Argia 2334

2012KO IRAILAREN 2A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: GorkaBereziartua. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Diseinua: Garbine UbedaGoikoetxea. Interneteko erredakzio-burua: Lander Arbelaitz.Haria eta blogak: Jon Torner. Multimedia: Axier Lopez.Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

DEABRUAREN ABOKATUAARRITXU IRIBAR: «Ezin dut defendatu kirolak prentsan tarte

zabalegia dueneko teoria». ARITZ GALARRAGA / 4

ASTEKO GAIABASOAK Merkatu legeen menpeko irtenbide faltsuak.

UNAI BREA / 5

PERTSONAIAJESUS LASAGA: «Euskaldunak ez du segidarik Puerto Ricon».

MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKWROCLAW Elkargunerako hiri. JONMIKEL INTSAUSTI / 15

IRITZIAREN LEIHOAEUROPAKO BANKU ZENTRALA: KRISIAREN GILTZA

BERE ESKU MIKEL ZURBANO / 20OZONOA BENETAN DOPIN? JON TORNER / 21PUSSY RIOT ASKATU! KATTALIN MINER / 22GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19BERTSO BERRIAK Hauteskundeei jarriak.

JEXUX MARI IRAZU / 21TXANDAN Dezibel. ITXARO BORDA / 22

ERDIKO KAIERARAMON SAIZARBITORIA: «Nobelagilea gupidagabea da,

makurra, gaiztoa, zikina». GORKA BEREZIARTUA / 23FRANCISCO ESCUDERO Euskal Herriaren arimaren

konposatzailea. GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 28LIBURUAK GEMA LASARTE / 30DISKOAK IKER BARANDIARAN / 31EZPALAK GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 32ABARRAK ESTITXU EIZAGIRRE / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAINMA ERREA: «Itzultzaileak itota dabiltza, parlamentariak

barra-barra hasi dira euskara erabiltzen». ONINTZA IRURETAAZKUNE / 39

GERRA ZIBILAREN FINANTZAZIOA Zein patrikatik atera zendirua? DANIEL UDALAITZ / 42

FINANTZA KRISIA Beste elefante bat gure gelan: kredituarengailurra. URKO APAOLAZA / 46

BERO-BEROAN JUAN MARI ARREGI, ONINTZA IRURETA AZKUNE / 49MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2012ko irailaren 2a, 2.334. zenbakia

DEABRUAREN ABOKATUA

2012KO IRAILAREN 2A4 �

Kirol apalen ahotsa duzu irratian.

“Ezin dut defendatu kirolak prentsantarte zabalegia dueneko teoria”

Kokatzen hasteko: kirolean aritua, aditua edoadiktua?Aditua inondik ere ez. Ezta aritua ere, bainagustatzen zait eta asko jarraitu dut. Batez ereadiktua, hortaz.

Aitzindaria ere bai, gizonena esklusiboki zenmundu batean.Ondo hartu ninduten, hala ere. Dena den,emakumezkoak gaia menperatzen duela era-kutsi behar zuen, eta gizonezkoa berezko gai-tasunarekin jaiotzen dela ematen zuen. Nor-mala zen gizon bati kirola gustatzea, ezhainbeste emakumeari.

Epelak entzuten dira halakoetan…Entzungor egin izan dut. Inporta zaizkidankritikak lanari lotutakoak dira, zerbait gaizkiesan, hanka sartzeren bat egin, hizkuntza tra-kets erabili... Besteak, bost axola.

Sakrifizioa, konstantzia, burugogorkeria imaji-natzen dizkizut, kirolarien babaloreak.Kiroletako balore onak gustatzen zaizkit gehien.Gizartearen beste ataletan erabiliko balira, segu-ru nago mundu hobean biziko ginatekeela.

Oraintxe hasi naiz deskubritzen kirolaren grazia!Gainditzea, zailtasunei aurre egitea; bakarkaedo taldean helburu bat lortzea edo markabat gainditzea; lan egin, sakrifikatu eta nahiduzuna lortzea, eta ez baduzu lortzen, duzunguztia eman eta egindakoarekin gustura geldi-tzea. Ez al da hori bizitza?

Bizitza ez dakit; anestesia eraginkorra bai, ala-fede.Arazoak ezkutatzeko? Izan daiteke. Bainaalde onak baditu: iritzi ezberdineko jendeaelkar lezake, batasunerako lagungarri izanliteke, egoera triste eta gogorren aurrean ilu-sioa piztu lezake.

Ados, orduan ez dut ulertzen zergatik kirolak ezduen sarri prentsa onik...Pena da kirolak hainbeste gauza on izan etabatzuetan notizia txarrei bakarrik errepara-tzea.

... nahiz prentsan leku zabala –eta zabalegia–izan.Niretzat gutxitxo. Futbolak leku asko hartzendu, baina kirol asko dago prentsan leku eska-sa duena, edo lekurik ez duena. Ezin dutdefendatu kirolak tarte zabalegia duenekoteoria.

Zure kirolak sarri txikiak baitira: kirol ekologiaegiten duzu zuk.Ez nahita. Futbola adina kirol da arrauna,ziklismoa, hockeya, piraguismoa, borroka.Edozein kirol.

Ramon Etxezarretarekin liburu bat idaztea,esate batera?Marino Lejarretari buruzko libu-rua idatzi nuen Ramonekin.Esperientzia aberasgarria izanzen. Harro nago. n

ARRITXU IRIBAR

| ARITZ GALARRAGA |

Argazkia: Dani Blanco


ASTEKO GAIA

Merkatu legeen menpekoirtenbide faltsuak

Mundu honetako lurren herena estaltzen duten basoek gizakion erasoa jasan behar izan duteazken mendeetan. Orain, mehatxu berriak ari zaizkie gehitzen aurrez zeudenei. Nazio

Batuen Erakundeak, deforestazioari aurre egiteko eta karbono emisioak gutxitzeko xedez,REDD estrategia jarri nahi du abian, baina ingurumen arloko GKE askok ohartarazi du hori

ez dela benetako irtenbidea, eta gainera kalte ugari eragingo diela basoetako biztanleei.

BASOAK

| UNAI BREA |

PLANETA HONETAKO bizidunontzat, basoakfuntsezko ekosistema dira. Klima erregulatzendute, biodibertsitate gordailu dira eta urezhornitzen gaituzte, besteak beste. Elikagai itu-rria ere badira, eta gizakiok, gainera, jateko ezezik beste hainbat gauzatarako erabiltzen ditu-gu basoetako landareak: egurra lortzeko, sen-dagaiak egiteko... WRM elkarteko (Baso Tro-

pikalen Aldeko Mundu Mugimendua) TeresaPérezek gogorarazi duenez, milioika pertsonabizi dira basoetan, edota basoari esker. NBE-ren Batzar Nagusiak Basoen NazioartekoUrte izendatu zuen 2011, eta horren karietaraplazaratutako datuen arabera, 300 milioi lagunbizi dira munduko oihanetan, Hegoalde glo-baleko herrialdeetan batik bat, eta orotara

ALE

XA

ND

ER

LEE

S

�6 2012KO IRAILAREN 2A

BASOAK

1.600 milioi lagunek atera-tzen dute bizimodua oihanhorietatik. “Basoak babes-tea ezinbestekoa da pertso-na horien interesak defen-datzeko”, dio Pérezek,“baina komunitate horiekez dituzte bermatuta bereneskubideak basoekiko.Gobernuentzat, eta basoe-tan interes ekonomikoakdauzkatenentzat, milakaurtez hor bizi izan direnakkanporatu beharreko arro-tzak dira. Haiei egotzi nahidiete deforestazioarenerrua, argi dagoen arrenarrazoiak beste batzukdirela”. Esperientziak era-kusten du, dio Pérezek,bertakoen eskubideakerrespetatu diren lekuetangor de dela ondoen oihana.

Egurraren industria etameatzaritza dira, WRMkokidearen berbetan, basoengaleraren erantzule nagu-siak. FAOk (Nazio BatuenElikadura eta NekazaritzaErakundea) egindakotxosten batek dio 2000 eta2010 urteen artean 130 milioi hektarea basogaldu zirela munduan. Frantziako Estatuarenedo Espainiakoaren gainazalaren hiru halakobaino zerbait gutxiago. Galera handienakHego Amerikan eta Afrikan gertatu ziren.Aurreko hamarkadan, 1990etik 2000ra, aregainazal handiagoa galdu zen, 160 milioi hek-tarea. Basoaren atzerakada moteldu bada ere–eta berehala ikusiko dugu tentuz hartubeharreko datua dela hori–, kopuruak osokezkagarriak dira FAOren beraren esanetan.

Zer da basoa?WRMren webgunean irakur dezakegu hona-koa: “FAOk dioenez, 2000-2010 tartean baso

galera txikiagoa izan zenlandatutako baso kopu-ruak gora egin zuelako.Landatutako zuhaitz sailakmunduko baso guztien %7dira”. Baina WRM ez dagoados FAOk erabiltzenduen basoaren definizioa-rekin, Teresa Pérezek azal-du digunez: “Orain delaurte batzuk kanpaina batabiatu genuen FAOk beredefinizioa alda dezan.Haientzat, zuhaitzenmonolaborantza sailak erebasoak dira, eta horrekhobetu egiten ditu defo-restazioari buruzko esta-tistikak. Baina monolabo-rantza eremuak ez dirabasoak, ez dituzte bete-tzen basoen funtzio ekolo-gikoak”. Aitzitik, arazoaksortzen dituzte, Pérezeniritziz. Batetik, biodibertsi-tate galera eragiten dute;bestetik, ur kontsumitzailehandiak dira, eta benetakobasoa, aldiz, ur hornitzai-lea da. Horrez gain,monolaborantza eremu

bat jabetza pribatua da. Halako bat landatze-ko asmoz lurra erosten duenak aurrez bertanbizi zirenak bota ditzake, eta izan ere halaxegertatzen ari da munduko leku askotan.

Zuhaitz landaketak mundu osoan areago-tzen ari dira, eta deforestazio datuak zuritzendituzte. Esate baterako, monolaborantza sailakkontuan hartuz gero, azken urteotan AEB etaEuropako baso gainazala handitu egin da,Ekologistak Martxaneko Jaume Grauk dios-kunez. Alta, WRMk adierazitako irizpideeijaramon eginez gero, zuhaitz monolaborantzabera da deforestazioaren eragileetako bat. Izanere, batzuetan oinarrizko basoa –aipatutakofuntzio ekologiko guztiak betetzen dituena–erauzten da haren lekuan landaketa egiteko.Helburuak egurra, papera eta, azken urteotanbatez ere, bioerregaiak eskuratzea da.

REDD estrategiaAzken urteetan, basoen kontserbazioarenarazoa klima aldaketarekin lotu izan da. Hain-bat arrazoi daude horretarako. Jaume Graukazaldu digunez, karbono dioxido emisioenzergatietako bat –emisio guztien heren batguztira– deforestazioa da. Lehenik eta behin,deforestazioaren bitarteetako bat basoa erre-tzea delako. Bestetik, zuhaitzak desagertzeaneguratseko CO2-a atzemateari uzten diotela-

“Orain dela urte batzuk kanpaina abiatugenuen FAOk basoaren definizioa alda dezan.Haientzat, zuhaitzen monolaborantza sailakere basoak dira. Horrek deforestazioestatistikak zuritzen ditu, baina sail horiek ezdituzte betetzen benetako basoaren funtzioekologikoak”

Teresa Pérez, WRMko kidea

Basoak berebiziko garrantzia du ur hornikuntzan. Argazkian, Amazonas oihana.

SCIENTIFIC FRONTLINE

ko. Eta hirugarrenik, zoruan milaka urtetanpilatutako CO2-ak errazago ihes egiten duela-ko atmosferara zoru horrek basoak ematendion egonkortasuna galdu eta gero.

2005ean aipatu zen lehen aldiz, Klimaaldaketari buruzko Nazio Batuen EsparruKonbentzioan, REDD estrategia. Siglen esa-nahia hau da: deforestazioak eta basoendegradazioak eragindako emisioen gutxitzea.

Hiru urte geroago, hasierako ideiari bestehelburu batzuk erantsi zitzaizkion: kontser-bazioa, erabilpen jasangarria eta basoetakokarbono erreserben handitzea. Harrezkeroz-tik, REDD+ siglak erabiltzen dira estrategiaizendatzeko. Momentu honetan ehunkaproiektu pilotu daude martxan munduan,denak edo ia denak herrialde tropikaletan, etaepe zehatzik adierazi ez bada ere, espero da


BASOAK

NE

WN

AT

UR

EFO

UN

DA

TIO

N.O

RG

Egurra eskuratzea da oraindik baso sailak desagertzearen arrazoi nagusia, baina azken urteetan indarra hartzen ari dirabeste batzuk.


BASOAK

oso epe laburrean REDD+ ofizialki abianjartzea. Emisioak gutxitzea eta deforestazioageldiaraztea helburu txalogarriak dira, bainaelkarte ekologista askok uste dute REDDekmesede baino kalte gehiago egingo duela,abiapuntu okerra baitu. Ekonomia ardatzdaukan abiapuntua, salatu dutenez.

WRMk bere agerkariaren zenbaki oso bateskaini zion REDDi, iazko abuztuan. Ber-tan, kritika zorrotza egiten dio estrategiari.Los pecados del enfoque REDD+ (REDD+ikuspuntuaren bekatuak) artikuluan diote-nez, deforestazioak askoz eragin txikiagoadauka klima aldaketan erregai fosilen erre-kuntzak baino, eta gainera, oso eragin des-berdina da. “Deforestazioak askatzen duenkarbonoa eta erregai fosilek askatutakoamaila berean jartzea premisa faltsua da,klima aldaketaren arrazoi nagusia erregaifosilen konbustioaren gorakada baita. Milioi-ka urtez lur azpian pilatuta egon den eta lan-dareen ziklo naturalean parte hartzen ezduen karbono horrek eragin du berokuntzaglobala. Deforestazioaren emisioak galaraz-teak erregai fosilen emisioak konpentsatuditzakeela esatea gezurrezko argudioa erabil-tzea da. REDD karbono iturri bakarrazarduratzen da, bigarren mailako iturria denagainera, eta ez die heltzen deforestazioarensakoneko arrazoiei”.

REDD+ estrategiako proiektuek neurketakonplexuak behar dituzte, baso batek zenbatkarbono gordetzen duen zehazte aldera.Aurreikusten denez, dirua ordainduko dabaso hori kontserbatzearen truke, baina Tere-sa Pérezek salatu du ez dagoela garbi dirua-ren mugimenduak nondik norainokoak izan-go diren. “Ustez, eta hori da REDDen aldeerabiltzen den argudioetako bat, basoan bizidiren komunitate pobreek dirua eskuratu ahalizango dute baso hori kontserbatzeagatik,baina egiazki oso zaila izango da talde horiekdirurik lortzea, besteak beste basoko karbo-no kopurua neurtzea oso zaila delako, eta lanhori nekez egin ahal izango dute bertakokomunitateek. Aldiz, Mendebaldeko enpre-sak izango dira horretaz arduratuko direnak”.Horrek dakarren arazoa da enpresa horiekbasoaren jabetza eskuratuko dutela aurrena.Dagoeneko REDDen zenbait proiektu pilo-

WRM ELKARTEAK REDD estrate-giaren proiektu pilotu biren berrieman zuen 2011ko abuztuan argi-taratutako buletinean. Horietakobat Kongoko Errepublika Demo-kratikoan dago abian, zehazki,Tayna eta Kisimba-Ikobo erreser-ba naturaletan. ConservationInternational (CI) GKEa daproiektuaren sustatzailea, WaltDisney konpainiak emandakofinantzazioarekin. Zazpi milioidolar, guztira. Diru guztia ez dago-kio Kongoko proiektuari, ordea,Peruko zenbait baso babestea ereakordioaren barruan baitago.500.000 hektarea baso kontserba-tzea da helburua. Horrela, ustez,900.000 CO2 tona emititzea gala-raziko litzateke.

Internetez lortu zitekeen infor-mazioa urriegia zelakoan, WRMkozenbait kide Kongora joan ziren,egitasmoaren nondik norakoak

bertatik bertara behatzeko asmoz.Teresa Pérezek gogoratzen due-nez, bertakoek ezer gutxi zekitenREDD estrategiaz. “Hitz emanzieten diruarekin eskolak, osasunzentroak eta abar eraikiko zizkiete-la, baina momentuz ez da horrela-korik gauzatu. Gauzatu den baka-rra da ehizarako, landareakbiltzeko... lehen sartzen zirenlekuetara sartzeko debekua”.2009an sinatu zuten akordioa CIketa Walt Disneyk, baina proiektua-ren inpaktua neurtzeke zegoenWRMk bere buletina argitaratuzuenean, horregatik ez zen dirurikinon ageri. Neurketak egiten ezdiren bitartean, ez dago ordainke-tarik. Lehen emaitzak aurten edu-kitzea espero zuten.

Proiektuaren sustatzaileak ber-takoak “sentsibilizatzeari” ekinzioten hasiera-hasieratik. Alegia,basoa kontserbatzearen garrantzia

ikusarazi nahi zieten, hark gorde-tzen duen karbonoa dela eta. Ber-tako buruzagi bik sinatutako agiribatek frogatzen ei zuen bertakokomunitateek aldez aurretikemana ziotela onespena egitasmo-ari, baina WRMkoek ikusi ahalizan zutenez, onespen hori ez zenhain erabatekoa. Izan ere, buruza-gi bi horiek talde askoren iritziakontuan hartu gabe sinatu zutenonespena. Hala, eskualdeko biz-tanle ugari aurka agertu dira,REDDen proiektuak beren betikolur eta basoekiko eskubideak ken-tzen dizkie eta. Gainera, gardenta-sun falta salatu dute: bertako inorkez dauka CI eta Walt Disneyrenarteko akordioak dioenaren berrizehatzik. Sustatzaileak entzungoragertu dira aldarrikapen horienaurrean, eta ez dute inolako pau-sorik eman gatazka konpontzeko,WRMren esanetan.

REDDen adibide bat: Kongo

Dagoeneko, REDDen zenbait proiektupilotuk erakutsi dute ondorio negargarriakdituztela basoetako biztanleentzat, eurenbetiko bizimodua egitea eragozten baitzaie

tutan behatu denez –ikus goiko koadroa–,ondorioa negargarria da basoetako biztan-leentzat, kontserbazioaren aitzakiarekineuren betiko bizimodua egitea eragozten bai-tzaie.

Basoak pribatizatzeko bideanGaur egun, munduko basoen %80 jabetzapublikokoak dira, baina REDD bezalakoestrategia batek pribatizazioa areagotu deza-ke. Ekologistak Martxaneko Jaume Graukohartarazi digunez, “proiektuetarako dirufuntsak borondatearen araberakoak dira.Nork ipiniko ditu sosak? Mendebaldekogobernuek, dagoen krisiarekin? Ez, enpresekipiniko dute, baina trukean zerbait irabazte-kotan, bestela ez. Besteak beste, Hegoaldeanbaso bat kontserbatzearen truke Iparraldeankarbonoa emititzen jarraitu ahal izango dute,batak bestea berdintzen duelakoan”.

Testuinguru berriak, arazoa moteldubeharrean, handitu egiten ditu Teresa Pére-zen iritziz: “Ekonomia berdea kontzeptuberriaren ardatzetako bat basoak izango dira.Basoaren funtzio guztiak merkatugai bihurtubadaitezke, mehatxu berriak gehituko zaizkiedagoeneko existitzen direnei. Baliteke, esate-rako, etorkizun ez oso urrunean basoak pri-batu bihurtzea bertan dagoen ura merkatura-tu ahal izateko”. WRMkoaren ustez,lehentasunezkoa da basoetan bizi direneneskubideak bermatzea. “Haiei esker gorde daoraindik daukaguna, eta haiek eduki beharlukete basoaren jabetza eta kontrola”. Horilitzateke Pérezen ustez basoen mesederakohartu beharreko lehen neurria,pribatizazio mekanismoak albobatera utzita. Momentuz, ordea,merkatuaren oihana gailentzenari da. n


BASOAK

OIL

PALM

-BIO

DIV

ER

SIT

Y.IN

FO

FAOk basotzat joarren, uhaitzenmonolaborantzak ezditu betetzenbenetako basoarenfuntzio ekologikoak.Argazkian, olio-palmondo sail bat,Indonesian. Asiakoherrialde horretanizugarrizkoatzerakada bizi dubertako jatorrizkooihanak, laborantzaintentsiborenmesedetan.


PERTSONAIA

«Euskaldunak ez dusegidarik Puerto Ricon»

Amerikara joan zen, misiolari, eta arimak kristautu zituen, nonbait, noizbait. Puerto Riconbizi delarik, ez du arrakastarik izan gure izena daramatenak euskalduntzen. “Jaioko dira

berriak!”. Bai ote?

