Bach Gia Chu Tu

Bch Gia Ch T Tho ng C S Trn Vn Hi Minh bin son

http://chimviet.free.fr/vanhoc/bachgiachutu/bachgiachutu01.htm

Thy Tho Sign thng 7/2014

MC LC

MC LC ................................................................................ 3

Phn Mt Tng lun v Bch Gia Ch T .............................. 1

1. - Ngun gc Bch Gia Ch T ............................................................. 1

2. - Ngi m u cho Ch T................................................................. 5

3. - Cc mn phi trong bch gia ch t ................................................. 10

4. Mi mn phi chnh (thp gia) trong bch gia ch t ...................... 13

1. Nho gia ...................................................................................................... 13 2. o gia ...................................................................................................... 14 3. Mc gia ...................................................................................................... 16 4. Danh gia .................................................................................................... 17 5. Php gia ..................................................................................................... 18 6. m dng gia ............................................................................................ 18 7. Tung honh gia.......................................................................................... 19 8. Tp gia ....................................................................................................... 19 9. Nng gia .................................................................................................... 19 10. Tiu thuyt gia ........................................................................................ 19

5. - S trng v s on ca mi mn phi ........................................ 20

6. - Nguyn nhn ca s hng thnh v suy vi ca bch gia ch t ....... 28

Phn Hai Thn th Bch Gia Ch T ..................................... 36

1. Khng T. ........................................................................................... 36

2. Cc t ca khng t ....................................................................... 77

1. Hu Nhc ........................................................................................... 79 2. Tng Sm .............................................................................................. 81 3. Bc Thng. ......................................................................................... 82 4. oan Mc T ........................................................................................ 83 5. Phn Tu ................................................................................................. 84 6. Ngn Yn. ............................................................................................. 85 7. Nhan Hi ............................................................................................... 85 8. Trng Do ............................................................................................... 86 9. Chuyn Tn S ..................................................................................... 87

10. Nhim Cu .......................................................................................... 88 11. T D .................................................................................................. 89 12. Cng D Trng ................................................................................. 90 13. Mt Bt T. ......................................................................................... 90 14. Nhim Ung .......................................................................................... 91 15. Tt iu Khai ...................................................................................... 91 16. Cng Ty Xch .................................................................................... 92 17. Nguyn Hin ....................................................................................... 92 18. Mn Tn .............................................................................................. 92 19. T M Canh ........................................................................................ 93 20. Nhim Canh ........................................................................................ 93 21. Vu M Thi ........................................................................................... 94 22. Nhan V Do. ....................................................................................... 94 23. Cao Si. ............................................................................................... 94 24. Tng im .......................................................................................... 94 1. Nam Dung. ............................................................................................ 95 2.Thn Tranh. ............................................................................................ 96 3.Trn Cang. ............................................................................................. 96 4.Lao. ........................................................................................................ 96 5.Thim i it Minh. ............................................................................ 97 6.Cng B Liu ......................................................................................... 97 7.Lm Phng ............................................................................................. 98 8.Nh Bi .................................................................................................... 98 9.Mnh T. ............................................................................................ 98

3. Mnh T ............................................................................................. 98

4. Tun T ............................................................................................. 103

5. Lo T ............................................................................................... 106

6. Trang t v nhng ngi trong phi o gia .................................... 116

Nhng ngi khc trong phi o gia ........................................................ 120 1. Lit T ................................................................................................ 120 2. Quan Don T..................................................................................... 121 3. Vn T. ............................................................................................... 122 4. Dng Chu. ....................................................................................... 122 5. Cng T Mu. ..................................................................................... 124 6. Trn Trng T..................................................................................... 126 7. Ha Hnh ............................................................................................ 127

7. Mc t v mn ............................................................................. 131

8. Thng ng - Thn Bt Hi - Hn Phi - L T ............................. 142

9. Hu Thi, Cng Tn Long v Nhm Tc H ..................................... 153

10. T Tn, Trng Nghi v Khut Nguyn ........................................ 161

11. Ph lc ............................................................................................ 170

I. CH T THI TY HN ............................................................................ 170 1. Lc Gi ............................................................................................... 170 2. Gi Ngh .............................................................................................. 171 3. ng Trng Th ................................................................................. 171 4. Hon Khoan ........................................................................................ 171 5. Lu Hng .......................................................................................... 172 6. Dng Hng ....................................................................................... 172 7. Triu Th ............................................................................................ 172 8. Bng Thng ......................................................................................... 173 9. Tru Dng ......................................................................................... 173 10. Lu An .............................................................................................. 173

II. CH T I S NIN BIU ..................................................................... 174

Phn Mt TNG LUN V BCH GIA CH T 1

Phn Mt Tng lun v Bch Gia Ch T

1. Ngun gc Bch Gia Ch T * 2. Ngi m u cho Ch T * 3. Cc mn phi trong Bch Gia Ch T * 4. 10 mn phi chnh (thp gia) trong Bch Gia Ch T * 5. S trng v s on ca 10 mn phi * 6. Nguyn nhn ca s hng thnh v suy vi ca bch gia ch t

1. - Ngun gc Bch Gia Ch T

nc Trung Hoa, t thi Chu, Tn, (trc Cha ging sinh) c rt nhiu hc gi ra i, mi nh u c vit sch, trnh by hc thuyt ca mnh, vi mc ch sa i ch , mong em li hnh phc m no cho con ngi.

S hc gi y khng phi ch mt vi ngi, v s tc phm vit ra khng phi ch mt vi cun, cho nn mi gi l Bch Gia Ch T, hay gi mt cch gin d hn l Ch T.

Ngi xa cng gi Ch T l cc tc phm ca nhng nh hc gi y vit ra. Danh t ny c thy dng u tin trong pho sch Tht lc.

Di thi Ty Hn (206 trc T.L.) vua Thnh sai Lu Hng lm chc Hiu Trung b th, Lu Hng lo hiu nh cc loi sch Kinh, Truyn, Ch T, Thi Ph ; quan B binh Hiu y Nhim Hong hiu nh cc sch Binh th ; quan Thi S Lnh Don Hm hiu nh cc sch S thut, quan Ng y L Tr Quc hiu nh cc sch Y hc.

Sau khi Lu Hng mt, vua Ai sai con Lu Hng l Lu Hm, lo hon thnh cng vic ca cha cn b d.

Lu Hm lin tng kt ht cc loi sch lm pho Tht lc, gm c Tp lc, Lc Ngh lc, Ch T lc, Thi ph lc, Binh th lc, S thut lc, Phng K lc (sch v Y hc).

Pho Tp lc l pho Tng mc v tt c cc pho sch khc, cn li 6 pho lc sau, th chia c th ra lm 6 loi nh k.

Nh th th Tht lc l mt pho C th ca Trung quc, gom gp tt c cc loi sch li, phn chia ra thnh tng loi, m Ch T l mt loi trong pho sch y.

Nguyn bn ca pho Tht lc tht lc, n i ng Hn (25-214 T.L.) Ban C mi c gng gom gp li nhng im trng yu vit thnh pho Hn

Bch Gia Ch T 2

th Ngh vn ch, nh m mi c th bit qua i khi pho Tht lc nh th no.

K t tr i, di thi nh Tng (420-477 T.L.) c pho Tht ch ca Vng Kim, bn trong c phn Ch T ch, ri di thi nh Lng (502-555 T.L.) c pho Tht Lc ca Nguyn Hin T, bn trong c phn T Binh Lc, tc hp Ch T v Binh th li lm mt.

Pho Kinh tch ch di thi nh Tu (589-614 T.L.) v pho T Kh ton th di thi nh Thanh (1667-1911 T.L.) cng u c ring mt phn v Ch T.

Truy nguyn cc sch k trn u bt ngun t pho Tht lc, cho nn Ch T l tn gi mt loi sch C th bt u t pho Tht lc.

ng Nhim Hong, vi chc B Binh Hiu y, s trng v qun s, cho nn hiu nh Binh th, Don Hm vi chc Thi S Lnh, th hiu nh sch S thut, L Tr Quc l Ng Y th hiu nh sch Y hc.

Trong 3 loi sch ny, u c ngi chuyn mn hiu nh, nh th l hp l, v tnh cht ca mi loi sch u khc bit nhau, v cng v th m phi phn ra tng loi ring bit.

V cc loi sch Lc Ngh, Ch T, Thi Ph, u do Lu Hng hiu nh. Cc loi sch ny phi phn loi l v tnh cht v th ti ca mi loi cng u khc nhau.

Thi Ph khc vi Lc Ngh v Ch T, iu ny rt d thy, cn Lc Ngh v Ch T s d phi phn lm 2 loi, chng nhng l v Hn Nho tn trng loi sch kinh in, m cng v tch cht v th ti ca hai loi sch ny cng u khc nhau.

Di thi Ty Hn gi Lc Kinh: Dch, Th, Thi, L, Nhc, Xun Thu l Lc Ngh (khc vi Lc Ngh trong sch Chu L l L, Nhc, X, Ng, Th, S).

Th nn trong pho Lc Ngh lc, ngi ta ghi chp Lc kinh v cc truyn k nh Lun ng, Hiu kinh, v Tiu Hc, gm tt c 3 loi, nhng 3 lo?i ny ch c xem nh l ph dung cho Lc Kinh m thi.

Trong pho Lc Kinh, ch c Nhc l khng c kinh sch (hay cng c th ni l Nhc khng c kinh sch ring, m ch ph trong Kinh thi, hay cng c k ni Nhc cng c kinh sch, m b mt trong cuc t sch di thi nh Tn). Trong sch Lc Ngh lc, chc chn nht l cc phn: Dch, Th, Thi, L, Xun Thu tng cng l 5 Kinh (Ng Kinh).

* Kinh Dch ly Qui t, Ho t lm kinh, do vua Vn Vng vit, (cng c ngi ni Ho t do Chu Cng vit).


* Kinh Th do cc S quan i H, Thng, Chu ghi chp nhng vn co c bo tn, truyn n i sau thnh nhng s liu (thin Tn th, thuc thi k sau cng, n thi Tn mc Cng do S quan nh Tn chp).

Phn Tng trong Kinh Thi l nhng nhc chng trong giao miu di thi Chu, Thng v ca nc L (thin Thng Tng, c ngi cho l tc phm di thi nh Tng)

V phn Phong trong Kinh Thi, l ca dao trong dn gian cc ni; v phn Nh, th l nhng bi th ch hay khen nn chnh tr ng thi.

Nhng phn k trn do quan li su tp, a n cho quan Thi S ph m nhc, v th m cng vi phn Tng trong Kinh Thi, do nhc quan bo tn.

* Kinh L c 17 thin (tc l phn nghi l trong Thp tam kinh ngy nay) ngun gc l do Nghi ch m ra, cng do L quan bo tn.

* Kinh Xun Thu l s nc L, do S quan nc L ghi chp v bo tn.

V th, chng ta c th ni rng, Ng Kinh u l Quan th (sch ca quan) l hc thuyt ca cc nh Kinh hc c vn.

Cc nh Kinh hc kim vn th li cho rng Ng Kinh do Khng T vit ra, phn Thon truyn v Tng truyn l do Khng T thm v, phn Vn ngn, H t, tuy chng phi t tay Khng T vit, nhng cng l ca k hu hc ghi thut nhng li ni ca Khng T, v th m t thuyt Thin o i ln n Nhn s, v t sch Bi ton, i ln n thnh sch Trit hc.

Kinh Th bt u t thin in v chm dt thin Tn th, ton b quyn sch gm 28 thin.

Thi xa, c thi c n hn 3000 thin, c thuyt cho l Khng T san nh li cn s 305 thin. Mc d thuyt ny khng c g ng tin, nhng chnh Nhc l phi chnh Thi, lm cho cc phn Nh v Tng ng vi v tr v cng dng, l iu c th tin c. Chnh Khng T cng xc nhn iu (trong thin T Hn, sch Lun ng, Khng T ni: "Ta t nc V, tr v nc L ri sau chnh Nhc, lm cho hai thin Nh v Tng ng ch...")

V phn lun v Thi, Khng T cng c nhng kin c o, nh phn loi Thi thuc v cc th: Hng, Quan, Qun, On v T v t, v.v...

V L, th L quan ch bo tn c c 17 thin, nhng thin y thuc v phn S L, ch p dng cho cc quan chc nhng Khng T dng nhng iu y dy hc tr.

Kinh Xun Thu l s nc L, Khng T thm bt, ph phn, lm thnh nhng gng...nhng bi hc, cho nn Mnh T mi cho l Khng T vit Kinh y (xem thin ng vn Cng trong sch Mnh T).

Bch Gia Ch T 4

Ng Kinh l sch do cc quan chc thi y ghi chp v su tp, Khng T sa cha v sp xp li cho c th t, v th ng mi bo rng: "Thut nhi bt tc" (Thut li m chng c vit g) (xem trong thin Thut nhi sch, Lun ng).

Nhng sau khi c Khng T bin son li, Ng Kinh li c c nhng ngha mi v nhng gi tr mi, nh th l c th ni: Khng T "thut" m c "sng tc"...

Ng Kinh nguyn l Quan th (sch ca quan li bin son) cn sch ca Ch T l sch sng tc ca t nhn, khc hn vi loi Quan th.

Khng T san nh Ng Kinh, ly "thut" lm sng tc, nhng k cho ng l phi ni "thut ch khng c sng tc g c".

Trong pho Lc Ngh lc, c ghi chp nhng phn: Truyn, K, Thuyt, C s, mc d l nhng trc thut ca t nhn, nhng cng l nhng tc phm gii thch thm Kinh, truyn c , cho nn cng phi k l "thut" ch khng c "sng tc" g thm.

V phn sch ca Ch T, th mi ngi ghi chp kin ring ca mnh lp thnh mt hc thuyt ring bit, khng cn da vo mt tc phm sn c no k thc tm t ring ca mnh, v th phi gi l sng tc ch khng phi thut, v nhng tc phm y c nhng tnh cht v th ti ring bit khc hn vi cc loi c th. l ch khc bit gia hai loi sch Lc Ngh v Ch T vy.

Ti sao cc tc phm sng tc y li c gi l ca ng "T" ny, ng "T" n? L v thu y hc tr thng gi thy l "T" ri thm vo ci h ca thy phn bit ngi ny vi ngi khc...v d nh Mc T, Trang T, Mnh T, Tun T...v.v...

a s sch ca Ch T, u khng phi do chnh tay ca ngi y vit m ch do t hay k hu hc ghi chp li.

