04/12/23 KISB 1

ASAS ELEKTRIKASAS ELEKTRIK

Institut Latihan dan Pembangunan Infrastruktur Ikram (ITiDi)

KUMPULAN IKRAM SDN BHD

04/12/23 KISB 2

ISTILAH-ISTILAH PENTING Voltan – beza upaya elektrik (volt -V) Arus – jumlah elektron mengalir

(ampiar - A) Kuasa – hasil dharab voltan dengan

arus dan faktur kuasa (watt-W, kW) Tenaga – penggunaan kuasa per unit

masa (Wh, kWh), 1kWh = 1 unit Ulangan – Hz (cycle/second), bekalan

AC Litar pintas – persentuhan diantara

dua pengalir berlainan kutub

04/12/23 KISB 3

ISTILAH-ISTILAH PENTING

Rintangan – sifat sesuatu pengalir menghalang pengaliran arus elektrik.

Regangan – sifat sesuatu gelong atau kapasitor menghalang pengaliran arus ulangalik

Galangan – jumlah rintangan dan regangan secara vektor

Faktur kuasa – nisbah diantara kuasa sebenar (kW) dengan kuasa samar (kVA)

04/12/23 KISB 4

FORMULA Hukum Ohm:

V = I x R dimana,

V = voltan, I = arus, R = rintangan atau galangan

04/12/23 KISB 5

FORMULA KUASA

Formula Kuasa (P):Satu fasa

P = Vph x Iph x Faktur KuasaTiga fasa

P = 3 x VL x IL x Faktur Kuasa

04/12/23 KISB 6

LITAR SELARI

Litar selari akan membekalkan voltan yang sama kepada setiap beban tetapi arusnya berbeza-beza disetiap litar. Setiap peralatan elektrik perlu mendapat bekalan voltan yang sama dan mencukupi, oleh itu beban-beban elektrik hendaklah disambungkan secara selari.

04/12/23 KISB 7

LITAR SIRI

Litar siri akan menjadikan voltan disetiap beban yang disambung secara bersiri menerima voltan yang berbeza-beza tetapi akan menerima arus yang sama. Oleh itu sambungan siri tidak sesuai untuk beban-beban elektrik. Ia sesuai untuk menambahkan rintangan atau untuk tujuan kawalan didalam sesuatu litar

04/12/23 KISB 8

RINTANGAN DISAMBUNG BERSIRI

Jumlah rintangan akan bertambah Jika R1, R2 dan R3 disambung bersiri maka jumlah

rintangan ialah R1+R2+R3 Jika rintangan 5 ohm, 10 ohm dan 20 ohm disambung

bersiri nilai keseluruhannya menjadi 35 ohm.

04/12/23 KISB 9

RINTANGAN SELARI

Jumlah rintangan yang disambung selari ialah:

1 = 1 + 1 + 1 Rj R1 R2 R3

04/12/23 KISB 10

VOLTAN BEKALAN A.C

Voltan tinggi 33kV, 11kV Voltan rendah 3 fasa, 3 wayer (Red,Yellow, Blue),

sambungan Delta Voltan rendah 3 fasa, 4 wayer (Red, Yellow, Blue,

Neutral), sambungan Star Voltan rendah 1 fasa, 2 wayer (Live, Neutral) Ulangan : 50Hz (50 cycles/second)

04/12/23 KISB 11

KUASA

Hasil dharab arus dengan voltan (DC) Arus x voltan x faktur kuasa (1 fasa) √3 x voltan x arus x faktur kuasa (3 fasa) Watt atau kilowatt (kW)

04/12/23 KISB 12

PAPAN AGIHAN (DB)

Papan terakhir sebelum bekalan disambung ke beban-beban

Tiga fasa atau satu fasa Kayu, plastik, logam

04/12/23 KISB 13

KOMPONEN DB

Suis utama / Isolator (63A) Fius utama / MCB utama (63A) RCCB (63A, 1 atau 3 fasa), 30mA,

100mA, 2 Poles, 4 Poles Terminal live Terminal neutral Terminal bumi Fius / MCB (bilangan hala)