JESUS LASAGA

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero


JESUS LASAGA

Hamazazpi urte dira kongresu hartatik: EuskalGizataldeen I. Mundu Biltzarra. Puerto Ricorenizenean, hiru lagun: Jose Errasti, iaz hila;Javier Arzuaga, “Cheren kapilaua” –AEBetanoraintxe–; eta zu zeu. Oñatiarra Arzuaga, ara-maioarrak Errasti zena eta zu. Frantziskotarraizana hura, pasiotarrak zuek. Ameriketara frai-de joanak hirurok. Euskara kamustua hirurok... Lehenengo, guk ez genuen euskaraz batereikasi. Ez Errastik, ez nik. Ez genuen euskara-ren gramatikarik ikasi. Apaiztu berritan, 24urte genituenean, Amerikara joan ginen. Ni,1958an. Errasti eta Arzuaga hiru bat urtelehenago. Badiotsut, guk ez genuen euskaraestudiatu, behin ere. Umetan ikasitako euska-ra baino ez genekien, etxean jaso genuena,baina osterantzean, gure ikasketak egiten ariginela, batere ez. Ahaztu egin dugula euskara?Estudiatu ere ez genuen inoiz egin!

Berba egin ere ez fraideen artean, ikasketakegiten ari zinetela.Ez, gure komunitatean, erdia baino gehiagoerdaldunak ziren. Kolegiora sartu ginen etadena zen gaztelaniaz: irakaskuntza, elkar hiz-ketak, otoitz-errezoak… Dena. Euskara asti-ro-astiro galtzea, normala... 10-11 urte nitue-la joan nintzen Gabiriara, pasiotarrenkolegiora. Atera kontuak, Aramaion, Iturral-de baserrian, bederatzi seme-alaba ginen; txi-kiena ni. 2 urte nituela aita hil zuten 1936koirailean, Gerra Zibileko krimenen biktima.Jaio nintzeneko, anaia bigarrena jesuita zenBelgikan. Ondoko hiru arrebak moja sartuakziren. Beste anaia bat pasiotarra nuen. Gogo-ratzen naiz anaia hura ikustera eraman izannindutela Gabiriara, bisitan, eta frontoia ikusinuen. Frontoia ikustea gauza handia zitzai-gun! Gure amarentzat, berriz, handia zensemea apaiz ikustea, edo fraide. Iturralden ezzen dirurik, eta kolegioa pagatu beharrazegoen zerbait. Horretan, osaba bi nituenapaiz, biblioteka ederrak zituzten biek, etaliburuen bidez pagatzen zituen gure amaknire ikasketak Gabirian. Gogoratzen naizzelan etortzen zen gure ama, urtean behinedo birritan, maleta bete liburu zekarrela.Horrela pagatu zuten gure seminarioa!

1945ean joan zinen Gabiriara. Bost urte han.Angoston, urtebeteko nobiziatua. Tafallan, biurte Filosofia ikasten. Urretxun, lau urtez Teo-logia… Eta azkeneko urtea, Deustun, Oratoria ikas-ten, sermoiak eta predikuak egiten. 1958an,Amerikara joateko prest nintzen. Santande-rretik irten nintzen, abuztuaren 15ean, AndraMari egunean, Reina del Mar itsasontzian.Hiru ginen pasiotarrak. Gurekin batera,Ekuadorreko Los Rios misiora zihoazen zor-tzi-hamarren bat apaiz. Denok sotanaz jan-tzita, goitik behera. Edo behetik gora! Kar,kar, kar. Ikusgarria zen! Gaur egun ergelkeriaematen du, baina gu benetako munduan sar-tzen ari ginen orduan, modernizatu guragenuen, baina sotana beltz haiek jantzita, etaberotzar hartan, ez genuen lepoko zuria abi-tuaren gainetik ateratzea asmatu besterik. Etaegundokoa egin genuelakoan geunden. Kar,kar, kar.

Bizia egin zenuen Amerikan apaiz.Bogotan, lehenengoan, sei urte. Beste urtebatzuk, berriz, Kolonbian, batetik besteramisiolari, Jose Errastirekin. Mendietan barre-na genbiltzan, zaldi gainean. Hura abentura,hura. Behin, gobernuko funtzionario batzue-kin batera joan nintzen halako leku batera,herri moduko bat osatzera, eskola, polizietxea eta bestelakoak ipinita. Zaldiz joanbehar izan genuen hara, bi egunez, nondiknora genbiltzan batere ez genekiela, indioakgidari hartuta. Bigarren egunerako, porrueginda nengoen, mailatuta. Heldu ginen,astebetean osatu genuen herria, inguruan txa-boletan bizi ziren indioak bertara batu, etabuelta. Misiolari. 1964an Puerto Ricora joannintzen, eta handik sei urtera sekularizatuegin nintzen.

Sekularizatu eta gero?Puerto Ricon sekularizatu nintzen, eta bertongeratu. Emazte dudana ezagutu nuen, ezkon-du nintzen, eta berton. Batzuek emakumea

Euskararen belarria“Kasik urtero etortzen naiz Euskal Herrira, etxekoak ikusten,eta horrek belarri egiten laguntzen dit. Gainera, badira urtebatzuk ETB ikusten ahal duguna Amerikan, eta horrek erehainbat laguntzen dio belarriari. Eta beste gauza bat erebadago, nire kasuan behintzat: oso musikazalea izan naiz beti,txikitandik, kantatzea gustatzen zait, asko kantatzen dut, etahiztegia gordetzen dut horrela. Urtero etortzen naizenean,atera diren disko berriak erosten ditut, entzuten ditut, etaikasten ditut, batzuk. Horrela, konturatu gabe, eta hizkuntzaberaren bila joan gabe, hizkuntza gordetzen dut, eta guresasoian entzuten ez ziren berba berri asko ikasten ditut”.

Jesus Lasaga (1934, Aramaio, Araba). 1957anapaiztu zenetik Amerikan egin du bizia. Puerto Ricon zen1970ean sekularizatu zenean, hantxe hasi zen lanean, hantxeezkondu eta familia hazi, hantxe ekin zion San Juan hiriburukoeuskal etxeari. Puerto Ricoren buru eta ordezkari etorri izan daEuskal Herrira diasporaren biltzarretara, euskal etxearen sorreraeta nola-halako galera, biak bizi izan ditu. Zentzu handiko agertuzaigu beti, ezagutu dugun joan deneko hamazazpi urtean.

NORTASUN AGIRIA


JESUS LASAGA

ezagutzearekin lotzen dute sekularizatzea,baina ez da erabakigarria, oro har. Irten nin-tzen, eta bizitzeko borrokan murgildu nin-tzen. 38 urte nituen ordurako, eta lan egitekogarai onena joana zitzaidan. Estutasunik han-diena lana inguratzea izan zitzaidan orduan.Zoria lagun izan nuen, dena den. Ez nuenagiri akademiko nahikorik. Gabiria ez zenunibertsitatea, eta Urretxu ere ez! Ez nuenunibertsitate mailako agiririk, nahiz eta balio-kidetzaren bat eman zidaten. Lana beharnuen, bizitzen hasi behar nuen 38 urtetan,sostengu ekonomikorik gabe.

Zenbat iraun zuen lana inguratu arteko estuta-sunak?Hilabete, hilabete eta erdi. Gobernuarendepartamentu batean inguratu nuen lehenen-go lana: Giza Zerbitzuen atalean. Sekulariza-tu, deialdi bati erantzun eta lanean hastekomoduan nintzen hilabetera. Sasoi hartanboladan zegoen metadona programa, droga-diktoei laguntzeko, eta hartan eman zidatenlana. Hura bat zetorren nire prestakuntzare-kin, behartsuei laguntzeko zera horretan.Gustura nengoen. Funtzionario publikobaten soldata agindu zidaten, handia ere ez,baina niri ona baino hobea zitzaidan. Lanaonartu nuen, beraz, eta bizpahiru egunekoprestakuntza ikastaroa nuen zain. Horretan,fraide garaian ezagutu nuen abokatu bat eto-rri zitzaidan galdezka: “Zenbat irabazikoduzu gobernuko lanean?” “600 dolar!”. Sol-data handia iruditzen zitzaidala esan dizut,baina abokatuak, aldiz: “Hori besterik ez?”,“niri ez zait gaizki iruditzen, 600 dolar”.“Tira, guk bi halako emango dizugu. Eta gai-nera, gasolinatan gastatzeko laguntza”.“Hauek burutik zaudek!”, nik neure artean.Berarekin lan egin nezan gura zuen. “Zertan,ordea?”, “hilerri batean. Ireki berri da, orain-dik ez dugu inor lurperatu berton. Gura duzuberton lan egin?”. “Hilerrian?” esan nion nikneure buruari. “Etorri bihar halako lekura etaesplikatuko dizugu dena”. Gobernuko lanaseguru neukanez, abokatuak agindutakolekura joan nintzen hurrengo egunean, ea zerote zen hilerri kontu hura.

Eta?Joan nintzen eta, hantxe, hiru ordu, jan etaedanean hiru abokatu haiek. Zuzendaritzabatzordea izan, nonbait. Haien zurruta!Amaieran, esan zidan batek: “Ez dakit jabetuzaren, baina gurekin lanean ari zara dagoene-ko”, “ez, ez, ez zait interesatzen!” esaten hasinintzen, alferrik. “Etorri bihar bulegora.Lehenengo hileko soldata aurreratuko dizut”.“Hara, benetan ari dituk!” nik neure buruari.Eta delako bulego hartan nintzen biharamu-

nean, idazmahaian jarrita, zer egin beharnuen batere ez nekiela. “Zer egin behar dut,ordea?”, nik. “Trankil, ikasiko duzu”, eta hannon etortzen zaidan idazkaria, gutun-azalaeskuan, hileko soldata barruan.

Hilerrian lanean, baina ez zulogile, horratik.Ez. Administrazioan, gerentzian egin dut lan.Buru izendatu ninduten, baina batere eznekien kontabilitateaz, ez administrazioaz, ezsalmentaz. Zoria lagun izan nuen bestebehin. Salmenta departamentua osatu nuen,Kontabilitate atala, eta jende ona jarri nuenhaietan, arduradun, nahiz eta neu izan denenburu. Horrela egin nuen, eta gauzak ondoirten ziren. Erretiroa hartu arte hilerrietanegin dut lan. Lehenengo hartan, BorinquenMemorial-en, hogeita bi urte. Orduan, hilerriberria egin gura zutela esanez etorri zitzaizki-dan beste batzuk, eta haiekin joan nintzen.Azkenean, AEBetako konpainia bat etorrizen, erosi zituen Puerto Ricoko hilerriak etahileta-zerbitzu gehienak –zazpi hilerri etahemezortzi hileta-zerbitzu; Espainian erebaditu erosiak–, hots egin zidaten, zazpi hile-rri haietako buru izan nendin, eta haiekinhartu nuen erretiroa.

Euskal etxea ere osatu zenuten San Juanen,Puerto Ricoko hiriburuan.1994an. Lau urte lehenago hasita geundenbilerak, afariak eta zenbait ekitaldi egiten,baina 94an ezagutu gintuen ofizialki EuskoJaurlaritzak. Kultur elkartea ginen, irabaziasmorik gabekoa, Puerto Ricoko erregistroanere izena emanda genuen. Garai hartan hasizen euskal etxeen mugimendua, gura baduzu,eta guk ere bagenekien zertan ari ziren bazte-rretan. Egitura osatu genuen, beraz, eta egitu-ra osatuta, euskal etxeen zerrendan sartzekoeskatu genuen. Onartu ziguten, eta laguntzaeman ziguten. Etxe bat alokatu genuen, egoi-tza izateko, eta zazpi-zortzi urtean ondoiraun genuen euskal etxean. Urtean ekitaldiindartsu bat egiten genuen, aberri egunez.Urte batean, txistulari bi bidali zizkigun Jaur-laritzak, eta benetako festa egin genuen.Beste behin, txalaparta bidali zigun. Festaederrak izan ziren.

Eta gero?Zahartu egin ginen, eta gure seme-alabek,festa haietara etorrita ere, ez zuten eskurikhartzen, horretarako motibaziorik ere ezzuten. Azkenean, zuzendaritza aldatu zen, etaeuskal etxeak indarra galdu zuen.

Hasieran esan dudanez, duela hamazazpi urteezagutu zintudan: Euskal Gizataldeen I. MunduBiltzarra, Gasteizen. Puerto Ricoren ordezkari,

GillermoAizpurua,Habana“1958koabuztuaren 15eanirten ginenSantanderretik.Habanan etaKolonbiakoCartagenangeratu etairailaren 10 edo12an heldu ginenBoliviara, lehenaldiz hegazkinahartuta. Kubanizan ginenberrogeita zortziorduz, Batistakagintzen zuengaraian. Poliziak-eta ikusten ziren.Mugimendua. Giroarraroa, bainaguretzat dena zenberri eta arraroorduan. Telebistaere Habanan ikusigenuen guklehenbiziko aldiz!Eta jai-alai pilotapartidak! Habanagoitik beherakorritu genuenhan hartu gintuenazpeitiar batekin.Gillermo Aizpuruazen. Maleziazesaten zigun:‘Horixe da jineterakalea’… Euskaletxera ere eramangintuen. Oso ondoportatu zengurekin Gillermo”.

Jose Errasti, Javier Arzuaga eta zu zeu. Akaboda hura, eta euskal etxea San Juanekoa.Baina ez da ofizialki desagertu. Nire ondotiketorri zen presidenteak ez zuen araudiakagintzen duena zuzen bete: hileko batzarra,ekitaldiak… Beraren ustez, bazkideek eginbehar zuten lana, ez berak. Baina inork ezzuen ezer egiten, berak ere ez zuen batzarrikdeitzen, ez zuzendaritza-batzorde aldaketa-rik… Badiotsut, hala ere, elkarteen erregis-troan gaude Puerto Ricon berton, irabaziasmorik gabeko elkarte gara, baina alferrikda, ez dago aktibitaterik. Zaharrak hiltzen,gazteek esku hartzen ez… Ez dago segidarik.

AEBetan behin eta berriz eta askotan entzun-da: “Lehenengo belaunaldiko euskaldunak hil-tzean, kito!”.Ez dakit, bada. AEBetan izana naiz, IdahokoBoisen, bertoko Jaialdi festa handian. Hanikusi nuena besterik da. Lehenengo belaunal-diko euskaldunak benetan sentimendu battransmititzen ari direla iruditu zitzaidan.

Ostatu hartu genuen hotelean berton, hangoeuskaldunen umeak ikusi genituen, euskalerara jantzita. Han euskal espiritua ikusi usteizan nuen ondoko belaunaldietan, eta hori ezdela erraz galduko. Geroari begira, bidea ire-kia dutela iruditu zitzaidan, horri segitu bainoez dutela egin behar.

Sekularizatu“Batere heldutasunik gabe hartu genuenapaiz izateko erabakia, bizi guztikoerabakia, askatasunik eta ezaguerarikgabe. Bestalde, halako mundu batean lanegiteko erakutsi ziguten seminarioan eta,aldiz, handik irtenda ikusi genuenabestelako mundua zen, kontatu zigutenmundu hura ez zen erreala. Horrek, guraeta ez, kontraesana ekarri zuen gurebarrura –ez ginen pozik, ez genuen gurebidea garbi ikusten–, eta hor, nork bereerabakia hartu zuen. Jakina, inguruanbeste batzuek ere apaizgoa uztekoerabakia hartzeak lagundu zuen.Helduagoak ginen, erabakiak hartzekobagenituen adina, askatasuna etaezaguera”.


JESUS LASAGA

Eta Puerto Ricon?Puerto Ricon ez da horrelako-rik, euskaldunak han ez dusegidarik. Sasoi batean, aberrieguna ospatzen genuen, etabatzen gintuzten gauzak ziren:teknika, telebista. JaurlaritzakETB ikusi ahal izateko beharzen tresneria jarri zigun euskaletxean. Euskal telebista ikusigura zuenak, euskal etxerajoan beharra zuen derrigorrez. Aldizkariakbidaltzen zizkigun –berandu jasotzen geni-tuen, baina interesgarri iruditzen zitzaizki-

gun era guztietara–, loturakgenituen, alegia. Baina lehenteknikak elkarretaratzen gin-tuen bezala, urrunarazi egingaitu orain: Internet bidez,nork bere etxean ikusi ahal dupilota partida, albisteak, edodena delakoa. Lehen euskaletxera joan beharra genuen;aldiz, orain, etxekotxokoan berton

geratu eta segitzen dugu hemen-go mundua. Euskal etxearenbeharrik ez… n

Balorea“Orain dela urte batzuk, aspaldiko apaiz

lagun batekin egin nuen topo aireportuan. Ber-betan ari ginen, eta berak:–Apaizgoa uzteko balorerik ez nuen izan nik.–Berton segitzeko balorerik ez nuen izan nik.Enpate gaude! –esan nion”.


JESUS LASAGA

AZKEN HITZA


Donostiarekin batera, Poloniako Wroclaw hiria Europako Kultur Hiriburu izango da2016an. Behe Silesia eskualdean, Polonia hego-mendebaldean, 650.000 biztanle inguruditu Wroclawek. 112 zubik lotzen dituzte Odra ibaiko hamabi irlak eta Behe Silesiako

Venezia ezizenez ezaguna da horregatik. Wroclaweko historia kontatzea Europaerdialdearen historia koloretsu eta mingarria kontatzea da, erregimen eta herrialde

ezberdinen menpe, etnia eta kultura anitzen elkargune.

IX. MENDEAN, Slezan tribu eslaviarra OstrówTumski guneko gotorleku batean egonkortuzen. Herria txekiar lurraldeari gehitu zitzaiongero, baina 990. urtera arte ez zen Poloniakolurralde izan, Piast dinastiako Mieszko I.aprintzeak eskuratu zuenean. 1336an Piast

dinastiako azken printzea hil eta SilesiakoDukerria Bohemiakoari gehitu zitzaion.1527an, Luis erregea oinordekorik utzi gabegudan hil ostean, Habsburgotarren Fernandodukea izendatu zuten errege, eta hiria Aus-triako Etxeko agintepera igaro zen. Baina

WroclawekoRynek edoMerkatu plaza,Udaletxea ikustendela.

| JONMIKEL INTSAUSTI |

Testua eta argazkiak

WROCLAW

Elkargunerako hiri

16 ��16 2012KO IRAILAREN 2A

WROCLAW

1741ean, Federiko II.a Handiak Behe Silesiakonkistatu eta prusiarren esku geratu zen.200 urtez, alemaniarren pean egon zen Wro-claw, Breslau izenarekin bataiatua.

Bigarren Mundu Gerran suntsituaNaziak 1933an agintera iritsi zirenean, hirianbizi ziren 20.000 bizilagun poloniarrei (judu-tarrekin batera) alde egiteko gonbitea luzatuzieten “adeitasunez”. Handik seiurtera, Bigarren Mundu Gerrapiztu zen, alemanek Polonia oku-patu zutenean. Breslauri biziki era-gin zion gerrak: Errusiar ArmadaGorria hiriaren ateetara hurbiltzenari zelarik, 1945eko urtarrilaren19an, Gauletier Hankek Breslauosorik ebakuatzeko agindua emanzuen. Jendea trenez edo bestelakogarraiobidez eramateko biderik ezzegoenez, oinez ateratzeko aginduzuen. Garai hartan milioi bat lagun inguru bizizen han, Alemaniatik etorritako errefuxiatuaskorekin batera, eta otsailaren 8rako, dagoe-neko 700.000 lagunek egin zuten ihes. Horie-tako 100.000 inguruk bizia galdu zuen bidean.0 azpitik 16 graduko tenperaturetan, pertso-nak eta animaliak akabatu zituen hotzak.

Hamalau asteko setioaren ondoren, sobie-tarren aurrean amore eman zuten alemania-rrek: Festung Breslau (Breslau Gotorlekua)izan zen Alemaniak utzitako azken hiria,1945eko maiatzaren 6an. Gatazkan, ArmadaGorriko 8.000 bat soldatu hil eta beste 55.000zauritu ziren. Alemanek, gainera, hiriko erai-kin ugari suntsitu zuten joan aurretik, nahizeta prentsa naziak errusiarren bandalismoariegotzi sarraskia. Bigarren Mundu Gerraamaitu zenean, Europan larrien suntsitutakohirietako bat zen Wroclaw.