Ban u nhng li ghi chp tht n gin, ri sau ln ln c bin son thm cho y gom thnh sch. Sau khi thnh sch ri, bt cu l do ca ai ghi chp, ch noi theo nhng li y ca ai ni ra m ghi tn ngi y ln u sch biu th cun sch y nguyn do l ca ngi y xng xut ra.

Nh cc sch ca Trang T, Mc T, v.v...u do hc tr ghi chp li nhng li ca thy, gom gp, sp xp li thnh sch v ghi ln trn tn ca thy.

Gom tt c cc loi sch y li ni chung l Ch T vy.

Chng ta cng nn tm hiu ti sao lc y ngi ta dng ch T gi thy. Ung Trung trong quyn Thut hc vit: "i xa cc chc Khanh, i Phu u gi l T. T l tc ng ng..."


Gn y, ng Chng Bnh Ln trong sch Ch T lc kho cng c vit: "Ch T cng y nh ngy nay chng ta gi l "ng".

t ghi chp li Khng T, hay trc mt thy u dng ch T, cn ngi khc khi cp n Khng T th dng t ng "Phu T" (xem thin th 10 trong sch Thng lun...vn ny c phn bit rt nghim minh).

Ch "T" cng nh ngy nay chng ta gi "Tin sinh", ch "Phu T" cng c ngha l "Tin sinh y".

Cng c th v cc hc gi y tng lm quan (thng l chc T khu) nn mi gi l T.

Khng T tng gi chc T khu, sau , Mc T lm i Phu nc Tng, Mnh T lm chc Khanh T, cho nn t mi dng ch T gi.

Xng h nh th, i ny truyn sang i n thnh thi quen, cng c khi mt ngi no cha tng lm quan cng c t gi l T nh trng hp ca Trang T.

Truy nguyn, ch "T" thy dng u tin mn phi Khng T, ri k tip sau cc phi khc dng theo.

i sau cng c ngi dng t ng Bch Gia Ch T, cng ng vi ngha Ch T, nhng s d dng thm Bch Gia l mun nu ln ngha s nhiu trong nn hc thut phong ph ca thi i y.

2. - Ngi m u cho Ch T

t gi thy l "T", ghi chp li ni, vic lm, o c ca thy. Sch sng tc ca t nhn, bt u t mn phi ca Khng T nh phn trn vit.

T nhn m trng dy hc, t nhn san nh Quan th thnh tc phm ca mnh, cng bt u t thi Khng T, thnh ra Khng T l ngi m u cho Gio dc s v Hc thut s Trung Hoa, m c l lun cho c vng ng Phng, v cng l ngi m u cho Bch Gia Ch T thi Chu, Tn.

Trc thi Khng T, ch c Quan hc, m cha c thy dy hc t, ch c Quan th, m cha c sch do t nhn trc thut.

Trong s Ch T c Lo T ng thi vi Khng T, nhng ln tui hn Khng T.

Quyn sch ca Lo T, tng truyn ng vit ra trong khi i ngang qua ca i vo min Trung nguyn, iu ny thy c chp trong pho S K, phn Lo T truyn.

Bch Gia Ch T 6

Hc gi i sau c k cho Lo T l ngi m u cho Ch T. Tht ra, xt k, th chuyn Lo T trong sch S K, c ch m h, khng ng tin...v Lo T l ngi nh th no? cn l mt nghi vn.

Quyn sch ca Lo T l do ngi i sau gp nht, tc phm y do nhiu ngi v cng tri qua mt thi gian kh lu mi hon thnh. (Phn sau ca sch ny c trnh by r).

Hn na Lo T cng khng c m trng dy hc tr, nn hc thuyt ca ng khng nh m c mn ghi chp li, cng y nh tnh hnh ca Hong , Thn Nng, Y Don, Qun Trng, sch ch do ngi i sau lm lt hay nghe ngng, truyn khu ri chp li.

Th nn, trong Ch T ch c mnh Khng T l ngi u tin m ng cho hc thuyt ca Bch Gia, v quyn Lun Ng l quyn sch th nht ng k trong cc tc phm ca Ch T.

Ti sao trc thi Khng T li khng c t nhn vit sch v t nhn m trng dy hc?

iu ny c th do 2 nguyn nhn:

1) Di thi c i vn minh vt cht cha pht trin, giy vit, bt mc cha pht minh, m sch v ch mi bt u c.

Lc ngi ta dng mai ra, th tre, c cng dng nh giy by gi, dng dao khc thay cho vit mc. Sch l nhng th tre c khc ch ghp li, nhng bt u dng nhng vt dng y t bao gi th cho n ngy nay, cha thy sch v no ghi chp li, nn khng dm quyt nh.

Trong thin a s kinh Thng th c chp: "Duy tin nhn, nh n c in, c sch". Ch khc trong mai ra, (qui gip) ch "sch" tng hnh b th tre ct xu (xem trong "n kh th kh tin bin" quyn 5) cn ch "in" th tng hnh hai bn tay m gp b th tre.

Ch "sch" tng hnh sch v lm bng th tre, ch "in" l ch s tng tr sch v.

V vn t trong qui gip, mt s hc gi cho l vn t di thi nh n (1751 trc T.C.), nh th l di thi nh n cng c sch lm bng th tre. (Hnh 1)

Dng dao khc, bi sn vo thnh ch, vic lm vng v v kh khn, xu thanh tre thnh sch phin phc v b bn, cho nn tng tr sch kh khn, m vit ra sch li cng kh khn hn, v th m quan li, chnh quyn mi c c sch, cn t nhn th khng sc lm ra sch v gi sch.


2) Ch chnh tr, x hi thi C i, giai tng Bnh dn v giai tng Qu tc rt cch bit nhau.

Giai tng Qu tc thng tr v chnh tr, trn phng din kinh t li l nhng i a ch, quan tc cha truyn con ni, in th truyn t i ny sang i khc, v cng hng mt nn gio dc khc bit.

Gii Bnh dn thu y ch l nng n ca Qu tc m thi. Trong quyn c Thng gim lun, Vng Ph Chi vit "Nhng quc gia di thi Tam i (H, Thng, Chu) t ai rt hp, ch bng mt huyn ngy nay m thi, k lm quan ch trong vng mt trm dm, con ci ca cc quan cng l quan (s) m ngi lm quan do cha truyn con ni th cng c th in do cha m li".

Lc c Khanh, i Phu th by gi cng nh thn ho hng l m thi (lng xm).

t ai cha truyn con ni, v th i i trng nom vic cy cy, sn sc b ao, v cai qun lun s nng n cng i i cha truyn con ni lm nng n.

S nng n ny khng c cht a v g v phng din kinh t hay chnh tr c, m cng khng c iu kin g c hc hnh, sch v th ch nh quan mi c, v t ca lp Qu tc mi c c, lp ngi Bnh dn u c dp no r n quyn sch c.

Nu s nng n c bn mng vo cung ph ca Qu tc, l ch phc dch m thi, th nn trong pho "Thng Th" thin Chu quan c vit:

"Hc c nhp quan" (mun hc ngi xa th phi vo nh quan), thin Khc l trong sch L k cng c vit: "Hc vi nh quan v.v..."

Nu nh bc th nhn c c lm mt vic g dnh liu vi nh quan th cng chng khc g lp lao cng hay tp dch ngy nay...H ch c hc nhng iu hiu bit s si lm c trch nhim m thi.

Nhng iu hiu bit y rt nng cn, khng th gi l hc thut c. lu trong hon cnh nh th, v chnh h, h cng thy khng cn phi hc nhng iu cao thm lm g cho v ch, v th hc thut khng lan ti lp Bnh dn c.

Lp Bnh dn khng sch v, khng hc thc th lm sao dy ngi khc hc, v lm sao vit sch c?

Lp Qu tc c tr thc, nhng v phi lm vic chnh nn u c th gi dy hc tr, vit sch ; v l Qu tc, h u c chu h mnh, v th d cho c th gi ri rnh, h cng khng bao gi chu tip xc vi gii Bnh dn thnh ra gii Bnh dn du c iu kin gn gi vi gii Qu tc c hc hi.

Bch Gia Ch T 8

Gii cm quyn thc thi chnh lnh mt cch d dng, th nn cc php lnh, in chng c nh th m truyn n i sau, v cc sch v y thnh ra Quan th. V chnh gii cm quyn, lc y cng khng thy cn thit phi dy thm iu g mi l xng minh hc thuyt no khc ring bit ca mnh.

Tnh hnh thi C i l nh th, cho nn ch c Quan th, m khng c sch ca t nhn trc thut, ch c nn hc ca nh quan m khng c thy t nhn dy.

Trc y, di thi nh Thanh, Chng Hc Thnh vit: "T thi Tam i tr v trc, nn hc thut ch phng s cho vic cng, k hc gi lm quan, v ngi lm quan vi thy dy hc l mt v.v... l s tht, mt s tht tt nhin ca thi y, ch khng th gi l mt thi thnh tr c.

Ch Qu tc tn ti, hng thnh v suy vi cng i mt nhp vi ch phong kin ca thi y. M ch phong kin l ch B lc ca thi Thng c bin thnh ch T trng, Ch hu.

Xt cho k, cc nc ch hu ca thi y ch l mt hnh thc bin tng ca B lc m thi.

n thi Xun Thu (770-222 trc T.L.) cc nc ch hu nh, b cc nc ln thn tnh, v cng l m u cho vic tan r ca ch phong kin, cc nc nh b thn tnh, b chia thnh qun huyn di quyn cai tr ca trung ng, hnh thnh ln ln ch tp quyn. n i Tn Thu Hong (221 trc T.L.) ch phong kin b chm dt, v nh Tn tm thu tt c cc nc ch hu ln nh cn st li.

Tng lp Qu tc suy vi, lp Bnh dn c c hi qut khi, l din tin tt nhin ca lch s, khng mt lc lng no c th ngn li c.

V cng t , vi la c ln ln thay th cho th tre trong vic ghi chp. y l mt c im mi v vn ho cui thi Xun Thu.

Trong sch Lun Ng c chp: "T Trng vit di o". Mc T cng c ni: "Vit th tre v la". l nhng bng chng, vo thi y, ngi ta dng vi la vit, thay th ln ln cho th tre.

Truyn rng ngi nc T l Tit Tc ch ra mc, ngi nc Tn l Mng im ch ra bt, u l nhng ngi di thi Chin Quc (222 trc T.L.)

Nh vic sng ch bt mc, ngi ta khi phi dng dao khc ch v bi sn vit ln tre hay mai ra, v Khng T may mn sanh vo thi gian y.

Theo sch v ghi chp th Khng T sanh trong gia nh mt Qu tc nc Tng, ri di sang nc L, v tr thnh mt gia nh trong gii bnh dn.


Khng T l ngi ham hc, chu kh tm hiu, hc m t nh thy, ch nh n lc ring ca mnh m hiu bit, cho nn mi tr thnh mt hc gi xut sc.

Lc cn nh, ng sng trong gii bnh dn, ln ln c ra lm quan ri sau mt a v chnh tr, v th khng thc hin c l tng cu i ca mnh.

l ch khng may ca Khng T, m cng v khng c lu trong chnh quyn, ng mi lo sang vic dy hc tr, vit sch, lp ra hc thuyt dn dt cho i sau.

ng m mt k nguyn mi cho lch s gio dc v hc thut nc Trung Hoa. ng cng khi ngun cho Bch Gia Ch T sau ny, ng k l mt hc gi m u cho mt thi i sng ln ca Trung Hoa.

Trong ci khng may (khng c lm quan lu) Khng T lm c mt iu c th ni l v i trong lch s.

Trong sch T truyn, on Tng Cng nm th 24 c vit: "Bc thi thng lp c, k l lp cng v k l lp ngn" (xy dng hc thuyt).

Lp c, lp cng, tc Trang T gi l i nghip ca Ni Thnh, Ngoi Vng. Nu khng lp cng c th bt c d phi vit sch, dy ngi ; lp ngn l li cho hu th c nh.

Khng T bin son Kinh Th, c chnh Kinh Thi, san nh Kinh L, l ch lm vic chnh l li cc sch y. Cn vic san nh Kinh Dch, sa Kinh Xun Thu th li c cng lm cho nhng pho sch c y c nhng ngha mi v c nhng gi tr mi, tc l bin Quan th thnh ra tc phm ca t nhn. Vi cu "Thut m khng sng tc" tht ra l ly vic thut lm vic sng tc, cng nh on trn ni.

S vic, v cch hnh vn trong Kinh Dch v Xun Thu mng tng nh quyn s nc L, ni dung ca Thi, Th, L khng c g thay i, v th ng trn phng din ni dung v th ti m xt, th nhng sch k trn l Kinh truyn ch khng phi l Ch T, th nn mc d l m u cho vic t nhn sng tc, nhng phi lit nhng tc phm y vo pho Lc Ngh lc.

Sch Lun Ng l do mn ca Khng T ghi chp li ca thy, y iu kin thnh l thuyt ca mt mn phi ring bit, v cng nhn thy u tnh cht, th ti ring bit ca hc thuyt Khng T trong sch y, khc hn vi Kinh truyn.

V sch Lun Ng ch ghi ngn ng ca Khng T, v c ghi km theo li ni ca cc i t, cho nn mi t tn thnh mt quyn sch ring bit.

t, mn nhn ghi nhng li ni ca Thy, thnh mt tc phm ring bit ca t nhn bt u t .

Bch Gia Ch T 10

K tip, Mnh T t nguyn hc theo Khng T, trong sch Mnh T gm 7 thin, nhng li ni Khng T cng do t ghi chp, nn ton b sch ny cng phng theo l li ca Lun Ng.

Tnh cht v th ti ca hai quyn Lun Ng v Mnh T hon ton ging nhau.

Trong pho Hn ch, Mnh T c lit k vo phi Nho gia, trong Ch T lc, cn sch Lun Ng th li c ghp vo Lc Ngh lc ch vi ngha l mun c tn Khng T.

Xt trn thc t, ghp pho Lun Ng vo Lc Ngh lc thy khng tho ng bng cch t pho sch ny ln hng u ca Bch Gia Ch T.

Thn th Ch T l bt u t Khng T, cn sch Lun Ng cng l pho sch m u cho Ch T nn trong phn lc kho v tc phm, chng ti cng bt u t pho Lun Ng.

3. - Cc mn phi trong bch gia ch t

T Khng T tr v sau, vic t nhn dy hc, t nhn sng tc tr thnh mt phong tro, v nn hc vn ca vua quan cng lan ln trong dn gian.

