm đờiViệc làm muốn tốt tuyệt vờiBa lần cân nhắc hẳn hoi hãy làm.

Suy tính kỹ bao hàm hai ý:Việc chung riêng thấu lý đạt tìnhTừ xưa vẫn sợ vẫn kinhLòng người nham hiểm nảy sinh khó lường.

Kẻ tiểu nhân vốn thường xảo quyệtThích mưu mô tiêu diệt người ngayCho dù nham hiểm quắt quayKhông qua lẽ phải, chẳng xoay đạo trời.

9

10 Bạch Vân gia huấn

Bất nhân mà nhất thời nổi tiếngKhông người, thì trời diệt chẳng thaTự nhiên được của đầy nhàMột là lộc lớn, hai là họa to.

Có lúc bại trời cho thắng cuộcHoặc đang nghèo bỗng được giàu sangThế gian yêu lắm ghét nhiềuKhen nhiều chê lắm bao điều bất anMừng nhiều lo lắm chẳng oanVinh nhiều nhục lắm thế gian thường tình.

Đừng cậy thế mà sinh kiêu ngạoChớ cậy quyền mà tạo lợi riêngLàm một việc thiện cũng nênTrừ một việc ác quả nhiên rất cần.

Sinh sự thì bận tâm mệt sứcNên nhún nhường đạo đức thì hơnViệc có chuẩn bị hãy làmViệc không chuẩn bị chớ tham làm bừa.

Bao kinh nghiệm từ xưa đã thấySai một li đi mấy dặm đườngQuả quyết được việc lẽ thườngDo dự hỏng việc ấy gương ở đời.

Sắc chẳng mê người, người mê sắcRượu chẳng say người, người tự sayĐừng nên vui quá nói chàyChớ vì sướng quá vung tay làm liều.

Quý chim phượng bởi yêu lông cánhTrọng hiền tài ở cách nói năngGặp khi hoạn nạn khó khănHành vi tế nhị nói năng lựa lời.

Mười mắt trông và mười tay trỏ

Nguyễn Bỉnh Khiêm 11

Thật công minh sáng tỏ sâu xaQuả đào người quý tặng taTa lấy quả mận đem ra tặng người.

Cung nỏ lạ chớ cầm mà khốnNgựa không quen chớ cưỡi mà gayQua ruộng dưa chớ sửa giàyDưới gốc mận chớ giơ tay sửa đầu.

Coi chừng chốn nhà cao cửa rộngĐừng cậy rằng tông tộc mình toHọ to lắm chuyện tò mòCửa cao thường giở lắm trò kiêu căng.

Người tốt chơi, nói năng chân thậtKẻ xấu chơi, như mật chết ruồiNgười tốt thiện chí thức thờiKhó khăn thuận lợi vẫn nuôi chí bền.

Kẻ xấu thường van xin lúc khóĐược việc rồi thì nó quên luônMới hay muôn sự vui buồnNhững điều chí thiện phải luôn ghi lòng.

Hai dòng thiện ác

Thiên thứ sáu hai dòng thiện ácLà hai điều thật khác nhau xaTrăm năm trong cõi người taDỡ hay báo ứng thật là công minh.

Báo ứng có khi nhanh khi chậmNhà đói nghèo nào dám coi khinhViệc làm phúc nếu vô tìnhNhư phường lánh nạn đáng khinh khỏi bàn.

Kẻ bạo ngược mưu toan việc xấuBịp được người sao giấu được trờiVầng dương mọc lặn luân hồiMặt trăng tròn khuyết đầy rồi lại vơi.

Tình người cũng tụ xong lại tánSự lại vui, vui chán lại buồnCỏ hoa sớm nở tối tànCây tùng cây bách muôn vàn sức xuân.

Mỗi ngày xét bản thân ba lượtHẳn nhiều người sẽ biết cho taSố trời vốn sẵn định raGiàu sang có mệnh, vinh hoa có ngày.

Hoa nở muộn bởi cây cằn cỗiĐời chưa vui bởi nỗi khó nghèoGiàu sang khách đến thăm nhiềuNghèo hèn thân thích ra chiều cách ly.

12

Nguyễn Bỉnh Khiêm 13

Lúc dư dật phòng khi túng thiếuKhi sướng vui phải liệu khi buồnMột nhà nền nếp cương thườngKính tôn cha mẹ đẹp gương vợ chồng.