1945eko uztail-abuztuan, garaileen nahiarijarraiki, Postdameko Konferentzian Poloniaberriaren mugak erabaki eta sartalderantz200 kilometro inguru mugitu zuten. EgunLituania, Bielorrusia eta Ukrainiakoak direnlurrak galdu eta Alemania ekialdekoak zirenlurrak irabazi zituen. Halaxe itzuli zen Bres-lau, Wroclaw izenarekin, poloniarren eskue-tara. Poloniaren zabalera %20 gutxiagotu

zen, eta mugen lekualdatze horreksei milioi lagunen mugimenduaeragin zuen. Gaur egun oraindikere poloniar jatorriko biztanle askobizi da orduan galdutako lur horie-tan.Aldi berean, hirian bizi ziren ale-manen lekualdatzea agindu zutensobietarrek –ofizialki 1947ra arteiraun zuen lekualdatzeak–. Urtebatetik bestera, 160.000 izatetik67.000ra igaro zen kopurua. Eta

alderantziz: 2.000 poloniar egotetik150.000ra pasa ziren. 1945eko abuztu amaie-ran, alemanei hiria borondatez uzteko eska-tzen zieten afixak agertu ziren Wroclawekokaleetan. Britainiarren menpeko lurretarabidali zituzten, 1946ko abenduan britainia-rrek aleman gehiago hartzeari uko egin zio-ten arte. Alemaniarren kontrako indarkeriaeta bortxaketa ekintza ugari egin zituztensobietar soldaduek.

Kultura anitzetako jendeak osatu zuenWroclaweko biztanleria berria, hiria birpopu-latzeko asmoz Lwów-etik (egun UkrainiakoLviv), Wilno-tik (egun Lituaniako Vilnius) etaPoloniako Varsovia eta Poznan ingurutik eto-rri baitziren. %70 birrindurik zuen hiri arro-tza aurkitu zuten. Era berean, Lwóweko uni-bertsitateko irakasle andana hurbildu zen, etalangile kualifikatuen faltak eraginda, langile

1945ean, Breslau oinezebakuatzeko agindua emanzute. 700.000 lagunek eginzuten ihes eta horietako100.000 inguruk bizia galduzuen bidean, hotzakakabatuta

BRESLAU LIBURUTIK HARTUA


WROCLAW

alemaniar trebatuak mantentzen saiatu zenpoloniar patronala. Markatutako arroparekinbereizita, nagusiki jatekoaren truke egitenzuten lan alemanek. Finean, Babeleko dorrea-ren antzekoa zen Wroclaw, gerrak sakabana-tuta familiaren bila etxerako bidean handikigarotzen zen nazionalitate ugarikojendearen bizitoki.

Aldaketen aurrean, PoloniakoGobernuak baino azkarragoerreakzionatu zuen Eliza katoliko-ak. 1945eko abuztuan, Poloniareneta Sobietar Errepublika Sozialis-ten Batasunaren arteko ituna sina-tu baino lau egun lehenago, etaVatikanoaren laguntzaz, Poloniakoprimatu August Hlond kardinalairitsi eta Alemaniako elizjendeari jakinarazizion diozesiaren administrazioa bere gainhartuko zuela. Hilaren amaierarako, KarolMilik apaiza diozesi poloniarraren adminis-tratzaile izendatu zuten.

1949an, agintariek Wroclaw suntsitzekoeraiste prozesu planifikatua jarri zuten inda-

rrean, haren izaera germaniarra ezabatzea-rren. Ofizialki egitasmoa zen bertako adrei-luak biltzea eta berrerabiltzeko asmoz Varso-viara eta beste hainbat hiritako eraikinguneetara igortzea. Baina hondakin horienguztien artean, Wroclaweko biztanle berriek

izaera poloniarra indartzen zuteneliza eta eraikin publikoak berrerai-kitzeari ekin zioten. 1946an sortu-tako Berreraikitze OrokorrarenBulegoa zuten horretarako.

Kultur berpizkundeaGerra osteko garaietan, bizilagu-nen ekimen sutsuz, kultur eskain-tza biziki handitu zen. Benetakopizkundea, dena den, 1960ko

hamarkadan jazo zen, eta modako hiri bihur-tu zen Wroclaw. 1966an ospatu zuten lehenaldiz Wratislavia Cantans jaialdia, gaur egunoraindik ere martxan dena.

Liskarrak, hala ere, ez ziren amaitu. Ale-manen aurka egindako Armia Krajowa HerriArmadaren gisako taldeek agintari komunis-

Ezker eskuin:Rynek plaza,1893an; Odraibaia, atzeanTumski zubiaeta katedraladituela; Katinestatua,sobietarrek tirobanaz hildako22.000 zibil etaofizialenomenez; etatranbia hirikokaleetan.

1949an, agintariekWroclaw suntsitzekoeraiste prozesuplanifikatua jarri zutenindarrean, haren izaeragermaniarra ezabatzearren


WROCLAW

ten jazarpena pairatu zuten, eta judutarrakPoloniako hiri nagusietatik bota zituzten, tar-tean Wroclawetik, 1968an Israelgo Estatuasortzearekin bat. Ondorioz, ordura arte biz-tanleriaren bigarren talde jendetsuena izanarren (20.000 bat lagun), kopuruak izugarriegin zuen behera.

1980an, Solidarność (Elkar-tasuna) sindikatuaren hastape-netan, Wroclaw makro-erregioindartsu baten bihotz bilakatuzen, eta Poloniako gainerakotokietan bezalatsu, tankeek ber-tako kaleak hartu zituzten,1981eko abenduan. Solidar-nośćeko 400 buruzagi atzemanzituzten eta Jaruzelski jeneralakgerra egoera ezarri zuen,1983ko uztailaren 22ra arteiraun zuena.

Elizak erregimen komunistaren aurkakosostengua eman zion herriari, eta buru erlijio-so baten rola baino boteretsuagoa izan zuenJoan Paulo II.a Aita Santuak. 1982ko uztai-lean, esaterako, Wroclaw bisitatu zuen Polo-niara egindako bigarren bisitan eta atari zaba-lean 700.000 entzule gogotsurentzako mezaeman zuen. 1997ko maiatzean bueltatu zenbertara, diskurtso askoz ekumenikoagoarekin.

Gertakari aipagarrienen artean, ezin ahaz-tu 1997ko uztailean Odra ibaiak gainezkaegin zuela. Uholde handia jasan zuen Wrocla-

wek eta unerik larrienetan urak bederatzimetroko garaiera hartu zuen. Ostrów Tumskiuhartea salbatzeko ahaleginak egin ziren,baina hiriaren ia heren bat ur azpian geratuzen eta jendea, etxe barruan inkomunikatu-rik. Jatekoa eta edatekoa helikopteroz banatubehar izan zen.

Wroclaw XXI. mendeanGaur, industria eta ekonomia arloetan eraginhandiena duen hiria da Polonian, Varsoviarenatzetik. Bertan egoitza dute Europako eta

munduko multinazional nagu-siek. Kulturan ere, ez dira gutxiantolatzen dituzten egitasmoak,Aktore Abeslarien Jaialdia,Antzerki Irekiko NazioartekoJaialdia, Katedralaren IrlakoGauak edota NazioartekoMarrazki Hiru Urtekoa lekuko.

Egia da baita ere, ehunkamilaka lagunen lekualdatzeaksortutako zauriek sendatu gabejarraitzen dutela oraindik, eta

hainbat alemaniar arbasoen Breslaukoetxeak berreskuratzen saiatu dela. Baina ira-gan alemaniarra bere egiteko gai izan daWroclaw, izena eta izan indartuz. Miasto spot-kań da hiriaren lema, “Elkargu-nerako hiri”. Behe SilesiakoVeneziaren historiari eta orainarierreparatuta, lema aproposa,dudarik gabe. n

Wroclawi buruzko informazio gehiago jaso nahiizanez gero, erreportaje osatua igo duguwebgunera.

Joan Paulo II.a Aita Santu poloniarra erlijio-agintari bat bainogehiago izan da han. Ezkerrean, Wroclawko argazkia, Joan Paulo II.ahil zenean. Goian, Europar Batasunean sartzearen aldekomanifestazioa, hiriko kaleetan.

Ehunka milaka lagunenlekualdatzeak sortutako zaurieksendatu gabe jarraitzen duteoraindik, eta hainbat alemaniararbasoen Breslauko etxeakberreskuratzen saiatu da


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

20 � 2012KO IRAILAREN 2A

IRITZIAREN LEIHOA

KRISI HAU ulertzen duenik ez dago, dioherritar arruntak politikak ekonomiarierakusten dion menpekotasunari nolabai-teko erantzuna eman nahian. Bada, zen-bait ekonomialari kritikok Europakohegoaldean indarrean dagoen krisia,1992an diru eta ekonomi batasunarenhitzarmena Maastricht-en sinatu osteanaurreikusi egin zuten, era batean edo bes-tean. Ekonomi batasunaren diseinua berada euroguneko herrialdeek ekonomi asal-duren aurrean erantzun politiko efektibo-ak emateko zailtasunen iturburua. Dirubatasunarekin herrialdeek ez dute dirupolitikaren tresna eskuartean EuropakoBanku Zentralak (EBZ) baizik. Hainzuzen, diseinu liberal haren ikurra Euro-pako Banku Zentrala izan zen, boterepolitikoarekiko erakunde “autonomo”gisa egituratu zen eta bere profilak Ale-maniako Bundesbank-ena errepikatuzuen, inflazioaren aurkako borroka hel-buru bakartzat hartuta.

Jakina da Europako estatu periferikoe-tako zorraren finantzazioa oso larria dena.Zor publikoa finantzatzeko edozein esta-tuk –zor publiko erraldoia duen ErresumaBatuak, adibidez– bere banku zentralarieskatzen dio maileguz, mailegu horrenfinantzazio merkea izanik urteen poderiozahitu egiten da (inflazioaren eta errentarenhazkundearen eraginez nagusiki). Eurogu-nean hori zuzenean egiterik ez dago bainabai zeharka eta horrela egin izan duEBZak –Irlanda eta Portugalen zorrarekinduela urte bete– berak baitu dirua muga-gabe jaulkitzeko ahalmena. Zorraren mer-katu horietako eragileak ahalik eta etekinikhandiena ateratzen saiatzen dira maileguzuztearen truke. Haatik, Espainiako zorpublikoaren finantzazioa ikaragarri gares-

titzearen zergatia ez da espekulazioa, ezharritzeko tamainan behintzat hori baitamerkatuetako legea. Espainiako estatukoeta euroguneko gainerako estatuetako zorpublikoen interesen kostua EBZk deter-minatzen du eta bera da gaur egun herriperiferikoetako zor publikoaren gehiegiz-ko finantzazio kostuaren erantzule nagu-sia. Horregatik antzua da defizit publikoa-ren maila behin eta berriz ere mugatzekosaioan tematzea krisialdian bete beteangauden honetan. Zor publikoaren intere-sak –arrisku sari ospetsua alegia– jaistekoausteritate neurriak eta murrizketak eten-gabe bultzatzeak ez du ez hanka ez buru-rik krisia atzean uzteko ahalegin serioaegin nahi bada.

Europako eta, batez ere, Alemaniakofinantza lobby indartsuen gordelekua daEBZ, bere izaera “autonomoa”, zuzenda-ritzaren osaketa –Draghi ikur dela– etaEBko ekonomiaren gidaritza izateahorren isla dira. EBZk ez du EspainiakoEstatuko eta Italiako zor publikoa erostenbertako gobernuak presionatu nahi ditue-lako gizartean oso eztabaidatuak eta berebarne lobbyen interesetarako onuraga-rriak diren neurriak har ditzaten. Egilebatzuk “estatu kolpe liberala” izendatuduten egoerarako agenda ezarri nahi duteoso osorik. Horregatik, EBZk finantzaerakunde pribatuei bilioi bat euroko mai-leguak bideratu dizkie –%1eko interestasarekin– inolako baldintzarik ezarri gabeeta, aldiz, zor publikoa erosteko austerita-te neurri gogorrak betetzera behartzenditu estatuak. Bundesbank-ek babestenduen muturreko austeritateak finantza etahigiezinen burbuilek eragindako suntsike-ta irtenbiderik gabeko maila ikaragarriraekarri du: hark eragindako langabezia,defizita eta finantza arazoak biderkatuegin ditu bi urteren buruan eurogunekoherrialde periferikoetan. Espainiako Esta-tuaren eta Italiaren erreskateek egoeralarriagotu egingo dute. Hasieran errazkudea zitekeen krisia meha-txua da gaur egun euroarentzatberarentzat. EBZk du epelaburreko giltza, hori ulertzekogauza bagara bederen. n

Europako Banku Zentrala:krisiaren giltza bere eskuD

AN

IB

LAN

CO

Espainiako estatuko eta euroguneko gainerakoestatuetako zor publikoen interesen kostuaEBZk determinatzen du eta bera da gaur egunherri periferikoetako zor publikoaren gehiegizkofinantzazio kostuaren erantzule nagusia

MikelZurbano�

EKONOMILAR IA


IRITZIAREN LEIHOA

EGIA DA, errendimendua hobe-tze aldera kirolari batzuek odo-lean ozonoa injektatzen dute,halere, horrek ez die inolakoekarpen milagrosorik egiten,ikerketek diotenez. Egia da ere,kirolariak zigorra jaso dezakeelaozonoa injektatzeagatik, baina ezjustu gorputzean produktua sartuduelako, odola atera eta berrizinjektatu duelako baizik. Alegia,ozonoa berez ez da produktudopatzailea, odol auto-transfu-sioa legez kanpoko ekintza da.

Poliziak Di Gregorio txirrin-dularia atxilotu zuen Tourrean.Ozonoa injektatu zuen odolean,lurra erradiazio-ultramoreetatikbabesten duen gas ezaguna.Odola atera, ozonoarekin nahas-tu eta berriro barrura. Erraza.Detektatzeko baina, oso zaila,efektuak berehala desagertzenbaitira. “EPOa injektatzen duenjendeak gauza bera bilatzen du,globulu gorrien kopurua handi-tuz, efektuak bizpahiru hilabeteradesagertzen dira ordea”, zioenBartzelonako dopinaren aurkakolaborategiko Jordi Segura zuzen-dariak La Vanguardian. Honenhitzetan, ozonoa (O3) oxigeno(O2) bilakatzen da eta biderka-tzen da odolean, muskuluak hobeoxigenatzen lagunduz. Ozonoakez du globulu gorrien kopuruahanditzen, halere. Segurak dioozonoa detektatzeko teknikak ezdaudela perfekzionaturik etakirolaria harrapatzeko beharrez-koa dela “zeharkako bide bat”egotea (txibatazo bat). Di Grego-rio naturopata batek salatu zuen.2008an medikuntzaren jarduerailegalagatik kondenatu zutenberak aitortu zuen lau ziklistariegin zizkiela odol transfusioak.

Moises Garcia ikertzaileakozonoa injektatzea alferrikakoa

dela dio: “Kirolari batzuk dopa-tzea ulertzen dut, baina ezertara-ko balio ez duen sasiterapia era-biltzea... Ozonoterapiak ez duezertarako balio eta arriskutsuada ozonoaren botere oxidatzai-leak globulu gorriak kaltetzendituelako”. Di Gregoriori ozo-noa injektatzeak soilik balio izandio Tourretik kanporatua izateko.

Jackes Dallet fiskalak “ez garaproduktu dopatzaile batez ari,metodo dopatzaileez baizik”esan du. Argi du ozonoak ezduela dopatzen, auto-transfusioa“metodo dopatzaile” gisa defini-tu du, Garciak azpimarratu due-nez. “Ozonoa administratu zionnaturopata, kirolari bati debeka-tutako sustantzia emateagatiketa medikuntzaren jarduera ile-galagatik akusatuko dute”, dioikertzaileak: “Ozonoa adminis-tratzea ez da medikuntza, tonta-keria arriskutsua baizik”.

La Vanguardiarentzat ere badumezua, “burugabekeria” haudopinaren jainko berri gisa aur-keztu baitu: “Ez da harritzekoaezin daitekeela detektatu esatea,ez baitu ezer egiten. Albisteaklortu du jendeari sinestarazteabenetan funtzionatzen duela. Ezdut ulertzen ordea, AMAk(Dopinaren aurkako Nazioarte-ko Agentziak) zergatik galtzendituen denbora eta dirua mese-derik egiten ez duen zerbaitdetektatzen. Gai dopatzaileenartean sartuko al dituzte ereBach loreak?”.

Baliteke ezertarako balio ez iza-tea, baina hedabideek-eta zein tra-tamendu ematen dioten ikusita, ezlitzateke harritzekoageroz eta jende gehia-gok ozonoa injekta-tzea kirol errendi-mendua hobetzeko. n

Ozonoa benetan dopin?

Jon Torner� ARGIA .COM-EKO ERREDAKTOREA

Eta urriak hogeita bataizango da azkeneanjustu hogeiaren biharamunez,urtebete joan deneanDiferentzia gutxi Dallasen,edo Ajuria Eneanorduan bezain urruti eta,Madrilerako trenean.

Buruz buruko bi hautagaiekeurekin poz hainbat nekepatrikak hustu xamarrak etalana berriz galtza beteelkar jan ordez elkarlan dosibana, nahiz ez egon merkebotika hori Euskal Herrianbitan ordaindu liteke.

Iraila eta urria betioso elkarren gertukoneurri gabeko estutualdiaudara pasa ordukogainera etor dakigukeenazez ote gara lehertuko...Uff! Donostian behintzat ez gaituzenenak harrapatuko. n

Hauteskundeeijarriak

Jexux MariIrazu

�

BERTSO BERRIAKD

AN

IB

LAN

CO

DA

NI

BLA

NC

O

Doinua: Esplikatzera noa kontuak.

BOST URTEZ belarriak urratzen zizkigungobernu umparraren zarata apaldu damaiatzetik hona. Lehendakari aldaketariesker. Hargatik presidente berriak aldarri-katu normaltasunak ez ditu arazoak orokonpontzen, baina rom delakoak kanpo-ratzen dira manu militari gehiegizko lai-dorik gabe. Ez da erraza rom izatea etagainera irainak ahoak eman ahala jasatea.Hura bederen bukatu da.

Baionako bestak halaber isilkiago iragandira, hemen ere dezibel kopurua mendratudela. Festaire gutxiago ibili da, mozkor etaoldarroi, ghettoko karriketan. Goiz naba-

rretako goitikin, izerdi, esperma eta pixaurrinak ordea sudurrak ziztatzen zizkigunlanerako tenorean. Berezilariek hiria tinkatuzuen lasaitasun bitxia azpimarratu zuten,izuaren mugetan. Hori bederen bukatu da.

Udako ekonomia aztertzen dabiltzanekazkenik, lumatzekoak diren turisten zen-baki eta erostahalarekiko iunfen dezibelneurriak behera egin duela salatzen dute.Jendartea pobretzen doalaonartu nahi ez eta aro txarra-ren bizkar jartzen dute kontsu-moaren etendura. Hau bede-ren bukatu da. n

OTSAILAREN 21EAN aurpegia estalita zuten bost neskaEliza Ortodoxo batean sartu ziren Andre Mariaripunk doinuz Putin boteretik bidaltzeko eskatzeko.Hori dela eta, ustezko hiru taldekide atxilotu eta biurteko kartzela zigorra ezarri diete Errusian. Hori daazken hilabeteetan hain famatu egin diren Pussy Rio-ten kasua. Tamalez, emakume erru-siar hauek azken egikari honek eginditu hain famatu eta haien ingurukohainbat elkarrizketa, erreportaje etanotizia irakurri eta ikusi ahal izan ditu-gu. Ez hori bakarrik, sare sozialakPussy Rioten askatasuna eskatzenduten hainbat ekimen, argazki etaaldarriz ere bete dira. Bueno, etaMadonna eta Red Hot Chili Pepperseta Kasparov eta Amnistia Interna-zionala... ere alde izan dituzte.

Nik taldea lehenago ere ezagutzennuen, beste hainbat ekintza egin baiti-tuzte azken honez gain. Ezagutzennituen hasieratik oso argi utzi dutela-ko haien talde izaera feminista, ezagutzen nituen haiendiskurtso antipatriarkala Errusian bizi duten egoerasozio-politikoari lotu eta erresistentzia mezu oso inte-resgarria helarazten zutelako, ezagutzen nituen femi-nistok historikoki egin dugun bezala, mezu hori zabal-tzeko oso modu sortzailea erabili izan dutelako.

Eta deitu iezadazue mesfidati, halaxe izango bai-naiz, baina nik ezagutzen nituen Pussy Riot horiek,

hain feminista erradikal eta punki izanda, izugarriharritu nau jaso duten eta jasotzen ari diren babesak.Esan nahi dut, arraroa dela egun, edozein feministekhorrelako babes anitz eta aho betekoak jasotzea.Noski, nire harridurak badu azalpen bat. Esan nahidut, segituan konturatu nintzela, oso notizia gutxitan

azaltzen zela haien feminista identita-tea. Segituan aldatu zutela “feminis-ta” hitza “talde femeninoa”gatik, edoRiot Grrrl inspirazioko talde punkfeminista, Putinen aurkako punktalde sinple batengatik.