04/12/23 KISB 14

PEMBUMIAN Mengalirkan arus bocor ke bumi Mendapatkan rujukan voltan kosong

untuk neutral point Mendapatkan voltan sama upaya

(equipotential voltage) untuk mengelakkan step voltage

Menyalurkan cas elektrik panahan kilat ke bumi

04/12/23 KISB 15

SAIZ KABEL BUMI Sama dengan saiz kabel fasa sehingga

16mm persegi 16mm persegi jika kabel fasa dari

16mm hingga 35mm persegi Separuh dari saiz kabel fasa jika saiz

kabel fasa melebihi 35mm persegi Copper tape (3mmx25mm) untuk saiz

melebihi 70mm persegi

04/12/23 KISB 16

JENIS ELEKTROD BUMI

Standard Earth Electrode 6 kaki panjang bersalut tembaga dibahagian luarnya

Galvanised Iron (G.I) hollow pipe bergarispusat 2 inci

Besi cerucuk bangunan Wire mesh

04/12/23 KISB 17

BACAAN ELEKTROD BUMI

Nilai rintangan maksima elektrod bumi untuk pemasangan elektrik ialah 1 ohm

Nilai rintangan maksima elektrod bumi sistem penangkap kilat ialah 10 ohm

04/12/23 KISB 18

PERLINDUNGAN Arus lebih (litar pintas) Beban lebih Rosak ke bumi Bocor ke bumi Kilat Lampau panas Fasa tak seimbang Turutan fasa terbalik Arus/voltan pusuan (surge

current/voltage)

04/12/23 KISB 19

LITAR PINTAS Persentuhan secara terus diantara dua atau lebih

pengalir berlainan kutub Rintangan diantara pengalir terlalu rendah Nilai arus kerosakan terlalu tinggi, dalam

kiloampiar (kA) Mengakibatkan letupan seterusnya kemusnahan

kepada pepasangan dan peralatan Tidak boleh dibenarkan berlaku melebihi 1 saat

04/12/23 KISB 20

BEBAN LEBIH Beban (kilowatt atau arus) yang melebihi dari yang

dihadkan atau yang direkabentuk bagi sesuatu pemasangan atau litar

Ia tidak begitu membahayakan, bergantung kepada magnitude beban lebih tersebut

Jika magnitudenya kecil dan tidak memudaratkan ia boleh dibiarkan berlaku untuk beberapa ketika

Tiada kerosakan kepada litar

04/12/23 KISB 21

ROSAK / BOCOR KE BUMI

Persentuhan diantara pengalir hidup atau neutral dengan wayer bumi atau bahagian-bahagian logam yang dibumikan.

Rintangan kerosakan mungkin rendah dan mungkin tinggi.

Ujud voltan yang membahayakan pada rangka logam alatan atau mesen jika bekalan tidak dipotong dengan segera.

04/12/23 KISB 22

ALAT-ALAT PERLINDUNGAN

FIUS MCB (miniature circuit breaker) MCCB (moulded case c. breaker) ACB (air circuit breaker) RCCB/ELCB (residual current c.b) Geganti (relay) Lightning arrestor Surge protector/suppressor

04/12/23 KISB 23

FIUS DAWAI Rewireable – Fius dawai standad dengan kadaran

5A, 10A, 15A. Ia dalam bentuk gelong wayer Ia tidak mempunyai titik lebur yang tertentu,

boleh lebur dimana-mana Meninggalkan kesan hitam terbakar apabila ianya

lebur Digunakan pada tempat tidak mudah berlaku

kebakaran seperti pole fius, fius tiang lampu

04/12/23 KISB 24

FIUS KATRIJ

Elemen fius didalam sarung kaca dengan cap di kedua-dua hujung

Terdapat melting point dan apabila terbakar dapat dilihat dengan jelas

Kadaran kA (arus kerosakan) tidak tinggi Selalu digunakan didalam peralatan elektrik dan

perlindungan litar DC

04/12/23 KISB 25

FIUS HRC/HBC Fius yang paling baik sebab kadaran kA tinggi

sehingga 100 kA Elemen fius terdapat melting point Elemen fius didalam quenching powder untuk

menyerap arka Binaan luar dari bahan ceramic (porcelain) yang

kukuh dan terdapat end cap logam di kedua-dua hujungnya

Tidak meninggalkan kesan karbon hitam apabila terbakar

04/12/23 KISB 26

PRINSIP OPERASI

Haba (fius) – perlahan, untuk lebih beban

Magnetik (MCB, MCCB, RCCB) – pantas, untuk litar pintas

Haba dan Magnetik (kombinasi kedua-duanya)

04/12/23 KISB 27

RESIDUAL CURRENT CIRCUIT BREAKER (RCCB)

Pemutus litar otomatik apabila berlaku arus bocor ke bumi

Untuk kegunaan domestik atau blok kediaman serta papan agihan akhir (DB)

Terdapat jenis satu fasa dan tiga fasa Kadaran arus 40A dan 60/63A Kepekaan arus bocor 10mA, 30mA, 100mA,

300mA

04/12/23 KISB 28

JENIS PENDAWAIAN

Permukaan (rumah kayu) Terbenam (permukaan simen) Konduit permukaan (G.I / PVC) Konduit terbenam Sesalur (trunking) Salur (duct) Dulang (tray)

04/12/23 KISB 29

BINAAN ASAS KABEL

Terdiri dari lembar-lembar kecil (lazimnya satu, tiga atau tujuh lembar)

Himpunan beberapa lembar menjadi teras Himpunan beberapa teras menjadi kabel berbilang teras Setiap teras mesti dibalut dengan bahan penebat

