Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

Enabling Masterplan ng ASEAN 2025:Mainstreaming ng mga Karapatan ng mga Taong may Kapansanan

I. Pambungad[1.1.] Ang pagtataguyod at pangangalaga ng mga karapatang pantao at mga pangunahing

kalayaan, pagpapalakas ng demokrasya, pagpapahusay ng mabuting (marapat na) pamamahala at pagsusunod sa alituntunin ng batas ay iilan sa mga pangunahing panuntunan at mga layunin ng ASEAN1. Bilang pagpapatibay nitong mga panuntunan, ang mga Pinuno ng ASEAN ay nagpatibay ng (Deklarasyon ng mga Karapatang Pantao ng ASEAN) ASEAN Human Rights Declaration2 (AHRD) noong taong 2012. Kasama ang (Pahayag sa Pagpatibay ng AHRD sa Phnom Penh) Phnom Penh Statement on the Adoption of the AHRD, ang dalawang dokumentong ito ay kumakatawan sa pangako ng mga Gobyerno ng ASEAN na pangangalagaan ang mga karapatang pantao at ang mga pangunahing kalayaan ng lahat ng mga mamamayan ng ASEAN, kabilang na ang mga taong may kapansanan. Sa pagsapit ng taong 2016, lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN ay nakapagpatibay ng United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD).

[1.2.] Sa itinagal ng panahon mga taon, ang ASEAN ay patuloy na nagbibigay ng pangunahing pagpapahalaga sa pagtataguyod) at pangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan. Ang balangkas ng patakaran ng ASEAN tungo sa pagsulong ng mga karapatan at kapakanan ng mga taong may kapansanan ay nanggaling sa Bali Declaration on the Enhancement of the Role and Participation of Persons with Disabilities in ASEAN Community (2011) (Deklarasyon sa Bali ukol sa Pagpahusay ng Tungkulin at Paglahok ng mga Taong may Kapansanan sa Komunidad ng ASEAN) na nanawagan ng pagsasakatuparan ng disability-inclusion (paglahok ng mga may kapansanan) sa pamamagitan ng pagbuo ng mga pambansang plans of action, akma sa pangangailanganpagkakaiba-iba (diversification) ng mga serbisyong panlipunan, pagbuo ng mga pamamaraan para sa seguridad na panlipunan, at accessible na edukasyon at oportunidad na makapaghanap-buhay, kabilang ang iba pa. Ang Declarasyon ay nagpahayag din at nagpasimula ng Mobilisation Framework of the ASEAN Decade of Persons with Disabilities (2011-2020) upang itaguyod ang disability-inclusive na pag-unlad sa ASEAN. Ang panuntunan ng inclusion, bilang isang sagisag na tandang patakaran at patnubay ng ASEAN, ay lumaganap sa lahat ng mga hakbangin at programa ng ASEAN na nagmainstream ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan sa Komunidad ng ASEAN (ASEAN Community). Ang pangako ng ASEAN tungo sa isang inclusive community ay nakadambana sa ASEAN Community Vision 20253, isang pangsampung-taong gabay ng pamamaraZA an ng ASEAN, na

1 ASEAN Charter, 2007.2 ASEAN Human Rights Declaration, 2012.3 ASEAN Community Vision 2025, 2015.

Page 1 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

naghahangad na maisakatuparan ang isang people-oriented, people-centred na Komunidad ng ASEAN (ASEAN Community), “kung saan ang mga mamamayan ay nagtatamasa ang mga karapatang pantao at mga pangunahing kalayaan, mas angat maayos na kalidad ng buhay at mga benepisyo ng pagbuo ng isang komunidad.” Higit sa lahat, ang ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) Blueprint 2025 ay bumabalangkas ng mga tiyak at mahuhusay na mga hakbang na naglalayon na magbabawasan ng mga hadlang (balakid) at magtitiyak ng accessibility ng mga taong may kapansanan habang itinapinagtataguyod at pinapangalagaan ang kanilang mga karapatang pantao.

[1.3.] Sa pagkakaakma, ang iba pang mga kaparaanang pangrehiyon ay nagpapatibay ng pangako ng ASEAN at naglalarawan ng matatag na kapaligirang pampatakaran sa rehiyon na sumisikap na bigyang-kapangyarihan (empower) ang mga taong may kapansanan. Ang Ha Noi Declaration on the Enhancement of the Welfare and Development of ASEAN Women and Children (2010) ay naglalayon na tiyakin ang pagkakapantay-pantay ng kasarian (gender equality) sa edukasyon at ang pagpapatala sa paaralan ng mga batang may kapansanan at may espesyal na mga pangangailangan, kasama ang iba pa. Ang Kuala Lumpur Declaration on a People-Oriented, People-Centred ASEAN (2015) ay nananawagan para sa pagpapalaganap at pangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan at pagtataguyod ng kanilang interes at kapakanan kapakanan at kabutihan sa mga panghinaharap na agenda ng ASEAN. Ang ASEAN Declaration on Strengthening Education for Out-of-School Children and Youth (OOSCY) ay nagpapahayag na ang pagkamit ng edukasyon ay prioridad isang may pangunahing halaga upang matiyak ang pinakamainam na benepisyo nito para sa lahat ng mga bata at mga kabataan anuman ang kanilang kapansanan. Ang Declaration on the Elimination of Violence Against Women and Elimination of Violence Against Children in ASEAN (2013) ay sumisikap na ipagtatanggol at pangalagaan ang mga kababaihan at mga bata na may kapansanan laban sa lahat ng uri ng karahasan, pagmamalupit (pang-aabuso) at pananamantala. Ang ASEAN Declaration on Strengthening Social Protection (2013) ay malinaw na nagsasabing ang mga taong may kapansanan ay may karapatang magkaroon ng pantay na pagkamit ng pangangalagang panlipunan (social protection) at nananawagan sa mga Bansang Kasapi sa ASEAN na itataguyod ang mga pambansang patakaran (policies), pamamaraan/estratehiya at kaparaanan (mechanisms) upang palakasin ang pagpapatupad ng mga programang ukol sa pangangalagang panlipunan (social protection programs), pati na rin ang mga mabibisang pamamaraan ng pagtukoy upang tiyakin na ang mga serbisyo ukol sa pangangalagang panlipunan (social protection services) ay mapupunta sa mga higit na nangangailangan.

[1.4.] Ang mga makakabuluhang patakaran sa ASEAN ukol sa pagsusulong ng mga karapatan at kapakanan ng mga taong may kapansanan ay pumukaw hinango at

Page 2 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

nakakaambag sa mga pandaigdigang kaganapan. Una sa mga ito ay ang 2030 Agenda on Sustainable Development, kasama ang isinusulong nitong patakaran na walang maiwanan (leaving no one behind) na umaakma sa adhikain ng ASEAN ng isang people-oriented, people-centered na Komunidad ng ASEAN (ASEAN Community). Ang Incheon Strategy to “Make the Right Real” for Persons with Disabilities in Asia and the Pacific ay nananawagan para sa pagpapalaganap ng paglalahok ng mga taong may kapansanan sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang (balakid) at pagpapahusay ng accessibility, at pagtitiyak ng gender-responsiveness, sa pamamagitan ng cross-sectoral at multi-stakeholder na mga pamamaraan. Ang Sendai Framework for Disaster Risk Reduction ay nananawagan para sa disability-inclusive na pagtutugon at pagbabangon galing sa sakuna patungo sa kakayanan na maging matatag pagbubuo ng katatagan ng mga taong may kapansanan at pagkikilala ng kanilang makabuluhang tungkulin sa pagtatasa ng mga panganib at pagdidisenyo ng mga programa ukol dito. Ang New Urban Agenda ay nananawagan para sa isang “progresibong pagsasakatuparan ng karapatan sa sapat na pabahay para sa lahat bilang isang bahagi ng karapatan sa sapat na pamantayan ng pamumuhay,” kabilang ang mga taong may kapansanan. Ito ay nananawagan din para sa pagpapalaganap ng “angkop na mga hakbang sa mga lungsod at pamayanan ng mga tao na nagpapadali ng access para sa mga taong may kapansanan ayon sa isang batayan na pantay sa iba, sa pisikal na kapaligiran ng mga lungsod, lalo na sa mga pampublikong lugar, pampublikong transportasyon, pabahay, edukasyon at mga pasilidad na pangkalusugan, pampublikong impormasyon at komunikasyon (kabilang ang mga teknolohiya at sistema ng impormasyon at komunikasyon) at iba pang mga pasilidad at mga serbisyo na bukas o ibinibigay sa publiko, sa parehong sa mga lungsod at sa mga kanayunan.” Panghuli, ito ay naghihikayat ng “epektibong paglalahok at pakikipagtulungan sa pagitan ng lahat ng mga may kaugnayang stakeholders, kabilang ng mga taong may kapansanan, upang tukuyin matutukoy ang mga oportunidad para sa pagpapaunlad ng ekonomiya sa lungsod at matutukoy at matutugunan ang mga pangkasalukuyan at umuusbong na mga hamon.” Itong mga pandaigdigang kaganapan, bukod sa iba pa, ay nag-iimpluwensya at naghuhubog ng mga nakikitang patakaran sa ASEAN ukol sa mga taong may kapansanan.