K hin ti, bc nhn s, nhn thy cuc i thay i, mun em s hc ca mnh ra cu nguy thi th, dy d hng dn ngi sau, v th m phong tro hc tp si ni, phong tro sng tc cng tin ln mnh m, sch v ln lt ra i rt nhiu. Nh th m Bch Gia Ch T xut hin, hnh thnh mt thi i vng son trong ngnh hc thut nc Trung Hoa.

Tht ra Bch Gia Ch T tht c nhiu, nhng chng ta khng th no bit c mt cch chnh xc v nhn vt v hc thuyt ca nhng nh y nh th no.

Chng ta ch nh tm hiu c trong mt phm vi c hn no thi, v mi ngi ty theo kh nng v s thch ca mnh m tm hiu ch mnh mun.

S d nh th l v ti liu lu truyn cho n ngy nay b tht lc rt nhiu, v lc y, cc Mn phi cng nhiu v cng phc tp.

V ti liu ghi chp cc Mn phi trong Bch Gia Ch T, trc tin thy c trong sch Trang T thin Thin h.

Trong thin ny, Trang T sp "Cc k s ca nc Tru, L" vo phn tng lun, m k s ca Tru, L, ngi i sau gi l Nho gia vy.

K li vit "Nn o thut b phn chia" l mun ni n Ch T.


Trong thin Thin h, Trang T cho rng Khng T l ngi m ng cho Bch Gia Ch T. (Nn ch : thi y vit Tru L ch s l ni n Khng T, cn Mnh T th gi l L Tru, nn phn bit r).

Khi bnh lun Ch T, Trang T sp Mc nh v Cm hot Ly vo mt phi, tc gi l Mc gia, Tng Hnh v Don Vn cng lm mt phi, phi ny tip cn vi Mc gia. (Sch Hn ch k Tng T vo phi Tiu thuyt gia).

Trang T cng sp Don Vn, vo phi Danh gia, m Lu Hm th li cho rng Don Vn li gn vi Hong Lo hn. C ngi li sp Tng Hnh vi Don Vn nm trung gian gia hai phi o gia v Mc gia.

V phn Bnh Mng, in Bin v Thn o th sp thnh mt phi, hc thuyt gn vi o gia. (V Bnh Mng th khng thy ti liu no ni r, theo sch Hn ch th o gia c in T, Php gia c Thn T, nhng trong thin Gii T, sch ca Tun T th li ni Thn o hc theo thut ca Hong Lo).

Hu thi l mt phi ring tc l phi Danh gia, Quan Don, Lo am lm mt phi, Trang Chu l mt phi ring, tt c u l o gia.

Trong thin Thin h ca sch Trang T, ch ghi tn ngi i biu cho tng mn phi m khng lit k vo h thng no, sau mi nhn xt tnh cht ca cc mn phi tm ch tng ng m xp vo cc h phi ln, gm c: Nho, o, Mc, Php v Danh gia.

Trong thin Phi thp nh t, Tun T phn lm 6 phi: Ho, Ngy Mu lm mt phi, Trn Trng, S Du lm mt phi ; Mc ch, Tng Hnh lm mt phi ; Thn o, in Bin lm mt phi ; Hu Thi, ng Tch lm mt phi ; T T, Mnh Kha lm mt phi.

Ngy Mu tc l ngi trong sch Hn ch gi l Ngy Cng T, Mu Thuc phi o gia, cn ng Tch th sch Hn ch ghp vo phi Danh gia. T T v Manh Kha th sch Hn ch lit vo Nho gia.

Trn Trng tc l ngi trong sch Mnh T gi l Lng Trn Trng T, cn S Du tc l ngi trong sch Lun Ng ph phn "S Ng l ngi chnh trc". Trn Trng v S Du l hai ngi ni ting v c hnh m khng c trc thut quyn sch no ni danh.

Trong thin Phi thp nh t, Tun T cp n cc phi, nh m sau ny, mi c ti liu phn tch sp xp thnh h phi.

Tm li, trong tt c Ch T, t trc n nay, ai ai cng sp xp vo trong 5 h phi ln m thi, tc l Nho gia, o gia, Mc gia, Php gia v Danh gia.

Cc phi trong Ch T u c sp xp vo h phi tc l "Gia". Nhng trong s 5 h phi y, ch c Nho, Mc l xut hin trc hn ht.

Bch Gia Ch T 12

Trong thin Tn Tm, Mnh T c vit: "B h Mc th v h Dng, b h Dng th v Nho" (Dng tc l Dng Chu khng phi l tn mt hc phi, cn Nho v Mc u l tn ca hc phi).

Trong thin Hin Hc, Hn Phi c vit: "Hc thuyt ni nht ca thi nay l Nho v Mc". Nh th th di thi Chin quc, ch c Mc gia l tng ng c vi Nho gia m thi.

Trong thin nh php, Hn Phi bn n Thng ng v Thn bt Hi m ch dng ch nh Php, nh th th dng nh di thi Chin quc, cha c ai dng n ch Php gia...

Trong phn T t, sch S k c dn li T m m, lun v ngha trng yu ca Lc gia v lit k ra cc m dng gia, Nho gia, Mc gia, Danh gia, Php gia v o c gia so snh vi Trang T v Tun T th thy c thm mt nh na l m dng gia.

Theo sch Hn ch, c chp sch ca m dng gia v Tng t Tinh t V.

T m m gi s trng ca phi m dng gia l "trnh by s thun li ca 4 ma". Sch Hn ch th gi s trng ca m dng gia l: "Hiu bit ngy thng trng sao lm gi cho ngi dng".

Nh th l phi m dng gia ly "lch" lm ngnh hc thut chuyn mn ca mnh.

Cha con T m m, di thi Hn V , lm quan Thi s lnh cha truyn con ni. T m Thin c vit: "Chp s v lch, trng sao rt gn vi vic bi ton".

T m Thin nh "Thi s lch" cho vua V , l nn hc vn gia truyn ca h T m l mn Tinh lch ca m dng gia.

Trong thin in ca sch Thng th cng c chp iu ny, nhng khng c bng chng xc ng g tin, nu cho rng di thi vua Nghiu c ngnh hc v "Tinh lch" tht l mt iu ng nghi.

C iu m chng ta dm qu quyt l "Tinh lch" c pht minh sm, c l trc thi Xun Thu, l iu xc ng.

T m m tng thm trong s h phi, mn m dng gia cng l iu hp l. n gia thi Ty Hn, khi chp v cc phi trong Ch T, thy c phn khc hn di thi Chin quc.

n cui i Ty hn, L Hm vit v Ch T lc trong sch Tht lc c thm nhiu phi hn l T m m.

Lu Hm thm 4 mn phi na l: Tung honh gia, Tp gia, Nng gia v Tiu thuyt gia. Nhng li cho phi Tiu thuyt gia l "tiu o" khng ng k.


Lu Hm vit: "Trong s thn gia Ch T, ch c 9 l ng k m thi".

Trong sch Tht lc, Lu Hm c dng ch "Lu" ch l "phi", v th ngi i sau c dng ch "Lu" nh trong cu "Cu Lu tam gio" ch 9 phi v 3 tn gio.

So vi T m m th Lu Hm phn bit thm nhiu phi, nh th chng ta c th nhn xt l vo cui thi Ty Hn, cc thuyt ca mn phi c phn khc hn cc phi xut hin vo gia thi Ty Hn.

Tm li cc phi trong Ch T, v ai i din cho tng phi l do theo s nhn xt, phn tch ca ngi i sau, m s nhn xt y mi ngi mi khc theo s ch quan v cch qui np ca mnh.

V s nhn xt v sp xp khng ging nhau, cho nn ngi i din cho tng phi cng c sp xp theo ch quan ca mi ngi.

V nh Tng T, trong Hn ch th cho l gn vi Hong Lo, m trong sch ca Trang T li sp xp ng ny bn cnh Don Vn, cn sch Hn ch th li sp Mc ch (Mc gia) vo mn phi Tiu thuyt, tht l mt iu rt ch quan.

Tn gi cc phi trong Ch T cng do ngi i sau nh ra, ch khng phi do ngi xng xut ra hc thuyt y t t cho phi mnh dng hiu triu ngi khc v ph bin hc thuyt.

V th, chng ta thy Khng T l ngi khai sng ra Nho gia, nhng khng bao gi ng dng ch Nho gi hc phi ca mnh (iu nn ch l trong thin Ung D trong sch Lun Ng ca Khng T c cu: "Khng T bo T H, ngi hy lm qun t nho, ng lm tiu nhn nho. Ch Nho y l ch k s c hc thc, mt ch thng dng lc , ch khng phi nho l Nho gia").

4. Mi mn phi chnh (thp gia) trong bch gia ch t

Nhng phi ring bit trong Ch T, di thi Chin quc c phn chia ra lm 5, n cui i Ty Hn (206 trc T.L.) th tng ln n 10.

Trong s cc mn phi, ch c Nho gia v Mc gia l thnh lp trc hn ht, cho n cui i Ty Hn, cc mn phi mi ln ln xut hin cho n s 10.

Tn gi ca 10 mn phi ny l do ngi i sau t cho ng vi ngha ca hc thuyt tng mn phi:

Xin lit k ra sau tt c s 10 mn phi:

1. Nho gia

Trong sch thuyt vn gii t c vit: "Nho l nhu" (du hin) l tn gi ca thut s, nh vy l ch Nho c n hai ngha "du hin" v "cn thit".

Bch Gia Ch T 14

Trong sch Hn th, thin T M Tng Nh truyn ch c vit: "Ngi c o thut u l Nho". Li gii thch ny hp vi Thuyt vn gii t. Nho l tn gi thng thng ca nhng hc gi.

Trong sch S K, phn Mnh Tun lit truyn c vit: "Nhng Nho s tm thng nh Trang Chu, v.v...Trang Chu vn l o gia, nhng li gi l Nho s, ch vi hc gi".

Trong sch Lun Ng, Khng T bo T H: "Ngi hy lm qun t Nho, ng lm tiu nhn Nho" cng vi trn.

Thu y, nhng ngi c hc thc, o hc u c gi l Nho, bt cu qun t hay tiu nhn.

Nho l tn gi thng ca hc gi, nhng ti sao mn ca Khng T mi c gi l Nho gia?

Trong sch Chu L c vit: "Nho l ngi c o thut dy ngi". Ngi c hc thc v o thut, v li dy ngi khc gi l Nho, nh th Nho, cng nh ngy nay ta gi l Nh gio dc vy. l ngha ni rng ca ch Nho.

Trc thi Khng T, ch c Quan hc, khng c thy t nhn, t nhn lp trng dy hc tr u tin l Khng T.

K l cc hc tr ca ng nh: T H, T Du, Tng T, v.v... u c dy hc tr, cho nn u c gi l Nho, ri sau ln ln thnh thi quen v thnh Nho gia, tn gi ca hc phi.

Trong sch Php mn ca Dng Hng thin Qun t c vit: "Ngi thng thin a gi l Nho".

Trong sch Lun Honh ca Vng Sung, thin Siu K c vit: "Ngi c th ging c mt kinh gi l Nho".

2. o gia

"o gia" tc l tn gi rt ngn ca t ng o c gia. Sch Hn ch gi o gia, nhng T m m li gi l o c gia.

o c, m dng, Tung honh l nhng hc phi c gi tn bng hai ch.

S d hc phi ny c gi l o c gia l v quan nim cn bn ca phi ny l o c.

Trong thin trn ca sch Lo T c vit: "c ln dung cha, l o theo lin ...", trong thin di cng c vit: "o sanh , c nui , vt thnh hnh , th lm nn , th cho nn vn vt khng ai khng tn o v qu c.


Ci tn ca o, ci qu ca c khng g hay bng c cho n thng t nhin".

Trong thin Tm thut, Qun T cng c vit: "c l ch cha ca o, s vt nh m sanh, cho nn c c l c tt c".

Nu bit dng ci v vi lm o, k nh khng ch m lm c (c cho t nhin) gia o v c khng c khong cch, l thi hnh ng vi o c vy.

Lo T v Qun T, tuy do ngi i sau gom gp ti liu, li ni li thnh sch, nhng cng gi c ci tinh ngha ca o gia.

Trong thin Thin a, Trang T c vit: "c kim vi o v o kim vi c" v "Thi s c v khng, khng v c l v danh...bt u t mt, c mt m cha thnh hnh, vt nh sanh ra, l c".

Lo T cng thng ni: "o sanh mt, mt sanh hai, hai sanh ba, ba sanh vn vt" tc Trang T gi ci khng ca Thi s, tuy c m cha thnh hnh, l bt u t mt v l o.

o l o t nhin ca tri, t, l tng nguyn l sanh ra vn vt. Cn c l vt nh o y m thnh hnh, cng tc l nguyn l sanh ra vt y.

o l ci "mt" s khi, cho nn mi ni o sanh mt ri mt sanh hai, sanh ba v sanh ra vn vt.

Vt m sanh ra c, l nh c o, cho nn mi ni: Vt m nh sanh ra gi l c.

Vt sanh m o gn vi lin vi vt, th cho nn mi ni c l "nh" ca o.

o l tng nguyn l ca s sanh ra vn vt, cn c l nguyn l ring bit sanh ra vt y.

o v c tuy hai m mt, cho nn mi ni "c gm trong o, v o gm trong c". o v c khng c khong cch cho nn ni o v c l lun lun phi dnh lin nhau.

c cng l mt b phn ca o cho nn mi c cu: "T dung ca Khng T l c o trong y ri". V th cho nn vn vt, khng c g m khng tn o v qu c !...

Ci tn ca o c, khng phi g p m t nhin thng c. V tr lun ca hc phi ny l quan nim cn bn, th cho nn mi gi l o c gia, l ch tm lc trng yu.

Bch Gia Ch T 16

Mt s ngi cho rng cu u tin trong thin trn ca sch Lo T: "o kh o, phi thng o", v k trong thin di c cu: "Thng c bt c, th d hu c", v hai cu , nn mi t tn cho quyn sch ca Lo T l o c kinh.

Lo T l ngi khai sng phi "o gia", tc l nhn quyn o c kinh m t ra danh hiu . Hai thuyt k trn u khng ng.

Trong Thp Gia Ch T, khng c ai dng tn sch t tn mn phi, t nhin o gia cng khng thot ra ngoi thng l y.

Hn na, Lo T l mt nhn vt truyn thuyt, cha chc l c tht.

Quyn Lo T l do ngi i sau gom gp li. Di thi Ty Hn, Lo T rt c tn sng, nhng li gi chung ng vi Hong (Hong Lo).

