AURKIBIDEA - economiasolidaria.org publikoak-2.pdf · AURKIBIDEA 1 AURKEZPENA SARRERA I. ELIKADURA BURUJABETZA: IKUSPUNTU INTEGRALA, IREKIA ETA ALTERNATIBOA 1.1. Elikadura burujabetzaren

AURKIBIDEA

1

AURKEZPENA

SARRERA

I. ELIKADURA BURUJABETZA: IKUSPUNTU INTEGRALA, IREKIA ETA ALTERNATIBOA1.1. Elikadura burujabetzaren definizioa1.2. Elikadura burujabetzaren ikuspuntua ulertzeko gakoak1.3. Elikadura burujabetza: ikuspuntu integrala, irekia eta alternatiboa

II. ELIKADURA BURUJABETZA: IKUSPUNTU INTEGRALA, IREKIA ETA ALTERNATIBOALURRALDEA ETA TOKIAN-TOKIKOA. ELIKADURA BURUJABETZARAKO EREMU ESTRATE-GIKOAK2.1. Zergatik da lurraldea elikadura burujabetzarako eremu estrategikoa?2.2. Elikadura burujabetza proiektu kolektibo eraldatzaile izateko bestelako politika publikoak

III. ELIKADURA BURUJABETZA: EUSKAL HERRIAN BESTELAKO BIZIMODU-EREDUAK LORT-ZEKO BURUJABETZEN ELKARGUNEA3.1. Ondasun naturalen burujabetza3.2. Energia-burujabetza 3.3. Tokiko elikadura-sistemen gaineko burujabetza3.4. Emakumeen burujabetza eta autonomia3.5. Komuna denaren antolamenduaren eta ezagupen askearen gaineko burujabetza

IV. LABORANTZA-ESKULIBURUA4.1. Gure printzipioak4.2. Gure tresnak4.3. Prozesuen eta baliabideen garrantzia4.4. Laborantza-fitxak

V. UDALERRIZ UDALERRI: ELIKADURA BURUJABETZARAKO BIDEAK LANTZEN. EUSKALHERRIAN ERREFERENTE DIREN SEI ESPERIENTZIA5.1. Aramaio. Aramaixo Baserri Berri, burujabetza elkarri loturiko hiru eremutan lantzen: elikadura,

energia eta aisialdia eta turismoa5.2. Orduña. Garapen-proiektu baten hamar urte, agroekologia eta elikadura-burujabetza ardatz5.3. Zeberio. Nekazalgunea,bizimodujasangarria, elikaduraosasungarria eta inguru bizia sustat-

zeko nekazal garapenerako proiektu integrala5.4. Zerain. Paisaia naturala eta kulturala5.5. Urola Garaia. Bertatik Bertara. Merkaturatzetik ikuspegi estrategikoa duen planaren definizio

kolektibora5.6. Sakana. Tokiko garapen kolektiboko proiekturako oinarriak eraikitzen

AURKEZPENA

2

Nekazaritza iraunkorra elikadura burujabetzaren ardatza da,berreskuratze eta eraikuntza politiko, ekonomiko eta soziala-ren oinarri ideologikoa delako. Elikadura burujabetzaren print-zipioaren garapena, gure ustez, baserritarrak ardatz hartukodituena da, desberdintasunetik berdintasunean (emakumeaketa gizonak), gizartean txertatuak, elikagai osasungarri, nutri-tibo eta kulturalki egokiak ekoizten, ekonomikoki ordainduaketa jende guztiaren eskura. Nekazaritza Iraunkorraren barruantxertatu dugu Agroekologiaren kontzeptua, eraldaketa prozesugisa ulertua; eraldaketa pertsonal eta kolektiboa, teknika edojardun ekologikoak erabiltzea baino urrunago doana.

Elikadura Burujabetza Euskal Herrian, herrialdea nekaza-ritzatik abiatuta eraikitzeko gure proposamen politikoa da.Mundu mailako erabaki eta akordioen ondorioak aurrez aurrejartzen dituen proposamena. Ukaezina da Munduko Merka-taritza Erakundearen (MME) eremuan hartutako erabakiek ne-kazaritza-politika guztietan eragin dutela eta eragiten ari direlazuzenean: tokikoetan, nazionaletan eta nazioartekoetan. Eli-kagaiak munduaren alde batetik bestera doaz, “dumpinga”erabiliz (ekoizpen-kostuetatik beherako prezioak) eta tokikoekoizpenerako eragin suntsitzaileekin.

Merkataritza Libreko Itun gehiagoren negoziazio-prozesuen(TTIP, TAFTA, CETA…) aurka agertzeaz gain, aurkeztendugun dokumentuaren xedea da gakoak bilatzea eta ordenat-zea Euskal Herriko udalerrietan tokiko politika publikoen ere-muan Elikadura Burujabetza bultzatzeko eta garatzekogaitasunak sendotzeko. Beraz, alderdien programa politikobat baino urrunago doan gogoetarako eta ekintza politikorakotresna bat izan nahi du.

Ezin dugu sarrera hau amaitu BIZILUR eta EHNE BIZKAIA-rekin izandako lankidetza azpimarratu eta nabarmendu gabe.Helburu komunak lortzeko aliantza-politikei buruzko teoriza-zioek ere ereduak eta emaitza praktikoak behar izaten dituzte,eta ETXALDErentzat garrantzitsua da dokumentu hau para-metro horietan balioestea.

ETXALDE Nekazaritza Iraunkorra.

SARRERA

3

Zertarako egin dugu gida hau?Agiri hau Bizilurren, Etxalderen eta EHNE Bizkaiaren artekolankidetzaren eta aliantzaren ondorioa da, eta Euskal Herrikoudalerriei tokiko politika publikoen eremuan elikaduraburuja-betza sustatzeko gakoak eskaintzeko eta gaitasuna indar-tzeko sortu da.

Hortaz, gogoeta eta ekintza politikorako tresna bihurtzeadu xede proposamen honek; indarrean dauden ereduei bu-ruzko eztabaidetan kritikoki parte hartzen duen tresna teorikoeta praktiko bihurtzea alegia, eta hiru aldeko apustua egitendu ildo horretan: elikaduraburujabetzaren aldeko apustua,errealitatearen abiapuntu eta ikuspuntu izateko aukera gisa;politika publikoen aldeko apustua, espazioak eta proposame-nak eztabaidatzeko tresna estrategiko gisa; eta ikaskuntzapartekatuaren aldeko apustua, definituriko helburuak elkarre-kin lan eginez lortzeko formula gisa.

Hain zuzen ere, sakoneko krisialdian gaude, eta zer nolakogizartea, zer erakunde eta zer politika publiko nahi eta beharditugun eztabaidatzen da gero eta sarriago; beraz, justizia,ongizatea eta jasangarritasuna ardatz izango dituzten aukerenezarpena azpimarratzea gero eta beharrezkoagoa da. Horrenildotik, gaur egungo egoera krisialdi sistematiko gisa defini-tzera ausartzen gara; hots, gizarteen oinarri izan diren balioak(hazkunde kapitalista eta demokrazia formala) kolokan daude,eta nabarmena da, hainbat eragile eta espazioetan, sistemahau ez dela gai ez gizartearen gehiengoaren ongizatea sor-tzeko ez planetaren jasangarritasuna sortzeko. Izan ere, in-darrean dagoen sistemak desberdintasun eta zapalkuntzaugari eragiteaz gain, sistema menderatzaileak behar ditu bi-zirauteko: patriarkatua eta kolonialismoa, kasu.

Horren ildotik, La Vía Campesina-ren inguruan antolaturikdagoen nazioarteko nekazarien mugimenduak makina baturte daramatza sistema honen hutsak salatzen (elikagaien kri-sia, krisi klimatikoa, krisi soziala), eta huts horiek gainditzekoaukerak proposatzen. Eta hortxe, hain zuzen, kokatu behardugu dokumentu hau: errealitate globalaren analisi kritiko ba-tetik, indarrean dagoen ereduaren ordezko proposamenenkonfrontaziotik eta ordezko prozesu eta ekimenak abian jar-tzetik abiatuta. Horrela bada, krisialdiaren aurrean desarrollis-moa, pribatizazioa eta metaketa sakontzea proposatzendutenen aurrean, gure iritziz, egungo egoera aukera bat dagure lurraldean proposamen eraldatzaileak, bideragarriak etaerrealak egiteko.

Horrela, testu honen arrazoiak honako hauek dira: leheniketa behin, bistan da elikadura burujabetzaren ikuspegia, au-kera gisa agertzen dela gaur eguneko krisialdi eta eredu so-

zial, ekonomiko eta politikoa berraztertu beharreko egoera ho-netan, eta ez esparru analitiko eta teorikoan soilik, berezikipraktikan baizik. Beraz, ondo bizitzeko bestelako ereduak de-finitzeko ezinbesteko politika integraleko ikuspegia da.

Bigarren, lurraldeak eta tokian tokikoa jarduteko eremu es-trategikoa dira gure ustez, aukera horiek elkarrekin eraiki-tzeko. Krisi egoera hau, gure aburuz, aukera ere badapublikoa esatean zer ulertzen dugun eta hortik hasita zer po-litika mota bultzatu nahi dugun birdefinitzeko. Beste erakundebatzuek –horietako batzuk testu honetan aipatuak– hasitakolanean eta garatutako proposamenetan aurrera egin behardela uste dugu, eta horri, elikadura burujabetza tokiko politikapublikoen eremuan txertatzeko bestelako ideiak gehitu beharzaizkio. Euskal Herrian badira erreferente diren esperientziakhainbat udalerri eta eskualdetan, eta, sarritan, beste askok ezdute horren berri izaten. Ezagupen hori zabaltzea beharrez-koa zela iruditu zitzagun, eta hainbat udalekin dugun harre-manaren ondorioz, gai honekiko interesa eta eskaera zegoelaikusi genuen.

Hirugarren eta azkenik, ez genuen agiri hau xede gisasortu, aukera horiek elkarrekin lantzen jarraitzea ahalbidetukozigun prozesu eta tresna gisa baizik. Hortaz, ez elikadura bu-rujabetzaren ikuspegia ez testu honetan jasotzen diren pro-posamenak ez dira gauza itxi edo amaitutzat hartu behar.Dokumentu praktikoa egin nahi genuen, eztabaidatzeko etasakontzeko aukera emango zuena, proposamen itxiak ez bai-zik eta aurrean ager litezkeen bideetako batzuk jasoko dituentresna. Gure iritziz, elikadura burujabetzaren agenda garatzeninplikaturik dauden eragileen artean hasita dagoen eta jarraitunahi dugun eztabaida eta lanerako prozesuaren oinarria izannahi du dokumentu honek.

Orri hauetan jasotako ideia askoren inspirazio izan zaretenpertsona eta erakunde guztiei eskerrona agertu nahi dizuegu,erakusten baitiguzue elikadura burujabetza herri eta hirietanaurrera doan zerbait dela, erronka eta eragozpenak gaindituz,baina batez ere, gero eta pertsona gehiagoren ilusioa piztuzeta bideari jarraitzera animatuz.

SARRERA

4

Nor gara?Bizilur: Lankidetzarako eta herriengarapenerako erakundea: Bizilur ira-

baz asmorik gabeko erakunde demokratiko bat da, eta Bizi-lurentzat sistema neoliberal eta patriarkala da Iparraldekonahiz Hegoaldeko herrialdeetako pobreziaren eta ezberdinta-sunen arrazoia. Hortaz, erakunde honen helburua da domi-nazio-sistema horiei eta sortzen dituzten ondorio gaiztoeiaurre egitea, sektore herritarrei –batez ere landa-guneetan aridirenei– garapen alternatiboko estrategiak sortzen lagunduz.

Etxalde: Etxalde-Nekazaritza Iraunkorramugimendua baserritarrek osatzen dute,eta nekazaritzari loturiko pertsonentzat za-balik dago. Xede nagusia nekazaritza-jar-

dueraren bidez elikadura-burujabetza Euskal Herrianinplementatzea du. Elikadura-burujabetza garatzeko mugi-mendu sozial eta sindikalekin aliantza estrategikoak sustatunahi ditu, bai tokian bertan bai nazioartean.

EHNE-Bizkaia: EHNE-Bizkaia (EuskalHerriko Nekazarien Elkartasuna) neka-zarien sindikatua da, eta elikadura-buru-jabetza Euskal Herrian sustatzea du xede

nagusi. Horretarako, hainbat arlo eta lan-eremu ditu; besteakbeste, aholkularitza, formazioa, sektorean instalatzeko proze-suetan laguntzea eta Nekasarea kontsumo-taldeak sustatzea.La Vía Campesina-ko kide da.

Nola egin dugu gida hau?Lehen aipatu dugun bezala, agiri honen xedea da elikadura-burujabetza tokiko politika publikoen eremuan txertatu nahiduten Euskal Herriko udalerriei gakoak ematea eta haien gai-tasunak sendotzea. Beraz, udalerriek euren testuinguru etaerrealitateetan inplementatu eta garatu ahal izateko tresnapraktikoa izan nahi du.Agiri honen erreferentziako marko teorikoa eta alderdirik apli-katuena sortzeko, honako hauek izan ditugu oinarri: a) Dokumentazioaren berrikuspena eta analisia zentzu za-

balean (liburuak, gidak/eskuliburuak, webguneak, bide-oak...).

b) Proposamen hau sortzen joateko, proiektuaren sustatzai-leen (Bizilur, EHNE-Bizkaia eta Etxalde) arteko bilerak,alde batetik, eta funtsezkoak diren beste eragile batzue-kin, bestetik: udalak eta Euskal Herriko elikadura-buruja-betzaren aldeko mugimenduko beste erakunde etapertsona batzuk.

c) Bitariko helburua duen fitxa baten bidez, udal horietako

batzuei buruzko informazio-bilketa: egiten ari diren ekime-nak alde batetik, eta hautematen diren eskaerak eta be-harrizanak, bestetik.

d) Tokiko ekimenak martxan jartzeko eta/edo politika publi-koen eremuan gogoeta egiten eta lanean ari diren errefe-rente diren pertsonekin eta erakundeekin lan-saioak(administrazio publikoa, nekazarien mugimendua, GGKE,unibertsitatea, beste erakunde batzuk...).

SARRERA

5

Norentzat da gida hau?Batik bat tokiko eremuko politika publikoen inguruan eragitekoeta erabakitzeko gaitasuna duten eragile publiko eta sozialguztientzat. Horren ildotik, eta politikoa zer den eta erkidegoazer den ikuspuntu zabal horretatik, udaletako politikari eta tek-nikarientzat da, baina, ezinbestean, bai eta nekazarien eta eli-kadura-burujabetzaren aldeko mugimenduarentzat,administrazio publikoko beste maila batzuentzat eta gizartekoerakunde eta kolektibo guztientzat ere.

Erakunde eta pertsona horiek guztiak izan daitezke eta diraelikadura-burujabetzaren eta politika publikoen parte, eta es-pero dugu guztiek aurkitzea gida honetan ikuspegi alternatibohori eraikitzeko egiten denari edo egin daitekeenari buruzkoerreferentziarik.

Zer aurkituko dugu datozen orrialdeetan?Laburbilduz, esan daiteke agiri honek bi atal nagusi dituela.Lehenengo atalak, I, II eta III puntuak hartzen dituenak, gureerreferentziako marko teorikoa garatzen du, hau da, erreali-tatea nola ikusten dugun, ordezko politika publiko horiek ga-ratzeko zer abiapuntu proposatzen dugun. Agiri honenedukiak definitzean, garrantzitsua iruditu zitzaigun elikadura-burujabetzaren ikuspegiaren elementu nagusiak eta proposa-men honetan lurraldeak duen garrantzia ulertzen lagundukoduten gako batzuk jasotzea. Elikadura-burujabetza marko in-tegraltzat hartzea, tokitik bertatik hasita, bestelako bizimoduereduak eraikitzeko, gure ustez burujabetzen elkargunea ize-nekoan zehazten da; hau da, burujabetza gutxienez bosteremu estrategikotan bultzatuko duten aukerak proposatu be-harra: ondasun naturalak, energia, tokiko elikadura-sistemak,emakumeen autonomia eta eskubideak eta komuna denarenantolamendua eta ezagupena askea.Bigarren atalean, IV.eta V. puntuan, agiriaren alderdirik prak-tikoena jasotzen da: identifikaturiko bost burujabetza eremue-tako bakoitzerako proposamen zehatzak aurkeztuko ditugu.Horrela, Laborantza Eskuliburuak, elikadura-burujabetzarenikuspegitik politikak ezartzeko edozein udalerrik kontuan hartubeharreko printzipio eta tresnak identifikatzeaz gain, honakoalderdi hauei ere erantzuten die: identifikaturiko burujabetza-eremu bakoitzean lortu nahi ditugun helburuak zein diren; ho-rretarako zer ekintza edo proposamen gauzatu behar ditugun,eta abian direnetatik zer ekimen har dezakegun erreferent-ziatzat. Udalerriz udalerri esperientziak eta ezagupena sus-tatzeko asmo horrekin ixten dugu atala, eta gure ustezerreferente diren sei esperientzia (lau udalerri eta bi eskualde)laburbilduko ditugu: Aramaio, Urduña, Zeberio, Zerain, Sa-kana eta Urola-Garaia.Amaitzeko, jorratutako gaiei buruzko hainbat erreferentzia bi-bliografiko eta bideografiko, webguneetarako estekak eta Inter-neten eskura daitekeen dokumentazioa etab. txertatu ditugudokumentuan zehar, informazio gehiago nahi duenarentzat.

ELIKADURA BURUJABETZA

6

1.1. Elikadura burujabetzaren definizioaElikadura burujabetza ikuspegi politikoa da, herriak euren elika-dura-sistema definitzeko duten eskubidea du oinarri, eta merka-tuen zentralitatea, bizitzaren pribatizazio eta desberdintasunenorokortzea oinarri dituen eredu bakarrari egiten dio aurre; ikus-pegi horrek bizitza eta elikadura gune-gunean ipintzea, etadenon artean apustu horri erantzungo dioten eredu sozial etaekonomikoak eraikitzea proposatzen du.

Elikadura burujabetza elikadura eskubide gisa –eta ez salgaigisa– defenditzen duen proposamen politikoa da, eta ereduagroindustrialari aurre egin eta haren ordezko aukerak propo-satzen ditu. “Iraultza Berdea”1 izendaturikotik abiatutako ereduhorrek nekazaritza eta elikagaiak negozio bihurtu nahi izan ditu,eta horretarako, ekoizpenerako eta elikagaien banaketarako katehandiak sortu ditu, guztiak enpresa transnazional handien es-kura; ekoizpen intentsiboa eta monolaborantza bultzatu dira eta,ondorioz, enpresa horiek horretarako bereganatu dituzte ia lurguztiak; ekoizpenaren intentsifikazioarekin batera teknifikazioaetorri da, energia-erabilpen handiagoa eta hondakin gehiagorensorrera, klima-aldaketari beraz lagunduz; genetikoki eraldatuakizan diren organismoak sartu dira, eta horrek, besteak beste,hainbat haziren eta dibertsitatearen galera ekarri ditu, bai etaosasunerako kalteak ere, nahiz eta oraindik denak ez diren eza-gutzen; erkidego asko euren lurretatik mugiarazi dituzte enpresahorien interesen arabera, eta haien oinarrizko eskubideetakoasko urratu dizkiete, ipar eta hego globalaren arteko desberdin-tasunak eta emakumeen eta gizonen artekoak areagotu egindira, eta hemen eta han, nekazari txikiak eta familiako nekaza-ritza desagerraraztea bultzatu dute. Eta hala eta guztiz ere edo,hobe esanda, horregatik guztiagatik, FAOren azkeneko txoste-naren arabera, 805 milioi lagunek gose kronikoa pairatzen dute,eta egoera horrek bereziki eragiten die emakume eta haurrei2,eta landa-guneetako biztanleei3. Beraz, eredu agroindustriala eli-kagaietara heltzea bermatzen ez duen eta ekologian, kliman, eli-kaduran, gizartean eta ekonomian urrakortasuna eragiten dueneredua da4.

Horren aurrean, eta elikadura burujabetza zer den definitzeko,La Vía Campesina-k, Nyeleniko Deklarazioan esandakoa (2007)jasotzea erabaki dugu:

“Elikadura burujabetza herriek elikagai nutritiboak eta kulturalkiegokiak izateko duten eskubidea da; edonorentzat eskuragarriak,eredu iraunkorrean eta ekologikoki ekoiztuak diren elikagaiak, he-rriak berak elikapen zein ekoizpen-eredua erabakitzeko es-kubidea bermatzen duena. Horrek, elikagaiak ekoizten,banatzen eta kontsumitzen dituztenak elikadura-politiken etasistemen erdigunean jartzen ditu, merkatuen eta enpresen es-kakizunen gainetik. Etorkizuneko belaunaldien interesak de-fenditzen ditu, eta haiek hartzen ditu kontuan. Egungo

I. I. ELIKADURA BURUJABETZA:IKUSPUNTU INTEGRALA,IREKIA ETA ALTERNATIBOA

1. “FAOren asmo batek bultzatuta, 60.eko hamarkadan eta70.eko hamarkadaren hasieran, Hirugarren Munduko hain-bat herrialdeetan gertatu zen ekoizpen handiko hazien neka-zaritza-tekniken garapen eta hedatze-prozesua. Mugimenduhori 1963an hasi zen; urte hartan, Elikadurari buruzko Mun-duko Kongresu baten ondorioz, mundu mailako nekazaritza-garapenerako plan bat bultzatzea erabaki zuen FAOk (WorldPlan for Agricultural Development). Munduko biztanleen ko-purua hazteak eragindako elikagaien behar gero eta handia-goa izan zen nekazaritzako ekoizpena handitzea bilatzekojustifikazioa, eta, besteak beste, Ford eta Rockefeller funda-zioen laguntza jaso zuen. Hori lortzeko, “errendimendu han-diko barietateetako” haziak garatzen hasi ziren (HYV,ingeleseko siglengatik), batez ere garia, artoa eta arroza (…).Hegoa hiztegia, http://www.dicc.hegoa.ehu.es/listar/mos-trar/192. 2. El Estado de la Inseguridad Alimentaria en el Mundo2014, FAO, Elikadura eta Nekazaritzarako Erakundea, hemeneskuragarri:http://www.fao.org/publications/sofi/2014/es/

3. “Landa-eremuetako pobreetako asko, iraupeneko ekoiz-leak, familia-nekazariak edo lurrik gabeko nekazariak. Horieigehitu behar zaizkie arrantzaleak, artzainak eta basoan bizidiren biztanleak, ekoizpen-bitartekoetarako irispide muga-tuarekin”, (informazioaren iturria,http://www.fao.org/about/what-we-do/so3/es/). 4. “Soberanía alimentaria”, Fernández, Gonzalo, en Dicciona-rio critico de empresas transnacionales, Hernández, Gonzálezy Ramiro (2012).


7

merkataritza libre eta korporatiboari eta elikadura-araubideariaurre ekiteko eta hura desegiteko estrategia eskaintzen digu; baieta elikagaien, nekazaritzaren, artzaintzaren eta arrantzaren sis-temak bideratzeko eta tokian tokiko ekoizleek kudeatu ahal iza-teko ere. Ekonomia-burujabetzak tokiko ekonomiak eta tokikomerkatuak eta nazionalak lehenesten ditu, eta nekazariei etanekazaritza familiarrari, ohiko arrantzari eta betiko artzaintzariematen die boterea; elikagaien ekoizpena, banaketa eta kon-tsumoa ingurumen jasangarritasunaren, jasangarritasun sozialeta ekonomikoaren oinarrian jartzen du. Elikadura burujabetzakmerkataritza gardena bultzatzen du, herri guztientzat diru-sarreraduinak eta kontsumitzaileek euren elikadura eta nutrizioa kontro-latzeko duten eskubidea bermatzen dituen merkataritza, alegia.Gure lurrak, gure lurraldea, gure ura, gure haziak, gure abereaketa bioaniztasuna kudeatzeko eta horietara iristeko eskubideaelikagaiak ekoizten ditugunon eskura egon dadin bermatzen du.Elikadura burujabetzak harreman sozial berriak ekartzen ditu, za-palkuntzarik gabeko harremanak eta gizonen eta emakumeen,herrien, jatorri desberdinen, klase sozialen eta belaunaldien ar-teko desberdintasunik gabeko harreman berriak”.

1.2. Elikadura burujabetzaren ikuspegia ulertzeko gakoakDefinizio zabal eta aberats horri esker ikus dezakegu elikaduraburujabetzaren ikuspuntutik elikadura funtsezko eskubide gisadefenditzen dela, eta ez salgai huts gisa. Ondasun guztien mer-kantilizazio eta pribatizazioa; bioaniztasunaren suntsiketa etanaturaren espoliazioa; mugarik gabeko hazkunde eta kontsu-mismo eredua ezartzea; pertsonen eta herrien arteko desber-dintasunean oinarrituriko gizarte-eredua eraikitzea ezaugarridituen eredu hegemonikoaren aurrean, elikadura eta nekazari-tzan oinarrituriko ekonomiak erdigunean jarriko dituzten eta ja-sangarritasun ekologikoa, ekonomikoa eta soziala bermatukoduten ordezko aukerak erabaki eta eraikitzeko herriek duten es-kubidea errebindikatzen du elikadura burujabetzak.

Horrela, ikuspuntu hori ulertzeko funtsezkoak diren hiru gakoidentifika ditzakegu: • 1. gakoa. Elikadura burujabetzaren oinarria erabakitzeko es-

kubidea da, herriek euren elikadura-sistema definitzeko etaeuren iritziz egokiak diren politikak garatzeko gaitasuna, zereta nola ekoiztu, zer eta nola banatu, zer eta nola kontsumituzehazteko... Beraz, herriak subjektu burujabe definitzen ditu,aukera horiek eraikitzeko ahalmena duten subjektu gisa.Merkatuei, enpresa handiei, nazioarteko erakundeei edo es-tatuei eta euren interes geopolitikoei ematen dieten zentra-litatearen aurrean, herriek eta pertsonek euren testuingurueta errealitateei egokiturik dauden eta xede nagusi gisa on-gizatea eta ez ahalik eta etekin handiena lortzea duten or-dezko aukera sozialak, ekonomikoak eta politikoakeraikitzeko duten autonomia errebindikatzen du elikaduraburujabetzak. Horrela, definizio horretan Burujabetza kon-tzeptuak duen zentralitatea berreskuratzen dugu.

• 2. gakoa. Elikadura burujabetza nazioarteko nekazarienmugimendutik datorren ikuspegia da. Ez da eremu akade-mikotik ez erakunde instituzionaletatik edo administrazioe-tatik garatzen. Nekazariengandik eurengandik sortu etaeraikitzen da. Horrek esan nahi du ekintzarako eta praktika-rako proposamen politikoa dela; ahalduntze eta ezagupenkritikoaren sorkuntza-prozesuen sustapenean oinarritzendela, eta aukera horien eraikuntza kolektibo eta herritarrarenalde egiten duela.

• 3. gakoa. Elikadura burujabetza eredu alternatiboen erai-kuntza bi pilaretan oinarritzen du: nekazaritzan oinarritu-riko ekonomien eta haiei atxikiriko ekoizpen, banaketa etakontsumo sistemen defentsa; eta agroekologia, aukera ho-rien eraikuntza definitu behar duen ikuspegi gisa, bai alderditeknikoenetik bai alderdi soziekonomiko eta politikotik.


8

Bigarren alderdiari dagokionez, agroekologiak “nekazaritza-prozesua ingurumeneko alderdiek, alderdi ekonomiko, sozial etakulturalek osaturiko sistema gisa ikusten du; eta haren xedeaosagaietako baten produktibitatea handitzea ez ezik, sistemabere osotasunean optimizatzea eta sostengagarritasunari den-boran eta espazioan eustea da" (Alteri, et al, 2000). Hortaz, eli-kagaien ekoizpena aztertzeaz gain, begirada zabaldu behar da,eta horiek sortzen diren errealitatearen elementu nagusiak txer-tatzen dira, jasangarritasuna ardatz. Agroekologia honela definidaiteke: “baliabide naturalen maneiu ekologikoa, baliabide horienmaneiu industrialaren egungo ereduaren aurrean aukerak aur-kezten dituzten ekintza sozialen bidez, potentzial endogenotiksortutako proposamenak abiapuntu hartuta eta ekoizpenareneta produktuen aukerako zirkulazioaren eremuetatik bestelakogarapena lortu nahi dutenak. Guztia, krisialdi ekologiko eta so-zialari aurre egiten lagunduko duten ekoizpen eta kontsumo erakezarri ahal izateko, eta horrela, neoliberalismoari eta globalizazioekonomikoari aurre egin ahal izateko.” (Sevilla Guzmán, 2006).

Hortaz, diziplina anitzeko ikuspegia da, jasangarritasunarenhiru dimentsio erakusten dizkiguna: ekologikoa (ezagupen tra-dizionalak, sistema integratu eta anitzak, ekoizpen estentsiboa,teknika ekologikoak, ondasun naturalen maneiu sostengagarria,energia eraginkortasuna eta kontsumo baxua, etab.); sozioeko-nomikoa ("nekazaritza eta elikagaigintzako tokiko sistemak”, ba-naketa-sistema bidezkoak, tokikoak sustatuta, ekoizle etakontsumitzaileak atxikita, etab.); eta dimentsio sozio-politikoa

(ekoizpen hori gertatzen deneko botere-harremanak aldatzekopremia eta desberdintasunei –generoa, adina, ipar-hegoa, kla-sea,– aurre egitea azpimarratzen dituena, aukera horien erai-kuntza kolektiboa bultzatuz)5.

La Vía Campesinak6 argi eta garbi zehazten du agroekolo-giaren eta nekazaritzan oinarrituriko ekonomien arteko lotura,erabil daitezkeen termino desberdinak eta sarritan teorikoagoakdiren eztabaidak alde batera utzita. Horrela, “nekazaritza jasan-garria nekazaritzako metodo tradizionalen aurkikuntzaren etabirbalorizazioaren eta praktika ekologiko berrien berrikuntzarenarteko konbinazioa da ... (...) Printzipio horiek nekazaritzarenerrealitate desberdinetara aplikatzeak nekazariak bereak dituenekoizpen-sistemez aktiboki jabetzea eskatzen du, eta tokiko eza-gupenera, asmamenera eta berritzeko gaitasunera egokitzea.Finka txiki xamarrez ari gara, nekazari-familiek edo erkidegoekgobernatzen dituztenak. Finka txikiek bioaniztasun funtzionalagaratzea ahalbidetzen dute, ekoizpen dibertsifikatuak maneiatuz,eta laboreak, zuhaitzak eta animaliak txertatuz. Nekazaritza motahorretan ez da behar kanpoko sargairik, edo gutxiago behar dira;gehiena finkan bertan ekoitz daitekeelako.”

Etxalde mugimenduarentzat7 nekazaritza iraunkorra da elika-dura burujabetzaren oinarria. Nekazaritza iraunkorraren defini-zioa ondorengo ardatz hauetan oinarrituta dago: baserritarrenautonomia eta transmisibilitatea, hurrengo belaunaldiei baserria-ren katean irauteko aukera emanez; produkzioaren banaketa,baserritar guztiek ekoizteko duten eskubibea defendatuz, pro-

dukzio banaketa orekatu baten bidez; naturarekin bat lan eginez,natura errespetatuz ekoizten duen eredu bat sustatuz; kalita-tezko produktua, zuzen-zuzen lotuta produzitzeko eta eralda-tzeko ereduei, eta kontsumitzaileari ahalik eta gardentasunikhandiena bermatuz; tokiko garapena, baserritar produkzio ere-dua bizirik dauden herri eta ingurune mantentzearekin lotuz; etabertoko kontsumorako ekoizpena, bertoko merkaturako ekoiztuzgero (kalitatea eta kopurua zainduta) garapena orekatuagoa lor-tuko bait da.

Hau da, nekazaritzako ekonomiak, neurri txikiagoko ekoizpen-sistemak dira, tokikoak, anitzak, hurbileko banaketa- eta merka-turatze-sistemetan oinarrituak, eta kooperazioa etaautokudeaketa gisako balioak lehenesten dituztenak; ereduagroekologikoaren dimentsio guztiak garatzeko gaitasun eta po-tentzialtasun handiena dutenak dira8. Beraz, elkarri lotuta ulertubehar diren bi elementu eta elikadura burujabetzaren proposa-menerako ezinbestekoak direla esan daiteke.

Gure ustez, hiru gako horiek garrantzitsuak dira agiri honetanjaso dugun tokian tokitik abiatuta proposamen alternatiboen erai-kuntzarako marko gisa; izan ere: - Burujabetzaren defentsatik eta erabakitzeko eskubidetik abia-

puntu bat eskaintzen digute, zergatik bat.- Nork horrek duen garrantzia agerrarazten digute, eta baserri-

tarren, kontsumitzaileen, pertsonen eta herrien parte-hartzeahaldunduari funtsezko garrantzia ematen zaio.

- Eta zer eta nola horiek bideratzen laguntzen digu, eta garapenamugarik gabeko ekoizpen eta hazkunde ekonomiko gisaulertu beharrean, ekologiaren, gizartearen, ekonomiaren etapolitikaren ikuspuntutik jasangarriak diren ereduen eraikun-tzaren aldeko apustua egiten da.


9

5. Kontsultaturiko erreferentziak: Agroecología. Teoría ypráctica para una agricultura sustentable, Miguel Altieri yClara Nicholls, hemen eskuragarri: http://www.am-biente.gov.ar/infotecaea/descargas/altieri01.pdf; Agroeco-

logía y soberanía alimentaria, Cristina Enea, hemeneskuragarri: http://www.cristinaenea.org/haziera/pa-gina.php?queidioma=1&pg=117; Agroecología y soberaníaalimentaria: alternativas a la globalización agroalimenta-

ria, Sevilla Guzmán, hemen eskuragarri: http://institucio-nal.us.es/compromiso/libreconf/docs/agroecologia.pdf;Atributos agroecológicos de sustentabilidad: manejo com-parativo indígena y convencional, Roger Martínez, hemeneskuragarri: http://www.cristinaenea.org/haziera/doku-mentuak/14%20Manejo%20ind%C3%ADgena%20e%20industrial.pdf; La Vía Campesina y Agroecología, Peter M.Rosset y María Elena Martínez-Torres, hemen eskuragarri:http://viacampesina.org/downloads/pdf/openbooks/ES-09.pdf.

6. El libro abierto de La Vía Campesina, celebrando 20años de luchas y esperanza, hemen eskuragarri:http://www.viacampesina.org/es/index.php/acciones-y-eventos-mainmenu-26/17-de-abril-dde-la-lucha-campe-sina-mainmenu-33/49-uncategorized/articles/1732-el-libro-abierto-de-la-via-campesina-celebrando-20-anos-de-luchas-y-esperanza

7. TTIP-TAFTAren aurrean Nekazaritza iraunkorra eta eli-kadura burujabetzaren garaia da, hemen eskuragarri:https://drive.google.com/file/d/0B3nyLyf2hTxiSG56WmZKWGNZc2c/view?pli=1

8. “Nekazaritza-ekonomia autonomia ekologiko, ekono-miko eta kulturala ezaugarri dituen eredua dela esan dai-teke; tokiko baliabideetara iristeko eta horiekaprobetxatzeko berdinkidetasunera jotzen duena; ekoiz-pen maila altua duena, bertako kideen oinarrizko premiakasetzeko lain; ekonomia ez-monetarioa da eta ez dago ete-kinetara bideratuta, ugalketara baizik; eta ez da ekonomiapredatzailea eta ez ditu pertsonak ustiatzen”. David Gallar,Revista Soberanía alimentaria, biodiversidad y culturas,12. zk, 2013ko otsaila.