Tình anh em thuận lòng nhân áiNghĩa bạn bè đi lại giúp nhauNuôi con phòng lúc ốm đauChứa thóc phòng đói là câu chí tình.

Giúp người gặp tình cảnh nguy cấpHoặc cứu người trong lúc gian nguyCó mới đừng nới cũ điMiệng nói một lối, bụng suy một đàng.

Chớ có lành bắt vành ra méoĐừng làm cho bé xé ra toMột chút tà tất quanh coNgười ta sẽ tỏ cái trò quắt quay.

Lời không cánh mà bay khắp ngảĐạo cao thì gốc cả rễ sâuNgọc vết mài chẳng dễ đâuNói sai biết sửa bao lâu mới thành.

Lời đã nói bay nhanh như gióBốn ngựa phi cũng khó mà theoKhinh người là thói tự kiêuNgười ta khinh lại đời nào chịu thua.

Tự khen mình mà chê người hỏngThì người ta có trọng gì mìnhHãy suy thiện ác nhục vinhỞ sao có nghĩa có tình thì hơn.

Việc gia thất muốn yên mọi sựMọi người nên biết xử phận mìnhĐừng mưu lấy của bất minh

14 Bạch Vân gia huấn

Chớ ghen ghét với người mình còn thua.

Vợ người ta chớ đùa cợt nhảĐừng gièm pha quấy phá hôn nhânMột năm có một mùa xuânMột ngày có một giờ dần đầu tiên.

Cháy nhà có nước liền dễ chữaXóm giềng gần giúp đỡ lẫn nhauTrò đời lắm chuyện thương đauAnh em để mất lòng nhau thật buồn.

Người xưa bảo thói thường vẫn vậyĐàn bà thì khó dạy khó chiềuQuân tử phép tắc tuân theoTiểu nhân chẳng biết những điều lễ nghi.

Thấy ai có vật gì quý báuChớ lân la tán gạ nài xinCông việc nào quá khó khănĐừng bắt người khác phải lăn vào làm.

Muốn trách người phải xem mình trướcNếu tha mình tha được người taPhường bất chính kẻ gian tàKết thân với chúng dễ mà tàn thân.

Không minh bạch miếng ăn lời nóiNguyên nhân là tội lỗi hại mìnhLúc trẻ lao động nhiệt tìnhKhi già cuộc sống gia đình thảnh thơiTrẻ mà liêu lổng chơi bờiVề già chắc hẳn cuộc đời gian truân.

Của cho con đâu cần vàng bạcMà cho con được học được hànhCho muôn khoảnh ruộng tốt xanhChẳng bằng cho chúng nghề lành trong tay.

Nguyễn Bỉnh Khiêm 15

Mộng làm giàu thường hay thất đứcLàm điều nhân khó được giàu sangThuốc hay khó chữa bệnh oanCủa nhặt được khó mở mang giàu bền.

Bất nghĩa mà trở nên phú quýNhư mây bay bọt khí nổi trôiPhúc do trong sạch lòng ngườiĐức từ kiên nhẫn sống đời yêu thương.

Tham lam lắm tất vương tai họaSống bất nhân tội chẳng thoát đâuTiểu nhân chẳng giúp ai đâuBởi chừng lòng chúng như đầu mũi kim

Chỉ gai góc rắp tìm mưu kếCốt hại người mong để lợi mìnhNgười quân tử có bất bìnhKhéo mà xa lánh kẻo sinh hận thù.

Tình người vốn như tờ giấy trắngNhư cuộc cờ vốn chẳng giống nhauKhéo mà ứng xử với nhauĐừng làm ai đó phải cau đôi mày.

Chớ mạt sát day tay mắm miệngĐể người ta phải nghiến hàm răngNgựa gầy nên kéo chẳng hăngNgười không hồ hởi phải chăng do nghèo.

Sẵn tiền rượu thì nhiều bạn đấyLúc lâm nguy nào thấy một aiLuật trời báo ứng chẳng saiKhông trước mắt cũng lâu dài chứng minh.

Tích thiện

Thiên thứ bảy khuyên luôn tích thiệnChứa điều lành như mặt trời lênRất vô tư, rất tự nhiênSáng soi muôn nẻo chẳng phiền đến ai.

