Archaeological Sites MK

m a k e d o n s k o

k u l t u r n o

n a s l e d s t v o

arheolo[ki

lokaliteti

ISBN 978-608-4549-00-0

Skopje 2008

MAKEDONSKOKULTURNO

NASLEDSTVO

Knigata e objavena so poddrka na Italijanskata Kooperacija (Cooperazione Italiana) i Kancelarijata na UNESKOvo Venecija - Regionalno biro za nauka i kultura vo Evropa (UNESKO BRESCE)Iskaànite stavovi i prezentacijata na materijalot vo ovaa publikacija ne izrazuvaat mislewe na Sekretarijatotna UNESKO vo vrska so pravniot status na bilo koja zemja teritorija grad ili oblast za nejzinite vlasti iliza razgrani~uvaweto na nejzinata granica ili granici Avtorot (avtorite) e odgovoren za izborot i prezentacijatana faktite sodràni vo ovaa publikacija i tie ne se nu`no onie na UNESKO i ne se obvrzuva~ki za Organizacijata

M A K E D O N S K O K U L T U R N O N A S L E D S T V O

ARhEOLO[KILOKALITETI

6 7arheoloki lokaliteti

Tumba Maxari Skopje 12

Skopska tvrdina - Kale Skopje 16

Skupi s Zlokuani Skopje 20

Anti~ka naselba Tauresium s Taor Skopje 24

Kasteloto kaj P~iwa Skopje 28

Stobi Gradsko Veles 30

Neolitska naselba Vrbjanska ûka sSlavej Prilep 36

Stibera (Styberra) s êpigovo Prilep 38

Markovi Kuli Prilep 42

heraklea Linkestis Bitola 44

Golem Grad Prespansko Ezero Prespa 48

Lihnidos Ohrid 52

Engelana Sv Erazmo kraj Ohrid 58

Zaliv na Koskite s Petani Gradite Ohrid 60

SODRINA

Vardarski Rid Gevgelija 62

Gradot na Isar s Marvinci kaj Valandovo 66

Crkvi na Svetite petnaeset Tiveriopolski ma~enici Strumica 68

Anti~ki bawi s Bansko kraj Strumica 70

Carevi Kuli Strumica 72

Isarot [tip 74

Bargala [tip 76

Morodvis s Morodvis Ko~ansko 80

Vini~ko Kale Vinica 82

Grad s Grad Del~evsko 86

Golemo Gradite s Kowuh 88

Kokino Kumanovo 90

Kostoperska Karpa Mlado Nagori~ino 92

Tetovsko Kale - Bal Tepe Tetovo 94




Od vremeto na peterskite lavovi i paleolitskite lovci otkrieni se ostatoci koi gi osmisluvaat dale~nite maglivi po~etoci na egzistencija na ~ove~kiot rod na po~vata od postojano vetuvanata zemja na prostorite od mitskiot Balkan Ostatoci od toj ìvot se zabeleàni po dolinata na Babuna odnosno vo peterata Makarovec kaj Kristiforovo vo Pelagonija a ute postari indicii se registirani vo paleolitskite pristapnici na osogovskite planini Taa prikazna nalikuva na argonautsko pateestvie niz vremeto Od taa pleistocentska dale~ina od toa staro kameno vreme nataka seacute bee poinaku Vsunost ovie prostori o~igledno silno bile privle~ni vo sledniot period od predistiriskite vremiwa vo mladoto kameno vreme vo takanare~enata neolitska revolucija odnosno vo idili~noto vreme na neolitskata civilizacija Toa zapo~nalo nekade pred osum iljadi godini Na toa ne potsetuvaat impozantnite terakotni idoli Boginkite Majki od Maxari i Govrlevo na toa ne potsetuva Adam od Govrlevo mnogubrojnite kulturni pridobivki od Amzabegovo-Vrni~kata kulturna grupa i od Veluko-Porodinskata vo Pelagonija Od tie vremiwa navaka ldquovetenata zemjardquo Makedonija so svoite reki i ezera so planinite i ridovite so dolinite i nizinite so blagata klima kontinuirano e naselena i toa vriewe na ìvotot go ~uvstvuvame i denes Toa to izgleda deka nikoga nema da se