(polyvinyl chloride atau PVC) atau bahan lain Lapisan lain adalah untuk perlindungan mekanikal

04/12/23 KISB 30

SAIZ-SAIZ KABEL

1.25 / 1.5 mm persegi (litar lampu/kipas) 2.5 mm persegi (soket 13A, gelang) 4.0 mm persegi (soket 13A, jejari) 6.0 mm persegi (soket 13A, jejari) 10.0 mm persegi (kabel utama) 16.0 mm persegi (kabel utama) 25 mm persegi (kabel utama) 35 mm persegi (kabel utama) 50 mm persegi (kabel utama) 70 mm persegi (kabel utama)

04/12/23 KISB 31

SAIZ KABEL/ARUSmm persegi Arus (ampere)

1 13.5

1.5 17.5

2.5 24

4 32

6 41

10 57

16 76

25 101

35 125

50 151

70 192

95 232

120 269

150 300

04/12/23 KISB 32

JENIS KABEL PENDAWAIAN

PVC (single PVC) – untuk pendawaian terbenam, konduit dan trunking

PVC/PVC (double PVC) – PVC insulated and PVC sheated, untuk pendawaian permukaan

04/12/23 KISB 33

LITAR AKHIR

Fius/MCB (Amp) Sais kabel (mm²) Had kuasa (watt)

5/6 1.5 1000/1200

15 2.5 1 x 13A s/s/o

20 2.5 2 x 13A s/s/o

30 (gelang) 2.5 10 x 13A s/s/o

30 (jejari) 4.0 6 X 13A s/s/o

15 2.5 1 x cooker 3 kW

30 4.0 1 x cooker 8 kW

15 4.0 1 x heater 1.5kW

15 4.0 1 x 1.5 HP air cond

30 6.0 1 x 2.5 HP air cond

63 16/25 Kabel masuk utama

04/12/23 KISB 34

RESIDUAL CURRENT CIRCUIT BREAKER (RCCB)

RCCB hendaklah dipasang pada setiap papan agihan (DB) untuk perlindungan daripada kejutan elektrik (electrical shock)

Kadaran RCCB yang boleh digunakan ialah 40A dan 63A, satu fasa atau tiga fasa

Kepekaan yang terdapat ialah 10mA, 30mA, 100mA, 300mA

Litar soket alir keluar 13A hendaklah dilindungi oleh RCCB 30mA, yang lainnya 100mA (satu fasa), 300mA (tiga fasa)

04/12/23 KISB 35

04/12/23 KISB 36

04/12/23 KISB 37

04/12/23 KISB 38

04/12/23 KISB 39

04/12/23 KISB 40

04/12/23 KISB 41

04/12/23 KISB 42

04/12/23 KISB 43

04/12/23 KISB 44

04/12/23 KISB 45

04/12/23 KISB 46

04/12/23 KISB 47

04/12/23 KISB 48

04/12/23 KISB 49

PENGUJIAN Ujian Penebatan (menentukan nilai rintangan

bahan penebat adalah mengikut tahap selamat), menggunakan alatuji rintangan penebatan, mesti dalam keadaan tiada bekalan.

Ujian Keselanjaran (memastikan tiada konduktor terputus sambungan), menggunakan multimeter, locing, dsb.

Ujian Kekutuban (menentukan wayer hidup, neutral dan bumi berada pada kedudukan yang betul), menggunakan multimeter, locing, dsb.

04/12/23 KISB 50

PENGUJIAN

Ujian Pembumian (menentukan rintangan bumi adalah rendah dan sambungan bumi adalah baik), menggunakan alatuji elektrod bumi.

Ujian RCCB (menentukan RCCB terpelantik mengikut kepekaannya), menggunakan alatuji RCCB

04/12/23 KISB 51

PERATURAN IEE Peraturan IEE ke 16 (Institution of Electrical

Engineers) yang terpakai pada masa ini adalah peraturan yang terpakai dinegara-negara commonwealth berkaitan dengan aktiviti elektrik.

Ia hendaklah dipatuhi sejauh yang praktikal supaya tahap keselamatan dapat dipenuhi dan aspek perundangan dipenuhi

04/12/23 KISB 52

AKTA BEKALAN ELEKTRIK 1990

Akta yang berkaitan dengan penjanaan, pengawalan, penggunaan, perkhidmatan, penguatkuasaan, perlesenan, pengendalian, pengeluaran, pengimportan dan segala hal berkaitan elektrik

04/12/23 KISB 53

PERATURAN-PERATURAN ELEKTRIK 1994

Peraturan yang bertujuan menjelaskan lagi bagaimana aktiviti-aktiviti berkaitan penjanaan, penghantaran, pengagihan, penggunaan, penyeliaan, pengendalian, perlesenan, orang kompeten, pengimportan, pembuatan, pembaikan dan sebagainya dilaksanakan

04/12/23 KISB 54