[1.5.] Sa pagtatatag sa mga natamong pakinabang at momentum galing sa mga rehiyonal at pandaigdigang kaganapan na ito, mayroong oportunidad na ipagkikilos ang pakikipagtulungan sa antas ng ASEAN upang isusulong ang mga pagbabagong (repormang) pambatasan at pampatakaran tungo sa buong pagpapatupad ng CRPD sa antas ng mga bansa, sa pagpuksa ng diskriminasyon, pag-aalis ng mga hadlang (balakid), at pagtiyak ng accessibility. Kasabay nito, ang mga pagkilos sa pambansang antas ay makapagpapalakas ng pangrehiyong pakikipagtulungan sa pamamagitan ng pagbigay-diin/pagtuon ng pansin sa mga isyu/paksa/usapin na mas mabisang matutugunan sa antas na pangrehiyon. Kabilang sa mga usaping ito

Page 3 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ang epekto ng ASEAN Community integration, lalo’t higit sa higit sa lahat ang economic integration, ukol sa pagtiyak ng hanap-buhay/mapapasukan (employment) at maayos na trabaho para sa mga taong may kapansanan. Mas mahalaga, upang matiyak na walang maiiwanan, ang post-2020 agenda ay nararapat na may sadyang dapat sadyang may hangarin at may kaukulang programa sa pagtutulong sa mga taong may kapansanan kabilang ang: mga batang may kapansanan, mga kababaihang may kapansanan, mga kabataang may kapansanan, mga matatanda/nakatakatanda na may kapansanan, mga taong may kapansanan na apektado ng mga sakuna, mga digmaan at mga krisis, at mga taong may kapansanan na biktima ng karahasan at trafficking.

II. Makatwirang Paliwanag (Rationale)[2.1.] Gaya ng ipinag-atas/utos, ang ASEAN Ministerial Meeting on Social Welfare and

Development (AMMSWD) ay syang namumuno sa panlipunang kapakanan at pag-unlad (social welfare and development) ng mga pangkat na may kahinaan, kabilang ng mga taong may kapansanan, at ng pagpapatupad ng CRPD sa mga antas na pambansa at pangrehiyon. Ang AMMSWD ay nanguna sa proseso ng pagbubuo at pagsusumite ng Bali Declaration on the Enhancement of the Role and Participation of Persons with Disabilities in ASEAN Community upang ito ay pagtibayin ng mga Pinuno nang taong 2011. Kasama ang iba pang kaparaanan, ang Declaration ay naghihikayat sa mga gobyerno at sa mga kapisanan ng civil society, kabilang ang mga NGO, na makipag-ugnayan sa mga may kinalaman na sectoral bodies ng ASEAN, ang ASEAN Intergovernmental Commission on Human Rights (AICHR), at ang ASEAN Commission on the Promotion and Protection of the Rights of Women and Children (ACWC), sa magkakasamang pagsisikap upang tulungang mapangalagaan ang mga karapatan at matutugunan ang mga pangangailangan ng mga taong may kapansanan, higit sa lahat ang mga bata, mga kababaihan, mga kabataan at mga matatanda/nakakatanda.

2.1.[2.2.] Ang AICHR bilang isang nangungunang lupon na nangangalaga sa karapatang pantao sa ASEAN ay naglunsad upang palakasin ang mga karapatan ng may kapansanan at nag-ambag sa pagtutugon sa mga kakulangan sa pag-unlad na nakakaapekto sa mga taong may kapansanan sa rehiyon mula taong 2015. Sa pakikipagtulungan sa mga kaugnay na sectoral bodies ng ASEAN, ang AICHR ay nagpatipun-tipon at nagpamuno kasama ang Senior Officials Meeting on Social Welfare and Development (SOMSWD)—ang katuwang na lupon ng AMMSWD— ng Task Force on the Mainstreaming of the Rights of Persons with Disabilities in the ASEAN Community (Task Force) bilang isang magkasama at inter-pillar na lupon na may mandato na magbuo nitong Enabling Masterplan. Ang Task Force ay binubuo ng mga kinatawan ng AICHR, ang sampung SOMSWD Leaders/Focal Points, at ang dalawang kinatawan ng ASEAN Commission on the Promotion and Protection of the Rights of Women and Children (ACWC), ang unang hakbangin sa pagitan ng

Page 4 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

mga haligi (cross-pillar initiative) ukol sa mga karapatan ng mga may kapansanan sa ASEAN.

2.2.[2.3.] Ang pagbuo ng ASEAN Enabling Masterplan 2025: Mainstreaming the Rights of Persons with Disabilities (ang Enabling Masterplan) ay tumutugma sa adhikain na itinakda sa Bali Declaration on the Enhancement of the Role and Participation of Persons with Disabilities in the ASEAN Community, isinasaalang-alang ang Mobilisation Framework of the ASEAN Decade of Person with Disabilities (2011 – 2020) at ibinatay sa mga sumusunod na pamatnubay na alituntunin:

1) Relevance (Kaugnayan/Kinalaman). Ang mga karapatan ng mga may kapansanan ay nauukol sa lahat ng community pillars pati na rin sa kani-kanilang mga adhikain at mga balak gawin. Ang mga key action points na nababanggit sa Enabling Masterplan ay nagpapatibay ng ganoong kaugnayan at magiging daan patungo sa katuparan ng isang inclusive na komunidad;

2) Complementarity (Pagkakaakma). Ang Enabling Masterplan ay umaakma sa mga pangkasalukuyang pangako at hangarin ng mga Pinuno ng ASEAN at ng mga Bansang Kasapi, higit sa lahat ang ASEAN Community Vision 2025, sa paglikha at patuloy na pag-alalay sa isang inclusive na kapaligiran para sa mga taong may kapansanan;

3) Interrelatedness (Pagkakaugnay). Lahat na mga karapatang pantao, kabilang ang mga karapatan ng mga taong may kapansanan, ay magkakabit-kabit at nababatay sa isa’t-isa. Ang pagtutugma (koordinasyon) sa pagitan ng mga sectoral bodies at ang paglalahok ng mga taong may kapansanan at ng kanilang mga kapisanan ay magiging susi sa pagtagumpay ng pangkalahatang pagpapatupad nitong Enabling Masterplan.

Ang pagbuo ng Enabling Masterplan ay manakikinabang din sa mga ambag ng mga gobyerno, kapisanan ng mga taong may kapansanan, at iba pang mga key stakeholders sa pamamagitan ng mga pangrehiyon na pakikipagsangguni ng Task Force at pakikipagpanayam sa ASEAN Disability Forum (ADF), Asia-Pacific Development Centre on Disability (APCD) at sa mga dalubhasa (eksperto) sa mga karapatan ng may kapansanan.

2.3.[2.4.] Ang Enabling Masterplan ay nakinabang sa mga malawakang pagsangguni sa mga ASEAN Sectoral Bodies, at nagpapakita ng kanilang pangako sa pagpapatupad nito. Bukod dito, ang pagbuo ng Enabling Masterplan ay isinangguni sa Deputies Secretary-General ng ASEAN Political-Security Community (APSC), ASEAN Economic Community (AEC) at ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC), at ang ASEAN Secretariat ay nagpapatibay ng kaniyang pangakong pagsuporta sa pagpapatupad nito.

Page 5 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

2.4.[2.5.] Ang pangkalahatang layunin ng Enabling Masterplan ay ang pag-ambag sa pagpapahusay ng pagpapatupad ng CRPD sa antas na pangrehiyon, pagbuo ng isang inclusive na komunidad kung saan ang kasarinlan, kalayaan sa pagpili, at ang ganap at epektibong paglalahok ng mga taong may kapansanan sa lahat na bahagi ng pamumuhay ay naisakatuparan at naipagpapatuloy. Ang Enabling Masterplan ay naglalayon na makamit ang pagkapantay-pantay at ang mataas na kalidad ng buhay para sa mga taong may kapansanan, mga miyembro ng kanilang pamilya, personal assistants at tagapag-alaga (caregivers), kung naaangkop/kinakailangan.

[2.6.] Ang Enabling Masterplan ay sumisikap din na mapupunan at mapagtunay/mapagdarama ang ASEAN Community Vision 2025 sa pagmainstream ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan sa kabuuan ng tatlong haligi ng ASEAN Community, at pagpapaunlad nagpapayaman (fosters) ng pangako ng mga Bansang Kasapi patungo sa isang inclusive na komunidad. Ito ay ginagabayan ng mga pinagbabatayang alituntunin na sa lahat na kumikilos patungkol sa mga taong may kapansanan, ito man ay isinasagawa ng isang indibidwal, mga pampubliko o pribadong institusyon ng social welfare, mga korte ng batas, mga tagapangasiwang awtoridad o mga pambatasang lupon o samahan, ang kanilang kapakanan at pangangailangan ay maisaalang-alang, sa pagkilala na ang inclusion at mainstreaming ay dapat palaganapin at ang mga bukod-tanging (specialised) pamamaraan ay ituring bilang panghuling dulugan. Bukod pa dito, dahil ang ASEAN ay naglalayon na isama ang sustainable development kahanay ng 2030 Agenda, ang Enabling Masterplan ay nagsisilbi bilang isang pangunahing kasangkapan sa pagpapatnubay ng kanyang mga panuntunan at mga programa na magiging inclusive para sa mga taong may kapansanan.