Chứa điều ác là tai họa đấyLửa trên đầu nào thấy mà loChuyện ác dù nó chẳng toTrên trời rung động tựa hồ sấm vang.

Việc mờ ám chẳng ai rõ biếtNhưng mắt thần nhật nguyệt sáng soiGiàu sang đúng phận thì thôiNghèo hèn yên phận sống môi trường nghèo.

Suy từ ta ra nhiều người khácKhoe điều lành điều ác giấu điThấy ai làm trái điều gìThì can ngăn hoặc tránh đi chớ nhìn.

Chuyện người khác không đem đàm tiếuMặc người ta mạnh yếu dở hayNói nhiều nghe cũng nhàm taiKhuyên nhiều sinh oán bấy nay lẽ thường.

Khi yêu cũng nên lường lúc ghétLúc ghét nên nhớ đến khi yêuViệc làm lời nói ít nhiềuPhải luôn hướng thiện phải theo phận mình.

16

Yên phận

Giữ yên phận là thiên thứ támĐừng để người đụng chạm đến taBiết lo trước, biết phòng xaKhoan dung ngay thẳng hẳn là sống lâu.

Nước chân chính lòng trời cũng thuậnQuan thanh liêm dân hẳn yên lòngVợ hiền là phúc nhà chồngCác con hiếu thảo thì lòng cha vui.

Dẫu có tài chớ nên khoe khoácNhiễu sự sao bằng việc an nhànBốn mùa ấm lạnh xuềnh xoàngNói năng thận trọng rõ ràng được yên.

Của dễ được tất nhiên dễ mấtĐược vất vả thì mất khó khănLàm thong thả việc chắc ănViệc đời muôn sự khó khăn ban đầu.

Người xưa nói những câu triết lýVào rừng bắt hổ dễ như chơiCòn khi mở miệng dạy ngườiKhó khăn lắm đấy liệu lời đắn đo.

Quân tử cần ăn uống vừa đủKhông cầu kỳ cốt giữ bình yênTrò tìm thầy học dễ tìmThầy tìm trò tựa mò kim đáy hồ.

17

18 Bạch Vân gia huấn

Việc chia chác chẳng lo ít ỏiChỉ đáng lo cái tội không đềuKhông lo hoàn cảnh túng nghèoChỉ lo xã hội lắm điều bất công.

Đại đạo

Giữ đại đạo là thiên thứ chínLấy chữ trung chữ tín làm đầuNgười quân tử đạo đức caoKhông kiêu căng giữ trước sau khoan hòa.

Khi cần giúp người ta việc gấpChẳng chọn ngày, đừng bấm ngón tayNgười được ta cũng mừng thayNgười đau ta cảm đắng cay cho người.

Nói thao thao ngàn lời tươm tấtCũng không qua việc thật đã làmKiếm lời chê trách nhân gianChính là chuốc lấy mối oan hại mình.

Ta giúp người chân tình độ lượngLà cái thuật làm phước đáng tinTrăm nghe không bằng một nhìnMột việc thực tế hơn nghìn lời suông.

Việc trời đất cũng thường thay đổiSáng gió mưa chiều tối đẹp trờiCũng như cuộc sống con ngườiSáng chiều may rủi đầy vơi chuyển vần.

Có việc đối với ta là thếNhưng với người đâu dễ giống taKhi lời nói trái phát raTất nhiên cái họa cái tà vào theo.

19

20 Bạch Vân gia huấn

Của phi nghĩa đưa vào phía trướcNó tìm đường bước lối cửa sauĐừng làm những việc không đâuChớ ham của lạ để sau bận lòng.

Việc đừng quá lao tâm cực lựcNên đắn đo vừa sức mới làmKhông lười biếng chẳng tham lamHọc điều đại đạo để làm thực tâm.

Đọc sách

Thiên thứ mười là khuyên đọc sáchSách là thầy dạy mách cho taBao điều đạo lý sâu xaVăn minh khoa học bao la đất trời.

Ham đọc sách thì trời chẳng phụCó chí bền ắt sẽ làm nênMẹ cha vui bởi con hiềnGia đình hòa thuận đẹp yên mọi bề.

Đạo đức cao qủy thần nể sợĐược mọi người giúp đỡ tin yêuThấy việc thiện hãy làm theoBiết lỗi sửa lỗi là điều đáng khen.

