AVTORI : [IFRA : TEHNOLOGIJA - e-ucebnicie-ucebnici.mon.gov.mk/pdf/tehnicko_obrazovanie_4_k1.pdf · Celta na nastavata po ovoj nastaven predmet e u~enicite da steknuvaat ... Osnovno

VERA VEQANOVSKA

TEHNI^KO OBRAZOVANIE

ODDELENIE

IV ODDELENIE VO DEVETGODI[NOTO

OSNOVNO OBRAZOVANIE

TTT eeehhh nnn iii ~~~ kkkooo ooobbb rrraaa zzzooo vvvaaa nnn iiieee

1

VERA VEQANOVSKA

TEHNI^KO OBRAZOVANIE

ZA IV ODDELENIE VO DEVETGODI[NOTO OSNOVNO OBRAZOVANIE

Skopje 2009


2

Urednik Recenzentskata komisija za stru~no vrednuvawe na rakopisot, formirana od Ministerot za obrazovanie i nauka na Republika Makedonija, vo sostav : prof. Petko [ ajnovski - pretsedatel prof. Vangelica Popovska - ~len prof. Vangelina Mojanoska - ~len


3

Voved

Nastavniot predmet tehni~ko obrazovanie ovaa u~ebna godina prvpat }e go zapoznae{.

Celta na nastavata po ovoj nastaven predmet e u~enicite da steknuvaat znaewa i umeewa od sovremenite tehni~ko-tehnolo{ki oblasti.

Sodrìnite obraboteni vo u~ebnikov se predvideni spored nastavniot plan za devetgodi{no osnovno vospitanie i obrazovanie.

U~enicite se osposobuvaat za nivna primena vo u~eweto, sekojdnevniot ìvot i rabota, a pritoa go pottiknuvaat i razvivaat interesot i sposobnostite za tehni~ko tvore{tvo i inovatorstvo.

Steknatite znaewa i ve{tini od odredeni tehni~ki podra~ja, gi razvivaat mislovnite i rabotnite operacii i ti ovozmoùvgaat da stane{ konstruktor, tehni~ar, inèner ili inovator vo oblasta na tehnikata.

Rabotnite zada~i }e ti ovozmoàt da stekne{ osnovni znaewa, umeewa i naviki za pravilno rakuvawe so priborot i alatot za ra~na obrabotka na materijalite: hartija, karton, tekstil i drvo.

Vnimatelno ~itaj.

Izu~uvaweto na zakonitostite, pravilata i postapkite }e ti pomognat da gi osoznae{ tajnite na tehnikata. Osnovnite soznanija od grafi~kata pismenost, konstruktivnoto tvore{tvo, i soobra}ajot }e ti ovozmoàt da razmenuva{ idei i da komunicira{ so drugar~iwata od celiot svet.

Sodrìnite od ovoj nastaven predmet se realiziraat preku organizirani neposredni nabquduvawa, istraùva~ki postapki, aktivnosti i gradbi na modeli i maketi. Vo temite }e sretne{ mnogu zna~ajni soveti i istite }e najdat primena vo tvoeto ponatamo{no obrazovanie, tvojot ìvot i rabota.

PROUÛVAJ, NABQUDUVAJ, OBJASNUVAJ, ISTRA@UVAJ, GRADI, KONSTRUIRAJ I ZABAVUVAJ SE.

Avtorot


4

SODR@INA

GRAFI^KA PISMENOST

Organizacija na rabotno mesto Vidovi linii Od ideja do realizacija (skica i tehni~ki crte`) Zapoznavawe so merewe 14 Razmer Kotirawe Crtawe skici i ednostavni figuri na kompjuter vo Paint

MATERIJALI GRADBA I OBLIKUVAWE 20

Dobivawe hartija i polukarton (vidovi i osobini) Reciklirawe na stara hartija 25 Rabotni postapki pri obrabotka na hartija i polukarton Izrabotka na origami Dobivawe tekstil (prirodni i ve{ta~ki surovini i tehnologija, vidovi i osobini) Zapoznavawe so drvni poluproizvodi Za{tita na drvoto 37 Rabotni postapki pri obrabotka na drvo

6

7

8

12

16

17

18

21

26

28

30

32

38


5

KONSTRUKTIVNO TVORE[TVO

Elementi za sostavuvawe (zavrtki i navrtki) 41 Sklopuvawe i rasklopuvawe modeli i maketi od gotovi 42 elementi Prakti~na primena na originalite 44

SOOBRA] AJ

Pravila i propisi za dvièwe na pe{acite vo soobra}ajot 48 Regulirawe na krstosnica so soobra}ajni znaci i svetlosna 49 soobra}ajna signalizacija. Crtawe na soobra}ajni znaci vo Paint 51

NEPOZNATI POIMI - RE^NIK 52

40

46


6

GRAFI^KA PISMENOST Vo sekojdnevniot ìvot ~ovekot se sre}ava so najrazli~ni grafi~ki znaci i

simboli. Pokraj govorot i pi{aniot zbor, za me|usebno dogovarawe toj koristi pove}e standardizirani grafi~ki znaci i simboli vo site oblasti na naukata, tehnikata i tehnologijata.

Potrebite na sovremeniot ~ovek vo sekojdnevniot ìvot i rabota, baraat od nego osnovna tehni~ka i tehnolo{ka pismenost.

OTKRIJ ZO[ TO E VA@NO Mnogu odamna, pred da nau~at da ~itaat i pi{uvaat, lu|eto komunicirale so grafi~ki simboli i grafi~ki se izrazuvale.

Grafi~koto prikaùvawe na pojavite, procesite i predmetite, ideite i mislite se od osobeno zna~ewe za komunicirawe na lu|eto od naukata, tehnikata i kulturata. Dokolku ja sovlada{ grafi~kata pismenost, mnogu lesno }e moè{ grafi~ki da pretstavuva{ predmeti, misli, idei i sli~no.

NABQUDUVAJ I OBJASNI

• Izberi eden od simbolite. • Opi{i kade si go zabeleàl!

Grafi~ki simboli

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Na {to te predupreduva soobra}ajniot znak na slikata? • Pro~itaj go soobra}ajniot znak.

Soobra}aen znak

Razmenuvawe na idei, dogovarawe, izvestuvawe, ispra}awe i primawe poraki so pomo{ na tehni~ki crte`, rabotna skica i grafi~ki simboli se vika GRAFI^KO KOMUNICIRAWE.