2.5.[2.7.] Ang Enabling Masterplan ay hindi lamang naglalayon na tuparin ang mga pangako ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN sa kanilang mga mamamayan na may kapansanan sa pamamagitan ng Bali Declaration at ng ASEAN Community Blueprints 2025, ito ay naglalayon din na tumulong sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN na maisasang-ayon ang kanilang mga pambansang batas at panuntunan.

2.6.[2.8.] Ang Enabling Masterplan ay umaayon sa mga pangkalahatang alituntunin ng CRPD, na isang panlahatang kasangkapan ukol sa karapatang pantao sa lahat ng Bansang Kasapi ng ASEAN, tulad ng:

a. Paggalang sa likas na karangalan (inherent dignity), individual autonomy kabilang ang kalayaan na gumawa ng sariling pagpipili, at kasarinlan ng mga tao;

b. Walang diskriminasyon (Non-discrimination);c. Ganap at epektibong paglahok at inclusion sa lipunan;d. Paggalang sa kaibahan at pagtanggap ng mga taong may kapansanan bilang

bahagi ng pagkaka-iba-iba ng mga tao at ng sangkatauhan;

Page 6 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

e. Pagkapantay-pantay ng oportunidad;f. Accessibility; g. Pagkapantay-pantay sa pagitan ng mga lalaki at mga babae;h. Paggalang sa mga nagbabagong/umuusbong na kakayahan ng mga batang

may kapansanan at paggalang sa mga karapatan ng mga batang may kapansanan upang pangalagaan ang kanilang pagkakakilanlan.

III. Priority Areas/Key Action Points [3.1.] Ang Enabling Masterplan ay nauna nang sa kauna-unahan ay nagtutukoy ng mga

priority areas/key action points upang ipagpatuloy ang pagpapatupad ng Bali Declaration at ng Mobilisation Framework patungo sa pinahusay na pagpapatupad ng CRPD. Itong mga priority areas/key action points ay tinutukoy dahil sa pagkilala ng kahalagahan ng inclusion ng mga taong may kapansanan sa kapaligiran na pampulitika, legal, pang-ekonomiya, panlipunan at pangkultura at ang ganap na katuparan ng kanilang mga karapatan.

3.1.[3.2.] Habang kinikilala ang pantay-pantay na kahalagahan ng lahat na key target areas na nakasaad sa Bali Declaration, ang Enabling Masterplan ay kumikilala din sa mga hamon sa paglalaan ng mga yaman upang makamtan ang lahat na mga layunin sa loob ng nakatakdang panahon. Kaya naman, ang Enabling Masterplan ay naglalayon na ituon ang mga pagsisikap at mga yaman ng ASEAN sa key priority areas na nahahanay sa tatlong ASEAN Community Blueprints at maglilikha ng konkretong epekto sa mga mamamayan ng ASEAN. Sa pagkilala na ang Enabling Masterplan ay isang limitadong balangkas, na hindi sumasaklaw sa buong hanay ng mga tungkulin sa CRPD at iba pang balangkas kung saan ang mga indibidwal na Bansang Kasapi ng ASEAN ay nabibilang, ang mga Bansang Kasapi ay mahigpit na hinihikayat na sabayang ipagpapatuloy ang kani-kanilang mga gawain maliban sa priority areas ng Enabling Masterplan. Ang mga mahahalagang impormasyon ukol sa pamamaraan pati na rin ng kinalabasan ng mga pagsisikap na ito ay dapat ibabahagi sa ibang mga Kasapi at sa mga pinuno ng ASEAN sa mga pangrehiyon na pagpupulong para sa hinaharap.

IV. Pagpapatupad (Implementation)[4.1.] Ang Enabling Masterplan ay kumikilala sa tungkulin ng mga Bansang Kasapi na

igalang, itaguyod, pangalagaan, at isakatuparan ang mga karapatan ng mga taong may kapansanan na nakasaad sa CRPD at sa iba pang kasangkapan ukol sa mga karapatang pantao na may kaugnayan sa lahat ng rights holders, lalo’t higit sa higit sa lahat ng mga taong may kapansanan. Upang isalin ang mga tungkuling ito sa pagkilos, ang mga Bansang Kasapi ay inaasahan na lumikha ng isang kapaligiran na makapagpagana, kabilang ang paghubog pagbuo ng mga kakayahang pareho ng mga mekanismo/tagapagpatupad ng gobyerno (government mechanisms/implementers) at ng mga may dala ng tungkulin (duty bearers), upang

Page 7 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

mapahusay ang pagkaunawa sa mga panuntunan ng mga karapatang pantao at ang mabisang pagpapairal nito. Sa diwang ito, ang Enabling Masterplan ay papatakbuhin/papaganahin ng mga kaugnay na Sectoral Bodies ayon sa kani-kanilang kaukulang priority areas sa pamamagitan ng pagsalin ng key action points ng mainstreaming ng mga karapatang pantao ng mga taong may kapansanan sa mga tiyak na action lines o mga programa, mga proyekto, at mga gawain bilang bahagi ng kani-kanilang kaukulang work plans, at kanilang iuulat ang kanilang pagsulong sa kani-kanilang mga kaukulang pagpupulong.

4.2. Ang AMMSWD bilang focal point para sa inter-pillar na pakikipagtulungan ay mangangasiwa sa pagpapatupad ng Enabling Masterplan, at tatanggap ng taunang ulat galing sa ASEAN Secretariat ukol sa pagsusulong ng pagpapatupad ng Enabling Masterplan sa tatlong Communities upang pagsasamahin ang mga ito at ipasa ang pinagsama-samang ulat sa tatlong ASEAN Community Councils.

4.3. Ang ASEAN Secretariat ay mag-uulat sa Joint Consultative Meeting (JCM) ukol sa pagsusulong ng pagpapatupad ng Enabling Masterplan sa tatlong Communities.

4.4. Ang Coordinating Conference of the APSC (ASCCO), ang Committee of the Whole (COW) for AEC at ang Coordinating Conference on the ASCC (SOC-COM) ay magkakaroon ng standing agenda item ukol sa pagsusulong ng pagpapatupad ng Enabling Masterplan sa kani-kanilang mga kaukulang pagpupulong.

4.5. Ang pagpapatupad ng Enabling Masterplan ay gagamit ng mga estratehiya at mga pamamaraan na magmaximise ng bahaging gagampanan ng mga ASEAN Organs and Bodies, maghihikayat ng paglalahok ng mga kapisanan ng civil society, higit sa lahat ng mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, upang pararamihin ang mga oportunidad para sa pakikipag-ugnayan at pagkakasama ng mga stakeholders, kabilang ngunit hindi limitado sa, regular na public-private-people partnerships (PPPP) conference, social entrepreneurship, at corporate social responsibility para sa inclusive and sustainable development.

V. Pagsubaybay at Pagsusuri (Monitoring and Evaluation)5.1. Ang pagsusuri at pagtatasa ng Enabling Masterplan ay gagamit ng isang umiiral o

mapagkasunduang balangkas ng Monitoring and Evaluation (M&E) Strategy and Results, na kabibilangan ng targets, indicators, at pamantayan ng pagsusuri (evaluation criteria). Ang iba pang angkop na pamamaraan at methodologies, kabilang ngunit hindi limitado sa systematic collection of data at qualitative and quantitative evaluations, ay hinihikayat upang matasa ang epekto ng mga panuntunan/programa/proyekto na magmumula sa Enabling Masterplan sa pangrehiyon, pambansa, at sektoral na antas.

Page 8 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

5.2. Isang Mid-Term Evaluation, na sasaklaw sa mga taong 2018-2021, at isang End-of-Term Evaluation, na sasaklaw sa mga taong 2021-2025, ay isasagawa upang masusubaybayan ang pagsusulong at masusuri ang mga kinalabasan/epekto tungo sa katuparan ng Enabling Masterplan sa ilalim ng pamumuno ng SOMSWD. Ang Mid-Term Evaluation ay magsasaalang-alang ng pagpapahusay ng pagpapatupad ng Enabling Masterplan para sa mga taong may iba’t-ibang uri ng kapansanan, kabilang ang mga migrant workers na may kapansanan, bukod pa sa iba.

5.3. Ang paglalahok ng mga kapisanan ng civil society, higit sa lahat ng mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, sa pagsusubaybay at pagsusuri ng Enabling Masterplan ay mahalaga para sa pagtitiyak ng epektibong pagpapatupad nito.

VI. Capacity-Building at Pagsosyo/Pakikipag-ugnayang para sa Pagbabago (Capacity-building and Partnership for Change)

[6.1.] Ang mga taong may kapansanan, mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, mga kaugnay na pinuno ng gobyerno, mga kapisanan ng civil society, at ang iba pang mga stakeholders ay makikibahagi sa capacity-building activities upang sila ay mabigyan magkaroon ng oportunidad na makakamit ng angkop na kaalaman, karanasan, at mga kasanayan sa pagsasalin ng mga international commitments upang ang mga ito ay magiging kalalabasan/kahihinatnan (outcomes) sa antas ng komunidad at isulong ang inclusion ng mga taong may kapansanan. Ang mga capacity-building activities ay itutuon tungo sa pagpapagana ng pantay at karampatang oportunidad para sa inclusion na panlipunan at pang-ekonomiya, kabilang ang mga larangan ng kalusugan, edukasyon, trabaho/pangkabuhayan, serbisyo sibil, pagbabago sa teknolohiya, financial inclusion, pagnenegosyo (entrepreneurship), makatwiran na mapagbigyan (reasonable accommodation) sa iba’t-ibang serbisyo, at paglikha ng inclusive na kapaligiran para sa mga proseso na panghukuman at pampulitika, mga social events at mga gawaing paglilibang.