Hong l ngi sanh trc Lo T, nn khng th ghp chung tn gi mt hc phi c.

3. Mc gia

Ngi khai sng Mc gia l Mc nh, cho nn mi dng h Mc t tn cho hc phi gi l Mc gia.

Trong Ch T, 9 hc phi khc u khng dng h ca ngi khai sng t tn hc phi, ti sao Mc gia li trong trng hp khc bit nh th?

Tht ra, Mc T khng phi l h Mc. Gn y, mt nh hc gi l Giang Tuyn chng minh iu trong quyn sch kho v Ch T ca ng, nhng s d dng ch Mc l c nhng ngha sau y:

a) "Mc" l mt hnh pht trong "ng hnh" ca thi xa, ngi b hnh pht ny b y a a i lm nhng vic nng nhc.

Mc T sanh nc L, lc Nho gia ang ton thnh, ng ch trng tit dng (kim) phi nhc (khng cn nhc) tit tng (gin d trong vic chn ct) tit tang (gin d trong tang l), l nhng ch trng khc hn vi thi xa.

ng ch trng lao kh, thm ch n mc xng khng cn tht, ng chn nhn khng cn si lng v lm vic qu nhiu.

ng khc hn vi cc nho s n mc xnh xang, m mng chnh t, khng lm vic ng n mng tay, cho nn ngi thi y xem ng nh l mt tn ti kh sai.

b) Ch Mc cng c ngha l "mc". Mc T ch trng chu lao kh, tm thn dm sng di nng, i nguyt, mang sao, thn hnh en a, gy m nh cy kh, s mn ng cng u nh th, cho nn Tun T thng bo: "Tch Mc" l lo "Mc m" ch s sng khc kh ca Mc T.


c) Ch "Mc" cng c ngha l "Mu mc" (thng mc). Trong thin Thin h, Trang T lun v Mc T c vit "Ly mu mc chnh n mnh". "Mc T lc sng khng ca ht, lc cht khng tang phc, ch dng quan nh m khng c quch bn ngoi, l php tc ca phi y".

"Ngi i nay theo Mc T, dng vi xu lm y phc, ngy m khng ngh, t lao kh, v cho rng nu khng nh th th khng theo ng o ca vua V, v cng khng theo phi Mc c".

Mc T dng phng thc sng kh, lun lun ng theo mu mc, ngi lc y nhn thy Mc T v sng khc vi ngi thng, m ch "Mc" li c ngha l b pht lm vic nng n, ngi m o gy mn, th nn dng ch Mc gi Mc T vi ngha chm bim. Cn Mc T vi d li ngh rng ch Mc c ngha l "mu mc" nu ln qui lut sanh hot khc kh ca phi mnh v m tha nhn ch "Mc", v th m hc phi y c gi l Mc gia lun. (Xin xem thm Mc T ca Tin Mc v trong quyn Trung quc Trit hc s ca Phng Hu Lan).

4. Danh gia

Cng tn Long ni: "Danh l tn gi ca thc". Thc l s vt, cn danh l tn gi ca s vt y, danh v thc ph hp nhau th l danh chnh v thc khng ph hp nhau th danh bt chnh. Vua khng ra vua, ti khng ra ti, cha khng ra cha, con khng ra con (khng lm trn nhim v), th danh v thc khng ph hp nhau.

C chnh ci danh khng ng vi thc, lm cho danh v thc ph hp nhau l Chnh danh. Danh v thc ph hp nhau th "danh nh m thc r rng", t nhin danh ni ting v thc thu ht c ngi.

Cho nn bn ngha ca danh ch l ci tn ca s vt , l t ng thc th, ni rng ra, phm cc t ng v hnh thc ng tc, v tr, tnh cht, s lng cng u c i biu cho ci thc, cng gi l danh, cng phi cn c ph hp vi s tht.

iu ny tc l trong thin Tiu th ca Mc T ni "Lt t tr ", hay l dng t biu th ngha.

Phm dng ngn ng hay vn t biu l th phi dng "t", m t th phi dng cho ng vi s tht, l "Danh hc". Tnh cht ca hc phi ny cng ging nh thuyt "Nhn minh" ca nh Pht, v "logique" ca phng Ty.

Cng tn Long c ni: "Cng tn Long ght danh v thc b ri lon, th cho nn mun suy bin chnh danh v thc thay i thin h". Y ca ng l nh th ny: "Ti u c phi l k thch bin lun. Ti ch mun bin chnh ci danh v thc b ri lon m thi...", v th nn mi gi hc phi ny l Danh gia.

Bch Gia Ch T 18

Mc T cng c Kinh thuyt v Tun T cng c thin Chnh danh, nh th chng ta thy Danh hc rt cn thit v c nhiu hc phi ch . Thu y "Bin s" (k hay bin lun) cng thng gi l Danh gia, nhng nhng nh chuyn mn bin lun ch hay gii ti n ni m khng thy a ra c hc thuyt no vng vng.

5. Php gia

Hn Phi c vit "Php tc, bin vo sch v, quan ph v ban b ra b tnh". Php y l ch Php lut, chnh lnh.

Trong sch Lun Ng, thin Vi chnh c ghi li Khng T: "Du dt dng chnh, tr dng hnh, dn khi ti m khng bit s nhc. Du dt dng c, tr dng l, th bit s nhc v thng t".

Nho gia ch trng dng c, L tr (nng v gio dc) cho nn mi c lp lun nh th.

Cn Php gia th phn i thuyt ca Nho gia, c ch trng cm Php lut m tr.

Qun T c ni: "Vua ti, trn di, sang hn, u tun theo Php lut, l i tr". ng cng ni: "Cho nn Php lut l o cao trong thin h, l iu thc dng cho Thnh qun".

Hc phi ny xem ra rt trng Php lut, cho nn gi l Php gia.

6. m dng gia

S trng ca m dng gia l sao v lch, trong phn trc c cp n.

Trong thin T thi, Qun T c vit: "m dng l ci l ln ca tri t". Tt c tinh trng, t thi, u do ci m dng ca tri t l ch.

Sch S K c vit: "Di thi Uy v Tuyn ca nc T, mn ca Tru T lun tr s chuyn vn chung thy ca Ng c".

Trong sch Vn Truyn, C an Long dn li vn trong Chiu vng bi c vit: "Ng c c g hn: Ngu th, H mc, n kim, Chu ha".

Theo thuyt Ng hnh tng khc, th mc khc th, kim khc mc, cho nn nh H thay nh Ngu, nh n thay nh H, nh Chu thay nh n...

Nhng thy cng khc ha, th cng khc thy, cho nn vn hnh ca Ng c l ht ri tr li u, l lut "Chung thy Ng c chi vn".

Trong sch S K, thin Mnh Tun lit truyn c vit: "Tru Vin dng ci ch vn ca Ng c lm sng t vi Ch hu". Ci vn hnh ca Ng c: kim,


mc, thy, ha, th cng do m dng lm ch, cho nn quan st tin m dng l c th bit ci vn hnh Chung thy ca Ng c.

Phi m dng ly ci vn hnh m dng ca sao, lch v ng c lm ch, nh th chng ta thy r ci quan nim cn bn ca phi y l m dng ri. Nh vy mi gi l m dng gia.

7. Tung honh gia

T Nam n Bc gi l tung (dc), t ng sang Ty gi l honh (ngang).

Di thi Chin quc, nc Tn phng Ty rt mnh, cc chnh khch thi y p dng hai sch lc ngoi giao. T Tn ch trng 6 nc Nam, Bc lin hp chng vi Tn phng Ty, l hp tung.

Trng Nghi li ch trng lc quc nn hng v pha Ty lin lc vi Tn, l k hoch lin honh.

Lc y k i du thuyt, khng phi ch c T Tn, Trng Nghi m thi, nhng sch lc ca tt c nhng ngi y, u khng ngoi hai ch trng hp tung v lin honh, v th mi gi l Tung honh gia.

8. Tp gia

Tp gia trch dng hc thuyt ca cc phi khc, cho nn mi gi l "Tp". Sch Hn Ch ghi nhng sch ca Tp gia, cho rng L th Xun Thu v Hoi Nam T l tiu biu hn ht. Hai quyn sch ny do mn khch vit ra, m khng phi do t tay sng tc ca L bt Vi v Lu An.

Tc gi nhng cun sch y khng phi mt ngi, m l nhiu ngi ; mc d th, nhng ngi vit y, cng u l nhng ngi c ti. Ch "tp" c ngha xu, dng y thy khng c n lm.

9. Nng gia

Ha Hnh ch trng "vua ti cng i cy" loi tr giai tng thng tr v b tr, ngha cng c ch c o, hc thuyt y t o gia m ra, nhng li gn li cho l ca Thn nng. Cc sch v Nng gia ghi trong sch Hn Ch, u l nhng sch ni v cch lm rung, trng du, trng cy.

10. Tiu thuyt gia

Sch Hn Ch vit: "10 hc phi trong Ch T, ch c 9 nh l ng k", l v ngi ta cho rng Tiu thuyt gia l nhng k "o thnh, thuyt", l nhng k hiu bit tm thng vn vt, khng i n mt kt qu no, cho nn khng ng k. V th cho nn mi gi tn l "Tiu thuyt".

Bch Gia Ch T 20

Nhng quyn sch ca Tiu thuyt gia c ghi tn trong pho sch Hn Ch u b tht lc tt c. Cn c theo tn sch m tm hiu, th l nhng loi sch Ngoi truyn, Bt k...cc loi sng tc lt vt.

V mn phi ny, ngoi Tng T ra, th khng cn ai ng k.

C l t ng Tiu thuyt ca chng ta ang dng hin nay l xut pht t y.

5. - S trng v s on ca mi mn phi

Trong thin Thin h, Trang T ph bnh hc thuyt ca Ch T, nhng tr Quan Don, Lo am v Trang Chu, v l ngi ca mn phi mnh.

Trang T ni mi phi u c s trng v s on. ng ph phn Mc ch v Cm hot Ly l hc theo o thut i xa m "khng xa x cho ngi i sau, khng khut phc vn vt, sng theo mu mc chun b cho nhng cn i rt, thiu thn". l ch ng khen.

Nhng Mc T thi qu, ch nhc, qu tit kim, b c l nhc thi xa, lc sng khng ca ht, lc cht khng tang phc, tn lim khng quch m ch c quan, bt ngi phi theo nh th, e rng chng bit thng ngi, m chnh mnh cng lm nh th l chng bit thng mnh.

Khi cn sng cn c lm vic, n lc cht tang l s si, nh th lm cho ngi lo lng, bun ru, ci hnh nh th rt kh lm theo, e rng khng th lm ci o ca bc thnh nhn c.

Tri vi lng thin h, thin h khng chu ng c, tuy mt mnh Mc T c th lm c vic , nhng cn thin h th sao? xa ri thin h th lm sao n bc vng gi cho c? Th nn ca Mc ch v Cm hot Ly tht l ng, nhng n vic lm th li sai.

Gi s nh mn ca Mc T p dng ng ch trng chu ng gian kh nh th, th s gy ra ri lon v.v... l li ph bnh ca Trang T i vi Mc gia.

Nhng ri ng li vit tip: "Tuy nhin, d sao Mc T cng l ngi tt trong thin h, tm c mt ngi nh th khng phi d. Chu ng c gian kh, mi ng l bc s phu ! Ngi c tinh thn nh th, tht kh m theo kp".

Ph bnh Tng Hnh v Don Vn, Trang T li vit: "Truyn b o thut thi xa m khng tc, khng b dnh lu vi hnh thc bn ngoi, khng gng p ngi, mun cho thin h bnh yn, ngi v ta u trn vn".

Trang T khen hai ngi k trn: Hai ngi sng sng nh Ha sn v ngi u tin tip v dng nui vn vt, lm cho lng ngi sng t.


Thi hnh ng vi ci tm, iu ha khp nc, xng ng lm ch trong thin h. c nh th th cu dn khi cnh xung t, ngn ch vic ao binh, cu i khi vng chinh chin. Nu thuyt y c lan khp thin h, th trn vui m di c thun tho. Nhng ch s on l lm cho ngi qu nhiu, cn lm cho mnh th qu t, nhng cng c th ni l bc s phu cu i.

Bnh lun v Bnh Mng, in Bin v Thn o, Trang T vit: "Ph bin o thut i xa, cng bnh m khng thin v, khng t t, t li, khng tnh ton, khng phn bit".

Trang T khen nhng ngi trn: "Bit ci gi tr ca vn vt, bit vn vt ch no c, ch no khng, khong t, b c nhn mnh...ng ln bn trn th phi, khng qu tnh ton, khng qu d dt, suy ngh ri hnh ng, vic g cng khim nhng sau ngi, cho n mc nh l v tri. l t n ch gi l "o" m nh chng phi "o" (t nhin khng gng p) c khi li ni nh l khng ng, nh l khng bit, nhng tht ra l ngi hiu bit."

Ph phn Hu Thi, Trang T cho rng: "Sch ng c n 5 xe, o ng nghch thng, li ng khng ng."

Hu Thi ch bit bin lun vi ngi sut ngy, l mt ngi k qui trong cc bin s trong thin h.

Hu Thi ni khp c vn vt, ni mi khng thi, ni nhiu khng ngng, m cng cn cho l t, mun c danh hn ngi, v th m khng thch hp vi ngi.

T ci o ca tri t m xem ti ca Hu Thi th thy nh nh mui, rui vy.

Rt tic cho ci ti ca Hu Thi, c chy mi m chng n u, nh ng pha trc, hnh ui pha sau, m chng bao gi n c.

Tr ln, Trang T ph phn 6 Ch T, ai ai cng c khuyt im, nhng v Quan Don v Lo am th khng c li g ph phn khuyt im m ch ni: "Quan Don v Lo am ph bin o thut i xa, ly ci gc lm tinh vi, ly vt bn ngoi lm th, cha ng mi m khng , c th snh vi thn minh."

Trang T khen hai ngi y: "Xy dng ci thng trn ci c v khng, ch trng "th nht", ly khim nhng biu l bn ngoi, ly khng h, khng lm hi vn vt lm tht, ngi ngi ai cng ginh trc, ngi y ch mun sau, ai cng mun y, ngi y ch mun trng, ai cng mun cu phc, ngi y ch mun va c th thi, ngi y ch mun rng ri vi s vt, chng mun hn ngi.

Ci o nh th l "cng tt" cho nn c th bo rng: Quan Don v Lo am l ngi "bc i, chn chn" ca thi xa vy... "

Bch Gia Ch T 22

i vi Trang Chu th sch Trang T cng rt sng bi gi l ph bin o thut thi xa: "Phiu diu nh v hnh bin ho v thng, snh cng tri t, n vi thn minh, minh mng m i, bng nhin m n, trm ln vn vt, khng ch v ..."