7

ORGANIZACIJA NA RABOTNO MESTO

Nastavnata sodrìna po tehni~ko obrazovanie naj~esto se odviva vo

u~ili{niot kabinet. U~ili{nata prostorija naj~esto e opremena so rabotni masi i stolovi, vitrini za alat, tabla i nastavni sredstva. Tuka spa|aat i materijalite potrebni za rabota. Zaradi bezbednost vo rabotata treba da se vnimava koga se raboti so alatot, a ~asot da bide dobro organiziran. U~enicite, nastavnicite i drugite prisutni na ~asot treba da gi po~ituvaat pravilata za osnovna za{tita, a so toa ~asot i prakti~nata rabota }e bidat uspe{ni. Potreba na sekoj u~enik e da gi po~ituva pravilata, redot i disciplinata vo u~ili{niot kabinet. Rabotnoto mesto sekoga{ treba da bide uredno i ~isto.

[to e toa rabotno mesto?

NABQUDUVAJ I OBJASNI Na rabotnoto mesto alatot stoi od desnata, a materijalot od levata strana. Tehni~kiot crte` i priborot za rabota stavi gi vo sredinata. Priborot, alatot i materijalot treba da bidat sekoga{ na dofat na dvete race, za da gi koristi{ bez da se naprega{. Po~ituvaj gi pravilata za rabota i uspe{no }e gi realizira{ rabotnite zada~i.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• [ to e karakteristi~no za rabotnite mesta od razli~nite dejnosti {to se

prikaàni na slikite?

Rabotnoto mesto e prostor kade se realiziraat rabotnite zada~i, odnosno prostor kade {to se vr{i nekoja rabota.


8

VIDOVI LINII

Osnovno sredstvo za komunikacija vo tehnikata e tehni~kiot crte`. So nego se prenesuvaat ideite i porakite na zamislenite objekti, predmeti , modeli i maketi {to treba da se napravat, i da se koristat. Tehni~kiot crte` e dokument nacrtan na list od hartija na koj e prikaàno nekoe tehni~ko re{enie. Liceto koe{to gi crta ovie crteì se narekuva tehni~ki crta~. Tehni~kiot crte` ima za cel jasno da ja prenese specifikacijata na kreiraniot objekt.

PRIBOR ZA TEHNI^KO CRTAWE


• Koga, kade i zo{to go primenuvame priborot za tehni~ko crtawe? Koga izrabotuva{ tehni~ki crte` treba da znae{ da rakuva{ so priborot. So dovolno ve`bawe za pravilno rakuvawe i crtawe so dva triagolnika nema da ti pretstavuva te{kotija. Izborot na molivot za izrabotka na tehni~ki crte` napravi go spored oznakata (simbolot) koj e vpi{an na molivot:

• Tvrdiot moliv prepoznaj go po oznakata (simbolot) ,,H” (ha), a mekiot e obeleàn so ,,B” (be). Toa se simboli. Pokraj simbolite na molivot se ozna~eni i broevi. Broevite go ozna~uvaat stepenot na tvrdosta na molivot. Ako brojot e pogolem, molivot e potvrd, i obratno.

• Linijar, dva triagolnika, {estar, ostrilka i guma za bri{ewe se dopolnitelen pribor za crtawe na tehni~ki crte`.

• Ispravnosta na priborot za tehni~ko crtawe vlijae vrz kvalitetot na izrabotkata na tehni~kiot crte`.

30

16


9

Vidovi tehni~ki linii

Izgled Opis Primena

Polna - debela linija Za crtawe na vidlivi rabovi na predmetot

Polna - tenka linija Za kotirawe na predmetot

Isprekinata linija Za nevidlivi rabovi na predmetot

Crta - to~ka - crta Sredi{na linija

Slobodna ra~na linija Za prekini i preseci

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

Triagolnik Pravoagolnik

Konus Cilindar Kvadar

Dolìna

Vis

ina

[ irina

Konus

[ to e karakteristi~no za zna~eweto na tehni~kite linii kaj geometriskite figuri i tela?


10

NAUÎ KAKO SE RAKUVA SO PRIBOR ZA TEHNI^KO CRTAWE

Koga }e povlekuva{ linii pri izrabotka na tehni~ki crte`, molivot treba da se potpre na stranata na triagolnikot. Ako saka{ linijata da bide tenka, drì go molivot ispraven (vertikalno) i ne pritiskaj. Koga povlekuva{ polna - debela linija, molivot navedni go vo nasoka na povlekuvaweto na linijata.

OTKRIJ ZO[ TO E VA@NO

• Voo~i i zaklu~i od slikata koj triagolnik e od 30 stepeni, a koj od 45 stepeni? • Triagolnicite postojano treba da bidat ~isti. Dokolku ne se ~isti {to se

slu~uva?

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Potrudi se da nacrta{ paralelni linii, a pri toa da koristi{ dva triagolnika.


• Razmisli kako treba da gi postavi{ triagolnicite od 30 stepeni i 45 stepeni za

da moè{ lesno da povlekuva{ horizontalni, vertikalni i kosi paralelni linii.

Pribor za tehni~ko crtawe


11


• Na slikata e priàno tehni~ko povlekuvawe na paralelni kosi linii so dva triagolnika.

• Obidi se da nacrta{, so pomo{ na dva triagolnika, horizontalni i vertikalni paralelni linii.

• Koga }e povlekuva{ linii, vrvot na molivot treba da go potpre{ na stranata od triagolnikot.

• Molivot navedni go vo nasoka na povlekuvaweto na linijata.

Povlekuvawe na linii so dva triagolnika

• Potrudi se, vo rabotnata tetratka, da povlekuva{ paralelni linii so priborot za crtawe. U~i i zabavuvaj se.

Moliv

Povle~ena linija

Triagolnik


12

OD IDEJA DO REALIZACIJA

Idejata e osnovna zamisla za mo`no re{enie na problemot. Potrebno e postojano da razmisluva{ i da ima{ èlba za da gi ostvari{ svoite idei. Istata nastanuva kako potreba da se realizira (sozdade) ne{to novo. Moè{ da ima{ pove}e idejni re{enija. Tvoite idejni re{enija moè{ da gi pretstavi{ so skica. Skicata i tehni~kiot crte` se osnovni rabotni dokumenti za grafi~ko komunicirawe vo celiot svet. Skiciraweto e prakti~no primenuvawe na sopstvenite idei. Skicata se izrabotuva so slobodna raka.