vrati se periodite (koi dlaboko vo idninata sepak e se vratat) nare~eni eneolit (bakarno vreme) bronzenoto i èleznoto za koi govorat arheolokite vrednosti (bogata kerami~ka produkcija koskeni kameni i kremeni orudija) otkrieni vo vodite na bogatoto krajbre`je na Ohridskoto Ezero Ovie vremiwa se ldquopreplavenirdquo so zna~ajnite takanare~eni ldquomakedonski bronzirdquo mali ritulani predmeti vo razni formi koi vo arheolokiot svet go afirmiraa èleznoto vreme na makedonskata po~va Pateestvieto prodolùva nataka do zlatnite ritualni maski i mnogubrojnite drugi zlatni srebreni bronzeni kerami~ki i drugi predmeti koi bile pridru`ni bogatstva vo grobnicite na aristokratskite krugovi od Lihnitida posebno Lihnidos i Trebenita (denenata Ohridska oblast) vo VI-V vek pred naata era Me|u ovie vrednosti nadaleku se pro~ueni i bronzenite volutni krateri koi sigurno se pojavuvaat i vo Povardarjeto na ldquovetenata zemjardquo (Demir Kapija) a ottoga e i pro~uenata tetovska Menada Ranata antika i ldquozlatniot IV vekrdquo na Makedonija koga taa stana gospodarka na svetot so kralevite Filip II i Aleksandar III ostavila mnogubrojni arheoloki artefakti i isklu~itelni arhitektonski objekti tvrdini izgradeni so megalitni kameni blokovi (Lihnidos-Ohrid Engelana kaj Sv Erazmo niz Pelagonija) i objekti vo naukata poznati kako ldquomakedonski tip na grobnicirdquo (Ohrid Pelagonija)

pReDgOvOR


a makedonskiot period od istorijata na svetot so afirmacijata na tn helenisti~ka kultura (sublimat na makedonskata helenskata egipetskata i azisko-persiskata) e eden od najbogatite periodi na evropskite prostori Arheologijata na Makedonija od toa vreme e prepolna so zlato i srebro so bogatstva otvoreni za toganiot svet no i ottoga po~nuvaat takanare~enite makedonski raskoli a neto podocna so nastapot na idnata Rimska svetska imperija ldquovetenata zemjardquo stana prvata rimska provincija na Balkanot i vsunost ottoga nataka niz vremeto vo istorijata se poznati tn makedonski delbi Makedonskata po~va e razdavana na onie na koi im ja vetila istorijata Vo rimskiot period so postepeno vkorenuvawe na rimskite vrednosti vo site sferi na ìvotot vo vee urbaniziranite sredini gradovite vo Makedonija se razvivale vo eden vid na provinciska mirna blagosostojba Toa se zabeleùva od rezultatite na arheolokite iskopuvawa vo Stobi herakleja Skupi Stibera i Lihnidos Imeno Stobi koj se nao|a vo ldquosrcetordquo na ovaa Makedonija na ustieto od dve reki (Aksios-Vardar i Erigon-Crna reka) pretstavuva eden od najzna~ajnite gradovi koj vo rimski period imal i isklu~itelni rimski povlastici koval sopstveni pari isto kako i Lihnidos od toganata Gorna Makedonija koj so svojata mestopolo`ba na bregot od Lihnidskoto (Ohridskoto) Ezero i na najpoznatata anti~ka patna magistrala Via Egnatia pretstavuval

isklu~itelno bogato mondensko mesto vo toganiot svet Skupi rimski kolonijalen grad od I do III vek bil eden od najgolemite gradovi na Balkanot a Stibera kaj êpigovo (Prilepsko) vo toa vreme pretstavuval eden od pogolemite anti~ki centri so rabotilnici za izrabotka na mermerni skulpturi Prostorite na ldquovetenata zemjardquo osobeno bile gusto naseleni vo docnata antika (spored pojavata na docnoanti~ki grobni konstrukcii glavno od teguli na dve vodi na arheolokite lokaliteti) a toga zapo~nuva i ranohristijanskiot period odnosno VREMETO NA BAZILIKITE monumentalnite ranohristijanski objekti so raskona arhitektura i podni mozai~ni povrini Bazilikite od Lihnidos (Ohrid) i herakleja so pretstaveniot kosmogoniski svet izveden so magi~nite raznobojni kam~iwa so temi od hristijanskata religija se osobeno zna~ajni za ova vreme vo ramkite na mediteranskiot ranohristijanski svet Vo ova vreme vleguvaat i vee nadaleku pro~uenite vini~ki terakotni ikoni koi pretstavuvaat kolekcija od ovoj vid sosem retka vo svetskata religiska umetnost Ova e period koga Makedonija mu bee ldquovetenardquo od istorijata na vizantiskata imperija ova e vremeto na car Justinijan koj kuriozitetno se veruva deka poteknuva od makedonskite kraita i ova e vremeto na dolgoto vizantisko ldquoargonautskordquo pateestvie niz balkanskite visoki ldquoistoriskirdquo planini vreme vo koe (X-XI vek) na carskiot prestol vo Carigrad me|u

