BAB I LATAR BELAKANG - pp1mesin.ub.ac.idpp1mesin.ub.ac.id/wp-content/uploads/2019/09/BUKU-PEGANGAN-PRAKTIKUM... · LABORATORIUM PROSES MANUFAKTUR I 2 PRAKTIKUM LAPORAN PRAKTIKUM PROSES

LABORATORIUM PROSES MANUFAKTUR I

1

LATAR BELAKANG

LAPORAN PRAKTIKUM PROSES MANUFAKTUR I

BAB I

LATAR BELAKANG

1.1 Latar Belakang

Di era globalisasi, ................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

Dalam pengertiannya, proses produksi adalah ............................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

Dalam memproduksi suatu barang terdapat tahapan tahapan yang harus dilalui,

seperti :

a. Perencanaan

b. Desain

c. Permesinan

d. Finishing

e. Quality control

Pelaksanaan tahapan – tahapan produksi .............................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

yaitu proses manufaktur. Proses manufaktur sendiri mempunyai pengertian ...........

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

Selain mendapatkan pengetahuan di kelas, dengan adanya praktikum proses

manufaktur 1, praktikan dapat mengoperasikan mesin mesin perkakas secara

langsung yang menambah pengalaman untuk bekal pada saat memasuki dunia kerja.

1.2 Tujuan Praktikum

a. Pengenalan secara langsung mesin – mesin perkakas serta cara pengoperasiannya.

b. Peningkatan pengetahuan serta keterampilan tentang mesin – mesin perkakas.


2

PRAKTIKUM


BAB II

PRAKTIKUM

2.1 Poros Berulir

2.1.1 Tujuan

a. Dapat mengetahui, menguasai, dan menjalankan mesin bubut.

b. Dapat mengetahui proses dan cara pembuatan benda kerja dengan mesin bubut.

c. Dapat mengetahui dan memahami cara pembubutan lurus serta pembuatan ulir dan

chamfer.

2.1.2 Alat dan Bahan

A. Alat

1. Mesin Bubut

...............................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

Gambar 2.1 Line of Power Pada Mesin Bubut

Sumber : Wikipedia (2018)

Pada dasarnya prinsip kerja mesin bubut ada dua macam, yaitu:

1. Main Drive

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................


3

PRAKTIKUM


...............................................................................................................................

......................................................................................... .....................................

2. Feed Drive

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

......................................................................................... .....................................

Gambar 2.2 Mesin Bubut KW15-486

Sumber : Laboratorium Proses Manufaktur I Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas

Brawijaya (2019)

Bagian – bagian utama pada mesin bubut :

1. Bed Way

Bed Way adalah penopang sebagai tempat relay bertumpu.

2. Head Stok

Merupakan tempat dimana gear box dan Quick Change gear box dipasang.

3. Quick Change Gear box / feed box

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


4

PRAKTIKUM


4. Cariage Box

Merupakan meja penggerak pahat dan terletak di atas apron.

5. Electrical Box

Merupakan tempat rangkaian sistem elektronik mesin bubut.

6. Chuck Protecting Cover

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................

7. Splash Guard

Merupakan pelindung dan pembatas agar geram tidak terlempar kemana-

mana.

8. Lower Carriage

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................

9. Top carriage

Penopang dari tool holder.

10. Cooling

.......................................................................................................................

11. Working Light

Lampu yang berfungsi sebagai penerang saat pengguna bekerja.

12. Tail Stock

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

13. Lead Screw

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................

14. Feed Rod

Poros yang berfungsi untuk menggerakan carriage saat melakukan

pembubutan.

15. Switch Rod

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................


5

PRAKTIKUM


16. Tool Holder

Merupakan bagian mesin bubut yang berfungsi untuk memegang pahat.

17. Pulley

Susunan Pulley yang mentransmisikan putaran antara gearbox dan quick

change gearbox.

18. Oil Tray

.......................................................................................................................

19. Foot Brake

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................