• Objasni {to e prikaàno na skicite? Razgovarajte i analizirajte.

Skica na masa Skica na bager

Skica na u~ilnica


13

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ Kako polesno od ideja do realizacija?

Toa ne e te{ko. Razmisluvaj, analiziraj, podgotvi list od hartija, skiciraj i tvojata ideja }e stane vistinita. Na slikata se prikaàni nekolku idei, koi }e ti pomognat da ja izraboti{ sopstvenata ideja i da ja realizira{ celta.


• Nabquduvaj gi predmetite {to te opkruùvaat.Sigurno ima{ ideja? • Razmisluvaj, analiziraj, skiciraj, izraboti tehni~ki crte` i gradi.

Razmisluvaj i analiziraj.

Izraboti tehni~ki crte`.

Dokolku se soglasuva{ deka e

dobro!

NE DA

Izraboti gotov proizvod. Tvojot

izum patentiraj go.

Ti }e stane{ inovator


14

ZAPOZNAVAWE SO MEREWE

Pri toa naj~esto se upotrebuvaat merni instrumenti (linijar, triagolnik).

Mereweto e postapka so koja se utvrduva kolku e ne{to dolgo (izmereno vo milimetri ili santimetri), kolku e ne{to te{ko i kolku e ne{to brzo.


• Zo{to sluàt mernite instrumenti? • Mernite instrumenti prikaàni na slikata koga gi upotrebuva{?

Nabquduvaj go crteòt!

Od dosega{noto iskustvo gi poznava{ mernite edinici milimetar (mm) i

santimetar (cm). Ti si osposoben da meri{ so ovie merni edinici. Izberi predmet, izmeri gi negovite golemini (dolìna, {irina) so meren instrument po tvoj izbor (linijar ili triagolnik) i zapi{i gi vo rabotnata tetratka.

Merewe e opredeluvawe na vistinskata golemina koja se ~ita direktno od merniot instrument.


15

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Pro~itaj gi dimenziite dadeni na slikite. • Vo tehni~koto crtawe sekoga{ dimenziite gi ~itame vo mm.


• Od merniot instrument pro~itaj ja kolkava e dol`nata na svetilkata?


16

RAZMER

Predmetite {to }e gi izrabotuva{ vo u~ili{nata rabotilnica, spored tehni~ki crte`, se nacrtani vo nivnite vistinski (prirodni) golemini. Nekoga{ imame potreba, predmetite {to gi crtame, da gi zgolemime ili namalime. Za re{avawe na vakvite potrebi voveden e razmer vo tehni~koto crtawe.


Razmer e odnos na dimenziite na predmetot vo vistinska (prirodna) golemina i dimenziite na predmetot {to e nacrtan na tehni~kiot crte`.

Ima tri vidovi razmer:

• Prirodna golemina 1 :1 (~itaj eden sprema eden) • Namaluvawe 1:2 • Zgolemuvawe 2:1

Razmerot se obeleùva so simbol “ R “ ili so simbolot “ M “ i se ~ita merilo.

Rabotna zada~a

• Izmeri gi dimenziite na priborot za molivi, i izraboti tehni~ki crte` vo razmer: 1:1; 1:2; 2:1.

30

16

M 1:1

30 16

M 1:2

30

16

M 2:1


17

KOTIRAWE

Kotirawe e vnesuvawe na kotni broevi (dimenzii) na nacrtaniot tehni~kiot crte`.

NABQUDUVAJ I OBJASNI • [ to zabeleùva{ na tehni~kiot crte`?

Elementi na kotiraweto

• Kotna linija i pomo{na kotna linija se iscrtuvaat so polna - tenka linija. • Kotna strelka se iscrtuva pokraj kotnata linija i gi dopira pomo{nite kotni

linii. • Kotniot broj se vpi{uva na sredinata nad kotnata linija od levo kon desno.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• [ to zabeleùva{ na crteòt? • [ to mu nedostasuva na tehni~kiot crte`?

40 30

70 15

20

35

Tehni~ki crte`


18

Terminot informatika e dobien so spojuvawe na prvite dva sloga od zborot informacija, i poslednite tri sloga od zborot avtomatika. Terminot informacija poteknuva od latinskiot zbor “ informatio “ {to zna~i izvestuvawe, soznanie, poim.

CRTAWE NA EDNOSTAVNI FIGURI NA KOMPJUTER VO PAINT

Informatikata e nauka za informaciite, za nivnoto oblikuvawe, memorirawe,

prenesuvawe,obrabotuvawe i koristewe, so pomo{ na avtomatski ma{ini, kompjuteri. Taa se zanimava so izu~uvawe na kompjuterite, kako sovremeni sredstva za obrabotka na podatocite i nivna primena vo razli~ni oblasti.

Paint e ednostaven grafi~ki ureduva~. So pomo{ na ovoj ureduva~ moète da sozdavate {iroka paleta crteì ili sliki, od ednostavni do sovr{eni. Pritoa se koristat alatki za crtawe so slobodna raka, alatki za crtawe linii i geometriski figuri (pravoagolnik, kvadrat, krug), kako i alatki za: boewe, bri{ewe, otsekuvawe, kopirawe, premestuvawe na del od slikata, vnesuvawe ili vmetnuvawe na tekst. Pokraj spomenatite alatki se koristi bogata paleta na boi. Startuvaweto na grafi~kiot ureduva~ Paint moè da se ostvari so izborot na komandite: Start, All Programs, Accesories, Paint.

NABQUDUVAJ I OBJASNI Sostavni elementi na osnovniot prozorec na Paint se: standardnoto meni, lenta so alatki (toolbar), poleto so svojstva za izbranata alatka, paletata so boi, statusnata linija i rabotnata povr{ina za crtawe, koja go zazema najgolemiot del od prozorecot. Identifikuvaj gi alatkite.

Osnoven prozorec na Paint


19

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• So koja alatka moè{ da gi nacrta{ krugovite prikaàni na slikata? • Obidi se da nacrta{ pravoagolnik , triagolnik i kvadrat.

Rabotna zada~a

• Izberi alatka i nacrtaj skica vo kompjuterskata u~ilnica vo Paint. • Spored primerot izraboti skica po sopstvena ideja vo Paint.

• Za uspe{na realizacija na tvojata zada~a, }e ti pomognat alatkite so koi crta{e geometriski figuri vo Paint.