Eta orduan ikusten ditut halakobabes argumentu neutralak, adieraz-pen askatasuna dela, laikotasun esku-bidea dela, eliza eta boterearen artekoharremana kritikatzea, Putinen gober-nuaren mendekua salatzea... Eta eznago prest, zeren Pussy Riot zerbaitbada, talde feminista bat da, eta aregehiago, Pussy Riot osatzen dutenkideak emakumezkoak dira, eta ez

dugu ahaztu behar emakumeok espazio publikoa har-tzen dugunean eta propioki gure feminitatearenak ezdiren jarrerak hartzen ditugunean zigorra bikoiztu egi-ten dela.

Beraz, Pussy Rioten askatasuna eska-tzen dugun horietan noren eta zeren aska-tasuna eskatzen ari garen argi izan deza-gun, besterik ez. n


IRITZIAREN LEIHOA

Pussy Riot askatu!

Kattalin MinerTABERNA ZULOKO BLOGAR IA �

Deitu iezadazuemesfidati, halaxeizango bainaiz, bainanik ezagutzen nituenPussy Riot horiek,hain feministaerradikal eta punkiizanda, izugarriharritu nau jasoduten eta jasotzenari diren babesak

Itxaro Borda�

I DAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Dezibel


ERDIKO KAIERA

Martutene giro burgeseko nobela da. Badirudigainbeheran dagoen mundu bat irudikatu nahiizan duzula…Pertsonaia burgesak eta euskaldunak dira bai,familia abertzaleetakoak eta batzuk baserriagertu dutenak, gainera. Alegia, burgesiaberria. Eta nik uste euskarak irabazi duelaburgesia hori edo alderantziz, burgesiakonartu duela euskara.

Eta dekadentea… Martutenen kokatzea,auzo dekadente batean… Bai, sentitzen duthori Donostian. Nire adinean, zahartzaroan,edozein zoko garai batean politagoa zela, gar-biagoa, aberatsagoa… Horrek ez du esannahi lehengoa gehiago maite dudanik,Donostia ari da lortzen Gipuzkoako hiribu-rua izatea, sekula izan ez dena: probintziatikaparte bizi izan da, hain diferentea izan daBarojak maite ez zuen Donostia hura...udako hiriburu bat. Nahiz eta euskal burgesliberal intelektual ia bakarrak Donostiakeman dituen, Barojaren aita esaterako.

Alde batetik gehiago maite dut Donostiahau, pixka bat hondatu eta zahartu zaiguna;baina egia da, era berean, badudala nostalgiabat edadearekin batera datorrena. Eta behar-bada hori transmititu dut pertsonaiaren batnire edadekoa den neurrian eta neurri bateannire alter egoa ere bai.

Pertsonaia askok errealitatean isla dute. Nahita?Bai, kasuren batean nabarmen. Jaso ditudanhistorien maileguak ere egin ditut. Irudimenhutsa psikotikoek bakarrik dute ia; ni ez naizpsikotikoa, jainkoari esker neurotikoa baka-rrik naiz, eta neurotikook beti gaude erreali-tateari itsatsita. Sortzen dudan guztia dagoerrealitateari itsatsita. Pertsonaia horiek neu-

Etxe dotore bat, higatutako harremanak eta halako lasaitasun estu bat giroan. Donostia. Martutene. Ramon Saizarbitoriaren azken nobela da jarraian datorren

elkarrizketako gai nagusia. Hariari tiraka ordea, idazleak beste hainbat gairi buruz dauzkan iritziak azaldu dizkigu.

RAMON SAIZARBITORIA

«Nobelagilea gupidagabea da,makurra, gaiztoa, zikina»

| GORKA BEREZIARTUA |

Argazkiak: Dani Blanco

� 2012KO IRAILAREN 2A24 � 2012KO IRAILAREN 2A

ERDIKO KAIERA - RAMON SAIZARBITORIA

retik ez dutena neure ingurukoengandik dute,dudarik gabe. Jaime Zabaleta adibidez [nobe-lan bizkartzainekin ibiltzera behartua dagoenpolitikaria], jende askok ezagutzen duen per-tsonaia da, nahiz eta ez dudan erretratu bategin nahi izan ezta karikatura bat ere.

Bada problema bat, irakurleek pertsonaiakmodu literalegian hartzea.Hori da nobelagile baten inguruan bizitzea-ren arriskua, nobelagilea gupidagabea delaesango nuke, baita makurra, gaiztoa eta ziki-na ere. Beharbada ni ez naizelako bene-bene-tako nobelagilea, zalantza etikoak izan ohiditut eta hemen ere izan ditut pare bat, zilegial zen hori egitea. Frischek asko ukitzen duengaia da, Martutenen aipatzen da Montauketikhartutako zati bat: emazteak idazleari exiji-tzen dio “ez nazazu erabili zure literaturara-ko”. Eta erretratua egiteko erabiliko balitz,gaitzerdi. Baina nobelagileak egiten duena daukitu, bihurritu… beste gauza bat. Eta horiguztia, bere nobelaren izenean.

Juliak Martini hori leporatzen dio. Ez zaio gus-tatzen haren liburuetan agertzea.Bai, eta era berean Harrik nahiko luke agertu.Batzuei pentsatzen dut gustatuko litzaiekeela;Juliak dio, segun eta nork erabiltzen duennahiago duela. Proustek erabiltzea edoRamon Saizarbitoriak, pentsatzen dut ez delagauza bera izango pertsonaia bihurtu dutenpertsona horrentzat.

Nork deskribatzen dituen, asko aldatzen da ira-kurleak pertsonaiei buruz duen irudia; norbai-tenganako enpatia eragin ondoren, haren ikus-pegi negatiboa eskaini duzu maiz.

Tranparen bat ere egin dut. Asko interesatzenzitzaidan idazlea, Martin, neure buruaz hitzegiteko bidea ematen zidan neurrian. Bainahori eragozteko Juliaren bidez ikusten daMartin, nahiz eta zailagoa egingo zitzaidalapentsatu nuen, emakumea izanda –gero ikusidut ezetz, azken finean emakume batenbarruan sartzea edo gizon baten barruan…barkatuko didate irakurle batzuk, baina irudi-tzen zait ez dela horren diferentea–. Gehiagokomeni zitzaidan Martin emakumearen ikus-pegitik.

Pertsonaia gehienak dira onak edo gizajo-ak, ahal dutena egiten dute, baina beharbadaJulia gupidagabea da batzuetan. Harri ereJuliaren begietatik ikusten da; batzuetan baitaMartinen begietatik ere, nahiz eta Juliarenahotsetik pasatzen den. Juliak esaten digu zerpentsatzen duen Martinek Harriz, bainabeste ikuspuntu bat da, zera diferente bateman dezakeena.

Ahalegindu naiz narratzaile orojakile horisartu gabe idazten, oso antipatikoa egitenzait, ez dakit zergatik, aurreiritzi bat da, ezindut horrekin. Lehen pertsona ere saihestendut, errazegia ote den edo… Pertsonaia beraalderdi guztietatik narratzeko aukera ematenduen narratzaile orojakile hori sartu gabe,ahalegindu naiz bi ikuspuntu eskaintzen,nahiz eta batzuetan ez diren bi ikuspuntugarbi izatera iritsi, pertsonaia batetik pasatzendirenez.

Elkarrizketa gehienak zehar estiloan emandituzu. Lagundu al dizu horrek aipatu duzunkontatzeko modu horretan?Hori ere oso maitea dut, nahiz eta badakidanelkarrizketak zuzenean jartzeak irakurleariasko laguntzen diola. Jendeak maite dituelairuditzen zait, baina nik ez. Narratzaile oroja-kilea bezala, oso artifiziala iruditzen zait,gutxitan jaso daiteke dialogo bat ondo moduzuzenean. Eta horren atzetik jartzen denean“…–esan zuen, zigarro bat piztearekin bate-ra”, ez zait batere gustatzen. Gainera, zehar-estiloak laguntzen du hizkuntzen arazoa gain-ditzen, gure diglosiarena, askotan faltsuagertatzen baita irakurlearentzat zenbait elka-rrizketa euskaraz irakurtzea. Nahiz eta hiz-kuntza diferenteak gehiegi erabiltzen ditudanbeharbada, elkarrizketak zuzen emateak natu-ralismo bati eutsiz eskatuko luke dena jato-rrizko hizkuntzan egitea; edo modu ez naturalbatean. Adibidez, Guardia Zibil bat ateratzendenean edo… egoera askotan. Badakizu:“Tipo horrek euskaraz ez du pegatzen”.

Horretaz eztabaida oso interesgarria egonzen Mariasun Landak idatzitako Festa aldame-neko gelan liburuarekin, nahiko nuke hura ber-piztu [Koldo Izagirrek Bazka.info webgu-

“Jaso ditudanhistorienmaileguak ere eginditut. Irudimenhutsa psikotikoekbakarrik dute ia; niez naiz psikotikoa,jainkoari eskerneurotikoa bakarriknaiz, etaneurotikook betigaude errealitateariitsatsita”.

nean idatzitako Le train express Durkheim-Cas-tejón artikuluaren harira sortu zen eztabaidazari da]. Esaten zen kanpoko nobelak, Ingala-terran edo AEBetan gertatutakoak itzultzendirela euskarara eta naturaltasunez irakurtzenditugula. Eta egia da. Baina gure errealitateankokatuta ez da berdin: entzun dezakezu siouxbat bakero batekin euskaraz –nahiz eta tele-bistan aurreneko aldietan arraroa egitenzitzaigun; orain ez, ohitura kontua da–, bainamomentuko irakurleari ere erantzun behardiozu. Eta irakurlea ohituta ez baldin badago,hitz berriekin bezala da. Hor, izan ere, osoausarta baita Koldo Izagirre. Nik gehiagobegiratzen diot ulerkortasunari. Koldok esa-ten du: “Ohituko dira”. Baina bitartean, ezdute ulertzen. Tira, ba arazo horiek gainditze-ko zehar estiloak laguntzen du. Baina ez dahizkuntzagatik bakarrik…

… pertsonaiak eraikitzen erelaguntzen du, ezta?Bai, batek esaten duena zerga-tik esaten duen, dituen zalan-tzak eta abar, hobeto islatzendira.

Nobelan bi bikote agertzen diraeta tartean Lynn. Zein aukeranarratibo eskaini dizkizu pertso-naia atzerritar bat sartzeak?Kanpotar batekin arazo gutxiago daukaguhitz egiteko, hainbat arrazoirengatik. Geureerrealitatearen ikuspegi maitekorragoa ema-ten saiatzen gara. Gutxiago inporta zaigujasoko duena, gure intimitateaz hitz egitea ereerrazagoa da, pentsatzen baituzu maleta har-tuko duela, bere herrira joango dela eta ezduzuela berriro elkar ikusiko. Lynnek zenbaitgauza era sinple batean agertzeko bidea ema-ten zidan, kanpotar batek ulertzeko moduan.Guk geuk askotan ez ditugu maila horretanplanteatzen errazegia iruditzen zaigulako. Etaez, iruditzen zait gauza batzuetan hobe dela

esan duguna ahaztu eta oinarritik hastea ezta-baidatzen, gauza sinpleenak ea argi ditugun.

Max Frisch aipatzen da askotan liburuan bainainpresioa dut idazkerak ez duela haren antzhandirik. Lakonikoagoa ez al da hura?Frischen bidea jarraitu baino traizionatu egindut, egia da. Berak hain maisuki egiten duhori… Kontatu izan duenez, idazteak bainolan handiagoa ematen zion idatzitakoa garbi-tzeak.

Garan Joxean Agirrek egin zizun elkarrizketanesan zenuen zure betiko estiloarekin leial iza-ten saiatu zinela, baina gauza berriekin eresaiatu zarela dirudi: esaldi luzeak, menpekoperpausak...Esango nuke gero eta libreagoa naizela, geroeta gutxiago inporta zaidala zer esango duten.Tira, esango balute “Martutene, a zer kaka

zaharra!” sentituko nuke, bainani konformatzen naiz jendeakesatearekin “tipoa ahaleginduda”. Horrek askatasuna ematendidala uste dut. Eta edadeak erebai: nire adinekoak kalean ikus-tea besterik ez dago, gizonakgaltza motzetan eta biserarekin;emakumeak bikinian… Nigauza batzuetan gero eta lotsa-tiagoa naiz, jende aurrean hitz

egiteko edo fisikoki –nik jada ez dut hondar-tzan bainurik hartzen–, baina ez ordea bestezenbaitetan. Idazteko ez.

Lynn zer da, Lolita helduxeago bat?Lynn sinplea da, AEBetako arazoez ez duhitz egiten, ez da kexu. Oso zentratuta dagogure gauzetan. Alde horretatik nahiko unidi-mentsionala dela esango nuke, ez baitzitzai-dan interesatzen beste alderdi batzuetan sar-tzea. Pertsonaia aberatsegia egiteak gauzakkonplikatu egiten zizkidan eta hor utzi nuen,minimo batean.


RAMON SAIZARBITORIA - ERDIKO KAIERA

“Zehar estiloak laguntzen dugure diglosiaren arazoagainditzen, askotan faltsuagertatzen baita irakurlearentzatzenbait elkarrizketa euskarazirakurtzea”


ERDIKO KAIERA - RAMON SAIZARBITORIA

Gainontzeko pertsonaien kontrapuntu gisa,beharbada?Ez dakit. Badirudi hemengo pertsonaiei ezzaiela Estatu Batuetakoa gehiegi inporta etaegia da badaukagula hortik zer edo zer: gurearazoei garrantzi handia ematekoak gara, iru-ditzen zaigu mundu guztiak jakin behar duelahorretaz.

Hiriaren eta herriaren arteko tentsioa ereantzeman daiteke. Otzetakoek askoz segurua-go dirudite euren mundu ikuskeraz, hiria dazalantzaren esparrua.Topikotik eta karikaturatik badu, kontzientenaiz horretaz, baina zaila da hortik ihes egi-tea. Eta interesatzen zaizkidan pertsonaiakMartutenekoak dira. Bestemaila batean Otzetakoak Lynnbezalakoak dira, Martuteneko-ak perturbatzeko edo hobetoikusteko erabili ditut. Aldehorretatik autokritika egingonuke. Bai, egia da, era sinpleantratatu ditudala Otzetakoak etaez naizela ahalegindu haiekatsegin bihurtzen. Baina ustedut erretratuak egiari ere eran-tzuten diola: sentitzen dut, baina naturalagoaegiten zait zenbait arazori buruz norbereburuari galderak egitea hirian, baserrianbaino.

Era berean, badago mendeku bat-edo,hiritarra naizen neurrian, eta donostiarra.Nire aiton-amonak ez ziren donostiarrak etaez dut barkamenik eskatu behar, baina dema-gun donostiarrak zirela: barkamena eskatukonuke, barre egiten zutelako probintziatikzetorren jendeaz erdaraz gaizki hitz egitenzutelako; eta neskame edo inude bezala edu-kitzen zituztelako. Baina hori esanda, onartubeharra ez-dakit-zer herritakoazarelako perfektuagoa zarelaeta bertakoa izateagatik ñoñoa-goa… Antipatikoa iruditzenzait. Eta beste hainbat gauza:lekuan lekuko euskara aldarri-katzea berriro, berriz euskara-ren batasuna kuestionatzea… Ez zaizkit sin-patikoak egiten. Beraz badago alde horretatikgaiztakeria. Gauza gehiago ere badaude, kul-tura adibidez: euskarak eta euskaldunokdauzkagun zailtasunak nekazal-zeratik aldeegiteko. Eta belaunaldi batek lortzen dueneanpixka bat gainditzea, atzetik dator hurrengoaberriz ere aldarrikatuz.

Eta jarrera batzuk ulertzen ditudan arren,uste dut gainditu behar ditugula. Datorkigunmundua ez da Otzetakoa, hori oso txiki geldi-tuko da. Uste dut salbazioa Bilbon dagoela:Bilbon salbatuko gara, edo ez gara salbatuko.

Bilbon? Donostian ez?Tira, handiagoa delako. Barka bezate donos-tiarrek.

Zure irudia Donostiarekin asko lotzen delakogaldetu dizut.Ba hain zuzen ere neu naiz Donostiaren kriti-korik handiena. Donostiarrak ez ditut sopor-tatzen [barre egin du]. Zenbakietan gure hiriaBilbo da, batez ere.

Badirudi “dena” amaitu den momentuan argi-taratu dela liburua: ETAren amaiera, ziklo eko-nomikoarena… Irudipena dut zerbaiten bezperan gaudela etaez garela enteratzen. Edozer gauza gerta dai-

teke eta hemen gaude JokoOlinpikoekin [uztail amaieranegin zen elkarrizketa], laster ligadatorrela... Nire gaztetako gal-deretako bat da zer sentitzenote zuen jendeak 1936ko uztai-laren 17an, Donostian adibidez.Gerra bezperan tranbia gidariabere lanera joan al zen normal?Baserritara azokara normal? Ezal zuten ezer nabari?

Literaturara ekarriz, konturatzen naiz betigaizki eraman dudala idaztearena, nire inguruprofesionalean ez didala lagundu pertsonaserio bezala agertzen. Nobelak idaztea geroeta hobeto kontsideratua dago sozialki, nobe-lagile batzuk famatuak eta batez ere dirudu-nak egin diren neurrian, baina gainontzeanidaztea ez zen gauza serio gisa kontsideratzeneta neronek ere, euskarari lotzen nion neu-rrian derrigortu dut neure burua idaztekojoera ikuspegi horretatik kontsideratzera.

Baina esango nuke bizitza erdia pasa dudalapentsatzen jende serioa zegoela gauza garrantzi-

tsuez arduratzen: industria gizo-nak, ekonomialariak, politika-riak… Eta gero gu, literaturakkezkatzen gaituenak; eta asko gai-nera. Egunean ordu asko pasa-tzen ditugunak eszena bateanpentsatzen. Eta derrepente kon-

turatzen zara lan horretan askoz serioagoa izannaizela jende hau beren lanean baino. Eta has-ten zara ikusten argazkietan nola dauden barrezbiltzen direnean; eta Nazioarteko Diru Funtse-ko tipo hau ipurdi guztien atzetik… Satrapabatzuk dira. Zoro asko dago jende horrenartean eta gure gauza garrantzitsuak klasehorretako jendearen esku utzi ditugu.

Gerra aipatu duzunez, nobelan agertzen dengaia da, itzalpean bada ere.36koaz ez dakit noiz likidatuko ditugun kon-tuak. Euskal Herrian tira, iruditzen zait hobe-

“Nire gaztetako galderetako batda zer sentitzen ote zuenjendeak 1936ko uztailaren 17an.Gerra bezperan tranbia gidarialanera joan al zen normal? Ez alzuen ezer nabari?”

“Kontsentsua etor litekeliteraturaren bidetik, batez ereliteratura egiatia bada”


RAMON SAIZARBITORIA - ERDIKO KAIERA

to daukagula Espainianbaino. Hura oso grabea da,oraindik ez dute gerrarenbertsio bat emateko –tira,Frantzian ere Hollandekorain onartu du II. MunduGerrako kolaborazionismo-aren kapitulua–. Oso gaiinportantea da eta sintomatxarra iruditzen zait jendeariharrigarria gertatzea, edadebat duten pertsonentzat eregai inportantea izatea; egun-go joera asko 36ko Gerrarenikuspuntutik ulertzen baitira.Eta beste batzuk aurrekogerretatik, karlistadetatik.

Nire inguruan ikusi dutjendeak izan duen norabidealdaketa: garaileen familietanjaiotako batzuek kontzientziatxarra izan zuten eta jarrerabatzuk hartzera eramanzituen horrek; gero batzukaitaren etxera egin dutebidaia. Kezkagarria iruditzenzait eta neurri batean gertatzen da ez garelakoegiten ari Gerra Zibilaren interpretazio ona.Oraindik “alde bietan izan ziren bidegabeke-riak” edo “gaiztoak ez ziren hain gaiztoakizan” bezalako esaldietan gaude.

Erdibidean.Bai, eta onartuta ere leku guztietan daudelaonak eta txarrak –nik onartzen dut egon zite-keela falangista gizajo bat, ona; eta egin litekehorren nobela–, talde bezala zer egin zutenbegiratu beharko litzatekeela uste dut. Esfor-tzua egin beharko genuke historia adosten,hemendik urte batzuetara umeek bertsioantzekoa jaso dezaten, gutxi gorabehera. His-toria kontsentsuatu bat. Zaila egiten zait nirebelaunaldiko askok garen bezalakoak garelaonartzeko daukaten zailtasuna, ezin dut uler-tu. Gure egoera berezia izan da eta iruditzenzait mundu guztiak nahi duela bere burualeku goren eta nobleenean kokatu.