Cách đối xử phải nên suy xétĐừng cạn tình trái nết mất lòngMuốn nhanh vội việc khó xongHam lợi nhỏ việc lớn không hoàn thành.

Tre uống mạnh không vênh cũng gãyChó cắn bừa bởi chạy cùng đườngĐánh chuông chuông cũng kêu vangNgười quá uất ức sẵn sàng đấu tranhChớ nên hám lợi hám danhÍt ham ít muốn yên lành dài lâu.

21

Số mệnh

Thiên mười một nói câu số mệnhNghĩa là do tiền định cả rồiGiàu sang cũng bởi tại trờiCông danh có vận có thời dở hay.

Đồ ăn uống xưa nay sản xuấtCũng do trời do đất khởi sinhNgười khôn làm đúng phận mìnhKẻ hư mạo hiểm háo danh khoe tài.

Nói thẳng thừng trái tai chẳng thíchHãy xét suy có ích cứ làmỞ đời lắm thói đa đoanThuốc đắng khỏi bệnh thế gian tỏ tườngThấy người tốt chớ xem thườngHãy nghiêm mà học tìm đường mà theo.

22

Thành sự

Thiên mười hai nói về thành sựMuốn thành công phải biết lo xaMưu sự là ở người taThành công tốt đẹp suy ra tại trời.

Có trường hợp ở nơi nguy bạiĐược trời phù nên lại thắng toHoặc khi tai nạn gay goGặp may lại được trời cho an bình.

Có đức mà bần hàn cơ cựcHẳn là do nghiệp chướng từ lâuBất lương mà được giàu sangChắc là kiếp trước bắt cầu thiên duyên.

Nếu phận nghèo thì nên nghèo trướcChớ dã tâm bạo ngược khởi đầuBiết mệnh là bởi hiểu sâuSống yên vô sự khác nào thần tiên.

Muốn sống lâu phải rèn luyện tốtTừ việc làm ăn uống thuốc menGiữ gìn chừng mực cho quenMột ngày vui khỏe là tiên một ngày.

Không có thuốc chữa thành trường thọCó tiền đâu mua được con hiềnVợ ngoan chồng chẳng ưu phiềnCó con hiếu thảo cha yên cõi lòng.

23

24 Bạch Vân gia huấn

Bởi uống say nói không tử tếVì tiền tài huynh đệ từ nhauXuống ngựa trước lúc qua cầuCó đường bộ chớ rủ nhau đi thuyền.

Áo trắng thì bụi đen dễ dínhKhó an toàn bởi tính kiêu căngLòng người hiểm hơn núi rừngHãy suy luận để coi chừng đó nghe.

Bọ ngựa rình bắt ve tưởng bởSẻ lại rình bọ ngựa kề bênNgười săn tặng sẻ mũi tênHổ lang rình sẵn xông lên vồ người.

Hổ đắc ý lên đồi định biếnNgỡ đâu sa xuống giếng mạng toiMới hay mạnh yếu ở đờiNhãn tiền báo ứng rạch ròi phân minh.

Trí giả

Thiên mười ba dạy điều trí giảBậc hiền tài sáng tựa sao maiTiên tri thế sự lâu dàiKhông cần đấu lực đấu tài với ai.

Giữ danh dự trong ngoài kính nểBảo vệ cho thân thể vẹn tuyềnBiết sự kiềm chế thì yênKhông bị nhục không bị phiền đến thân.

Có những chuyện người trần khó biếtMà trời cao nghe hết mọi điềuBảo rằng lỗi ít chẳng saoLỗi nhiều góp lại lớn lao khó lường.

Một mình chớ đi đường nguy hiểmChớ tham e sinh chuyện đắm đòChuyện người ta chớ tò mòCó trách thì trách lỗi to của người.

Thù oán cũ thôi thời khép lạiTrước khoan hòa sau được điều hayYêu đừng yêu quá đắm sayGhét đừng ghét đắng ghét cay sinh thù.

Có người chẳng được như ý muốnNên bảo ban đại lượng thì hơnTrọng danh tiết như Thái sơnNgười không nghĩ chẳng giản đơn chút nào.