Trang T khen nhng ngi y: "Dng thuyt nh sai lm, li ni hoang ng, t ng bao la, khong t m khng thin vi ai, khng nn ly lm k, v thin h trc khng th cng ni vi Trang c, phi dng li ni bao la, nng n n chn l, dng ng ngn m rng, n vi tinh thn tri t, m khng ngo ngh vi vn vt, khng vng vi th phi, cng vi th tc.

Quyn sch ca ngi y tht hon ton khng vt tch, ngn t th lng cng m qui d, nhng li y m khng ngng. Trn th cng a vi vn vt, m di th bn vi ci khng chung, khg thy, khng sanh, khng t. Cn bn ca ngi y rng ln m li cn m rng thm, su sc m cn su hn na.

Tng ch ca ngi y rng khp m hng ln, tuy ha vi vt, hiu su sc vi vt m l khng bao gi cn.

C ngi nghi rng thin ny khng phi do Trang T vit m l mn ca ng, sau khi gom gp ti liu ca Trang T thnh sch ri vit mt bi ta, cho nn mi tn sng cao Trang T n mc y.

Thin Thin h ph phn Ch T, tt c i sau u lm ti liu cn c, m khng k ai thuc mn phi no.

Trong thin Phi thp nh t ca Tun T cng y nh vy, thin ny bi bc Thp nh t, cho nn ch ghi nhng s on, m khng nu ln nhng s trng, cho nn i vi Ho, Ngy Mu mi vit: "Bung lung tnh tnh, hnh ng theo tnh t nhin ca loi cm th, khng th hp vi vn minh."

i vi Trn Trng, S Du th vit: "Nhn tnh tnh, tm k h, cho mnh cao hn ngi, th khng th hp vi i chng".

V Thn o v in Bin th vit: "Thch php lut m khng tun php lut, k khng thch php lut m lm ng, trn ch nghe theo li trn, di th thi hnh theo thi th, ngy ngy li ni nghe rt mu mc, nhng khi xt k li th chng ng vo u c, nh th u c th tr quc gia c."

V T T v Mnh Kha th vit: "Bit qua v php tin vng nhng khng bit h thng li, m mun c ti, ch ln, kin thc rng m ln xn, noi theo xa m to thuyt mi, gi l nm hnh (nhn, ngha, l tr, tn) khng n nhm vo u c, c nhng iu ti tm m khng m ra". y l nhng thnh kin rt su, khng phi l nhng li ph phn bnh tnh khch quan.


Trong phn T t ca quyn S K, c dn li ca T m m, lun v ngha ch yu ca 6 mn phi, trc ht nu tn mn phi, ri ph phn ch s trng, s on v sau cng nu tn ngi i biu cho mn phi y.

Li vit nh sau: "Thng nghe ni h xem thut m dng qu tinh t, th mi ngi u e d, lm cho ngi b rng buc ch lo s, nhng v vic ghi bn ma thun li, th vic khng th thiu c.

K theo o Nho, hc rng m khng tm lc, lm vic nhiu nhc mt m kt qu t, l v l thuyt kh noi theo, nhng ci l th lp trong o qun thn, ph t, phn chia ngn np vic v chng, k ln, ngi nh, th nhng iu y khng th thay i c.

Cn v Mc gia th rt kh theo, l v vic lm ca ng khng th lm theo ht c, nhng thuyt lm cho mnh gc r, vn ling, tit kim, th khng th b qua c.

V Php gia th nghim m thiu n c, nhng vic chnh danh phn qun thn trn di, th khng th sa i c.

V Danh gia th lm cho ngi t xt mnh, m c khi i n ch mt chn chnh, nhng thuyt chnh danh, thc, th cn phi ch .

o gia th lm cho tinh thn ngi chuyn nht, hnh ng hp vi v hnh, y vi vn vt, thut ca phi ny l nng theo ci thun ln ca m dng, trch ly ci hay ca Nho, Mc, nm yu ch ca Danh gia, Php gia...cng ma tit thay i, nng theo vt m bin ha, theo thi i m hnh ng, khng ch no m khng hp, ch dn ch trng yu cho d nm, th vic lm t m kt qu nhiu.

Phi Nho th khng nh th, h cho rng lm ngi ch trong thin h phi c nghi biu bn ngoi, cha xng th ti phi theo, cha lm trc th ti phi theo sau, nh th th cha nhc mt, m ti th nhn h. Cn ch trng yu ca i o th phi c gng v vt cht ln tinh thn, nhng tinh thn dng qu nhiu th kh cn, sc dng qu nhiu th hnh mi mt, tinh thn v vt cht b ri lon, m mun lu di vi tri t, th cha nghe c ai c nh vy.

Theo T m m, th trong mi Mn phi u c s trng, s on, duy ch c o gia hon ton khng c s on.

n phn cui, ng li so snh o gia vi Nho gia, cho chng ta thy Nho gia khng th no snh c vi o gia.

Trong phn T t c vit T m m thng hc o lun vi Hong Lo, th nn c bit mi suy tn o gia n mc y.

Bch Gia Ch T 24

Di thi Hn s, cc bc vng nh Vn , danh tng nh To Tham, u thch o gia, Cnh tuy thch Danh gia, nhng u thi hu li tin Hong Lo, Thn Cng v ch Hong Lo m c ti vi thi hu.

Di thi Cnh , Vn , c phong tro sng thng o gia mnh m, T m m sanh vo thi k y, li c nhiu s c o lun, cho nn ng mi khen o gia nh th.

Nhng ng vit v thut ca o gia: "Nhn i thun ca m dng, trch ci hay ca Nho, Mc, nm ch trng yu ca Danh, Php gia". iu ny c ch khng ng vi s tht v di thi Ty Hn, khi ni n o gia, gi l Hong Lo m khng ni Lo, Trang...

Hn na, Lo T l tin bi ca Khng T, lc Khng T n gp Lo T th cha sng lp hc phi, v Mc T th li sanh sau Khng T, khng c c hi gp Lo T, hai phi Danh gia v Php gia li thnh lp vo lc gia thi Chin Quc, th Lo T u c th trch ci hay ca Nho, Mc, ly ci trng yu ca Danh v Php gia cho c?

Hoi Nam T tn l Hoi Nam Hng Lit, Hng l ln, Lit l sng lng, mun ni l lm sng t ci o.

Quyn sch ny l do mn khch ca Hoi Nam Vng Lu An vit, trch cc thuyt ca cc Mn phi m dng, Nho, Mc, Danh, Php...bin son li, m thch th thin v o gia.

C l di thi Ty Hn, ngi ta quan nim o gia theo sch Hoi Nam T, nn T m m mi vit nh th chng.

Xt thm trong sch S K th thy: "Nho gia qu rng, m khng tm li c ch trng yu, nhc cng nhiu m t kt qu". "Nho gia ly Lc Ngh lm php tc, v Lc Ngh th Kinh truyn c n hng ngn, hc sut c i cng cha chc l thng c, ring v phn L, hc c nm cha xong".

Xem qua li ph phn trn, chng ta thy di thi Ty Hn, qua cc sch v c ghi chp lc , cha biu hiu c chn tng cc phi. S trng ca Nho gia khng phi ch phn L, Mc gia khng ch Tit dng, Php gia khng ch ch phn bit qun thn, thng h.

V cc mn phi cha pht trin ng mc chn tng ca mnh, c th v th m li bnh lun ca T m m, khng nu ln c nhng im trng yu.

Trong phn Ch t lc ca sch Hn Ch, sau khi ghi chp xong sch ca mt Mn phi, lin ghi thm li ta ln trn v sau cng ph phn ch s trng, s on ca tng Mn phi.

Ph phn Nho gia, sch Hn Ch vit: "Phi Nho gia, xut thn t nh quan, nn gip nh vua thun l m dng lm sng t gio ha, dn li trong


Lc Ngh, v ch n vic nhn ngha, noi theo nn vn hin, php tc ca Nghiu, Thun, Vn, V, tn th thy Trng Ni, nn nn o rt cao".

Khng T c ni: "Nu nh c ch ng khen, th phi th nghim th". Ci ting ca ng, Ngu, ci thnh ca n, Chu, Trng Ni th nghim. Cng c th b mt ci tinh vi, v xa ri ci gc o m Nho hc b suy vi.

Ban C th cho rng, nhng li ph phn trn l ph bnh lp hu Nho khng cn gi c tinh ty ca o nh nhm Cng tn Hong, l ci t ca mt lp ngi, ca mt giai on, khng th ly m ph phn hc thuyt c.

Ph phn o gia, T m m vit: "Phi o gia, xut thn t S quan, bit r ci o thnh bi, tn vong, ha phc, ri sau bit ch trng yu nm chc cn bn, trong sch, khim nhng gi mnh, nh nhoi, thp km, l ci thut ca v nhn qun ngi day mt v pha Nam...(ngi theo v tr ca vua) hp vi lng khc nhng ca vua Nghiu.

Trong Kinh Dch c ch Khim. Mt Khim m sanh ra bn ch, l ch s trng. Nu bit pht trin m thi hnh cho ng, th b L, Nhn, Ngha, ch gi trong sch khim nhng l c th tr v thin h.

Dt L, b Nhn, Ngha, ch dng trong sch, khim nhng tr, Lo T c ch trng nh th, ch khng phi t ch Khim trong Kinh Dch pht trin ra, ch ny chc c l Ban C lm.

Trong sch Hn Ch, ghi chp sch ca o gia, nhm trc thi k Lo T rt lu, cho nn nhng ngi vit sch y cho rng o gia c t trc thi Lo T.

Ph phn 3 Mn phi m dng, Php v Danh gia, sch Hn Ch vit: "Phi m dng gia ra t quan chc ca vua Hi, Ha, knh thun tri t, lm lch ngy thng trng sao lp th gi cho dn, l s trng ca phi y, ri c k cu n, by ra chuyn king k, s mng, b chuyn ngi m c tin qu thn. Cn Php gia th xut thn t L quan, c thng c pht, gip cho L ch.

Trong Kinh Dch c vit: "V Tin Vng trng pht r rng nu Php lut..." l s trng ca Php gia. Nhng nu ch ch trng hnh pht m khng gio ha, b nhn nggha m chuyn dng hnh php tr, n mc tn hi thn tnh, c hi n n ngha.

Mn phi Danh gia th pht xut t L quan. Thi xa danh v bt ng, L cng c th lp khc nhau.

Khng T c ni: "Tt l phi chnh danh, danh khng chnh th ngn khng thun, ngn khng thun th vic khng thnh. l ch s trng ca phi Danh gia. Nhng cng c k qu quyt lm dng Mn phi, lm ri lon lng ngi.

Bch Gia Ch T 26

Ban C cho rng m dng gia s trng v lch, thi tit, m c ch d l by ra king k (coi bi). Php gia th d ch khc bc, bi n n ngha, Danh gia hay ch chnh danh, m d ch ngy bin, cng ging vi T m m.

Duy ch bo rng "c thng c pht" l ch hay ca Php gia so vi li ph ca T m m "Phn chia r qun thn, thng h" th thy c phn gn v su sc hn.

Dn ti ch d oan, hnh pht nghim, hi n n ngha, bin lun qu quyt, l ch d ca 3 Mn phi k trn, nhng ngh cho k, khng phi l ci d ca bn thn Mn phi y, v theo Ban C, cc nh trong Mn phi y u xut thn t vua, quan, ngun gc c t lu i ; ri n thi Chin Quc, cc mn thi sau, lm mt ci bn sc chn chnh ca Mn phi i ln n ch sai lm. Phi nghi nh th c l ng hn.

V phi Mc gia th c li ph phn: "Phi Mc gia xut thn t k gi Thanh miu, nh tranh vch t, v th cho nn xem vic tit kim lm u, m cng v th m thng yu mi ngi, chung ngi ti, lo vic cng kin, thun theo thi tit bn ma lm lng, khng tin s mng, dng trung hiu lm gng cho thin h, th cho nn trn di ng nhau, l ch hay. Cho n khi Mn phi suy i, th tit kim thnh ra rt rng li cho mnh, v m mt c l ngha, t thuyt "kim i" thng yu mi ngi m i n ch khng phn bit thn s.

Qu vic tit kim, kim i, chung ngi hin, th cng ngi trc, khng tin s mng, trn di ng nhau, su im y l ch yu ca Mc gia, nhng khng th ni tt c l iu hay.

Mc T phn i Nho gia l v ci "L phin phc", l im trc tin, v th m "ch ci L phin phc" l Mc T cp trc nht.

Khng phn bit thn s, l kim i, iu nhc im ny c t lc u, ch chng phi sau ny, n thi cc mn mi c.

Ban C cho rng, trc thi Mc T, c ngi xng xut ra hc thuyt y ri.

Tr ln vic ph phn 6 Mn phi, u l ca T m m, ri chuyn tng thm 4 Mn phi: Tung honh gia, Tp gia, Nng gia v Tiu thuyt gia, u cng c li ph phn.

ng vit: "Tung honh gia l nhng ngi i i y lm quan". Khng T ni: "c Kinh Thi 300 thin, m khng th i p c th c nhiu lm g?" Li c ni: "i chuyn i s". L mun ni gp tnh hnh phi bit i ph cho hp, ch lnh s mng tng qut m khng chi tit, l ch s trng.

Nhng k t lnh nhim v y, th di tr m b mt lng tin.


Cn phi Tp gia th xut thn t Ngh quan, kim Nho, Mc hp vi Danh, Php gia, bit quc th l nh th, lm quan ra vo vi vua cha, l ch s trng, ri sau , n nhng ngi khng vng vng tip tc Mn phi y th ln ln b mt chnh thng.

Phi Nng gia th xut thn t Nng quan, gieo trm ging, khuyn khch vic nng tang, cho c cm n, o mc, cho nn trong Bt chnh c ni: Mt l n, hai l hng ha...Khng T c ni: "Ch trng l ci n ca dn, l ch s trng ca Nng gia, nhng ln ln k thin cn, cho rng bc vng gi khng c g ng trng, mun cho vua dn cng i cy, lm ri lon trt t trn di".

Phi Tiu thuyt gia xut thn t Ty quan, chuyn v nghe ngng ni i...ni li. Khng T c ni: "Tuy l tiu o, nhng cng c ch kh quan, c th n nhng ch xa xi. (Xem thin T Trng trong sch Lun Ng) l ch ngi qun t khng lm nhng cng khng th b. Nhng ci hiu bit trong xm lng cng cn phi ghi nh cho ng qun.