• Potrudi se i nacrtaj skica na tvojata u~ilnica vo Paint.

Skica na ku}a

Skica na rabotno mesto


20

MATERIJALI, GRADBA I OBLIKUVAWE

Sekoja rabota potrebno e da bide odnapred planirana. Za da moè uspe{no da se realizira zapo~natata zada~a, treba da imame soodveten pribor, alat i materijal. Pridrùvaj se kon redosledot na raboteweto. Isplaniraj go vremeto za rabota.

Ako vaka razmisluva{ }e nau~i{

• Navreme da podgotvi{ potreben materijal, pribor i alat. • Rabotnoto mesto sekoga{ da ti bide uredno i ~isto. • Pridrùvaj se na redot i disciplinata vo u~ili{nata rabotilnica. • Taka }e sozdade{ uslovi za bezbedna i kvalitetna rabota.

OTKRI ZO[ TO E VA@NO

• So pravilno opredeluvawe na redosledot na raboteweto }e nau~i{ da planira{. • Planiraweto osobeno ke ti pomogne vo re{avaweto na rabotnite zada~i. • ] e gi osoznae{ tehni~kite i drugite zakonitosti.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Prakti~nata rabota }e ti ovozmoì: da gi istraùva{ osobinite na hartijata i polukartonot.

Alat za rabota Maketa


21

DOBIVAWE HARTIJA I POLUKARTON

Hartijata e materijal koj se koristi vo ìvotot i rabotata na lu|eto.

Tvoite tetratki i u~ebnici se izraboteni od hartija. Se koristi za pi{uvawe, pe~atewe, pakuvawe, za izrabotka na ambalaà i drugo.

OTKRIJ ZO[ TO E VA@NO • Za proizvodstvo na hartija se koristat surovini od rastitelno poteklo, koi vo

sebe sodràt vlaknesti materii - celuloza. • Osnovna surovina za dobivawe hartija e drvoto, slamata, isitnetite stebla od

p~enka, raznovidna treva, stari krpi, konop i stara hartija. • Hartijata denes se proizveduva vo fabriki koi se opremeni so specijalni

ma{ini. Hartijata od ma{inata izleguva vo vid na beskrajna lenta. Se namotuva na makara ili se se~e vo tabaci so odredeni dimenzii.

Ma{inska obrabotka za dobivawe hartija

• Bidi inicijator i organizirano so tvoeto oddelenie posetete fabrika za proizvodstvo na hartija.


22

Osven hartija za pi{uvawe, se izrabotuvaat i razni vidovi na kartoni za izrabotka na korici za knigi, ambalaà, pakuvawe i drugi potrebi. Postapkata za dobivawe na polukartonot e sli~na kako i kaj hartijata.

Proizvodstvo i ambalaà na polukarton

OTKRIJ ZO[ TO E VA@NO Osobini na hartija

• Tvrdost e otpor {to go dava hartijata na alatot pri obrabotka, odnosno zase~uvawe, se~ewe i svitkuvawe.

• @ilavost e povrzanosta na vlaknata na hartijata {to moè{ da ja zabeleì{ pri kinewe i kr{ewe.

• Elasti~nost e otpor {to go dava hartijata pri svitkuvawe i previtkuvawe.

Hartija vo boja Se~ewe i previtkuvawe na hartija


23

Osobini na karton

• Tenok karton e elasti~en, ne puka, ne se kr{i, ìlav e i lesno se vitka. Se koristi za izrabotka na korici i ambalaà.

• Debel karton e krut, ne e elasti~en i pri svitkuvawe lesno se kr{i. Pogoden e za ka{irawe bidej}i se izobli~uva. Se koristi za izrabotka na korici za knigi, kutii za ambalaà, i maketarstvo.

• Ka{iran karton

Ka{irawe Modeli od karton


Modeli i maketi od hartija

• Doznaj ne{to pove}e za osobinite na hartijata i polukartonot. • Hartijata e materijal koj lesno se obrabotuva so svitkuvawe i se~ewe. • Otkako }e gi sovlada{ ovie ve{tini, potrudi se da izraboti{ po sopstvena

ideja model, maketa od hartija ili karton.


24

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Analiziraj ja slikata i ispitaj ja cvrstinata na hartijata i lepenkata koja }e ja napravi{ na ~asot po tehni~ko obrazovanie.

• Vo {to e razlikata? • Obidi se da doznae{ koj ima pogolema cvrstina, hartijata ili lepenkata? • Vnimatelno nabquduvaj ja slikata. • Izraboti lepenka od hartija.


• Vrz osnova na razlikite {to postojat me|u hartija i ka{iran karton, obidi se da objasni{ kade pripa|aat slikite {to gi nabquduva{.

Lepenka Hartija vo boja

Izrabotki od ka{iran karton Izrabotka od hartija


25

RECIKLIRAWE NA STARA HARTIJA OTKRIJ ZO[ TO E VA@NO

• Vo tvoeto u~ili{te organiziraj sobirawe na stara hartija. • Vo oddelenieto timski izrabotete zbirka na vidovi hartija.

Soberi / Spakuvaj ja starata hartija

Hartijata ostavi ja na ozna~eno soodvetno mesto

Transport na sobranata stara hartija

Pakuvawe pred reciklirawe (obnovuvawe na hartijata)

Ma{insko sitnewe

Gotov proizvod


26

RABOTNI POSTAPKI PRI OBRABOTKA NA HARTIJA I POLUKARTON

Pred da po~ne{ so rabota, razgledaj go crteòt i pro~itaj go upatstvoto.

Modelite i maketite od hartija i polukarton se izrabotuvaat i gradat po odnapred podgotven tehni~ki crte`.

Pri izrabotka na modeli i maketi od hartija i polukarton, primeni gi rabotnite postapki: merewe i obeleùvawe, previtkuvawe, sostavuvawe, lepewe i boewe.

OTKRIJ ZO[ TO E VA@NO Rabotnite zada~i da bidat uspe{ni potrebno e da znae{:

• Prenesi gi (obeleì) dimenziite so priborot za tehni~ko crtawe na hartijata, polukartonot.

• Koga previtkuva{, treba prvo da go zase~e{ materijalot, a potoa da go pritisne{ na obeleènoto mesto.

• Izrabotkite od hartija i polukarton sostavi gi so: lepilo, igla i konec. • Gotovite izrabotki oboj gi i ukrasi gi po sopstvena ideja.