1.3. Elikadura burujabetza: ikuspuntu integrala, irekia etaalternatiboa Definizio horretatik eta aurkezturiko gakoetatik abiatuta, atalariamaiera emateko, elikadura burujabetzari buruz proposatzendugun ikuspegia ikuspegi integral, ireki eta alternatibo gisairudikatu nahi genuke. Integrala, lehen esan dugun bezala, elikagaiak salgai hu-

tsaren ordez funtsezko eskubide gisa defenditzetik hasita, gai-nerako eremu sozial eta ekonomikoetan gertatzen direnharreman eta dinamikei modu kritikoan ekiten dien ikuspegiadelako. Kontua ez da “jaten duguna eraldatzea” soilik, horrekdakarren guztiarekin; elikagaien ekoizpen eta kontsumo horigertatzen den errealitatea bera eraldatzea baizik. Gainera, eli-kadura-burujabetzak eraldaketa horiek hainbat mailatan ger-tatzea proposatzen du: gure gizarteak egituratzen diren balioedo printzipioak, antolakuntza moduak eraikitzeko erak, arlopublikoa eta politika eta araudi zehatzak, eta mikroenean ereaukerako ekimenetarako proposamenak. Irekia, eraikitzen ari garen ikuspegia delako, bestelako pro-

posamen politiko batzuekin mintzo delako eta haiengandik ja-sotakoa txertatzen duelako, hala nola, ekonomia feminista,

ekofeminismoa, ekonomia sozial eta solidarioa, ekonomiaekologikoa, desazkundea, ongizate komunaren edo Ondo Bi-zitzearen ekonomia. Elikadura burujabetzaren proposamenpolitikoa, ikuspegi solidoa den arren, ez da planteatu ikuspegiitxi eta baztertzaile gisa, eta horregatik joan da ikuspegi poli-tiko horietatik ekarpenak jasotzen, bai eduki teorikoei bai edukipraktikoei dagokienez. Ez dago errezeta itxirik, beste batzue-kin batera definitzen ari garen bideak bai, ordea.

Eta alternatiboa; izan ere, pobrezia, bazterkeria, planeta-ren mugak gainditzea, desberdintasuna eragiten dituen ereduhegemoniko baten aurrean, ikuspegi honek horren ordezkoeredu sozial eta ekonomikoa proposatzen duelako, jasanga-rritasun ekologiko, ekonomiko eta sozialean oinarritzen deneredua. Elikadura burujabetzak merkatuak eta metaketa des-zentratzea eta bestelako ereduak eraikitzea proposatzen du,bizitzaren jasangarritasuna –dimentsio guztiak kontuan har-tuta– helburu izango duena. Gainera, egiteko beste modurikez dagoelako ideiaren aurrean, elikadura burujabetzaren ikus-pegiak aukera askatzaileak eraikitzea posible dela defenditzendu.


10

1. KOADROA

1. GakoaErabakitzeko eskubidea

2. GakoaAlternatiben eraikuntzakolektibo eta herritarra

3. GakoaEkonomia baserritarrak eta

agroekologia


INTEGRALA IREKIA

ALTERNATIBOA


Elikadura burujabetzari buruz gehiago:

El libro abierto de La Vía Campesina. Celebrando 20años de luchas y esperanza. Hemen eskuragarri:http://www.viacampesina.org/es/index.php/ac-ciones-y-eventos-mainmenu-26/17-de-abril-dde-la-lucha-campesina-mainmenu-33/49-uncategorized/articles/1732-el-libro-abierto-de-la-via-cam-pesina-celebrando-20-anos-de-luchas-y-espe-ranzaDocumentos políticos de La Vía Campesina, Mozam-bikeko 5. Konferentzia, hemen eskuragarri:http://viacampesina.org/es/index.php/publica-ciones-mainmenu-30/943-documentos-politi-coslvcLa Vía Campesinaren Nazioarteko VI. Konferentzia-ren txostena, Jakarta, hemen eskuragarri:http://viacampesina.org/es/index.php/publicacio-nes-mainmenu-30/2077-hidup-petani-hidup-in-forme-de-la-vi-conferencia-internacional-de-la-via-campesina

EHNE, La Vía Campesina. Las luchas del campesi-nado en el mundo, hemen eskuragarri:http://issuu.com/baserribizia/docs/viacas Veterinarios sin Fronteras, Una injusticia llamadaPAC, hemen eskuragarri:http://cdr.mprieto.com/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=8&Itemid=12Elikadura burujabetza munduan eta Euskal He-rrian, Etxalde, hemen eskuragarri: http://www.ba-serribizia.info/index.php/multimedia/documentos/doc_details/216-etxalde-elikadura-burujabetza-munduan-eta-euskal-herrianTTIP-TAFTAren aurrean Nekazaritza iraunkorra etaelikadura burujabetzaren garaia da, hemen esku-ragarri:https://drive.google.com/file/d/0B3nyLyf2hTxiSG56WmZKWGNZc2c/view?pli=1 Baserri Bizia. Elikadura Burujabetza lantzen aldiz-karia, hemen eskuragarri: http://www.base-rribizia.info/index.phpEtxalde. Nekazaritza iraunkorra aldizkaria, hemeneskuragarri: http://www.elikaherria.eus/portfo-lio-types/etxalde-2/Soberanía alimentaria. Biodiversidad y culturas al-dizkaria, hemen eskuragarri: http://www.sobera-niaalimentaria.info/(Bideoa) La lucha de La Vía Campesina, hemen es-kuragarri: http://tv.viacampesina.org/La-Via-Campesina-en-movimiento?lang=es

11


12

BESTELAKO IKUSPEGI POLITIKO ALTERNATIBO-EKIKO TOPAKETEI ETA SINERGIEI BURUZAipatu dugun bezala, elikadura burujabetza bestelako propo-samen politiko batzuekin mintzo da eta haiengandik jasotakoatxertatzen du, hala nola, ekonomia feminista, ekofeminismoa,ekonomia sozial eta solidarioa, ekonomia ekologikoa, desaz-kundea, ongizate komunaren edo Ondo Bizitzearen ekonomia.Gure ustez, lehentasunezkoa eta premiazkoa da une honetanaliantzak eraikitzea eta agendak kutsatzea. Praktikan honelagauzatzen ari da: elikadura burujabetza, edo haren proposa-menetako asko, mugimendu edo erakunde sozialen agendariedo errebindikazioei atxikitzen ari zaizkie, bai eta nekazarienmugimendua erakunde feministekin, indigenekin, hirietakoerakundeekin, desazkundearen aldekoekin aspaldidanik erai-kitzen ari den elkarrizketa eta aliantzarako espazioetan ere.

Ezin gara gelditu paradigma alternatibo horietako bakoitzakzer proposatzen duen zehazten. Bai esan dezakegu, aldiz,egunerokoan, esperientzietan, pertsonen bizimoduan uztar-turiko ikuspuntuak partekatzen dituztela denek. Ez dira erre-alitatetik isolaturiko kontzeptu teorikoak, errealitatea aldatzekoasmoz sortuak dira, duintasuna eta justizia soziala xede. Ho-rietako bakoitzak begirada kritikoa ematen dio egungo ereduekonomiko kapitalista eta patriarkalari, eta azterketa honetakoelementuetako batzuek nabarmendu eta horiei buruzko pro-posamena egiten du. Baina uste dugu, orokortasunera jotzekoarriskuan egon arren, guztien arteko sinergiak eta topaguneakidentifika ditzakegula. - Alderdi ekonomikoaz jabetu eta beste esan nahi bat

eman behar zaio, ikuspegiak zabalduz, dimentsio berriaktxertatuz, merkatu kapitalistak, hazkundea eta etekin eko-nomikoa, eta mugarik gabeko kontsumismoak helburuizan behar ote duten kolokan jarriz; eta gaiaren gune-gu-nean bizitzaren jasangarritasuna jarriz, gizakion bizitzaez ezik naturarena eta gainerako izaki bizidunena ere.

- Ordezko aukera horien eraikuntza kolektiboari etaparte-hartzeari emandako garrantzia. Demokrazia liberalordezkatzailea oso formatu estu eta mugatua da, egile fe-minista batzuek proposatzen duten bezala, bizitzea mereziduten bizitzak definitzeak dakarren erronkarako.9 Beraz,funtsezkoa da pentsatzea nola eraikiko ditugun eredu ho-riek parte-hartze zabal eta kalitatekoan oinarrituta, aniz-tasuna bermatuta, eta horretarako eta komuna denaantolatzeko behar ditugun prozesu eta espazioez horni-

tuta. Zer egin nahi dugun soilik ez, nola eta noren arteanegingo dugun ere oso garrantzitsua da.

- Hirugarrenik, indibidualismo kapitalistaren defentsaren au-rrean, erkidegoari, harremanen alderdiari, indibidualareneta kolektiboaren arteko beharrezko loturari ematen zaiongarrantzia. Bitariko zentzuan, behinik behin: alde batetik,abiapuntutzat “pertsonala politikoa da” hartzen da, hau da,gure bizitzan norbanako gisa hartzen ditugun erabakiek era-gin politikoa dutela; beraz, utopiek, proiektu politiko eraldat-zaileak ere pertsonen balioen, aldaketen eta portaerenaldaketatik etorriko dira, ezinbestean, eta bestetik, eutsi nahidugun bizitza hori garatzeko espazioa erkidegoa da, hau

1. OHARRA


13

Hainbat erreferentzia...Ekonomia solidarioa eta ekonomia feminista:agenda baterako elementuak, Miriam Nobre,hemen eskuragarri: http://www.economiasolida-ria.org/files/Papeles%2004%20eus.pdf Subversión feminista de la economía. Aportes paraun debate sobre el conflicto capital-vida, AmaiaPérez Orozco, hemen eskuragarri:http://www.traficantes.net/sites/default/files/pdfs/map40_subversion_feminista.pdfGutxiagorekin ongi bizitzea. Justizia-irizpideekinmuga fisikoetara doitzea. Yayo Herrero, Manu Ro-bles-Arangiz Institutua, hemen eskuragarri:http://www.mrafundazioa.eus/eu/dokumenta-zio-zentrua/ingurumena/gutxiagorekin-ongi-bizi Diálogos sobre Economía Social y Solidaria enEcuador: Encuentros y desencuentros con las pro-puestas para otra economía, Yolanda Jubeto et al,Hegoa, hemen eskuragarri: http://publicacio-nes.hegoa.ehu.es/publications/318Cooperación internacional y movimientos socialesemancipadores: bases para un encuentro necesario,“Capítulo 1, Movimientos sociales como sujetos es-tratégicos de emancipación”, Fernández, Ramiro yPiris, Hegoa, hemen eskuragarri: http://biblio-teca2012.hegoa.efaber.net/registros/19540Privatizando Europa. La crisis como tapadera paraconsolidar el neoliberalismo, TNI, hemen eskuraga-rri:http://www.tni.org/sites/www.tni.org/files/download/privatising_europe-es.pdfEl procomún y los bienes comunes, Dossier Econo-mistas sin Fronteras 16. zk., hemen eskuragarri:http://ecosfron.org/ecosfron/wp-content/uplo-ads/DOSSIERES-EsF-16-El-procom%C3%BAn-y-los-bienes-comunes.pdf (Bideoa) Agronautas (nekazaritza, energia eta eko-logia, arkitektura eta teknologia, politika eta gizar-tea), hemen eskuragarri:https://www.youtube.com/watch?v=0lwK-odnN1k

9. De vidas vivibles y producción imposible, Amaia PérezOrozco, hemen eskuragarri: http://www.decreci-miento.info/2012/02/de-vidas-vivibles-y-produccion.html

da, harremanetan oinarrituriko bizitza, urrakorra, zaintzeabehar duena, eta ondorioz, berdintasuna, justizia, elkarta-suna, interdependentzia, elkarrekikotasuna gisako balioetanoinarrituriko harreman sozial berriak eraiki beharraren ga-rrantzia.

Ikuspegi alternatibo horien egituraketa eraikuntza bideandago, eta hainbat mugimendu sozialen jardunean eta agende-tan gertatzen ari da, batik bat. Pentsamendu bakarraren ideia-ren aurrean, badira aukerak, eta gure ustez kontuan hartu ahaleta behar dira eraldatzeko borondatea duten administrazio pu-blikoentzako ikuspegi edo marko gisa.

LURRALDEA ETA TOKIKOA

14

2.1. Zergatik da lurraldea elikadura-burujabetzarakoeremu estrategikoa?Hainbat definizio aurki ditzakegu “lurraldea” zer den ulertzeko,eta gainera, ikuspuntu askotatik erabiltzen den hitza ere bada.Hala ere, agiri honetan, lurraldea bizi garen planetaren zatihori dela ulertzen dugu: aldi berean, paisaia, ekosistema etabertan bizi diren talde sozialak diren espazio hori. Finean, gureproposamenaren ardatza den burujabetza gauzatzeko leku fi-sikoa.

Beraz, lurraldeari buruz ikuspegi integral batetik hitz egiteanhonako alderdi hauek hartzen ditu: alderdi ekonomikoa, lurral-dea baliabideen iturri gisa; harremanei eta boterearen jardu-nari dagokien alderdia; ingurumenari dagokiona, gizakion etanaturaren arteko harremana; eta alderdi kultural eta sinboli-koa, lurraldea identitate horren funtsezko erreferente ere ba-delako10. Ikuspegi horretatik, lurraldea estrategikoa daelikadura burujabetzak proposatzen duen ordezko aukera horipraktikan jartzeko eta eraikitzeko, aurreko atalean aurkeztuditugun dimentsio eta gako guztiak gauzatzeko eta errealitatebihurtzeko.

Hainbat arrazoi ditugu baieztapen hori egiteko. Lehenagoaipatu dugun bezala, elikadura burujabetzak gizarte-antola-menduaren eraldaketa integrala proposatzen du, ezinbesteanlurraldeari eta pertsonen bizitzari loturiko eraldaketa. Elikaduraburujabetzarako lurra, lurraldea, tokikoa funtsezkoa da bizi-alternatibak abian jarri eta eraikuntza kolektiborako eremuestrategiko gisa.

Elikadura burujabetzaren oinarri diren hiru gakoak gogora-tuz (erabakitzeko eskubidea, eraikuntza kolektiboa eta neka-zaritzan oinarrituriko ekonomiak eta agroekologia), honakohau esan daiteke tokiko eremuari buruz:

• Bestelako erabaki-esparru batzuetako lege eta araudienmende egon arren, erkidegoek autonomiarik handienaduten eremua da.

• Eta eremu estrategikoa da lurrari, nekazarien bizimoduari,hurbiltasunari loturiko eta ekologikoki, sozialki, politikokieta ekonomikoki sostengagarriak diren nekazaritza eta eli-kagaigintza sistema horiek, zeinetan funtsezkoa denekoizten dutenen eta kontsumitzen dutenen arteko loturaeta erantzukizunkidetza, birkokatzeko eta garatzeko.

• Ikuspegi politiko hori proiektu konkretuetan gauzatzeaahalbidetzen du, zeinak gertatzen diren testuinguru etaerrealitateetan bertan eta haietarako sortzen diren.

• Gure ustez, espazio horretan ulertzen da hoberen pertso-nen ongizatea eta zoriontasuna ez dagoela zuzenean lo-tuta makro gisako hazkunde ekonomikoko adierazleei;aitzitik, zentzu zabaleko ondo bizitze horrekin du zeri-kusia, gaitasunekin, askatasunarekin, autonomiarekin,denborarekin... eta oinarrizko alderdi horiei gure proiek-tuen definizioan txertatzea errazten du.

• Alternatiben eraikuntza kolektiboa ahalbidetzen du,parte-hartzeko prozesu hurbilak diseinatzea eta abian jar-tzea.

• Eta harremanen eremuak eta erkidegoarenak proposa-men horien eraikuntzan duten garrantzia ikustea ahalbi-detzen du.

10. Iturria : http://www.viacampesina.org/downlo-ads/pdf/sp/Cartilla_Tierra_y_Territorio_CLOC_VC_Para-guay.pdf)

II. LURRALDEA ETA TOKIKOA.ELIKADURA-BURUJABETZARAKOEREMU ESTRATEGIKOAK

EREMU ESTRATEGIKOAK

15

Tokiko elikadura burujabetzaren ikuspegitik politikak sustatunahi dituzten administrazioentzat tresna izan nahi du testuhonek. Argitu behar dugu guk tokikoa esatean ez dugula lo-kalista edo erredukzionista esan nahi, baizik eta globalare-kiko elkarreragin eta harremanean beti. Ezin ditugu gurehurbileko testuinguru eta errealitateak aztertu egiturazko arra-zoi globalek haiei nola eragiten dieten ulertu gabe. Hainbatdesberdintasunen eragilea den eredu hegemonikoaren azter-ketari zein haren aurreko aukerei dagokienez, gure proposa-menen abiapuntua elkarrekiko dependentzia horretan dago.La Vía Campesina, berez, adibide bikaina da tokikoa/globalaegituraketa-proposamen hori ulertzeko.

2.2. Elikadura burujabetza proiektu kolektibo eraldatzaileizateko bestelako politika publiko posible batzuk Beraz, lurraldea eta tokikoa dira proiektu kolektibo eraldatzailehoriek garatzeko espazioa. Lurraldea liskarrean den eremuaere bada, eta bertan hainbat proposamen eta eragile, intereseta ikuspegi ugari aurki ditzakegu. Eta hor ere aurkituko ditugueremu publikoaren kudeaketa edo politika publikoak, zeinetarabideratuta dagoen dokumentu hau. Eremu publikoa ulertzekobeste modu baten aldeko apustua, ondasun erkidetik hurbilagoeta bizitzaren, eskubideen, ondasun naturalen pribatizazio haz-korretik urrunago dagoena... Eremu publikoa kolektiboki ja-betzan hartzeko espazio gisa, eta politika publikoakeraldaketa bultza dezakeen tresna gisa; jakina horiek ez direlabizimodua antolatzeko bide posible bakarrak, baina, gure ustez,pertsonei eta kolektiboei nolabaiteko ongizatea bermatzeko ze-regin garrantzitsua eduki behar du11.

Elikadura burujabetza moduko ikuspegi bat administrazio pu-

blikoek bere egin eta gara dezaketen edo ez eztabaida irekiada. La Vía Campesina-ren iritziz, beste parametro batzuetatikabiatuta bestelako politika publiko batzuk eraikitzea nekazarienmugimenduaren borroka-eremua zen eta da. Horrela, proposa-men zehatzak egiteaz gain, eragiteko ahalegin handia egitenda kanpainen eta mobilizazioen bidez, eta 2013an, Jakartanegin zen LVC-ren VI. Konferentziaren txostenean jasotzen zenbezala, "mugimendu askok lortu dute elikadura burujabetza, ne-kazaritzako erreforma eta agroekologia tokiko, herrialdeko edoestatuko, nazioko edo eskualdeko politiketan txertatzea”. Beraz,nekazarien mugimenduko agendako alderdi garrantzitsuetakobat da12.

Agiri honek ekarpen txiki bat izan nahi du bide horretan. Po-litika publiko horiek eraikitzen, pentsatzen, diseinatzen eta ga-ratzen direneko egungo eredu horri kritikoki begiratzen diogu,jakina, eta gure ustez, gizarteak eremu publikoa bereganatubehar duen unean gaude. Elikadura burujabetza, beste ikuspegieraldatzaile batzuk bezala, bestelako proposamen politikoeneraikuntza orientatzeko ikuspegi gisa barneratzeak, parte-har-

11.Gure proposamena politika publikoei begira egindakoa da, bainaahaztu gabe eremu pribatua eta eremu publikoaz gain, “hirugarren fi-gura ere badela (...) eremu komunala edo herri-eremua. Komunala,ondasun erkideak, komunak, prokomuna, hirugarren figura horiizendatzeko moduak dira eta, gure iritziz, etorkizunerako potentziali-tate handiak ditu eta historian zehar, ondasun sozial, ekonomiko etaingurumeneko ondasun asko sortu ditu. (...) ondasun komunalak edoherri-ondasunak erkidego batek partekatzen dituenak dira (ondasu-nak, baliabideak, prozesuak, gauzak, etab.), eta erkidego hori osatzenduten pertsona guztiek dute horiez gozatzeko, horiek kudeatzeko,erabiltzeko edo ustiatzeko eskubidea (...)” Gure ustez, badira praktikaeta esperientzia batzuek esaten digutenak komunala eta landa-ere-muari edo nekazarien bizimoduari dagokiona oso hurbileko alder-diak direla. Eremu publikorako gure begirada ondasun erkideakikusarazteko eta sustatzeko apustu honi loturik dago. Erreferentziak:Un acercamiento a la gestión de los bienes comunes y las organizacio-nes colectivas en el primer sector en Euskadi, Katilu, hemen eskuraga-rri: http://www.katilu.net/bienescomunes/ca/contenido.html; Elprocomún y los bienes comunes, Economistas sin Fronteras 16. Dos-sierra, hemen eskuragarri: http://ecosfron.org/portfolio/el-proco-mun-y-los-bienes-comunes/.

12. Paul Nicholson-en hitzetan, “Nyéléni-ko aliantzen egituraketa-rako prozesuan -Malin, 2007an-, mugimenduetako 700 lagunek es-katzen genuena tokian tokitik Elikadura Burujabetzarakoproposamenak egituratzea zen, eta hori mundu osoan gertatzen arida. Elikadura eta energia krisialdiak prozesu hori bultzatu besterikez du egin mundu osoan, ezaugarri desberdinekin, baina, finean, eli-kagaiek eta haien inguruko eskubideek eraikuntza sozial demokra-tiko eta automoa, eta merkatuaren objektu bihurtzen gaituen eredusozial eta ekonomikoaren aurkako borroka eskatzen dutela ulertuta”.Gida. Elikadura Subiranotasuna Euskadiko baliabideak eta erakun-deak, Emaús, hemen eskuragarri:http://emauscursos.com/pdf/GUIA+SA+eusk.pdf

LURRALDEA ETA TOKIKOA

16

tzea, erabakiak hartzeko prozesuak, eta eremu publikoaren ku-deaketa eta antolamendua orain arte nola ulertu diren berrikus-tea dakar. Pertsonen eta herrien erabakitzeko gaitasunamugatzeko markoak zabaltzea eta birdefinitzea. Botere publi-koen ikuspegi teknokratiko eta, ustez, neutroaren aurrean, ho-riek ere ordezko agenda eraldatzaileak garatzeko aliatuak, edooztopo handiak, izan daitezkeela ulertzea dakar.

Beraz, bi kontzeptu nagusitzen dira: proiektu kolektiboa etaaliantza. Beste politika horiek, gure ustez, eragile askok osa-tzen duten (baserritar, kontsumitzaile, administrazio publiko, el-karte, bestelako erakunde sozial, proiektu autonomo, besteeragile batzuk) elikadura burujabetzaren aldeko mugimendu za-balaren eraikuntzatik eta horietako bakoitzak duen zeregina etaproiektu kolektibo horiek lortzeko zer ekarpen egin dezakeenbalioestetik etorriko dira. Eta marko horretan, hori guztia ahal-bidetzeko tresna gisa ulertu nahi ditugu politika publikoa, baka-rra izan gabe, garrantzitsuenetakoa baita.

Planteamendu horrek erronka handiak dakartza; hain zuzen,esan nahi du ezin dugula benetako eraldaketari buruz hitz eginadministrazioa bakarrik badoa; oso proposamen tekniko onakegin ditzakegula gure udaletatik baina benetan inplikaturik dau-den pertsonen parte-hartzea eta ikuspegia ez izateagatik, ustelaterako direla; aliantza zabal horren barruan, administrazioakzeregin garrantzitsua daukala aldaketak bultzatzeko eta ahal-bidetzeko; esperientzia autonomoak badirela, eta hori izaten ja-rraituko dutela, autonomoak, eta irakaspen asko emanditzaketela; prozesuak burokratizatzeko arrisku handia dagoela,eta horiei aurre egin behar zaiela; eta elikadura burujabetza pro-posamen konkretuetara ekartzeak indarrak batzea eta etenga-beko eraikuntzan dagoen ataza dela ulertzea dakarrela.

Agiri honetan politika alternatibo horiek garatzeko ideia ba-tzuk aurkeztuko ditugu; eta horretarako, Euskal Herriko udale-rrietan, elikadura burujabetza zer itxura hartzen ari den aztertudugu, bi galderari erantzuteko: zer ari garen egiten eta zeregin ahal izango litzatekeen. Badakigu bidea luzea dela, etagaur eguneko krisi egoerak bestelako erronkak (aukerak) ekart-zen dizkigula, horietako batzuk, gainera, bizi izaten ari gara da-goeneko, eta badugu haiei atxikitzeko aukera, haieiihardesteko aukera edo haiengandik ikasteko aukera.

Testu honetan ez gara geldituko eskumenen eremua aztert-zen. Badakigu udaletan gara daitekeen politikan zuzenean era-giten duen elementua dela, tresnetan eta horretarako dituztenbaliabideetan. Tokian bertan ere gaitasunen gaia konplexu sa-marra eta ez itxia da Euskal Herrian, zenbait eremutan oso de-finizio maila altuarekin, eta badakigu legeetan gertatzen direnaldaketen mende daudela, batzuk oraintsukoak izanik, gainera,

zer ondorio edukiko duen balioesteko dagoelarik13. Horri gaine-ratu behar zaio bertako araudi eta ordenantzak, lurralde histo-riko bakoitzak dituen berezitasunekin, horiek definitzen baituteeskumen maila hori udalaz gaindiko beste erakunde batzuekikoharremana. Azkenik, badira aurreko beste azterketa batzukEHNE-Bizkaiak, Emaus eta VSF-k eginak esaterako, gure ustezinformazio garrantzitsua ematen dute arlo horretan, eta testuhau lantzeko erreferentzia izan dira14.

Horrela, aukera errealei erantzuten ahalegintzeko eta udala-ren eskumenak gainditzen dituzten gaiak proposatzea saihes-teko, politika publikoei eman diegun begirada ez da hortikabiatu, proiektu kolektibo alternatibo ugari horien eraikuntzatikbaizik, eta administrazioak zeregin garrantzitsua izan dezakeeneta izan behar duen hainbat eremutan nola txertatzen diren be-giratu dugu. Jakitun gara, hala ere, sarritan ziurgabetasun etasormeneko espazio batean mugitzen garela. Proposamen honiburujabetzen elkargunea deitu diogu eta ondoko atalean aur-keztuko dugu.

13. Esaterako, Toki Administrazioaren arrazionalizazio eta jasan-garritasunari buruzko 27/2007 Legea, Madrilen, Partido Popula-rren gobernuak emana(http://www.boe.es/boe/dias/2013/12/30/pdfs/BOE-A-2013-13756.pdf) eta beste erkidego autonomo batzuetan, EAE kasu,hari erantzuteko ematen ari direnak, zeinetan udalen eskumena,haien finantzaketa eta administrazioaren gainerako mailekiko ha-rremana gisako gaiak lantzen dituzten (Euskadiko Udalen LegeAurreproiektua, https://www.irekia.euskadi.eus/assets/attach-ments/704/Anteproyecto_de_Ley_Municipal_de_Euskadi.pdf?128949908214. Europa esta Estatu mailako azterketa Elikadura burujabetza-rako politika publikoak. Oztopoak eta aukerak Europako, Espai-niako Estatuko eta EAEko azterketa. EHNE- Bizkaia, Emaus yMugarik Gabeko Albaiariak, 2011, hemen eskuragarri:http://emauscursos.com/pdf/Hitzaurrea+eta+aurkezpena.pdf;http://emauscursos.com/pdf/EAEko+Azterketa.pdf

EREMU ESTRATEGIKOAK

17

BESTE PROPOSAMEN POLITIKO ALTERNATIBOBATZUK

Atal honetan beste proposamen politiko alternatibo batzuk aipatunahi ditugu, gure ustez, interesgarriak direlako: esperientzia ze-hatzak dira, hein batean edo bestean tokitik bertatik udaletik lanegiten dutenak edo behintzat dimentsio hori txertatzen dutenak;iraupen desberdina dute garapen eta ibilbideari dagokienez,baina guztiek ahalegina egiten dute praktikan txertatzeko eta au-kera horiek abian jartzeko gakoak emateko; nolabaiteko loturadute elikadura burujabetzarekin; proposamenen inguruan sarezabalak eraikitzea dute xede, bai gizarte zibil antolatuak bai ad-ministrazio publikoek bultzatuak; eta gure ustez, hainbat ikus-puntu eta eremutako esperientziak izanik, gauza asko dagohorietatik ikasteko. Gure ustez garrantzitsuenak izan daitezke-enak eta Euskal Herrian presentzia dutenak aukeratu ditugu.

Euskal Herriko Eskubide Sozialen karta: “Euskal Herriko Mugimendu Sozial eta Sindikalen Asanbladak”parte-hartze prozesu baten bidez, “Euskal Herriko Eskubide So-zialen Karta” proposatzen du, eta horren helburua da oinarrizkoeskubide ekonomiko eta sozialak bermatzea euskal gizarteaosatzen duten pertsonek bizi-baldintza duinetarako irispidea izandezaten eta euren erabakiak har ditzaten.http://www.eskubidesozialenkarta.com/

Euskal Herriko emakumeen eskubideen kartaEmakumeen Mundu Martxak, nazioarteko sare den aldetik, ema-kumeen eskubideekin munduan zer gertatzen zen aztertzea jarrizuen helburu, eta azterketa horren emaitza gisa EmakumeenMundu Karta landu zuten gizateria osoarentzat. Euskal HerrikoEmakumeen Mundu Martxak lan hori Euskal Herrira ekarri nahiizan zuen, eskubide horien lorpenean aurrera egitea ahalbidetukozuen tresna eraikitzeko, horiek bete daitezen mekanismoak es-katzeko eta borroka feministaren helburuak eta erabili beharrekoestrategiak eguneratzeko.http://www.mundubat.org/archivos/201210/emakeskubideak_es1.pdf

Alternatiba – Bizi!Mugimendu altermundialista da, larrialdi ekologikoaren, klima al-daketaren eta justizia sozialaren eremuetan agertzen diren erron-kei erantzuteko, mundu mailan eta tokian-tokian.

http://www.bizimugi.eu/eu/nor-gira(Bizi!ren erreminta-kutxa, Desazkundeak egindako gaztelerarakoitzulpena) https://drive.google.com/file/d/0B3JZMgatFbZ4YlIwUVN-yalZWTmM/view?pli=1

Udalerrietatik abiatutako elikadura burujabetzaren aldekokarta - REASEkonomia Sozial eta Solidariorako Estatuko Sareak deituta, Za-ragozan, 2014ko azaroaren 27, 28 eta 29an egin zen EkonomiaSozial eta Solidarioari buruzko I. Nazioarteko Kongresuaren bai-tan landutako dokumentua. Lanketa, elikadura burujabetzareninguruan esperientzia handia duten erakunde, sare eta eragilepolitiko eta sozialek osatutako lan-mahai batean egin zen.http://www.economiasolidaria.org/files/CARTA_POR_UNA_SO-BERANIA_ALIMENTARIA_DESDE_NUESTROS_MUNICI-PIOS.pdf

Trantsizioan dagoen mugimendua. Energia-burujabetza-ranzko trantsizioan dauden udalerriakTrantsizioan dagoen mugimenduak, Petrolioaren Goi-muga,Klima Aldaketa eta Krisialdi Ekonomikoaren erronkei sormenezaurre egiteko antolatzea erabaki duten gero eta pertsona gehia-goren ahalegina metatzen du, eta euren erkidegoetan ekimenakabiatzen dituzte (auzo, herri, uharte, auzune, hiri, eta abarrean)bizirauteko eta ongizate gaitasuna handitzeko, materia energe-tiko fosilen eskuragarritasuna murriztearen eta baliabide natura-len gainbehera orokorraren eta klimaren nahastearen ondoriozdatozen urteetan biziko ditugun aldaketa garrantzitsuei begira.http://movimientotransicion.pbworks.com/w/page/21695346/Mo-vimiento%20de%20Iniciativas%20de%20Transici%C3%B3n

Guztion onerako ekonomia - udalerriakSistema ekonomiko alternatiboa proposatzen da, Guztien one-rako balioen inguruan eraikia. Guztion onerako ekonomia politi-karen, ekonomiaren, eta gizartearen aldaketarako bultzada da,zaharraren eta berriaren arteko zubia. Guztien onerako udalerrienSarea osatzen ari dira. http://economia-del-bien-comun.org/es/content/la-idea

2. OHARRA

BURUJABETZEN ELKARGUNEA

18

III. ELIKADURA BURUJABETZA:EUSKAL HERRIAN BESTELAKOBIZIMODU-EREDUAK LORTZEKOBURUJABETZEN ELKARGUNEAAurreko atalaren amaieran adierazi dugun bezala, dokumentuhau sortzeko oinarritzat hartu dugu ikuspegia edo burujabetzenelkargunea deitu duguna, oraindik eraikitze bidean dagoen pro-posamena den arren, gure ustez, elikadura burujabetza tokiantokitik eta politika publikoetatik bultzatzeari modu integral etazabalean ekitea ahalbidetzen digu. Hortaz, orain arte aurkeztueta hainbat paradigma alternatibotatik defenditu eta garatutakoideia batzuk berreskuratuta, abiapuntutzat hartzen dugu egungoeredu sozial, ekonomiko eta politikoa krisian dagoela; ez da kri-sialdi partziala ez unean unekoa; sistema kapitalista eta patriar-kala bera definitzen duten balioetan sustraituta dago, zenbaitegilek krisialdi sistemikoa deitzen dutena, alegia; sistema he-gemoniko hori ez da gai elikadura-krisialdiari, klimatikoari, zain-tzen lanaren krisialdiari, ordezkagarritasun politikoko krisialdiarieta abarri erantzuna emateko... Beraz, inflexio puntu bateangaudela esan daiteke, une historiko batean, eta kritikotzat jodaitekeen arren, aldi berean, gure erkidegoak eta gure bizitzaantolatzeko beste modu batzuk abian jartzeko aukera ereizan daiteke.

Eta une horretan, desberdintasunak, jasanezintasuna, po-brezia eta urrakortasuna eragiten dituen eta oinarri dituen ere-duaren aurrean, elikadura burujabetza benetako aukera gisaagertzen da. Elikadura burujabetza, beraz, halako proiektu ko-lektibo alternatiboak eraikitzen hasteko ikuspegi teorikoaizango litzateke. Eta tokikoa, horiek garatzeko espazio estra-tegikoa.Elikadura burujabetza, proposamen alternatibo (eredu ka-

pitalista hegemonikoaren aurrean), integral (elikadurarako es-kubidearen defentsatik eraldaketak proposatzen ditu eremusozialean, ekonomikoan eta politikoan) eta ireki (eraikitze bi-dean eta bestelako proposamen eraldatzaileekin etengabe kut-satzen) gisa ulertuta, antolatzeko beste moduak eraikitzekomarkoa izango litzateke: bizitzak erdigunean jartzeko, elikadura

eskubide gisa bermatzeko, pertsonen ongizatea sustatzeko, na-tura eta izaki bizidunak errespetatzeko eta zaintzeko, demokra-ziaz ulertzen den hori zabaltzeko eta eraldatzeko, harremansozial berdinkide, solidario eta interdependentzian oinarrituakeraikitzeko, lurra eta aberastasuna birbanatu eta banatzeko, etadatozen belaunaldiei horren guztiaren jasangarritasuna berma-tzeko, besteak beste.