20. Foot Stand

Merupakan penopang dari seluruh rangkaian mesin bubut.

Bagian – bagian kontrol pada mesin bubut :

1. Pitch and feed selector handle

Menentukan gerak pemakanan pada carriage

2. Split nut lever

.......................................................................................................................

..............................................................................................................................

3. Spindle change lever

Mengubah kecepatan putaran pada gearbox

4. Tailstock quill clamping lever

.......................................................................................................................

2. Jangka Sorong

Digunakan untuk mengukur dimensi benda kerja.


6

PRAKTIKUM


Gambar 2.3 Jangka Sorong


Brawijaya (2019)

3. Stopwatch

Digunakan untuk mengetahui waktu dalam proses pemakanan.

Gambar 2.4 Stopwatch


Brawijaya (2019)

4. Kunci Chuck

Digunakan untuk mengencangkan chuck / pencekam, bentuk matanya biasanya

bujur sangkar.

Gambar 2.5 Kunci Chuck


Brawijaya (2019)


7

PRAKTIKUM


5. Kunci Pahat

Digunakan untuk mengencangkan pahat agar selama proses pembubutan

kedudukan pahat tidak berubah.

Gambar 2.6 Kunci Pahat


Brawijaya (2019)

6. Tachometer

Digunakan untuk mengukur putaran dari spindle

Gambar 2.7 Tachometer


Brawijaya (2019)

7. Pahat HSS

Sebagai alat untuk pemakan benda kerja.


8

PRAKTIKUM


Gambar 2.8 Pahat HSS


Brawijaya (2019)

8. Tang Ampere

Untuk mengukur arus pada saat pembubutan.

Gambar 2.9 Tang Ampere


Brawijaya (2019)

B. Bahan

1. Aluminium

Gambar 2.10 Aluminium


Brawijaya (2019)


9

PRAKTIKUM


2.1.3 Desain Benda Kerja

(Terlampir)

2.1.4 Penentuan Parameter Permesinan

a. Putaran Spindel (n)

Pembubutan : …. rpm

Penguliran : 65 rpm

b. Feed Motion : …. mm/rev

c. Pitch : 1.75 mm/gang

2.1.5 Proses Pembuatan Benda Kerja

a. Awal Benda Kerja

c. Proses 1


10

PRAKTIKUM


Pemakanan ke- Panjang pembubutan (L) Depth of Cut (t’)

1

2

3

d. Proses 2


1

2

e. Proses 3


11

PRAKTIKUM


f. Proses 4


1

2

3

4

5

6

7

8


1

2

3

4

5


12

PRAKTIKUM


g. Proses 5

h. Proses 6


1


13

PRAKTIKUM


2.1.6 Flowchart

2.1.7 Data Hasil Praktikum

JENIS MESIN : Bubut

TYPE : KW15-486

DAYA ( P ) : 1,5kW

BAHAN YANG DIGUNAKAN

• Nama Bahan : Aluminium

• Koefisien bahan (k) : 32 kg/mm2

• Konstanta Eksponen (m ) : 0.45

PEMBUBUTAN

NO L

(mm)

D

(mm)

d

(mm)

s

(mm/rev)

nt

(rpm)

na

(rpm)

t’

(mm)

t

(detik)

I

(Ampere)

V

(Volt)

1

2

3

4

5


1

2

3

4

5

6

7

8

9


14

PRAKTIKUM


2.1.8 Pengolahan Data

1. Kecepatan Pemotongan (v)

Pembubutan

)menit/m(1000

n.D.v

= .............................................................................(2–1)

dengan:

D = ....................... (mm)

n = ...................... (rpm)

Sumber : ....................... (1993, p.202)

2. Depth of Cut (t’)

)(2

' mmdD

t−

= …………………………....…………………….....…….(2-2)

Dengan:

D = Diameter awal benda kerja (mm)

d = Diameter Akhir Benda Kerja

Sumber : ......................(1993, p.14)