25

26 Bạch Vân gia huấn

Giàu sang chẳng tự cao cậy thếNghèo hèn không luồn lụy cúi đầuKẻ vụng chẳng thấy việc đâuNgười khéo thì việc vùi đầu luôn tay.

Bậc trí giả trước đây đúc kếtTa nên tìm học biết mà theoLuật Tiêu Hà dạy sáu điềuLệ ông Phu Tử cũng nêu ba phần.

Ngọc minh châu

Ngọc minh châu là thiên mười bốnNgợi ca đức khiêm tốn sáng trongNgọc là vật quý vô cùngMinh châu tỏa sáng trong vùng tối tăm.

Ngọc muốn đẹp phải năng mài giũaCố nâng niu gìn giữ kẻo hoàiTrời cho ta tấm hình hàiPhải lo tự giác mà bồi bổ thêm.

Trời cho phúc ta nên gắng sứcPhải tự tôn cho đức dày thêmCon hay cha chớ nên khenCha mắc lỗi con chớ nên nói nhiềuThành công chẳng được tự kiêuHưởng phúc càng phải biết điều dung tha.

27

Học vấn

Thiên mười lăm chăm đường học hỏiCó tư duy mạnh giỏi hơn ngườiTrước là đẹp đạo đất trờiSau là xây dựng tình người đẹp hơn.

Hiếu với cha thời con hiếu lạiKính trọng người người lại trọng taChớ tin những thuyết tà maNó làm chìm đắm xấu xa lòng người.

Người xưa bảo hiền tài – phấn đấtNghĩa nhân kia mới thật ngàn vàngĐường dài thử sức gian nanSống lâu mới biết ruột gan tình người.

Biết giữ phận thì đời nhàn hạKhông gian tham tai họa khó vàoVận đen vàng hóa ra thauVận đỏ sắt cũng ra màu vàng tươi.

Rượu trắng nhuộm đỏ mặt ngườiBạc vàng dễ nhuộm lòng người tối điNghèo giữa chợ ai thèm thăm hỏiGiàu ở rừng có khối người thươngVẽ hổ, khó vẽ bộ xươngBiết người biết mặt, khó lường lòng ai.

Không đáng sợ sức hai con hổChỉ sợ người ăn ở hai lòng

28

Nguyễn Bỉnh Khiêm 29

Sống đại lượng phúc huy hoàngMưu sâu ắt họa cũng càng thêm sâu.

Vợ chồng hợp sức nhau bàn bạcCó tiền mua nhiều lạng vàng ròngVợ chồng ăn ở khác lòngCó tiền đâu dễ sắm cùng cái kim.

Trị nhà như cầm cương ngựa dữTrị nước như dạo thử cung đànCho nên học hiểu mà làmLẽ trời với lẽ dân gian hài hòaMuốn xây phú quý vinh hoaCái nền học vấn phải là đầu tiên.

Tu đức

Thiên mười sáu thường xuyên tu đứcPhải chuyên tâm nỗ lực hàng ngàyHọc rồi thực tế làm ngayRút ra kinh nghiệm dở hay sự tình.

Tu đức tốt tướng sinh ra tướngCon thảo hiền sinh được cháu ngoanNhà nghèo cần vợ đảm đangNước loạn cần tướng giỏi giang trung thành.

Âm dương hòa không sinh lụt bãoVợ chồng hòa thì đạo nhà yênTránh điều nghi kỵ hờn ghenĐàn bà tiếp khách phải nên ghi rằng:“Cử chỉ đẹp, nói nhẹ nhàngKhi đưa tiễn khách xin đừng quá chân.”

Bốn đức tính công, dung, ngôn, hạnhNgười đàn bà nặng gánh lo toanĐừng kiêu sa, chớ lăng loànĐừng ghen ghét chớ giận hờn với ai.

Gái yêu chồng đẹp vui mọi vẻGiúp chồng nuôi con khỏe con ngoanXựng xây tôn thống họ hàngSáng trong như ngọc, nết càng đẹp ra.

Khi lòng dục dâm tà đã mởQuên yêu thương bỏ cả lễ nghi

30

Nguyễn Bỉnh Khiêm 31

Nết hư dù có một liTiếng tăm đồn đại bay đi khắc cùng.

Người tốt

Làm người tốt là thiên mười bảySống nhân từ ai nấy mến thươngTrời cho phúc, lộc, thọ trườngSống vui thanh thản đời thường gặp may.