Pertsonaiek gainean daramaten zametako baterlijio katolikoarena dela dirudi. Moraletikaskatu ezina.Ni neu nahiko izututa bizi izan nintzen erlijiokatolikoarengatik eta hori ez diot barkatzen.Ez dakit zein zoriontasun maila espero neza-keen bizitzan baina esango nuke erlijio katoli-koak kendu didala ehuneko inportante bat.Gazteek ez dakite zertaz libratu diren, jakinbeharko lukete. Ez dut sekula idatzi esperien-tzia hori, fraileekin-eta izandakoa. Orain frai-le ez diren batzuek, jarrera aurrerakoietan

daudenak gainera, sotanadu-nak zirenean egiten zituzteneraso fisikoak-eta…

Belaunaldi batzuk asko mar-katu zituen horrek.Ez sinestekoa zen. Brome-tan esan ohi dut, baina nik14 urte nituenerako boxeo-lari profesional batek jaso-tzen ez dituenak jasoaknituen. Eta ez hori bakarrik:sexuaren aurreko jarrera,infernuaren beldurra… Zeeszenfikazioak… Garizu-mak zer ziren, sentsibilitatepixka bat zuen mutiko edoneskato batentzat Kristohaiek zapi ubel haiekin esta-liak… Kuriosoa da, jendeaskori orain ez zaio hain gra-bea iruditzen. Ez zaio emanbeharko litzaiokeen garran-tzia ematen kontu horri,horregatik nik aipatzen dutahal dudan guztietan, nahiz

eta ez diodan inoiz ere eman horri bakarrikliburu bat. Ez dakit zergatik, beharbada trau-marengatik.

Juan Luis Zabalak Berrian egin zizun elkarriz-ketan esan zenuen: “Luma hartzen duenakjakin behar du baretzen eta zentzuz jokatzen”. Ados nago esan nuen horrekin eta ez nagoados, segun. Norberak nahi duena idatzibehar du askatasun osoarekin, hori da lehen-biziko gauza. Baina jende askok probokatze-ko idazten du eta nik uste dut lan pedagogi-koa egin behar dela, idazle batek ezin duelahori ahaztu. Egia da neronek ere fraileez lanpedagogiko bat egingo ote nukeen ala lanprobokatzaile bat ez daukadala argi. Bainabatez ere prentsan artikuluak idazten dituenjendeak neurtu beharko luke hori.

Literatura izan daiteke kontsentsuaren espa-rrua?Kontsentsua etor liteke literaturaren bidetik,batez ere literatura egiatia baldin bada. Bainaba al da literatura egiatia? Iruditzen zait gene-roen moda honekin, eta gure kasuan EuskalHerriko indarkeria genero bihurtu da neurribatean, literatura ez dela egiatia. Idazle batekgai bat hartzen duenean modan dagoelako,niri ez zait sintoma ona iruditzen. Esangonuke ari dela produzitzen litera-tura bat, gaztelaniaz bereziki,hemengo arazoa baliatzen aritudena, arazoa bera aztertu etaagertzen baino gehiago. n

RamonSaizarbitoriakontent dagoMartutenek orainarte izan duenharrerarekin.Argitaratu direnkritikek liburuaerrespetatu dutelauste du etadagoeneko hasi daberriz idazten.“Ezertarako ez” dio,“edozer gauza,baina igarri diotbehar dudalaidaztea besteezertan ezpentsatzeko”.


ERDIKO KAIERA

ERTZ UGARI du Francisco Escuderoren figu-rak. Donostiako Kontserbatorioko zuzendarieta katedratikoarena. Konposizioan, harmo-nian edota pedagogia mailan bide ezezagunakurratu zituen ikerlariarena. Gure hizkuntzakmusikaltasun aparta duela nabarmendu zueneuskaltzale eta abertzalearena. Noski, sortzai-learena, eskola sortu nahi izan zuen musikariberritzailearena. Haren hitzak erabilita, ezzelako “do re mi fa sol” egitera mugatu.

Hizkera propioa sortzea izan zuen betihelburu. Haren seme Francisco Maria Escu-derok urteurreneko ekimenen batean gogo-ratu duenez, kezka berezia erakutsi zuen zen-tzu horretan. Bere obrek “Escuderokutsurik” ba ote zuten galdetzen omen ziensarritan konfiantzazkoei; zerabilkien lengoaiaberea ote zuen.

Bere obra esanguratsuenek folklorea etatradizioa izan zuten oinarri eta abiapuntua.Alabaina, Usandizagak edota Guridik berakbaino urrunago jo zuen ausarki. “Herri kan-

tek sortzeko balio didate, ez harmonizatze-ko”, argitu zuen inoiz.

Ez zituen forma musikal laburrak gutxies-ten, baina eskema handietara jotzen zuenkasik erremediorik gabe. Esan nahi bata, ora-toriora, baletera, kantatara edo operara.

1987an, maisuak bere ordura arteko ekarpe-naren errepasoa egin zuen ARGIAn. Gozo gabeageri zen garai hartan. Etsita, ingurune hurbi-lean babes eza sumatu zuelako. Eta zapuztuta,Euskadiko Orkestrak zeraman politikagatik;bertako obrak atzerrira zabaldu beharrean,Beethoven, Mozart eta beste konpositoresobera ezagunen obrak hobesten zituztelako.1990eko hamarraldian atera zuen arantza, bes-teak beste Donostiako Zilarrezko Domina etaZarauzko Urrezkoa jaso zituenean.

Horra Escuderok berak hedabide honiemandako azalpenak, bere zenbait obraz.

� Dantzari baten ametsa (1945), baleta.“Dantzari baten ametsa, Itziar, Fantasia geosin-fonikoa… Horiek pittin bat txikiak dira nireerrepertorioan. Ez dira horren txikiak, bainatxikiak dira. Barkatzen ez dudana da guremusikaldirik garrantzitsuenetan Hileta bezala-ko obrarik ez jartzea, gure musikaren zabal-kundeari mesede kaskarra egitea da”.

� Hileta (1952), oratorioa.“Euskararen ghettoa puskatu zuen, XabierLizardiren Bihotzean min dut dela medio.Lehenengo aldia zen frankismora ohitutakoantzoki batean euskaraz kantatzen zela[1955ean estreinatu zen Bilboko BuenosAires antzokian]. Uste zuten gauza arruntaizango zela, zortzikoren bat, Euskadirentzatez zuela ezer suposatuko. Egur ederra jasozuten euskara lurperatu nahi zuten guztiek.Euskal oratorio unibertsal bat, gure herria zerzen islatzen zuena eta europar zentzuan

FRANCISCO ESCUDERO

Euskal Herriarenarimaren konposatzailea

| GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |

Duela ehun urte sortu zen Francisco Escudero maisua, musikari handietan handia, esangabe doa, eta duela hamar hil. Bi arrazoi biribil, haren obra oparoari dagokion

merezimendua, ezagutza eta zabalpena aitortzeko.

“Biolontxelo eta biolinerako egingo banitu gehiago joko lira-teke, zalantzarik ez. Baina hain da handia Euskal Herriarenadorea! Nola liteke gurea bezalako herri batek halako proiek-zioa, halako indarra, halako nortasuna izatea? Indar handiadu bere musikak, espiritu handia. Koroak behar ditut, orkes-tra behar dut, solistak behar ditut Euskal Herria bere horre-tan agertzeko. Eta gainera hemen ditugu horiek guztiak. Ezdaukagu kanpoko inoren beharrik. Ahots euskaldunik ez dafalta, eta ederra da hori, buruz eta euskaraz kantatu beharbaita. Ahots horiek heztea besterik ez da falta. Nik ez ditutahots betegarri horiek ekarri nahi, hemen xaramelan aritze-ko. Horrek ez du ezertarako balio. Mende asko dira teatromota hori pasa zela. Teatro hori (Wagner, Verdi…) interesga-rria da, baina guk gainditu egingo genuke”. ARGIA, 1987

Bere obrak gutxitan jotzen direla eta


egina. Madrilera eraman zutenean boikotmodukoa egin zioten”.

� Arantzazu (1955), poema sinfonikoa.“Arantzazuko Benedicta zer den islatzen duthemen. Gainera, euskaldunaren espiritu Ina-ziotarra ere eman nuen hor. San Inaziorenetorrera kontatzen dut, handikiro. Eta aurre-tik gertatutako gerra, Oinaztarren eta Gan-boatarren arteko liskarrak, Arantzazuko pai-saia latza. Baltzategi artzainari Amabirjinaagertu zitzaionekoa… Hori guztia dagojasoa”.

Bartzelonan estreinatu zen, KataluniakoMusika Jauregian, 1959an.

� Biolontxelo eta orkestrarako kontzertua.“Espainiako Orkestra Nazionalaren enkar-guz sortua da. Obra konplexu xamarra da,neroni ere irudikor xamarra bainaiz. Kon-tzertu hau, bere forma eta sonoritatean,bakarra da, tonu laurdenetan idatzita baitago.Modernitatea erabatekoa izanik ere espresi-boa da. Biolontxeloak daukan hizkerak erabatanplifikatzen du bere jatorrizkoa, bere jotze-ko modua, bere natura. Lehen sekula aditugabeko soinuak ateratzen ditu”.

1972an estreinatu zen Madrilgo TeatroReal antzokian.

� Sinfonia sakratua (1972), poema sinfonikoa.“Obra hau zaila da deskribatzen. Pasioan,letra hartu eta letra hori koroan jarriz gero,berehala lortzen duzu girotzea. Letrarenindarraz, egoeraren indarraz. Orkestratzeapittin bat menderatzen baduzu ere lor litekepasioa, baina esaten badizute ez dagoela per-kusiorik, eta tronpetarik ere ez, esaten badi-zute oboea eta fagota besterik ez dagoela…

estutasunean jartzen zaituzte. Nire obrarikonenetakoa dela uste dut”.

� Euskal Herriaren Salmoa (1980).“Eusko Jaurlaritzaren enkarguz sortu nuen.Euskal Herriaren batasuna, bakea eta anaita-suna sinbolizatzen ditu… Egunen batean iri-tsiko da hau guztia. Iritsiko ahal da! KarmeloIturriak eta biok sortu genuen baina ez daIdatzi sainduetatik ateratako salmoa, salmoabertzalea da. Testua sortu genuenean, salmobaten indarra nahi genuen, herri baten ustesendoa eta herri honen historia ere bere bai-tan izango zituena. Espiritualtasun handikoobra da. Euskadiren izaera oso ondo islatzenduela uste dut”.

� Gernika (1985), opera.“Bigarren opera hau konposatzea errazagoaizan zen, gerra gertutik ezagutu bainuen. Per-tsonaiak neuk asmatuak dira. Horrela sortuzen adinik gabekoa zen Gernika, bere etorki-zuna aurrez ikusten zuen emakume gaztea.Bonben pean hil zen euskalduna. Heriotzare-kin amaitzen da opera. Horregatik, oraindikere, ia errespetu falta iruditzen zait funtzioa-ren amaieran txaloa jotzea. Ez baita txaloga-rria, negar egitekoa baizik”.

Libretoa Augustin Zubikarai eta KarmeloIturriarekin batera osatu zuen. 1987an estreina-tu zen Bilboko Arriaga Antzokian, Gernikakobonbardaketaren 50. urteurrenaren karietara.

Musikaren irakaskuntza profesionala izanzuen ogibide nagusi. Bere eskoletatik 34musikari belaunaldi iragan ziren, 4.000tikgora ikasle.

Donostiako Kontserbatoriokozuzendari zen garaian, txistuareneta eskusoinuaren balio akademi-ko ofiziala lortu zuen. n

Euskaraoinarrian“Euskalduna izateakeraman ninduenhemengo musikaikertzera. Gu ezgara gehiegizkoapaindurarenzaleak, italiarrakbezala. Askoz erezuzenagoak gara,serioagoak. Hitzarigarrantzi handiaematen diogu.Horregatik ikertunituen gure betikokantak, notenarteko egonaldiak,loturak eta balizkokonbinaketak.Horrela konposatunuen Hiletaoratorioa etaondorengo languztiak. Ezinezkoazait beste musikabat konposatzea,euskaratik bestehizkuntza bateraitzultzea”.

ARGIA, 1992

XX. mendekomadarikazioak

bere larruanezagutu zituen

FranciscoEscuderok:

gerra,erbestea,

kontzentrazioesparruak.

AIT

OR

BAY

O


ERDIKO KAIERA - LIBURUAK

AFORISMOAK berekin du laburtasuna eta zorroztasu-na. Eta horretaz gain, grazia eta ingenioa lituzke,egiantzaren gainetik, nahiz eta egia autoreak erantsiri-koa izan. Paradoxarena, beste kontua litzateke. Hum-berto Ecok honela bereizten ditu aforismoa eta para-doxa: “El aforismo, por tanto, sería una máxima quepretende transmitir una verdad, aunque recurra a la agudeza,mientras que la paradoja sería una máxima prima faciefalsa que, sólo tras una sesuda reflexión, parece expresar algoque el autor considera verdadero. Por ese motivo, su agudezaradica en el hiato entre la forma provocadora que adopta y loque el público espera”. (Beraz, aforismoa egia bat trans-mititu nahi duen esakunea litzateke, ateraldira jokobadu ere. Paradoxa, berriz, esakune prima facie faltsualitzateke; hausnarketa sakonaren ostean, autoreariegiazkoa iruditzen zaion zerbait azaltzen duela ema-ten du. Hori dela eta, hartzen duen forma proboka-tzailearen eta publikoak espero duenaren artean sor-tzen den hiatoan datza bere zorroztasuna).

Urkizak sententziaz kargaturiko aforismoak botaditu liburuan, beti ere jendartean erroturiko hainbatsinesmen hankaz gora jarriz: “Buruz behera jartzennaizenean ikusten dut mundua zuzen”, edota sakonduz“Politikariek ez dute egundo asmatzen. Ez eta gehien-goaren nahi hipotetikoa betetzen dutenean ere”.

Ingurumarian gertatzen denaz hausnartzeaz gain,maitasunaz, perfekzioaz, generoaz eta beste hainbateta hainbat gaiz mintzo da Urkiza: “Maizenik gizonabere baitan hartu behar izaten du emakumeak, zakila

bezala”, “Laranja osoak garela aldarrikatzen hasi”,“Liftinak historia ezabatzeko ahalmena du; gezurramakillatzekoa”.

Baina aforismoez gain, paradoxaz kargaturik dagoUrkizaren lana: “Hilekorik ez daukanak ez daki bene-tako tripako mina zer den; hortik, burukominak ema-ten dituzten gerlak”, “Aberats izaten ikasteko, hobelehenago pobrezian matrikulatzea”, “Diruagatik denasaldu ohi dugu, baita diruarekin erosi ezin den huraere”.

Aforismoak gurean ez dira berriak eta etenik gabeazaltzen joan dira. Xabier Altzibarrek duela gutxiargitaratu zuen artikulu interesgarri bat Euskera aldiz-karian: Juan Martin Hiribarrenen Eskaraz eguia (1858),erranak eta aforismoak. Hiribarrenek tenore hartanesandakoen eta Urkizak bota berri dituenen arteanbadaude diferentzia nabarmenak, baina baita antze-kotasunak ere: hizkuntza eta bakoitzak bere garaiareninguruan ematen duen ikuspegia eta egia.

Aforismoa gora eta aforismoa behera, argi dagoaforismo asko idazten eta irakurtzen dela kontestua-rekin lotuta daudelako edota irakurketa kapsula txi-kiak direlako. Kontua da irakurleek estimazio egitendietela, pena bada ere, izan ere “Zenbat eta gutxiagoirakurri, orduan eta handiago izangobaita idatzita utziko dugun ondarearenbalioa”. n

Zenbat eta gutxiago irakurri, orduan eta handiago izango da idatzita utziko dugun ondarearen balioa

Gema Lasarte

Atzorako geratu dena. Ana Urkiza.

Alberdania, 2011. 120 orrialde. Paperean 20 euro, digitalean 11,20 euro.

Helduen literatura | AFORISMOAK


DISKOAK - ERDIKO KAIERA| IKER BARANDIARAN |

“Itsaso usaina neurebarruan, ontziratuko naizhurrengo marean”.Norantz, AEBetarantz?Konposatzeko onenabidaiatzea da, leihoakzabaltzen dizkizulako.Musika amerikarra osogustukoa dut: gitarrak,soinua, slide-a… 1994anegonaldia egin nuenindioen erreserba bateaneta lehen dobroa erosinuen.

Gaur jakin dut TopekaKansaseko hiriburuadela.... Zergatik aukeratuduzue?Emazteari bururatu zitzaion. Eus-karazko hitza da eta Kansasekohiriburua ere bada. Izen indioa daeta “patatak lantzeko leku ona” duesanahia. Topekadaka bizi gara.

“Etendako ahots batek ez du kantahau kantatzen”. Zer lortu dezakekantu batek?Kantuak ez du ezer aldatuko,baina nire barrua baretuko du.Gaur egun, edozer ikusita ere, ezgaitu ezerk mugiarazten.

Topekaren marka dira “uuuu” koruhoriek. Garrantzitsuak dira?Bai, koruei garrantzi handia ema-ten diet, eskola zaharrekoa naize-lako. Batzuek esaten didate1960ko hamarkadako eragina dela,eta hori pozgarria da.

Aldizka irteten dira “Aldizka” modu-ko hitz inspiratuak?Aldizka erraldoi bat izan nahikonuke… baina azkenean pozikegon beharko gara garenarekin.Euskaraz hitzak egitea dezente

kostatzen zait, euskaldun-berria naizelako.

Grabatzerakoan, detaileguztiak buruan zenituztenedo bidean batzen joandira?Buruan neukan guztia.Kolaboratzaileak ere aspal-di nituen pentsatuta: Tapiaeta Arkaitz Miner, eta oso-oso pozik gaude; batakcajuna jotzeko duenmoduagatik eta besteakbiolinarekin ia negarraksorrarazi zizkidalako.

“Jei jou iupi ia ei iepa iepeia”. Euskanglish karaokea?Grabaketaren bezperan bururatuzitzaidan, Euskal Herrian agurrakegiteko modu asko ditugulako; etahoriek batu genituen.

Zer dute blues, country eta folkmoduko soinu puruek?AEBetatik txipa aldatuta etorrinintzen, konturatunintzen estiloen esen-tziara jo behar nuelaeta slide-arekin saltsa-tzen hasi nintzen. n

Beti bide zailenetikTopeka.

Gaztelupeko Hotsak.Autoekoizpena. 10 euro.

Ameriketako tradizioa gurera ekarrizHERNANI aldeko Madarikatuak taldekokide izandako Goio Matarranzekurteak zeramatzan slide gitarra jotzenondo ikasi eta doinu amerikarreko taldebat egin nahian. Bada, kantuak idatzieta prest izan zituenean Topeka taldeaeratu eta entseguekin hasi ziren.Hemen daukagu beraien estreinakolana, eta dagoeneko zuzenean aurkez-ten hasiak dira. Nik neuk sorpresa han-dia hartu dut, taldearen izena EuskalHerriko folkarekin gehiago lotzen nue-

lako. Folketik eta estilo puruetatik askodu talde honek, baina AEBetakotik:bluegrass, rocka eta countrya, hainzuzen ere. Eta ez da ohikoa gitarrak etadetaileak hain zainduta duen halakodiskorik hemen entzutea. Kantu ia guz-tiak euskaraz dira, txantxa eta kontuserioak uztartuz, eta taldea sendoa izan-da ere, besteak beste Tapiak eta ArkaitzMinerrek ere parte hartu dute. n

www.myspace.com/topekagrupo

TOPEKA | GOIO MATARRANZ

«Koruei garrantzi handia ematen diet,eskola zaharrekoa naizelako»


ERDIKO KAIERA - EZPALAK | GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |

�

BIA

RR

ITZ

-CU

LTU

RE

WIK

IPE

DIA

Mikel Antzaren azken nobela,Atzerri, editorearen eskuetan da.Bertan kontatzen denez, idazlebatek, beste idazle bati kartzelatikihes egiten lagundu ostean, atze-rrira jo behar izango du; isil etagordean ibiltzera derrigortuta izaki,idazteari utziko dio halabeharrez.Urte batzuk geroago, atxilo hartzendutenean, literaturaren bideetaraitzultzen hasiko da pixkanaka.Susa argitaletxearen eskutik ikusi-ko du argia, urriaren erdialdera.