3. Gaya Pemotongan Vertikal ( Fz )

)('.. kgstKFz m= ……....……………….………….……........……..(2-3)

Dengan:

K = ................. (Kg/mm2)

s = Feed motion (mm/rev)

t’ = ……………… (mm)

m = ……………………

Sumber : ......................... (1989, p.65)

4. Daya Pemotongan ( Nc )

)(102.60

.kW

vFzNc = ……....…………………………………..….....…..(2-4)

Sumber : .......................(1989, p.65)


15

PRAKTIKUM


5. Machining Time ( Tm )

n.s

i.LTm = (menit) ...............................................................................(2-5)

Dengan:

L = ………….. (mm)

I = jumlah pemotongan

Sumber : .......................(2009, p.620)

6. Momen Torsi ( Mt )

).(2

.mmKg

DFzMt = ......................................................................(2-6)

Sumber : .......................(1986, p.99)

7. Daya Motor ( Nm )

( )WIVNm cos...= ………………………………………....……….(2-7)

Dengan:

V = …………….. (Volt)

= …………..

cos = ……………… {…..}

I = Arus (Ampere)

Sumber : ........................(1985, p.23)

A. Perhitungan Aktual

B. Perhitungan Teoritis

2.1.9 Grafik dan Pembahasan

A. Hubungan Putaran Spindle (n) dan Daya Pemotongan (Nc)

B. Hubungan Feed Motion (s) dan Gaya Pemotongan (Fz)

(Gambar grafik berukuran 20x12 cm vertikal, rata tengah, keterangan gambar

grafik di buat vertikal dibawah gambar grafik)

2.1.10 Studi Kasus


16

PRAKTIKUM


2.2 Roda Gigi

2.2.1 Tujuan

a) Dapat mengetahui, menguasai, dan menjalankan mesin milling.

b) Dapat mengetahui proses dan cara pembuatan benda kerja dengan mesin milling.

c) Dapat mengetahui dan memahami cara pembuatan roda gigi menggunakan index

dividing head.


A. Alat

1. Mesin Milling

Mesin milling adalah ...........................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

Prinsip Kerja Mesin Milling

1. Main Drive

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

......................................................................................... .....................................

2. Feed Drive

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

........................................................................................... ...................................


17

PRAKTIKUM


Gambar 2.15 Mesin Milling


Brawijaya (2019)

Bagian – Bagian Mesin Milling :

Pada dasarnya mesin milling mempunyai bagian – bagian sebagai berikut

1. Spindle

2. Arbor

........................................................................................................................

3. Knee

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

4. Table

Table terletak diatas saddle, dan mempunyai fungsi sebagai tempat benda

kerja. Table dapat digerakkan ke arah longitudinal.

5. Saddle

Saddle terletak antara knee dan table. Saddle berfungsi untuk menggerakkan

benda kerja pada table secara transversal.

6. Cross Feed handwheel

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

7. Longitudinal Feed handwheel

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

8. Working Light

........................................................................................................................

...............................................................................................................................


18

PRAKTIKUM


9. Base

Base adalah bagian yang menahan seluruh mesin, didalamnya terdapat

bagian penting mesin seperti speed gear box dan sistem pelumas.

10. Over Arm

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

..............................................................................................................................

11. Speed Gear Box

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

12. Index Dividing Head

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

13. Vertical Feed

Digunakan untuk menggerakkan knee dalam arah vertikal.

2. Jangka Sorong

Digunakan untuk mengukur dimensi benda kerja.

Gambar 2.16 Jangka Sorong


Brawijaya (2019)


19

PRAKTIKUM


3. Milling Cutter (Modul = 3,5 )

Digunakan untuk pemakanan benda kerja.

Gambar 2.17 Milling Cutter


Brawijaya (2019)

4. Stopwatch

Digunakan untuk mengetahui waktu dalam proses pemakanan.



Brawijaya (2019)

5. Kunci Chuck

Digunakan untuk mengencangkan chuck / pencekam, bentuk matanya biasanya

bujur sangkar.