6.1.[6.2.] Ang disability-inclusive na pag-uunlad ay pasusulungin din sa pamamagitan ng pamamahagi ng impormasyon. Ang paggamit ng pananaliksik at impormasyon, kabilang ang mga datos na pang-estadistika (statistical data), mga publikasyon ng pananaliksik (research publications), at impormasyon ukol sa best practices ay lubos na mapapakinabangan (maximized) sa pamamagitan ng malawakang pamamahagi ng mga ito. Ang epektibong pamamahagi ay kabilang ang pagtitiyak, hangga’t maari, na ang katulad na mga babasahin at impormasyon, pati na rin ang international instruments, ay madaling makukuha sa iba’t-ibang mga wika at accessible formats.

[6.3.] Ang regular na pag-uusap ukol sa patakaran (policy dialogue events) ay gaganapin upang matitiyak ang pagsasama-sama (integration) ng tatlong haligi ng ASEAN Community sa mga cross-cutting na isyu/usapin na may kaugnayan sa mga taong

Page 9 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

may kapansanan at paglalahok ng lahat na mga kaugnay na stakeholders kabilang ang mga pinuno ng gobyerno, mga kapisanan ng mga taong may kapansanan at mga CSO’s.

Page 10 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Enabling Masterplan 2025:Mainstreaming the Rights of Persons with Disabilities

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

A. Rules-based, People-Oriented, People-Centered Community

A. Komunidad na Batay sa mga Panuntunan, Nakatuon sa mga Tao, at Nakasentro sa mga Tao

APSC 1 Maghikayat ng paggawa ng lahat na angkop na pambatasan at administaratibong hakbang ukol sa pagpapalaganap at pangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan upang sila ay lumahok nang ganap, at sa makabuluhang paraan sa pampubliko at pampulitika na buhay, bomoto, mahalal at makakamit ng katarungan sa batayan na pantay sa mga walang kapansanan; APSC 2 Maghikayat ng paggamit ng impormasyon galing sa mga websites ng mga pampubliko at pribadong sektor ukol sa (reasonable accommodation) para sa mga serbisyo ng korte, mga eleksyon, accessible na eleksyon at mga istasyon ng botohan na may pangkalahatang disenyo (universal design polling stations), at iba pang prosesong pampulitika sa pamamagitan ng pagbuo ng isang disability-inclusive na sistema na may gamit ng mga makabagong teknolohiya at mga alternatibong format katulad ng braille, audio, closed-captioned at/o audio-described videos, at mga electronic format na may pangkalahatang disenyo, pagkakaroon ng mga subtitles sa mga videos at telebisyon, pagtutulong ng mga propesyonal na sign language interpreters, at cartoon materials para sa mga taong may kapansanan sa pag-aaral (learning disabilities);

APSC 3 Magtatag ng mga accessible na samahan (networks) ng mga propesyonal na makapagbigay ng legal aid at mga organisasyon na dalubhasa ukol sa kapansanan at mga karapatang pantao na makapagbibigay ng legal assistance sa mga taong may kapansanan na hindi kayang magbayad ng representasyong legal;

APSC 4 Magsagawa ng pagsasanay at capacity-building activities tungkol sa mga pananaw

Page 11 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

ukol sa kapansanan (disability perspectives) at mga panuntunang pangkarapatang pantao at ang pagpapairal ng mga ito sa pang-araw-araw na trabaho ng mga propesyonal sa larangan ng batas, tulad ng mga abogado, mga hukom, mga taga-usig, mga pinuno ng kulungan (correctional officers), mga opisyal ng social welfare, mga pulis at iba pa, bilang paraan sa paggalang, pangangalaga at pagpapatupad nitong mga karapatan;

APSC 5 Magtaas ng kamalayan sa loob ng hudikatura, mga pampulitikang institusyon, at mga komisyon ng eleksyon ukol sa mga karapatan ng mga taong may kapansanan at disability inclusion sa pamamagitan ng pagdiriwang ng (Internasyonal na Araw ng mga Taong may Kapansanan) International Day of Persons with Disabilities (IDPD) at iba pang may kaugnayan na kaganapan, tulad ng sining at palakasan (sports events)—pati na rin ang iba’t-ibang paraan (media) ng komunikasyon at impormasyon;

APSC 6 Maghikayat sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN na pahusayin ang pakikipag-ugnayan sa UN Committee on the Rights of Persons with Disabilities at iba pang internasyonal na mekanismo higit sa lahat sa pamamagitan ng pagsumite ng mga pambansang ulat ukol sa pagpapatupad ng UNCRPD, UNCEDAW, and UNCRC;

APSC 7 Magpalakas ng samahan (network) ng mga kapisanan ng mga taong may kapansanan at mga ahensya ng gobyerno na may hawak ng mga alalahanin (concerns) ng mga taong may kapansanan sa ASEAN at maghikayat ng kanilang koordinasyon/pakikipagugnayan sa kanilang mga katapat kahalintulad na gawain sa ASEAN ukol sa epektibong pagpatupad ng mga internasyonal at regiyonal na mga pangako ukol sa mga karapatang pantao sa pamamagitan ng mga sumusunod:

APSC 7.1 Magbuo ng isang pangkat ng mga dalubhasa sa mga karapatan ng may

Page 12 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

kapansanan, kabilang ang mga dalubhasang may kapansanan upang itaguyod ang pang-unawa, kaalaman at pagpahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga hamon at mga pagbabago sa pambansang panuntunan sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN, kabilang ang sa pamamagitan ng ASEAN University Network (AUN) at ASEAN Studies Centres;

APSC 7.2 Magsagawa ng capacity-building activities para sa mga pinuno ng gobyerno, mga lupon ng pananaliksik (think-tanks), mga kapisanan ng kabataan at civil society organisations (CSOs) upang maibahagi ang mga karanasan sa demokrasya at mga panuntunan ng demokratikong inclusion ng mga taong may kapansanan;

APSC 7.3 Magpalaganap ng inclusive na pagpupulong at pagka-kasosyo sa pagitan ng mga pinuno ng gobyerno at ng mga stakeholders na magbubuo at magpapatupad ng mga hakbangin na maaring makapagpapahusay ng epektibong pamamahala para sa mga taong may kapansanan;

APSC 7.4 Magsuporta sa ASEAN Foundation upang palakasin ang kanyang pakikipagtulungan sa pribadong sektor at sa iba pang mga kaugnay na stakeholders upang maitanim ang corporate social responsibility sa paggawang maging inclusive ng mga taong may kapansanan ang mga impormasyon, mga serbisyo at mga lugar ng pribadong sektor;

APSC 7.5 Magpahusay ng pakikipagtulungan sa pagitan ng ALAWMM at ALA at iba pang Track II na mga organisasyon kabilang ang mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, sa pamamagitan ng mga seminar, mga workshop at pananaliksik ukol sa internasyonal na batas at ang pagpapairal ng mga internasyonal na kasunduan

Page 13 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

(conventions) tulad ng CRPD sa mga pambansang balangkas na pambatas;

APSC 7.6 Maghikayat ng pakikipag-ugnayan at pagsasangguni, kung saan nararapat, sa pagitan ng AICHR, mga kaugnay na ASEAN Sectoral Bodies at iba pang stakeholders, kabilang ang mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, at mga CSOs na may kinalaman sa pagtataguyod at pangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan kabilang ang sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng taunan at pangrehiyon na pakikipagtalastasang-ugnayan ng AICHR ukol sa mga karapatan ng mga taong may kapansanan;

APSC 7.7 Maghikayat ng pakikipag-ugnayan ng mga kapisanan ng mga taong may kapansanan sa ASEAN Inter-Parliamentary Assembly at sa mga gobyerno ng ASEAN sa pambansang antas sa pagtataguyod ng isang rules-based ASEAN Community, kabilang ang pagpapatupad ng ASEAN Enabling Masterplan sa pambansang antas;

APSC 7.8 Magtaguyod ng outreach and joint activities sa pagitan ng mga ASEAN Bodies at ASEAN stakeholders, kabilang ang mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, mga taong may kapansanan at mga organisasyon na kumakatawan sa kanila sa pambansa at pangrehiyon na antas;

B. Peaceful, Secure, and Stable Region

B. Mapayapa, Ligtas, at Matatag na Rehiyon

APSC 8 Magpalakas ng mga pambansa at lokal na panuntunan upang magkaloob ng reasonable accommodation sa mga bata, mga kabataan, mga kababaihan at mga matatanda/ nakakatanda na kadalasan ay nakakaranas ng ilang uri ng kapansanan dahil sa pagtanda;

APSC 9 Maghikayat ng pakikipagtulungan sa pagitan ng mga sectoral bodies at ng mga