Eta zer nolako orientabideak eskaintzen dizkigu elikadura bu-rujabetzak beste proiektu alternatibo horiek eraikitzeko? Nondik,nola eta nortzuen artean trantsita dezakegu? Testu honen le-henengo puntuan esaten genuen bezala, oinarrizko gakoakhiru direla uste dugu.

1. gakoa. Erabakitzeko eskubidea: agintea pertsonengan, he-rriengan eta lurraldean daudela defenditzen dugu, agintehori zuzenean erabiltzeko eta, askatasunez eta kolektiboki,sozialki, ekonomikoki eta politikoki antolatzeko beste modubatzuk eraikitzeko eskubidea dutelako. Hortik dator buruja-betza hitzaren zentralitatea.

2. gakoa. Alternatiben eraikuntza kolektiboa eta herritarra.Prozesuen funtsezko elementua, hots, proiektu alternatibohoriek parte-hartzearen bidez eraikitzeko, nola eraiki alegia,eta hori gabe ezin baita burujabetza benetan gauzatu.

3. gakoa. Nekazaritzan oinarrituriko ekonomiak eta agroe-kologia, proposamena zehazten duten bi kontzeptu.

Elikadura burujabetzak, elikagaien ekoizpena, banaketa etakontsumoa proiektu alternatibo horien erdigunean ipintzera era-maten gaitu; tokikoaren baliora eta nekazaritzan oinarriturikoekonomietara eta haien bizimodura; lurrarekiko eta ondasunnaturalekiko batasunera; jasangarritasuna helburu nagusi bi-hurtzera, zentzu zabalean, ingurumena, gizartea, ekonomia etakultura barnean hartuta; berdinkidetasunean eta justizian oina-

19

rrituriko harreman sozial berriak eraiki beharrera; eta hori guztiaeraikitzera, ekoizleen eta kontsumitzaileen, landa-eremuareneta hiriaren, hainbat eragile, mugimendu, erakunde eta admi-nistrazio publikoaren arteko lotura eta aliantza bilatuz.

Beraz, eta gako horiei jarraituz, burujabetzen elkargunehonek honako alderdi hauei erantzun nahi die: tokikotik, elika-dura burujabetzatik hasita, identifikaturiko hiru gako horiek ga-ratu nahiko lituzkeen proposamen kolektibo alternatibo bat eraikinahi izango bagenu, zer eremu hartuko lituzke kontuan? Zerburujabetza-eremu konkistatu behar ditugu gako eta prin-tzipio horiei erantzungo dien bestelako gizarte-eredu bat,ondo bizitzeko bestelako modu bat zehazteko eta eraiki-tzeko? Nola zehaztu ahal izango dugu integralitatearen ideiahori? Zer ardatzen inguruan egitura dezakegu proiektu alterna-tibo hori?

Galdera horiei erantzuteko, proposamen politikotik eta elika-dura burujabetzatik abiatuta eraikitako tokiko garapenerako etaondo bizitzeko proiektuek, gutxienez, honako bost eremuhauetan erabakitzeko gaitasuna edukitzera eta aukerak propo-satzera eramaten gaituzte:

- Ondasun naturalak - Energia - Tokiko elikadura-sistemak - Emakumeen autonomia eta eskubideak- Komuna denaren antolamendua eta ezagupen askea

Gure ustez honako eremu hauetan kokatzen da elikadura bu-rujabetzaren proposamena, eta bertan sakontzen, eta eremuhorietan txertatu behar dira aurretik identifikaturiko hiru gakoak.Bizitzeko tokiko proiektu kolektiboen definizioei burujabetzenelkargune horretatik ekiteak proposamenen beharrezko inte-gralitate horretan eta eman ditzakegun urratsen egituraketanaurrera egitea ahalbide diezaguke. Errealitateari, desberdinta-sunei, agendei eta proposamenei modu sektorialean ekiteko jo-eraren aurrean, espero dugu agiri hau ekarpen bat izateaelikadura burujabetzaren, gure ustez beharrezko, ikuspegi ho-listiko horretarako. Hori horrela, eta ikuspegi zabala ekartzekoborondate horretatik abiatuta, badakigu izango direla, funtsez-kotzat jo arren, txertatu ez ditugun dimentsio edo eremuak. Az-pimarratu nahi dugu ikuspegi hau eraikuntza-prozesuandagoela, irekia dagoela; ez dauzkagu erantzun guztiak, baina,gure ustez, baditugu aurrera egiteko oinarriak.

Alde batetik, eremu horiek ekintzarako alderdi edo sektoregisa izendatu beharrean Burujabetza kontzeptua berreskuratunahi izan dugu, gure proposamenerako zentrala; guztietan era-

bakitzeko eta alternatibak eraikitzeko eskubidea errebindikatubehar dugula uste dugulako. Horietan guztietan, gainera, po-tentzialtasunak aurkitzen ditugu elikadura burujabetzaren pro-posamenean aurrera egiteko erronka handiekin batera. Horrela,burujabetzak deitzea erabaki dugu, konkista-eremu gisa, au-tonomia eta ahalduntzea abiapuntu hartuta, “kapitalismoari es-pazioak eta baliabideak kentzeko” eta hegemonikoaren ordezkoereduak proposatzeko “bestelako elkartasun eta elkarrekikota-sun logika batzuen mende”15.

15. “(...) Bizitzea merezi duen bizitza horretarako auke-rak sortzeko erantzukizun kolektiboa egituratzeko zeregitura sozioekonomiko gureganatzen ditugun. Berriroere, egungo sistemak ez digu balio, kapitalaren baloriza-zio-prozesuaren eta bizitzaren jasangarritasun-proze-suaren arteko egiturazko kontraesan horrengatik (...)Antonella Picchio-k dioen bezala, kapitalismoa "heriotzekonomia" bat da, edo Herreroren hitzetan (2010b), sis-tema "biozida" da. Hari eusteko erantzukizuna pribatiza-tua, feminizatua eta inbisibilizatua dago. Eta horeztabaida asko eta, gutxienez, bi egia zabaltzen zaizkigu:proposamena ez da erantzukizuna merkatu kapitalistenesku uztea; horiek ezin dira lehenetsiriko egitura sozioe-konomikoa izan; aitzitik, desagertzera jo behar dute. Aldiberean, erantzukizun hori demokratizatzen, kolektibizat-zen eta des-feminizatzen joan behar da. Baieztapen oro-korregi eta abstraktuegiak ager badaitezke ere,horietatik ondorioztatzen da funtsezko mugimendu es-trategiko bat: kapitalaren logikako baliabideak kentzea,ekonomia-egitura demokratikoetan bestelako logika eko-nomiko batzuen (elkarrekikotasuna eta elkartasuna) ara-bera abian jartzeko”. De vidas vivibles y produccionesimposibles, Amaia Pérez Orozco.


20

3.1. Ondasun naturalen burujabetzaBurujabetzaren lehenengo eremu honetan ondasun naturalakaipatuko ditugu: lurra, ura, basoak, haziak... elikadura buruja-betzaren proposamenean berebizikoak. Lehenengo apustuaondasun deitzea da, eta ez baliabide. Desberdindu egin nahidugulako natura salgai gisa ikusten duen ikuspuntua, diru-balioaeman ahal zaien baliabideak erauz daitezkeen iturri agortezinabalitz bezala. Ekoizpen kapitalistaren eredurako ondasun horiekustiaketarako, muga gabeko erabilerarako, pribatizaziorako etaetekinak ateratzeko espazioak dira. Elikadura burujabetzarako,lurra, ondasun natural guztiak bizi-espazioak dira, aniztasune-rako, ingurumenaren, kulturaren eta belaunaldien jasangarrita-sunerako espazioak. Ondasun erkideak dira, eta zaindu etababestu egin behar ditugu.Lurra funtsezkoa da elikadura burujabetzarako, oinarria, ne-

kazaritzan oinarrituriko ekonomietako haziekin batera. Oina-rrizkoak dira elikadurarako eskubidea bermatzeko. Eta ondasunurria da, eta gero eta gutxiagoren eskuetan dago, gainera. Etaharen inguruan mugitzen diren interesen aniztasunak eragin-dako etengabeko gatazkan. Nekazaritzan oinarrituriko ekono-mia jasangarrietarako elikagaien ekoizpenerako lurraetengabeko arriskuan dago, eredu agroindustrialak bultzaturikodinamikei (metaketa, intentsifikazioa, espekulazioa...) etaproiektu desarrollistei (urbanizazioak, azpiegitura handiak, ga-rraio-sistemak, erauzketan oinarritukoak...) aurre egin behar

dielako. Industriako elikagaien eredua, nekazaritzako elikagaien ka-

teak eta Europan garatzen diren politikak, NPB (PAC) esaterako(Nekazaritzako Politika Bateratua) edo TTIPen (EB eta AEBenarteko Merkataritza eta Inbertsioei buruzko Atlantikoaz gaindikoHitzarmena16), jasotzen diren proposamen berrienek bultzatuegin dute lurrak erabilera intentsiborako pilatzea, zorpetzea, ja-sanezintasuna eta ustiaketa eta finka txiki eta ertainak des-agertu izana. Gainera, nekazaritzarako lurrak babesik gabedaude espekulazioaren aurrean. EHNE-Bizkaia sindikatuakadierazten duen bezala, “Industria, egoitza, merkataritza eta az-piegituretarako azaleren handitzeak, bereziki bi eragin negatiboizan ditu nekazaritzarako: alde batetik, lurrik gabe uzten ari di-relako, eta hori delako edozein nekazaritza jasangarri fisikoki,ingurumena, gizartea eta ekonomia kontuan hartuta gauzatzekoegiturazko elementua; eta beste alde batetik, horrek ahalbidetuduelako lurra hirigintza-espekulazioak har dezan, eta harentruke neurriz kanpoko prezioak eskatzen dira, eta horren ondo-rioz, nekazaritzan jardun nahi duten pertsonek ezin dute horre-tara iritsi17. Lurra lortzea bereziki arazo gertatzen daemakumeen eta pertsona gazteen kasuan, eta horren ondorioz,gaur egun sektorea zaharkituta dago18.

Hazien kasuan, nazioz gaindiko enpresek haien balioa iden-tifikatu dute nekazaritza, eta ondorioz, munduko elikadura kon-trolatzeko. Haziak gauza pribatu bihurtu direla ikusi dugu,

2. KOADROA

ELIKADURABURUJABETZABURUJABETZENELKARGUNEA

Ondasunnaturalak

Energia

Elikadurasistema lokalak

Emakumeeneskubideak eta

autonomia

Komunadenaren

antolamenduaeta ezagutza

askea

BESTELAKO EREDUAK ERAIKI

21

enpresa gutxi batzuen esku daudela, patentatuta, eta ondorioz,kriminalizatu egin da haien erabilera eta ekoizpen askea. Haziakondasun natural gisa ez babesteari eta irabazizko negozio horiahalbidetu duten arau eta lege guztiekin batera, barietate etahazi tradizional asko galdu dira, eta barietate komertzialak etalurraldera egokituta ez dauden haziekin ordezten ari dira. Haziaksaltzen dituen enpresak berak saltzen dituzte ongarriak eta izu-rriak eta gaixotasunak tratatzeko agrokimikoak, ekoizleen etakontsumitzaileen osasuna kaltetzen duten produktuak. Meta-keta eta aniztasun galera hori animalien barietate eta arrazekinere gertatzen da.

ETCk19 egindako azken azterketaren arabera, mundu osoanlau markak kontrolatzen dituzte hazien %58,2, agrokimikoen%61,9, ongarrien %24,3 eta animalientzako botiken %53,4.Abeltzaintzan, lau enpresak kontrolatzen dute oilategiko hegaz-tien ikerketa genetikoaren %97 eta txerriei eta abelburuei bu-ruzko ikerketaren eta garapenaren bi heren.

Horrek guztiak zuzenean eragiten du nekazaritza eta abelt-zaintza ez hain erresilientea eta ingurunera egokitua bultzat-zean, eta hazien kontserbazioari, ugalketari, ereiteari etatrukeari buruz baserritarrek izan duten ezagupen eta jakinduriatradizionala galtzean20. Hazien gaineko burujabetza galtzeakzer landu dezakegun eta zer jan dezakegun21 erabakitzekoahalmena behin betiko nazioz gaindiko enpresen esku uzteadakar.

Horren guztiaren aurrean, gure ustez prozesu kolektibo etaparte hartzekoak bultzatu behar ditugu honako alderdi hauekdefinitzeko: lurraldeak espazio natural, ekologiko, ekonomikoeta politiko gisa ulertzea, zer premia ditugun, nola ase beharedo nahi ditugun premia horiek eta nola egin dezakegunhori guztia jasangarritasuna ardatz hartuta. Elikadura buru-jabetza, gure iritziz, eremu publikoak lurraldearen antolamenduadeitzen zaionari begiratzeko modu bat da, tresna hori eduki po-litiko handikoa eta garrantzitsua izanik halako proiektu kolekti-boak definitzeko.

Elikadura burujabetzatik ezinbestekoa da ondasun naturalenburujabetza berreskuratzea, kontrola, erabilera eta kudeaketaerabakitzea, merkatuetatik at eta eremu publiko eta erkidego-kotik hasita. Lurra berreskuratzea eta defenditzea; aniztasunaeta jasangarritasuna22 bultzatzea, eta horretarako nekazaritzanoinarrituriko ekonomiek duten balioa eta zentralitatea aintzates-tea.

16. Informazio gehiago: No al TTIP, http://noalttip.blogs-pot.com.es/p/documentos.html 17. EHNE-Bizkaia, Euskal Herriko Nekazarien Elkartasuna,http://www.ehnebizkaia.org/index.php/es

18. Emakumeen eta lurraren egoera aurrerago landukodugu bereziki, baina zaharkitzeari dagokionez, SoberaníaAlimentaria, Biodiversidad y Culturas aldizkariak egindakoazterketa baten arabera (Carles Soler-en artikulua, 18.zk.,2014ko urria,), Espainiako estatuan, ustiategien jabeen %61, 55 urtetik gorakoak dira; % 35ek, 65 urte baino gehiagoditu eta nekazaritzarako azaleraren % 25 dauka. Eta jabeen% 61ek, 55 urtetik gora dituzte eta azaleraren % 51 dute.19. El carro delante del caballo. Semillas, suelos y campesinos

¿Quién controla los insumos agrícolas? Informe 2013, ETCGroup, hemen eskuragarri:http://www.etcgroup.org/es/content/el-carro-delante-del-caballo-semillas-suelos-y-campesinos 20. Horregatik La Via Campesinak bi ardatzen inguruan egi-turatzen du hazien inguruko kanpaina: 1) Teknikak baserri-tarren artean trukatzea, eta taldean antolatzea nekazaritzaorganikoan erabiliko diren gure hazi propioak sortzeko etakontserbatzeko; 2) "Monsanto legeak" desagerraraztea, etatokian tokiko legeetan eta maila globalagoan ere baserrita-rrek euren haziak kontserbatzeko, erabiltzeko, trukatzeko,saltzeko eta babesteko duten eskubide ukaezina jasotzea(Cuadernos de La Vía Campesina nº6, Nuestras semillas,

nuestro futuro, 2013ko ekaina), hemen eskuragarri:http://viacampesina.org/downloads/pdf/sp/ES-note-book6.pdf21. Informazio gehiago: Grain (Kolonbiari buruzko txos-tena), http://www.grain.org/es/article/entries/4098-las-leyes-de-semillas-aniquilan-la-soberania-y-autonomia-alimentaria-de-los-pueblos

22. Lehenago aipatu dugun bezala, lurraren eta ondasunnaturalen erabilerari, kudeaketari eta jabetzari dagokienez,hainbat ikuspuntu ager daitezke gaiaren inguruan, bai etalurra desmerkantilizatu eta haren energia-balioa eta kultu-rala berreskuratzea bilatzen duten peroposamenen arteangatazka ere sor liteke. Ez elikadura-burujabetzak ez nekaza-rien mugimenduak ez dute proposatzen erabilgarri dagoenlur guztia ekoizpenera bideratzea, baina bai elikadura esku-bide izateko ideia egia bihurtu nahi badugu behar beste luregon behar duela; beti ere, aniztasuna printzipio hartuta,eta kolektiboki erabakita, lur horien parte bat ekoizpenerabideratzea, eredu agroekologikoa eta nekazaritzan oinarri-turikoa dira jasangarritasun hori hoberen bermatzen dute-nak. Beraz, ez dira interes edo helburu kontrajarriak, nahizeta batzuetan horrela helarazi nahi izan den. Gure ustez, hel-burua da erabakitzeko autonomiatik abiatuta aniztasuna etalurraldea osatzen duten errealitate eta bizimoduen interde-pendentzia printzipio garrantzitsu gisa barneratzea; eta ne-kazaritzan oinarrituriko ekonomiak eta jasangarritasunahelburu nagusi gisa, bizi garen espazio horiek nola antolatunahi ditugun definitzeko.


22

3.2. Energia-burujabetzaElikadura-burujabetzaren proposamenerako funtsezko bestekontu bat energia-eredu berri baterantz jotzea da; mendekota-sunaren, kontsumo hazkorraren, pribatizazioaren eta oligopolioa-ren, eta planetaren espoliatze eta muga fisikoen gainditzearenaurrean; oinarritzat jasangarritasuna, hurbiltasuna eta tokikoa, ba-liabideen kontrola eta haien kudeaketa publikoa eta herriak ereduposible eta gero eta hurbilagoko horren jabe izatea eta parte-har-tzea izango dituena.

Energiaren eremuan egungo egoerak iturri fosilekiko mende-kotasun handia du ezaugarri, kanpokoarekiko mendekotasuna,energia berriztagarrien garapenik eza eta kontsumismo energe-tiko deitu ahal izango genukeena. Datuak izugarriak dira, eta ba-liabideen (fosilen) ahitzea eta krisialdi klimatikoa gero etahurbilago daude, eta horien ondorioak ikusten hasiak gara dago-eneko23. Horren aurrean, nazioarteko botere publikoek, enpresahandien interesei lotuta, baliabide berrien bilaketan (frackinga be-zalako tekniken bidez, esaterako) eta energia berdea izeneko ne-gozioan zentraturiko konponbideak bilatzen dituzte.

Gainera, eredu agroindustrialarekin, nekazaritza, energia-sortzaile izan dena, klima aldaketaren erantzule nagusietako batbihurtzen da: La Vía Campesinaren arabera, berotegi-efektukogasen isurien %44 eta 57 artean, egungo nekazaritzako elika-gaien sistemarekin lotuta daude24. Sistema horrek energia askobehar du mantentzeko: makina gehiago; elikagaiak eta salgaiakmunduko hainbat lekutatik garraiatzea25; agrokimiko eta pestizi-dak erabiltzea, elaborazioan ere kutsagarriak direnak eta petro-lioaren eratorriak; ur-kontsumo handia eskatzen dutenekoizpen-hedadura handiak; ekoizpenerako labore bakarra lant-zeko eremu handiak sustatzeak eragindako aniztasun galera,esaterako, bioerregaiak eta hegoaldeko herrialdeetan gauzatzenden lur-metaketa dinamikak; etab. Eta La Vía Campesinak esatenduen bezala, nekazari txikiek, landa-eremuetako erkidegoek, ba-serritarrek pairatzen dute gordinen klima aldaketa.

Horren aurrean, “elikagaien ekoizpenaren birlokalizazioak po-tentzial garrantzitsua dauka atmosferara BEGen (Berotegi-efektugasak) isuri globalak murrizteko. Eta potentzial horrez gain, bes-telako eragin mesedegarriak ere baditu klimarako tokiko nekaza-ritza-ereduak, eredu sozial eta maila txikikoak, ingurumenaerrespetatzen duenak eta enpresa multinazional eta espekula-tzaileen eskuetan egon beharrean nekazarien eta kontsumitzai-leen esku dagoen ereduak”26.

Horrela, elikadura burujabetza, jasangarritasunean eta neka-zaritzan oinarrituriko ekonomietan ardaztutako eredua izanik,klima- eta energia-krisialdi honetarako benetako aukera dela ustedugu. Kontua ez da unean uneko neurriak hartzea kontsumoa

handitzen jarraitzeko ordezko iturrietatik energia gehiago kontsu-mitzea; aitzitik, eredua aldatzea benetako premia da, burujabe-tzaren eta parte-hartze bidezko eraikuntzaren aldeko apustutikabiatuta. Hainbat egile eta gizarte-mugimenduk esaten dutenarenarabera, energia-eredua aldatu egingo da, nahi edo nahi ez;beraz, presta dezagun trantsizioa.

Beste energia-eredu horrek, gure ustez, eremu sozial, politikoeta ekonomikoan ekarriko ditu aldaketak, eta funtsezkoa da he-rritarrak horretaz jabetzea eta aukera horien eraikuntzan kritikokieta ahaldunduta parte hartzea, kontsumo-ereduak aldatzea, ener-gia-autonomia eta ordezko iturri berriztagarrietako energiak bult-zatzea, eta energiaren ekoizpen, kudeaketa eta banaketarakoeredu publiko baterantz jotzea.

23. “Baliabide naturalen –baliabide mineralen, erregai fosilen etabiomasaren- eskaera globala hazi eta hazi ari da. Azken hamarkade-tan horrenbeste hazi da ezen erauzitako kopurua biogaitasuna bainohandiagoa izan baita; hau da ekosistemek baliabideak (zerealak,arraina, metalak, petrolioa, etab.) emateko eta horien erabilerak era-gindako hondakin eta isuriak zurgatzeko duten gaitasuna baino han-diagoa. Gizateriak gure planeta ekoizteko eta zurgatzeko gai denabaino % 50 gehiago erabiltzen du, eta kontuan hartu behar da, gai-nera, herrialde guztiek eta pertsona guztiek ez ditugula gauza berakkontsumitzen ez isurtzen. Baliabide naturalen ahitzea eta kutsaga-rrietarako erabilgarri dagoen espazioa amaitzea elkarri lotuta dau-den bi gertakaritan islatzen dira: petrolioaren goi-muga eta aldaketaklimatikoa”. “Alimentos kilométricos" txostena, Amigos de la Tierra,hemen eskuragarri:http://www.tierra.org/spip/spip.php?article1549. 24. “Etxalde. Elikadura Burujabetza Munduan eta Euskal Herrian”doumentu politikotik ateratakoa, hemen eskuragarri :file:///C:/Users/USUARIO/Downloads/Etxalde%20elikadua%20burujabetza%20munduan%20eta%20Euskl%20Herrian.pdf

25. “Gure elikagaiek egiten duten distantzia izugarri handitu da60.eko urteetako iraultza berdetik hona, petrolioaren prezioariesker, eta azkeneko hamarkadetan Espainiako estatura egindako eli-kagaien inportazioa haziz joan da. Hazkunde hori, elikagaien merka-taritza globalaren hazkundearekin bat, Merkataritzarako MundukoErakundeak (OMC) eta merkataritzako aldebiko itunek bultzatzenduten nekazaritzako merkatuen liberalizazioarekin lotuta dago”. Ali-mentos kilométricos Txostena, Amigos de la Tierra, hemen eskuraga-rri: http://www.tierra.org/spip/spip.php?article154926. Alimentos kilométricos Txostena, de Amigos de la tierra, hemeneskuragarri: http://www.tierra.org/spip/spip.php?article1549


3.3. Tokiko elikadura-sistemen gaineko burujabetzaBurujabetzaren hirugarren eremuak elikadura burujabetzarenproposamenaren muina jasotzen du; izan ere, elikagaienekoizpen, eraldaketa, banaketa, truke, merkaturatze etakontsumo ereduei dagokie. Testuan zehar azaldu dugunez,“Iraultza Berdea” deiturikoaren eta elikagaien nekazaritza etaekoizpen industrialaren ereduaren baitan, elikagaiak salgaihuts bezala tratatzen dira, eta ekoizpen- eta banaketa-kateakontrolatzen duten enpresa gutxi batzuen eskura daude.

Etxalde mugimenduaren aurkezpenerako agirian azaltzenden bezala, “Nekazaritza industrial eta intentsiboa, bai tokikomerkaturako bai mundurako, nekazari gehienentzat, natura-rentzat, eta elikagaien kalitate eta sanitaterako kaltegarria damaila berean. Nekazaritza mota horrek dakarren ekoizpenaklanda-eremua suntsitzen du, gero eta nekazari gutxiagora mu-rrizten baitu. Ongarriak, pestizidak, energia-gastuak areago-tzen dira, eta naturari gero eta ur gehiago, energia fosilgehiago eta kutsadura gehiago eskatzen zaio. Herrialdeakekoizpen konkretuetan espezializatzen dira, lurrarekiko des-konektaturik dauden labore bakarreko nekazaritza eta abel-tzaintza, eta gainerako ekoizpenen mendeko bihurtzen dira".

Beraz, eredu agroindustrial hau eredu oso mendeko gisadefini dezakegu: ekoizpen-ereduagatik, intentsiboa, espezia-lizatua, teknifikatua, baserritarrak enpresa handietatik datozenproduktu horiek (haziak, ongarriak, ongarritzeko gaiak, maki-nak...) "behar" dituen sektore bihurtzen dituena, haien "kon-troletik” kanpo egonik prezioa eta haien funtzionamendua;energia-iturriekiko mendekotasun handia eta ondasun natu-ralen “kontsumo”; eta ekoizpenen espezializazioa eta homo-geneizatzea, eta horrek lurraldeen aniztasuna suntsitzen etakanpokoekiko mendekotasuna handitzen du. Eta mendeko daekoizpenei ematen zaien orientabideari dagokionez, mundukomerkatura bideratzen dira, “nekazariek, hartara, galdu egitendute prezioen gaineko kontrola, banatzaileen esku geratzenbaitira. Baina banaketarako eredu zentralizatua ere eragitendute, non elikagaiek distantzia handiak betetzen dituzten pla-neta osoan zehar, ekoitzi diren tokitik prozesatu edo ontzira-tzen diren tokiraino, eta hortik, kontsumituko den lekuraino.Nekazaritzako elikagaien ekoizpen-eredu eredu horrek, gai-nera, garraio eta logistikako azpiegitura handiak behar ditu,eta merkaturik aurkitzen ez duten (edo ez behintzat BanaketaSareek eskatzen duten prezioan) elikagai askorensuntsiketa”.27

Horrela, esan dezakegu egungo nekazaritzako elikagaiensistema kapitalista (nekazaritzako elikagaien sistema elika-gaien ekoizpenetik hasi eta haien kontsumoraino doana uler-

tuta) nazioz gaindiko enpresa handien kontrolpean dago, etakatearen faseetan hainbat estrategia erabilita, eurek definitzendute zer eta nola ekoizten den, eta, jakina, zer kontsumi-tuko dugun ere. Azken elementu hori funtsezkoa da kon-tsumo-ohituren globalizazio hazkorra gertatu baita, etamodernotasunarekin eta aurrerapenarekin lotzen da ekoiz-pen-uneetatik disoziatuta dauden elikagai horiek une oro es-kura izatea (zenbat fruta edo barazki urte-sasoi guztietan),edozein tokitakoak izanik (elikagai kilometrikoak edo petroe-likagaiak deituak) eta gustuak homogeneizatuta, elikagaiekinloturiko doan kultur aniztasuna balioetsi gabe.

Errealitate horren aurrean, elikadura burujabetzak elika-ka-tearen gaineko kontrola berreskuratzea proposatzen du, eli-kadura salgaia ez eskubidea delako maximan oinarrituta.Korporazio handien eta enpresa interesen aurrean autonomiaeta burujabetza-espazioa konkistatzen joatea eta tokiko ekoiz-leek kudeatutako elikagai, nekazaritza eta artzaintza sistemakeraikitzea, pertsona guztiek euren elikadura propioa kontro-latzeko duten eskubidea ardatz.

Horrela, tokiko elikadura-sistema horien eraikuntza fun-tsezko bi kontzeptutan oinarritzen da: nekazaritzara itzultzeaeta birkokapena, edo gure marko teorikoari jarraikiz, agroe-kologiaren eta nekazaritzan oinarrituriko ekonomien aldekoapustua, ordezko sistema horien funtsezko pilare gisa.

Etxalde-ren iritziz, nekazaritza jasangarriaren eredua edoagroekologikoa, nekazaritzan oinarrituriko ekonomiak ardatzdituena, “lurrari eta lurraldeari lotuta dago; tokian tokiko lurrarieta klimari egokitzen zaio, hango aberastasun, baliabide etamugekin. Tokian tokiko arraza eta barietateak ere lehenestenditu. Horregatik guztiagatik, nekazaritza jasangarria desber-dina da toki batetik bestera, aniztasuna du herentzia eta abe-rastasun handiena. Nekazaritza jasangarriaren balio nagusiaautonomia da: erabakitzeko, nekazariak agro-industriarenmorroi izan ez daitezen; autonomia tekniko eta ekonomikoa,nekazariek ekoizteko sistemarik eraginkorrenak –ekonomoak-aukeratzeko, haien lana behar bezala ordaindua izan dadin.Ekoizpen sistema ekonomoek industrialak ez diren kopuruekinbizitzea ahalbidetzen dute, ekoizpen orokorra eta baserritaranitzak ahalbidetuta". Beraz, ekoizpen-eredu horrek "sargaieneta kredituen autonomia (erositako sargaiak erabili beharreanfinkan bertan daudenak erabiltzen dituelako), elikagaien mer-katuen autonomia (hornigaien eta merkaturako produktuennahasketaren bidez auto-hornikuntza handiagoa), eta produk-tuak tokiko merkatu ekologiko edo organikoetara bideratzeasustatzen du, non baserritarrek eragin eta kontrol handiagoaizango duten (eta ondorioz, merkatu globalaren autonomia

23


24

handiagoa ere bai)”28. Horixe izango litzateke bestelako tokiko elikadura-sistemak

eraikitzeko oinarria, Di Masso-ren arabera, ezaugarri hauekdituztenak “ohiko nekazaritzako elikagaien sistema batetik(globalizatua) birkokatutako nekazaritzako elikagaien sistemabatera igarotzea". Birkokapen horren funtsezko helburuak bir-konexioa (ekoizpenaren eta kontsumoaren artekoa), birdefi-nizioa (balioena) eta birbanaketa (balio erantsiarena) izangolirateke. Berba horrek, beraz, bere baitan harrapatzen du eli-kagaiak euren testuinguru natural eta sozialean bersustrait-zeko dinamika, eta hurbiltasun eta konektagarritasunekoharremanak sustatzen ditu"29. Sistema hauek funtsezkoakdira ere bizirik dagoen landa-eremu bat mantentzeko eta on-dare kultural eta paisajistikoaren defentsarako.

Beraz, esan daiteke elikadura-sistema horiek autonomiaeta burujabetza bultzatzen dutela, elikagaiak non eta nolaekoizten, eraldatzen eta merkaturatzen diren, lurraldeei, toki-koari, ekoizpen ekologikoari, lankidetzako harremanei etamerkaturatzeko bide laburrei lehentasuna emanez30; eta or-dezko sistema horiek nortzuen artean definitzen ditugun era-bakitzeko, pertsonen eta kolektiboen parte-hartze aktiboarekin(ekoizleak, kontsumitzaileak, kolektibo eta erakunde sozialak,administrazio publikoa), eta kontsumoa eraldaketarako tresnagisa ulertuta, erantzukizunak partekatuta eta ekoizleen etakontsumitzaileen artean, landa-eremuaren eta hiri-eremuarenartean, hurbileko harremanak sortuz.

27. La agroecología: hacia un nuevo modelo agrario. Sistemaagroalimentario, producción ecológica y consumo responsa-

ble, Ecologistas en Acción, hemen eskuragarri:http://www.ecologistasenaccion.org/IMG/pdf_cuaderno_17_agroecologia.pdf 28. La Vía Campesina y Agroecología, Peter M. Rosset y

María Elena Martínez-Torres, hemen eskuragarri: http://via-campesina.org/downloads/pdf/openbooks/ES-09.pdf.

29. Frantziako AMAP erakundeen iritziz, "tokiko elika-dura-sistema bat ekoizpena, eraldaketa, banaketa eta kont-sumoa integraturik dituen eta helburu komuntzat lurraldebateko ingurumeneko, ekonomiako, gizarteko eta nutri-zioko baliabideen maila hobetzea duen sistema bat da. To-kiko elikadura sistemak tokiko interesen erkidegoa bilatunahi du bertako eragileen artean dauden harremanak sen-dotuz eta areagotuz". Compra Pública en sistemas alimenta-rios locales. Impactos sociales, ambientales y económicos,VSF- Justicia Alimentaria Local, hemen eskuragarri:http://vsf.org.es/sites/default/files/docs/5._compra_pu-blica_en_sistemas_alimentarios_globales._impactos_socia-les_ambientales_y_economicos_-_informe_de_la_campana.pdf

30. “Merkaturatzeko Bide Laburrak (MBL-CCC) ekoizleeneta kontsumitzaileen arteko harreman zuzenagoa ahalbi-detzen dutenak dira (denda txikiak, kontsumitzaile-taldeak,merkatuak, jatetxeak, ikastegiak…). Amaierako produktua-ren eta kontsumitzailearen artean eta ekoizlearen eta ela-boratzailearen artean bitartekari bakarra duten ondasunekonomikoen zirkulazio-bideak dira. Bitartekaririk ez ba-dago, salmenta zuzena dela esaten dugu”. Nekazaritzako eli-kagaien sistemari dagokionez, MBL-CCC izenekoen bidezbitartekariak murrizten ditugu; nekazariek euren produk-tuen truke bidezko prezioa jasotzea eta kontsumitzaileekproduktu merkeagoak eta kalitate handiagokoak eskurat-zea lortzen dugu. Horrela, “definizio hauek jarraituz, MBLaksalmenta zuzeneneko bideak eta zeharkako bideetan, bitar-tekari bakarra dituztenak, onartuko lituzke. Baina, beha-rrezkoa da, “bitatekotza mailak kuantitatiboki soilikneurtzen dituzten kategorietatik harago joatea, eta kualita-tiboki ekoizpenaren eta kontsumoaren artean ezartzendiren erlazioak kontuan hartzen hasi”. CCCei esker, nekaza-ritzako ekoizpenaren balio erantsia ustiategi txikietara etalanda-eremuko biztanleengana itzultzen da, eta horreklanda-eremuetako ekonomiak hobetzen ditu jasangarrita-sunari dagokionez. Gainera, elikagaiekiko konfiantzako ha-rremana ahalbidetzen diete kontsumitzaileei; sasoikoproduktuak eta pestizidarik gabeak izango direlako. Era be-rean, nekazaritza eta elikagaien kontsumoa ingurumene-rako jarduera kaltegarriak ez izatea lortzen da; elikagaiengarraioa laburtu egiten denez, erregai fosilen errekuntzarenondoriozko emisioak saihesten direlako, eta ez dira ontziasko erabili behar”. Ecologistas en Acción, La agroecología,hacia un nuevo modelo agrario etaDistribución agroalimen-taria: Impactos de las grandes empresas de comercialización

y construcción de circuitos cortos como redes alimentariasalternativas, Pepe Ruiz Osororen lanetik ateratakoa.