Gambar 2.19 Kunci Chuck


Brawijaya (2019)


20

PRAKTIKUM


6. Kunci L

Digunakan untuk mengencangkan .................agar selama proses pengerjaan,

kedudukan ................ tidak berubah.

Gambar 2.20 Kunci L


Brawijaya (2019)

7. Kunci Inggris

Digunakan untuk mengencangkan benda kerja pada poros berulir dan mengatur

kedudukan sector arm.

Gambar 2.21 Kunci Inggris


Brawijaya (2019)

8. Obeng (-)

Digunakan untuk mengatur dan mengencangkan ................................................

Gambar 2.22 Obeng (-)


Brawijaya (2019)


21

PRAKTIKUM


9. Poros Berulir

Digunakan sebagai tempat kedudukan benda kerja sebelum dipasang pada

chuck.

Gambar 2.23 Poros Berulir


Brawijaya (2019)

10. Jig

Digunakan sebagai pemandu untuk mengarahkan bagi mata pahat dalam proses

pemotongan.

Gambar 2.24 Jig


Brawijaya (2019)

B. Bahan

1. Aluminium



Brawijaya (2019)


22

PRAKTIKUM



(Terlampir)

2.2.4 Penentuan Parameter Dan Perhitungan Pembuatan Roda Gigi Lurus

Gambar 2.26 Bagian-bagian roda gigi

Sumber : ...................... (2005, p.1025)

A. Roda Gigi 1

• M1 = …….

• Z1 = …….

• K1 = 60

• n1 = ……. rpm

Dimana:

M = Modul

Z = Jumlah Gigi

K = Jumlah gigi pada worm wheel

n = putaran spindle

1. Rumus Perhitungan

a. Diameter Pitch (dp)

dp = 𝑍. 𝑀𝑔............................................................................................(2-8)

Dengan:

Z = .......................

dp = Diameter pitch (mm)

Mg = .......................


23

PRAKTIKUM


Sumber: ....................... (p.187)

b. Diameter Kepala (da)

da = Z. Mg+Z.Mn...................................................................................(2-9)

Dengan:

da = ....................... (mm)

Mg = Modul

Mn = Modul normal

Z = Jumlah gigi

Sumber: ....................... (p.187)

c. Index Crank Movement (X)

X = 𝐾

𝑍....................................................................................................(2-

10)

Dengan:

X = Jumlah putaran untuk index crank

K = .......................

Z = Jumlah gigi

Sumber: ....................... (p.187)

d. Tinggi gigi (ht)

ht = 2.25 . Mn ……...……………..………………………………….(2-11)

Dengan:

ht = Tinggi gigi (mm)

Mn = Modul normal

Sumber: ....................... (p.187)

e. Tinggi kepala gigi (hk)

hk = k.M…...........................................................................................(2-12)

Dengan:

hk = ....................... (mm)

k = ....................... (k = 1, 0.8, 2)


24

PRAKTIKUM


M = Modul

Sumber: ....................... (p.219)

f. Tinggi kaki gigi (hf)

hf = k.M + ck .......................................................................................(2-13)

Dengan:

hf = Tinggi kaki gigi (mm)

k = ....................... (k = 1, 0.8, 2)

M = Modul

ck = Faktor kelonggaran puncak (mm)

Sumber: ....................... (p.219)

g. Tebal gigi (t)

𝑡 = 𝜋 𝑀

2...............................................................................................(2-14)

Dengan:

t = Tebal gigi (mm)

M = Modul

Sumber: ....................... (p.219)