Page 14 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

kapisanan ng mga taong may kapansanan upang mag-ambag para sa epektibong pagpapatupad ng Work Programme of the ASEAN Plan of Action to Combat Transnational Crimes kabilang ang terorismo, marahas na ekstremismo, pangangalakal sa bawal na gamot/illicit drug trafficking, trafficking sa mga tao kabilang ang mga kababaihan at mga bata na may kapansanan, pagpuslit ng mga armas, pamimirata sa dagat, money laundering, international economic crimes at cybercrimes;

APSC 10 Magpatindi ng mga pagsisikap tungo sa isang Drug-Free ASEAN sa pamamagitan ng paggawa ng mga accessible na impormasyon at educational campaign materials para sa mga taong may kapansanan at paghikayat sa mga rehabilitation institutions na gawin ang kanilang mga pasilidad at mga serbisyo na ganap na umaayon sa mga panuntunan ng panlahatang disenyo (universal design principles);

APSC 11 Maggawad ng proteksyon, sa pamamagitan ng pakikipagtulungan sa mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, para sa mga refugees at mga asylum seekers na may kapansanan alinsunod sa mga internasyonal at pambansang obligasyon/tungkulin ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN na naaayon sa batas, kabilang ang sa ilalim ng UNCRPD;

APSC 12 Magpatugma ng mga pagsisikap ng ASEAN Committee on Disaster Management (ACDM), ASEAN Coordinating Centre for Humanitarian Assistance on Disaster Management (AHA Centre), ASEAN Regional Disaster Emergency Response Simulation Exercise (ARDEX), at ng ASEAN Regional Forum Disaster Relief Exercise (ARF DiRex) at ang mga nakatakda sa ASEAN Agreement on Disaster Management and Emergency Response (AADMER), sa ASEAN Joint Disaster Response Plan (AJDRP), at sa Declaration on One ASEAN One Response sa internasyonal at pangrehiyon na balangkas ng mga karapatang pantao at mga karapatan ng may kapansanan upang pangalagaan ang mga

Page 15 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

karapatan ng mga taong may kapansanan bago, sa panahon, at pagkatapos ng mga sakuna;

APSC 13 Magbuo ng disability-inclusive na mga plano ukol sa katatagan/pagbangon sa panahon ng sakuna sa pamamagitan ng pakikipagsangguni sa mga kapisanan ng mga taong may kapansanan at sa mga taong may kapansanan, nakapaloob dito kabilang ang paglalaan ng pondo, assistive device, medikal na paggamot, accessibility sa pangangalaga sa kalusugan at accommodation services, paghahanda sa panahon ng emerhensya/kagipitan, mga estratehiya sa pagtugon sa sakuna, mga plano at serbisyo ukol sa disaster relief, at mga pamamaraan ng pagsubaybay at pagsusuri upang pagagaanin ang mga epekto ng mga sakuna sa mga taong may kapansanan, higit sa lahat sa mga kababaihan, mga bata at mga matatanda/nakatakatanda;

APSC 14 Magtatag ng samahan (network) ng mga propesyonal sa larangan ng kapansanan at mga karapatang pantao kasama ng mga emergency response managers at responders at sangguniin ang samahan ng mga kapisanan ng mga taong may kapansanan sa pagpaplano, pagpapatupad, at pagsusuri ng mga panuntunan at programa ukol sa kahandaan sa sakuna at emerhensya;

APSC 15 Magpalaganap ng pagbabahagi ng mga pagbabago (innovations), good practices at mga leksyon/aral na natutunan sa disability-inclusive disaster management plans, mga programa, at mga pamamaraan, kabilang ngunit hindi limitado sa pangrehiyon na mga pakikipag-ugnayan sa mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, mga ASEAN Bodies and Organs pati na ang mga kaugnay na stakeholders;

APSC 16 Magsuporta ng isang epektibong pamamaraan ng pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga ASEAN sectoral bodies, pambansang statistical ministries/institutions, at mga lokal na komunidad na magtutuon sa pangangalap at pagpapalaganap ng maaasahan,

Page 16 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

magkakaugnay, at komprehensibong estadistika ukol sa mga taong madalas maapektuhan tuwing may sakuna tulad ng mga bata, mga kababaihan, mga matatanda/nakatanda, at mga taong may kapansanan upang tiyakin na ang impormasyong ito ay magagamit sa pagpapasiya ukol sa epektibong paglalaan ng mga yaman sa paghahanda sa mga sakuna.

C. ASEAN Centrality in a Dynamic and Outward-looking Region

C. Pagiging Sentro ng ASEAN sa Isang Masigla at Outward-looking na Rehiyon

APSC 17 Maghikayat ng mga palagiang pagpupulong sa pagitang ng mga kinauukulang Senior Officials kasama ang mga kapisanan ng mga taong may kapansanan at ang mga taong may kapansanan ukol sa strategic na direksyon ng rehiyon para sa pagtataguyod ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan, alinsunod sa Vision 2025 of “Forging Ahead Together”;

APSC 18 Mangasiwa ng tuloy-tuloy na pagsisikap ukol sa capacity-building at pagka-kasosyo/pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga Bansang Kasapi at mga ASEAN Organs and Bodies kasama ang kapisanan ng mga taong may kapansanan tungo sa ganap at epektibong pagtataguyod at pangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan at disability inclusion sa ASEAN Community;

APSC 19 Maghikayat ng pagbabahagi ng mga impormasyon ukol sa mga may kaugnayang pagpupulong ng ASEAN Sectoral Bodies at mga mekanismong pinangungunahan mumunuan ng ASEAN ukol sa mga isyu na cross-cutting tulad ng pagtataguyod at pangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan at disability inclusion sa rehiyon;

APSC 20 Maghikayat ng mga bagong pagka-kasosyo sa pagitan ng mga bansa at ng mga kapisanan batay sa parehongmagkakadamay na kapakanan at benepisyo ng isa’t-isa pati na rin sa kani-kanilang pagsusuporta sa ASEAN bilang isang disability-friendly, inclusive

Page 17 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Political-Security Community

(APSC) Blueprint 2025

Key Action Points

society, at isang enabling community para sa mga taong may kapansanan.

D. Strengthened ASEAN Institutional Capacity and Presence

D. Pinalakas na Kapasidad Pang-Institusyon at Presensya ng ASEAN

APSC 21 Magtaguyod ng tungkulin ng ASEAN bilang isang pangunahing institusyon na nangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan at ng disability inclusion, higit sa lahat sa pamamagitan ng pagpapalakas ng kakayahan ng mga kaugnay na pangkat ng ASEAN Secretariat;

APSC 22 Higit na magpalakas ng presensya at halaga ng ASEAN bilang isang enabling community at inclusive society para sa lahat ng mga taong may kapansanan at magpalakas ng kakayahan sa pagtutugma ng pagtataguyod at pangangalaga ng mga karapatan ng may kapansanan sa pamamagitan ng pagpapahusay ng pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga ASEAN Sectoral Bodies, mga kapisanan ng mga taong may kapansanan at mga kaugnay na stakeholders;

APSC 23 Magtiyak na ang mga gawain at programa ng ASEAN ukol sa pagpataas ng kamalayan ay gender-sensitive at accessible para sa lahat na mga bahagi ng lipunan, kabilang sa mga taong may kapansanan;

APSC 24 Maghikayat sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN na isama sa mga ulat ukol sa CRPD ang kanilang coordination and disability inclusion activities sa antas ng ASEAN na may kaugnayan/pagsaalang-alang sa pagtataguyod ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan.

ASEAN Economic Community (AEC)

Blueprint 2025

Key Action Points

A. A Highly integrated AEC 1 Magbuo ng mga panuntunan na maghihikayat ng inclusivity ng mga taong may

Page 18 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Economic Community (AEC)

Blueprint 2025

Key Action Points

and Cohesive Economy

A. Isang Pinagbuo atPinagbuklod na Ekonomiya

kapansanan at ng pangangalaga ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan sa pagtutugma sa konsepto ng CRPD at pag-aalis ng mga hadlang sa pag-empleyo (employment) at sa mga oportunidad sa pagnenegosyo/pangangalakal at maghikayat ng isang disability-inclusive na kapaligiran para sa pagnenegosyo (entrepreneurship), mga negosyo, kabilang ang mga social enterprises, mga kooperatiba at mga karaniwang negosyo at e-commerce na pinapatakbo ng mga taong may kapansanan o wala;

AEC 2 Magpahusay ng mga pamilihan na may pantay na oportunidad para sa mga taong may kapansanan bilang mga mamimili, mga kliyente, mga tagapagtustos (suppliers) at mga negosyante sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN sa pamamagitan ng pangangasiwa ng mas inclusive, mas accessible, at pinaluwag na kalakalan sa mga serbisyo, mga serbisyong pinansyal, at pagpapadali ng paglilipat-lipat (movement) ng mga bihasang manggagawa at mga bisitang mangangalakal;

AEC 3 Magpahusay ng financial inclusion sa pamamagitan ng paghihikayat ng pagbubuo ng mga institusyong pinansyal na madadaling lapitan, mga kagamitan at mga pamamaraan ng pagsasagawa ng mga transaksiyong pang-ekonomiya tulad ng universally designed na mga banko, mga ATMs, mga perang papel at barya, debit/credit card, banking apps at websites, pati na rin ang pagpapahusay ng financial literacy at consumer protection;

AEC 4 Magpalaganap ng mga one-stop entrepreneur centres para sa mga taong may kapansanan na magbibigay ng mga impormasyon ukol sa pagsisimula/pagtatayo ng mga Micro, Small, and Medium Enterprises (MSMEs), networking at impormasyon sa pagpopondo para sa mga negosyanteng may kapansanan at mga miyembro ng kanilang pamilya.