V t ng Tung honh, th bt u t thi T Tn, TrngNghi, l nhng ngi tr tr, mt tn ngha, l nhng ngi t.

Ban C cho rng Tung honh gia l nhng nh ngoi giao, cho nn mi dn li Khng T v chuyn hc Kinh Thi i p vi k khc.

Qun thn cng i cy, l mun b giai tng thng tr v b tr, l ch trng ca Ha Hnh (xem thin ng vn Cng trong sch Mnh T), l c im ca phi Nng gia.

Ban C cho rng l thuyt ca k tm thng, th nn trong sch Hn Ch ch ghi li sch chuyn v ngh trng trt.

Cn v phi Tiu thuyt gia th ch c phn Ph Lc cho nn khng bnh lun s trng hay s on ca phi ny, nhng ch nu ra kin l khng th b c.

Trong phn u ca phin Tng lun ny c vit: "Trong 10 Mn phi ch c 9 l kh quan" tc l khng c phi Tiu thuyt gia. Trong Tng lun cng c vit: "Nu trau di c Lc Ngh, v c li ca 9 Mn phi, b ch d, dng ch hay th c th thng c ci chc mun phng".

Trong khi bnh lun Ch T, Ban C thin v, l v ng nhn Nho gia l "ci o rt cao", ly li ni ca Nho gia lm khun mu bnh lun cc Mn phi.

Thin Thin h ca Trang T, thin Phi thp nh t ca Tun T, v T m m vi Ban C ph phn s trng v s on ca Ch T, u c dn thut trn. Tm li, trong tt c 10 Mn phi, 5 phi sau khng bng 5 phi trc.

Bch Gia Ch T 28

Ch d ca m dng gia, khng phi ch ch "king k m tn" m li c nhiu ch king c, c tin qu thn m b chuyn ngi, tc l ch s trng v lch, trng sao l k thut ch khng phi hc thuyt trit hc.

Phi Tung honh l sch lc ca chnh khch thi Chin Quc, li cng khng c lin quan g n hc thut.

Sch Hn Ch dn lc sch ca Nng gia, cng ch l nhng sch v k thut trng ta, v nhng chnh lnh v nng nghip m chng c hc thuyt g. Nh th, ch trng ca Ha Hnh ch tip tc cc hc thuyt ca o gia m thi.

V phn Tiu thuyt gia th sch Hn Ch ch ghi nhng bt k v tp vn ca ngi i sau, khng xng ng tiu biu cho ngnh Tiu thuyt. i nay, ngnh Tiu thuyt ch c xem l b mn Vn hc, ch khng phi l Trit hc.

Cn v Tp gia, th gom gp hc thuyt cc Mn phi khc, khng c mt tn ch nht nh nh vy l khng c mt bn sc ring cho mnh.

By gi li em Danh hc so snh vi 5 Mn phi trn, th Danh hc l mt loi bin chng ca Nho gia m cc Mn phi khc u c p dng, v th Danh gia u v du thuyt, th khng c mt hc thuyt c bit g.

Php gia thnh lp sau, c quan h n o gia, Nho gia. Thn o l mt Php gia vo thi k u ca Mn phi, hc thuyt ng l thuyt Hnh, danh ca Hong Lo.

Trong sch S K ghi Thn, Hn v Lo, Trang ng mt truyn v cho rng hc thuyt ca cc ng y u gc ca Hong, Lo, m Hn Phi, L T l t ca Tun T, nh th th Php gia do o gia, Nho gia hp li m bin thnh, nhn xt nh th cng hp l.

Tm li, trong s 5 Mn phi k trn c th ni ch c Nho gia, o gia, Mc gia, tng cng 3 phi l c th ni c nhng im ni bt ring bit m thi.

6. - Nguyn nhn ca s hng thnh v suy vi ca bch gia ch t

Hc thuyt ca Ch T hng thnh vo cui thi Xun Thu (551 trc T.L.) cho n thi Chin Quc th pht trin rt mnh, ri n thi Ty Hn (206 trc T.L.) th suy vi ln ln. S hng thnh v suy vi y u c nguyn nhn, xt v bn thn ca cc ngnh hc thuyt y, l "Nhn", m xt v hon cnh ca thi y, l "Duyn".

S vt pht sinh v tiu dit u c ci "nhn" ni ti, v ci "duyn" ca ngoi gii (hon cnh bn ngoi) ngnh hc thut, t tng, cng khng thot khi thng l y.

V nh loi c cy, s d mc mm v ln ln c, trc ht l nh ht ny mm, l ci "nhn" ni ti, ri k n l phi c t nc, kh m mt tri bn


ngoi, to thnh hon cnh thun tin cho ci nhn y ny n v hon cnh bn ngoi y gi l "duyn".

Sch Hn Th Ngh vn Ch c vit: "Phi Nho gia, xut thn t quan T ". Phi o gia xut thn t S quan ; phi m dng xut thn t quan Nghi, Ho ; phi Php gia xut thn t L quan. Phi Danh gia xut thn t L quan ; Mc gia xut thn t chc quan gi Thanh miu ; Tung honh gia xut thn t quan i i y, Tp gia xut thn t Ngh quan ; Nng gia xut thn t quan Nng tc ; Tiu thuyt gia th xut thn t Ty quan, l thuyt Ch T xut thn t vua quan.

H Thch c thuyt cho rng Ch T khng xut thn t vua quan, cho rng sch Hn Ch nhn nh sai, ri Chng Bnh Ln, H Tin Tiu li bin h cho sch Hn Ch.

Bnh tm m xt, Hn Ch c cho rng mi Ch T u xut thn t mt ngnh quan li, l mt vic gng p. Nh cho rng Mc gia xut thn t chc quan gi Thanh miu...cho rng ch trng tit kim xut pht t hon cnh nh tranh vch t, chung ngi hin l do cch chn hin ti lc y, v th knh t tin l do vic cng t m ra, v.v...Xt cho k, nhn nh nh th l cng p theo mnh.

Ch phn bit gia cc Mn phi, cho n i Ty Hn mi hon thnh, mi xc nh c mt cch r rng...ri may mn di thi c i c 10 chc quan, c cho ngi ca 10 Mn phi xut thn t , nh th l mt iu nhn xt kh hi ht.

Chc quan u phi c by nhiu m thi, cn c Trng T, Tng B, T M, T Khu, T Khng, v.v... ti sao cc chc quan y li khng sn xut ra mt hc phi no c? Nh th chng ta thy r thuyt ca Hn Ch l min cng ri.

Chng Bnh Ln, cn c theo sch L th Xun Thu c vit cu "L Hu Cng hi vic l giao miu... Hong Vng sai S gic n... hu du ca ng ny cn nc L, Mc T c hc...". Nh th th Mc T xut thn t Thanh miu cng c th l chuyn c tht, nhng cn c vo ni rng nh m mi c Mc gia, th e rng khng chc.

Ngy xa, ch c vua quan dy hc, cha c thy dy t, cha c sch do t nhn vit, l s tht c chng c.

nc Trung Hoa, vo thi Thng C, t i nh n tr v trc, a s s liu u khng c g l chc chn, nhng nu v th m cho rng t thi nh n tr v trc, khng c vn ho th cng l li v on.

T khi c s tr v trc, cho ti lc t khi cha c ch, tt nhin l c vn ho. T thi Thng C n i nh Chu, vn ho Trung Hoa c mt qui m kh vng vng.

Bch Gia Ch T 30

T in chng, ch , s hc, khoa hc, ngh thut, u c trong lp qu tc, v cng tng ng phong ph. Cho nn Khng T ni: "Nh Chu noi gng hai i trc nn vn v sng r !" (thin Bt dt trong Lun Ng). Ci vn v sng r di thi nh Chu, u nm trong tng lp vua quan, l ci mm cho hc thut ca Ch T sau ny, cho nn bo rng hc thuyt ca Ch T, xut pht t tng lp vua quan, tht ra cng khng c g qu ng, nhng theo sch Hn Ch chp, mi Mn phi ny xut pht t quan chc n, l iu khng tht chnh xc.

ng H Thch, trong quyn "Trung quc c i Trit hc s i cng" vit: Lc y nn chnh tr m mt nh th, x hi ri lon nh th, giu ngho qu cch bit nh th, s sng ca dn chng kh s nh th, trc nhng tnh hnh nh vy, tt nhin phi c nhng t tng phn ng mong ci to tnh hnh".

Lng Khi Siu cho rng tnh hnh nh vy, xt trong lch s Trung quc, thi i no cng thng c, i vi vic pht sinh ca nn Trit hc c i, tt nhin khng phi l khng quan h, nhng khng phi v th m qu quyt rng v c tnh hnh nh th mi pht sinh ra phong tro Trit hc nh vy.

Li nhn xt nh th tht l ng, nhng trong khi Lng Khi Siu nu ra my im cn ch , th cng l iu hu th vn thng thy, cng khng th ly lm nguyn nhn cho vic pht sinh ra phong tro Trit hc lc .

Nhng thuyt ca H Thch v Lng Khi Siu ch l ci "Duyn" pht sinh ra hc thuyt ca Ch T, nhng khng th ni l nhng iu trng yu.

Nc Trung Hoa, t khi c s cho n nay, tnh ra c hai thi k bin ng tht d di:

Thi k th nht, bt u t thi Xun Thu n thi Hn s.

Thi k th hai, bt u t gia i nh Thanh cho n lc gn y.

Thi k bin ng sau, xy ra lc gn y, nhm lc thi i b quan thay i thnh thi i ton th gii giao thng (t phong kin bc sang t bn vi ch trng t do mu dch, tm th trng tiu th hng ho).

Ni theo sch v thng thng, th t nn chnh tr qun ch chuyn ch, bin thnh nn chnh tr dn ch cng ho... V t x hi thun tu nng nghip v th cng nghip bin thnh x hi cng nghip c kh. T nn thng nghip quc ni, bin thnh nn thng nghp mu dch quc t. T nn gio dc khoa c, bin thnh mt nn gio dc nh trng thc tin. Ni chung, t quc gia, x hi, gia nh, c nhn, tt c nhng iu khc nh: chnh tr, kinh t, vn ho cho n sinh hot, t tng, cng u c nhng bin ho d di. V cho n ngy nay, cng cn ang trn bin i cha ngng, l iu m chnh mt chng ta ang thy, v thn mnh cng ang b li cun trong tnh hnh .


Ln bin i d di trc y thay i hon ton c cu vt cht v tinh thn ca x hi, cng ging nh ln thay i ngy nay.

D cho quc gia, dn tc no, ban u cng u phi tri qua thi k b lc, ch t trng. Trung Hoa, t thi nc Tn tr v trc, cc nc gi l trong ch phong kin, tht ra ch l hnh thc ca ch b lc. Ci gi l ch hu u l t trng bin tng, cn thin t ch l lnh t ca t trng cc b lc. Thi Tam i cc v vua ni tip nhau cng chng qua l t trng ca b lc ny, ot c quyn lnh t ca t trng b lc khc m thi. V th nh H mt m K cn, Thng mt m Tng cn, l ch mt ci a v lnh o, cn a v t trng ca mnh cng cn nh trc.

Lnh t cc b lc cha truyn con ni, t trng ca mi b lc cng cha truyn con ni, tay chn ca t trng cng cha truyn con ni, thnh thong c nhng lnh t mi ni ln, ct t phong con, chu, cng thn lm ch hu, th phong a cng c cha truyn con ni (th tp) i i c gi t ai y, th cng c ng hng vi cc ch hu c t trc.

l thc t tnh hnh ca ch phong kin thi c i. n thi Xun Thu ; cc nc mnh yu khng ging nhau, v th ln ln c hin tng thn tnh ln nhau, v v th ln ln ch phong kin b tan r.

n thi Chin Quc, s nc cn li ch m trn u ngn tay, n lc nh Tn gm thu 6 nc, v qut sch lun hnh thc b lc ca cc nc. Nhng nh Tn khng ng vng c lu, Tn mt, hu du ca Lc quc ni ln. Sau khi Hn Cao T xng , ng phong t cho cng thn c ngi khc h, v cng phong cho t trong dng.

n thi Cnh , cn 7 nc, cc Ch hu khng cn thc quyn, ri a s v lm li m mt nc. l ch phong kin nh sng li di thi u Ty Hn, nhng l nh n sp tt cn bng ln ln cht, ch trong giy lt ri tt lun.

K l ch qu tc hng thnh, nhng n thi Xun Thu cng bt u tan r.

Trong Kinh Thi c my bi Thc vi, L hu T truyn, vo nm th 3 i Chiu Cng c: Khc, T, Nguyn, H, Tuc, Khnh, B b ging chc... Trong s y c h Khng, khi nc Tng, gia nh thuc hng qu tc, nhng khi di qua nc L th thnh lp bnh dn, trng hp nh th rt nhiu.

Nnh Thch chn tru m lm quan nc T, B L H l n l m lm quan Tn, Khng T l lp bnh dn o vi m lm quan T Khu L, nhng lp hin ti trong lp bnh dn ln ln c tham gia vo vic chnh.

Cho n thi Chin Quc, Phm Th, Trng Nghi, L T, ri Tn Tn, Bch Khi, Nhc Ngh... t lp bnh dn o vi ln lm tng cng c nhiu.

Bch Gia Ch T 32

n thi Lu Bang, mt ngi tm thng ln lm Thin T, cc cng thn nh Tiu H, Hn Tn, Kinh B, Phn Khoi, a s cng u thuc lp ngi tm thng. V th m ch chuyn chnh qu tc cha truyn con ni b tiu dit, l mt bin i ln lao v phng din chnh tr.

Cc quan Khanh, i Phu di thi C i, chng nhng l ch nhn ng v phng din chnh tr trong a phng mnh, m v phng din kinh t cng l i a ch, cn gii bnh dn ch l nng n, trong on trc c ni qua.

Cho n thi Thng ng, by ra php tnh in, p b ngang dc, ch nh vua ln ln b mt v gii bnh dn c nhiu ngi tr nn giu c. (Xem thin Thc ho ch trong sch Hn th).

Tht ra, chng phi t di i nh Tn, Thng ng bin php ri mi xy ra tnh trng y. Trong Kinh Thi c chp "con chu bnh dn mc o cu, con chu th dn lm trm quan".

Con chu th dn lm trm quan, tc l phn trc c vit gii bnh dn cng c th lm quan.