2. Perhitungan Pembuatan Roda Gigi Lurus

2.2.5 Flowchart


Putaran yang digunakan (n) : .......... rpm

Feed motion (s) : .......... mm/rev

Diameter cutter(D) : .......... mm

Modul(M) : .......... mm

Teoritis

1. Diameter kepala(Dk) : .......... mm

2. Diameter pitch(Dp) : .......... mm


25

PRAKTIKUM


3. Jumlah gigi(Z) : ..........

4. Tinggi gigi(H) : .......... mm

5. Tebal gigi(t) : .......... mm

Aktual

1. Diameter kepala(Dk) : .......... mm

2. Diameter pitch(Dp) : .......... mm

3. Jumlah gigi(Z) : ..........

4. Tinggi gigi(H) : .......... mm

5. Tebal gigi(t) : .......... mm

6. Bahan benda kerja : aluminium

7. Konstanta bahan : 32 2

mmkg

8. Konstanta eksponen : 0,45

9. Lebar benda kerja : .......... mm

10. Jumlah gigi worm wheel : 60

11. Jumlah putaran untuk index plate(x) : ..........

Waktu tiap kali pemakanan :

Tabel 2.3

Data Waktu Pemakanan Proses Milling

Pemakanan

ke-

L Nt Na T

(mm ) (rpm) (rpm) (detik)

1.

2.

3.

4.

5.

Rata-rata


26

PRAKTIKUM



a. Feed motion(s)

𝑠 =𝐿+ √𝑡′(𝐷−𝑡′)

𝑇𝑚 .𝑛 (mm/rev).......................................................................(2-15)

Dengan:

L = panjang pemotongan (mm)

t’ = ....................... (mm)

D = diameter milling cutter (mm)

s = ....................... (mm/rev)

n = putaran spindle (rpm)

Tm = ....................... (mnt)

Sumber : .........................(2009, p.663)

b. Gaya pemotongan (Fz)

Fv = K.t’.sm (kg) ...........…..........................................................................(2-16)

Dengan:

K = Koefisien bahan (Kg/mm2)

t’ = ....................... (mm)

m = konstanta eksponen

Sumber : .........................(1989, p.65)

c. Torsi (𝜏)

𝜏 = 𝐹𝑣 .𝐷

2 (Kg mm)........…...........................................................................(2-17)

Dengan:

D = ....................... (mm)

Sumber : .........................(1989, p.65)

d. Daya pemotongan (Nc)

𝑁𝑐 =𝑀𝑡 .𝑛

974000 (kW) .......................................................................................(2-18)

Sumber : .........................(1989, p.64)


27

PRAKTIKUM


e. Kecepatan pemotongan ( v )

𝑣 = 𝜋.𝐷.𝑛

1000 (mm/menit)..................................................................................(2-19)

Dengan:

n = putaran spindle (rpm)

Sumber : .........................(1993, p.14)


B. Perhitungan Teoritis

2.2.8 Studi Kasus


28

PRAKTIKUM


2.3 Penggurdian

2.3.1 Tujuan

a. Dapat mengetahui, menguasai dan menjalankan mesin bor.

b. Dapat mengetahui proses dan cara pengeboran benda kerja dengan menggunakan

mesin bor.


A. Alat

1. Mesin Bor

...............................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

....................................................................................................................................

Gambar 2.29 Mesin Bor


Brawijaya (2019)

Prinsip Kerja Mesin Bor

1. Main Drive

........................................................................................................................

...............................................................................................................................


29

PRAKTIKUM


...............................................................................................................................

.......................................................................................................................

2. Feed Drive

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

Macam – macam pengerjaan pada mesin bor :

Gambar 2.30 Macam – macam Pengerjaan Menggunakan Mesin Bor


Brawijaya (2019)

Bagian-bagian :

1. Hood

2. Drilling Lever

........................................................................................................................

...............................................................................................................................

3. …………………..

Bagian yang terdapat pada front plate. Drilling depth control digunakan

untuk mengetahui kedalaman pemakanan.

4. Driving Motor

Driving motor berfungsi sebagai penyuplai tenaga yang dibutuhkan mesin.

5. ……………

Tempat peletakan spesimen (bahan)

6. Base

Base adalah bagian yang menopang keseluruhan mesin.

counter

sink drilling boring counter

boring

reaming tapping ……………….