3.4. Emakumeen burujabetza eta autonomiaLaugarren burujabetza eremu honetan gure lurraldeetan eli-kadura burujabetzako proposamenak eraikitzeko funtsezkoaden beste gai bat jorratuko dugu: patriarkatuarekiko borroka,emakumeen eta gizonen arteko desberdintasunean oinarrit-zen den dominazio-sistema delako, botere-harreman horiekkolokan jartzea eta emakumeek euren bizitzen eta gorputzengaineko burujabetza eta autonomia berreskuratzea ardatzizango duten alternatibak eta berdinkidetasunean, justizianeta erantzukizunkidetzan oinarrituriko harreman sozialak erai-kitzea.

Burujabetza-eremu horri horrela ekitea eta izendatzea era-baki dugu sistema kapitalistaren ordezko sistemen eraikunt-zan, sistema kapitalistak funtzionatzeko patriarkatua beharduela ulertzeak gure ustez daukan garrantzia ikusarazteko.Horrela, “eguneroko bizimoduko esku ikusezina izango litza-teke; izan ere, sistema kapitalistak abantaila du ekoizpen-kos-tuak etxeko eremura bideratzea; beraz, ugalketa-lana sistemaekonomikoak irauteko baldintza izango litzateke. Historianzehar, gizakion ugalketarako beharrezko jarduerak –bizitzarenjasangarritasuna edo mantentzea, elikadura barne-, bizirau-teko ezinbestekoak izan arren, ez dute gizartearen onespeniketa ez ditu ezein gizartek ekonomikoki balioetsi"31. Hau da,egungo eredu soziokulturala, espazioaren eta bizitzaren ba-naketa sexual-generikoaren bidez, hura zaintzeko eta sosten-gatzeko beharrezkoak diren lan guztiak ez aintzatesteanoinarritzen da, eta gehienetan ere emakumeek, kolokako ego-

eran, egiten dituzte32. Beraz, bizitzako eremu askoren priba-tizazioan, ondasun naturalen ustiaketan gizonek emakume-engan eragiten duten botere-harremanetan eta emakumeenlanaren ustiaketan oinarritzen den sistema da.

Abiapuntu horretatik, gure ustez ez da ordezko proposame-nik izango emakumeen eta gizonen arteko botere eta desber-


25

31. Pamela Caro, “Soberanía alimentaria: aproximaciones a undebate sobre alternativas de desarrollo y derechos de las muje-res”, en el Libro abierto de la Vía Campesina, celebrando 20años de luchas y esperanza, hemen eskuragarri: http://viacam-pesina.org/downloads/pdf/openbooks/ES-05.pdf 32. “Zaintza lanen barruan, bizitza eta osasuna kudeatzeko etaegunero mantentzeko eginkizunak daude, pertsonen gorputzenongizate fisikoaren eta emozionalaren eguneroko berritzea ale-gia, bai norberaren gorputzarena, bai besteren gorputzarena (…). Zainketen ezaugarria da nola haragizko alderdi material bat(gorputzak zaintzea) hala afektuzko alderdi immaterial bat(emozioak zaintzea) izatea. Jarduera bat eratzen dute, eta jar-duera horren emaitza kontsumitu egiten da, egiten den aldi be-rean; horretan, garrantzitsuena prozesua da, berez, eta baitasortzen den pertsonen arteko harremana ere. Zainketak elka-rren mendekotasunezko errealitate dira, eta ezin dira ulertunorabide bakarraz egiten den jarduera bezala, hau da: ustez au-tonomoak diren pertsonengandik ustez mendekotasuna dutenpertsonengana. Zainketak ikuspegi zabal batetik ulertu behardira, eta ez dira mendekotasunera mugatu behar. Pertsona guz-tiek bizitzaren momentu guztietan behar dituzte zainketak,hainbat motatakoak eta intentsitate desberdinetakoak.”, Emaku-

meen eta gizonen arteko berdintasun plana 2012-2020, Gipuzko-ako Foru Aldundia, hemen eskuragarri:http://berdintasuna.gipuzkoa.net/eu/berdintasunerako-ii.-foru-plana.


dintasun harremana eraldatu gabe eraikitzen bada. Horren il-dotik33, elikadura burujabetzaren oinarria da planeta eta ingu-rua errespetatzen duen eredu batek bere baitan hartu beharduela zainketa, duina eta unibertsala, erdigunean jarriko dueneredu bat, eskubide gisa, eta horiek bermatzen gizarte osoakduen erantzunkidetasuna zehaztuta34. Gainera, nekazaritzanoinarrituriko ekonomien garrantziaren eta zentralitatearen ain-tzatespenak, non emakumeek funtsezko zeregina izan duteeta dute, eta agroekologiarenak, osotasunean eta elikagaienekoizpena gertatzen den gizarte-harreman horiek ere kontuanhartuta, indartu egiten du elikadura burujabetza izango bada,feminista izango dela, eta bestela ez dela izango.

Nekazaritzaren egungo mundu mailako egoera ikusita,esan dezakegu emakume nekazariek elkarri loturiko bi be-reizkeria, gutxienez, jasaten dituztela: emakume izateagatik,bizitzako hainbat eremutan gertatzen diren gizonekiko botereeta desberdintasun-harremanen ondorioz, eta nekazari izate-agatik, euren lana eta eginkizuna aintzatesten ez delako, etagehienetan emakumeak direlako eredu agroindustrialari aurreegingo dion eredua mantentzearen eta defenditzearen ardu-radunak35. Lehenengo alderdiari dagokionez, Etxaldek iden-tifikatu du “Euskal Herriko landa-eremuaren ezaugarria izandaitekeela biztanleen zahartzea eta maskulinizatzea”36. Ho-rrela, beste azterlan batzuek diote “Espainiako estatuan, ne-kazaritzako finken %9 baino gutxiago daudela emakumeenzuzendaritzapean, eta gizonen esku daudenak baino nabar-men txikiagoak direla. Gizonek zuzenduriko nekazaritzako fin-ketan lan egiten duten emakumeen %82tik, %59k ez duGizarte Segurantzan kotizatzen bere jarduera ekonomikoa-gatik. Emakumeek nekazaritzan egiten dituzten lanei –inolakodiru-ordainik gabe, ez ikusgarritasun sozial, profesional ez po-litikorik gabe- etxeko lana eta zainketak gehitu behar zaizkie,gehienetan emakumeek egiten dituzte eta”37.

Emakume nekazarien desberdintasun horrek adierazpendesberdinak ditu: lurrerako irispide desberdina, laneko esku-bideak, laguntzak eta finantzaketa; inbisibilizazioa eta haienegoera espezifikoaren, beharrizanen eta interesen berri ez ja-kitea, eta politikak eta proposamenak haietara egokituta ezegotea; lanaren eta esperientziaren aintzatespenik eza, ezeta ekarpen sozial, ekonomiko edo kulturalik ere; lan gain-karga, zainketa lanetan erantzukizunkidetzarik ez dagoelako;parte-hartze soziopolitiko txikiagoa eta erabakitzeko espazioe-tan presentzia gutxiago; bai eta erantzukizunkidetza eta ahal-duntzea erraz dezaketen gizarte-baliabide eta zerbitzurik ezaere (osasuna, zainketa, formazioa, aisialdia)38.

Beste alde batetik, egungo nekazaritza industrialaren ere-

33. La Via Campesinak, bere printzipioetan, elikadura buruja-betzak emakumeen eskubideen defentsa barne hartzen dituelaargi azaltzen du, emakumeek elikagai-ekioizpenean duten funt-sezko papera aldarrikatuz eta nekazaritza munduan emaku-meen kontrako bortizkeria salatuz. La Vía Campesina, Mujeres:http://viacampesina.org/es/index.php/temas-principales-mainmenu-27/mujeres-mainmenu-3934. “Zainketa duinak eskuratzea alderdi askoren baitan dago:horiez arduratzeko modu kolektiborik badagoen edo bakar-ba-karrik familien erantzukizun bezala uzten diren (era horretan,gizarte-sareen eta erosteko ahalmen desberdinen baitan egongoda), balioesten diren edo ez, pertsona guztien beharrak zuzenta-sunez onartzen diren edo ez, edo batzuen beharrak lehentasunhandiagoko bezala ikusten diren, etab.“Duintasuna” aipatzen du-gunean, hau adierazi nahi dugu: eskainitako eta jasotako zainke-tak nahikoak izatea kopuruari dagokionez (dauden beharreierantzuten dietenak), eta kalitatezkoak izatea, alegia: askatasu-nez aukeratuak izatea (bakoitzak erabakitzeko ahalmena izatea,bere burua nola zaindu nahi duen edo beste batzuek bera nolazaintzea nahi duen; edo nola, noraino eta nor zaindu nahi duen),eta betegarriak izatea (norberaren “transzendentzia-zentzuei”erantzutea). (…) Unibertsaltasunaren irizpideaz adierazi nahidugu zainketa duinak pertsona guztientzat izan behar direla,inoiz ez bakar batzuentzat, eta ezin direla zainketa duinak esku-ratu beste batzuentzako zainketa eskasen kontura, aitzitik, oro-kor izateko joera izan behar dute eta.” Emakumeen eta Gizonen

arteko Berdintasunerako II Plana 2012-2020, Gipuzkoako ForuAldundia, hemen eskuragarri:http://berdintasuna.gipuzkoa.net/eu/berdintasunerako-ii.-foru-plana. 35. “Emakume baserritarren kasuan, begi bistakoa izan da ne-kazaritza ekonomiari egindako ekarpenaren inbisibilizazioa(León eta Senra, 2007). Historikoki egon dira elikaduraren aurki-kuntzarekin, ikerketarekin eta sorrerarekin lotuta, nekazaritzaasmatu zenetik. Esperimentatu egin dute, haziak hibridatu di-tuzte, jangarria dena eta ez dena bereizi dute, elikagaiak gordedituzte, dietetika asmatu eta findu dute, sukaldaritza eta tresnak.Tradizio handia dute hazi barietateak biltzen, aukeratzen eta he-datzen, elikagai eta sendagai gisa erabiltzeko. Munduko balia-bide genetikoen eta bioaniztasunaren babesle primarioak dira.Finean, ekoizteko, prozesatzeko eta banatzeko mekanismoak ga-ratu dituzte; zoritxarrez ordea, ordaindu gabeko lanaren desber-dintasun harremanetan. Jarduera horiek duten garrantzi sozialeta ekonomikoa oso handia izan arren, ez dira estatistika ofizia-letan agertzen (Leon, 2008:8), eta sozialki debaluaturik egondira genero-ikuspegitik. Emakumeen ekarpenaren ikusezintasunhistorikoarekin batera, begi bistakoa izan da landa-munduan es-kubideak gauzatzean dagoen genero-desberdintasun handia;esaterako, krediturako, lurrerako eta osasun-urgazpenerako, us-tiategien titulartasunerako irisgarritasunean, soldata-arraila,diru-sarrera propiorik eza edo diru-sarreren banaketa-aldea bi-koteko bi kideek ustiategian dihardutenen kasuan, besteak beste(Leon eta Serna: 2007), badira legezko eragozpenak baina baieta landa-eremuetako gizarteetan dauden eragozpen kulturalakere”. Pamela Caro, “Soberanía alimentaria: aproximaciones a undebate sobre alternativas de desarrollo y derechos de las muje-res”, hemen: Libro abierto de la Vía Campesina, celebrando 20años de luchas y esperanza, hemen eskuragarri: http://viacam-pesina.org/downloads/pdf/openbooks/ES-05.pdf.

26

duak gizonak eduki ditu protagonista, “mer-katu, finantza eta moneta ekonomian oina-rrituriko nekazaritza da, eremu publikoangizonek garatzen dutena, hori izanik ba-lioesten eta aintzatesten bakarra eta meta-ketaren logikak artezten duena (...).Gizonak izan ziren, hein handi batean, ne-kazaritzako jarduera dirua irabazteko jar-duera izateko eraldatu zutenak”. Ereduhorren aurrean, esan daiteke emakume ne-kazariak –esentzializatu gabe eta anizta-suna beti kontuan hartuta- “oro har, gizonakbaino lotuago daude lurrarekin, eta neka-zaritza ugari eta dibertsifikatuagoa prakti-katzen dute, nekazaritza industrial etaintentsifikatuko prozesuetan gailentzen denuniformetasunaren eta homogeneotasunaren aurrean"39.Beraz, badirudi emakumeen jarduera lotuago egon dela etadagoela elikadura burujabetzaren gai nagusiekin, hala nola,bioaniztasuna, neurri txikiagoko finkak, ingurunea errespetat-zen duen nekazaritza eta lotuago daude tokiko elikadura-sis-temen dinamizazioarekin eta, beraz, zer ikasi eskaintzendigun eta defenditu behar dugun ereduarekin.

Hortaz, gure ustez beharrezkoa da emakumeen buruja-betza eta autonomia sustatzeko estrategiak bultzatzea, pro-posamen alternatibo horien funtsa direlako. Errealitatearenbisibilizazio eta aintzatespenetik, emakume nekazari eta ba-serritarren egoera eta kokapenetik, haien aniztasunetik etahura hobetzeko beharrezko neurriak ezartzetik hasi, elikaduraburujabetza eraikitzeko dituzten ezagupen eta jakintzei etabestelako nekazaritza jasangarriko eredu baterako funtsezkozereginei balioa ematea; emakume nekazarien jabekuntzaprozesuak bultzatzea, eta horren barruan, desberdintasunegoeran daudelako norberaren eta taldearen kontzientziahartzea, desberdintasun hori eragiten duten arrazoiena etahoriek gainditzeko antolamenduarena40; eta sareko eta ema-kumeen aliantzetako lana bultzatzeraino, beharrezkoa izanik“hiriko eta landa-eremuko emakumeak hurbiltzea helburu ko-munen alde borrokatzeko”41.

36. Etxalderen aurkezpen dokumentua.37. Mundubat, Ecofeminismos rurales. Mujeres por la Soberanía

alimentaria, hemen eskuragarri:https://redecofeminista.files.wordpress.com/2012/11/eco-fem_rurales_web.pdf. Revista Soberanía alimentaria, Biodiversi-dad y Culturas (18. zk) aldizkarian, Espainiako estatuko datuenarabera, ustiategien % 30,5 baino ez daude emakumeen eskue-tan, eta ehuneko hori txikitu egiten da apur bat azalera handit-zen doan heinean: 5 ha baino gutxiagoagoko lursailetan % 33,eta 500 ha baino handiagoetan, % 22,4. Izan ere, 5 ha baino txi-kiagoak diren lursailei soilik begiratzen badiegu, lurren ja-betza, % 60an, emakumeen esku dago”.

38. Etxalde dokumentutik eta Arriola, Iturbe eta Gómezen ar-tikulu batetik aterata, Las mujeres alimentan el mundo. Sobera-nía alimentaria en defensa de la vida y el planeta, hemeneskuragarri: http://entrepueblos.org/index.php/publicacio-nes/1950-las-mujeres-alimentan-al-mundo-soberania-alimen-taria-en-defensa-de-la-vida-y-el-planeta

39. Arriola, Iturbe eta Gómez, 38. oin-oharrean aipatutako tes-tuan. 40. Oro har, lortu beharreko lau autonomia-eremu aipa dai-tezke: fisikoa, ekonomikoa, politikoa eta kulturala, eta beste-lako gai batzuk, norberaren gorputzaren kontrola, sexualitatea,indarkeriarik gabeko bizimoduak, baliabide eta ondasuneta-rako irispidea eta kontrola, lan guztien aintzatespena eta ba-lioespena, oinarrizko eskubide politikoetara iristea etagauzatzea, erabakitzeko eremu eta espazioetan parte hartzekoeskubidea, identitate kultural propioaren onarpena, balioa etaautoestimua, informazio eta komunikaziorako irispidea... Gaihoriek guztiak, mugimendu feministak garatutakoak funtsean,berdintasun politiketatik jorratu dira, zeharkakotasunetik etaemakumeekin egindako lan espezifikotik.

41. Las mujeres baserritarras. Análisis y perspectivas de futurodesde la Soberanía Alimentaria, Isabel de Gonzalo y LeticiaUrretabizkaia, hemen eskuragarri:http://wwww.ubu.es/sites/default/files/portal_page/files/mujeres_baserritarras.pdf


27


3.5. Komuna denaren antolamenduaren eta ezagupen as-kearen gaineko burujabetzaBurujabetzaren azkeneko eremu honetan komuna edo kolek-tiboa denaren antolamenduarekin zerikusia duten alderdiakjaso nahi izan ditugu, nola koka daitezkeen bizitzak erdigu-nean, eta nola eraiki daitezkeen bestelako harremanak etabestelako antolamendu sozial, politiko eta ekonomikoak.Egungo sistema kapitalista, testuaren beste atal batzuetanazaldu dugun bezala, pertsonen ikuspegi indibidualistanzentratzen da, norberaren asebetetzea bilatzen zentratuak etamerkatuan eta kontsumoan horretarako eremua aurkitzen du-tenak. Beraz, indibidualtasuna erkidegoaren gainetik lehenes-ten da, eta politika erakundeetan gertatzen den zerbaitbezala ikusten da, hauteskunde garaian erantzukizun guztiaeta boterea eskuordetzen den lekua, eta pertsonek gero etaparte-hartze txikiagoa dute “kolektiboa den hori” eraikitzen etaantolatzen. Beste alde batetik, informazioa, ezagupenak etajakintzak ere gutxien eskuetan pribatizatzen, teknifikatzen etametatzen dira, eta ez da bermatzen haietara pertsona guztiakiristea eta haien gaineko boterea izatea. Aurrerakuntza etagarapena derrigor produktibismoa eta hazkunde ekonomikoaardatz dituen eredu bati lotuta daudela helarazten digute, etaekonomia ulertzeko bestelako modu alternatiboak ezkutatuedo gutxietsi egiten dituzte.

Nekazariek betidanik salatu izan dute eredu agroindustria-lak ez dituela inoiz aintzatetsi nekazarien jakintza eta praktikatradizionalak eta, ondorioz, baztertu egin dituela zer atzeratuabalira bezala; praktiken teknifikazioa, ikerketa prozesuak lu-rretik eta hura ezagutzen duten pertsonengandik urrunduz;irizpideek aplikazioa, etekinen maximizazioa eta ekoizpenarenerrendimendu gorena eta horri loturiko harreman sozial etatruke-harremanak eraikiz eta landa-eremuetako eta nekaza-rien biztanleguneetako ohiko ikasketa-formak ahultzea izandituzte ardatz42.

Horren aurrean, elikadura burujabetzaren proposamenakeredu horri hegemonia kendu nahi izan dio, ikusmira zabaldunahi izan du eta aldez aurretik identifikaturiko gakoetan oina-rrituta, alternatiben burujabetze eta eraikuntza defenditu etanekazaritzan oinarrituriko ekonomiak eta agroekologia erdi-gunean jarri; antolamendu sozial, politiko eta ekonomikorakoereduak eraikitzea premiazkoa dela azpimarratzen du, kapi-talari eta pribatizazioari aurre egiteko, eta bizimodua antolat-zeko eredu kritiko eta alternatiboak proposatzeko43. Elikaduraburujabetza proposamen irekia, integrala eta alternatiboa be-zala definitzean esan dugun bezala, horiek ez daude aldezaurretik eraikita, ez dago errezetarik. Baina ulertzen da ez dela

posible bizitza-proiektu alternatibo horiek eraikitzea pertsoneneta herrien kontzientzia kritikoa piztu gabe eta kolektiboaden horren antolakuntza berreskuratzea lehenetsi gabe.

Elikadura burujabetzaren proposamenetik beti galdetu izanda zer den ezagupena, edo zenbait egileren arabera, ezagu-penaren politika; izan ere “boterea gauzatzen da egitateakmodu jakin batean kokatzean, konponbidea behar duten ara-zoak definitzean edo ikuspegi bat beste baten gainetik jartzeasustatzen duten errealitatearen deskribapenen bidez. Ezagu-penaren politikak ez du hartzen soilik jendeak nola kokatzendituen arazoak edo nola eraikitzen duen errealitatea; horrezgain, jendeak nola aplikatzen dituen ebidentziak gizarteareneta ingurumenaren gobernua egituratzen duten erabaki poli-tikoen prozesuan". Beraz, ezagupena eta informaziorako iris-pidea funtsezkoak dira, errealitateari begiratzeko eta huramunduko kokapen jakin batetik aztertzeko elementuak ema-ten dizkigutelako, eta horren arabera, erabaki ahal izango du-gulako agendak, lehentasunak eta nola eta nortzuen arteankonpondu nahi ditugun horiek guztiak. Beraz, proposamen ho-rrek eskatzen du ezagupena eta informazioa ez ulertzeko zerneutroa balira bezala, gutxi batzuen esku dagoena eta espe-zializatu eta teknifikatua gainera; eta tokiko elikadura-siste-metan bezala, birkokatzea eta nekazarien eremuraitzularaztea eskatu behar da, honetatik hurbil: “jakintza erai-

28

kitzeko nekazarien sistemak, behatzeko, esperimentatzekoeta trukatzeko forma kolektibo eta pertsonalak uztartzen di-tuzten sistemak, jakintzari, errespetua, espiritualitatea eta to-kian definituriko arau sozialen multzoa gehitzen diotenak”44.Ezagupen dezentralizatua, askotarikoa, diziplina anitzekoa,eta antolamendu eredu alternatibo horiek eraikitzeko.

Horrela bada, ezagupenen eta informazioaren gaineko bu-rujabetza defenditzeak duen garrantzia oinarri hartuta, gureustez, funtsezkoa da erabakiak hartzeko prozesuak txertatudiren markoak zabaltzea eta birdefinitzea, aukeren gainekoeztabaida eta haien eraikuntza lehenetsita, eta elkartasuneaneta elkartrukean oinarrituriko espazioak eta harremanak bult-zatuta. Horrela ikusita, politika publikoetatik urrun daudenideiak diruditen arren, gure ustez, elikadura burujabetzarekinkonprometiturik dagoen administrazio batek komuna denaantolatzeko beste modu batzuk, proiektu kolektibo alterna-tibo horiek definitzeko espazioak, denborak eta baliabideakbermatu beharko lituzke.

42. “Hala ere, duela ehun urte baino gutxiago esan ziguten —eta oraindik ere esaten zaigu— nekazari edo indigena izatea ezja-kin izatea, superstizioa eta atzerapena dela. Ikerketa zentroetan,unibertsitateetan eta, bereziki, ikastegietan propaganda egitenda esanez dakiten bakarrak ikerlariak, agronomoak eta irakas-leak direla. Milaka urtean arretaz behatzen, zaintza eta afektuzkoharremanak, bilaketa kolektiboa eta elkarrekiko ikaskuntzaahaztu egin behar ziren esperimentazio-eremuetan kontrolpeanikasitakoari leku egiteko. “Estentsio” eta “transferentzia” kon-tzeptuak asmatu zituzten ezagupena leku jakin batzuetan —osogutxitan— soilik gertatzen zela argi uzteko, eta planetaren gaine-rakoak pasiboki jaso behar zuen hori”. Grain, La agricultura: sussaberes y cuidados,http://www.grain.org/fr/article/entries/1201-la-agricultura-sus-saberes-y-cuidados

43. Funtsezko espazioa da gainera elikadura iraunkor eta osa-suntsua pertsona guztientzat bermatuko duen sistema bat kolek-tiboki pentsatzeko eta diseinatzeko, erosahalmena kontutan izangabe. 44. 42. oin-oharrean aipatutako testuan.


29


30

ONDASUN NATURALEN GAINEKO BURUJABETZA

La tierra, un debate a retomar, Revista Soberanía alimentaria,Biodiversidad y Culturas, 4. zenbakia, 2011ko urtarrila, hemeneskuragarri: http://www.soberaniaalimentaria.info/publicados/nu-mero-04/39-portada-n04

Concentración y acaparamiento de tierras, Revista Soberaníaalimentaria, Biodiversidad y Culturas, 18. zenbakia, 2014ko urria,hemen eskuragarri: http://www.soberaniaalimentaria.info/ima-ges/descargas/sabc_18.pdf

Hambrientos de tierra: los pueblos indígenas y campesinos ali-mentan al mundo con menos de un cuarto de la tierra agrícolamundial, GRAIN txostena, hemen eskuragarri: www.grain.org

El acaparamiento global de tierras, TNI y Fuhem Ecosocial,hemen eskuragarri:http://www.tni.org/sites/www.tni.org/files/download/landgrab-bingprimeres.pdf

El carro delante del caballo. Semillas, suelos y campesinos¿Quién controla los insumos agrícolas? 2013ko Txostena, ETCGroup, hemen eskuragarri: http://www.etcgroup.org/es

Nuestras semillas, nuestro futuro, Cuadernos de La Vía Cam-pesina 6. zk., 2013ko ekaina), hemen eskuragarri: http://viacam-pesina.org/downloads/pdf/sp/ES-notebook6.pdf

El agua, como la vida, no es una mercancía. Propuestas de im-plementación del derecho humano al agua y al saneamiento, yluchas contra la privatización. Ecologistas en Acción eta Inge-niería sin Fronteras, hemen eskuragarri:http://www.catalunya.isf.es/menu_publicaciones/El-agua-como-la-vida-no-es-una-mercancia.pdf

(Bideoa) Defendiendo los bienes comunes; construyendo sobe-ranía alimentaria. EHNE Bizkaia eta Mugarik Gabe, hemen es-kuragarri: https://vimeo.com/112073003

(Bideoa)Haziak eta jakintza. Basortu Elkartea (Zeberio).Hemeneskuragarri: https://vimeo.com/108093607

ENERGIA BURUJABETZA

La Vía Campesina, Los pequeños productores y la agriculturasostenible están enfriando el planeta agiria: http://viacampe-sina.org/es/index.php/temas-principales-mainmenu-27/biodi-versidad-y-recursos-gencos-mainmenu-37/386-los-pequeproductores-y-la-agricultura-sostenible-estenfriando-el-planetahttp://viacampesina.net/downloads/PAPER5/SP/paper5-SP.pdf

Amigos de la Tierra, Alimentos kilométricos txostena. Lasemisiones de CO2 por la importación de alimentos al Estadoespañol, hemen eskuragarri: http://www.alimentoskilometri-cos.org/

Euskal Herriaren burujabetza energetikorantz joateko gida.Maila globalean defendatu beharreko 13 pauso. Maila loka-lean egin beharreko 13 pauso, Xabier Zubialde Legarreta,hemen eskuragarri:http://www4.gipuzkoa.net/MedioAmbiente/gipuzkoainguru-mena/adj/documentacion/Euskal%20Herria%20buruja-betza%20enerjetikorantz.pdf

(Bideoa) Hacia la soberanía energética de Nafarroa, una pro-puesta de debate, hemen eskuragarri:https://www.youtube.com/watch?v=2XblwUBLe1w

TOKIKO ELIKADURA-SISTEMEN GAINEKO BU-RUJABETZA

Ecologistas en Acción, La agroecología, hacia un nuevo mo-delo agrario. Hemen eskuragarri:http://www.ecologistasenaccion.org/IMG/pdf_cuaderno_17_agroecologia.pdf

VSF, Cortocircuito. Por una alimentación sana, cercana yjusta (tokiko administrazioetarako kanpaina, ikerketa eta gidapraktikoa) hemen eskuragarri: http://vsf.org.es/cortocircuito

La soberanía alimentaria en las mesas del colegio, CarlesSoler, Amigos de la Tierra, hemen eskuragarri: http://www.tie-rra.org/spip/IMG/pdf/soberania_alimentaria_cole.pdf

GEHIAGO JAKITEKO


31

Distribución agroalimentaria: Impactos de las grandes em-presas de comercialización y construcción de circuitos cortoscomo: redes alimentarias alternativas, Pepe Ruiz Osoro, Lan-Koadernoak, 61zbk, Hegoa, hemen eskuragarri: http://publicaciones.hegoa.ehu.es/assets/pdfs/305/Cuader-nos_Hegoa_n%C2%BA61.pdf?1390298628

(Bideoa) Bide Berriak. Elikadura Burujabetza Euskal Herrian,Bizilur eta EHNE-Bizkaia, hemen eskuragarri: www.bidebe-rriak.eus

EMAKUMEEN BURUJABETZA ETA AUTONOMIA

Entrepueblos, Las mujeres alimentan al mundo. Soberaníaalimentaria en defensa de la vida y el planeta, hemen esku-ragarri: http://entrepueblos.org/index.php/publicaciones/1950-las-mu-jeres-alimentan-al-mundo-soberania-alimentaria-en-defensa-de-la-vida-y-el-planeta

Las mujeres baserritarras. Análisis y perspectivas de futurodesde la Soberanía Alimentaria, Isabel de Gonzalo eta LeticiaUrretabizkaia, hemen eskuragarri: http://wwww.ubu.es/sites/default/files/portal_page/files/muje-res_baserritarras.pdf

Mundubat, Ecofeminismos rurales. Mujeres por la Soberaníaalimentaria, hemen eskuragarri: https://redecofeminista.files.wordpress.com/2012/11/eco-fem_rurales_web.pdf

De vidas vivibles y producción imposible, Amaia PérezOrozco, hemen eskuragarri: http://www.decrecimiento.info/2012/02/de-vidas-vivibles-y-produccion.html

(Bideoa) La Vía Campesina, Mujeres Campesinas; Sembra-doras de Luchas y Esperanzas! Mujeres por la Soberanía ali-mentaria, hemen eskuragarri: https://vimeo.com/67864437

(Bideoa) Propuestas ecofeministas para transitar a un mundojusto y sostenible, Yayo Herrero:https://www.youtube.com/watch?v=Eq-jysIgnIs

KOMUNA DENAREN ANTOLAMENDUAREN ETAEZAGUPEN ASKEAREN GAINEKO BURUJA-BETZA

Educación popular, Revista Alai, América Latina en movi-miento, 2014ko urria, hemen eskuragarri:http://alainet.org/es/revistas/165260

La agricultura, sus saberes y cuidados, Grain, hemen esku-ragarri: http://www.grain.org/fr/article/entries/1201-la-agricul-tura-sus-saberes-y-cuidados

Universidades de la tierra. Red de formación en agroecologíay soberanía alimentaria, hemen eskuragarri:http://universidadesdelatierra.org/

(Bideoa) IALA Sembrando Agroecología, La Vía CampesinaTV, hemen eskuragarri:h t t p : / / t v. v i a c a m p e s i n a . o r g / I A L A - S e m b r a n d o -Agroecologia?lang=en

LABORANTZA ESKULIBURUA

32

IV. LABORANTZA ESKULIBURUA

Hurrengo orrietan burujabetzaren bost eremu horiek landukoditugu Laborantza Eskuliburua izeneko atalean. LaborantzaEskuliburua agiri honen alderik zehatz eta praktikoena izateanahi dugu, eta bertan, elikadura burujabetzak eskaintzen di-tuen gakoetatik abiatuta, tokiko mailan, hautatutako bost ere-muetan gara daitezkeen lan-ildoetako batzuk aurkeztukoditugu.

Horrela, lehen aipatu dugun bezala, jarduera-ildoak zehaz-teko, ahalegindu gara, alde batetik, Euskal Herrian abian direnesperientziak jasotzen, eta bestetik, hori osatzeko, beste-lako proposamen alternatiboak identifikatzen, beste tes-tuinguru batzuetan edo beste ikuspegi batzuetatik garatzenari direnak edo nekazarien mugimenduak berak proposatzendituenak. Agiriaren atal honi Laborantza Eskuliburua deitudiogu, nekazaritza eremuarekin nolabaiteko sinbolismoa bi-latzen.

Eskuliburu honetako edukiak hiru ataletan antolatu ditugu.3. Koadroan ikusi dezakegun bezala:

- printzipioak atalean, gure udalerrietan elikadura buruja-betza erein baino lehen eta erein bitartean kontuan hartubeharreko ideiak jaso ditugu, politika berriak abian jartzenlagun diezaguketen gogoeta orokorrak;

- tresnak atalean lanabesak sailkatzen eta ordenatzen aha-legindu gara, gero udalerriek erein ahal izateko; hau da,udalerri batek tokiko proiektu bat garatzeko abian jar dit-zakeen ekintza moten tipologia eta ezaugarriak.

- laborantza-fitxak, lehenetsiriko burujabetza bakoitzekobana, eta informazio hau jasotzen dutenak: burujabetza-eremu bakoitzean lortu nahi ditugun helburuak; litezkeenjarduera-ildoak (haziak), helburu horiek lortzeko egin de-zakeguna, lehen definitu ditugun tresnen arabera antola-tuak; eta gure lurraldeko hainbat tokitan garatzen ari direnzenbait bizpahiru esperientziaren aurkezpena (ortu ere-duak), beste batzuentzat erreferentzia edo inspirazio izandaitezkeenak.

Laborantza-fitxen atala lantzeko, sakontzeari baino ge-hiago, hedadurari eta integralitateari eman diegu garran-tzia. Horrek esan nahi du, burujabetza bakoitzak eta,batzuetan, identifikaturiko ildo bakoitzak ere, gida bat edo bat-zuk beharko lituzkeela garatzeko edo azaltzeko. Beraz, infor-mazioa nahiko modu eskematikoan azaldu dugu. Besteakbeste, eremu bakoitzean litezkeen helburu batzuk lehenetsiditugu, eta ez gara sartu identifikaturiko jarduera-ildo bakoitzagaratzeko eman beharreko urratsak edo inplementaziorakobehar diren alderdi teknikoagoak zehazten.;. Alderdi horietanguztien sakontzeak agiri honen aukera guztiak gainditzen zi-tuen, baina gure ustez, lan interesgarri eta beharrezkoa izandaiteke etorkizuneko ikerketa eta sistematizazio prozesueta-rako.


33

3. KOADROA

ELIKADURA BURUJABETZAIkuspegi integrala, irekia eta

alternatiboa

Tokiko bestelako bizimodu-eredu batzuen eraikuntzaLortu beharreko burujabetza-eremuak


ONDASUNNATURALAK ENERGIA

TOKIKOELIKADURA-SISTEMAK

EMAKUMEENAUTONOMIA

ETAESKUBIDEAK

KOMUNADENAREN

ANTOLAMENDUETA

EZAGUPENA

HelburuakHaziak

Ortu ereduak

HelburuakHaziak

Ortu ereduak

HelburuakHaziak

Ortu ereduak

HelburuakHaziak

Ortu ereduak

HelburuakHaziak

Ortu ereduak

Eraikuntza kolektiboaeta herritarra

Erabakitzekoeskubidea

Nekazaritzarakoekonomiak etaagroekologia

Nola... LABORANTZA ESKULIBURUAPrintzipioak eta tresnak


34

4.1. Gure printzipioakElikadura-burujabetza gure marko teoriko zabala bada, hirugakoak gure zeharkako ardatzak eta hautatutako bost buru-jabetzak haiek garatzeko eremuak badira, jarraian aurkeztukoditugun printzipioak tokitik abiatutako bestelako politika pu-blikoak abian jartzeko aztertu beharreko ikuspegiak dira.Beraz, printzipio horiek bilatzen dute, alde batetik, marko te-orikoan eta aurreko ataletan aurkeztutako ideia batzuk laburt-zea; eta bestetik, laborantza-fitxa horietan jasotakoinformazioaren irakurketa orientatzea. Hamar dira, gureustez, gai nagusiak:

(1) Lehenik eta behin, gure iritziz, funtsezkoa da udalerriekbarneratzea elikadura burujabetzaren ikuspegia berebizi-koa dela haien politikak eraikitzeko eta garatzeko. Horrekeskatzen du proposamen honekiko konpromiso politikoargia, diskurtsotik harago doana. Oraindik zabalik etaeraikitze bidean dagoen ikuspegi integral eta alternatibohori praktikara eramateko erronka jasotzea esan nahi du,hari datxezkion arriskuak eta potentzialitateak onartuta.