Rabotni postapki


27


• Da izrabotuva{ predmeti od hartija i polukarton, }e gi sovlada{ rabotnite postapki i mnogu lesno }e dobie{ gotov proizvod.

• Vnimatelno rakuvaj so priborot i alatot. • Vnimavaj da ne se povredi{. • Po rabotata rabotnoto mesto postojano ostavaj go ~isto.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Na {to pi{uvale lu|eto pred pronao|aweto na hartijata? • Tragaj po informacii, i otkrij kako se vikaat fabrikite za proizvodstvo na

karton? • [ to pretstavuva reciklaà na stara hartija, dali ima proizvoditel vo

tvoeto mesto? • Zo{to hartijata treba da se ~uva vo suvi prostorii?

Gotovi proizvodi od hartija i karton


28

IZRABOTKA NA ORIGAMI

Origami e tradicionalna japonska ve{tina za pravewe figuri od hartija.

Hartijata postoi vo razni boi ili japonski dizajni. Samata hartija bila izmislena vo Kina. Kako japonska umetnost se primenuva za modelirawe na hartija. Nejzinoto sozdavawe datira od pred deset veka. Ve{tinata na pravewe origami se prenesuvala od generacija na generacija. Vo nea uìvaat decata i vozrasnite. Toa e zabavna i edukativna ve{tina koja{to moè da ni podari beskone~ni ~asovi na zabava. Ovaa ve{tina ja podobruva koncentracijata i motorikata na racete. Sé {to ni e potrebno e par~e hartija.

Vo u~ebnikot i rabotnata tetratka }e imate mo`nost da nau~ite kako da napravite figuri od najednostavnata pa sé do najsloènata. Va{ite origami (figuri) moàt da bidat upotrebeni za zabavi, dekoracii na podaroci, novogodi{ni ukrasi i drugo.

NABQUDUVAJ I OBJASNI • Na slikata se prikaàni primeri od origami. • Na ~asovite po tehni~ko obrazovanie }e ima{ mo`nost prakti~no da

izrabotuva{ rabotni zada~i origami: ~estitki, soobra}ajni znaci, kocka, pliko, cvet i mnogu drugi.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• So pomo{ na nastavnikot pronajdi podatoci kolku ovaa ve{tina na izrabotka na origami e zastapena kaj nas.

1 1 2

2


29

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Moète da kreirate va{a sopstvena ideja za origami. Samo va{ata fantazija gi postavuva granicite za upotreba na va{ata zavr{ena origami figura.

• Spored dadenite sliki konstruiraj figuri od polukarton.

Mreà na kocka

Mreà na kvadar Ako vaka razmisluva{ }e nau~i{

• Da napravi{ mreà na slednite geometriski figuri

a a

a

Cilindar Piramida Konus


30

DOBIVAWE TEKSTIL

Tekstilot e materijal koj se koristi vo sekojdnevniot ìvot. Tekstilot se dobiva so prerabotka na pamuk, svila, len, volna i sinteti~ki vlakna. Spored vidot na sirovinata od koj se izrabotuva tesktilot razlikuvame priroden (pamuk, len i konop) i ve{ta~ki (sinteti~ki). Tekstilot se proizveduva na pove}e na~ini,no naj~esto so tkaewe na razboj. Tkaenina Razboj


• [ to e prikaàno na slikata? • Kako nastanuva tkaeweto? • Objasni zo{to lu|eto porano go koristele razbojot. • Dali si imal/a mo`nost da vidi{ proizvod tkaen na razboj?

Tkaewe


31

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Tekstilot kako tehni~ki materijal lesno se obrabotuva. Zo{to? • Rabotata so tekstilot e raznovidna, moè{ da ostvaruva{ raznovidni

kreacii. • Dali ti e poznato takvo zanimawe?


• Napravete zbirka od razli~ni tekstilni materijali i otvorete diskusija. • Razgledaj gi ponudenite idei izraboteni od tekstil i po sopstvena ideja

napravi svoja. • Pred da gi izraboti{ modelite od tekstil gi kroi{ spored dimenziite, a

potoa gi sostavuva{ so {iewe ra~no ili ma{inski.


• Timski istraùvajte gi osobinite na tekstilot: vpivawe na voda, rasteglivost i mekost, i dobienite rezultati zapi{ete gi vo rabotna tetratka.

Ra~ni izrabotki od tekstil i konec

Gotovi proizvodi od tekstil


32

ZAPOZNAVAWE SO DRVNI POLUPROIZVODI

Drvoto e del od ìvata priroda koja né opkruùva. Taa postoi mnogu godini

pred nastanokot na ~ovekot. Bez drvoto te{ko moè da se zamisli normalen i zdrav ìvot. [ umite se prirodno bogatstvo na ~ovekot. Vozduhot go zbogatuvaat so kislorod, a vlijaat i na podobruvawe na klimatskite uslovi. Zafa}aat edna ~etvrtina od zemjinata povr{ina. @ivotnata sredina ja pravat pogodna za ìvot na site ìvi su{testva i ~ovekot.

So razvojot koj neminovno sleduval, upotrebata na drvoto vo sekojdnevniot ìvot na ~ovekot postojano se zgolemuvala. Od gradewe na moderni ìveali{ta, izrabotka na sredstva za prevoz, mostovi, èlezni~ki prugi, enterieri, pa sé do osnovnoto sredstvo za pismena komunikacija - hartijata.

[ uma Drvena gradba

Denes, drvoto svojata upotreba najmnogu ja nao|a vo sovremenata grade`na i drvoprerabotuva~ka industrija. Moè da se najde vo najrazli~ni formi i boi vo sekoj dom, deloven prostor, u~ili{ta, i toa vo oblik na gredi, letvi, daski i drugi poluproizvodi kako i vrati, prozorci, masi, stolovi, skali, klupi, mebel i drugo.

Gotovi proizvodi od drvo


33

Drvoto se se~e i se otstranuvaat grankite. Stebloto so pomo{ na pili se se~e na odredena dolìna i se dobivaat trupci - tehni~ko drvo. Trupcite se transportiraat do pilanite, a ma{inite so koi se vr{i se~ewe se vikaat gateri.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Obidi se da doznae{ so kakvi vidovi drva izobiluva tvojata okolina. • Organizirano posetete drvoprerabotuva~ka industrija za da se zapoznaete so

procesot na dobivawe na gotovi proizvodi od drvo.