Con chu bnh dn mc o cu, l hin tng gii bnh dn giu c mt cch mau chng, m thng nghip hng thnh cng xy ra di thi Xun Thu... nh Huyn Cao l mt thng nhn m y lui qun Tn. L Bt Vi l mt tay bun bn m lm tha tng nc Tn, nh th l k bun bn bc chn vo nn chnh tr.

Thin Thc ho ch c vit: "n lc nh Chu suy, s th nhn, khng ai khng b khun php c v ri cn bn v th dn cy cy t, m bun bn th nhiu, k th sng sang trng, ch nga d thc n".

T khi thng nghip hng thnh, k giu th cng giu thm, v th giai tng t sn ni ln thay th cho giai tng qu tc, l iu thay i ln lao trn phng din kinh t.

Phn trn ni v vic dng dao khc trn th tre vit sch, ri ln ln tin ln bit dng bt, mc vit trn vi la, t nn quan hc tin sang c thy dy t, do quan th tin ln n ch t nhn sng tc, cng l iu thay i ln lao trong ngnh hc thut c lin quan mt thit n vn ho gio dc.

H Thch c vit: "Nn chnh tr en ti, x hi ri lon, giu ngho qu cch bit, i sng dn kh s, l hin tng ca hon cnh x hi ng thi vi nhng "Nhn Duyn" nh th m hc thuyt ca Ch T pht sanh.

Hc thuyt ca Ch T suy vi, mt s ngi li cho Tn Thy Hong cm v t sch Thi, Th v Bch Gia... Tht ra, nh Tn t sch v l sch ca dn gian, ch khng t sch quan ph.


Trong lnh t sch c vit r: "Khng phi l Bc s quan chc, ngi no c cha Thi, Th v sch Bch Gia, u phi em ra t..." nh th th Thi, Th, sch Bch Gia ca Bc s v quan chc khng c nm trong lnh b thiu hy, l iu rt r rng.

V th, trong chc Bc s di thi Tn, c nhiu nh hc gi, trong quyn "Hn, Ngy Bc s kho ng Vng Quc duy c vit r iu ny.

Hn na, nh Tn rt ngn ngi, t khi h lnh t sch, cho n khi Hn Cao T vo kinh , thi gian ch c 4, 5 nm, cc sch v tri qua nn la y, n thi nh Hn li sng li rt nhiu, nh th th Ch T u n ni phi b dit mt?

Hn na, t xa n nay, dng lc lng chnh tr tiu dit sch v, c ch t tng, khng bao gi c hiu qu c, v nh Tn cng khng thot khi thng l .

Nh Tn t sch tht ra cng c nh hng n vic pht trin hc thut, c hi n t do ngn lun, t tng, nhng khng th v chuyn y m lm cho hc thuyt ca Ch T phi b suy vi.

Trong "i sch", ng Trng Th vit: "Thuyt i nht Thng trong kinh Xun Th, l php thng ca tri t l thng ngh c kim, nu by gi theo d o, d nhn lun, theo thuyt l ca Bch Gia, ch khng ng, th trn khng th gi c s nht thng, nn cai tr bin i m di th khng phi gi iu kin g, thn ngu, khng ngh n Lc Ngh, hc thut ca Khng T b mt m khng tin c.

Nu o t tch b dit, th mi duy tr c nht thng, m php mi sng t, dn mi bit phi theo u. (Xem thin Bn truyn trong Hn th).

Cng c k cho rng, hc thuyt ca Ch T b suy vi, l do Hn V , bi trut Bch Gia, c tn Nho gia, nhng ng Trng Th bo rng: "Tuyt ci o" y l mun khng cho cc phi khc cng tin, ch khng c tiu dit cc phi khc, l ch trng r rng ca ng Trng Th c ghi chp trong sch v.

Cng trong bn truyn, phn sau thy c chp: "i sch ca Trng Th l suy minh Khng Th, c trut Bch Gia lp ra quan hc liu, chu, qun th c Mu Ti, Hiu Lim...". Nh th, chng ta u c thy bng chng g nhn i sch ca ng Trng Th m Hn V h chiu cm tuyt Bc Gia.

Trch nhng li trong "i sch", chng ta thy r, khng phi v Hn V m Hc thuyt Bch Gia Ch T b suy vi.

Bch Gia Ch T suy vi c nhn v duyn...Nhn l bn thn hc thuyt ca Ch T b bin ha, m dng gia lo chuyn qu thn m b chuyn ngi. Tru

Bch Gia Ch T 34

Vin li c thuyt "i Cu Chu", gp lc Tn Thy Hong v Hn V u mun tm thut Trng sanh, v th t thuyt qu thn, m dng gia li chuyn sang thuyt thn tin. T thuyt i Cu Chu bin thnh thuyt Hi ngoi tam thn tin, nh th m tr thnh nhng ngi phng s.

Phng s thnh, Nho gia lin hn hp vo m thnh nhng thuyt hoang ng (Nh thuyt ca ng Trng Th cu ma, cu nng, Dch hc ca Cnh Phng ni v chuyn tai nn l lng...)

n cui thi Ty Hn, loi V th xut hin, m Nho hc thay i ln (trong chng: Lun v Nho gia v Phng s tng hp, trong quyn Trung quc lch s, H Tng Hu vit v iu ny rt r rng).

Ri o gia li hn hp vi Phng s, v Lo, Trang, Lit T u bin thnh tin. n cui i ng Hn, o gio ra i, m Lo T nghim nhin thnh mt Gio t.

V Nho gia, ngoi ra vic hn hp vi Phng s, li bin thnh ci hc chng, c, hun h mt tt c tinh ty. Mc gia th li thin v hnh vi thc t, chng trng l lun, v th sng tc rt t.

Mc T c tinh thn chu ng gian kh lm li cho thin h, v th m ln ln i dn ch hip ngha hy sinh mnh trong vic giao thip b bn, bo n, bo on, cho nn hc thuyt y ln ln suy vi, khng c ngi tip tc.

Phi Du thuyt di thi Tn, Hn v sau khng c t dng v nn ln ln b mt, nhng ngi trong phi Tung honh bin thnh nhng nh giu, ngi khng thu hoa li, ri vua ti cch bit nhau ngy mt nhiu thm, c gp nhau ch bng th t, li s... ri cng v m phi Danh gia, s trng v bin lun cng b suy vi lun.

Phi Nng gia ch c sch v v ngh nng v nhng ch trng chnh sch v nng nghip, Tiu thuyt gia th ch chuyn sng tc ngoi s, bt k...

Di thi nh Hn, ch cn c 3 phi Nho, Php v Tp gia l cn sng tc m thi. Di thi nh Hn, nn hc thut ln ln chuyn sang nn kinh hc, cn ngnh vn hc th thin v li Ph. l bn thn ca hc thut b chuyn bin.

T thi Xun Thu, nn kinh t, chnh tr bt u chuyn bin mnh cho n i Ty Hn th ln ln nh ch li c. Lc ch phong kin v ch qu tc hon ton tan r. X hi v nhn s cng yn n trong ch kinh t mi va gy dng.

Sch Thc ho ch c vit: "Bin chp mn h, xem dn bnh ng, tuy l y t hay n l cng khng c g h thn". Cho n bc y t v n l m khng c g h thn th cuc sng yn n nh bnh thng ri.


Tuy di thi nh Hn vn cn thi hnh chnh sch trng nng, kim ch thng nghip, nhng i vi tnh hnh kinh t mi lc by gi, cha b lung lay v cn bn, l hon cnh chung v kinh t v chnh tr lc y.

Hn na nh Hn thng nht, ln ln chnh tr c trong sng, trt t c n nh, vua V li c chnh sch dng ngi hin, xng hc thut kinh s, dng li lc li ko k c ti, nn hc phong ph khng c g thay i, cng nh nh cm quyn nhng tay vo, iu cng c nh hng t nhiu n vic suy vi ca Hc thuyt Ch T.

Bch Gia Ch T 36

Phn Hai Thn th Bch Gia Ch T

1. Khng T. * 2. T Khng T. * 3. Mnh T. * 4. Tun T. * 5. Lo T. * 6. Trang T v nhng ngi trong phi o gia. * 7. Mc T v mn . * 8. Thng ng, Thn Bt Hi, Hn Phi, L T v L Bt Vi. * 9. Hu Thi, Cng Tn Long v nhm Tc H. * 10. T Tn, Trng Nghi v Khut Nguyn. * 11. Ph Lc: Ch T di thi Ty Hn - Nin biu nhng vic quan trng di thi Ch T.

1. Khng T.

Gn y, hc gi H Tng Hu c vit: "Cc sch ca Ch T, nc Trung Hoa, t xa cho n nay l nhng thin chnh lun rt tinh vi, rt thm thu v phng din trit hc, v phng din vn chng. l nhng ng vn rt p, cho n trm i sau, nghin cu cng khng sao cng tn c. (Xem trong quyn Trung Quc s). Th nn mt s hc gi cho rng Ch T l nhng c th cn c, v Ch T c th ng ngang hng vi Kinh v S.

Mnh T c ni: "c thi, th l mun bit ngi y nh th no, lun i ngi y nh th no... c nhng cun sch ca Ch T l cng mun bit nhng ngi y, lun i y...

Ch T vit sch, lp hc thuyt l mun ci tin ch , cu i. Nh th th t tng hc thuyt ca nhng ngi y rt c quan h vi hon cnh, x hi ng thi, th nn trc ht phi bit nhng ngi y, lun n i y ri sau mi c nhng sch ca ngi y.

Sch Hn Ch ghi cc tc phm ca Ch T rt nhiu, c nhng loi r rng l do ngi i sau vit m ghi l ca c nhn, nh cc loi sch ca Thn Nng, Hong chng hn, c nhng loi ca ngi i sau ghi chp ca ngi i trc tn nh sch ca Qun T, n T, c nhng loi sch mt mt, khng th tm u lm bng chng c, nh cc loi sch ca phi m dng v Tiu thuyt.

Cng c loi sch ghi tn ngi ny ngi n, nhng tht ra l ca mn khch vit, nh cc loi sch L Lm, Hoi Nam v.v... C loi sch mt ri li xut hin, l loi gi, nh di thi nh Minh c loi Mnh T ngoi th chng hn.

Trong phn lc kho v thn th ca Ch T ny, chng ti dng nhng ti liu c th minh chng c, hoc c nhng ch m h, nhng cng cn c vo

Phn Hai THN TH BCH GIA CH T 37

nhng ti liu c th tin c, nhng ti liu no khng ng tin th b, l iu cn thit khi tm hiu cc nhn vt thi xa...

Chng ti c gng trnh nhng li lm thy u chp , hay l nhn nh mt cch v on. Ch no cha bit r, th c l cha hiu, th nn th l s lc m cn hn l di dng phm nhng sai lm tht thit.

C s l ti liu duy nht c th cn c vo tm hiu thn th Ch T mt cch ng tin cy.

Trong phn ny, khi tm hiu thn th Ch T, v phn cc nhn vt trng yu th theo sch S K, thm vo nhng ti liu c th chng minh c, nu nhng nhn vt no khng c chp trong S K, th su tp trong cc sch khc c th tin c, ri tm li, c khi mt nhn vt chp thnh mt chng, c khi mt chng li gom nhiu nhn vt, tu theo s quan trng ca mi nhn vt trong mn phi.

Thn th Khng T

Phn trn ni, thi y t gi thy l "t" v bt u t thi Khng T.

t ghi chp li thy thnh sch, v lp nn vic sng tc ca t nhn cng bt u t pho Lun Ng, th nn trong Ch T, Khng T c k l nhn vt th nht, v sch ca Ch T pho Lun Ng c k l pho sch th nht.

T thi Khng T tr v trc, ch c quan hc m khng c thy t nhn, ch c quan th m khng c sch do t nhn sng tc.

Khng T m phong tro t nhn dy hc, t nhn sng tc, chng nhng thnh tn s ca Nho gia, m cn l ngi m u cho Ch T, m mt k nguyn mi v gio dc v hc thut cho nc Trung Hoa, tr thnh mt hc gi khng tin trong lch s, cho nn trong phn ny, k ng l nhn vt u tin, ng trc tt c Ch T.

Khng T tng tham chnh nc L, nhng ch trong mt thi gian ngn ri i chu du cc nc, bt c ch vi ch hu sau cng tr v nc L, sng trong cnh o vi cho n gi.

Th nn lc ng lin h rt t n chnh tr, nhng li dy hc, vit sch. Nh m m ng cho Ch T sau ny...cho nn nh hng ca ng rt ln i vi nn gio dc, hc thut ca i sau.

Sau khi Khng T mt, hc thuyt Nho gia rt thnh thi k u thi Chin quc, u i Hn Cao T, Khng T rt c sng bi, v cng bt u t thi y, Khng T c cc bc Vng sng bi.

Bch Gia Ch T 38

Sau Vn li thch Hong Lo, Cnh thch Hnh, Danh gia, t khi tn sng Nho gia, cho n i V , Khng T mi c c bit sng thng v cng t Nho gia c c tn.

T tr i, tri qua cc i nh ng Huyn Tn, truy phong Khng T l Vn Tuyn Vng, Tng Chn Tn truy phong thm l Nguyn Thnh Vn Tuyn Vng ri i thnh ch Thnh Vn Tuyn Vng, Vn miu c thit lp khp cc ni trong nc, l t rt long trng, cho n i Minh, Thanh vn khng suy gim.

Cc hc gi, bt cu di thi Hn, Tng, v lun c vn hay kim vn, d l Trnh Chu hay l Lc, Vng cng u xem Khng T nh l khai t.

u nm Trung Hoa Dn Quc, Vin Th Khi dng chnh sch tn Khng T v Khang Hu Vi mun dng Khng gio lm quc gio.

Cho n lc ch vua quan suy vi, cc hc gi cho rng Khng T l ngi bo v cho ch chuyn ch nn ni ln phn i.

Bnh tm ph phn, i vi bn thn ca Khng T, th l mt nhn vt ng tn knh v th m tri qua nhiu i, ng c sng thng, cn hc thuyt ca ng c c tn sng mi mi khng l mt vn khc.

T M m khi bnh lun 6 hc phi, rt c bit sng thng "o c", T M Thin vit s k th c tn Khng T, c l v thi i ca hai cha con c khc nhau, v phong tro mi lc nn mi c s khc bit, mi ngi c mi t tng ring khng th cng p cho ng c.

Sch S K sp xp thin Bn K chuyn ghi cc v Vng, Th gia th ghi ch hu, Lit truyn th cc nhn vt khc.