Egon Schieleren ehundik gora lanBilboko Guggenheim museoan

BILBOKO Guggenheim museoakEgon Schiele artista espresionista-ren obrak ekarriko ditu urrian.Egon Schiele. Vienako AlbertinaMuseumeko obrak izenburupean,ehundik gora lan erakutsiko diraguztira, 2013ko otsailera arte.

Egon Schiele espresionismoarenordezkari gorenak (Tulin, Austria,1890-Viena, 1918) hamar urteanondu zuen bere sorkuntza-lana,1908 eta 1918 urteen artean hainzuzen, gazterik hil zelako. Obra-

sorta oparoa utzi zuen hala ere:2.500 lan paper gainean eta 330margolan zur eta mihise gainean.

Bilboko Guggenheimera heldu-ko den bilduman artistaren hasta-peneko obrak erakutsiko dira batikbat, Vienako Arte Eder Akademia-ko ikasle izan zen garaikoak. Han-dik aurrerako lanetan GustavKlimten eta modernismoaren era-gina igartzen da. Azken urteetakoe-tan, berriz, naturalismoa atzeanuzteko ahalegina ezagun da. n

“RAVELEN Esku ezkerrerako kontzertua ondo uler-tzeko, duen iluntasunaz jabetu behar dugu. Etsi-penaren irudia da, itxaropen-gabeziarena; itxurazalaia dirudien arren, tonu ironiko-sarkastikozjosia da. Zentzu honetan Ravelek Mahler-enantza du, melodia optimista eta argitsuaren atzeansentimentu sakon eta iluna ageri baita. Ohikoa duhori bere musikan, baita Bolero-n ere. Eta zentzubikoitz hori da, hain zuzen, liluratzen nauenaRavelen obran. Hori behar bezala ulertzea beremusika jotzeko gakorik nagusienetakoa da”. n

Gara, 2012-08-23

JEAN FRÉDÉRIC NEUBURGER, piano jotzailea

“Ravelen zentzu bikoitza ulertzea gako nagusienetakoa da bere musika jotzeko”

Dantza maitatzekogaraia Miarritzen

IRAILAREN 9tik 18ra bitartean LeTemps d’Aimer dantza festibalaren21. edizioa iraganen da Miarri-tzen. Tarte horretan hogeitahamar erakustaldi inguru eskaini-ko ditu maitaldi honek, hirikozenbait tokitan. Hala nola, media-tekan, geltokian, hondartzan, itsaspasealekuan, Coliseumean edotaKasinoan. Konpainia gonbida-tuak Frantziatik, Europa iparral-detik, Magrebetik, Hego Amerika-tik edota Ekialde Hurbiletikhelduko dira. Aurtengo hitzorduhau inoiz baino eklektikoagoaizango dela agindu du festibalarenarkitekto eta Biarritz Culture-kozuzendari den Jakes Abeberryk.

Eskainiko diren saioen lagun-garri, erakusketak, ikastaroak etafilmak ere izango dira. n

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz: www.argia.com/harpidetza_haria.php

MU

SIC

ALT

AFE

STIV

AL

ABARRAK - ERDIKO KAIERA

ABUZTUAK 3 (Donostiako Jazzaldi-tik 11 egunera), Zumaiako Itzuruntabernako terraza (Kursaalekotik31 kilometrora). Euskal musikariakomenduz kantu mitikoak eta hainezagunak ez direnak eskaini zituz-ten, ilunabarrean hasita.

Gaugiro zegoen. Terraza lepo,baina jendea hankak luzatuta, erla-xatuta ari zen entzuten. Txoko bategin genuen eskilaretan, giro goxoeta intimo horretan sartu nahian.Ze indarra zerion zuzeneko ema-naldi hari! Begi-belarriak adi, poro-ak zabalik, soinuak eta hitzak sabe-lera iristen ziren, emozioen akuilu.Ortegak begiradarekin elkartzengintuen denok, gutako bakoitzarikantatzen zigun. Salvadorrekdoinu ezagunak jazzaren uretarazeramatzan.

Bukaeran, KantaginJazz-ekinherri bakoitzean egiten saiatzendiren moduan, zumaiar musikaribat gonbidatu zuten eurekin jotze-

ra: Julen Izarra saxojolea; eta zoriaknahi izan zuen Luis Camino perku-siolaria bertan egokitzea. Elkarre-kin pieza pare bat jo ostean, kon-tzertu osoan kantuen arteanjarritako umore tonuari eutsiz ira-garri zuten “hau tragoa da guretzat,

baina egin egin behar da”, “bai,lehenbailehen eginda hobeto”...inprobisatzea, alegia. “Lau teilatu”kantua interpretatu zuten lauenartean, puntuka; hasieran saxoaibili zen nahieran, ondoren pianoaaritu zen librean, eta azkenik aho-tsa askatu zen. Magia momentuaizan zen, publikoa jolasean sartugintuen, melodiak eta erritmoaknora ote zihoazen igarri nahian.

Geroztik, batekin eta besteare-kin komentatu izan dugu eskertxarrekoa ote den jazza, bai behin-tzat Jazzalditik 11 egunera eta 31kilometrotara. Musikariek besteestilo batzuetan masak mugitzendituztela. Hala izango da, bainaemanaldi bildu horrekzeukan energia, per-tsonatik pertsonarakokonexioa, bakana izanzen. n

Musikari handiak intimitateanKantaginJazz

Ainara Ortega (ahotsa) etaIñaki Salvador (pianoa).

Estitxu Eizagirre


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Bi bidaiari euskaldunausart Pakistangomugara iritsi dira. Ber-tako poliziek bizkar-zorroak mahai batengainean uzteko etadokumentazioa emate-ko eskatu ondoren, gal-dezka hasi zaizkie:

– Alkoholik?– Ez, batere ez!– Armarik?

– Ez, ez!– Drogarik?– Ez!– Nahi?

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

TOKI

HONETARA

------------ILOBA

(BIZKAIAN)

PERTSONAIA-REN IZENA

------------ITSAS ARRAIN

AIMENTA

EGOKI

------------NIRE

ARRESKE

------------DAGOEN

LUZATU

ADITZAREN

ERROA

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

JANARIA

------------GAZTAROAN

MENDE-URRENA

------------SUARI

DARIONA

ERAIKIN

ERLIJIOSOAK

------------ANPEREA

NAZIONAL-SOZIALISTA

------------UTIKAN!

DAGO

------------HAZTAMUKA

HERRI HIZ-KERAN, ETA

------------PERTSONAIA-REN JAIOTE-

RRIA

LABEAN

PRESTATUTA

HITZ, MINTZO

------------EKINTZA

ALDE,ALDERDI

------------

ROENTGEN

------------LARRU, AZAL

------------

HOTELETA-KO IKUR

------------BURURATU

JADANIK

------------NAZIOARTE-KO OLINPIAR

BATZORDEA

DAGO

------------AHOTS

OXIGENOA

------------NOREN

ATZIZKIA

EMAKUME

IZENA

------------AREAGO

TONA

------------INTERJEK-

ZIOA

UGARITASUN

HANDIAN

------------IODOA

EUSKAL

MITOLOGIA-KO JEINUA

NUEN

------------BARRUAN

LO EGITEKO

ALTZAIRU

BIHI, GARAU

------------EUSKAL

FONEMA

NONDAR

ATZIZKIA

------------NAFARROA

BEHEREKO

LAGUN

ELEKTRODO

NEGATIBO

------------KUIATXO

IÑIG

OA

ZK

ON

A

LH

IK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AL

J

AB

OL

DE

MU

GA

UE

NL

IZ

AK

AR

RE

NE

AN

NA

ZI

DA

UT

TA

HE

EL

E

AL

EE

GI

TE

ZR

IZ

AR

TA

RJ

DO

AN

E

EX

AB

NA

BA

RT

AR

T

TA

KO

DO

EU

RR

EZ

AL

AK

BA

ZI

NE

AT

E

B O T

IO

ME

N

KA

NE

Pakistango mugan


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA | JOXERRA AIZPURUA |

ABUZTUAREN 14AN NASAkegindako saiakerak huts eginzuen. X-51A WaveRider gailuhipersonikoak, hamabost kilo-metroko altueran hegal eginez,orduko 7.000 kilometroko abia-dura lortu behar zuen bostminutuz, baina 31. segundoanhegal baten funtzionamendu-akatsak porrota eragin zuen.

Maila horietako abiadurakMach zenbakia erabiliz neurtzenda. Mach 1 soinuak airean eta hamabost graduko tenperaturan duen abia-dura da: 1.224 kilometro orduko. Mach 1etik gorako abiadurei supersonikoderitze, eta Mach 5etik gorakoei hipersoniko. Une honetan, abiadura erre-korra NASAren X-43 gailuak du; Mach 9,6ko abiadurari eustea lortu zuenhamar segundoz. Abuztuko saiakeran ez zuten abiadura errekorrik hautsinahi, baina bai abiadura hipersonikoan luzeen iraun duenbidaiarena. Abioigintzako enpresa ugarik interesa du abiadurahipersonikoetan, batez ere bidaia luzeen iraupena murrizteko;X-51A gailuaren abiaduran bidaiatuz gero Paris-New Yorkibilbidea ordubetean egin liteke, eta Paris-Tokio bi ordutan. n

Marteko irudiakInterneten ikusgaiAbuztuaren 6an Curiosity zundaMarteko Gale kraterrean pausa-tu zen eta handik irudiak etainformazioa bidaltzen ari da.Bereizmen handian hartutakoirudietako batzuk, publikoakizateko NASAk baimena emanondoren, beheko helbidean ikusditzakezue.

ttiki.com/41779 (Frantsesezz)

Izar gazte batenportaera berezia

Guregandik 1.300 argi-urteradagoen V1647 Orionis izarrakgure eguzkiak baino bost aldiztamaina handiagoa du, nahiz etadentsitatea askoz ere txikiagoaizan. Osatzen ari den izarhorrek 2004 eta 2006 urteenartean argitasuna emititu zuen,2008ra arte ilun geratu zen, etahandik aurrera berriro argitsudabil. Zientzialarien jakin-minaeragin du portaera horrek.

ttiki.com/41780 (Gaztelaniaz)

Gizen sentitu etagizendu

Bere burua gizentzat jotzenduten nerabeek, helduak iza-tean, gizen izateko aukeragehiago dute besteek baino.Horixe izan da Journal of Obesityaldizkarian argitara emandakoikerketa baten emaitza. Azter-keta ikerlari norvegiarrekzuzendu dute, eta ia 1.200 gaz-tek parte hartu dute.

ttiki.com/41781(Frantsesez)

AIR

.BLA

STM

AG

AZ

INE

.CO

M

Abiadura hipersonikokohegaldiak luzatu nahian

URTERO, PCak, telefono mugiko-rrak, tabletak eta beste gailu elek-troniko eta elektrikoak ekoizteko320 tona urre eta 7.500 tona zilarerabiltzen dira. 16.000 milioi euroxahutzen dira urtero aipatu meta-len kudeaketan, eta gutxi gorabe-hera antzeko kopurua joaten dazabortegietara gailuekin batera.

Zabortegietan, gezurra badirudiere, meategietan ustiatzen diren metalen gordailuak baino 50 aldiz abera-tsagoak daude. Gauden krisi egoeran, eta metal horien salneu-rriak kontuan hartuz, negozio itzela izan daiteke zabortegielektronikoetatik urrea eta zilarra ateratzea. Horrezaz gain, ezda ahaztu behar birziklapenak gure ekosistemarako duengarrantzia. n

Uste baino urre eta zilargehiago zabor elektronikoan

Babeslea: iametza Interaktiboa

VLI

BE

RA

L.C

OM


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

HALA ZIOEN bai gurelagun baten amonak:hemen dala abuztu naz-kagarri hau! Aurtenbehintzat halakoxea izanda. Eskerrak joan den.Joate horretan, ordea,garuna urtze bidean erejarri zait eta memoriangaldutako artxiboak,orbela askan bezala, urgainera azaleratu...

Beroa lama, urteroudak dakarkidan luxubakanetakoa zuzenekopilota-jokoak bizitzekogozamena da. Errebotea eta laxoa,gehienetan. Eskuz baino zestoa,xixtera edo guantearekin jokatzendirenak ditut gustukoago. Jokohoriek plaza luzetan eta orduluzez jokatzen dira. Udaren naz-kagarrienekoak direnez, ikuslea-rentzat itzala behar eta ia denetanplatanoa (Platanus x hispanica)topatuko duzu plazaren txapel.

Umetatik gozatu izan dut erre-botea. Aita eta osabak zestoaeskuan, kirola ez den kirol bakarrajokatzen itzaletik ikustea, memo-rian sekula galduko ez diren artxi-boen baheak jasotzen du. Marka-tutako artxiboa, markatutakogorputzaren memorian... Jokoa

ikasteko toki onena, beti bezala,arriskutsuena da. Behin bainogehiagotan jasoa dut pilotakada.Bat, ederra, berna-hezurreandanba. Kankatekoa jaso eta segi-tuan izotza hankan banuen ere,egun osoa behar izan nuen nireonera inguratzen hasteko. Ni harabueltatzen, ordea...

Errebotea bizi duten plazenartean dotoreenetakoa den Bete-rriko Zubietakoan herrikoen arte-ko final bikaina ikusi nuen, gustu-ra asko! Handik lau eguneraArraiotzen jokatu zen Baztan-Erreka izena duen XXXIII. laxotxapelketaren finala. Doneztebe-ko talde gazte kementsua emeki

menperatu zuen (9-3)Iruritako talde eskar-mentudunak.

Apreta izaten duturte sasoi horretanoinetako, baina txaro-lezko zapata berriekinbaino gusturako izatennaiz horrelakoetan.Zubietakoan bezalaIruritako plazan badaplatanoen gerizpea.Nik, baina, batean etabestean Hibiscussiriacus, Siriako hibis-koaren itzala nahiago.

Hantxe daude toki arriskutsuene-tan siriarrak: Zubietan Kale-berriko baratzean eta ArraiotzenHarotzeneako atarian. Urtetanitxura ederrari eta uda osoko loreemanari eusten dietenez, taxuzloratzeko nahitaezko dituztenburdina eta kobrea eskura behardituzte izan. Ingelesek oinetako-en lorea deitzen diote; itxuradenez, garai batean oinetakoakgarbitu eta distira berezia emate-ko erabiltzen zuten lorearen ate-rakina. Distira horrenkoloreari ere “hibiskobeltza” deitzen zaio,nire apreten kolorebera. n

Zubietako plaza aldameneko hibiskoa.

EtxekalteMihura, Viscum album, genero txarrada. Janzakurra da, parasitoa. Zuhaitzenadarretan bere burua landatzen du,sustraitu eta errotik kentzen dio izerdiaostatu eman dionari. Hark ez sí eta ezno etorritakoa abegitsu hartzen du.Etxean bezala bestetxean. Mihurak tiraeta tira, ordea, gero eta gehiago behar.Eta gero eta mihura gehiago. Zuhaitza,argazkian sagarrondoa (Malus x domesti-ca), indarrez hustuko dute leher eginarte. Akitu. Akabatu arte.Sagarrondoa hilda norenerrapetik tirako du mihu-rak? Azkenean bera erehil... n

JAK

OB

AE

RR

EK

ON

DO

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Apreta beltzak


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

L’ORIGNAL (Ontario, egungoKanada), 1674. Frantziako erregeLouis XIV.ak jaurerri karta emanzion Ottawa ibaiaren ertzekoherrixkari. Horrenbestez, FrantziaBerriko herri horren euskal jato-rriko izena ofizial bihurtu zen, etagaur egun, Champlain udalerria-ren barruan egon arren, 2.000 biz-tanle inguruko herrixkak izenaatxikitzen du. Jatorriz orein saldo-ek gune horretan zeharkatzenzuten Ottawa ibaia, eta horregatikfrantsesek Pointe à l’Orignal(Oreinaren gunea) izena emanzioten kokaguneari.

Euskal arrantzaleak XVI. men-deko lehen erdialdean hasi zirenTernuako sardetan balea eta bakai-laoa harrapatzen. Izotzak neguanetxera itzularazi arren, Ipar Ame-rikako ekialdeko kostaldeanbehin-behineko kokalekuak finka-tu zituzten, bakailaoa lehortzeko eta Europan hain pre-ziatua zen balea olioa prestatzeko. Samuel de Cham-plain edota Marc Lescarbot frantziar kolonoek jasozutenez, euskaldunek, oro har, bertako biztanleekinharreman onak omen zituzten eta frantziarrak euskal-dunen ezagutzaz baliatu ziren kostalde hotz haiek kon-kistatzeko. Euskal arrantzaleen interesak itsasora muga-tzen zirenez, ez zuten arrasto handirik utzi: dozena erdibat krosko aurkitu dituzte, zeramikazko objektubatzuk, hezurrak, teila gorrien arrastoak...

Euskaldunek lurralde horietan munduko zerbidorikhandiena, Alces alces espeziekoa, topatu zuten. Eta adarzabaleko oreinari, jakina, oreina esan zioten.

1550-1580ko hamarkadetan, euskal arrantzaleen jar-duerak goia jo zuen. Baina handik aurrera Atlantikoa

zeharkatzeko bidaiak behera egiten hasi ziren, hainbatarrazoi medio: balea populazioa murrizten hasia zen;kontinente zaharrean Espainia eta Frantzia elkarrenaurkako gerran zirela aprobetxatuz, britainiarrak etaholandarrak hasi ziren ur haietaz jabetzen; FrantziaBerria indartu ahala, Hegoaldeko euskaldunentzatgeroz eta toki gutxiago zegoen han; eta, gainera, koloni-zatzaile berrien asmoak ikusita, bertako herriak, inuitaknagusiki, liskarrean hasi ziren.

Esan bezala, arrasto gutxi utzita alde egin zuten eus-kaldunek, baina kolono berriek hango orei-nari euskaldunek bezala esango zioten: orei-na, gerora orignal bihurtuko zena. Eta, egun,oraindik horrela esaten diote Kanada fran-tsesdunean eta Quebecen. n

Zinemako izarrak Donostian ibiltari DONOSTIAN IBILTARI izeneko era-kusketa zabalik egongo DonostiakoSan Telmo museoan irailaren 30erabitartean. Donostiako Zinemaldia-ren sei hamarkadatako historiarierrepasoa egiten dio erakusketak,hemezortzi argazkilariren 80 batargazkiren bidez. Kutxatekaren bil-

dumako argazkiotan badira pertso-naia anonimoak, baina gehienakzinemako izar ezagunak dira: KimNovak, Eve Marie Saint, Clive Oweneta Glenn Close aktoreak, PedroAlmodovar eta Robert Altmanzuzendariak... (argazkian, QuentinTarantino 1994an). n

DAV

IDC

ALL

E

Ipar Amerikako eremu frantsesdunean, Alces alces espezieari orignal (oreina) esaten diote.

Orignal, Kanadako euskal oreina

Arrastoak

NA

TU

RE

CA

NA

DA


TERMOMETROA

INMA ERREAIRUÑEKO UDALEKO ITZULTZAILE ETA INTERPRETEA

«Itzultzaileak itota dabiltza,parlamentariak barra-barra

hasi dira euskara erabiltzen»Inma Errea (Iruñea, 1960) urtetan aritu zen kazetari lanean. Erredakzioko presak, azaletik lan

egiteak eta telebistan ikusgarritasuna gailendu izanak ez zioten grazia handirik egin.Hizkuntza barrenagotik bizi nahi zuen eta akordatzerako itzultzaile eta interprete zen.

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Argazkiak: Dani Blanco


TERMOMETROA - INMA ERREA

Iruñeko Udaleko lehen itzultzaile-interprete postua zuk eskuratuzenuen 1997an. Zerekin aurkituzinen?Bizpahiru karpeta lodirekin aurkitunintzen, paperez betetakoak, itzuli-tako gauzak. Erronka polita zen,dena asmatu behar nuen, zer egin,nola lan egin... Eta lan bakartia zen,nahiz eta euskara teknikaria horzegoen.

Ni lanean hasi nintzenean herri-tarrek euskaraz bidalitako eskariakalkateak gaitu zuen administrarieuskaldun batek itzultzen zituen.Ez zioten gehiago ordaintzen lanhorregatik.