Cha dạy con từ ngày còn nhỏChồng khuyên vợ từ thuở mới vềKhông quá vui đến đam mêBài bạc, nghiện hút, rượu chè, gian dâm.

Tình dục chớ tham lam buông thảSức suy tàn rệu rã ai thươngCủa quý chớ có phô trươngVàng bạc phải khóa trong rương trong hòm.

Buồng the chớ để ai dòmCủa còn nguyên vẹn tình còn bền lâu.

32

Lương tài

Thiên mười tám răn chữ lương tàiCó lương tài sống chết thơm danhNgười tài lành có bạn lànhNgười ác bạn ác kết thành tai ương.

Người lương tài nên thường nói thẳngKẻ xấu xảo nịnh chẳng ai yêuNgười lành nói ít làm nhiềuTiểu nhân múa mép lắm điều ba hoa.

Người lành không gian tà uẩn khúcHành động luôn chính trực phân minhKiệm, cần, có lý có tìnhĐể không mang tiếng rằng mình kiêu sa.

Vụng may áo gấm hoa cũng hỏngLàm bậy thì phá hỏng cơ ngơiVô sự thì sống thảnh thơiĐa mang lắm chốn lắm lời thị phi.

Người giúp việc kể chi đẹp xấuCần chọn người trung hậu chăm ngoanLòng người nọc rắn khó phânCủa trời ai biết chuyển vần ra sao.

Của xóm đông lấy về hôm trướcĐến hôm sau lại ngược xóm đoàiViệc hôm nay, việc ngày maiHãy đem hai chữ lượng tài mà xem.

33

Lập thân

Thiên mười chín lập thân bền vữngPhải khôn ngoan trong cứng ngoài mềmPhúc nhà thuận dưới kính trênKiệm, cần, kiên, nhẫn là nền trị gia.

Làm quan phải giỏi và liêm khiếtPhải cẩn trọng và biết thương dânMới hay bí quyết lập thânKiên trì liêm chính, kiệm cần thì nên.

34

Thịnh đức

Thiên hai mươi nói về thịnh đứcMột số điều đã được rút raNgười thực tài chẳng ba hoaThường khi dung mạo cứ là như ngây.

Có ruộng không cấy cày thì đóiCó sách không học hỏi thì nguTrai mà lêu lổng thì hưGái mà lười biếng cũng như lợn sề.

Trai sợ vợ bởi vì nhu nhượcGái kính chồng thì được nết ngoanDè xẻn chẳng bởi đủ ănSống xa xỉ bởi nguyên nhân của thừa.

Vừa lười nhác lại vừa ngu xuẩnThì giàu sang đâu đến mà mơHay đến thân cũng làm sơNgồi lâu chủ chẳng bao giờ thích đâu.

Uống rượu đấu khẩu nhau ít chữMới là người quân tử phòng thânThóc tiền sòng phẳng đồng cânMới là đức độ, tinh thần trượng phu.

Loài cầm thú sa mồi mắc bẩyCam phận hèn khi đã sa cơCá tham bị giật lên bờCó hối cũng chẳng bao giờ được tha.

35

36 Bạch Vân gia huấn

Làm việc xấu đã ra pháp luậtHối ba lần cũng thật muộn mằnNước loạn chớ đến dung thânNơi nguy hiểm chớ bước chân tìm vào.

Phép quyền biến làm sao biết trướcPhải đắn đo may được an toànLò lửa ví như phép quanLòng người như sắt như gang trong lò.

Người yếu phải nương nhờ người mạnhGiúp được người là hạnh phúc thayKhông thù dai chẳng hại aiTuy nhiên vẫn phải nhớ bài phòng thân.

Trên lượng cả chẳng cần phạt dướiKẻ trịch thượng từ chối đừng chơiNước trong ít cá lội bơiSống nhiều khe khắt ít người mến thân.

Luật bảo toàn

Thiên hăm mốt tuần hoàn vay trảBáo ứng nhanh gương đã nhiều rồiNhạt nồng khéo ở lòng ngườiDở hay đã có đạo trời phân minh.

Trời mưa gió thình lình bất trắcNgười có khi dồn dập tai ươngĐức cao dễ được thọ trườngTu thân tích đức phúc thường dày thêm.