30

PRAKTIKUM


7. ………………..

Table clamp digunakan untuk mengunci kedudukan table.

8. Spindle Head

........................................................................................................................

9. ……………….

Tabel instruksi pada mesin drill.

10. Rack

........................................................................................................................

11. Front Plate

........................................................................................................................

2. Mata Bor

Digunakan sebagai alat untuk melubangi benda kerja.

Gambar 2.31 Mata Bor


Brawijaya (2019)

3. Kunci Drill chuck

........................................................................................................................

Gambar 2.32 Drill chuck


Brawijaya (2019)


31

PRAKTIKUM


4. Stopwatch

.........................................................................................................................



Brawijaya (2019)

5. Waterpass

Digunakan untuk mendapatkan permukaan yang rata dan tegak lurus dengan

mata bor.

Gambar 2.34 Waterpass


Brawijaya (2019)

6. Penitik

........................................................................................................................

Gambar 2.35 Penitik


Brawijaya (2019)


32

PRAKTIKUM


7. Palu

Digunakan untuk memberikan gaya pada penitik.

Gambar 2.36 Palu


Brawijaya (2019)

B. Bahan

1. Aluminium



Brawijaya (2019)


(Terlampir)

2.3.4 Penentuan Parameter Permesinan

• Tegangan = .......... volt

• Diameter mata bor = .......... mm

• Kecepatan putar = .......... rpm

• Panjang pengeboran = .......... mm

• Banyaknya pemakanan = .......... kali

• Waktu pengeboran = .......... detik


33

PRAKTIKUM


• Konstanta bahan Alumunium = 32 kg/mm2

2.3.5 Flowchart


Tegangan : .......... volt

Diameter mata bor (D) : .......... mm

Kecepatan putar (n) : .......... rpm

Panjang pengeboran (L) : .......... mm

Banyaknya pemakanan : .......... kali

Waktu pengeboran : .......... detik

Konstanta bahan aluminium (C) : 32 kg/mm2

Tabel 2.4

Data Waktu Pemakanan Proses Bor

NO Waktu Pengeboran (detik)

1

2

3

4

5

Rata-rata

2.3.7 Pengolahan data

1. Kecepatan pengeboran

𝑣 = 𝜋.𝐷.𝑛

1000...................................................................................................(2-20)

Sumber : ............................. (1993, p.14)

2. Feed Motion ( s )

𝑠 = 𝐿 .𝑖

𝑇𝑚 .𝑛 ..................................................................................................(2-21)

Sumber : ............................(1898, p.214)

3. Torsi (𝜏)


34

PRAKTIKUM


𝜏 = 𝐶. 𝐷1,9. 𝑠0,8.......................................................................................(2-22)

Dengan:

C = Konstanta bahan Alumunium

D = diameter mata bor (mm)

Sumber : ............................(1986, p.125)

4. Daya pengeboran (Nc)

𝑁𝑐 = 𝜏 .𝑛

974000 …….…………………………….....………..…………..(2-23)

Sumber : .............................(1989, p.64)


2.3.8 Studi Kasus


35

PRAKTIKUM


2.4 Kerja Bangku

2.4.1 Tujuan

a. Dapat mengetahui, memahami dan melakukan proses pengelasan.

b. Dapat melatih ketrampilan dalam mengoperasikan mesin las dan alat perkakas

lainnya.


A. Alat

1. Mesin Las SMAW

...............................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

......................................................................................................................................

Gambar 2.39 Mesin Las SMAW

Sumber : Laboratorium Proses Manufaktur I Teknik Mesin Fakultas Teknik

Universitas Brawijaya (2019)

Keterangan :

1. Current Regulator berfungsi

untuk ……………………………….....................

2. ……….. Massa berfungsi menghubungkan kabel massa ke benda kerja.

3. Tang Elektroda

berfungsi ……………………………………………………….

4. …………….. berfungsi untuk menyalakan mesin


36

PRAKTIKUM


2. Tang

Digunakan untuk menjepit benda kerja pada saat pengelasan apabila diperlukan.