Patot na drvoto od {umata do dobivawe na gotov proizvod


34


• Na slikata prikaàn e horizontalen presek na steblo. • Odredi gi delovite: kora, drvna masa i srcevina

Prstenite na sredinata na stebloto kon korata se vikaat godovi. Vo sekoj

prsten na drvoto se razlikuvaat dva dela. Delot poblisku do centarot e posvetol po boja i izgraden e od {iroki elementi. Ovoj del se formira vo rana prolet koga rastot na drvoto e pointenziven i se narekuva rano drvo ili proletno drvo. Nadvore{niot del od prstenot se vika letno drvo bidej}i se formira vo leto. Srcevinata - mrtvoto drvo e temno oboeno, a ìvoto aktivno drvo e svetol prsten.

Srcevina na drvoto

Kora na drvoto

Godovi - prsteni na drvoto

Drvna masa

Na slikata ima 27 prsteni.Odredi kolku godini ima drvoto?


35

Dobivawe poluproizvodi od drvo

Furnirot se dobiva najmnogu od listopadni drva i toa na dva na~ina. So kru`no i vertikalno - nadol`no lupewe na trupcite.

[per-plo~a se dobiva so nakrsno lepewe na pove}e listovi furnir. Listovite se sostavuvaat so lepilo pod prav agol.

Panel-plo~a se izrabotuva od meko drvo. Se dobiva od tenki letvi~ki, naredeni i zalepeni edna do druga, zalepeni so listovi furnir.

Lesonit-plo~a se izrabotuva od drvni otpadoci, koi se stavaat vo specijalni kotli , se me{aat so lepilo i se varat na parea. Dobienata masa se presuva vo specijalni ma{ini - presi.

Iverica se izrabotuva od drvni struganici izme{ani so lepilo i presuvani.

• Gredi • Letvi • Daski

Poluproizvodi


36


• Proizvodite od drvoto se dobivaat vo drvo prerabotuva~kata industrija i zavr{uvaat vo va{ite domovi, kako gotovi proizvodi.

Gotovi proizvodi izraboteni od drvo


37

ZA[TITA NA DRVOTO

Kvalitetot i osobinite na drvoto zavisat od: rastot na drvoto, rasporedot na kletkite, nivnata me|usebna povrzanost i zbienost, kako i koli~estvoto i kvalitetot na te~nosta {to ja sodrì samoto drvo.

Tehni~koto drvo mora da se za{titi od vlaga bidej}i e osetlivo. Pri tehni~ka upotreba drvoto treba da bide suvo, zatoa {to lesno se obrabotuva. Suvoto drvo e dobar izolator na toplina i struja, ubavo izgleda i ima golema cvrstina.


• Drvenite predmeti se za{tituvaat od nadvore{ni udari, od vlaga i od vnatre{ni ìvi organizmi - insekti. [ to }e se slu~i dokolku drvoto e neza{titeno? Vo {to e razlikata?

• Prou~i gi za{titnite sredstva {to se primenuvaat kaj drvoto, za da go prodolìme negoviot vek na traewe.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• So sadewe na novi drvca, }e pridoneseme za pozdrava i po~ista okolina. • Nesovesnoto odnesuvawe na ~ovekot, predizvikuva najrazli~ni promeni.

Zgolemuvaweto na temperaturite na globalno nivo i pojava na poplavi i erozii na zemji{teto.

• Vo svetot sekojdnevno is~eznuvaat golem broj {umi, ~ie postoewe e neophodno, bidej}i tie se belite drobovi na na{ata planeta.

• Potrebno e da se raboti intenzivno na podigawe na svesta na ~ovekot, vo smisla na podobra grià za prirodata.

Za{tita na drvoto so prema~kuvawe


38

RABOTNI POSTAPKI PRI OBRABOTKA NA DRVO

Drvoto se obrabotuva ra~no i ma{inski. Ma{inskata obrabotka na drvoto naj~esto se primenuva vo drvoprerabotuva~kata industrija. Za izrabotka na rabotni zada~i od poluproizvodi od drvo potrebno e da napravi{ nekolku ~ekori. Za dobivawe na gotov proizvod ovie ~ekori pretstavuvaat rabotni postapki.

Obeleùvawe e prenesuvawe na dimenziite na drvoto so moliv.

Se~ewe e postapka koja pretstavuva odvojuvawe na del od drveniot materijal. Alat so koi se izveduva ovaa postapka e pilata.

Turpijawe e postapka koja se koristi pri zavr{nite obrabotki na drvoto. Se izveduva so razni vidovi turpii.

Brusewe e postapka vrz drvoto koe se primenuva za podobar estetski izgled na predmetot {to go obrabotuva{.


39

Sekoj mlad ~ovek treba da ima zada~a vo u~ili{niot dvor da zasadi barem edno drvo, da go odgleduva i da raste zaedno so nego.

Dup~ewe e postapka koja se primenuva za izrabotka na otvori na drvoto. Istoto se izveduva so dup~alka.

Dlabewe e postapka koja se izveduva so dleto, a na drvoto moàt da se izrabotuvaat najrazli~ni figuri.

Sostavuvawe e postapka so lepewe, a sluì za sostavuvawe na izrabotenite delovi na predmetot od drvo.


40

KONSTRUKTIVNO TVORE[TVO

Konstruktorstvoto e tehni~ka dejnost koja se zanimava so proektirawe i konstruirawe na razli~ni vidovi: ma{ini, avioni, raketi, mostovi, avtomobili i dr.

ôvekot pred da po~ne da raboti, se podgotvuva, razmisluva, izrabotuva skica i tehni~ki crte`. Za da bide{ uspe{en sekoga{ isplaniraj {to }e raboti{. ôvekot gi koristi prirodnite bogatstva, odnosno surovinite i od niv sozdava sé {to mu e potrebno. Patot od surovinata do materijalnite dobra e sloèn i dolg proces. Primenata na prirodnte zakoni koi se otkrieni niz vekovite zna~itelno mu ja olesnuvaat rabotata na ~ovekot.

Arhimed

Konstrukcii

“Dajte mi dovolno dolg stap i potporna to~ka na koja moàm da go postavam stapot i }e go pomestam svetot - planetata Zemja”


41

Elementi za sostavuvawe (zavrtki i navrtki)

Konstruktorskiot materijal naj~esto e izraboten od metal, plasti~na masa ili drvo. Ovie materijali se smesteni vo specijalni kutii vo koi{to ima ma{inski element i upatstvo za rabota.