(2) Ideia horri jarraituta, nolabaiteko ziurgabetasuna onartubehar da, eta errezeta itxirik ez bide eginik ez dagoelaulertu behar da, bai eta agiri honen asmoa ez dela erant-zun guztiak ematea ere. Baina baditugu inspiratzeko baliodezaketen proposamenak eta esperientziak, gure testuin-guru eta errealitatetara egokituriko alternatibak eraikit-zeko.

(3) Funtsezkoa da sormena; eskumenen, aurrekontukomugen, araudien, “egiteko ohiko moduen” marjina estue-giaren aurrean, proposamen horiek beste parametro etabegirada batzuetatik abiatuta eraiki behar ditugu; beste-lako leihoak zabalduta, eta bidea, berez, ikasketa-proze-suaren parte bat dela eta bestelako lanketak behardituzten bestelako erronken aurrean gaudela onartu behardugu.

(4) Beraz, parte-hartze eta eraikuntza kolektiboa guretzatzer den birplanteatu behar dugu goitik behera, egungomodu ordezkatu eta perfil baxukoak berrikusi eta beste-lako metodologia, tresna eta espazio batzuetatik eraikit-zako politiketarantz jo. Herritarren eta administraziopublikoen rolak aldatu behar dira. Eta onartu egin behardugu emaitza edo lorpenak ez ezik –zer– oso garrantzit-suak direla prozesuak ere –nola eta noren artean. Beraz,

beharrezkoa da prozesuak eraikitzea baina ezagupenaaditutzat jotzen diren pertsonen eskuetan egon gabe; ait-zitik, taldean eta modu partekatuan eraikia behar du, etahorietan gehiengo zabal eta askotarikoaren parte-hartzeabermatu behar da, baserritarren presentzia aktiboa ber-matuta beti.

(5) Beste alde batetik, eta gaien sektorializazio eta zatiketa-ren aurrean, tokiko politiken eremuan (eta administraziopublikoko beste maila batzuetan ere) oso ohikoa dena,gure ustez, ikuspegi holistiko, integral eta zeharkakoagaratu behar dugu tokiko planak eta proposamenak defi-nitzerakoan. Gai hori funtsezkoa da guretzat, ikusten du-gulako sarritan udalerrietako eremu askotan ekimeninteresgarriak garatzen ari direla baina zuzenean inplika-turik egon litezkeen beste eremu batzuk ez dutela horrenberri. Beste alde batetik, erronka handiak ditugu aurrean;beraz, beharrezkoa da elikadura burujabetza politika guz-tietan txertatzea eta ikuspegi nabarmen eta zeharkakoaizango dela bermatzea. Azkenik, diziplinartekotasunarenedo integralitatearen aldeko apustua egiteak politiken no-labaiteko koherentzia ekar lezake, bultzatu nahi duguneredu alternatiboa lortzeko eragin kontraesankorrak era-giten ari diren ekimenak abian jartzea eragotziz. Gureustez ezin zaie erronka konplexuei begirada xume edopartzialetatik aurre egin. Eta gai hori garrantzitsua da gureustez proposamen horien garapena bultzatu behar dutentalde edo erakundeak definitzerakoan.

(6) Agiri honetan jarduera-eremu globala eskaini nahi dugu,udalerri bakoitzean txertatu eta zehaztuko dena hangoerrealitatearen eta tokian tokiko ezaugarrien arabera.Eraiki beharreko proiektuak definitzeko hainbat alderdihartu behar dira kontuan: udalerri horien tamaina etaezaugarri sozio-demografikoak; landa-eremuan daudenala hiri-eremuan; nolako geografia edo paisaia duten etalurrik edo ondasun naturalik baduten; edo bertako biztan-leak nola antolatuta dauden, besteak beste. Eta balitekeproiektu horien oinarriak, lehenetsiriko jarduera-eremuakedo estrategiak elkarren desberdinak izan behar izatea.Baina hori hala izanda ere, garrantzitsua da gure ustezkomunak izan behar duten hiru ideia azpimarratzea:ondo bizitzeko tokiko proiektu kolektibo hauek, gure he-rriak izatea nahi dugun hori eraikitzeko, politikoki orienta-tuko gaituzten erreferentzia-markoak eduki behar ditugu.Bigarrenik, eta aurretik esan dugun bezala, eremu horiek


35

gure errealitatearen ikuspegi integral eta zabal bati eran-tzun diezaieten ahalegindu behar gara; eta hirugarrenik,ez da ahaztu behar elikadura burujabetzaren proposame-nean elikadurak, elikagaien ekoizpenak eta nekazaritzanoinarritutako ekonomiek funtsezko garrantzia dutela, etahori bermatzeak proiektu horien ardatzetako bat izanbehar duela. Hau da, proposamen honetarako funtsezkoada gure lurraldeetan elikagaien ekoizpena eta baserri-tarrak handitzea, bultzatzea eta babestea, bere sarbi-dea herri guztiarentzat bermatuz; ez neurri bakar gisa,baina bai neurri nagusi gisa, elikadura eskubide izatekoideian aurrerapausoak eman nahi baditugu. Horretarakohainbat tresna tekniko eta politiko erabiliko ditugu, plan-gintzarako fase edo uneak zehaztuko ditugu eta beharrez-koak diren trukerako edo elkarlanerako espazioak sortukoditugu. Eredu aldaketa, orain arte azaldu dugunaren ara-bera, hainbat eremutan gertatu behar da, baina funtsez-koa da horretarako baldintza materialak sortzen joatea.

(7) Gure ustez, administrazio publikoak, kasu honetan uda-lek, arlo horretan erreferente bihurtu behar dute; beraz,kontua ez da soilik kanpora begirako ekintzak egitea, bai-zik eta administrazio barrura begira lan egitea, elikaduraburujabetza zeharkako ikuspegi politiko izateko, horrekin

bat datozen udal eta administrazio publikoetatik hasibehar dela ulertuta. Horrela, udalen zeregina askotarikoada: sustatzaile, eraldaketen ahalbidetzaile eta dinamizat-zaile, eta horietan zuzenean inplikaturik dagoen eragile,ondasun eta zerbitzuak ekoizten eta kontsumitzen dituensubjektu den aldetik.

(8) Agiri honetan, eta Euskal Herriko elikadura burujabetzarenerrealitateari begirada zabala eskaintzeko asmoari jarrai-tuz, udalak aitzindari edo sustatzaile dituzten ekimenezgain, beste batzuk ere garrantzitsuak iruditzen zaizkigu.Gizarte zibilak eta erakunde edo mugimenduek garat-zen dituztenak ere garrantzitsuak iruditzen zaizkigu; bat-zuetan administrazio publikoen nahietatik kanpo jardundute, eta gure iritziz, zer ikasi eskaintzen duten proiektuadira, eta izaera eraldatzailea duen administrazio batekerraztu eta indartu egin ditzake.

(9) Udaletako errealitatea ez da gauza bakana, beste mailaedo eremu batzuekin lotuta dago. Gure lurraldearen erre-alitate, neurri eta administrazio-antolmendua kontuan har-tuta, gure ustez garrantzitsua da eskualdeko ikuspegiaere gehitzea, zentzu zabalean (lurralde historiko bakoit-zean horrek hartzen duen forma zeinahi dela). Udalerrienarteko aliantza, osagarritasuna eta elkarlana oso iguripeninteresgarri eta beharrezkoa da, gure ustez, elikadura bu-rujabetzaren paradigmak dakartzan eraldaketa sakoneiahalik eta modu egokienean ekiteko.

(10) Azkenik, uste dugu beharrezkoa dela onartzea epe lu-zerako prozesuen aurrean gaudela, eta horiek garatzekohainbat tresna behar ditugula, hala nola, analisia eta plan-gintza, eta lorpenen eta eragozpenen segimendu etaetengabeko balioespena. Eta epe luzerako identitate ho-rrek talka egiten du, aurrez aurre, hauteskundeen erritmoeta dinamikekin. Proiektu horien eraikuntzan eta partehartzea eta herritarrek eta baserritarren proiektu horiekbereganatzea sine qua non baldintza da garatu ahal iza-teko; baina haien jarraitutasunerako bermea ere badira,irmoago eta independenteago bihurtzen ditu, eta dituztenoinarri sendoei esker, bertan parte hartzen dutenentzaterrazagoa da defendatzea.

10 PRINTZIPIO

1. Konpromiso politiko argia

2. Ziurgabetasuna onartu

3. Sormena

4. Parte-hartze eta eraikuntza kolektiboa

5. Ikuspegi holistiko, integral eta zeharkakoa

6. Herri bakoitzaren errealitatera eta tokian to-kiko ezaugarrietara egokituta

7. Administrazio publikoa erreferente bihurtu

8. Gizarte zibilak eta erakunde edo mugimen-duek garatzen dituzten proiektuen garran-tzia

9. Beste maila edo eremu batzuekin lotura

10. Epe luzerako prozesuak

4. KOADROA


36

4.2. Gure tresnakAtal honetan, ikuspegia, gakoak eta zer eremutan inplemen-tatu (gure laborantza-arloak, bost burujabetzak) eta kontuanhartu beharreko printzipioak azaldutakoan, hori guztia garat-zeko zer tresna ditugun identifikatuko dugu. Zer ekintza bultzadezakegu tokiko politika publiko horietatik? Zer jarduera motaegin dezakegu elikadura burujabetzan oinarrituriko ondo bi-zitzeko eredu alternatibo hori abian jartzeko?

Gure iritziz, jarraian azalduko ditugun ideiak “tokiko gara-penerako” plan bat abian jartzeko hainbat une zein elikaduraburujabetzaren ikuspegia inplementatzeko ikuspuntu desber-dinak izan daitezke. Laborantza-fitxetan, proposatutako lan-ildoak zer tresna diren arabera ordenatzen ahaleginduko gara.

0 tresna. Eraikuntza kolektiboa eta elikadura burujabetzaprozesuen laguntza eta haien jasangarritasuna bermat-zeko baliabideen definizioa.Tresna honetan proposamenen parte-hartze bidezko erai-kuntza bermatuko duten prozesuen definizioarekin zerikusiaduen guztia aipatzen dugu (nola eta nortzuk): eragile garrant-zitsuen identifikazioa; parte hartzeko espazioen sorrera; pro-zesuen definizioa eta zehaztapena; parte hartzekoformazio-tresnak zehaztea; informazioaren eta/edo komuni-kazioaren kudeaketa; eta herritarrek segimendua eta auditoriaegiteko mekanismoak ezartzea. Horrez gain, garrantzitsua daprozesuen jasangarritasuna bermatzeko baliabideak –zentzuzabalean ulertuak– eskuratzea; aurrekontuak eta pertsona ko-purua kontuan hartuta, jakina, baina bai eta eragileen artekoezagupen-trukaketa eta/edo egiturak eta sareak sortzea ere,besteak beste. Elikadura burujabetza prozesuen kalitatea eta

izaera eraldatzailea bermatzeko funtsezko tresna dela ustedugu, eta gainera, burujabetzen elkargunean aipatu di-tugun eremu guztietarako komuna eta baliogarria;

beraz, 0 tresna izendatu dugu, eta laborantza-fitxetatikkanpo atal berezia dauka.

1. tresna. Elikadura burujabetzaren betaurre-koak jantzi eta gure errealitatea ezagutzea etaaztertzea. Tresna horrek zerikusia dauka buru-

jabetzaren bost eremuetan landu nahi direnalderdiei buruzko diagnostikoak, azterketak,

analisiak egitearekin, eta haiei buruzko in-formazioa, datuak eta ezagupenak zabalt-

zearekin. Tresna hau berebizikoa da,begirada zabaltzea eta errealitatea az-tertzea funtsezkoa delako hura eral-

datu nahi duten prozesuei ekiteko.

2. tresna.Gure proposamena eraikitzea eta hori garatzekoegin nahi ditugun urratsak zehaztea. Tresna honen barruanproiektuen plangintza eta lanketa-prozesuak egongo lirateke,izaera integralekoak eta sektorialagoak izanik. Jarduerarenhelburuak, ildo espezifikoak, kronogramak, espazioak eta in-plementatzeko beharrezko baliabideak finkatzea litzateke.

3. tresna. Proposamen alternatibo horiek abian jartzeaahalbidetuko diguten araudi-marko berriak egitea. Tresnahau araudien, dekretuen, erakundeen deklarazioen, eta aba-rren garapenari dagokio, hemen proposatzen den elikaduraburujabetza eta burujabetzen elkargunea garatzeko eta txer-tatzeko oinarriak finkatzeko eta espazio posibleak zabaltzeko.

4. tresna. Proiektu zehatzen garapenaren bidez, ideiakgauzatzen joatea. Laugarren tresna honetan ekimen horiekaipatzen ditugu, burujabetza-eremu bakoitzean definiturikohelburuak lortzen lagunduko digutenak. Ekimen eragileakizango lirateke, eraldaketa orokorrago batzuk bideratzeko ba-liogarriak.

Beraz, tokiko administrazio publikoan erabilgarri ditugun lautresna, elikadura burujabetzatik eta elikadura burujabetzarakopolitikak bultzatzeko eta ezagutzeko, planifikatzeko, araut-zeko eta gauzatzeko aukera ematen digutenak; eta beste batorokorragoa, hori guztia egiteko behar diren prozesuak, es-pazioak eta baliabideak definitzeko premia azpimarratzenduena. Tresna horiek ez dira bakanduta ikusi behar, elkarri lo-tuta eta elkarri atxikita daude eta. Jarraian, 0 tresna deitu du-guna aurkeztuko dugu, laborantza-fitxak lantzen hasi bainolehen.


37

4.3. Prozesuen eta baliabideen garrantziaLehen esan dugun bezala, 0 tresnak, identifikaturiko buruja-betza-eremu guztietarako komuna denak, prozesuen erai-kuntza kolektiboari laguntzari eta haren jasangarritasunerakobeharrezkoak diren baliabideen definizioari egiten die aipa-men. Gai bi horiek, gure ustez, oso garrantzitsuak dira, pro-zesuak elikadura-burujabetzaren ikuspegi politikotikbultzatzeko bi ideia nagusiri erantzutea benetan bermatu nahibadugu: denon partaidetzaz egindako herri-eraikuntza aldebatetik, eta horretarako administrazioak –tokikoak ere bai–jarduteko izan dituen oinarrietako batzuk birformulatu beharkolirateke, parte-hartze handiagoa, erabakiak hartzeko proze-suen demokratizazioa eta gobernua, esaterako; eta bestetik,elikadura-burujabetzaren aldeko apustua ez dadin geratuizaera politikoko adierazpen hutsetan, horren ordez, baliabi-deak erabil daitezela, zentzu zabalean, garatu ahal izateko.

Administrazio publikoan izan dira eta badira parte hartzekomekanismo eta kanalak, baina sarritan, administrazioak berakaldez aurretik definiturikoak izan dira, lekukotasun-izaerahutsa izan dute, eta kontsultarako izan dira soilik, azken era-bakian eragin zuzenik gabe. Horregatik uste dugu beharrez-koa dela, lehenik eta behin, tokiko administrazioek apustugarbia egin dezaten politika publikoen definizioa eta lanketajende eta talde guztiengana zabaltzeko, horretarako behardiren tresna, prozesu, espazio eta baliabide guztiak martxanjarriko direla bermatuta. Beraz, lehenengo urratsa izango lit-zateke parte-hartzea nahi izatea eta beharrezkoa dela uler-tzea, administrazioak konpromiso gisa onartzea etalurraldeetako pertsonak parte-hartzearen garrantziaz jabe-tzea. Bigarrenik, parte hartzen jakitea eta egin ahal izatea osogarrantzitsuak dira, eta, halakoetan, administrazioak funtsezkozeregina dauka informazioa, espazioa, tresnak eta horreta-rako baliabideak ahalbidetzeko.

Horrela, 0 tresna horretan, honako ideia hauek proposatzenditugu, laborantza-fitxetan jarraian aurkezten ditugun jarduera-ildo guztietarako baliogarriak.

Prozesuei dagokienez• Arreta berezia jartzea politika horien definizioan nortzuk

parte hartu behar duten eta nortzuk parte hartuko dutenidentifikatzeko eta jakiteko. Tresna desberdinak erabiltzea,eragileen azterketa kasu, alternatiben eraikuntza zabaleta kolektiboa bermatzeko. Baserritarren, bereziki ema-kumeen, elikadura burujabetza lantzen duten nekazarienelkarteak eta tradizionalki espazio publikoan presentziatxikiagoa izan duten taldeen (gazteen, pertsona migrat-

zaileen...) presentzia bermatu behar da.

• Politika horien eraikuntza-prozesua definitzea: nolaegingo dugun, nortzuen artean, eta parte-hartzea berdin-kidetasunez eta pertsonen aniztasuna kontuan izandaegingo dela bermatzeko zer mekanismo erabiliko ditugun.Sarritan ia emaitzei soilik egiten zaie kasu, baina propo-samen honetarako, funtsezkoa da ulertzea nola guztiakoso garrantzitsuak direla; prozesuak ikasteko uneak etaprozesu horietaz jabetzeko eta indartzeko uneak dira.Puntu honetan, beharrezkoa da administrazioaren hainbatmailatan abian jarri diren parte-hartze prozesuetatik ikas-tea (aurrekontuak, tokiko agenda 21, kontsultak...), etahorietatik elementu baliogarriak ateratzea.

• Parte-hartze horretarako espazioak zehaztea. Gure ustezgarrantzitsua izan daiteke elikadura-burujabetzaren poli-tikak parte-hartzearen bidez eraikitzea udalerri baterakofuntsezkoa dela onartzea, hura definitzeko, hari lagun-tzeko eta ebaluatzeko organo bat izendatuta. Aukere-tako bat izan daiteke Elikadura BurujabetzarakoKontseiluak edo Elikadura Kontseiluak (Ingalaterrako hiribatzuetan egin den bezala45) edo elikadura-burujabetza-ren aldeko mugimenduari atxikiriko erakundeek parte hardezaten espazioak eratzea (Foroak edo Guneak46, kasu).Aukera zeinahi dela, eta prozesu guztiek testuinguru etaegoera desberdinetara egokituta egon beharko dutenez,espazio berberak beharko dituztela ulertuta, bai da ga-rrantzitsua taldean eratutako espazioak izatea, baliabi-deak edukitzea eta gai horretako udal-politiketan benetakoeragina eta erabakitzeko gaitasuna edukitzea. Eta nolaez, bertan baserritarrek parte hartuko dutela bermatzea.

• Esperientzien, ezagupenen, informazioaren eta aba-rren trukea prozesu hauetako ardatz izatea beharrezkoada. Administrazioak bermatu egin behar du politika horiendefinizioan parte hartuko duten pertsonek eta taldeek be-harrezkoa duten informazio eta ezagupen guztiak dituz-

45. Esaterako Cardiff Food Council esperientzia,http://sustainablefoodcities.org/findacity/cityinforma-tion/userid/42 46. Interesgarria Gipuzkoako Foru Aldundiko Berdinta-suneko Zuzendaritzaren esperientzia Gunea eratzea bult-zatuz, Gipuzkoako Berdintasuneko Foru Kontseilua,http://berdintasuna.gipuzkoa.net/helburuak-eta-zeregi-nak


38

tela; informazio eta komunikazio bideak ezarri behar dira;eta batez ere, onartzea egiteko moduei eta erabaki posi-ble eta egokiei buruzko ezagupena eta esperientzia ezdela gai tekniko hutsa, eta ez dagoela administrazioko lan-gileen esku, partekatu behar den zerbait dela baizik. Etahorrek indar handiagoa hartzen du elikagaien ekoizpenarieta nekazaritzako ezagupenak eduki beharrari buruz aribagara.

• Azkenik, prozesu horien segimendua, kontrola eta eba-luazioa egiteko mekanismoak ezarri behar dira. Auditorienmoduko tresnek politika horiek nola gauzatzen ari direnjakiteko balio dezakete, erantzukizuna eskatzeko, bainabai eta aurrerapausoak eta erronkak ulertzeko eta, ba-tzuetan, horiek guztiak testuinguru konplexu eta aldako-rretara moldatu beharra ulertzeko ere.

Baliabideei dagokienezPolitika publiko eraldatzaile horiek eraikitzeko baliabideez hor-nitu behar hori honako honetan gauzatzen da, gure iritziz:• Politika horiek eraikitzeko eta inplementatzeko aurre-

kontu espezifikoa zehaztea.

• Politika horiek bilakaera dinamiza eta lagun dezaketenpertsonak edukitzea. Puntu horretan, berdintasun-politi-kak edo lehenengo sektorea sustatzeko proiektuak gara-tzen denbora daramaten udalerrietako esperientziek argierakusten dute prozesu horiek dinamizatzeko langile es-pezifikoak behar direla. Beraz, gure lurraldeetan elika-dura-burujabetzarako politikak Dinamizatzeko Zerbitzuaksortzea interesgarria dela uste dugu: politiko eta teknikokiformatua dagoen jendearekin47.

• Administrazio publikoen barruan diziplina askotako lan-taldeak eraiki behar dira, elikadura-burujabetzarako poli-tikak abian jartzeko eta proposaturiko burujabetzenelkarguneari ekiteko hainbat alderdi bete behar dira: uda-letako hainbat sailen parte-hartzea eta sailen arteko lankoordinatu eta egituratua, teknikari eta politikarien parte-hartzea eta konpromisoa alde batetik eta, bestetik, taldehorietan elikadura-burujabetzan esperientzia duten per-tsonak edo taldeak (ez da derrigor teknikari izan behar)txertatzea.

• Azkenik, egituraketa gauzatzeko sare eta espazioeneraikuntza. Alde batetik, elkartrukerako eta ikasketarako

47. Hemen Urduñako Ekoizpen Zerbitzua, edo halako politi-kak garatzeko langile bereziak dituzten beste udalerri batzuknabarmendu nahi ditugu, Aramaio adibidez. Halaber, Gipuzko-ako Foru Aldundiko Berdintasuneko Zuzendaritzaren espe-rientzia, Berdinbideak eta Berdinbidean Txikiak programekin;Gipuzkoako udalerri txikiek berdintasuneko politikak gara-tzeko duten baliabide eta aukera gabeziari erantzuteko pro-grama, http://berdintasuna.gipuzkoa.net/documents/73267/142044/BERDINBIDEAN+que+es+abril+2014+eu/41b3d524-32bf-465b-b7b4-c67832cc1e93http://berdintasuna.gipuzkoa.net/documents/73267/142044/BERDINBIDEAN+TXIKIAK+que+es+abril+2014+eu+web/de553bcb-869f-4d61-b87e-76774b0714f048. Honetan ere berdintasun politiken eremuan metatutakoesperientzia ere azpimarratu behar dugu, esaterako EudelenBerdinsarea,http://www.eudel.eus/destacados/berdinsarea/?lang=eu, edoGipuzkoako Berdintasun Teknikarien Sarea, http://berdintasuna.gipuzkoa.net/documents/73267/142305/RED+de+t%C3%A9cnicas+aytos+eu/7c0e4991-4edd-44bf-80a1-1a1de4bcd69a

espazioak eraikitzeko potentzialtasuna balioestea, mailaaskotakoa eta udalerrien presentziarekin; baina bai etaudalaz gaindiko organoen presentziarekin ere: mankomu-nitateak, tokiko eta landa-garapenerako agentziak edo ad-ministrazioaren bestelako mailetakoak ere, aldundiak,kasu. Interesgarria iruditzen zaigu euren politiketan elika-dura-burujabetza bultzatzen ari diren Udalerrien Sarerenbat sortzea, haien jardunak ezagutzeko, sendotzeko etatrukatzeko espazio gisa48.

4.4. Laborantza fitxakLaborantza Eskuliburuaren printzipioak eta tresnak aur-keztu ondoren, Laborantza Fitxak deitu ditugunak aurkez-tuko dizkizuegu. Burujabetza-eremu bakoitzeko banaaurkituko dugu, eta horietako bakoitzean hiru eduki-

multzo: a) Ekoizpenaren helburuak: atal honetan eta burujabetza-

ren eremu bakoitzean, honako galdera honi erantzutenahaleginduko gara: norantz jo nahiko genuke epe ertain-luzean? Asmoa ez da eremu bakoitzeko helburu posibleguztiak jasotzea, gure marko teorikoan azaldutako ideie-kin nolabaiteko lotura dutenak aipatzea baizik, eta zehaz-kiago, burujabetzen elkargunea puntuan aurkeztutakoalderdiak.

b) Hazien kutxa: atal honetan lan-ildoak jaso nahi izan di-tugu, definituriko helburuak lortzeko bidean aurrera egi-teko zenbait ideia. Aurreko puntuan deskribatu dituguntresnen arabera aurkezten eta antolatzen ahalegindugara.

c) Ortu ereduak: ezagupenen eraikuntza kolektiboaren etanekazaritzako metodologiaren ideiari jarraituz, atal hone-tan beste esperientzia batzuetatik ikasi nahi dugu. Horidela eta, lehendik aipaturiko zenbait ekimen eta lan-ildorilotuta egonik, inspirazio-iturri iruditu zaizkigun zenbait eki-men azpimarratu ditugu.

Informazioa labur azalduko dugu, taula batean, etaidentifikaturiko esperientzien kasuan, erreferentziaren batere atxiki dugu haiei buruzko informazioa zabaltzeko.


39


40

Ekoizpenaren helburuak

Burujabetza-eremu honen aurkezpenean esaten genuen bezala, gureustez natura ondasun bat da, eta ez baliabide hutsa. Lurra, basoak, ura,haziak... ezinbestekoak dira elikadura burujabetzarako. Horien egungopribatizazioaren eta espekulazioaren aurrean, elikadura burujabetzakdefenditzen du aniztasun eta jasangarritasun iturri direla eta, beraz,zaindu eta babestu egin behar ditugula. Horretarako, gure lurraldeeibota beharreko begirada, ekoizpenaren eta ekonomiaren ikuspegitik ezezik, ikuspegi ekologiko, kultural eta politikotik ere izan behar da, etaabiapuntu horretan oinarrituta antolatu behar ditugu. Nekazaritzan oi-narrituriko ekonomiak eta agroekologia funtsezkoak dira antolamenduhori jasangarritasunean ardaztuta egiteko.

Horrela, bada, burujabetzaren eremu horretan, honako helburuhauek finka ditzakegu:1.1. Ondasun horien izaera komunala edo publikoa defenditzea eta

espekulazio, pribatizazio eta uzte prozesuen aurrean babestea. 1.2. Ondasun naturalen kontrola, erabilera eta kudeaketa jasanga-

rritasun ekologikoan, ekonomikoan eta politikoan oinarrituta etaparte-hartze prozesuen bidez antolatzea.

1.3. Lurraren kasuan, lurra berreskuratu, defenditu, birbanatu etasustatzea elikadura burujabetzan oinarrituta ekoizteko.

1.4. Nekazaritzaren eta abeltzaintzaren aniztasuna sustatzea etabertako barietate eta arrazak, modifikatu gabeak, defenditzea.

Hazien kutxa

1. Ezagutzea (E)E . 1.1.1. Ondasun naturalen erabilera aztertzea, berezi arreta eginez

erabilera tradizionalak eta komunalak ezagutzeari.E. 1.1.2. Udalerrietan utzita dauden espazio publikoen errolda egitea,

eta horiek ikuspegi agroekologikotik erabiltzeko potentzialitateabalioestea.

E. 1.2.1. Basoei eta haiek jasangarritasunean duten garrantziari bu-ruzko azterlanak egitea.

E. 1.2.2. Ura eskubide gisari buruzko eztabaidaren egoera zein denjakitea, uraren kudeaketaren eta erabileraren eta arro hidrogra-fikoen egoera zein den, jasangarritasuna, justizia eta izaera pu-blikoa sustatzeko ikuspegitik.

E. 1.2.3. Nekazaritzako eta abeltzaintzako ustiategietan ura nola era-biltzen den jakitea eta kontsumoaren murrizpena eta haren era-bilera jasangarria sustatzea.

E. 1.3.1. Udalerrietan dauden lurren inbentarioak edo mapak egitea:sailkapena, jabetza, erabilgarritasuna, erabilera...

E. 1.3.2. Lurren erabilgarritasunaren eta haien eskaeraren azterketagurutzatuak egitea, arreta berezia eginez lurrak uzteko eta/edoez erabiltzeko arrazoiak aztertzeari.

E. 1.3.3. Udalerrietako eta eskualdeetako elikagaien ekoizpen-po-tentzialari buruzko azterketak egitea: ekoizpenerako zer lur etazer motatakoak dauden, zer eta zenbat ekoitzi ahal izango litza-tekeen...

E. 1.4.1. Gune bakoitzeko hazien eta arrazen barietateei buruzko in-bentarioak egitea, bai eta haien erabilerari eta maneiuari loturikopraktikei eta ezagupenei buruzkoak ere.

2. Planifikatzea (P)P. 1.1.1. Ondasun naturalak, lurra bereziki, erabiltzeko modu alter-

natibo eta kolektiboetan aurrerapausoak ematea ahalbidetukoduten planak egitea, jabetza pribatuari ematen zaion lehentasu-nari aurre egiteko.

P. 1.2.1. Lurraldeen eta udalerrien antolamendurako planak defini-tzea, aurkeztu ditugun elikadura burujabetzarako ikuspegien ga-koetan oinarrituta: erabakitzeko autonomia, parte-hartzea etaherri-eraikuntza eta agroekologiaren eta nekazaritzan oinarritu-riko ekonomien nagusitasuna, jasangarritasunaren berme.

P. 1.2.2. Udaren erabilera jasangarrirako planak egitea.P. 1.2.3. Basoei buruzko plangintzak egitea, jasangarritasuna, aniz-

tasuna, kudeaketa, erabaki kolektiboak kudeatzea eta hartzea,babesa eta kontserbazioa ardatz hartuta.

P. 1.2.4. Hirien hazkundea eta hirigintza areagotzea modu jasanga-rrian mugatuko duten planak zehaztea, haietan, uztai edo guneberdeak eta parkeak finkatuz eta haiek babestuz.

P. 1.3.1. Lurra nekazaritzarako berreskuratzea birsailkapenaren etadibertsifikazioaren bidez. Elikagaiak ekoizteko lurrak gordetzekoneurriak hartzea.

P. 1.3.2. Ikuspegi agroekologikotik, elikagaiak ekoizteko erabilgarridauden lurrak areagotzeko helburuari lotzen zaizkion jarduera-ildoak eta neurriak jasotzeko planak taxutzea.

P. 1.4.1. Tokian tokiko hazi ekologikoen eta bertako arrazen hedaduraeta erabilera areagotzeko neurriak ezartzea.

ONDASUN NATURALEN GAINEKO BURUJABETZA

1. LABORANTZA FITXAK


41

3. Arautzea (A)A. 1.1.1. Ordenantzen moduko tresnak erabiliz, ondasun naturalen

erabilera erkidea edo publikoa ezartzea eta babestea.A. 1.2.1. Jasangarritasuna ardatz, lurraldeen eta herrien ikuspegia

babestu eta hedatuko duten adierazpenak egitea eta konpromi-soak hartzea.

A. 1.2.2. Landa-eremuen ondare-balioa, balio historiko eta paisajis-tikoa onartzea eta babestea.

A. 1.2.3. Lurraldeak edo udalerriak proiektu desarrollista handien edoazpiegitura handien aurrean babesteko araudiak edo adieraz-penak zehaztea, kontsultak edo parte hartzeko prozesuak bult-zatuz.

A. 1.3.1. Lurren erabilera produktiboa bultzatzeko (agroekologia etanekazaritzan oinarrituriko ekonomiak ardatz hartuta) eta bertanbehera uztea edo ez erabiltzea saihesteko mekanismoak (la-guntzen edo salbuespenen bidez, esaterako) abian jartzea.

A. 1.4.1. Udalerriak, edo zenbait eremu transgenikorik gabeko edobioaniztasunaren defendatzaile izendatzea bultzatzea.

A. 1.4.2. Ondasun naturalen, esaterako, uraren, izaera publikoa de-fendatzeko adierazpenak edo ordenantzak bultzatzea.

4. Proiektu zehatzen garapena (G)G. 1.1.1. Jabetza publikoko lurren edo espazioen erabilera kolektiboa

bultzatzea.G. 1.2.1. Hiri-ortu agroekologikoak sustatzea. G. 1.2.2. Nekazaritza- edo elikagai-guneen/parkeen moduko figurak

aztertzea, landa-eremuaren eta hiri-eremuaren arteko loturagisa; eta hainbat jarduera abian jarrita, tokiko elikagai agroeko-logikoen ekoizpena eta kontsumoa bultzatzeko eta sendotzekoaukera ematen duten espazioak.

G. 1.2.3. Ondasun naturalen erabilera jasangarriaren eta bioanizta-sunari eutsi beharraren garrantziak jabetzeko heziketa edo sent-sibilizazio-kanpainak abian jartzea.

G.1.2.4. Pinuko eta eukaliptoko monolaborantzarako ordezko baso-ekoizpenak bultzatzea.

G. 1.3.1. Lurren bankuen bidez (aldundien esku edo udalerrian ber-tan bankuak abian jarrita) ekoizpenerako lurretara iristea erraz-tea; lurra alokatzeko programak, erosketa publikorakoprozesuak, etab. gauzatzea.

G. 1.3.2. Gazteei edo langabe daudenei lurrak eskuratzeko errazta-sunak ematea.

G. 1.3.3. Belaunaldi-aldaketa bultzatzek programak abiaraztea, erre-tiratzeko adina duten pertsona ekoizleak eta nekazaritzan jardunnahi duten gazteak harremanetan jarrita.

G. 1.3.4. Udalerrietako programen bidez kudeatutako lurren erabileraagroekologikoa bermatuko duten neurriak ezartzea.

G. 1.3.5. Jabetza indibidualaren aurrean, lurraren jabetza partekatuedo kolektiboko prozesuak bultzatzea.

G. 1.4.1. Udalaren hazi-haztegiak bultzatzea.G. 1.4.2. Eremu bakoitzeko hazien barietateari buruzko informazioa

ematea eta trukerako espazioak eta uneak ahalbidetzea.G. 1.4.3. Hazi agroekologikoak eta tokian tokiko barietateak erabilt-

zea bultzatzea, bai elikagaien ekoizpenerako lurretan, bai uda-laren berdeguneetan...)