Euskararen kudeaketarekiko nolakogiroa zegoen politikarien artean?Aldiak egon dira. Ni sartu nintze-nean tripartitoa zegoen [CDN-PSN-Ezker Batua] eta bazegoenirekitze moduko bat. Guretzakobazen jarrera aldekoago edo irekia-goa. Gero etorri ziren garai gogo-rrak. Ni lanean hasi eta bi urtera-edo hauteskundeetan YolandaBarcinak irabazi zuen. Gure lananahiko teknikoa da, baina nabaritugenuen izugarrizko mesfidantza.Batzuetan ematen zuen ez zigutelaeman nahi informazio guztia itzuliahal izateko. Gu euskaldunak gineneta itzultzaileak [ordurako hiru

itzultzaile zeuden], baina arlo tekni-koan ez zen ulergarria ezta onarga-rria ere haien jarrera. Saiakera borti-tza izan zen euskaradesagerrarazteko toki guztietatik.Ematen zuen ez zutela ikusi nahieuskarazko ezer inon.

Mespretxua al zen?Mespretxua baino gehiago eziniku-sia, arbuioa. Mesfidatiak ziren etaerrealitatea ukatzen zuten. Gero,halabeharrez, poliki-poliki aldatuziren gauzak. Hala ere, segi dutekale izenak gaztelaniaz bakarrik jar-tzen, auzitegiak kontrakoa esan artetematzen dira.

Iruñeko Udalean itzultzen ari-tzeaz gain, aisialdian ere egindu hainbat itzulpen InmaErreak. Besteak beste, Haserre-tu zaitezte eta Ekonomialari harri-tuen manifestua (Denonarteanargitaletxea) itzuli ditu. “Ezdira panfletoak, baina hortikhurbilago daude literatura kla-sikotik baino. Unean uneko gaiurgenteak dira nolabait esatea-rren, bizi garen egoeran osoaproposak”. Eta garai honeta-koak izaki, azkar itzuli behar,nahiz eta hitz bakar batekburuko minak sor ditzakeen.“Manifeste d’économistes atterrésitzultzerakoan atterrés hitzare-kin gorabeherak izan genituen.Fernando Rey itzultzaileareniritziaren kontra harritu hitzaerabili nuen. Uste dut biokgenuela arrazoi partea. Gazte-laniazko itzulpena lehenagoatera zen eta ater rados itzulizuten. Nire ustez, ekonomiala-rien esanak irakurrita, izututabaino harrituta zeuden haiek.Ez dakit zenbat kontsulta eginnituen. Azkenean, izutu hitzaerabiltzea gehiegizkoa irudituzitzaidan eta harritu aukeratunuen. Harriduraren isla perfek-tua orain Espainian gertatzenari dena da. Izua baino gehiagoezin sinetsia da”.

Hitz batekzenbat lan!

Errearen inpresioa da politikari batzuen euskararekiko jarrera oso errotik bizidutena dela, ez dela kalkulu estrategiko-politikoaren emaitza, baizik etaezinikusiarena.


INMA ERREA - TERMOMETROA

Iruñea zonalde mistoan dagoeta euskarak bere legea du.Udaleko ordenantzak halabadio, bete egin behar da. Izanditu hiru aldaketa murriztaileeta laugarren bat zabaltzeraegin duena, baina gero ez dutebetetzen. Ez dut ulertzen jarre-ra hori. Politikoki ez dakit zermozkin emango dion inori.Inpresioa daukat badela zerbaitoso errotik bizi dutena, ez delakalkulu estrategiko-politikobaten emaitza, baizik eta ezini-kusiaren emaitza.

Ez da arrazionala?Horixe. Inpresio hori izan dutaskotan. Esate baterako, ni,pentsatzen dudana pentsatzendudala, lanean ari naizeneanitzulpengintzan ari naiz, etamodu arrazionalean lan egitensaiatzen naiz. Batzuk galdetzendizute: “Aizu, hau ele bitanjarri behar da ala ez?”. Aizu,ordenantza hor dago, guk ezdugu gure iritzia eman behar.

Idatzizkotik ahozkora jauzi egin-da, osoko bilkuretan egoera zerda, gordinagoa?Izan dira urteak alderdi politikobatzuek, batez ere batekoek,gure itzulpena entzutekoentzungailuak erabiltzen ezzituztenak.

Alegia, euskaraz ari zen zinegotziagaztelaniaz entzuteko...Garai gogorrenetan, protesta gisaez zituzten jartzen entzungailuak,adibidez Euskal Herritarrok-ekoakhitz egiten ari zirenean.

Zenbateraino egiten dute zinegotziekeuskaraz osoko bilkuretan?Gero eta gehiago dira euskaldunak,oposiziokoak eta oposiziokoak ezdirenak. Ni sartu nintzenean esatebaterako, bazen bat CDNko euskal-duna, Adarraga hernaniarra, eta

noiz edo noiz egin zuen euska-raz. PSNko jendea ere izandugu, eta euskal alderdietako-ak. Gero eta gehiago dira,baina horrek ez du esan nahieuskara gehiago erabiltzendutenik bilkuretan. Nik ustedut nolabaiteko beldurra dute-la.

Euskaldunak bai, baina ez diraausartzen euskaraz egiten?Ez dira ausartzen edo iruditzenzaie zuzenago komunikatzendutela gaztelaniaz, uste dutebizitza pribatuan ongi molda-tzen direla euskaraz, baina dis-kurtso politikoa egiteko besteez dakitela. Batzuetan pentsa-tzen dut mesfidantza dutela, ezgurekiko, baina bai itzulpengin-tza sistemaren funtzionamen-duarekiko.Nafarroan ari gara, Iruñea

aldean, jende asko euskaldun-berria da. Ni ere euskaldunbe-rria naiz. Horrek ez du galaraz-ten berez ezer, baina sentipenasubjektiboa izan daiteke.

Beraz, zuk esan duzuna: gero etaeuskaldun gehiago bai, bainaerabilera ez da areagotu.Parlamentuko itzultzaileekgauza bera esaten zuten, bainalegegintzaldi honetan itzultzai-leak itota daude, euskara barra-

barra erabiltzen hasi direlako poli-t ikariak. Gurera ez da iritsioraindik uhin hori.Hau irakurrita, igoalhemendik urtebeteragurean ere hasiko diraeuskaraz. n

“Edozein hizkuntza izanda ere,komunikazioa beti da onuragarria.Gure hizkuntza erabiltzeko esku-bidea edo betebeharra daukagu.Etortzen baldin bada errusiar batesaten dugu: ‘Honi itzuli behardiogu’. Bale, baina euskaldunekin,katalanekin edo galegoekin tranpaegiten da. ‘Zertarako itzuli? Egitenahal du gaztelaniaz!’. Hori bera

esaten dutenak joaten dira EstatuBatuetara eta han errebindikatzendute gaztelania kontuan hartzea.Kontraesana da. Han ingelesekgaztelania kontuan hartzea nahiduzu eta hemen ez, hemen zuenmenpean daudenek gaztelaniazegin behar dute. Kontu horiek ezdira hizkuntzaren alorrekoak bai-zik eta politikoak.

Bestalde, hizkuntzen artekozubiak lortzeko egiten dena gares-ti edo merke izan, demokraziarenaldekoa da. Nahiago dut neurrihoriek hartzea eta kolokan jartzendut, esate baterako, kongresuanjakuzzia izatea. Uste dut demokra-tikoagoa dela hizkuntzen artekozubiak egiten gastatzea jakuzzie-tan baino”.

Merezi al du itzultzeak?

“Iruñeko Udalean gero etazinegotzi euskaldun gehiagodira, baina horrek ez du esan

nahi euskara gehiago erabiltzendenik osoko bilkuretan.

Nolabaiteko beldurra dute”


TERMOMETROA

GERRA ZIBILAREN FINANTZAZIOA

Bizkaiko familia ezagun eta garrantzitsu batzuek eta zenbait euskal erakundek –bereziki,Nafarroakoek– aktiboki finantzatu zuten errepublikaren aurkako altxamendu frankista. Jose

Angel Sanchez Asiain bankari ohiak erakutsi du hori La financiación de la guerra civilespañola izeneko lanean.

FRANCOREN 1936KO altxamendumilitar kolpezaleari erreferentziaeginez, honela dio egileak: “Nafa-rroaren, Marchen eta Portugalenfinantzaketarik gabe, altxamenduaez zen aurrera aterako; aste gutxitandesegina izango zen”. Hogei urtez

ikertzen aritu ondoren, hori daBBVAko presidente izandako eus-kal katedradun, ekonomialari etabankariak ateratako ondorioetakobat. 1.309 orrialdeko liburua ateradu berriki, Crítica argitaletxearekin,La financiación de la guerra civil española

izenburupean. Liburuak ikuspegiorokorra jasotzen du, kolpezaleeneta errepublikarren ekonomia etafinantzak benetan zer-nola gauzatuziren azaltzeko. Lan zabal horretan,beraz, bi aldeen finantzak aztertzenditu, bai eta bankuen eta kutxen egi-

Zein patrikatik atera zen dirua?

Karlistek gerra aurreko urteetan armak inportatu zituzten ezkutuan Nafarroara eta gordelekuetan bildu zituzten.Nazioartean armak erosteko dirua Mussoliniren Italiako Gobernuak utzi zien.

| DANIEL UDALAITZ |


GERRA ZIBILAREN FINANTZAZIOA - TERMOMETROA

tekoa, errepublikarren etafrankisten diru bilketak, etaKataluniaren eta Euskal Herria-ren independentzia finantzarioa.

Sanchez Asiainek azpitituluhau gehitu dio lanari: Hurbilketahistoriko bat. Berak dio urteetanbildutako eta kontrastatutakomaterialak garraiatzea baino ezdela izan azken batean, eta zen-bait gogoeta egitea, bere hitze-tan, gogoeta pertsonalak, osopertsonalak ere izan daitezkee-nak. Gogoeta horiekin, Espai-niako Gerra Zibila ekonomiareneta finantzen ikuspegitik nola-koa izan zen sakondu nahi izandu egileak. Bereziki azpimarra-tzen du hurbilketa historiko batdela, jakitun baita galdera gehie-gi daudela, fenomeno berarenikuspegi eta egoera gehiegi...Baina, bere ustez, ekarpen etainformazio berriak inoiz ezdaude sobera historian, “zergertatu zen” argitzeko. Horre-gatik, bankari ohiarentzat, ezdira behin betikoak gerra zibila-ren finantzaketari buruz egindituen azterketen emaitzak, etahorrenbestez, informazioa duenjendeari informazio hori jakina-razi diezaion eskatzen du, berelana amaitu ahal izateko.

Espainiako Bankuko leheneskuko agiriakSanchez Asiainek ematen dueninformazioak oso iturri fidaga-rriak ditu. Orain dela mendeerdi hasi zen garai hartakoBanco de Bilbaon, Ikasketa Zer-

bitzuko arduradun. Bere zuzen-dariak, gerra zibilean Espainia-ko Bankuko aholkulari izanda-koak, zenbait agiri utzi zizkion.Agiri haietan ikusi ahal izan due-nez, ekonomiaren normaltasunaeten egin zen 1936 eta 1939bitartean: bi pezeta, bi Espainia-ko Banku, bi inflazio prozesueta gizartea ulertzeko bi modu,guztiz kontrajarriak. Bankariohiaren ustez, “laborategikokasu bat da, inondik ere”. Finan-tza munduan gero eta ardurahandiagoak hartzen ari zen,baina Sanchez Asiainek ez ziongaia aztertzeari utzi. EspainiakoHistoriaren Errege Akademiansartu zenean ere, gai horriburuzkoa izan zen sarrerahitzaldia: La banca española en laguerra civil (Banka espainiarragerra zibilean).

Bankari ohiak material bikai-na izan du eskura: gerra garaianbulegoetako arduradun izanziren 150 pertsonari egindakoelkarrizketa grabatuak, BBVA-ren artxiboak –erakunde horre-tako presidentea izan zen zen-bait urtez–, EkonomiaMinisterioarenak, ZientziaMoralen Akademiakoak etaEspainiako UnibertsitatearenFundazioarenak.

Zenbat kostatu zen gerra?Egileak ez du zifrarik emangerra zibilaren kostuez, baina ezdu baztertzen etorkizuneanematea, horretaz ikertzen baita-bil oraindik. Edonola ere, balo-razio orokorra egin du: “Erre-publikak gerra zibila ordainduzuen, iraganean aurreztutakoa-rekin –Espainiako Bankuan gor-detako urrea–, eta FrancorenBurgosko gobernuak finantza-tu, etorkizuneko aurrezkiekin

Sánchez AsiainekEuskal Herrikooligarkiak gerrazibilaren finantzazioanizan zuen papergarrantzitsua eresakon lantzen du bereliburuan.


TERMOMETROA - GERRA ZIBILAREN FINANTZAZIOA

–kanpo zorpetzea–”. Asiainek esanizan duenez, bi aldeek jaso zituztenbai borondatezko ekarpenak (harpi-detzak), bai gogoz kontrakoak ere(konfiskatzeak), Ramon de la Sotaeuskal errepublikazaleari gertatuzitzaionak erakusten duenez.

Ezohiko gerra zerga NafarroanNafarroako Foru Aldundia “arma-daren eta herriaren nazio askapene-rako mugimenduaren” zerbitzurazegoen, eta oso garrantzitsua izanzen gerra zibilaren finantzaketan.Zergak ezartzeko eta dirua biltzekoahalmena zuenez, Aldundiak kon-trolatzen zuen Nafarroako Ogasu-na. 1936ko abuztuan, Aldundiakezohiko gerra zerga ezartzea erabakizuen, altxamendu frankistaren gas-tuak ordaintzeko. “Ezohiko izaeraz”zergapetzen zituzten “kapitalak sor-tutako errenta eta diru sarrera gar-biak, edonolakoak zirela ere, deneta-riko ordainsariak, dirutan zeingauzatan izan –norberaren lanarenondorio zirenak–, eta merkataritzasozietateetako edo elkarteetakokapital fiskalak edo horien pareko-ak”. Zerga oinarriei derrigorrezkokuota jakin bat ezartzen zitzaien,kasuan kasu: %6koa, 3.000 eta 6.000pezeta bitarteko zenbatekoetarako,eta %50ekoa, 300.000 pezetatikgorako oinarrietarako. Zerga ezar-pena orokortzeko, urtean 100 peze-tako kuota finkoa ordaindu beharzuten zerga horretatik salbuetsitagelditutako Nafarroako gizonezkoguztiek, salbu eta 18 eta 28 urte

bitarte izanik armadako zerrendanedo miliziaren batean boluntarioizen emanda zeudenek.

1937ko urtarriletik 1938ko mar-txora bitarte, ezohiko gerra zergariesker 12,5 milioi pezeta bildu ziren.Nafarroako Aldundiak, gainera,beste gerra zerga batzuk ezarrizituen: ikuskizunetakoa, tabakoare-na eta gerrako diru-laguntzak etaarretak emateko zerga. “Gerrazerga” horiekin, 13.942.813,12pezeta bildu zituen, 1937 eta 1941bitartean. Nafarroak altxamendufrankistaren alde egin zuen ahalegi-na ulertzeko, aski da adierazteaNafarroan 1936. urterako aurre-kontuetan aurreikusitako zerga guz-tien zenbatekoa 18.903.519 pezeta-koa zela eta Nafarroaren gastupartidarik handiena Estatuari zuze-neko kontribuzio bidez ematenziona zela, 1927ko hitzarmenarijarraiki: sei milioi pezeta.

Aldundiak, altxamenduari lagun-tzeko eta “erlijioa, bake materiala etagure askatasun foralak babesteko”,maileguak eman zizkion Mola jene-ral militarrari, hiriko buru militarrazenari eta altxamenduaren gakoeta-ko bat izan zenari; horrez gain,boluntarioen familientzako diru-laguntzak sortu zituen, eta herrita-rren artean harpidetzak egin zituenprobintziako soldaduentzat.

Armak, karlisten etengabeko kezkaKarlisten ekarpena –Nafarroa izanzen haien zutabeetako bat– ezin-bestekoa izan zen altxamendu kol-

pezalea garatu ahal izateko. SanchezAsiainek dioenez, karlisten kezkanagusietakoa armak nola eskuratuizan zen; haiek erosi, eta EuskalHerriko gordetegi ezkutuetara era-maten zituzten, edo bestela, Portu-galera garraiatzen zituzten. 1936koekainean, karlistek gerrako materialasko erosi zuten atzerrian, Mussoli-nik utzitako diruarekin. Javier deBorbon eta Fal Conde izan zirenhorren arduradun. Zugarramurdi-ko, Bertizko eta Aezkoako mendiaketa Pasaia izan ziren armak garraia-tzeko igarobide nagusiak, eta gero,Berbintzanara, Corellara eta Cas-cantera eramaten zituzten. Armakeskuratzeaz gain, fabrikatu ere eginzituzten karlistek. Besteren artean,esku bonbak egin zituzten Caparro-soko eta Mañeruko lantegi txikie-tan. Eta Traibuenasen, arma gorde-tegi handi bat sortu zuten.

Arriluce de Ybarrako markesa, diru biltzaileAsiainek egindako ikerketaren ara-bera, 1932ko irailaren amaierarako,hasiak ziren baliabide ekonomikoakbiltzen, errepublikaren kontraborrokatzeko. Dirua biltzekobatzorde bat eratu zuten. Atzerrian,Andeetako kondea izan zen batzor-deko buru, eta Espainiako Esta-tuan, Arriluce de Ybarrako marke-sa. “Zerga ordaintzaileen”zerrendan, euskal familia ezagunakageri dira: Jose Luis de Oriol (milioibat pezeta); Juan Tomas Gandarias(250.000 pta.); Urkijoko markesa

Ramon de la Sota industrialariaren (eskuinean) ondasunak konfiskatu zituen erregimenak errepublikaren aldeazaldu zelako, tartean egun Athleticen egoitza den Bilboko Ibaigane jauregia (ezkerrean).


GERRA ZIBILAREN FINANTZAZIOA - TERMOMETROA

Gasteizen euskarazko hauek ez galdu

Maite duzun hura, euskaraz!

GIZARTE ETXEAK zuregandik HURBIL Oraindik izena emateko epea irekita, agian, zuk ez duzu beharko, baina animatu ingurukoak euskara ikastera!Uztailak 9, 19:30 Euskara ikastaroak > Gurasoentzat > Aitona-amonentzat > Etorkinentzat > Merkataritzako langileentzatEuskaraz egin ditzakezun hainbat ekintza > Kirola > Gela irekiak > Gizarte-sustapenerako ekintzak(Zozketarik gabeko jarduerak)

XTRAKLUB! > Topagune, Xpress lantegiak, Xtra lantegiak, Xtra kirola, hiriko irteerak, kirol abentura,kultur bidaiak eta irteerak12 eta 18 urte bitartekoentzatIrailak 19tik lekuak bete arte

GAZTE KLIK> Argazki digitalen lehiaketa14 urtetik 25era bitarteko gazteentzatGaia: Ekologia eta gazteria.Naturaren gaineko hainbat begirada hirian zeharLanak emateko epea urriaren 12ra arte

MINTZALAGUNA Euskara ikasten ari bazara, aspaldian ikasi bazenueneta ez duzu norekin hitz egin… Hona hemen aukera ezin hobea: Mintzalaguna. Urritik aurrera, animatuko al zara? Baldintza bakarra, 6. urratsetik gorako maila izatea. Urtero mintzalaguntzaileak behar izaten ditugu, aurten animatuko al zara?Tel. 688 819 [email protected]

EUSKARA IKASTEKO DIRU-LAGUNTZAK Programa arrunta > HerritarrentzatPrograma berezia > Aisialdiko begiraleentzat > Eskola kiroleko entrenatzaile edo begiraleentzat > Aurrekoetarako ikasten ari direnentzat > Gurasoentzat > Merkatarientzat

InformazioaUdaleko Euskara Zerbitzua

Sta. Maria 11, Tel.: 945161522www.vitoria-gasteiz.org/euskara

(250.000); Zabalbururen alargu-na (250.000 pta.); Garay(250.000); Zubiriaren alargunakondesa (200.000); Arestikokondea (200.000); Txabarrirenalarguna (200.000); Txabarrikomarkesa (200.000); Trianokomarkesak (100.000); Agirre

(300.000); Arriluce de Ybarrakomarkesa (500.000). Behartutaedo euren borondatez, milioikapezeta atera zirenEuskal Herrikodirudunen poltsiko-etatik Francorilaguntzeko. n

Altxamendu frankistak, edonola ere, ez zuen dirua Nafarroatik,March etxekoen eskutik eta atzerritik soilik bildu. Jurisdikzioberezi bat ere baliatu zuten, erantzukizun politikoena, hainzuzen, 1939ko apiriletik aurrera ere luzatu zena. Kasu paradig-matikoa da Ramon de la Sotaren familiarena. Errepublikareki-ko leial, Euskal Herriko aberastasun handienetakoa zuen.