B. A Competitive, AEC 5 MagKumkilos tungo sa pagpapahusay ng pangkalahatang balangkas ng ASEAN

Page 19 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Economic Community (AEC)

Blueprint 2025

Key Action Points

Innovative, and Dynamic ASEAN

B. Isang Makabago, Masigla at ASEAN na May-Kakayahang Makipagkumpetensya na ASEAN, Makabago, at Masigla

consumer protection sa pamamagitan ng pagtitiyak na ito ay sumasaklaw sa lahat ng mga mamimili, kabilang ang mga may kapansanan, sa pamamagitan ng pagbubuo, pagpapatupad at pagsusubaybay ng inclusive na mga batas ukol sa pangangalaga ng mga mamimili, at; gawing available ang mga pamamaraan sa pagwawasto/pagtutuwid/pagbayad-pinsala, kabilang ang mga accessible na alternatibong pamamaraan ng paglulutas ng mga pinagtatalunan;

AEC 6 Magpahusay ng pangangalaga ng mga karapatan ukol sa intellectual property ng mga taong may kapansanan;

AEC 7 Magpalaganap ng access at ng paggamit ng mga materyal na protektado ng karapatang maglathala (copyright) para sa mga taong may kapansanan sa pamamagitan ng paghihikayat sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN na magpatibay ng Marrakesh Treaty to Facilitate Access to Published Works for Persons Who Are Blind, Visually Impaired or Otherwise Print Disabled;

AEC 8 Higit na magpahusay ng support system at enabling environment para sa mga masyadong palipat-lipat (highly mobile), matatalino at malilikhaing yamang tao (human resources) na pinapalago ng paglikha at paggamit ng kaalaman sa pamamagitan ng paghihikayat ng paggamit ng mga accessible na teknolohiya sa mga gawaing pang research and development (R&D) sa pamamagitan ng tuloy-tuloy na pagkuha ng nga indibidwal na gumagamit nitong mga accessible na teknolohiya tulad ng mga taong may kapansanan;

AEC 9 Magpaunlad ng isang mas inclusive na ekonomiya sa rehiyon sa pamamagitan ng paghikayat ng makatwirang di-pagpapabayad ng buwis (tax exemption) sa bentahan ng mga assistive and/or adaptive devices at mga teknolohiya na ginagamit ng mga taong may kapansanan at mga matatanda/nakakatanda upang madagdagan ang kanilang pagiging

Page 20 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Economic Community (AEC)

Blueprint 2025

Key Action Points

produktibo sa isang pinatayong-kapaligiran na gagawin pa lamang na accessible at enabling;

AEC 10 Maghikayat ng pagpakalat at paggamit ng teknolohiya na mahusay/mabisa (efficient), may mababaw na epekto sa kapaligiran (low environmental impact), at makapagdagdag sa madaliang paglipat-lipat (mobility) ng mga taong may kapansanan.

C. Enhanced Connectivity and Sectoral cooperation

C. Pinahusay na Pagkakaugnay at Pagtutulungan ng Iba’t-ibang Sektor

AEC 11 Maghikayat ng accessible na transportasyon sa ASEAN tungo sa mas malawak na pagkakaugnay (connectivity), kahusayan (efficiency), integration, kaligtasan at sustainability upang palakasin ang kakayahan ng ASEAN na makipagkumpetensya (competitiveness) at pagyayamanin ang inclusive na paglalago at pag-uunlad sa rehiyon sa mga larangan ng transportasyong panglupa at riles (tren), transportasyong panghimpapawid, transportasyong pandagat at pagpapadali ng paglilipat/paglululan/paghahakot, at magtanggap sa sustainable na transportasyon bilang isang bagong pangunahing tampulang pangsektor (key sectoral focus) dahil ito ay may mahalagang tungkulin na gagampanan sa sustainable development ng rehiyon ng ASEAN;

AEC 12 Magpalaganap ng mga smart na proyekto sa lungsod na may inclusive na imprastraktura at mga teknolohiya na accessible sa mga naninirahan sa lungsod na may kapansanan;

AEC 13 Maghikayat ng inclusive na ICT sa pamamagitan ng pagpapabuti ng kanyang accessibility at usability/paggamit sa mga taong may kapansanan at sa pamamagitan ng pag-papaunlad upgrade ng digital skill sets ng mga developers at users/tumatangkilik upang magkaroon ng mas digitally empowered at connected na mamamayan ng ASEAN at mga stakeholders;

AEC 14 Higit na maghikayat ng inclusive economic regional integration sa pamamagitan ng

Page 21 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Economic Community (AEC)

Blueprint 2025

Key Action Points

isang pinalakas na pagtutulungan ukol sa e-Commerce sa pamamagitan ng pagtutugma ng mga batas ukol sa mga karapatan at pangangalaga ng mga mamimili kabilang ang mga batas ukol sa karapatan at pangangalaga na may kinalaman sa mga mamimili at mga negosyante na may kapansanan, pagtutugma ng mga balangkas ng batas para sa accessible na online na pamamaraan ng paglulutas ng mga pinagtatalunan at alternatibong pamamaraan ng paglulutas ng mga pinagtatalunan, sa pamamagitan ng pagpapahusay ng paggamit ng teknolohiya, at paghihikayat ng paggamit ng inter-operable, mutually recognised, secure, reliable, accessible, and user-friendly e-identification and authorisation (electronic signature) schemes;

AEC 15 Magpaunlad ng seguridad ng pagkain at accessibility ng food landscape sa rehiyon sa pamamagitan ng pagbibigay-kalakasan sa mga producers at sa mga mamimili na may kapansanan sa pamamagitan ng mga mahuhusay na pamamaraan ng pagsisikap tulad ng pagsasanay ng mga magsasakang may kapansanan sa paggamit ng mga makabagong teknolohiya kabilang ang mga assistive na teknolohiya sa pagsasaka, pagpapaunlad ng isang komprehensibong pampublikong transportasyon, at pagbibigay ng abot-kaya at accessible na sistema ng paghahatid ng pagkain;

AEC 16 Magtaguyod ng responsable, sustainable at accessible na pagsulong ng turismo sa pamamagitan ng accessible na transportasyon, komunikasyon, at imprastraktura sa rehiyon ng ASEAN, at magpalakas ng pakikipagtugma at kakayahan ng mga lokal na komunidad sa pagkakaloob ng reasonable accommodation sa pagkakamit ng mga pasilidad at serbisyo;

AEC 17 Magtaguyod ng pagsulong ng isang malakas na pangkanlahatang industriya ng pangangalaga ng kalusugan (universal healthcare industry) na mag-aambag sa accessible, abot-kaya at may magagandang kalidad na mga produkto at serbisyo para sa pangangalaga ng kalusugan; ang mga proseso sa pagpaparehistro at ang nutrition labelling

Page 22 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Economic Community (AEC)

Blueprint 2025

Key Action Points

ay accessible pati sa mga taong may malabong paningin (low vision) o mga bulag, at mga taong may kapansanan sa pag-aaral at; pagpapadali ng paglilipat-lipat (mobility) ng mga propesyonal sa larangan ng pangangalaga ng kalusugan kabilang ang mga personal care assistants para sa mga taong may kapansanan at sa mga matatanda/nakakatanda sa rehiyon;

AEC 18 Magpalaganap ng mga sistema ng pangganyak (incentive systems) at mga pamamaraan ng pagsuporta (support mechanisms) na magpapalakas ng pakikisali ng mga kababaihan at kabataang may kapansanan sa agham, teknolohiya at makabagong ideya (innovation).

D. A resilient, inclusive, people-oriented and people-centred ASEAN

D. Isang ASEAN na Matatag, Inclusive, Nakatuon sa mga tao at Nakasentro sa mga tao

AEC 19 Maghikayat sa mga korporasyon na gagampanan ang corporate social responsibility at magtaguyod ng sustainable development, kabilang ang pagbubuo at pagpapatupad ng mga hakbangin na disability-inclusive na umaakma sa United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights;

AEC 20 Magtaguyod ng pagiging produktibo (productivity) ng MSME at inclusion para sa mga taong may kapansanan sa pamamagitan ng pagmaximise ng potensyal ng teknolohiya at makabagong ideya (innovation) sa pamamagitan ng pag-uunawa ng mga pangunahing uso (key trends), at pagpapalaganap ng edukasyong pangnenegosyo (entrepreneurial education) at mga programa ukol sa capacity-building;

AEC 21 Magbigay ng suporta sa mga taong may kapansanan upang matutulungan silang makapag-umpisa/simula ng negosyo sa pamamagitan ng pagbibigay-daan sa sari-saring pagkukunang pinansyal na tumutugon sa katayuang pang-ekonomiya ng mga taong may kapansanan at pagpapadali (streamlining) ng mga proseso sa pagkukuha ng mga permit at lisensya sa pagnenegosyo;

Page 23 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Economic Community (AEC)

Blueprint 2025

Key Action Points

AEC 22 Maghikayat ng pagnenegosyo (entrepreneurship) at human capital development ng mga taong may kapansanan sa ASEAN sa pamamagitan ng paglilikha ng mas kaaya-ayang kapaligiran para sa pagnenegosyo sa pamamagitan ng ASEAN SME On-line Academy na accessible sa mga taong may kapansanan; at pagpapahusay ng human capital development para sa mga MSMEs, higit sa lahat ng mga kabataan at mga kababaihan na may kapansanan;

AEC 23 Magpayaman at magsuporta sa mga pangkat ng pribadong sektor sa pagsisimula ng mga kumpol na pangkat (cluster groups) na makikisali sa usapin ng mga partikular na isyu kabilang ang mga usaping nakakaapekto sa mga negosyante na may kapansanan;

AEC 24 Maghikayat at magsuporta sa paglikha ng mga inclusive na oportunidad sa pagnenegosyo para sa pag-uunlad at pagtatrabaho, at pag-aabot sa mga serbisyong pinansyal ng mga taong may kapansanan.