Ortu ereduak

Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru Aldundien Lurren Bankua (ne-kazaritzarako lurren funtsa)Bi lurraldeek Lur-Banku programa bat dute. Bizkaiko Foru Aldun-diaren kasuan Nekazaritza Sailak sustatu eta Nekazaritza Lurreta-rako Bitartekaritza Bulegoak eta Basalan sozietate publikoakkudeatutako programa da, eta horren arabera, lurra eman ahal izangozaie lurra oinarri hartuta nekazaritza ustiategietan jardun nahi dutenei,egon dauden ustiategietan edo sortu berrietan, eta lehentasunaemango zaie gazteei eta emakumeei. Jarduera Prezioen eta Balora-zioen Batzorde Teknikoak zehaztutako errentaren truke egingo da;Aldundiak berak, prezioen espekulazioa saihesteko hartutako neurria.Bost urteko ibilbideak, Nekazaritzarako Lurren Funtsak izaera horre-tako 98,5 hektarea lur mobilizatu ditu guztira, Bizkaia osoan. Gipuzkoako kasuan, Berrikuntzako, Landa Garapeneko eta Tu-

rismoko Departamentuak sortutako tresna bat da, eta Landa Gara-penerako Behemendi Elkarteak kudeatzen du; horri esker,nekazaritzarako lurren erabilera eta ustiaketa arautu nahi da, bertanbehera utziak izan daitezen saihesteko eta nekazaritza, abeltzaintzaedo basogintza erabilerarako, naturaren edo ondasunaren kontser-bazio jardueretarako edo interes sozialeko beste erabilera batzue-tarako lurrak behar dituzten pertsonei eskaini ahal izateko. Zereginnagusia dinamizatzea eta lurren jabeen eta lurrak behar dituztenenartean bitartekari jardutea da; bai eta finken erabilerarako eta kude-aketarako bermeak, konfiantza eta segurtasuna ematea ere. Biemate gauzatu dira, Lezoko Urreleku baserrian, Aldundiarenak etaNekazaritzarako Lurren Funtseko parte direnak.Informazio gehiago:http://www.bizkaia.net/home2/Temas/DetalleTema.asp?Tem_Co-digo=6639&idioma=EU&dpto_biz=2&codpath_biz=2|208|6639 https://www.youtube.com/watch?v=cP7PGJ5obMw



42

http://www.nekagip.net/FondoSueloAgrario.htmlhttp://www.eitb.eus/es/videos/detalle/2212008/video-banco-tierras-gipuzkoa/

Euskal Herriko Hazien Sarea – Red de Semilla de Euskadi etaHaziera – Cristina Enea Fundazioa Haziak lantzen dituzten bi proiektu aurkezten ditugu. Euskal HerrikoHazien Sarea, hazien barietateak berreskuratzeko lanean dihar-duen elkartea da; Euskal Herriko nekazaritza aberastasun genetikoabilatzea eta ondare hori eta berari atxikiriko kultura bermatzea dituxede. Hainbat lan-ildo dituzte, Hazien Zaindariak, kasu; haziak tru-katzeko jarduerak antolatzen ditu, barietate-bankua dute lortutakohaziak gordetzeko, eta hainbat lan-esperientzia izan dituzte, esate-rako, Aramaioko Udalarekin sagarren barietate bat berreskuratzekoproiektuan. Cristina Enea FundazioaDonostiako Udalak sortu zuen Gipuz-

koako Foru Aldundiaren laguntzarekin, hiriaren ingurumen-sentsi-bilizaziorako politikak koordinatzeko eta dinamizatzeko. Horretarakoduen tresnetako bat Ingurumen Baliabideen Etxea da: Haziera pro-grama kokatzen den espazioa. Haziak eta beren inguruko jakintzazabaltzeko eta partekatzeko lekua da, eskala txikiko nekazaritzamantendu, eta landutako bioaniztasunaz kezkatzen diren pertsonaeta erakundeentzako topagunea. Hazien artxiboak hazien ugalke-tarekin loturiko formazio-jarduerak eta landa-inguruari, nekazaritzarieta elikadurari buruzko gogoeta egiteko jarduerak bateratzen ditu.Informazio gehiago:http://www.haziensarea.org/eu/nor-gara.html https://revistasoberaniaalimentaria.files.wordpress.com/2010/08/sabc5parainternet.pdf http://www.cristinaenea.org/haziera/pagina.php?queidioma=2&pg=112 http://www.cristinaenea.org/inicio.php?queidioma=2

Lurzaindia, lurra erosketa kolektiboaLur elikagarria eta laneko tresna zaindu eta ondasun kolektibo bila-karazi, merkatu espekulatibotik ateratuz da bere leloa eta Arrapitz,Euskal Herriko Laborarien Batasuna, Euskal Herriko LaborantzaGanbara e Inter-Amapeko partaideak dute SCA Lurzaindia sortu.Bere helburuak horiek dira: laborantza lurrak eta bastimenduak ko-lektiboki erostea; lurra laborari anitzen esku uztea epe luzerako alo-kairuen bitartez; eta laborantza lurren atxikitzearen garrantziaerakustea. Informazio gehiago:

www.lurzaindia.eu

Arantzadi Bizirik/Salvemos las huertas, Desazkundea BaratzaTaldea eta Gasteizko Hiri Ekologikoen SareaLurrarekin lotura duten hiru esperientzia aurkezten ditugu. ArantzadiBizirik/Salvemos la huertas izaera eta jatorri askotariko pertsonaeta kolektiboek osatutako talde irekia da. Iruñako Arantzadiko me-androaren fisionomia eta ezaugarriak ahal den heinean mantent-zeko ardurak lotzen ditu, historikoki baratzeetako eta aisialdirakoizandako zonalde honek, orain udalak planteantzen duen urbani-zazio-proiektu batengatik arriskuan dagoena. Desazkundea Baratza Taldea Bilbon lurra ekologikoki lantzen

duen talde irekia da. Udaletxera joan ziren beraien proiektua azalt-zera, eta erantzunik jaso ez zutenean, erabiltzen ez zen berdegunebatean hasi ziren lanean. Talde honentzat funtsezkoa da partekat-zea, elkarlanean aritzea, naturarekiko kontzientzia hartzea eta per-sona bezala haztea.

Eta azkenik, Hiri ekologikoen sareamartxan jarri zen 2010eanPermacultura Kiribilore elkartearen eskutik, gizarte etxeetan herri-tarrok parte hartzeko eta nekazaritza ezagutarazteko. Hiri ekologi-koen sareak bere programazioa izateaz gain, gizarte etxeetakobeste zerbitzu batzuentzako baliabidea da: sukaldaritza, ludoklubak,ludotekak, elkartze aretoak, Kultur ikastaroetan...

Informazio gehiago:http://salvemosarantzadi.blogspot.com.es/p/quienes-somos.htmlhttp://auzo-baratza.weebly.com/http://www.vitoria-gasteiz.org/we001/was/we001Action.do?idioma=eu&nueva-Pag=&uid=u7aa80ad4_14868c61a75__7f95&aplicacion=wb021&id=&tabla=contenido



43



Energiari dagokionez, esan daiteke gaur eguneko ereduarenezaugarria direla mendekotasun handia (bai iturri fosilekiko baikanpoarekiko), energia berriztagarrien bilakaera txikia eta kont-sumo-eredu hazkorra. Industria-nekazaritza energia-kontsu-mitzaile handia da bera ere. Horren aurrean, elikaduraburujabetza, garrantzia nekazaritzan oinarrituriko ekonomieieta eredu agroekologikoari emanez, eredu horren ordezkoerantzuna izan daiteke. Elikagaien ekoizpena eta kontsumoabirkokatzeak eta ekoizpen agroekologikoak energia-kontsu-moa murrizten lagun dezakete. Energia-kontsumoa murrizterajotzea, energia berrantolatzea eraginkortasun-irizpideen ara-bera, energia berriztagarriak sustatzea, hondakinak murriztea,berrerabiltzea, birziklatzea... ezinbesteko ekintzak dira egungoeredua eraldatzea baldin badugu helburu. Beraz, esan deza-kegu ezinbestekoa dela energiaren gaineko burujabetza be-rreskuratzea, eta gaiari parte-hartzearen bidez eta kolektibokiekinez, gutxienez, honako helburu hauek lortzea bilatu behardugu:2.1. Egungo energia-kontsumismoko eredua eraldatzea eta

murriztea. 2.2. Udalerrien eta eskualdeen energia-autonomia sustatzea.2.3. Ordezko energiak erabiltzea bultzatzea.2.4. Energia-eredu publikorantz jotzea: ekoizpena, kudeaketa

eta banaketa.2.5. Hondakinak murriztea eta horiek modu jasangarrian ku-

deatzea.

Hazien kutxa

1. Ezagutzea (E) E. 2.1.1. Udalaren eraikinetako energia-kontsumoa aztertzea. E. 2.1.2. Udalerri edo eskualde bakoitzean dagoen energia-

pobrezia (edo behin-behinekotasun) maila zein den jaki-teko azterketak egitea.

E. 2.1.3. Udalerrien energia-kontsumoa, arrasto ekologikoaeta klima aldaketan duen eragina zein den jakiteko mapa-ratzeak edo antzeko tresnak erabiltzea.

E. 2.1.4. Udal-eraikinetan, hoteletan, ostalaritzan, saltegietan,

ikastetxeetan... energia-auditoriak egin daitezen bultzat-zea.

E. 2.1.5. Mugikortasunari buruzko diagnostiko bereziak egitea,bai eta landa-eremuetan ere: erabiltzen diren garraiobi-deak, ibilgailua norberaren erabilerarako den ala nekaza-ritza edo abeltzaintzako jarduerari lotua, maiztasuna, etab.

E.2.1.6. Balantze energetikoko konparaziozko ikerketak egitea,ekoizpen-modelo desberdinen artean.

E. 2.2.1. Udalerri edo eskualde bakoitzak zer nolako energia-beharrizanak dituen eta horiek betetzeko zer aukera dau-den aztertzea.

E. 2.3.1. Energia berriztagarrien azterketa espezifikoa.E. 2.4.1. Energiaren ekoizpenari, banaketari eta kudeaketa pu-

blikoari buruz Euskal Herriko, estatuko edo Europako es-perientzien berri jasotzea.

E. 2.5.1. Elikagaien ekoizpeneko finketan eta abeltzaintzako-etan eragiten diren hondakinak aztertzea.

E. 2.5.2. Elikagaien merkaturatzean erabiltzen diren bilgarriak,plastikoak, poltsak... aztertzea.

2. Planifikatzea (P)P. 2.1.1. Energia-eredu berrietarako trantsizio-planak egitea,

kolektiboki, jasangarritasuna, dibertsifikazioa, dezentrali-zazioa ardatz hartuta eta hainbat neurri bateratuz: kontsu-moaren murrizketa, energia berriztagarriak, autonomia,kolektibizazioa...

P. 2.1.2. Egindako diagnostikoetatik abiatuta, energia-pobre-ziari aurre egiteko neurriak planifikatzea, herritar guztien-gana iritsiko dela bermatuta.

P. 2.1.3. Udalaren eraikinetan eta eraikin publikoetan eragin-kortasun energetikoa bultzatzea eta planifikatzea.

P. 2.1.4. Udalerrietako industria-sektorearekin, energia-kon-tsumoa murrizteko eta trantsizio-neurriak aplikatzeko pla-nak egitea.

P. 2.1.5. Nekazaritzako eta abeltzaintzako finketan eta haieiatxikiriko etxebizitzetan, trantsizio energetikoa erraztekoekintzak planifikatzea.

P. 2.1.6. Mugikortasun-planak lantzea, kolektibizazioaren al-deko apustua eginez, bai eta nekazaritzako eta abeltzain-tzako jardueran ere.

P. 2.2.1. Autonomia energetikoari eta beharrezko eraldaketa

ENERGIA BURUJABETZA


44

eta trantsizio energetikoa egiteko azterketa udal-plangintzaguztietan txertatzea.

P. 2.3.1. Energia-jasangarritasuna ardatz hartuta, ordezko ener-giak bultzatzea eta planifikatzea.

P. 2.3.2. Egindako azterketetan oinarrituta eta energia-autono-mia eta jasangarritasuna ardatz, hondakinen, biomasaren,eta abarren bidezko ordezko energien garapena planifikat-zea.

P. 2.5.1. Hondakinen eta zaramaren gaikako bilketa eta kude-aketarako proiektuetan aurrera egitea, haien kudeaketa pu-bliko eta tokikoaren aldeko urratsak eginez, bereizketa,berrerabilpena, birziklapena, konposta, etab. areagotuz, etaziklo itxiak sustatzeko helburuarekin, bai landa-eremuanbai hiri-eremuan.

P. 2.5.2. Elikagaien merkaturatzean plastikoen eta ontzien era-bilera murrizteko neurriak hartzea.

P. 2.5.3. Berrerabilpena, birziklapena eta errehabilitazioa hon-dakinak sortzeko neurritzat bultzatzea.

3. Arautzea (A)A. 2.1.1. Tasa, zerga edo bestelako neurrien bidez, energia

kontsumitzeko eredu berriak bultzatzea (zarrastelkerian oi-narriturikoak sustatzeari utzita).

A. 2.1.2. Etxeetan, nekazaritzako ustiategietan, eraikin eta ins-talazio publikoetan, eta abarren, energia-eraginkortasunaeta kontsumo txikia bultzatzeko laguntzak abian jartzea.

A. 2.2.1. Araudi eta ordenantzen bidez, kooperatibak edo ener-gia-autonomiarantz aurrerapausoak ematea ahalbidetzenduten bestelako forma batzuk eratzen laguntzea.

A. 2.2.2. Haustura hidraulikoaren (frackingaren) edo antzekobeste ekimen batzuen mehatxuaren aurrean lurraldeak ba-besteko adierazpenak edo ordenantzak taxutzea.

4. Proiektu zehatzen garapena (G)G. 2.1.1. Nekazaritzako eta abeltzaintzako ustiategiak eredu

agroekologikoranzko trantsizioa egitea bultzatzea eta hain-bat programaren bidez (formazioa, laguntzak...) gai kimi-koen eta pestiziden erabilera murrizteko neurriak ezartzea.

G. 2.1.2. Ureztatze sistemetan eta abeltzaintzako ustiategietanuraren kontsumoa murriztera bideraturiko proiektuak abianjartzea.

G. 2.1.3. Nekazaritzan eta abeltzaintzan zer makina mota etanola erabiltzen diren aztertzea, eta murrizpena, eraginkor-tasuna, erabilera kolektiboa, etab. lortzeko neurri espezifi-

koak ezartzea.G. 2.1.4. Hiri-eremuetan, norbanakoen ibilgailuen erabilera mu-

gatzera bideraturiko neurriak sustatzea, bestelako neurrienalde eginez: garraio publikoa, bizikletak, kotxea partekat-zea, oinezkoentzako irispideak, etab.

G. 2.1.5. Gogoetarako eta eztabaidarako prozesuak bultzatzeaherritarren artean, energiaren premiak eta horren kontsu-moa gaitzat hartuta eta honakoen moduko tresnak erabilita:arrasto ekologikoa, muga energetikoak, zor ekologikoa, etaabar.

G. 2.2.1. Udalerri mailan energiaren bestelako erabilpenen aldedauden eta kudeaketa-eredu kolektiboak erabiltzen dituz-ten hainbat energia-banatzaileri atxikitzea (kooperatibak,eta bestelakoak).

G. 2.2.2. Egungo energia-ereduaren eraginei, klima-krisialdiarieta dauden aukerei buruzko formazio-sentsibilizazio jar-duerak egitea.

G. 2.2.3. Udal-ekimenak eta erabilera kolektibokoak garatzeaenergia jasangarrien erabileratik abiatuta, hala nola, baso-biomasa...

G. 2.3.1. Landa-eremuan eta elikagaien ekoizpenean, energiaberriztagarri edo ordezkoen inguruan izandako esperient-ziak biltzea, udalerrietan eredu horiek errepikatzeko auke-rak aztertzeko.

G. 2.5.1. Abeltzaintzako hondakinak biltzeko eta kudeatzekoproiektuak abian jartzea.

G.2.5.2. Birziklapena eta berrerabilpena bultzatzeko kanpainakegitea.

G.2.5.3. Konposta sortzeko eta erabiltzeko proiektuak abianjartzea.

G. 2.5.4. “Publizitaterik gabeko udalerriak” bultzatzeko kanpai-nak abian jartzea, eta ingurumenarekiko errespetuz jokat-zen duten informazio-bideak lantzea (panel informatikoak,etab.)

Ortu ereduak

Pobrezia Energetikoari buruzko azterlana, GipuzkoakoForu AldundiaIngurumeneko eta Lurralde Antolaketarako DepartamentuakGipuzkoako Pobrezia eta Gizarte-bazterkeriari buruzko Inkes-taren (GPGBI- 2012) emaitzak oinarri hartuta eta SIIS-Doku-



45

mentazio eta Ikerketa Zentroaren lankidetzarekin, Gipuzkoakopobrezia energetikoari buruzko azterlana egin du, lurraldeanduen eragina zein den jakiteko. Gure inguruko herrialdeetanpobrezia energetikoa prebenitzeko eta zuzentzeko politika etaneurri garrantzitsuenen nazioarteko egoera ere aztertu da.Informazio gehiago:http://www.siis.net/es/documentacion/catalogo/Record/194596

GoiEner eta Energía Gara-Som Energia, energía-koopera-tibakBai kontratazio indibidualerako bai administrazio publikoetankontratatzeko bi energia-kooperatiba eredu aurkezten ditugu.GoiEner-en xedea hiritarrek energiaren kontrola berreskurat-zea da, honen garrantziaz jabetzea, energiaren kontsumo ar-duratsu eta iraunkorra bultzatuz. GoiEner-ek subiranotasunenergetikoa berreskuratu nahi du egun sektore elektrikoan li-beralizatuta dauden esparruetan sartuz: merkaturatzea (ener-gia erosketa) eta sorkuntza. Mozkin asmorik gabekokooperatiba izanik, elektrizitate berdea merkaturatuz lorturikoetekinak kooperatibara itzuliko dira berriz, eta bazkideek era-bakiko dute batzarretan zertara bideratu diru horiek. Orain artelaguntzaileak diren udalerrien zerrenda hurrengoak osatzendute: Usurbil, Bera, Araia-Asparrena, Orendain, Alegia, Ea, To-losa, Busturia, Leitza eta Hernani.Energia Gara-Som Energia irabazi-asmorik gabeko energia

berdearen kontsumo-kooperatiba da. Bere funtsezko jarduerakjatorri berriztagarriko energiaren ekoizpena eta komertzializa-zioa dira. Oraingo eredu energetikoaren aldaketaren aldedaude, eredu guztiz berriztagarria lortzeko. Som Energian%100ean iturri berriztagarrietatik datorren energia ekoizten etakomertzializatzen dute. 20.000 bazkide inguru ditu. Informazio gehiago:http://www.goiener.com/https://www.somenergia.coop/es/

Larrabetzu, konpostajeaKonpostajeari buruzko esperientzia interesgarriak Euskal He-rriko hainbat udalerritan aurki daitezke, baina guk Larrabetzu-koa aurkeztuko dugu, udalerri hori elikadura burujabetzabultzatzeko prozesu sakonago batean murgilduta dagoelako,eta lurrarekiko harremanean, konposta egiteko materia orga-nikoa erabiltzeko sentiberatasun berezia erakutsi duen udale-rria delako. Harrera ona izan dute administrazio publikoetako

hainbat eremutatik bultzatutako etxeko konpostajearen aldekozenbait kanpainak, eta datuen arabera, inplikatu diren etxeenkopurua haziz doa, bai 90 etxe baino gehiagotan banaturikokonpostagailuetan bai konpostaje erkideko hiru auzo-ekimene-tan. Informazio gehiago: http://larrabetzu0zabor.org/index.php/es/materia-organicaBideoa:https://www.youtube.com/watch?v=JMTBDdEp5nMEkologistak-Martxan Zero Zabor Bideoa (Bizkaiko esperientziabatzuk aurkezten, horien artean Larrabetzukoa):https://www.youtube.com/watch?t=87&v=7YQBTKeCnTE

Energia-iturriei buruzko diagnostikoa, plangintza eta or-dezko aukeren garapena.Euskal Herriko hainbat udalerritan badira esperientziak ener-gia-burujabetzaren aldeko urratsak egiten hasteko. Horietakobi aipatzearren, alde batetik, Aramaioko basoko biomasazkozentral termikoa, ur bero eta berokuntzarako. Horren lehenengofasean, Ibarra auzoa berogailu eta ur beroz hornitzea da xedea.Bigarrena, Arabako Okina herriko berokuntza-instalazioa, zei-nak, inguruan sorturiko biomasa erabiliz, berokuntza hornitzendien herriko etxebizitzei eta eraikin publikoei. Informazio gehiago: http://www.noticiasdealava.com/2014/10/26/araba/motores-ver-des-para-alavahttp://www.feriazaragoza.es/Archivos/Descargas/Si%20bioe-nerg%C3%ADa/jornadas/Reducci%C3%B3n%20de%20cos-tes%20e%20independencia%20energ%C3%A9tica%20-%20Ram%C3%B3n%20Ajuria%20-%20Alcalde%20de%20Ara-maio%20%281%29.pdf



46


Burujabetzaren eremu honetan, elikagaien ekoizpenarekin,eraldaketarekin, banaketarekin, trukearekin, merkaturatzeare-kin eta kontsumoarekin zerikusia daukana aipatzen dugu. Ai-patu dugun bezala, enpresa gutxi batzuen eskura dagoenelikagaiak ekoizteko eredu agroindustriala oso mendekoa da,eta ekoizpen eta kontsumo eredu intentsiboa, teknifikatua, es-pezializatua, kimikoa, kilometrikoa, zentralizatua, homogenei-zatze kulturalera jotzen duena da; hau da, eredu horretan, ezekoizleek ez kontsumitzaileek ez dituzte kontrolatzen elikagaienfaseak. Horren aurrean, funtsezko bi kontzeptutan oinarritzendiren tokiko elikadura-sistemak eraikitzea proposatzen dugu:nekazaritzara itzultzea eta birkokapena, edo gure marko teori-koari jarraikiz, agroekologiaren eta nekazaritzan oinarriturikoekonomien aldeko apustua, ordezko sistema horien funtsezkopilare gisa, eta burujabetza lortu zer, non eta nola ekoizten,eraldatzen eta merkaturatzen ditugun gure elikagaiak erabaki-tzeko, taldean definituz eta pertsona eta talde desberdinen ar-tean erantzukizuna banatuz (ekoizleak, kontsumitzaileak,kolektibo eta erakunde sozialak, administrazio publikoa), kon-tsumoa eraldaketarako tresna gisa ulertuta. Burujabetza horre-tan aurrera egiteko, honako helburu hauek proposatzen ditugu:

3.1. Udalerri eta eskualdeetan, elikagaien ekoizpen dibertsifi-katua, dezentralizatua eta agroekologikorantz jotzea.

3.2. Elikagai horien eraldaketarako tokiko edo eskualdeko ere-dua bultzatzea.

3.3. Kolektiboki eraikitzea elikagaiak merkaturatzeko zirkuitulaburrak, oinarri izango dituena bertako erosketa, hurbile-koa, agroekologikoa eta sasoikoa, bai norbanakoak bai ad-ministrazio publikoa (sustatzaile eta kontsumitzaile denaldetik) inplikatuko dituena.

Hazien kutxa

1. Ezagutzea (E)E.3.1.1. Nekazaritzako ekoizpenak jasangarritasunean oinarri-

tuta aztertzea eta ebaluatzea, esaterako, Laborantza Gan-

barak proposaturiko Lorea bezalako metodologiak, zeina-ren arabera, naturarekiko lana, inguruarekiko harremana,bideragarritasun ekonomikoa, kalitatea, autonomia, ekoiz-penaren transmisibilitatea bezalako irizpideak berrikusteaproposatzen den, edo udalerri edo eskualdeetako ustiake-tak hobeto ezagutzea ahalbidetuko duten bestelako tresnametodologikoak erabilita.

E.3.1.2. Udalerrien eta eskualdeen elikagaiak ekoizteko gaita-suna, herritarren kontsumo-ohiturak eta horiek aldatzekopotentzialtasuna elkarlotuko dituen azterketa bat egitea.

E.3.1.3. Lehen sektorearen potentzialtasuna enplegu duin etairaunkorreko sorkuntzarako analizatzea

E.3.2.1. Elikagaien eraldaketa-fasearen inguruan dauden be-harrizanen eta eskaeren azterketa egitea, zailtasunak etaerronkak aztertuta, eta hori kolektibizatzeko esperientziakikertzea.

E.3.2.2. Higiene eta osasunari buruzko araudiei taldean ekitea,eta gai horri ekoizpen agroekologikoaren ikuspegitik ekindioten esperientziak aztertzea.

E.3.3.1. Udalerrietako kontsumo-ohiturei buruzko azterketakedo mapak egitea.

E. 3.3.2. Udalerrietako merkataritza txikiaren errealitatea az-tertzea, elikadura burujabetzaren proposamenarekiko hur-biltasuna bultzatzeko.

E.3.3.3. Hainbat egituratan antolaturiko (talde, kooperatiba,etab.) ekoizle eta kontsumitzaileen proposamenak, beha-rrizanak eta eskaerak ezagutzea merkaturatzeko eta kont-sumorako zirkuitu laburrak eraikitzeko.

2. Planifikatzea (P)P.3.1.1. Udalerriko edo eskualdeko elikaduren ekoizpenari bu-

ruzko errealitatearen diagnostikoa eginda, estrategiak di-seinatzea eta planifikatzea, tokiko elikadura-sistemaautonomoak eraikitzeko urratsak ematen direla bermatutaeta ekoizpen-eremuen eta hiri-guneen arteko loturak eza-rrita.

P.3.1.2. Enplegu-arloekin batera plangintzak egitea lehenengosektorea enplegu duin eta iraunkorrak sortzeko gune gisasustatzeko.

P.3.1.3. Gazteak, bereziki emakumeak, elikagaien ekoizpenean

TOKIKO ELIKADURA-SISTEMEN GAINEKO BURUJABETZA



47

txertatzeko lan-ildoak bultzatzea (lurra eta etxebizitza es-kuratzeko erraztasunak nahiz formazio-prozesuak eskaint-zen dituzten programa integralak).

P.3.1.4. Ekoizpen industrialetik ekoizpen agroekologikora al-datzeko planak diseinatzea.

P.3.2.1. Udalerrian edo eskualdean tokiko eraldaketa proze-suak bermatzeko plangintzak egitea, diagnostiko faseanidentifikaturiko beharrizanei erantzuteko.

P.3.3.1. Elikadura-guneak/parkeak edo parke industrialetaneremu espezifikoak abian jartzeko plangintza egitea, ber-tan, eraldaketa, formazioa, trukeak, salmenta zuzena, etab.egiteko.

P.3.3.2. Udalerrietan merkaturatzeko planak egitea, non argieta garbi definituko diren gai horri dagozkion helburuak, zir-kuitu laburrak eta merkataritza txikiaren eta tokiko ekoizleenarteko aliantzak eta estrategiak bultzatuta.

P.3.3.3. Zirkuitu laburretako elikagaien erosketa publikoari da-gokionez, helburuak, erantzukizunak eta denbora definitukoduten plan lotesleak egitea.

P.3.3.4. Udalerrietako politikari eta teknikarientzako formazio-jarduerak programatzea, elikadura burujabetzaren ikuspun-tutik, eta hari dagozkion proposamen eta tresnei buruz.

3. Arautzea (A)A.3.1.1. Hainbat tresna erabiltzea (adierazpenak, manifestuak

eta ordenantzak) udalerriek eta eskualdeek elikadura bu-rujabetzarekin duten konpromisoa azaltzeko eta defendit-zeko.

A.3.1.2. Zergak eta tasak salbuetsiz edo murriztuz, lizentziaketa baimenak erraztuz, nekazaritza eta abeltzaintza bult-zatzea.

A.3.1.3. Laguntzak ezarriz, ekoizpen agroekologikoa eta toki-koa sustatzea eta laguntzea.

A.3.2.1. Zigilu edo marka propioak, izendapen propioak, artisauerako ekoizpena eta abar jasotzeko, araudietan beharrezkoaldaketak egitea.

A.3.3.1. Tokiko merkatuei buruzko, zirkuitu laburrak sustatzekolehentasunezko espazio diren aldetik, araudiak berrikusteaeta, kasu bada, egokitzea.

A. 3.3.2. Neurri zenbagarrien bidez, administrazio publikoak zir-kuitu laburreko elikagai agroekologikoen erosketarekinduen konpromisoa zehaztea (esaterako, 5 urteko epean

erosten dituen elikagaien % 30 zirkuito laburrekoa izatealortzea).

A.3.3.3. Elikagaien Banku Publikoei buruzko araudiak berrikus-tea eta elikagai horiek zirkuitu laburrean erosteko konpro-miso esplizitu, gehikor eta neurgarriak ezartzea.

A.3.3.4. Kontratazio, diru-laguntza, hitzarmen eta abarren bal-dintzetan beharrezkoak diren aldaketak egitea, tokiko eli-kadura-sistemen aldeko apustua egiten duten erakundeaklehenesteko irizpideak txertatuta (ekonomia sozial edo so-lidarioan oinarrituriko baldintza sozialen edo emakumeeneta gizonen arteko berdintasun-irizpideen adibideari jarrai-tuz).

A.3.3.5. Udalaren zentro publikoei elikagaiak hornitzen dizkie-ten enpresak kontratatzeko baldintzetan aldaketa-proze-suari ekitea, tokiko erosketa, ekologikoa eta hurbilekoalehenetsita.

4. Proiektu zehatzen garapena (G) G.3.1.1. Hainbat neurriren bidez (laguntza ekonomikoa edo

bestelako baliabideak, ikusgarritasuna, etab.) nekazaritzaekologikoa bultzatzea.

G.3.1.2. Ekoizpen agroekologikoari buruz, jardunbide onak etaikaskuntzak trukatzeko espazioak sortzea, belaunaldien ar-teko trukea bermatuta.

G.3.1.3. Hiri inguruetako berdeguneetan maneiu agroekologi-koa sustatzea.

G.3.1.4. Ekoizleei laguntza juridikoa, eta bestelako laguntza es-kaintzea.

G.3.1.5. Nekazarien eta euren antolakuntzaren garrantzia iku-sarazteko jarduerak antolatzea (Nekazarien Borrokareneguna, adibidez).

G.3.2.1. Izaera kolektiboko eta hurbileko eraldaketa-azpiegitu-rak abian jartzen laguntzea (forma juridikoari buruzko go-goetarako, tramiteetarako erraztasunak ematetik hasi etabaliabide ekonomikoetara).

G.3.2.2. Zigilu agroekologikoen gaiari modu kritikoan ekitea,lortu nahi dutenei erraztasunak ematea eta bermeen parte-hartzeko sistemen potentzialtasunari buruzko eztabaidakpiztea.

G.3.2.3. Tokiko produktuen banaketan laguntzea, haren kude-aketa kolektiboan aurrera egiteko.

G.3.3.1. Tokiko merkatuak eta salmenta zuzena berpiztea, la-



48

guntzea eta dinamizatzea.G.3.3.2. Tokiko produktu agroekologikoak ikusarazteko estra-

tegiak erabiltzea, eta merkataritza txikian lan-estrategia ko-munak erabiltzea.

G.3.3.3. Kontsumo-taldeak, kontsumitzaileen kooperatibak edoantzeko egiturak bultzatzea, haien jarduerarako erraztasu-nak emanez; esaterako, hedadura emanez, haiei buruzkoinformazioa zabalduz edo udalaren lokalak lagaz.

G.3.3.4. Ekonomatoak edo merkaturatzeko bestelako espa-zioak abian jartzea laguntzea, ekoizleak eta kontsumitzai-leak lotzeko eta elkartzeko.

G.3.3.5. Ekoizleei laguntzea euren komunikazio eta salmenta-estrategietan, produktuak zabaltzen, kudeaketan, hori guz-tia erraz dezaketen teknologia berrietara iristen, etab.

G.3.3.6. Nekazaritzako bizimodu eta kulturaren aberastasunabultzatzeko kanpainak egitea, ekoizleak balioetsiz eta to-kikoa, agroekologikoa eta sasoikoa kontsumitzeak duenbalioaz jabetzeko erraztasunak emanez hainbat eremutatik:ekologia, ekonomia, politika, kultura, osasuna...

G.3.3.7. Ostalaritzaren sektorean (ostatuak, tabernak, jatet-xeak...) lan espezifikoa egitea zirkuitu laburretan erosteabultzatzeko.

G.3.3.8. Tokiko Administrazioak elikagaiak zirkuituetan erosteakduen garrantziari buruzko gogoeta egiteko prozesuak an-tolatzea, sentsibilizazio eta formazio-jarduerak eginez hain-bat alorretan (udaletako edo beste eremu publikobatzuetako langileak: ospitaleak, eguneko zentroak, egoit-zak, elikagaien banku publikoak, etab.)

G.3.3.9. Ekoizleak eta kontsumitzaileak lotzeko jardueren an-tolakuntza laguntzea (hitzaldiak, trukeak, errezetak edobestelako ezagupenak trukatzeko espazioak, etab.)