Ramon de la Sota 1938an hil bazen ere, haren eta harenfamiliaren aurkako espedienteek irekita jarraitu zuten. 1938kourtarrilean, Ramon de la Sotari –ordurako, hila– eta harensemeei isun ekonomikoak ezarri zizkieten. Aitari 100 milioipezetako isuna ezarri zioten; hiru semeei, berriz, 100, 80 eta60 milioikoak. Ilobetako bati 20 milioikoa ezarri zioten. Haiezgain, zigortu egin zituzten Sotaren alarguna, alabak, errainaketa suhietako batzuk. Guztira, 13 pertsona. “Zenbatekoeidagokienez, agintari frankistek Espainia guztian ezarritakoisunik handienak izan ziren”, dio Sanchez Asiainek. Etahorrez gain, dio isun horiek irmoak zirela, eta ez zegoelahaien aurka errekurtsoa jartzerik. Akusatuek 15 egun zituztenisunak ordaintzeko. Bestela, haien ondasun guztiak Estatua-rentzat izango ziren. Sotatarrei, ordea, ez zieten ebazpenapertsonalki jakinarazi, hilda edo ihes eginda baitzeuden, etaebazpena ez zen argitaratu ez Espainiako Boletin Ofizialeanez Bizkaiko Aldizkari Ofizialean ere.

1935ko abenduaren 31ko balantzearen arabera, Ramon dela Sota Taldearen ondasun higiezinek 35,3 milioi pezetakobalioa zuten. Eraikinei dagokienez, besteak beste honakohauek konfiskatu zizkioten: Ibaiganeko jauregia, gero Bizkai-ko Gobernu Militar bihurtua eta egun Athleticen egoitzadena, eta beste eraikin batzuk, Bilboko Mazarredon eta KaleNagusian. Enpresak 4,7 milioi pezetako balore zorroa zuen,eta gainera, 1,2 milioi zituen taldeak kreditutan. Guztira, 41,2milioi pezeta. Taldearen funts propioak 10,7 milioi pezetako-ak ziren. Bestalde, De la Sotak partaidetzak zituen Bizkaiko447 sozietate anonimotan. Hau da, aberastasun izugarriazuen familiak, orduko milioi pezetak oraingo milioi euroekinkonparatzen dakienak ikus dezakeenez.

Bilbon ireki zioten Ramon de la Sotari espedientea, 1937koekainaren 19an, hiria Mola jeneralaren eskuetan erori eta egungutxira. Eta 1966an indultua eman zitzaien arte iraun zuen.Ramon de la Sota semea eta haren anaiak, Alejandro etaManuel, prozesatu egin zituzten. Behin-behineko askatasunaeman zieten, baina enpresa kontseiluetako eta gerentziakokarguetan egotea debekatu zitzaien. 1982an, berriz, ezarritakoisuna gauzatzeko Estatuak 1940ko hamarkadan bereganatuta-ko ondasun guztiak berreskuratu ahal izan zituzten, Konstitu-zio Auzitegiaren epai baten ondorioz.

Ramon de la Sotaren ondasunak


TERMOMETROA

PETROLIO UPELAK ez du 100 dolarbalio. Upel horrek adina energialortzeko, pertsona batek 11 urtezegin beharko luke lan, eta AEBeta-ko langileak urtean bataz beste45.000 dolar irabazten dituenez,upelaren zifra erreala 500.000 dolarlitzateke. Kontu horiek atera zituenNathan Hagens finantza adituak,petrolioaren gailurra ikertzen duenASPO elkartearen X. Biltzarrean.

ASPOk (Association for the Study ofPeak Oil) Vienan 220 lagun bilduzituen ekainean, erregai fosilez etaenergiaren krisiaz eztabaidatzeko.Peak Oil teoriaren fundatzaileeksortu zuten ASPO, Jean Laherrèreketa Colin Campbellek. Teoriahorren arabera, petrolio produkzio-ak goiena joko du eta ondoren gain-behera etorriko da. Munduan kon-tsumitzen dugun energiaren %80petroliotik eratorria da.

Lehman Brothers-etik etxalde apal batera jauziGero eta gehiagok onartzen dufenomenoa jadanik gertatzen aridela; askoren ustez 2010ean jo zuengailurra petrolio produkzioak etaegun bizi dugun finantza krisiahorren ondorio izan liteke. NathanHagensek ekonomiaren eta ekolo-giaren arteko harremanak ikertuditu, ez da edonor gainera. Uniber-tsitateko tesi eta masterrek bainoharridura handiagoa sortuko dioteirakurleri bere curriculumean ira-kurtzen duenean Lehman Brother-

seko presidenteorde izan zela. Bainaenpresentzako algoritmo konplika-tuak egiteari utzi eta Wall Streetekopalazioetatik AEBetako etxalde apalbatera aldatu zen halako batean.

Geroztik saiatu da ulertzen zerkbultzatzen duen gizakia kontsumo-ra, zer harreman dagoen diruareneta mundu finitu honen artean.Zerk egiten duen huts. Bere esane-tan, finantzak gidatzen dituztenekonomistek ez dute mundu fisikoaulertzen, nola zientzialari askok ezdituzten ulertzen kontu ekonomiko-ak. Orduan, Hagensek natur baliabi-

deen inguruko doktoretza egin zueneta The Oil Drum aldizkaria editatzenhasi zen. Post Carbon Institute-kokide da egun, besteak beste.

Vienako biltzarrean bat bainogehiago asaldatu zuen esaldi hone-kin: “Kredituaren gailurra hurbila-go dugu, petrolioaren gailurra bainoarazo larriagoa da”. Energia krisiariaurre egiteko kredituan oinarrituri-ko ekonomia sortu dugu azkenhamarkadotan, etorkizuneko diruaerosiz: “Gure seme-alabei lapurretaegiten ari gara!”. Baina diruak ez duenergia sortzen, diruarekin energia

FINANTZA KRISIA

Elefantez beteriko gelan mugitzea izen deigarria duen hitzaldi batean Nathan Hagensfinantza adituak egun dugun erronka handienetako batez ohartarazi du:

1970eko hamarkadatik, energia krisiari aurre egiteko kredituan oinarriturikoekonomia sortu dugu. Baina hau ere iritsi da gailurrera.

Peak Oil edo petrolioaren gailurrarena baino arazo larriagoa dugula dio Hagensek:kredituaren gailurra. Etorkizuneko dirua erabiliz azkarrago xahutu dugu energia.

WIK

IME

DIA

CO

MM

ON

S

Beste elefante bat gure gelan:kredituaren gailurra

| URKO APAOLAZA |


FINANTZA KRISIA - TERMOMETROA

azkarrago eskuratzea besterik ezdugu lortu.

ASPOko biltzarreko hitzaldiarenharira Alexander Ač kazetariakelkarrizketa izan zuen Nathan Han-gesekin Energybulletin.net aldizkarinumerikoan. Bertan estatubatua-rrak ederki asko laburbiltzen ditubere teoriak. Elkarrizketa tximista-ren abiadan zabaldu da sarean, baiingelesezko jatorrizko bertsioa etabaita Rebelion.org webguneak eginda-ko gaztelaniazko bertsioa ere. Segi-dan, Hagensek elkarrizketa horre-tan esandakoen pasarte esanguratsubatzuk doazkizue.

“Energia gizarteen gidari nagu-siena izan da betidanik, baina azken30 urteetan ez gara gai izan ordain-tzeko denbora errealean nahigenuen energia hornidura, hortaz,diru gehiago jaulki dugu kredituformarekin, energia hori ordaintze-ko. (…) Gure arazo ekonomikoakhasi baziren erauzteko zailagoa etagarestiagoa zen energiaren eragina-gatik, orain arazoa da zenbat beteki-zun finantzario dugun mundu gara-tuan eta garatzeko bidean denean.

Gure gizartea –Europa, AEB etagero eta gehiago Txina eta bestetoki batzuk– estimulazio eta kon-tsumo maila handiarekin ohitu da.(…) Egunero esnatzen gara dopa-mina/estimulazio neurologikokopuru zehatz baten beharrean, etagure kultura prestatuta dago garu-neko produktu kimiko horiek lor-tzeko, erabilera intentsiboarenbidez kontsumituz eta lehiatuz.Baliabide finituak dituen mundubatean, hori arazoa da. Jendeak

‘gehiago’ nahi du eta beste jendebati kentzen lortzen du, beste espe-zieei, beste belaunaldiei. Horreknarama esatera egoera hau ‘gehie-gizko aurreikuspenak’ sortu duela,eta ez ‘energia eskasiak’.

[Kazetariak harrituta ihardestendio orduan: baina ezin diozu horiesan energia eskuratu ezinean dau-den bi mila milioi pobreei]. Egiaz,bai. Jendeak, demagun Indian,AEBetan baino trantsizio askozerrazagoa izango du hazkunde glo-balaren amaiera baterantz, ez direla-

ko inoiz izan nazioarteko fluxukonplexu horien menpeko etaeuren garunak ez dira estimulazioeta berritasun maila altuen beha-rrean egon. Horiek desagertzendirenean, AEBetan eta Europanjendeak gaizki pasako du; Indiangehienek euren eguneroko bizitza-rekin jarraituko dute. Horregatikuste dut energiaren eta baliabideenbanaketa bidezkoa garrantzitsuadela.

1920 eta 1930eko hamarkadetankreditu krisia izan genuen, bainaorduan energia merkea eta baliabideugari geratzen zitzaizkigun.1970eko hamarkadan baliabideenkrisia izan genuen, eta hari aurreegiteko kredituan oinarrituriko eko-nomia baterantz egitea aukeratugenuen. Dolarra patroi globalbihurtu genuen eta zor publiko etapribatu kopuru masiboak sortugenituen. Baina orain, bietan mugakaurkitu ditugu: benetako krisi batda, eta kredituak eta baliabideakjada ez dira nahikoa hazkundea eli-katzeko.

Lotura argia dago, onartua ezizan arren, diruaren eta energiarenartean. Dirua, energiaren eta etorki-zuneko baliabideen eskaria da;zorra, etorkizuneko diruaren eska-ria den moduan. Zorrak ez du ener-gia sortzen, baina zorra eskura iza-teak errazten du energia azkarragoerauzi ahal izatea. Nola Cantarellbezalako hobi batean zulo horizon-talek eta nitrogeno injekzioek behinbehinekoz petrolio gehiago atera-tzea ahalbidetzen duten, hala egitendu zorrak ekonomiarekin.

Zorraren eskaintzan eta sorreranoinarrituriko ekonomia errotuegidago establishment ekonomikoan.Zorrak ez du zertan zerbait txarraizan behar. Soilik txarra da gasta-tzen dugun hori nahikoa produkti-boa ez denean itzultzeko. Beharduguna petrolioarengailurreko keynesianis-moa da. Daukaguna,keynesianismo turbofi-nantzarioa da”. n

“Egunero esnatzen garadopamina/estimulazio

neurologiko kopuruzehatz baten

beharrean, eta gurekultura prestatuta dago

garuneko produktukimiko horiek lortzeko”

Nathan HagensFinantza aditua

ASP

O20

12

Nathan Hagensen Vienako hitzaldia bideoz entzun daiteke osorik ingelesez www.aspo2012.at webgunean.


BERO-BEROAN - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

ARTIKULU HONEN IRAKURLEA harritu egingo da izenburuarekin, elka-rrengandik oso urrun dauden hiriak lotzen baititu: Washington AEBe-tan, Marikana Hegoafrikan eta Gasteiz Euskal Herrian. Hain urruneko-ak eta aldi berean hain igoalak, agintean dagoen sistema kapitalistak etabere poliziek hiru hirietan izan duten ekintza asasinoagatik. Azken egu-netan langile masakrea gertatu da Marikanan, poliziak platino enpresabateko 34 meatzari beltz hil ditu. Multinazional ingelesa Lonmin da,zuriek kudeatua. Arrazoia, soldatak hobetzearren egindako greba. Mea-tzariek 400 euro irabazten dituzte eta 1.250 euro eskatzen zituzten,egungo soldataren hirukoitza, euren txabolak abandonatu ahal izateko.Lanera itzultzen ez baziren despedituak izango zirela esan zieten, bainahala ere grebari eutsi zioten: “Jendea hilda dago eta oso haserre gaude;lanera itzuliko bagina alferrik hil izan balira bezala izango litzateke”,esan du grebalarien bozeramaile batek.

Historia errepikatu egiten da. 1886an ehunka langile jipoitu zituzten,14-16 orduko lan-eguna murriztea eskatu zutelako. Salatzeko hiri ugari-tan manifestazioak egin zituzten eta horren ondorioz sei langile urkanhiltzera kondenatu zituzten. Geroztik ospatzen da Maiatzaren Lehenamundu osoan. Gure artean, 1976an, polizia frankistak Gasteizko langi-leak masakratu zituen. Lan hitzarmenen alde greba orokorra egiten ariziren eta haietako bost langile poliziaren balek hil zituzten. Ondorioa:gaur, atzo bezala, kapitalismoak boterea eta etekinak izaten jarraitu nahidu, eta prest dago polizia eta kudeatzaile politikoen bidez jendea hiltze-ko. AEBetan, Hegoafrikan, Euskal Herrian eta munduosoan. Jakin behar da hori, eta prestatuta egon. n

NAFARROAKO GOBERNUAK hama-bost urterako 22 telebista lizentziaatera ditu lehiaketara: bi herrialdeosorako eta beste hogeiak bosteskualdetako tokiko telebistentzat:Iruñerrian, Lizarrerrian, Zangozal-dean, Tafalla inguruan eta TuterakoMerindadean. Lizentziak lortzekolehian izango diren 100 puntuetatikbost izango dira euskararen erabile-ra kontuan hartuko dutenak. Etabost puntu horiek lortzeko, nahikoa

izango da telebistaren produkziopropioaren %20 euskaraz izatea.

Lehiaketan aintzat hartuko direnbaldintza gehienak teknikoak direnarren, edukiei dagozkienak erezehaztu ditu Gobernuak: “Nafa-rroako Foru Erkidegoaren identita-tea, instituzioak eta sinboloakerrespetatzea, eta foru erkidegoaberezko lurralde gisa agertzea,bereizita, bai grafikoki eta bai des-kribapenetan”. n

Washingtonetik Marikanara, Gasteiz ahaztu gabe

Telebista-lizentzia lehiaketaneuskarak 5 puntu balio ditu

Talaian

Alderdiaren aurka,katalana defendatu ahal izateko

ANTONI PASTOR Espainiako Esta-tuko Balear Uharteetako parlamen-tuko diputatua da eta Manacorrekoalkatea. Bere alderdiak, PPk, alder-ditik bota du parlamentuan PPrenhizkuntza politikaren aurka bozka-tzeagatik. Balear Uharteetako PPnabarmen ari da katalanaren aurka-ko hizkuntza politika egiten. Vila-web agerkari katalanak egindakoelkarrizketan kazetariak galdetu dioea zergatik parlamentuan ez zuenPPko beste kide guztien bozkabera eman. Hona erantzuna: “Hiz-kuntza oinarrizko gaia da etaneure-neurea. Hizkuntza herribaten nortasun ezaugarria da etaezin da arriskuan jarri. Beraz, nirekontzientziaren arabera eman dutbozka, alderdiaren aginduak bainogarrantzitsuagoa da hori. Hizkun-tza eta nortasuna talde politikoengainetik daude.” n

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz:www.argia.com/harpidetza_haria.php

Juan Mari Arregi


TERMOMETROA - MALTZAGATIK

JOSU URIBETXEBARRIA bere etxeanegon liteke irakurleak lerro hauekirakurri orduko, Jose Luis Castroepaileak seguruenik aste honetanerabakiko baitu preso arrasatearra-rekin zer egin. Eta denak adieraz-ten du logikoena eta legezkoenaaske uztea litzatekeela, horretarakobaldintza guztiak betetzen direlako:bere osasun egoera larria eta sen-daezina batetik, eta legezko lurrera-tze pista ere prestatua dagoela bes-tetik –PPren Gobernuakhirugarren gradua emana dio etaAuzitegi Nazionaleko fiskaltzak ezdu helegiterik jarri horren aurka–.Horiez gain, gisako kasuetan Cas-tro epaileak, preso gaixoen aldekojoera hartu ohi du.

Baina preso uzteko aukerarikbadagoela ezin uka, bestela nekezuler daiteke Auzitegi Nazionalekomediku txostena bera, Uribetxeba-rria kartzelan jarraitzeko egoerandagoela adierazten duena. Donos-tiako Ospitaleko eta Zaballako kar-tzelako txostenak ere, dena den,mahai gainean ditu epaileak etahauen arabera, presoaren egoerakalean egoteko modukoa da.

EUSKAL HERRIAN, alabaina, hala-ko auzi bat nekez geratzen da baka-rrik eremu humanitarioan. Azken30 urteetako espetxe munduarenirakurketa politikoa eginda, argi daezker abertzaleak espetxeetakofrontea baliatu duela bere borrokaeta barne kohesioa elikatzeko, baibere barne eskemak eta logikakhala eskatzen zutelako, eta baitaGobernu espainiarren errepresiopolitikek behin eta berriz erantzu-teko aukera ematen zutelako ere.

Espainiak erabilera politikoankerra egin du espetxe politikazeta berau pertsonaren aurkakooinarrizko eskubideak zanpatzekoerabili du etengabe, presoa baka-rrik ez, bere senitartekoak ere

zigortuz, batez ere sakabanaketapolitikarekin. Mikel Egibar preso-aren senitartekoek abuztuaren 7anizandako istripu larria da horrenerakusle. Honek argi erakusten duoraingo Euskal Herrian Estatuakbakarrik urratzen dituela gizaeskubideak; argi erakusten duenmoduan ETAren biolentzia salatuduten denek ez dutela jarrera berabiolentzia mota guztiekin eta bereondorioekin.

Bai, astea joan eta astea etorri,senitartekoak Cadizera joanaraz-tea eta horren ondorioz istripuak,zaurituak eta hildakoak direnean,hori iraganeko espetxe politikarenondorio da. Eta, argi eta ozen esanbehar da, zilegia, humanitarioa etabake prozesuaren aldekoa daegungo espetxe politika kalean,instituzioetan eta edonon salatzea.Egin beza bakoitzak bere erara,baina egin bedi. Egiazko enpatiaduenak ezin die bere biktimensufrimenduari bakarrik begiratu.

Asko dira Espainiako gober-nuen zigor eta mendeku politikak,presoen munduan banaketa bila-tuz, ETAn eta ezker abertzaleanere banaketa bilatu ohi dutena. Etaezker abertzaleak urteetan zirriki-tu gutxi utzi du esparru horretan,irtenbide pertsonalak traizioarekinparekatuz eta askotan hauek gara-tu dituzten presoen isolamendu

soziala ere bultzatuz. Presoekgerra logika batean zuten funtzio-aren erakusle zen jarrera hori, etaEstatuak ere ondo baino hobetobereganatu duen gerra logikahorretan, bakea eraikitzekogaraian presoena da ezker abertza-learen kate-begi ahulena.

Baina agerikoa da beste garaibatzuetan bizi garela, jadanik ezdago ekintza-errepresio eskemarikelikatu beharrik, hauek gainditubeharra baizik, eta PPk ezik gaine-rako alderdi guztiek sinatu zutenAieteko Adierazpenak eskaintzendu horretarako biderik. Eta PP ezdagoelako aukerarik eskaintzen ezbadu, EAEko hauteskundeenondoren eratu beharko litzatekeenbake prozesua bultzatzeko foroakagendaren lehen lerroan izanbeharko du presoen gaia. PatxiLopezen bakea eta elkarbizitzara-ko ordezkari Jesus Lozak berrikigogorarazi duen legez, gaia geldidago eta irailerako azeleratubeharko litzateke.

KURTSO HASIERA indartsuadator: oporren ondorengo ohikoaldapez gain, ikusgai da Uribetxe-barria auzia nola itxiko den. Kri-siari dagokionez, putzuan hondo-ratuz jarraitzen dugu eta gero etaahots gehiagok dio udazkeneanEspainiaren erreskate orokorrasaihestezina dela. Euskal gizartea-ren zati batek berriz ere grebaorokorrarekin erantzungo dioegoera horri irailaren 26an. Etaguztia EAEko hauteskunde kan-paina gogor eta lehiatuaren maga-lean gertatuko da, Eusko Legebil-tzarrera EAEri dagokion egiazkoordezkaritza eramango duena eta,lau hanketako Lege-biltzarrarekin, aropolitiko berrian harrigarrantzitsua jarrikoduena. n

Azken 30 urteetakoespetxe munduarenirakurketa politikoaeginda, argi da ezkerabertzaleakespetxeetako fronteabaliatu duela bereborroka eta barnekohesioa elikatzeko

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� ARGIAKO ZUZENDAR IA

Atzo gerra fronte, gaur bakerako ate

2012KO IRAILAREN 2A�52

Documents

Argia 2334