E. A Global ASEAN

E. Isang Global na ASEAN

AEC 25 Maghikayat ng isang inclusive global economy at ng kawalang-diskriminasyon para sa mga taong may kapansanan sa rehiyon sa pamamagitan ng pagtataguyod ng pantay na oportunidad sa pagtatrabaho at pagnenegosyo at economic integration para sa lahat.

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

A.Engages and Benefits the People

A. Nagsasali at

ASCC 1 Magtaguyod ng mga karapatan ng lahat ng mga taong may kapansanan sa ganap, pantay, at epektibong pakikilahok sa lahat na aspeto ng buhay sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN;

ASCC 2 Magpahusay ng access sa social protection at mga oportunidad na pang-

Page 24 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

Nagbebenipesyo ng mga Tao

ekonomiya upang makamtan ang malayang pamumuhay para sa mga taong may kapansanan, tinitiyak ang kanilang mga karapatan na mamuhay nang may dignidad sa loob ng isang nakikibahagi at nabigyang-kapangyarihan (empowered) na komunidad, kabilang ang mga oportunidad na magpakasaya at makilahok sa mga gawaing panlipunan, pangkultura, pangrelihiyon, pangpalaro at panglilibang;

ASCC 3 Magpalakas ng mga gawain ukol sa capacity building na may kinalaman sa mga taong may kapansanan at sa mga myembro ng kanilang pamilya, personal assistants at caregivers, na nakatuon sa pagkakaiba-iba (diversity), inclusion, social norm change, anti-stigma, di-sinasadyang pagkiling (unconscious bias) at diskriminasyon laban sa mga taong may kapansanan, at ang kanilang aplikasyon sa pang-araw-araw na mga tungkulin at gawain ng mga service providers, kabilang ng mga civil servants, legal professionals, social welfare officers, law enforcement officials, at mga tagapangalaga ng kalusugan (health care providers), bukod sa iba pa;

ASCC 4 Magbigay ng mga lugar at mga oportunidad para sa mga taong may kapansanan upang sila ay aktibong makikilahok at mabibilang sa mga decision-making processes sa mga gawain ng mga kinauukulang pangkat, mga pamamaraan (mechanisms) at platforms sa ilalim ng pagtangkilik ng ASCC, kabilang ang CSO, mga kapisanan ng mga taong may kapansanan, pribadong sektor at iba pang stakeholders.

ASCC 5 Magpahusay ng availability at accessibility ng mga websites; kabilang ng pampubliko at ng pribadong sektor, higit sa lahat ng online banking; pati na rin ang paggamit ng mga bagong teknolohiya, mga teknolohiya ng impormasyon at komunikasyon, mga assistive technologies, at mga adaptive technologies para sa mga taong may kapansanan.

B. Inclusive ASCC 6 Magpasimula ng mga upstream na patakaran at batas ukol sa kalusugan at

Page 25 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

B. Inclusive kapakanan (upstream health and welfare policies4), at magmainstream5 ng pamamaraan (approach) na batay sa mga karapatang pantao para sa mga taong may kapansanan, higit sa lahat sa mga kababihan at mga bata na may kapansanan, upang tiyakin ang karampatan, accessible, komprehensibo at may kalidad na pangangalaga sa kalusugan kabilang ang mga serbisyo ukol sa reproductive and sexual health na tumutugon sa mga hamon at mga pangangailangan ng mga taong may iba’t-ibang uri ng kapansanan at abot-kayang programa ng rehabilitasyon sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN;

ASCC 7 Magkilala at magmainstream ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan na ganap na makikilahok sa lahat ng aspeto ng kanilang buhay sa komunidad sa pamamagitan ng paggalang ng kanilang awtonomya/pagsasarili, kalayaan at pagpapasiya (decision-making) at tiyakin na ang mga pasilidad at ang mga serbisyong pangkomunidad ay tumumapagtugon sa mga pangangailangan ng mga taong may kapansanan;

ASCC 8 Maghikayat ng pagtutugma ng mga pangrehiyon at pambansang panuntunan at batas ukol sa paggawa na may kinalaman sa mga karapatan ng mga taong may kapansanan alinsunod sa mga obligasyon sa ilalim ng mga kaugnay na ILO Conventions at kasangkapan ng mga karapatang pantao, na maaring maipapatupad sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN;

ASCC 9 Magpalaganap ng may pantay-na-oportunidad, accessible at inclusive na mga palagiang pamilihan para sa mga mamimili, mga kliyente, mga tagatustos (suppliers) at mga negosyante sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN, at ikawing sa mga hakbanging pangrehiyon;

ASCC 10 Magtaguyod ng mga produkto na gawa ng mga taong may kapansanan sa mas

4 Upstream health policies include social determinant considerations, spanning social and economic inequalities and the environmental risk factors that play an essential causal role in poor health outcomes.5 Mainstreaming human rights is a process of integrating human rights principles such as inclusion, participation, non-discrimination, equality, and accessibility. Please find further details on mainstreaming human rights, as applied in this document.

Page 26 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

malawak na mga pamilihan upang pataasin ang pangangailangan (demand) para sa mga produktong ito, kabilang sa pamamagitan ng mga pambansang patakaran at regulasyon sa pagkuha (national procurement policies and regulations);

ASCC 11 Magtaguyod ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan bilang isang core value ng ASEAN Community sa pamamagitan ng pagsasama nitong konsepto ng inclusive disability sa mga kurikulum ng pag-aaral ukol sa ASEAN na ipapalaganap para aampunin ng mga institusyong pang-edukasyon sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN;

ASCC 12 Magsulong ng inclusive na mga sistemang pang-edukasyon at mga capacity building activities sa lahat ng antas sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng pangkalahatang access sa de-kalidad na edukasyon para sa mga estudyante, kasama ng kanilang mga guro, mga tagapamahala at mga tauhan ng eskwelahan (school administrators and staff), at ng mga magulang na may kapansanan o wala; sa pamamagitan, bukod pa sa iba, ng pagbibigay ng mga sign language interpreters at mga note-takers;

ASCC 13 Magkilala ng mga karapatan ng mga taong may kapansanan na mamuhay ayon sa kanilang kagustuhan, at magtiyak ng isang malawak na hanay ng pagpipilian kaugnay ng pamumuhay na may dignidad6, pagsasagawa ng kanilang sariling pasiya (decision) at pagi-garantiya ang awtonomya para sa mga taong may kapansanan ukol sa accessibility at kaayusan ng kanilang tirahan, at pangalagaan sila pareho sa loob at sa labas ng tahanan, laban sa lahat na anyo ng diskriminasyon nang dahil sa kapansanan, sa pag-agaw ng kalayaan, pananamantala, pang-aabuso/pagmamalupit at karahasan, kabilang ang diskriminasyon at karahasang seksual at batay sa kasarian;

ASCC 14 Magsuporta ng pagpapaunlad ng iba’t-ibang yamang pangkultura na kumikilala 6 Living with dignity refers to the right to choose where and with whom to live, with no obligation to be bound to particular living arrangement; and access to a range of living options, including supported living, and inclusion in the community on an equal basis. The concept of living with dignity is an extended version of “independent living” (CRPD 19) and emphasises the cultural elements of family and home, as observed in the ASEAN member states.

Page 27 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

sa inclusion, dignidad, at pantay na mga karapatan ng mga taong may kapansanan, at ipagbunyi ang inclusion at ganap na pakikiglalahok sa lahat na aspeto ng buhay na panlipunan at pangkultura bilang isang pangunahing karapatan at pagpapahayag ng shared values;

ASCC 15 Magtiyak ng pangkalahatang access sa pagtatayo ng kapaligiran, lalo na sa mga institusyon at serbisyong pang-edukasyon, pangkalusugan at pambatas, mga ahensyang tagapatupad ng batas, mga pambansang institusyon ukol sa mga karapatang pantao, at mga tanggapan ng mga service providers, kabilang ang mga pampublikong transportasyon, paggamit ng universal design standards, at accessible na teknolohiya ukol sa impormasyon at komunikasyon na nakatuon sa mga isyu ukol sa kasarian at sa iba’t-ibang pangkat ayon sa edad (age groups) sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN;

ASCC 15.1 Magtiyak ng pagkilala ng pambansang sign language bilang panalita/lenggwahe para sa mga bingi sa mga taong may kahirapan/kahinaan sa pandinig sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN;

ASCC 15.2 Patuloy na magbuo at magsulong ng paggamit ng pambansang sign language sa larangan ng edukasyon sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN.