Ortu ereduak

Eskualdeetako eraldaketa-zentroak, Gipuzkoako Foru Al-dundia.Gipuzkoako Foru Aldundiak proiektu bati ekin dio EraldaketaZentroen Sare bat sortzeko; sare horrek lurralde osoa hartukodu, eta lehenengo sektoreko ekoizleei aukera emango die eli-kagaiak eraldatzeko eta kontserbatzeko lege eta osasun arlokoberme guztiekin. Jarritako helburua eskualde bakoitzean eral-

daketa-zentro bat jartzea da, dagokion NEBrekin (Nekazarit-zako Eskualdeko Bulegoa) koordinaturik jardungo duena. Le-henengo bi zentroak Zaldibian eta Mutrikun egongo dira. Informazio gehiago: http://w390w.gipuzkoa.net/WAS/CORP/DPDOficinaPrensaDi-gitalWEB/nota/es/1971/gipuzkoako-foru-aldundiak-eraldatze-guneen-sarea-jarri-du-abian&anti_cache=1433954314454

Eskola-jantokiei buruzko hainbat esperientziaArlo honetan ibilbide luzea duten bi esperientzia aurkeztuko di-tugu. Hala ere, gero eta gehiago dira ikastetxeetako egungoelikadura-eredua beste eredu jasangarri, hurbil eta osasunga-rriagoarekin ordeztea proposatzen duten erakunde, ikastetxeeta gurasoen elkarteak. Ekolapiko: Gipuzkoan eta inguruetanekoizten diren elikagai ekologikoak eskola-jantokietan menuorekatuen bidez txertatzea helburu duen ekimena da. Era be-rean, haurrak, familiak eta irakasleak kontzientziatzea eta kont-sumo mota hori bultzatzea ere ekimen horren helburuak dira.Horretarako, baserrietarako bisitak eta hainbat tailer eta hitzaldiantolatzen dituzte. Larrabetzuko eskolako jantokia: irizpide agroekologikoetan

oinarrituriko ereduaren erreferentziako esperientzia da. Esko-lako jantokia Gurasoen Elkarteak kudeatzen du. Elkarteak ze-hazten ditu menuak eta erosketak eta bera arduratzen dalangileak kontratatzeaz. Hartara, harreman estua dute ingurukoekoizleekin. Informazio gehiago: http://www.ekolapiko.net/index.php/es/http://www.larrabetzukoeskola.org/jantokia/

Nekasarea eta Basherri Sarea, ekoizleen eta kontsumitzai-leen arteko sareak eraikitzeko eta salerosketarako espe-rientzia.Nekasarea 2005. urtean EHNE-Bizkaia sindikatutik sortutakokontsumo-taldeen sarea da. Sare horrek elikagaien ekoizleeneta kontsumitzaileen arteko harreman zuzena bultzatzen du,kontsumo talde autonomoen bidez eta bitartekaririk gabe. Hor-taz, sare horretako kideen inplikazioa du xede, bai ekoizpeneanbai kontsumoan elkarrekiko konpromisoaren bidez. Talde ho-rietako kideek sasoiko elikagaiak eskaintzen/jasotzen dituzte,agroekologian oinarrituta eta tokian-tokian ekoitziak, eta ho-rrela, elkar ezagutzeko erraztasunak emateaz gain, baserrita-



49

rren lana aintzatesten da.Basherri SareaGipuzkoako kontsumo-taldeen sarea da; eta

oinarrizko helburu du zer jaten den eta elikagai horiek nork, noneta nola ekoizten diren erabaki ahal izatea. Hau da, elikaduraburujabetza, sasiko elikagaiak, zentzuzko kontsumoa bultzat-zea, eta beti taldeko dinamikak eta ekoizleen eta kontsumitzai-leen arteko harreman zuzenak bultzatuz. Bertako blogean, berrieta informazio interesgarriaz gain, sarea osatzen duten taldeenkokapena eta haien datu nagusiak azaltzeko mapa-sistema batdute. Informazio gehiago: http://ehnebizkaia.eus/index.php/es/nekasareahttps://basherri.wordpress.com/nor-gara/

Esnearen sektorea, Bizkaia Esnea eta EsnetikEsnekien sektorean, merkaturatzeko bi esperientzia jaso di-tugu. Lehenengoa, Bizkaia Esnea; Karrantzako 56 baserrikosatzen duten kooperatiba bat da, euren esneki fresko, naturaleta hurbilekoak merkaturatzeko. Haien hitzetan, esne-banat-zaileek ordaintzen zituzten prezio baxuek bultzatu zituzteneuren produktuak zuzenean, bitartekaririk gabe, kontsumitzai-learengana eramatera eta bide hori berebizikotzat jotzera ba-serriek iraun dezaten. Esnetik esnekien kooperatiba mistoa da, irabazi asmorik ga-

bekoa, ekoizleek eta kontsumitzaileek osatua. Esnetik-ek duenhelburua elikadura burujabetzaren balioak gauzatzea da. Eli-kagaien ekoizpen eta merkaturatze jasangarria, gardena, hur-bilekoa eta zuzena sustatzea dute xede, bitartekaririk etatransgenikorik gabea, nekazariaren lanari duintasuna emangodiona eta erabakietan pertsonen parte-hartze aktiboa bultza-tuko duena. Informazio gehiago: http://www.bizkaiaesnea.com/quienes.htmlwww.esnetik.com

Tokiko azokaren dinamizazioa, TolosaEuskal Herrian hainbat dira azokak berreskuratzeko eta sus-tatzeko esperientziak, ulertzen delako zuzeneko salmenta be-rebiziko eremua dela baserritarrentzat eta tokiko ekonomiaksustatzeko. Tolosako Udalak eta Tolomendi Landa Garapene-rako Elkarteak sustatutako azokaren dinamizazio-zerbitzua az-

pimarratu nahi dugu, zeinak pertsona bat duen horretarako kon-tratatuta. Proposaturiko helburuen artean daude ahalik etajende gehienak –gazteek batik bat– azokan eros dezan lortzeaeta baserritarren artean taldeko dinamikak indartzea. Horreta-rako, jarduerak, tailerrak, produktuak ikusarazteko estrategiak,ekitaldi gastronomikoak, etab. antolatzen dituzte. Informazio gehiago: http://www.tolosakoazoka.com/home.php?center=includes/azoka.php&menu=includes/menu_azoka.php&submenu=inclu-des/submenu_azoka.php&right=includes/right2.php&idioma=es



50


Burujabetzen elkargunearen atalean aipatzen genuen bezala,emakumeen burujabetza eta autonomiaren eremu espezifikobat definitzea erabaki dugu, uste dugulako patriarkatuaren aur-kako borroka ezinbestekoa dela elikadura burujabetzarako etaegungoaren aurrean proposamen sozial, ekonomiko eta politikoalternatiboak eraikitzeko, eta emakumeen desberdintasun-ego-era, gaur egun oraindik, onartu, salatu eta hari aurka egin beharzaiola. Erabaki horrek ez du baztertzen genero-ikuspegia etaazterketa feminista gainerako burujabetza-eremuetan ere txer-tatzea. Egungo eredu kapitalista eta patriarkalak ez ditu onart-zen bizitzari eusteko beharrezkoak diren jarduerak, horietakoasko emakumeek eginak izanik. Elikadura burujabetza bizitzaerdigunean kokatzeko proposamena da, haren desmerkantili-zaziotik bertatik hasita, baina erantzukizunkidetza sustatuz eta“generogabetuz”; hau da, emakumeek zaintza-zeregin gehie-nak egiteko “derrigortasun” tradizionala gaindituz. Burujabetza-eremu honetarako funtsezkoa da mugimendu feministatikegiten diren proposamenekiko lotura eta emakumeen eta gizo-nen arteko berdintasun politika publiko horietako batzuk zehaz-tea. Horrela, burujabetzaren eremu honetan, landa-eremuetakoeta elikagai-ekoizle diren emakumeen desberdintasun-egoerariekin nahi diogu, ikuspegi zabal batetik eta honako helburuhauek lortzeko: 4.1. Ikusaraztea eta haien egoera eta posizioa onartzea, aniz-

tasunetik eta hainbat eremutatik, hala nola baliabide etaondasunetarako irispidea eta haien kontrola, parte-hartzesoziopolitikoa, indarkeriarik gabeko bizitzak, zainketak es-kubide, etab. eta hori hobetzeko beharrezko neurrietan au-rrera egitea.

4.2. Euren ezagupenak eta ekarpenak onartzea eta balioestea,elikagaien ekoizpen-eredu jasangarriak eraikitzeko funtsez-koak direlako.

4.3. Emakume baserritarren jabekuntza eta antolamendu pro-zesuak bultzatzea.

4.4. Hirietako eta landa-eremuetako emakumeen sareak etaaliantzak sortzen aurrera egitea.

Hazien kutxa

1. Ezagutzea (E)E.4.1.1. Diagnostiko eta ikerketa prozesu integralak egitea

landa-eremuetako emakumeen egoera eta posizioa zeinden jakiteko; arreta berezi jarrita emakume baserritarrei eta,elikagaien ekoizle diren aldetik haien errealitate espezifi-koari.

E.4.1.2. Sexua, adina, jatorria (etab.) aldagaiak txertatzea le-henengo sektoreari buruzko estatistika eta informazio-iturriguztietan, daudenetan edo sortuko direnetan.

E.4.1.3. Elikagaien ekoizpenean emakumeek egiten duten la-nari eta ematen duten denborari buruzko azterketa eta ana-lisi espezifikoak egitea, lanaren ikuspegi zabaletik etanekazaritzako jarduera ez ezik, normalean aintzatesten ezdiren etxeko lantzat edo zainketa-lantzat jotzen diren jar-duerak ere kontuan hartuta.

E.4.1.4. Emakumeek ekoizpenerako laguntzetara iristeko di-tuzten eragozpenak aztertzea, eztabaida pizteko eta bes-telako irizpideak sortzeko, udalerrietako eta eskualdeetakolaguntza-programetarako behinik behin.

E.4.1.5. Landa-eremuko udalerrietan dauden zerbitzu publikoaketa horiek asetzen dituzten beharrizanekiko asebetetzemaila maparatzea.

E.4.1.6. Landa-eremuetan indarkeria matxistak duen eraginasakon aztertzea.

E.4.2.1. Emakumeek finketan zer jarduera eta nola egiten dutenaztertzea.

E.4.2.2. Emakume baserritar adinekoen ezagupena eta jakintzaberreskuratzea, esaterako, hazien kontserbazioa, bioaniz-tasuna bultzatzea, sendabelarrak, jarduera agroekologi-koak...

E.4.3.1. Emakume baserritarren parte-hartze soziopolitikoariburuzko gogoeta bultzatzea, hainbat eremutan (udal-poli-tikak, sindikatuak, erakunde feministak edo emakumeenerakundeak, bestelako erakundeak...)

E.4.3.2. Udalerrian edo eskualdean emakumeen ahalduntzeabultzatzeko dauden baliabideak eta tresnak maparatu (Et-xeak, jabekuntza-eskolak, programak edo ekimen bere-ziak...)

E.4.4.1. Tokiko eta eskualdeko mugimendu feminista eta elkar-

EMAKUMEEN BURUJABETZA ETA AUTONOMIA



51

teena ezagutzea, eta agenda feministak eta elikadura bu-rujabetza txertatzea.

2. Planifikatzea (P)P.4.1.1. Ikuspegi feminista eta emakumeena lurraldearen hiri-

edo landa-antolamendurako planetan txertatuko dela ber-matzea.

P.4.1.2. Emakume baserritarren eta landa-eremukoen egoeraespezifikoa udalerriko edo eskualdeko Berdintasun Plane-tan aintzatestea.

P.4.1.3. Patriarkatuaren eta kapitalismoaren arteko erlazioaulertzen lagunduko duten eta desberdintasun elkargunetikabiatuta, bizitzaren sostengagarritasuna erdigunean kokat-zeko helburuan aurrera egingo duten berdintasun-planakegitea bultzatzea.

P.4.1.4. Indarkeria matxistari dagokionez, landa-eremuetan etaudalerri txikietan arreta, zerbitzu eta baliabideetarako kali-tateko irispidea bermatzea ahalbidetuko duten planak egi-tea.

P.4.2.1. Lehenengo sektoreko emakumeen desberdintasunariaurre egiteko neurriak jasoko dituzten plangintza espezifi-koak egitea.

P.4.3.1. Emakume baserritarrak udaleko planifikatzeko eta era-bakitzeko prozesu guztietan parte hartuko dutela berma-tuko duten neurri espezifikoak zehaztea.

3. Arautzea (A)A.4.1.1. “Emakume nekazariaren estatutua”ren azterketa kriti-

koa bultzatzea, udalerri edo eskualde bakoitzeko errealita-tean txertatzea eta, beharrezkoa bada, hobetzekoelementuak garatzea tokian tokiko araudiak eginez.

A.4.1.2. Indarkeria matxistako kasuen prebentzio eta arretarakoprotokoloak inplementatzea, egitea edo egokitzea.

A.4.1.3. Emakumeek abian jarritako ekimen sozio-ekonomiko-etarako laguntza espezifikoak definitzea, egungo adieraz-leetatik kanpo emateko irizpideak ezarriz, hala nola, UTAizenekoak (urteko lan-unitateak).

A.4.3.1. Udalerri guztietan Berdintasun Arloak bultzatzea, haienneurria zeinahi dela, eta udalerri txikiagoen kasuan, eskual-deko edo mankomunitateko bideak jorratzea.

A.4.3.2. Udalerriek patriarkatuaren aurka borrokatzeko konpro-misoa bermatzeko tresnak eta araudiak lantzea (arauak,adierazpenak, aurrekontu espezifikoak...)

4. Proiektu zehatzen garapena (G)G.4.1.1. Lehenengo sektoreko emakumeen desberdintasun

egoerari buruz kontzientziatzeko ekintzak egitea eta erre-alitate hori aldatzeko jarduerak definitzea.

G.4.1.2. Zainketak eskubide gaiari buruz udalerrietan eztabaidaeta eraikuntza kolektiboko prozesuak bultzatzea gai zehat-zen inguruko erantzunak emanez: zainketa zer den etanortzuen artean eta nola bermatu nahi ditugun; eremu ho-rretan, emakumeen eta gizonen arteko desberdintasunakritikoki jorratuta.

G.4.1.3. Landa-eremuko emakumeen beharrizanei eta eskaereierantzuteko zerbitzu publiko eta kalitatekoak bermatuko di-tuzten proiektu espezifikoak abian jartzea; arreta bereziaeginez norberaren denbora eta aisialdirako eta kulturarakoirisgarritasuna bermatzea helburu dutenei.

G.4.1.4. Nekazaritzako ustiategien titulartasun partekatuareninguruko eztabaida piztea egungo egoeraren azterketatikabiatuta; errebindikazio eta eskaera konkretuen agendaeraikitzea, udalerriek zeregin garrantzitsua izan dezaketenhoriek ezartzea, eta jabetzaren, errentaren, eta abarren or-dezko proposamen kolektiboetan aurrera egitea.

G.4.2.1. Emakumeek elikadura burujabetzaren eta agroekolo-giaren eraikuntzan egindako ekarpenak eta dituzten eza-gupenak ikusarazteko topaketak edo bestelako jardueraksustatzea.

G.4.2.2. Lehenengo sektorean emakumeek garatutako espe-rientzietarako lan-ildoak edo laguntza espezifikoak zehaz-tea.

G.4.2.3. Lehenengo sektoreari laguntzeko urgazpen edo zer-bitzu teknikoek genero-ikuspegian ezagupenak badituztelaeta elikagaien ekoizpenean emakumeen presentzia berdin-kidetasunez bultzatuko dutela bermatzea.

G.4.3.1. Emakume baserritarrek sektoreko erakunde edo sin-dikatuetan, edo izaera orokorrekoetan, parte hartzea bult-zatuko duten neurriak hartzea eta horiek buruzeztabaidatzea bultzatzea.

G.4.3.2. Emakume baserritarren parte-hartze sozio-politikoaeta elkartegintza bultzatzeko ekimenak abian jartzea.

G.4.3.3. Emakume baserritarren memoria eta ezagutza jasot-zea, honen sozializazioa erraztuko dituzten tresnak erabi-litakin (adibidez, ikus-entzunezko materiala).

G.4.4.1 Emakume baserritarren eta hiriko emakumeen artekosareak eta aliantzak eraikitzearen alde egitea hainbat jar-duera, truke, foro eta abarren bidez.



52

G.4.4.2 Nekazaritzako erakundeen eta erakunde feministen ar-teko lanerako espazioak, topaketak eta aliantzak bultza-tzea.

Ortu ereduak

Udal mailako berdintasun politika publikoak definitzeko la-guntza, Gipuzkoako Foru Aldundia Gipuzkoako Foru Aldundiko Berdintasuneko zuzendaritzak Ber-dinbidean eta Berdinbidean txikiak egitasmoak ditu, hurrenezhurren, 10.000 biztanle eta 1.000 biztanle baino gutxiago di-tuzten Gipuzkoako udalerrietan berdintasun politikak bultzat-zeko. Udalerri horiek halako politikak bultzatzeko dituzteneragozpenak identifikatu dira, bai baliabideei bai langileei da-gokienez, eta horregatik jarri dira abian hainbat alderdi hartzendituzten egitasmo horiek: diru-laguntzak, formazioa, edo lane-rako sareak zehaztea, esaterako. Informazio gehiago: (Bideoa Berdinbidean):https://www.youtube.com/watch?v=K5wb3bHeEUEhttp://berdintasuna.gipuzkoa.net/documents/73267/142044/BERDINBIDEAN+TXIKIAK+que+es+abril+2014+es+web/f43a913b-a9a1-4c4c-a1ba-7a735ea82f0f

Landa-eremuan genero-indarkeriari buruzko diagnostikoakegitea, Bizkaiko Foru AldundiaBizkaiko Foru Aldundiak eta Argituz Elkarteak Bizkaiko Landa-ingurunean genero-indarkeriaren biktima diren emakumeek la-guntza, arreta eta justizia zerbitzu zein prestazioetarakobenetako sarbidea izateko dituzten beharrizanak eta oztopoakidentifikatzeko txostena aurkeztu zuten duela hilabete gutxi.Halako ikerlanak egitea berebizikoa da oraindik orain, sarri as-kotan isilarazita dagoen errealitate baten berri jasotzeko etahari izena emateko.Informazio gehiago: http://www.bizkaia.net/Gizartekintza/Genero_Indarkeria/pdf/do-kumentuak/Mujeres_rurales_VG_c.pdf

Jabekuntza-eskolak eta Emakumeen Etxeak Euskal Herrian arlo honetan dagoen aniztasun eta esperientzialuzearen barruan, jabekuntza-eskolak emakumeen norbanako

eta taldeko ahalduntzea sustatzeko espazioak dira; halaber,haien parte-hartze soziala, politikoa, kulturala eta ekonomikoaindartzeko eta desberdintasunak ahalbidetzen eta eragiten di-tuzten egiturak eraldatzeko ere. Bizkaian, Basauri, Ermua,Getxo eta Ondarroako udalak sarean ari dira lanean. Gipuzko-ako jabekuntza-eskolen sarea Arrasate, Azpeitia, Eibar eta Her-naniko udalerriek osatzen dute. Horiez gain, badira eskolakbeste udal eta eskualde batzuetan ere, hala nola, Tolosan,Urola Garaian, Gasteizen, Abadiñon, eta abarren.

Donostiako Emakumeen Etxea eta Basauriko Marienea biudalerri horietako mugimendu feministaren eta emakumeen el-karteen errebindikazio historikoak izan dira. Biak ala biak ema-kume guztientzako espazio gisa definitzen dira, topagune etagogoetarako espazio gisa, bereizkeriarik gabeko gizarte askeaeraikitzeko guneak. Informazio gehiago: http://www.donostiakoemakumeenetxea.com/casa-de-las-mu-jeres-donostia.php http://berdintasuna.basauri.net/index.php/es/

Emakumeen arteko sareak eta aliantzak, Euskal HerrikoEmakumeen Mundu Martxa.Euskal Herriko Emakumeen Mundu Martxa, emakumeen etafeministen kolektiboen arteko nazioarteko topagune eta egitu-raketarako espazioa da. Euskal Herrian duen zeregina lau jar-duera-eremutan zehazten da: indarkeria transistemikoak;bizitzaren jasangarritasuna; gorputzak eta sexualitateak, etasareko lana eta sexualitatearen kudeaketa. 2015eko nazioar-teko ekintzak haziak ditu ikur, elikadura burujabetzaren aldekoborrokari estu lotuta. Ekintza sinbolikoa proposatzen dute: Eus-kal Herriko emakumeen erakundeek, feministek eta emakumenorbanakoek euren errebindikazio eta borroka feministak hain-bat lekutan ereitea (etxean, balkoian, baserrietan, landa-ere-muetako nahiz hirietako baratzetan, parkean, lokalean,zelaietan, hirian, basoan, etab.).Informazio gehiago: http://emakumeenmundumartxa.eus/



53

Ekoizpenaren ereduak

Burujabetzaren azkeneko eremu honetan komuna denarenantolamenduarekin, aukerak eraikitzearekin eta horretan guz-tian ezagupenak eta informazioak duten lekuarekin loturiko al-derdiak aipatuko ditugu. Horrela bada, ezagupenen etainformazioaren gaineko burujabetza defenditzeak duen ga-rrantzia oinarri hartuta, gure ustez, funtsezkoa da erabakiakhartzeko prozesuak txertatu diren markoak zabaltzea eta bir-definitzea, aukeren gaineko eztabaida eta haien eraikuntza le-henetsita, eta elkartasunean eta elkartrukean oinarriturikoespazioak eta harremanak bultzatuta. Esaten genuen bezala,politika publikoetatik urrun dauden ideiak diruditen arren, gureustez, elikadura burujabetzarekin konprometiturik dagoen ad-ministrazio batek komuna dena antolatzeko beste modu bat-zuk, proiektu kolektibo alternatibo horiek zehazteaahalbidetzeko espazioak, denborak eta baliabideak bermatubeharko lituzke.

Horrela, hiru helburu nagusi defini ditzakegu:5.1. Ezagupenak eta informazioa ondasun erkidea direla uler-

taraztea.5.2. Ordezko aukera horiek eztabaidatzeko, horiei buruz go-

goeta egiteko eta eraikuntza kolektiborako espazioak sus-tatzea.

5.3. Udalerrietan kooperazio, lankidetza eta elkartasuneko ha-rremanak eraikitzea ahalbidetzea.

Hazien kutxa

1. Ezagutzea (E)E.5.1.1. Informazioren eta teknologien erabilerari eta irisgarri-

tasunari buruzko azterketak egitea, arreta berezia eginezlanda-eremuari.

E.5.2.1 Azterketak, ikerketak eta diagnostikoak egitea egungoeredu politiko, sozial eta ekonomikoak eragindako bir-sortze sozialeko krisialdiari buruz, zeinak bazterkeria-ego-eren eta gizarte-desberdintasunen areagotzea aipatzenduen.

E.5.2.2. Definituriko burujabetzaren eremuetan, edo azterketa

honen marko teorikoan aipatzen diren ordezko proposa-menetan aurrerapausoak ematen ari diren udal-alternati-bak ezagutzea.

E.5.2.3. Herritarren parte-hartzerako egungo espazioei bu-ruzko azterketa kritikoa egitea (Kontseiluen Sistema), po-tentzialtasunak eta ahultasunak aztertuta, eta haienordezko esperientziak ezagutzea.

E.5.3.1. Jada garatzen ari diren ekintzak ezagutzea (talde des-berdinengatik, autokudeatutak...), hauek bultzatzeko etaintegratzeko.

2. Planifikatzea (P)P.5.1.1. Politika publikoetarako planifikazio-prozesuak eta au-

rrekontu parte-hartzaileak definitzea, non eragin behar denaipatzen duten kapituluak zabaltzeko aukerarekin, etaparte-hartze hori kalitate eta berdintasunarekin egingo di-rela bermatzeko mekanismoak jarrita, beharrezko forma-zioa barne.

P.5.1.2. Lurraldeetako mugimendu eta erakunde sozialekin ba-tera, bizitzaren edo ondo bizitzearen sostengagarritasunakolektiboki nola defini dezakegun gogoeta egitea eta erai-kitzea: zer parametro hartu behar diren kontuan, zein direnbeharrizanak eta nahiak, zer adierazle hartuko ditugunerreferentzia gisa, zer zeregin duen administrazio publi-koak honetan.. eta horretan aurrerapausoak ematen lagundiezaguketen prozesuetan pentsatzea.

P.5.2.1. Udaletako politikari eta teknikarientzako etengabekoformaziorako planak zehaztea, prozesuen eraikuntza ko-lektiboaz eta parte-hartzearen premiaz eta dauden bizit-zarako sostengagarritasunean oinarrituriko ordezkoproposamenez jabetuko direla bermatuta.

P.5.2.2. Eredu hegemonikoaren ordezko eta bizitzaren sos-tengagarritasunaren aldeko apustua egiten duten aukerei(ekonomia feminista, ekologia politikoa, desazkundea,ekonomia sozial eta solidarioa...) buruzko kontzientziatze,gogoeta eta formazio jarduerak (foroak, mintegiak, tru-keak...) planifikatzea.

3. Arautzea (A)A.5.2.1. Software eta ezagupen eta informazio askerako iris-

KOMUNA DENAREN ANTOLAMENDUAREN ETA EZAGUPENASKEAREN GAINEKO BURUJABETZA



54

garritasunaren eta patenteen aurreko erresistentziaren al-deko apustua egitea.

A.5.2.2. Parte hartzeko eta politika publikoen eraikuntza kolek-tiborako espazioak arautzen dituzten araudiak ezartzea.

4. Proiektu zehatzen garapena (G)G.5.1.1. Agroekologiako formazio teoriko eta praktikorako

proiektuak abian jartzea.G.5.1.2. Nekazaritzako ezagupen eta jakintzen truke eta ba-

lioespenerako espazioak definitzea (foroak, ustiategieta-rako bisitak...).

G.5.1.3. Egungo ereduaren eraginen eta, bereziki, haren or-dezko aukeren kontzientzia hartzeko programak garatzeahaurren eta helduen arauzko hezkuntzako espazioetan, in-teres berezia jarrita elikadura burujabetzaren gaineko eza-gupenak sakontzean.

G.5.1.4. Elikadura burujabetzaren proposamenei eta ordezkoaukeren eraikuntza-prozesuei buruz informatzeko espa-zioak sortzea.

G.5.1.5. Egungo kontsumo-ereduari buruz eztabaidatzeko es-pazioak sustatzea, eraldatzeko tresna gisa, non, zer etazenbat erosten dugun eta haren ordezko aukerei buruz hitzegiteko.

G.5.2.1. Ekonomia sozial eta solidarioari eta kooperatibismoariloturiko ekimen ekonomikoak laguntzeko programak defi-nitzea, bereziki elikagaien ekoizpenaren eremuan.

G.5.2.2. Ekonomia sozial eta solidarioaren proposamenetik, to-kiko elikadura-sistemak eraikitzeko faseetarako aliantzaketa elkarlana bultzatzea.

G.5.2.3. Finantza etikoei eta ordezko txanponei buruzko ezta-baida bultzatzea.

G.5.2.4. Administrazioa banka etikoaren bezero izango delabermatzea.

G.5.3.1. Ezagupena trukatzeko, coworkingerako espazioakahalbidetzea.

G.5.3.2. Sareen sorrera eta lan komunitarioa laguntzea.G.5.3.4. Elkartasun internazionalistaren alde egitea,

tokikoa/globala lotura hori bultzatzeko, elikadura burujabet-zaren, nazioarteko nekazarien mugimendua eta aukera ho-riek lantzen ari diren bestelako erakunde eta mugimenduaklaguntzeko eta ezagutarazteko tresnak erabilita.

G.5.3.5. Denboraren Bankua proiektuak abiaraztea, ezagupe-nak eta zerbitzuak trukatzeko aukera gisa.

Ortu ereduak

EHNE-Bizkaia-k bultzatutako formakuntza prozesuakEHNE (Euskal Herriko Nekazarien Elkartasuna) - Bizkaia sin-dikatuak elikadura burujabetza eta agroekologia Euskal Herrianbultzatzea du helburu eta horretarako, urte hauetan zehar,apostu argia egin du formazio eta ikasketa plana bultzatzeko,hainbat gai, kurtso, praktikaz osatutako plana. Kurtso hauek,ortu agroekologiko bat martxan jartzen edo nekazaritza-pro-duktuak artisau eran eraldatzen irakazteaz gain, beste helburuere badituzte, adibidez, talde social edo kultural anitzak dina-mizatzea, baserri-emakumeen taldeak bultzatzea…beti partehartzen duten pertsonen artean, elkartzeko, konpartitzeko, etaezaguerak transmititzeko momentuak sortzeko ideiarekin. Informazio gehiago:http://ehnebizkaia.eus/index.php/es/formacion

Elkarlan proiektuak, HirikilabsHirikilabs Tabakalerako Laborategien eta DSS2016-ren artekoproiektua da. Teknologia sozial eta kolaboratiboak lantzen di-tuzte, mundu digitalarekin eta arlo sozialekin loturan. Hacker,maker eta “zuk zeuk egin” ikuspuntutik lan egiten dute eta “ar-tisau digitalen” ideia erreibindikatzen dute. Nekaz-Hal informa-zioaren teknologiak natura edo/eta landa inguruetaraprogresiboki eransten joateko epe luzeko proiektu bat da.Informazio gehiago: http://hirikilabs.tabakalera.eu/

Kontsumo alternatiborako proposamenak ezagutzeko etahausnartzeko guneak sustatu: Merkatu Soziala.Kasu honetan, eredu hegemonikoaren aurrean dauden alter-natiben gainean ezaguerarako eta gogoetarako guneak sort-zeari buruz ari gara, adibidez, software askeko, banku etikokoedo txanpon sozialen esperientziak. Merkatu Sozialaren es-perientzia, eta aldi berean REAS Euskadirena (Red de Econo-mía Alternativa y Solidaria) honen sustatzaile bezala,azpimarratu nahi dugu. Horrela ekonomia solidarioaren azokakantolatu dira, gaurko krisiaren aurrean dauden erantzun erre-alak erakusteko. Proposamen hauek hainbat sektoretik datozte,produktiboa, zerbitzuak, merkaturatzea, kontsumoa edo finant-zak, eta bere bideragarritasuna integrala, ekonomikoa, sozialaeta ingurenearekin lotura duen errealitatean oinarritzen dute.



55

Gune hauek herritarrei proposamen alternatiboak urbiltzekobalio dute, eta orain arte Euskal Herriko udal batzuen babesajaso dute, Bilbo, Donostia, Tolosa eta Gasteiz, esate baterako. Informazio gehiago:http://mercadosocial.konsumoresponsable.coop/http://www.economiasolidaria.org/reaseuskadi

Autogestio esperientziak: Igitie – Arratiko baserritar agro-ekologikoen elkartea eta Uribe Kostako agroasanblada. Igitie Elkartea - Arratiko baserritar agroekologikoen elkartea, el-karri laguntzeko asmoarekin sortu zen. Arlo ezberdinetan ko-laboratzea dute helburu nagusi: izan erosketa komunakegiteko, izan jakintzak partekatu eta arazo teknikoei irtenbideakemateko, merkaturatzean elkarri laguntzeko edota lan astunakegiteko auzolanak antolatzeko. Uribe Kostako agroasanblada nekazariok, kontsumo ardu-

ratsua egin nahi duten kontsumitzaileok, ama-lurraren alde egi-teko prest dauden eta auzolanaren filosofía berreskuratzeansinisten duten emakume eta gizonek osatzen dute eta elkar la-guntza oinarri hartuta, elikadura burujabetzaren bidean proiektukomun bat abian jartzeko helburuarekin sortu zen. Informazio gehiago: http://igitie.org/nortzuk-gara/https://ukagroasanblada.wordpress.com/


BIDEAK LANTZEN

56

Agiria amaitzeko, Euskal Herriko sei udalerritako esperientziaaurkeztu nahi dugu; elikadura burujabetzaren inguruko politi-ken bilakaera mailagatik eta horiei ematen ahalegintzen aridiren integralitateagatik, lurralde-ikuspegia duten ordezko au-kera horiek gauzatzeko eragile edo erreferentetzat har ditza-kegulako. Honako hauek, hain zuzen: Aramaio, Urduña,Zeberio eta Zerain, eta bi eskualde, Sakana eta Urola Garaia.Elkarrizketa baten bidez esperientziaren elementu nagusienberri jaso nahi izan genuen; batez ere, elikadura burujabetza-ren ikuspegi orokor horretan aurrera egiten lagun zezaketenalderdi horiek identifikatu nahi genituen, eta ikasbide batzukatera, bide horri ekin nahi dioten beste udalerri edo lurraldebatzuentzat baliogarriak izateko. Hemen aurkeztuko dizueguninformazioa hurbilpena baino ez da. Gure ustez, benetan diraezagutzea merezi duen esperientziak, bakoitza bere testuin-guruan eta bere lehentasunekin. Eskerrak denoi, zuen den-bora eta prestutasunagatik.

5.1. ARAMAIO. Aramaixo Baserri Berri, burujabetza elkarriloturiko hiru eremutan lantzen: elikadura, energia eta ai-sialdia eta turismoaAramaioko esperientzia duela 10 urte inguru hasi zen, saga-rraren inguruan. Inguru hartan ugaria zen produktu hori, bainaez zitzaion behar besteko etekina ateratzen. Inguruko beste tokibatzuetako esperientziak aztertu zituzten, eta ikusi zuten sagar-zukua produktu interesgarria zela; hortaz, hainbat dinamikariekin zieten, eta ASE - Aramaixo Sagardogileen Elkartea sortuzuten, eta haren jarduna zabaltzen hasi zen, ekoizpenean ezezik formazioan, sentsibilizazioan eta kanpainekin ere. Herrianprozesu honetarako erreferente ziren bi talde zeuden: Ara-maioko Ondarea Berreskuratzeko Taldea, auzolanaren bidezAramaioko ondasun kultural eta historikoak berreskuratzekoekintzak egiten zituena; eta Arbel, inguruko 90 bat baserritarrekosaturiko kooperatiba, besteak beste, pentsu “pertsonalizatua”lantzen zutenak.Hiru talde horien izatea eta jardutea berebizikoa da “Ara-

maixo Baserri Berri” proiektuaren sorrera ulertzeko; talde ba-koitzak, bere ikuspuntutik, herri osoa hartzen zuenlanda-garapenaren aldeko proiektu batean ziharduela ikusi bait-zen. Udalarekin batera proposamena landuz joan ziren, eta di-namizatzaile bat kontratatu zuten (gaur egun Zuiako KoadrilakoTokiko Agenda 21eko teknikoa ere prozesuan parte hartzen du).Aramaioko esperientziak jarduera ugari eta askotarikoak ditu,baina hiru ardatzen inguruan egituratzen da: elikadura bu-rujabetza, energia-burujabetza eta aisialdiaren eta turismoarengaineko burujabetza. Hiru ardatzok burujabetzari lotuta daude,herritar kontzientziadunek eremu horietan antolakuntza eredualternatiboak hautatzeko eskubideari.Elikadura burujabetzaren ardatzaren kasuan, funtsezkoak

izaten ari dira kontsumo-taldea eta Ekonomatoaren esperient-zia. Kontsumo-taldea, hasieran 12 familiak osatua, udaletxeko

V. UDALERRIZ UDALERRI:ELIKADURA BURUJABETZARAKOBIDEAK LANTZEN. EUSKAL HERRIANERREFERENTE DIREN SEI ESPERIENTZIA

UDALERRIZ UDALERRI

57

arkupetan elkartzen hasi zen, eta produktuak trukatzeko etakontsumitzaileen eta ekoizleen aliantzarako gune bihurtu zen.Taldeak lokal bat eskatu zuen, eta Udalak utzi egin zion. Hortxejoan zen eratzen gaur eguneko Ekonomatoa. Ekonomatoa as-tean birritan zabaltzen dute, eta bertako produktuez gain,arroza, pasta, irina, lekaleak, eta abar ere saltzen dituzte. Gauregun 100 bat bazkide dira, eta produktuen trukea egiteaz gain,harremanak sendotzeko, esperientziak partekatzeko gunea erebada, eta kontsumitzaileek zuzen zuzenean ezagutu dezaketeekoizleen errealitatea zein den. Energia-burujabetzaren ardatzean, helburu handinahiak

jarri dituzte, eta euren energiaren parte bat ekoiztea baino ge-hiago da; horretarako faseak (materia lortzea, erregai bihurtzea,banatzea eta fakturatzea) jasangarritasunean oinarrituriko ere-dua erabiliz antolatzea, eta ekonomia-harreman duin eta jasan-garriak eragitea ere bai. Aramaion dauden baliabideen azterketaegin ondoren, biomasa hautatu zen, eta geroago ezpalean zen-tratu ziren erregai gisa, ura eta berokuntza eragingo zuen gal-dara komunitarioko proiektua diseinatzeko, hasierako faseanIbarra auzorako. Ardatz horretarako funtsezkoa da Aramaio Ar-gindar Banatzailea, banaketa-faserako batik bat.

Azkenik, aisialdiaren eta turismoaren gaineko burujabetzarenardatzaren oinarria Aramaiok duen ondarea aintzatestea etabalioestea da, bai herritarren aurrean bai bisitarien aurrean. Hor-taz, talde bat sortu zen, Amillena turismo taldea, eta ingurumenaerrespetatuko zuen turismo-eredua sustatzeko asmoan oinarri-tuta, borondatezko bisita gidatuak jarri zituen martxan. Horrezgain, beste ekintza batzuek ere abiarazi zituen kultur egitasmointeresgarria proposatzeko eta udalerriko ondasun historikoakberreskuratzeko eta balioesteko.