• Spojuvaweto na delovite pri gradba na modelite naj~esto se izveduva so navrtka

i zavrtka. • Osnoven ra~en alat za rabota e odvrtuva~ i klu~.

• Zavrtkata se zavrtuva vo pravec na strelkite na ~asovnikot, a odvrtuvaweto e vo obratna nasoka.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Navrtkite i zavrtkite ne gi pritegnuvaj do kraj. Toa }e go napravi{ otkako }e gi sostavi{ site elementi na tvojot model.

• Razdeluvaweto na elementite vr{i go po obraten redosled od sostavuvaweto.

Nabquduvaj, istraùvaj gradi i zabavuvaj se

Zavrtka i navrtka Ra~en alat


42

Sklopuvawe i rasklopuvawe na modeli i maketi od gotovi elementi

Konstruktorskiot materijal ti dava mo`nost da gradi{ raznovidni modeli i maketi. Obidi se po sopstvena ideja da konstruira{ svoj model.


• [ to treba da napravi{ pred da po~ne{ so rabota? • Izberi model ili maketa {to treba da ja gradi{. • Prou~i go upatstvoto za rabota. • Odvoj gi potrebnite elementi za sklopuvawe, odnosno gradba. • Delovite sostavuvaj gi po redosledot {to ti e daden vo upatstvoto.

Konstruktorski materija - moduli od plastika


43


• Originalnite konstrukcii se sekade okolu nas. • Drugaruvaj so tehnikata, toa e vistinsko zadovolstvo.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• ] e ima{ mo`nost da konstruira{ modeli na razni predmeti i ednostavni ma{ini po sopstvena ideja. Gradbata na modelite o~ekuvame da pottikne inters za tvore{tvoto kaj sekoj u~enik.

• Dokolku gi sovlada{ osnovnite postapki vo rabotata nema da ima{ pote{kotii pri konstruiraweto.

• Za brzo vreme }e stane{ konstruktor.

Konstrukcii


44

Prakti~na primena na originalite

Poznata e èlbata na ~ovekot pri izvr{uvawe na nekoja rabota da go namali svoeto u~estvo so primena na opredeleni napravi i uredi. ôvekot razmisluva, ima bura na idei, tvori, konstruira, sé so cel da si ja olesni rabotata, a so toa da postigne i pogolemi rabotni rezultati. Lostot i makarata mnogu ~esto nao|aat primena vo praktikata na originalite.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Na slikata prikaàna e koli~ka za prenesuvawe na tovar. • Otkrij {to e lost, a {to potpira~ kaj koli~kata? • Noìcite isto taka pretstavuvaat lost. Otkrij koe mesto na noì~kite

pretstavuva potpira~?

Mnogu e polesno da se krene teòk tovar ako upotrebime gredi~ka koja {to ja narekuvame lost. Lostot go potpirame na potpira~. Morame da go pritiskame pove}e otkolku {to treba za da go digneme tovarot.

Sila

Tovar

Potpira~

Tovarot malku se pomestuva

Lostot go pritiskame pove}e otkolku {to se pomestuva tovarot

Silata e napor potreben za krevawe


45

Kamionot e ma{ina koja sluì za prenos na tovari.

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Primena na konstrukciite vo praktika? • Spored originalnite konstrukcii ti izrabotuva{ modeli. Istite imaat

osobeno zna~ewe vo ìvotot i rabotata na ~ovekot. • Napravete sporedba na prikaànite originali i nivnite modeli. • Sigurno ima{ idei. Napravi model spored viden ili zamislen original.

Bager e ma{ina koja se upotrebuva za iskopuvawe na zemji{teto. Dali vo priroda si videl bager?

Na slikata e prikaàna metalna konstrukcija na most. Od koj materijal se gradat modelite sli~ni na originalite?

Za{titi se pri rabota


46

SOOBRA] AJ

Prethodnite znaewa za soobra}aj }e ti pomognat da ja realizira{ i pro{iri{ ovaa nastavna sodrìna. Potrebata za patuvawe na lu|eto do svoite rabotni mesta, prenesuvawe na proizvodite i informaciite od edno na drugo rabotno mesto, naloùvaat brz i siguren razvoj na soobra}ajot. Razvojot na soobra}ajnite sistemi i podignuvaweto na soobra}ajnata kultura i odnesuvaweto na u~esnicite vo soobra}ajot e sekojdnevna potreba.

Podignuvaweto na soobra}ajnata kultura podrazbira disciplinirano odnesuvawe i soodvetno komunicirawe na u~esnicite vo soobra}ajot. Postojat tri vidovi soobra}aj: kopnen, voden i vozdu{en soobra}aj. Kod zna~i oblik, simbol, dogovoren znak ili {ifra so koja se zamenuva eden grafi~ki simbol so drug. Kodovite moàt da bidat bukvi, broevi, zvu~ni i svetlosni signali so odnapred opredeleno zna~ewe, soobra}ajni znaci i drugo.

Zadolìtelno zapirawe Pat so prednost na minuvawe Vkrstuvawe na pat so prvenstvo

na minuvawe

Neregulirana krstosnica

Regulirana krstosnica

Soobra}ajni znaci


47

Vnimatelno, Pretpazlivo, Bezbedno

Soobra}ajnica e del od povr{inata na patot namenet za soobra}aj na vozila. Elementi na ulica i pat se: uli~na lenta, soobra}ajna lenta, velosipedska pateka, zelena povr{ina i trotoar. Pe{akot po pravilo, ne smee da se dviì i da se zadrùva na soobra}ajnicata. Na pat {to ima trotoar ili druga povr{ina pogodna za dvièwe, pe{acite se dol`ni da se dviì po tie povr{ini.

Pe{acite koga se dviàt po ulica, zaradi nivna bezbednost treba da se dviàt poblisku do rabot na ulicata po desnata strana eden zad drug. Koga pe{akot se dviì na javen pat, nadvor od naselba, dolèn e da se dviì pokraj leviot rab od kolovozot vo pravecot na dvièweto, taka e pobezbeden.

Pe{akot smee da ja

pomine ulicata nadvor od pe{a~kiot premin samo dokolku preminot e podaleku od sto metri, no ne smee da go popre~uva dvièweto na vozilata. Na krstosnica koja e regulirana so svetlosni soobra}ajni znaci za pe{aci, pe{akot e dolèn da gi po~ituva istite.