C. Sustainable

C. Sustainable

ASCC 16 Magtiyak na ang mga alalahanin ng mga taong may kapansanan ay napapasama sa proseso ng paglilikha ng pantay na access to sustainable environment na nagpapayaman ng positibong pagbabago sa lipunan at pag-uunlad na pang-ekonomiya at positibong nag-uugnay ng mga lungsod, mga paligid ng mga lungsod at ng mga kanayunan;

ASCC 17 Magsama-sama ng mga panuntunan ng pangkalahatang disenyo (universal design) para sa mga taong may kapansanan sa lahat ng pamamaraan ng urban planning and management sa pamamagitan ng pagpapalakas ng mga patakaran, mahusay

Page 28 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

(strategic) na pakikipagsosyo, at pakikipagtugma sa mga kaugnay na sektor para sa sustainable at accessible na sistema ng imprastruktura para sa maaring-tirhan na mga lungsod at luntiang (green) ASEAN;

ASCC 18 Magtaguyod ng pakikipaglahok kasama ng mga komunidad at mga interest groups, higit sa lahat ng mga taong may kapansanan sa pagbubuo ng komprehensibo at magkaka-ugnay na pagtutugon sa pagbabago ng klima (climate change), Greenhouse Gas (GHG) inventory, at mga pagtatasa ng kahinaan (vulnerability assessments);

ASCC 19 Maghikayat sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN, mga sectoral institutions, mga tagakilos ng pribadong sektor, at mga miyembro ng komunidad na magmainstream ng mga karapatang pantao at mangangalaga ng kapakanan ng mga taong may kapansanan sa pagpapatupad ng climate change adaptation and mitigation, kabilang ang climate change risk management at ang pagpapababa ng pagbubuga ng GHG, mahusay na waste management at energy efficiency.

D. Resilient

D. Matatag

ASCC 20 Magtiyak ng pagkakahanay ng mga pambansa at lokal na batas ukol sa disaster management, mga patakaran, mga plano, at mga programa sa internasyonal at pangrehiyon na balangkas ng disaster risk reduction and resilience upang pagyamanin ang isang mas disability-inclusive at disaster-resilient na kapaligiran na umaalam antimano, tumutugon, kumakaya, at umaangkop sa mga sakuna, at magsimulang tumatayo muli, nang mas mahusay, at mas mabilis sa lahat ng mga Bansang Kasapi ng ASEAN;

ASCC 21 Magbuo ng mga disability-inclusive disaster resilience plans kabilang ang mga pagtatasa ng panganib, mga plano ukol sa pagtutugon sa mga kagipitan (emergency), at mga plano ukol sa pagbabangon at rehabilitasyon, at maglalaan ng mga yaman, at magtitiyak ng aktibong pakikipaglahok ng mga taong may kapansanan, higit sa lahat ng mga bata, mga kabataan, mga kababihan at mga matatanda/nakatakatanda;

Page 29 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

ASCC 22 Magpalaganap ng pagbabahagi ng mga good practices at mga aral na natutunan ukol sa disaster risk reduction upang bumuo sa mga ito at sa iba pang mga makabagong pamamaraan sa paglikha ng mga disability-inclusive disaster management plans, mga programa, at mga kaparaanan; gumawa ng pagsasanay at capacity building activities para sa lokal, pambansa, at pangkomunidad na emergency response managers, at first responders;

ASCC 23 Magtiyak na ang mga taong may kapansanan ay may access sa disability inclusive na pambansa, lokal, at pangkomunidad na antas ng mga pampublikong tanggapan, mga pasilidad, mga kagamitan, at kaugnay na mga yaman na ginagamit sa panahon ng kagipitan;

ASCC 24 Magdisenyo ng mga pamamaraan para sa pagtatanggap/pagtugon ng feedback mulagaling sa mga taong may kapansanan, at magtugon sa mga feedback na ito nang may paggalang sa kanilang dignidad at may pagtitiyak sa kanilang kaligtasan.

E. Dynamic

E. Masigla

ASCC 25 Magtaguyod ng inclusive na pagsasanay sa kahusayan ukol sa pagnenegosyo, kabilang ang pag-aangat ng kamalayan ukol sa mga patakarang legal, pag-uunawa sa pamilihan, pagkukuha at pamamahagi (procurement and distribution), at impormasyon at teknolohiya, sa isang maykakayahang-makipagkompetensya (competitive), makabago (innovative) at masiglang (dynamic) kapaligirang pang-ekonomiya;

ASCC 26 Mag-angat ng kamalayan ng mga tauhan ng mga institusyong pinansyal at mga yamang tao (human resources) ukol sa mga karapatan ng mga taong may kapansanan na nakatuon sa pagkakaiba-iba, pagsasanay ukol sa pagkakapantay-pantay, inclusion, anti-stigma at di-sinasadyang pagkiling (unconscious bias) at diskriminasyon laban sa mga taong may kapansanan;

Page 30 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

ASEAN Socio-Cultural Community (ASCC) 

Blueprint 2025

Key Action Points

ASCC 27 Magpalaganap ng one-stop entrepreneur centers para sa mga taong may kapansanan upang madaling maipamahagi sa iisang lugar ang mga mahahalagang impormasyon ukol sa pagpopondo kabilang na ng start-up MSMEs; networking ng mga negosyante; accessible na mga kasangkapang pinansyal; at mga pamamaraan ng pagsasagawa ng mga transaksyong pang-ekonomiya.

1 ASEAN Charter, 2007.

2 ASEAN Human Rights Declaration, 2012.

ASEAN Community Vision 2025, 2015.

4 Upstream health policies include social determinant considerations, spanning social and economic inequalities and the environmental risk factors that play an essential causal role in poor health outcomes.

4Ang mga “upstream” na patakaran ukol sa kalusugan ay kumakabilang sa mga bagay-bagay na may pagtakdang panlipunan, sumasaklaw sa mga di-pagkakapantay-pantay sa lipunan at sa ekonomiya at sa mga panganib sa kapaligiran na umaambag ng mahahalagang kadahilanan ng mga kinanalabasang mahinang kalusugan.

5 Mainstreaming human rights is a process of integrating human rights principles such as inclusion, participation, non-discrimination, equality, and accessibility. Please find further details on mainstreaming human rights, as applied in this document.

Page 31 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

5Ang mainstreaming ng mga karapatang pantao ay isang proseso ng pagsasama-sama ng mga panuntunan ukol sa mga karapatang pantao tulad ng inclusion, pakikilahok, walang-diskriminasyon, pagkakapantay-pantay, at accessibility. Pakitingnan ang iba pang detalya ukol sa mainstreaming ng mga karapatang pantao, na inilalapat sa dokumentong ito.

6 Living with dignity refers to the right to choose where and with whom to live, with no obligation to be bound to particular living arrangement; and access to a range of living options, including supported living, and inclusion in the community on an equal basis. The concept of living with dignity is an extended version of “independent living” (CRPD 19) and emphasises the cultural elements of family and home, as observed in the ASEAN member states.

6Ang mamuhay nang may dignidad ay tumutukoy sa karapatang mamili kung saan at kung sino ang kasamang maninirahan, na walang obligasyon na makagapos sa isang kaayusan ng paninirahan; at access sa hanay ng mga pagpipilian kung paano mamumuhay, kabilang ang supported living, at inclusion sa komunidad sa isang pantay na batayan. Ang konsepto ng pamumuhay nang may dignidad ay isang pinalawak na bersyon ng “malayang pamumuhay” (CRPD 19) at nag bibigay-diin sa mga elementong pangkultura ng pamilya ta tahanan, na nakikita sa mga Bansang Kasapi ng ASEAN.

TRANSLATORS’ NOTES:

Some English words in the original document were retained in the translated version (Filipino) for one or more of the following reasons:

The word is part of the lingo (special vocabulary) used in the document: e.g. Enabling Masterplan, mainstreaming, accessibilty, inclusion, inclusive, integration, stakeholders. The original English words are italicized in the translated version.

The idea could be best conveyed using the original word. The English word/phrase is more commonly used and easily understood by the intended audience. E.g.: sign

language interpreters, networking, reproductive and sexual health In some cases, even if the translation to Tagalog is provided, the original English word is included in italics and

enclosed in parenthesis so the reader will know the original word(s) used since some words in Tagalog may have several different equivalents in English and vice versa.

Page 32 of 33

Final draft ASEAN Enabling Masterplan (as of 15 September 2018)

E.g.: pambansang patakaran at regulasyon sa pagkuha (national procurement policies and regulations) makabagong ideya (innovation) maykakayahang-makipagkompetensya (competitive), makabago (innovative) at masiglang (dynamic) nabigyang-kapangyarihan (empowered)

yamang tao (human resources)pagtatasa ng kahinaan (vulnerability assessments)

Due diligence was used in choosing the word that would best convey the meaning intended in the original document. For example, the word development is translated to Tagalog as pag-unlad, pagbuo or kaganapan, depending on the context.

Where applicable, the more contemporary Tagalog word is used. For example: benepisyo instead of kapakinabangan; pinansyal instead if pananalapi; pangrehiyon instead of pampook.

Page 33 of 33