Partekatzeko zenbait ikaskuntza...· Prozesu horiek epe luzerako dira, abian jartzen diren jardue-

rak eta ekimenak elikadura burujabetzaranzko bidean egin-dako urratsak dira.

· Proiektu guztiak, lehentasunezko hiru ardatzetan, honako hiruideia hauetan oinarrituta pentsatu eta gauzatu behar dira:berdintasuna, jasangarritasuna eta erkidego osoarentzatonuragarriak izatea.

· Ulertu behar da bide horretan prozesuek gorabeherak izatendituztela, ez dagoela errezeta magikorik, eta parte-hartzeabide hori eraikitzen joateko oinarria dela: denbora eta ba-liabideak ipintzea, administrazio publikoa herritarren eraba-kiak kudeatzeko espazioa gisa ulertu behar dela, etaherritarrek erabakitzeko espazio horiek berreskuratu edotasortu edo eskatu egin behar dituela, eta prozesuak bere-

ganatu. · Ez da beharrezkoa aurrekontu handiak eta oso proiektu lan-

duak edukitzea: funtsezkoa helburuak edukitzea eta moti-batuta dagoen jendearekin hastea da; hastea, hortik aurrerajende gehiago, ideiak eta ekimenak atxikiko diren oinarriasortuko baita.

· Eta etorkizunerako erronka gisa, ekimenen batean hurrengourratsak identifikatu dira, finantzaketa gehixeago behar du-telako –galdara, esaterako– eta egituratzeko eta elkarlane-rako espazioak sendotzea, administrazioaren etaherritarren artean eta proiektuan inplikaturik dauden taldeenartean.

Gehiago jakiteko...https://vimeo.com/112175247 http://gara.naiz.eus/paperezkoa/20120212/321636/eu/Aramaio-Baserri-Barri-nekazaritza-eta-kultura-uztartu-Herria-biziberrit-zeko-ekimena

BIDEAK LANTZEN

58

5.2. URDUÑA.Garapen-proiektu baten hamar urte, agroe-kologia eta elikadura-burujabetza ardatz Urduña eta bertako garapen agroekologikoa erreferentzia diraEuskal Herriko udalerri askorentzat. Belarraren Taldea, Urdu-ñako Zaporeak edo Ekoizpen dinamizazio zerbitzuak, besteakbeste, 10 urtean egindako lana nekez isla daiteke lerro batzue-tan, are gehiago, gaur egun oraindik proiektu bizia dela kontuanhartuta. Sorburu izan zuen ideietako bat oraindik bizi-bizi dago-ela esan daiteke: agroekologia eta elikadura burujabetzamarko gisa hartzea, ikuspegi teoriko eta praktiko hori guztiaUrduñako errealitatean ezartzen eta aplikatzen ahaleginduta.

Lehenengo aldian, 2003. urtearen inguruan, lehenengo sek-torearen alde egin zuen udalerriak, eta horretarako, sektorea-ren diagnostikoa eta dinamizazio-plana taxutu zituzten.Diagnostikoaren ondorioak beste gune batzuetakoen antzekoakizan ziren: sektore zaharkitua, ustiategi kopuruaren murrizpena,produktuaren eraldaketa gutxi, azken kontsumitzailearenganamerkaturatzeko kate laburren bidez iristeko aukera gutxi edobat ere ez. Baina elementu positiboak ere baziren, Urduñakoabeltzainen elkartea eta Ruzabaleko Batzordea (BEDARBIDE)kasu, herri-larreak kudeatzeko sortua, eta horrek sektore an-tolatua edukitzea adierazten zuen, administrazioarentzat le-hentasunezko solaskide.

Geroago, 2006an, Ekoizpen Urduña aholkularitza zerbit-zua sortu zen, eta planaren ildoetako bat garatu zen, udalerria-ren eta eskualdearen trantsizio agroekologikorako prozesuetanlaguntzeko tresna bat; eta zeregina betetzeko, dinamizatzailebat kontratatu zen. Urte horietan sortu zen agroekologiarenforoa ere, elikadurarekin, ekoizpen jasangarriarekin eta mer-katuratzeko kate laburrekin zerikusia duten gaietan formazioaeta sentsibilizazio-lana egiteko tresna. Gaur egunera arte, uda-lerriko herritarren hileroko topagune bihurtu da foro hori. Bi lan-ildoak, hots, dinamizazio-zerbitzua abian jartzea eta etengabekoformazio-prozesua, berebizikoak dira Urduñako garapen-pro-zesua ulertzeko.

Bigarren fase honetan azpimarratzekoak dira beste jarduerabatzuk ere: merkaturatzearen ingurukoak, kontsumo-taldeekin,hileko azoka berreskuratzea eta prozesurako funtsezkoak izandiren bi eragile finkatzea: Belarraren Taldea eta Urduñako Za-poreak. Lehenengoa abeltzain talde bat da; unibertsitatearekikoIAP prozesu baten ondorioz sortu zen, nortasuna irabazten joanzen eta eutsi egin dio, hasieran kostua murrizteko helburuazuen, baina agenda merkaturatzerantz zabalduz joan da. EtaUrduñako Zaporeak udalerriko bertako nekazaritzako, abelt-zaintzako produktuak eta artisau-produktuak sustatzeko elkar-

tea da. Bi talde horiek oso modu naturalean joan dira bat egitenmerkaturatzeari begira.

2009an, Ekoizpen zerbitzuaren lehenengo emaitzak lortutaeta Urduñako lehenengo sektorearen aldetik jasotako erantzunaikusita, beste erronka bati egin zitzaion aurre, eta proiektua sa-kontzea erabaki zen tokiko elikadura-sistema bat garatzekourratsak egiteko. Hortaz, udal-sukaldea proiektua nagusi bi-hurtzen da, aurkeztu berri ditugun gainerako ildoak baztertugabe, jakina. Egin beharreko azterketa guztiak egin eta aukeraguztiak aztertu zituzten, eta proiektua Udaleko AdinekoenEgoitzan hastea erabaki zen, 50 bat lagunekin. Horretarako,bereizi egin zituzten sukaldearen kudeaketa -gaur egun oraindikcatering-enpresa batek hornitzen duena- eta produktuen eros-keta. Produktuen lizitaziorako baldintza-agiria landu zen, lotebatzuk eskaini ziren eta erosketa publiko berdearen irizpideekin

UDALERRIZ UDALERRI

59

atera ziren, beste irizpide batzuk sartuta: freskotasuna, ekolo-gikoa, hurbiltasuna, gai sozialak eta generoarekin loturikoak,etab. 2015eko martxoan hasi dira Egoitzan lanean. Esleitutakoloteetatik lau saltegi txikietarako izan dira, hiru ekoizle ekologi-koentzat eta bat banatzaileak ekartzen du. Urteko lizitazioa egi-tea da asmoa. Momentuz, zenbakiak ez dira erabat errealak,elkarrizketa egin genuenean proiektua hasi berria zelako, bainadagoeneko ikus daiteke desbideratzea oso txikia dela eta kali-tatea nabarmen hobetu dela. Langileak, sukaldariak, zaintzai-leak, ekoizleak... denak kontuan hartuko dituen proiektukolektibo bat sortzea da asmoa. Urratsak egin behar dira. Ezdira ezer berria asmatzen ari, lehen ere baziren eta udalerria-rentzat interesgarriak diren dinamikak berreskuratzen baizik.

Azkenik, sukaldearen gaiak erronka berriak ekarri ditu, bes-teak beste lurraren ekoizle gehiagorentzat aukerak sustatu be-

harra, batez ere barazkiak ekoizteko, eskualdean ez baitagoohitura handiegirik. Ordenantzetan aldaketak egin dira lursailpublikoak arautzeko, eta horri esker, gazte bat instalatu da, etadagoeneko hasita dago lurra lantzen.

Partekatzeko zenbait ikaskuntza...· Formazioak, sentsibilizazioak eta dinamizazioak garrantzi

berezia dute. Begien bistan proiektu jakinik ez dagoeneanere, etengabe lan egin behar da. Dinamizazioa hori erebada, pertsonen beharrizanak zein diren jakiteko espazioaketa tresnak bultzatzea (“lan-bulegoetatik irtetea”) eta taldekolana eta ikaskuntzak indartzea, inplikaturik dauden pertso-nen ilusioari eutsiz eta jende gehiago erakarriz.

· Garrantzitsua da egiten ari dena sozializatzea; alde batetik,prozesu luze eta konplexuak direla ulertzeko, eta bestetik,egiten diren urratsak balioesteko eta ulertzeko.

· Beldurrak eta erresistentziak eragin ditzaketen prozesuak dira.Diskurtso horiek dituzten pertsonak edo eragileak identifi-katu behar dira, duten eragin negatiboa neutralizatzeko.

· Udalerri edo lurralde bakoitza bestearen desberdina da, alda-keta horiek lantzen eta barneratzen goazen heinean sortukodira proiektu edo ekimenak ere. Oinarri sendoak behardira, eta ez inbertsio eta proiektuei dagokienez, baizik etapertsonekin landuak; baliteke horrela prozesu guztien be-rezko erritmo aldaketak ez saihestea, baina oso zailaizango da, ezinezkoa ez bada, atzera egitea.

Gehiago jakiteko...https://www.youtube.com/watch?v=0XHDFNUL-yc

BIDEAK LANTZEN

60

5.3. ZEBERIO. Nekazalgunea, bizimodu jasangarria, elikadura osa-sungarria eta inguru bizia sustatzeko nekazal garapenerakoproiektu integralaZeberio udalerria, Arratia-Nerbioi ibarrean dago, 1.000 biztanle inguruditu 67 auzotan banatuta. Duela urte batzuk lehenengo sektorearen di-namizazio-proiektu bati ekin zion, bizimodu jasangarria, elikadura osa-sungarria eta inguru bizi eta dinamikoa sustatzea xedez. Azpimarratubehar da hasierako motibazioa ez zela soilik eremu sozioekonomikoarieta elikagaien ekoizpenari ekitea, aitzitik, funtsezkoa ikusten zen udale-rriaren memoria zein zen, nola utzi ziren baserriak eta ekoizpena, etanola barneratu zen gure pentsamenduetan garapenaren ikuspegi jakinbat ulertzea, eta prozesu hori gaindituta, Zeberioko balioak, ondasunaketa nortasuna berreskuratzeko eta indartzeko epe luzerako helburuaezarri behar zela.

Horrela hasi zen gogoeta-lana, eta hor hasi ziren puzzlea eraikitzennora iritsi nahi zen eta zer baliabide zeuden kontuan hartuta. Horretarako,pertsona eta eragile oso garrantzitsuak izan ziren inguruan, urte hauetanegindako bidea ulertzeko berebizikoak izan direnak. Horrela, proposa-mena osatzen duten bost pieza identifikatu ziren: funtzio askotarakoeraikina; lurrak; lehenengo sektorearen dinamizazioa; kontsumo etaekoizpen arduratsuak; eta gazteentzako aukerak. Nekazalgunea proiek-tua sortu zen.

Zeberioko proiektu honen historia kontatzean, ustekabearen garrant-zia, edo proiektua osoa inguruabar bereziei lotuta egon izana aipatzenda. Horietako lehena, Ermitabarri auzoan eraikin bat zegoen, hasieranturismorako pentsatua zegoena, baina erabiltzen ez zena; lehenengosolairuan apartamentuak zituen eta beheko solairuan espazio komunbat, txoko erakoa, oso zabala. Bigarren inguruabarrak lurrarekin du ze-rikusia, Patronatuaren existentziarekin, eta horren historia eta izaera ju-ridikoa labur azaltzea zaila izanik ere, aipatu behar da ondarea daukalaeta kudeatzen duela, eta horren barruan, hain zuzen lehen aipatu duguneraikin horren inguruko edo hurbileko lursailak daude.

Hortaz, pentsatzen hasi ziren lehenengo sektorea dinamizatzekoespazio bat eraikitzeko aprobetxatu behar zirela baliabide horiek, etaproiektuaren hiru ardatz nagusiak definitu ziren: lurra, etxebizitza etaeraldaketarako eta trukerako espazioa. Lurraridagokionez, eta uda-lak ekoizpenerako lur egokirik ez zuela ikusita, Patronatuarekin negoziatuzen bere lursailetako batzuk lagatzeko, mandatu-kontratu baten arabera.Hau da, lursailen kudeaketa udalaren esku geratzen da 10 urtean, etahaien erabilera egokiaz arduratzen da. Gaur egun ekoizpenerako lauhektarea daude, erdia Patronatuarena, eta beste erdia, partikularrena.Denak daude okupatuta, eta urtean bi deialdi egin dira. Erreferentzia gisaBizkaiko Foru Aldundiaren lurren funtsak zehaztutako alokairuaren pre-zioa finkatu zen, eta prezioa merkatzeko, zenbait elementu erabili ziren,kokapena edo irispidea, esaterako.Ermitabarri eraikina nekazaritzako jarduera honi zuzenean lotuta

planteatu zen. Apartamentuen kasuan, prezio merkea jartzea proposatuzen, ekoizpen-jarduerari ekiten ziotenek eurek hartzerik izan zezaten.Hori izan da eskaera gutxien eduki duen atala. Beheko solairuan, erabi-lera kolektiborako espazio bat atondu zen, trukea egiteko, eta gaur egunikuspegi agroekologiko eta kolektibo batekin elikagaiak eraldatzekoproiektua dago martxan, Maskilu Kontserbak.

Hau guztia proiektuaren oinarria dela esan daiteke, horren inguruanbeste dinamika interesgarri batzuk piztu baitira: jardunaldien bidezko for-mazio eta truke prozesuak, haziak kontserbatzearen inguruan memo-riaren berreskurapena (beran aipatutako dokumentala), sareen sorkuntzaeta elkarlana, edo lehenengo sektorearen eta turismoaren arteko loturakbilatzea, hala nola Etnogune proposamena, elikadura burujabetzarenproposamena ere kontuan hartzen duena).

Partekatzeko zenbait ikaskuntza...· Duen gaztetasun eta dimentsiotik, elikadura burujabetza ardatz duen

garapen prozesu-integrala sustatu nahi duen proposamena delaulertzen da. Ez da asko teorizatu ez idatzi, eta praktikatik hasi da,“egitetik”, alegia.

· Identifikatu diren erronketako bat da, alde batetik, pertsona gazte ge-hiago atxikitzea, eta bestetik, proposamenarekin bat datozen pert-sonen oinarria zabaltzen jarraitzea.

· Proiektuak errealitatetik abiatuta definitu behar dira, marko orokorrakegon daitezke, baina udalerri bakoitzak tokian tokiko analisitik abiatubehar du, bertako potentzialtasun eta baliabideak kontuan hartu, etaorduan hasi.

· Azkenik, helburua beti adostasuna da, eta ahalik eta pertsona gehienerakartzea, baina onartuta halako proiektuek pentsatzeko moduarenaldaketa sakona dakartela funtsean, eta ez dela hain erraza izango,erresistentziak ager daitezkeela. Beraz, argi badago eta konpromisopolitikoa badago, apustua izango litzateke daudenekin hasteapro-zesua, ahalik eta hoberen komunikatzea eta gainerakoek erkidegoosoarentzat onuragarriak direla ulertu ahala proiektuari atxikitzen jo-atea.

Gehiago jakiteko...http://www.zeberio.net/es-ES/Nekazalgunea/20140107_nekazal-gune.pdf https://vimeo.com/108093607

UDALERRIZ UDALERRI

61

5.4. ZERAIN. Paisaia naturala eta kulturalaZerain proiektua duela 40 urte hasi zen, herriaren gainbeherariaurre egin nahian. Hasieratik, auzolana (zeraindar bakoitzaklan erkideari egiten dion ekarpena) izan zen ardatza, eta horrekargi erakusten zuen herriaren etorkizuna Zeraingo herritarrenesku zegoela.

Zerain Gipuzkoan dago, Aizkorri mendiaren itzalpean; 257biztanle eta 10 km karratuko herri txikia da. Hala ere, txikitasunhori ez da eragozpena izan, elikadura burujabetzaren inguruan,Euskal Herriko tokiko garapenerako proiektu aipatuenetarikobat abian jartzeko. Proiektu hori azaltzeko Paisaia Kulturalahartu behar da eremu. Edozein ekosistemak ematen duena, bi-tarteko bakoitza zerbitzua da, kulturala da eta nork kudeatukoduen zain dago. Kulturak izan behar du nekazaritzaren, paisaia-ren, erkidegoaren eta pertsonen oinarria. Paisaia kulturalarenideiari esker dibertsifikazio sozioekonomikoa itzultzen da, landa-lurren konplexutasunera itzultzea ahalbidetzen du, eta aberas-tasun handiagoa ekartzen du, aberastasuna duintasun etazoriontasun gisa hartuta.

Egindako bidea luzea da, eta ezinezkoa da orri hauetan la-burtzea. 90eko hamarkadan gogoeta estrategikoa egin zen, etaikusi zuten herriaren etorkizun ekonomikoa bertako bi jarduerarilotuta egongo zela: lurra lantzea eta zerbitzuen sektorea. Or-duan sortu zen Zerain Dezagun Fundazioa, erkidegoaren etor-kizun ekonomikoa lehentasunezko bi lerro horietan oinarritutaegituratzeko. Horrela, nekazaritza eta abeltzaintza lantzen diraeta ekoizpen tradizionalak hobetu dituzte, produktu gehiagoekoitziz eta hori guztia kalitateko produktuek ematen duten balioerantsi guztia atxiki eta bereganatzeko, eraldaketa eta ekoiz-pena prozesuaren parte direlako. Egindako jardueren arteko batZerain.com marka erregistratzea izan zen.

Zerbitzuen sektorea, turismoa bereziki, paisaiaz gozatzekoaukera-eskaintza bat da, eta baserritarrek mantentzen dute, bi-sitariek haien produktuak balioetsi eta bidezko balioaren trukeerosten dituztelako. Beraz, bisitarien mesedetan egiten den guz-tiak herritarrengan eragin behar du. Horren guztiaren muina Tu-rismo Bulegoa da, eta bertan, besteak beste, nekazaritzakoproduktuak eros daitezke eta hurbileko denda bat dago Zeraingoherritarrentzat.

Hortaz, esan daiteke Zeraingo herritarrek euren etorkizunafilosofia batean oinarritzen dutela: zeraindar guztiek erabakieta jarduteko eremu guztietan parte hartzea, alegia. Zeraingojarduera guztien oinarrian hiru erakunde daude: Udala bera,bizi-kalitatearen arduraduna; Kultur Elkartea, dinamika soziala-ren arduraduna eta Zerain Dezagun fundazioa, etorkizun eko-nomikoan ardaztua. Hiru ardatzek helburu, plangintza,

bitartekoak, baliabideak, prozedurak, kudeaketa, gobernua etaerrendimenduak partekatzen dituzte.

Gaur egun ere proiektuaren jarduera-ildo batzuk sakontzeneta zabaltzen jarraitzen dute, hala nola: ondare kultural eta na-turalaren azterketa, kontserbazioa eta zaintza; produktu turistikoeta artisau-produktu berriak; energia berriztagarrien eremuan,eta kanpoko energia murrizteko xedez, eraikinetako kontsumo-aren azterketa, biomasazko berokuntza, egur banaketa, eguzki-panelak; lursail pribatuak erostea publiko bihurtzeko;bioaniztasuna zaintzeko, baso-kudeaketa jasangarria sustat-zeko eta instalazioa errazteko lursailak zaintzeko akordioak si-natzea; eta lurren bankua sortzea.

Partekatzeko zenbait ikaskuntza...· Denborak eta prozesuak pertsonak inplikatzeak ikuspegi in-

tegral hori sakondu dute. · Ez dago errezetarik, baina bide horri ekin nahi dioten beste

herri batzuekin zerbait partekatzekotan filosofia izango li-tzateke. Lurra ondare garrantzitsuena dela ulertzea, herribakoitzak berea duela eta balioetsi egin behar dela.

· Eta filosofiarekin jarraituz, dena elkarri lotuta dagoela ulertubehar da, lurra etorkizunerako aukera gisa ikusi behar da,eta ez da begirada horren erdigunea galdu behar; hori ga-kotzat hartuta, gainerakoa eraikitzen joan gaitezke, lanpos-tuak, proiektu sozioekonomikoak...

· Erronkei dagokienez, halako proiektu handietan beti sortzendira, baina batez ere araudiaren, plangintzaren eta adminis-trazioaren eremuan batez ere. Herrien ikuspegi homogenei-zatzailearekin eta hiriko pentsamoldearekin egiten diraoraindik plangintzak. Azkenik, ulertzen duen eta dinamizat-zen duen jendea behar da, baina agroekologiaren ikuspe-gitik.

Informazio gehiago:http://www.zerain.com/ http://www.revistaambienta.es/WebAmbienta/marm/Dinami-cas/secciones/articulos/Zerain.htm http://www.premioconama.org/premios12/premios/proyectos_popup.php?id=134

BIDEAK LANTZEN

62

5.5. UROLA GARAIA. Bertatik Bertara. Merkaturatzetikikuspegi estrategikoa duen planaren definizio kolektiboraBertatik Bertara honako hauek bultzaturiko proiektua da: UrolaGaraia eskualdea osatzen duten lau udalerriek -Ezkio-Itsaso,Legazpi, Urretxu eta Zumarraga-; Goierriko bik –Gabiria etaOrmaiztegi- eta bi agentziak, Uggasa, Urola Garaiko es-kualde-garapenerako agentziak, eta Goimen, Goierriko landa-garapenerako agentziak. 2011n, Urretxuko Udalak hainbatparte-hartze prozesuri ekin zien, horietako bat lehenengo sek-toreari lotua. Baserrietan egiten den lana ikusarazteko etaaintzat hartzeko beharrizana sortu zen prozesu horretatik.Ideia horretatik abiatuta, Bertatik Bertara Kanpainari ekinzioten, eskualdeko baserrietako produktuak identifikatzeazuen ardatz, eta ez soilik Urretxuk bultzatuta, baizik eta lehenaipatutako eragile guztien parte-hartzearekin, ekimen horrieragin handiagoa emateko.

Urtebeteko kanpaina izan zen, eta horren baitan, inguruko45 bat baserrietako informazioa jasotzen hasi ziren: zer pro-duktu zituzten eta non saltzen zituzten, zuzeneko salmentaedo denden bidez. Beste alde batetik, informazio hori eskual-deko denda txikien bi elkarterekin osatu zen informazio hori.Eta hortik aurrera, komunikazio-euskarriak, bideoa, triptikoa,eta produktu horiek identifikatzeko eta sustatzeko hainbat ma-terial sortu zen. Prozesu horrek iraun zuen bitartean, Labo-rantza Ganbararen aholkularitza jaso zuten, eta kanpainaamaitzeko, bi jarduera egin zituzten, bertako produktuak etagastronomia lotuta.

Balorazioa oso positiboa izan zen eta argi ikusi zuten parte-hartzaile guztiek urrats bat gehiago egiteko eta denon arteanlehenengo sektoreko plan estrategiko baten eraikuntzari bu-ruzko gogoeta egiteko unea zela. Asmoa ez zen tokiko pro-duktuak kontsumitzea soilik, baizik eta eskualdetik bertatik,eskualdearen beraren premiak betetzeko ekoizpenerantz au-rrera egitea. Hiru lantalde sortu ziren, lehenengoa baserrita-rrena, bigarrena kontsumitzaileena (kontsumo-taldeak,jantokiak, ostalaritza, denda txikiak eta turismoa); eta hiruga-rrena, politikari eta teknikariena, gogoeta eta plangintza egi-teko.

Prozesu horretatik, Ekintza-plana 2014-2016 sortu zen; lauardatz, 13 helburu estrategiko eta 10 proiekturekin, eta bertan,ekintzak, arduradunak eta kronograma zehaztu ziren. Tresnahonen definizio-prozesuaren beraren interesa azpimarratze-koa da; izan ere, egiaztatu ahal izan zen lehentasun zehatza-goak baziren arren, parte hartzen zuten eragile guztienikuspegia bertsua zela, denbora horretan, prozesuarekiko oi-

narri kritiko eta konprometitua sortu zela. Adierazten duten bezala, elikadura burujabetzaren ikuspegi

holistiko batetik egituratu den plan horretako proiektu guztiakezin dira zehatz-mehatz azaldu. Hori dela eta, horietako lauazalduko ditugu labur: lehenengoa, eskualdean dagoen pro-duktuen eskaeraren azterketa kuantitatibo eta kualitatiboaegitea, azterketa horretan sartuta ikastegien eta espazio pu-blikoen eskaera, gerora, datuok dagoen eskaintzarekin alde-ratzeko. Lortu nahi dena da eskualdean, eskaerarenaraberako ekoizpen orekatua edukitzeko helburua lortzekobeharrezko informazioa ateratzea.

Bigarrena, azpimarratu nahi dugu produktuak -barazkiak,eztia, esnekiak eta marmeladak- eraldatzeko zentro txikibaten instalazioa Zaldibian (Goimen agentziari atxikia), etaGipuzkoako Foru Aldundiaren finantzaketa duena. Espaziohori funtsezkoa da osasun-erregistroen izapidea errazteko,bereziki konplexua baita ekoizleentzat bakoitzak bere kabuzlortu behar badu.

Hirugarrena, planean ere jasota dago Lurren funtsa sort-zea. Sektorea sakon aztertu nahi da: adina, lurren erabilga-rritasuna, ordezkoak badiren ala ez... eta hortik aurrera, lurrenfunts hori sortu programaren babesean, pertsona gazteakinstala daitezen erabiltzeko, eta elikagaien ekoizpena bizi-modu duin eta posiblerako erreferente izan dadin. Gaur egunbadute lurra proiektuari ekiteko.

Laugarrena eta azkena, formazio programa estrategikogisa; eta horren barruan baserritarrekin landutako formazioespezifikoa, haien gaitasunak indartzeko, eta ikastegiekikoeta herritarrekiko formazioa sartuta.

Partekatzeko zenbait ikaskuntza...· Esperientzia horretarako, funtsezkoa izan da bi agentziaren

parte-hartzea eta elkarlana: eskualdeko garapen-agentziabat, eta landa-garapenerako agentzia, bestea. Batez ereeuren lana eremu itxi gisa ulertu izana haustea lortu de-lako; haien artean sareak eta zubiak eraiki ahal izan dire-lako eta lehenengo sektoreari turismoaren begiradatik ezezik, garapen-plan orokorragoetarako ardatz estrategikogisa begiratzeko, eskualde eta udalerrietarako ezinbes-teko eragile gisa, alegia.

· Horren ildotik, inplikaturiko administrazioetako teknikari etapolitikarien konpromiso eta parte-hartzeaz gain, positibot-zat jo da eskualdeko agentziako enplegu-planetan Ber-tatik Bertaran jasotako ekintzen kontratazioak txertatzea,kontsumo eta komunikazioaren azterketa zabala, kasu.

UDALERRIZ UDALERRI

63

· Baserritarren parte-hartzea, ezinbesteko baldintza -horibete ezean ezin izango bailirateke proiektu hauek aurreraatera- eta etengabeko erronka da aldi berean. Beharrez-koa da proiektuaz jabetzen eta barneratzen jarraitzea, etaerraztasunak eman behar zaizkie indartzeko, motibatzekoeta mesfidantzak gainditzeko.

· Ekoizpen-eredu agroekologikoranzko trantsizioa elementugarrantzitsua da, baina sentsibilizazioaren, formazioaren,jardun konkretuen ikusarazpenaren eta konpromiso au-rrerakorrak ezartzearen bidez landu behar da.

· Azkenik, Plana epe luzerako ikuspegia proposatzen duentresna da, eskualdeko eragile guztien artean, modu par-tekatuan eraiki nahi izan dena. Prozesu amaiezina da,etengabe eraikitzen ari dena. Prozesu horiek ikuskera za-balagoan txertatzeko eta baldintza horiek nola sor litez-keen baloratzeko premia ikusten da, elikaduraburujabetzaren proposamena Gipuzkoa osorako erreali-tate izan dadin.

Gehiago jakiteko...http://bertatikbertara.info/es/ https://www.youtube.com/watch?v=SfhPos4oeW4

5.6. SAKANA. Tokiko garapen kolektiboko proiekturakooinarriak eraikitzenSakana eskualdea Nafarroaren ipar-mendebaldean dago,Araba eta Gipuzkoarekin mugan, Aralar eta Urbasa-Andiamendien artean. Tradizioz hiru gune ezarri izan dira: Arakil,Aranaz eta Burunda, eta 15 udalerri daude, handienak Al-tsasu, Etxarri-Aranatz eta Irurtzun. Sakana da Nafarroako in-gururik industrializatuenetakoa, eta krisialdiak sakon jo arte,langabezia tasa “teknikoa” zeukan; gero, hainbat enpresahandik itxi ondoren, %25ekoa izatera igo zen. Egoera horre-tan, nabarmena da alternatibak pentsatu behar direla eta, ho-rrela, krisi-mahaia deitu zuten; bertan, hainbat eragilek,sindikatuk eta alderdi politikok hartu zuten parte. Espazio ho-rretan bide-orria sortu zen eskualderako, sei punturekin: hiruNafarroako erakundeei zegozkien, beste hiru eskualdeko era-gileei; hain zuzen, plan estrategikoa definitzea, garapenerakoeskualdeko erakunde bat eta ekintzailetzarako espazioak etaplataformak sustatzea.

Horrela, 2012an, Sakanako Garapen Agentzia sortu zuten,eskualdeko garapen-agentzia; eta 2013an, Sakanako Beha-toki Sozioekonomikoa, eskualdeko eragile sozial, politiko, ins-tituzional, sindikal eta enpresakoen gogoetarako zentro gisa.Eta parte-hartze prozesuaren emaitza Sakana 2020 Plan Es-trategikoa izan zen.

Dokumentu horren xedea, ekonomiaren, gizartearen eta in-gurumenaren ikuspuntutik jasangarriak izango diren lan-postuak sortzeko baldintzak eragitea eta erraztea da. Beraz,testuan azaltzen den bezala, ekoizpen-ehuna sustatzeko etadibertsifikatzeko eta enplegua sortzeko helburua dauka;egungo egoeraren ondorioz, lehenetsi egiten da garapenarenoinarri materiala, baina beste alderdiak baztertu gabe. Planakzazpi atal ditu: 0 ardatza, eta eskualdeko garapenerako es-trategia ezartzeko beharrezkoa den antolakuntza-egitura ta-xutzeko jarduera-ildoak eta ekintzak jasotzen dituena. Laujarduera-sektore, dagozkien ardatz estrategiko, ildo eta ekin-tzekin: agroelikadura, industria eta enpresetarako zerbi-tzuak, energia eta turismoa. Azkenik, zeharkako bi ildo:merkataritza eta hezkuntza.

Agroelikaduraren sektoreari begiratzen badiogu, honako le-hentasun hauek definitu direla ikusiko dugu: abeltzaintzakoustiategiak ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren ikus-pegitik jasangarriak diren eredu baterantz bideratzea; balia-bide publikoen kudeaketa (lurzoru komunala, eraldatzeko etasalmentarako azpiegiturak eta belaunaldi-ordezpena); tokikoelikadura-sistemak sustatzea (tokiko kontsumoa, merkatura-tzea, marketina, jarduera turistikoarekiko lotura); eta etenga-

BIDEAK LANTZEN

64

beko formazioaren edo formazio-jarduera zehatzen garapena. Plan hori gogoeta eta azterketa-prozesu baten, hots, hasi

berria den lan baten lehenengo urratsa da. Interesgarria daelikatu eta osatu behar den zirriborro amaitu gabe bat balitzbezala begiratzea. Planaren xedea izan da eskualderakomarko erkide hori eraikitzea, eta ezinbestean, txertatu eta sa-kondu egin behar da, inplikaturik dauden eragile guztien laneta konpromisoarekin. Horrela, proposamenaren integralita-tean ere aurrerapausoak emango dira.

Denbora horretan proiektu espezifikoak garatu dira, etahiru azpimarratu nahi ditugu. Lehenengoa, Belardi-Ehne Na-farroarekin lankidetzan, Irurtzungo azoka berreskuratu zenekoizleek zuzeneko salmenta egin zezaten. Oso ekintza ga-rrantzitsua da, azokak edo merkatuak berebizikoak direlakobaserritarrentzat. Bigarrena, eta Nafarroako errealitatea kon-tuan hartuta, komunalen kudeaketari buruzko azterketa/go-goeta egiten ari dira egungo errealitateari neurri hartzeko eta,apurka-apurka, eztabaidarako gaiak mahaigaineratzea: biz-tanleen zahartze eta gutxitzeari aurre egiteko horiek duten po-tentzialtasuna eta belaunaldien ordezpena eta instalazioberriak sustatzeko premia balioestea. Eta hirugarrena, ener-giaren sektoreari dagokiona, Sakana eskualdean apustu han-dia egin da auzokako konpostajearen alde, baina hurrengofasea falta da, zuzenean eskualdean eragingo duen materiaorganikoa kudeatzeko proiekturen bat definitzea.

Partekatzeko zenbait ikaskuntza...· Uste da marko zabalagoa edukitzea, hau da, legegintzal-

diaren lau urteak gainditzen dituen plana edukitzea, po-

tentzialtasuna dela epe luzera begirako prozesuak direlaulertzeko; izan ere, nekez lor daitezke berehala emaitzaneurgarriak, eta halako proiektuetan ezin da presarekinhasi. Gainera, denbora luzeagorako diren tresna horiekjasangarritasuna eta jarraitutasuna bermatzeko balio de-zakete, beti ere jarraitutasun hori bermatzen duten pert-sonak baldin badaude.

· Funtsezkoa izan da antolaturiko solaskideak edukitzea,gogoeta eta proposamen asko landuta baitzituzten. He-mendik aurrera, espazio horiek kolektibo eta pertsona ge-hiagori zabaltzea ere lortu nahi da.

· Prozesu honen funtsezko aldeetako bat sare eta harrema-nen sorkuntza izaten ari da, eta sarritan, pertsonalak dira.Ez da ikuspegi pertsonalista, baina garrantzitsua dirudihalako prozesuetarako zenbait pertsona motibatu eta pro-posamenak edukitzeak zenbaterainoko garrantzia duenazpimarratzea. Dinamizaziorako kontrataturiko pertsonenzereginak bide horretatik jo behar du: sareen sorkuntza-rako erraztasunak ematea, bultzatzea eta laguntzea.

· Azkenik, formazioa beti agertzen den gauza da, bai besteesperientzia batzuetatik ikasitakoagatik, Urduña, Zerain,etab., bai lehenetsi diren sektoreei buruzko ezagupenakzabaltzen joateko premiagatik.

Gehiago jakiteko...http://www.sakanagaratzen.com/es/inicio

Documents

AURKIBIDEA - economiasolidaria.org publikoak-2.pdf · AURKIBIDEA 1 AURKEZPENA SARRERA I. ELIKADURA BURUJABETZA: IKUSPUNTU INTEGRALA, IREKIA ETA ALTERNATIBOA 1.1. Elikadura burujabetzaren