Khng T l dn o vi nhng li c c bit ng vo hng th gia, l c mun suy tn. Vng An Thch trong thin Khng T Th gia ngh ph phn "T lm loi ci l, ti lui mt ch ng".

Vng ng Ln trong sch Khng hc k vn, dn li ca L th vit "Mun tn i Thnh Nhn m tri li lm cho thp".

Xt ra, vic vit s, bt u t quyn S K, xt k theo l, ly thin Bn K lm ging mi cho ton quyn sch biu th trung tm chnh tr ng thi ch no, cho nn khng ch hn ni vic ghi cc v vng m thi.

Nh di thi Chin quc, Tn cha thng nht, Hng vng cha l thin t, m trn thc t, lc thnh trung tm chnh tr cho nn lp Hng V Bn K (c k cho rng, Thi S Cng lp Hng V Bn K l tn Hng V, trut Lu Bang, l ch l c thuyt, gn y li c ngi cho rng Thi S Cng mun tn cuc cch mng ca bnh dn, li cng khng ng).


Khng T khng phi l ngi trung tm chnh tr ca lc cui thi Xun Thu, cho nn khng lp Bn K cho ng...

Ch hu gi l th gia, l t tn th tp (cha truyn con ni). Trong on cht ca Khng T th gia, c ghi con chu ca Khng T truyn c hc thuyt ca ng mt cch r rng.

Chng nhng con chu ca Khng T, m cc Nho gia hu hc, t Nhan, Tng, Du, H v cc mn khc, n Mnh T, Tun T v ch nho di thi Ty Hn a s u noi theo Khng T.

Cho n Mc T, Trang T, mc du hc thuyt ca nhng ngi ny tri ngc hn vi Khng T, nhng xt cho k, cng tha hng c ca Khng T m dng nn hc thuyt ca mnh.

Con chu ca ch hu th tp chc v, t ai m c ph qu, cn con chu ca Khng T cng cc mn i i truyn hc thuyt ca ng, i i gi nhng li ni ca bc tn s, ly hc thuyt lm vinh cho gia nh, nh th l cng khng khc g con chu ch hu c th tp chc tc, in th, ng nh li nh hc gi Vng Minh Thnh ni "suy tn rt ng, chm chc rt hay".

Thn th Khng T.

Phn ny chng ti xin chp li thin Khng T th gia kho trong sch S K, thm phn ch thch cho bn c d nhn xt. V trong S K c nhng on ngi i sau thm vo hay chp nhng cu sp lm ln nn chng ti ng du ngoc cho bn c d nhn.

Khng T sanh nc L, lng Xng Bnh, p Tru.

(p Tru, tc nay l Tru thnh v pha ng Nam, tnh Sn ng, huyn Khc Ph. Xng Bnh sn hin nay pha ng Nam, cch huyn Khc Ph 15 dm. Khng T sanh p Tru ln ln di n xm Khuyt L trong thnh Khc Ph).

Trc tin, ng l ngi nc Tng, trc ht Khng Phng Thc h sanh B H, B H sanh Thc Lng Ngt. (Ngy sanh ca Khng T l ngy 27 thng 8 theo ngy thng ca m lch ; Ngy y cng l ngy Tt ca cc thy gio Trung Hoa v Khng T l ngi u tin dy hc t nhn.)

Lc cn nh Khng T rt thch chi a, thng by ci tr, ci u, y nh l cng kin...

Ri m Khng T cht, ngi t Tru ch ch m ph thn ng, ng lin em m n hp tng t Phng. t Phng ti pha ng nc L.

Bch Gia Ch T 40

Qu th mi k s, Khng T n, Dng H ch, bo "Qu th mi k s nhng khng dm mi nh ngi u !"V th Khng T lui.

Lc , Khng T mi 17 tui. (Lc Khng T ch mi 17 tui, cha c thanh danh cho nn b Dng H ch).

Gi t cho rng lc Khng T 35 tui l sai lm.

L i phu l Mnh Ly T, bnh gn cht, dn con l T: "Khng Khu l hu du ca Thnh nhn, b dit nc Tng, T ph ng l Pht Ph H l dng di nc Tng, m nhng cho L Cng, cho n i ph thn ng y, ph gip cho i, V v Tuyn Cng, gip c 3 i m vn lun lun cung knh".

Ta nghe con chu ca Thnh nhn, tuy chng c ting i nay, nhng th no cng c ngy t, by gi Khng T tuy cn nh m ham l, th th no ngi y cng t, nu ta cht, con phi th ngi y lm thy.

Khi Ly T cht, T v ngi nc L tn Nam cung Knh Thc, n hc l vi Khng T.

Nm y, Qu V T mt, Bnh T ln th v.

*

Khng T ngho v hn, n khi ln thng lm y li, ong lng y , lm t chc li th gia sc no ... Ri t lm chc T Khng.

Ri ng ri nc L, nc T khng c ng li ra i, ng li ri nc Tng, V, ri li b khn gia hai nc Trn, Thi... v th ng tr v L.

Khng T cao 9 thc 6 tc, ngi u cho ng l ngi cao ln v cho l l.

(Nc L tip i t t, ng mi tr v L.)

Chc y li l coi gi kho, cho nn mi ni ong lng v s sch ng hong. Lm T li, tc l xem vic nui tru, d cng t.

on vn trn c ch lm ln: "My ch: ri t lm chc T khng phi pha sau on: ng mi tr v nc L".

ng Khng T lc 20 tui, mi bt u ra lm quan nc L, vi chc y li, nm 21 tui lm Tha in.

H Khng, khi nc Tng, thuc dng qu tc, khi chy sang nc L, tr thnh bnh dn, t lc nh, ng m ci cha, cho nn ngho hn, cho nn khi ln ln, v ngho m phi i lm quan vi chc y li, T chc li. Mnh T gi "bc th nhn i lm quan" l nh th.

Nam cung Knh Thc tu vi vua L "xin cho Khng T i qua nh Chu. Vua L lin cho mt chic xe 2 nga.


n nh Chu, Khng T ra mt Lo T.

n lc ra v, Lo T a m bo rng: "Ti nghe k giu sang a ngi dng tin ca, ngi nhn a tin ngi th bng li ni..." Ti khng giu sang, lm dng mnh l ngi nhn, a ng c my li: "Thng minh, xt nt k th gn vi ci cht...v a bn lun ngi khc, bin bc rng ri th nguy n thn mnh, v nu ln ci d ca ngi...k lm ngi khng nn ngh n mnh, lm ti ngi, th cng khng nn ngh v mnh."

Khng T t nh Chu tr v nc L, hc tr li cng tin thm.

[Chuyn Khng T qua nh Chu ra mt Lo T, thy c chp trong quyn Lo Trang Thn Hn truyn v Gia Ng Quan Chu gii.]

Trong thin Thin o, sch Trang T c vit: Khng T mun qua phng Ty, xem sch nh Chu. T L tha: "L ny nghe nh Chu c ngi gi kho sch l Lo am, thi lm quan, v nh n...thy mun xem sch th hy n th xem".

Khng T p: "Hay lm". Lin qua ra mt Lo am m Lo am khng cho.

Trong sch Lo T truyn c vit: Lo T l ngi nc S, nu bi chc th v qu S, u cn lm quan gi kho sch nh Chu.

Cng c ngi cho rng, Khng T n gp Lo am, nh gii thiu n xem sch, nhng Lo am khng ng . Nh th th Khng T ch c mc ch i xem sch, ch khng phi i gp Lo T.

Trong sch S K c ghi r rng: Khng T qua nh Chu xem sch, v ra mt Lo am, khc hn vi li ni trong sch Trang T. Trang T thuc phi o gia, gi s nh Khng T c n tm Lo T hi v vic L, tt nhin l Trang T phi ghi r rng, l ch cn nghi ng.

Hn na, ging ni ca Lo T rt ng nghi ng, c l do ngi i sau (thuc phi o gia) thm vo cao Lo T.

V vic Khng T n nh Chu vo lc my tui th cha c ti liu no dm tin c, c sch ghi lc ng mi 17 tui.

Khng T l ngi ham hc, c l lc ng hc c rt nhiu sch ri m vn cn cha cho l , nn mun i tht xa, n nh ng Chu, xem kho sch ca vua, cha.

Vic y xy ra nm no tht kh xc nh, nh chu khuyt nghi. Nhng theo s c on th lc y ng gng cng hc tp c mt thi gian kh lu, c l vo lc tui "tam thp nhi lp".

Bch Gia Ch T 42

Khi xem sch xong tr v, ng cng tin b hn, t n nhiu hn, c nhiu thanh danh hn trc nn c nc L dng.

Lc y, nc Tn (vua Bnh Cng dm) quan Lc Khanh chuyn quyn, pha ng nh cc ch hu.

Vua S (Linh vng) binh mnh ln lt trung ng. Nc T ln m gn L, nc L nh yu, nu theo S th Tn gin, cn theo Tn th S n nh, nu khng phng T, th T cng xm L.

Nm L Chiu Cng th 20, lc Khng T c 30 tui.

T Cnh Cng v n Anh n nc L, Cnh Cng hi Khng T: "Ngy xa Tn Mc Cng nc nh, ni ho lnh, m nn nghip b ti sao vy?"

Khng T p: "Nc Tn tuy nh, nhng ch ln, ch tuy ho lnh, nhng vic lm ngay thng, bit dng ngi hin ti, nh vy c th lm n bc vng, ch mi lm nn nghip b l cn nh vy".

(Theo sch T th gia k th Cnh Cng vi n T i sn gn bin gii nc L, nhn vo nc L lun, lin hi "l" vi Khng T.

Trong sch Xun Thu khng thy c ghi chp chuyn ny, hn na lc Khng T nc L cha c ting tm g, lm sao vua nc lng ging n hi l c.

C l ngi i sau mun suy tn Khng T nn mi by ra chuyn ny.)

Khng T 35 tui, Qu Bnh T v Hu Chiu B v g chi m c ti vi L Chiu Cng. Chiu Cng em binh nh Bnh T, Bnh T hp vi Mnh tn th, Thc tn th, 3 nh hp cng Chiu Cng. Binh Chiu Cng bi, chy sang nc T (T a Chiu Cng Can hu).

(Chuyn ny thy c ghi r trong T truyn. Can hu hin nay l An thnh huyn, tnh H Bc.)

Nc L lon, Khng T qua T (gia thn Cao Chiu T mun cho Cnh Cng hay) cng vi Thi s nc T bn v nhc, nghe nhc Thiu, ri hc 3 thng m khng h bit v tht, ngi nc T rt khen.

Cnh Cng hi vic chnh vi Khng T, Khng T ni: "Vua ra vua, ti ra ti, cha ra cha, con ra con".

Cnh Cng khen: "Hay lm ! Nh vua chng ra vua, ti chng ra ti, con chng ra con, tuy c la, ta c th n c khng?"

Ngy khc, li hi vic chnh vi Khng T, Khng T p: "Vic chnh ch tit kim ti vt"

Cnh Cng ni...


(Mun em rung Ni Kh phong cho Khng T, n Anh n tu: "V bn nho l ngi kho lo m khng lm theo ng php, kiu ngo m hay thun theo ngi. Khng th cho lm ngi gip vic c...sng thng tang l, c bi ai ph sn lo vic tng tng cho trng hu, khng th ly lm phong tc c, i du thuyt kim li, khng th theo tr nc.

T khi bc i hin ht, nh Chu suy, L Nhc thiu st, by gi Khng T li mun trau tria thm, lm l phin phc trn i khng th tm ci hc ca ng ta, nu by gi khng th tm ci L , m li mun dng thay i phong thi ca T th chng phi l vic gip cho dn vy.

Sau Cnh Cng cung knh gp Khng T m khng hi L, ngy khc ngn Khng T m bo rng: i ng nh h Qu, th ti khng th lm c, nn ch i gia chng ca hai h Qu, Mnh m thi.

i phu nc T mun hi Khng T, Khng T nghe c chuyn . Cnh Cng ni: "Ti gi ri, khng dng c g nhng li ca ng c".)

Khng T lin tr v nc L.

(on vn ng trong 2 du ngoc l ch c nghi vn. V chuyn Cnh Cng mun em rung Ni Kh phong cho Khng T, khng thy chp trong sch Lun Ng.)

Pho Sch n c vit: Thuyt ny xut pht t cc sch "n T xun thu v Mc T, vn thy hi l".

My hc gi i sau nh Kim L Tng v Thi Thut u cho rng khng th tin c.

Thin Bt dt trong pho Lun Ng ghi li Khng T: "n Bnh Trng rt kh c x vi ngi, lu m cung knh".

n T ngn Khng T khng phi l s tht. Trong sch "Th T kho tn lc" c chp: Lc L Chiu Cng chy qua nc T th n T lm quan 40 nm ri, nm sau c lun v Tu tinh (sao chi) trong sch T truyn c ghi, ri sau khng thy nhc g n chuyn n Anh na. Lc Khng T n nc T, c l n Anh qua i.

Mnh T c ni: Khng T qua nc T, khng kp cht nc cm m i, nhng ti sao ra i th khng c chng c g tm hiu cho ra s tht).

*

Khng T 42 tui, Chiu Cng mt Can hu, nh Cng ln ngi.

Ma h, nm nh Cng th 5 Qu Bnh T mt, Hon T k v (Qu Hon T o ging, gp h t, trong c con nh d, hi Trng Ni, ni l ch, Trng Ni ni: "Theo ch ti nghe, l d."

Bch Gia Ch T 44

Khu nghe ni rng: Loi qui ca cy c: u, vng, lng, loi qui ca nc c: Long, vng, tng. Loi qui ca t l phn dng.

Nc Ng nh nc Vit, c xng ct c xe, Ng sai s n hi Trng Ni: "Xng ca ai m ln vy?"

Trng Ni p: "Vua V hi qun thn Ci K sn, h Phng phong n tr, vua V git tr ti, xng ct ch y xe, v th xng mi ln."

Khch nc Ng hi: "Ai lm thn?"

Trng Ni p: "Thn ni, sng, lm k cng cho thin h..gi l thn, x tc l ch hu u thuc vua..."

Khch nc Ng li hi: "H Phng phong gi u?"

Trng Ni p: "Vua Ung V gi ni Phong v h Ly, di thi H, Thng, l Ung V, di thi nh Chu l Trng ch, by gi gi l i nhn".

Khch li hi: "Con ngi cao chng bao nhiu?"

Trng Ni p: "H Tiu Nghiu th 2 thc, rt thp, cn ngi cao lm th bt qu bng 10... l ht s".

Documents

Bach Gia Chu Tu