Gambar 2.40 Tang


Brawijaya (2019)

3. Topeng Las

Digunakan untuk ..................................................................................................

Gambar 2.41 Topeng Las


Brawijaya (2019)

4. Stopwatch

Digunakan untuk mengetahui waktu dalam proses pengelasan.



Brawijaya (2019)


37

PRAKTIKUM


5. Penggaris Siku

Digunakan untuk menentukan kedudukan benda tegak lurus sebelum dilas.

Gambar 2.43 Penggaris Siku


Brawijaya (2019)

6. Kikir

Digunakan untuk menghaluskan permukaan setelah proses pemotongan.

Gambar 2.44 Kikir


Brawijaya (2019)

7. Roll Meter

Digunakan untuk mengukur benda kerja sebelum dipotong.

Gambar 2.45 Roll Meter


Brawijaya (2019)


38

PRAKTIKUM


8. Gergaji besi

Digunakan untuk memotong material.

Gambar 2.46 Gergaji besi


Brawijaya (2019)

9. Sikat Kawat

Digunakan untuk membersihkan terak pada benda kerja.

Gambar 2.47 Sikat Kawat


Brawijaya (2019)

10. Pemukul Terak

Digunakan untuk menghilangkan terak yang menempel pada hasil lasan.

Gambar 2.48 Pemukul Terak


Brawijaya (2019)


39

PRAKTIKUM


11. Cat Besi

Digunakan untuk memberikan warna dan mencegah korosi benda kerja.

Gambar 2.49 Cat Besi


Brawijaya (2019)

12. Kuas

Digunakan untuk meratakan cat di permukaan benda kerja.

Gambar 2.50 Kuas


Brawijaya (2019)

13. Elektroda

Digunakan untuk...................................................................................................

Gambar 2.51 Elektroda


Brawijaya (2019)


40

PRAKTIKUM


B. Bahan

1. Besi siku

Gambar 2.52 Besi siku


Brawijaya (2019)

2. Kayu

Gambar 2.53 Kayu


Brawijaya (2019)


(Terlampir)


41

PRAKTIKUM


2.4.4 Flowchart


Jenis bahan : Baja Esser

Tegangan : .......... Volt

Arus : .......... Ampere

Tebal Las : .......... mm

Panjang Pengelasan : .......... mm

Tahanan : .......... Ohm

Waktu pengelasan : ..........

Faktor daya : 0,8

Tegangan patah : 37,5 kg / mm2


1. Heat Input (P)

P = V. I. cos 𝛼 (W) ................................................................. .................... (2-24)

Dengan:

V = tegangan (Volt)

I = .............. (Ampere)

cos α = ..............

Sumber : .............................. (2009, p.870)

2. Kekuatan Las (Po)

Po = h. L. σ (Kg) .................................................................................. ......(2-25)

Dengan:

H = tebal las (mm)

L = .............. (mm)

σ = tegangan patah (Kg/mm2)

Sumber : .............................. (1979, p.190)

3. Panas yang timbul (Q)

Q = 0,24. I2. R. T (Kalori)........................................................................... (2-26)


42

PRAKTIKUM


Dengan:

R = tahanan (Ohm)

t = waktu pengelasan (detik)

Sumber : .............................. (2009, p.905)

A. Perhitungan Pengelasan Material Baja

2.4.7 Studi kasus


43


KESIMPULAN

BAB III

KESIMPULAN DAN SARAN

3.1 Kesimpulan

......................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

........................................................................................................................................

3.2 Saran

......................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

........................................................................................................................................

Documents

BAB I LATAR BELAKANG - pp1mesin.ub.ac.idpp1mesin.ub.ac.id/wp-content/uploads/2019/09/BUKU-PEGANGAN-PRAKTIKUM... · LABORATORIUM PROSES MANUFAKTUR I 2 PRAKTIKUM LAPORAN PRAKTIKUM PROSES