Lừa dối người là mầm tai họaPhúc dày nhờ lượng cả bao dungCẩn thận chẳng sợ khốn cùngNhẫn thì chẳng nhục, vạ không đến mình.

Sống bình tỉnh được yên lành mãiBiết kiệm cần đỡ phải gieo neoTrên sông tùy khúc bơi chèoVào nhà tùy lúc liệu chiều xã giao.

Dạy con cháu bằng điều từ thiệnLấy khoan dung sai khiến mọi điềuMột năm kế hoạch ăn tiêuKhông gì bằng cấy trồng nhiều lúa khoai.

Kế mười năm dài hơi một chútKhông gì bằng trồng được nhiều câyCòn như kế hoạch lâu dàiLà trồng cây đức dẻo dai vững bền.

37

38 Bạch Vân gia huấn

Dù lắm tiền thuốc thang tẩm bổChẳng bằng đêm nằm ngủ riêng giườngDạy con cần mở văn chươngỞ trong vàng bạc kim cương có thừa.

Một con được ơn vua lộc nướcĐể cả nhà cùng được thơm lâySiêng năng học tập đêm ngàyĐể mà chiêm nghiệm lời này khuyên răn.

Việc đúng cứ tiến hành đừng sợTrời sẽ cho phúc ở tầm tayLấy điều đạo lý xưa nayTruyền cho con cháu đời này đời sau.

Làm điều năng tính

Thiên hăm hai làm điều năng tínhBiết đắn đo sống hẳn yên lànhBiết suy nghĩ việc dễ thànhCần đâu được đấy vui lành biết bao.

Khi sống biết lo sau tính trướcLúc lâm chung sẽ được yên lànhTuổi già lắm bệnh phát sinhĐều do lúc trẻ tự mình làm ra.

Lúc thịnh đạt gian tà trái đạoKhi tuổi già quả báo coi chừngSợ thay đóm lửa thiêu rừngNửa câu nói trái sau đừng khoe khôn.

Biết điều thiện ôn tồn mách bảoChỉ nơi nguy người khác tránh xaKhi lòng hiểm độc gian tàNiệm kinh gõ mõ quả là vô duyên.

Đem bố thí bằng tiền bất chínhCũng chỉ là vô ích mà thôiChỉ vài việc xấu nhất thờiNói khôn nói khéo ai người còn tin.

Sống thừa thải bạc tiền nhung lụaChắc đâu bằng sống đủ mà vuiMực gần thì dễ đen thuiGần son thì đỏ sự đời chẳng sai.

39

40 Bạch Vân gia huấn

Gần người ngu biến hay thành dốtGần người hay càng tốt thêm raNgười quân tử đức nở hoaTiểu nhân tìm cái xấu xa học đòi.

Ngẫm xem muôn sự ở đờiÁc thì được ác, nhân thời được nhân.

Ngựa cùng đường vung chân đạp đáChim cùng đường liều mổ mà bayThú cùng muốn sổng chạy dàiBản năng tự vệ muôn loài bẩm sinh.

Người giả dối thì đừng bắt chuyệnGái lẳng lơ thì biến cho xaNhững người ngay thẳng thật thàKiên tâm gần gũi để mà học theo.

Kẻ nghiện ngập lêu têu hợm hĩnhHãy coi chừng cố tránh đừng chơiMới hay hậu họa ở đờiTrắng đen cũng bởi lòng người mà ra.

Thư tất

Thiên hăm ba là thiên thư tấtSách Bạch Vân kết luận nói rằngMuôn điều khởi sự cái tâmNếu lòng buông thả lỗi lầm đến ngay.

Học điều hay tỏ bày chân lýBảo tồn Chân, Thiện, Mỹ sáng trongThánh nhân trợ giúp bao dungTiến – lui, còn – mất mới mong tinh tường.

Không để mất kỷ cương chánh đạoLời thánh hiền dạy bảo thiêng liêngHiếu, trung, cần, kiệm, chính, liêmXa gần kính trọng, dưới trên thuận hòa.

Sự kính nhường coi là cái gốcLấy học hành trí thức nâng lênChân thành học hỏi thường xuyênMuốn tu chí đức phải nghiêm lấy mình

Những điều giáo huấn anh minhThành tâm bái phục, ơn tình chẳng quên.

41