Na pe{a~kiot premin po pravilo pe{akot se dviì po desnata strana. Na trotoarot ne e dozvoleno igrawe i zadrùvawe ako so toa se popre~uva dvièweto na pe{acite i ostanatite lu|e koi se vklu~eni vo soobra}ajot.


48

PRAVILA I PROPISI ZA DVI@EWE NA PE[ACITE VO SOOBRA] AJOT

Za da bide{ bezbeden vo soobra}ajot treba da gi nau~i{ i po~ituva{ soobra}ajnite pravila i propisi. Ti si u~esnik vo soobra}ajot. Na ulicite zabeleùva{ soobra}ajni znaci, iscrtani beli linii, strelki, semafori, isprekinati i polni linii i drugo. Zabeleùva{ mnogu vozila i soobra}ajni sredstva koi se dviàt na soobra}ajnicata. Kako u~esnik vo soobra}ajot treba da znae{ ulicata da ja pominuva{ na pe{a~ki premin.

• Pe{a~ki premin e povr{ina na patot namenet za preminuvawe na pe{acite obeleèn so bela boja ili soodveten soobra}aen znak.

• Trotoar e povr{ina nameneta za dvièwe na pe{acite. Pe{akot se dviì po desnata strana na trotoarot. Na ulicite kade {to ne e izgraden trotoar, pe{acite se dviàt po levata strana na patot.

Koga ja preminuvate ulicata najbezbedno e toa da go storite na pe{a~ki premin.

Sekoga{ dviète se po pe{a~kata pateka - trotoarot. Vie ste bezbedni.


49

REGULIRAWE NA KRSTOSNICA SO SOOBRA] AJNI ZNACI I SVETLOSNA SOOBRA] AJNA SIGNALIZACIJA

• Ako nema izgradeno posebna pe{a~ka pateka dviète se pokraj samiot rab na

kolovozot so zgolemena vnimatelnost i pretpazlivost. • Koga se dviìte vo grupa sekoga{ dviète se eden zad drug, taka e

pobezbedno. • Ulicata pominuvajte ja na pe{a~kiot premin, bidete krajno vnimatelni i

pretpazlivi.

Na regulirana krstosnica soobra}ajot se regulira na tri na~ini:

• Soobra}aen semafor • Soobra}aen policaec • Soobra}aen znak

Na neregulirana krstosnica prvenstvo na minuvawe imaat vozilata {to doa|aat od desna strana.

Horizontalnata signalizacija na patot na {to te predupreduva? Tvojata bezbednost vo patniot soobra}aj, zavisi od horizontalnata i vertikalnata signalizacija na patot. Za kakva signalizacija stanuva zbor na slikata?


50

Nabquduvaj i objasni. Definiraj gi soobra}ajnite znaci. Dokolku vo blizina na tvoeto u~ili{te si zabeleàl soobra}ajni znaci kako na slikite otvori diskusija i objasni gi.

Vertikalna signalizacija

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Spored postavuvaweto na soobra}ajnite znaci koi{to né informiraat za propisite vo soobra}ajot istite navestuvaat signalizacija.

• Za kakva signalizacija stanuva zbor na goreprikaànata slika? • [ to podrazbira{ pod soobra}ajna kultura? • Ako ne gi nau~i{ i primenuva{ pravilata i propisite vo soobra}ajot {to

}e se slu~i?


• Koga izleguva{ od u~ili{te kade i kako treba da ja premine{ ulicata? • So {to e reguliran soobra}ajot vo tvojata neposredna okolina?

Soobra}ajna kultura pretstavuva znaewe, poznavawe i primenuvawe na

soobra}ajnite pravila i propisi

Na {to te predupreduvaat soobra}ajnite znaci? Definiraj gi. Horizontalna signalizacija

iscrtana na pat.


51

Crtawe na soobra}ajni znaci vo Paint Vo kabinetot po informatika , iscrtaj gi vo paint soobra}ajnite znaci.

Soobra}ajnite znaci se podeleni: • Znaci za opasnost

• Znaci za izre~ni naredbi:

• Znaci za zabrana

• Znaci za obvrski

• Znaci za izvestuvawe

ISTRA@UVAJ I DOZNAJ

• Pro{iri go tvoeto znaewe. Iscrtaj i drugi znaci koi te opkruùvaat ili pak si gi sretnal na patot.


52

Nepoznati poimi - Re~nik

• Ambalaà - site materijali {to sluàt za pakuvawe, obvivka.

• Grafi~ko komunicirawe - pismeno razgovarawe, razgovor preku skica i tehni~ki crte`.

• Ideja - zamisla {to nenadejno pa|a na um.

• Ilustracija - pregledno, slikovito.

• Instrument - sredstvo za rabota za tehni~ki i nau~ni celi.

• Ka{irawe - obloùva, obviva so hartija.

• Kod - {ifra, klu~.

• Konstruktor - lice koe gradi.

• Konstruira - formira, organizira, sostavuva.

• Kreacija - sozdava ne{to novo, originalno, otkriva, izrabotuva, pronao|a.

• Klasifikacija - redi vo grupi, podreduva.

• Materijali - predmeti {to ne opkruùvaat.

• Patent - nov izum, nov pronajdok.

• Realizacija - ostvaruvawe, izvr{uvawe na ne{to.

• Reciklaà - povtorna upotreba na materijalot.

• Sinteti~ki - soedinuvawe po ve{ta~ki pat.

• Sistem - zbir.

• Specifikacija - podreduvawe.

• Celuloza - se primenuva vo proizvodstvoto za dobivawe na hartija.

• Presuvawe - pritiskawe.

• Erozija - razdvojuvawe,ronewe na zemjinata kora.


53

Za izdava~ot

Vera Veqanovska

Tehni~ko obrazovanie

za IV oddelenie za devetgodi{no osnovno obrazovanie

Tehni~ki urednik Gabriela Misovska

Grafi~ki urednik

Marija Veqanovska

Lektura Danijela Nikoli}

Kompjuterska obrabotka

Dungevski Zlatko

Obem : Format: Tira`:

Documents

AVTORI : [IFRA : TEHNOLOGIJA - e-ucebnicie-ucebnici.mon.gov.mk/pdf/tehnicko_obrazovanie_4_k1.pdf · Celta na nastavata po ovoj nastaven predmet e u~enicite da steknuvaat ... Osnovno