drugoto vladeele devet carevi od tn makedonska dinastija Paralelno balkanskite prostori bile naseluvani od slovenskite plemiwa (VI-VII vek) koi popatno ostavile mnogu malku od svojata materijalna kultura Sepak Svetiklimentovoto vreme (kraj na IX ndash po~etok na X vek) pretstavuva ldquozlatnordquo vreme na slovenskiot rod vo ldquovetenata zemjardquo Toa e vremeto na dejnosta na Svetiklimentoviot univerzitet i vremeto koe posledovatelno rezultira so Samuilovoto srednovekovnoto makedonsko-slovensko carstvo Samuilovata tvrdina vo Ohrid e vidliv profan monument koj vo arheoloka i istoriska smisla go otslikuva toj period na makedonsko-slovenska dominacija nad balkanskite zemjiSrednovekovnite kulturni sloevi na arheolokata po~va vo Makedonija se bogati so dokazi za dostrelite na moniot vizantiski izvor nakit slikana gle|osana keramika metalni predmeti i osobeno mnogubrojni poedine~ni i grupni naodi na zlatni srebreni i bronzeni moneti na arheolokite lokaliteti Osven car Samuil koj sigurno e edinstveniot car vo evropskata i svetskata istorija koj ne koval pari koj najverojatno ~etiriesettina godini javal na kow i nemal vreme da si go organizira plate`niot sistem vo carstvoto drugite vladeteli ostavile svoi tragi ne samo vo ovaa sfera tuku i vo ramkite na celokupniot optestveno-politi~kiot i duhovniot ìvot na ìtelite od imperijata

Kone~no posle vladeeweto na edno vreme od XIV vek na srpskite carevi kon krajot na toj vek Makedonskata zemja ldquose vetirdquo na Turcite Osmanlii odnosno povee od polovina milenium bee del od Otomanskata imperija Imaji predvid deka seacute povee se oddale~uvame od toj osmanliski period osobeno so vleguvaweto vo XXI vek arheolokata nauka e treba mnogu poseriozno da go vklu~i ova vreme vo svoite nau~no-istraùva~ki ramki Ova posebno i zaradi toa to vo pazuvite na ovaa imperija Makedonija povtorno po dve iljadi godini po~na da se bori za sebe odnosno vo vistinska smisla na zborot po~na da raboti vo nasoka ldquoda se veti na seberdquo

Na arheolokata po~va vo Makedonija se evidentirani povee od 4700 arheoloki lokaliteti Istraèni i nedoistraèni ima mnogu malku Ovde se prezentirani 28 koi na nekoj na~in ja otslikuvaat ovaa zemja vo arheoloka smisla koja bez razlika na okolnostite sepak pretstavuva evropska arheoloka oaza i poiroko vo ramkite na mediteranskiot kulturen kompleks

Pasko Kuzman


Lokalitetot se nao|a vo seganata naselba ênto i e najzna~ajnata neolitska naselba vo Skopskata kotlina Otkrien e vo 19612 godina vo tekot na arheoloki rekognoscirawa Prvite arheoloki istraùvawa se izvreni vo 1978 godina od Muzej na Makedonija Rezultatite pokaàa deka se raboti za naselba od neolit so tri fazi na ìveewe Stratigrafijata na naselbata e so kulturen sloj debel 240 m a so jamite 280 m Svojot ekonomski i kulturen procut ovaa naselba go doìvuva vo periodot na 5800 - 5200 godini pne odnosno vo fazata Anzabegovo - Vrnik II ndash IVVo istraùvawata od 1981 e otkriena prvata kua determinirana kako svetilite Dosega se otkrieni

ute sedum Prvootkrienata kua e gradena vo tradicionalnata tehnika na nabieni kolci vo zemja ~esto flankirani so kamewamelnici Kuniot lepe` pokaùva deka vo yidovite se vgraduvani golemi cepeni gredi od koi se ostanati otpe~atoci Yidovite od nadvor se dekorirani so povlekuvawa na prsti vo vid na spirali to zavruvaat kako primitivni voluti Povrinata na kuata e 8 h 8 m so pravilna ~etiriagolna forma Pokrivot e na dve vodi od slama postaven na drvena konstrukcija to ja nosat debeli kolci od nadvorenata strana postaveni na frontalnata i zadnata strana Vnatrenosta nakuata e pregradena so eden tenok nepravilen parapet Toj odvojuva dve pe~ki podignati do nego Za prvpat vo Makedonija se otkrieni 2 golemi i edna mala slikani amfori koi spored formata fakturata ukrasuvaweto so slikani stilizirani floralni ornamenti najdeni na edno mesto se izraboteni od rakata na eden odli~en majstor Vo ovaa kua - svetilite otkrieni se vkupno 45 celi sadovi i mnogu fragmenti Toa se razniupovi pitosi so barbotin ukrasi golemi frutariumi so plasti~ni rebra od vnatrenosta na obodot ~inii mala piksida so plasti~en reqef na dnoto kako pintadera i razni mali sad~iwa So svojata sovrena ednostavna forma osobena karakteristika na Tumba Maxari mu davaat askosite Potsetuvaat na barski

TUMBA MAXARI

lOkAlItet Neolitskata naselba Tumba Maxari vo Skopje

lOkAcIjA Skopje

1


ptici a taka se dekorirani so perduest barbotin so 4 dràlki na stomakot i edna na grbot Vo 2002 godina e otkriena edna ldquokadaldquo izgradena od zemja so ubavo izmazneti yidovi i pod a na nego kristali na soli Ona to ja pravi Tumba Maxari i ovaa kua poznata e za prvpat otkrienata terakotna pretstava na Golemata Majka So svoite impresivni dimenzii od 039 m visina klasi~nata smirena poza na izniknuvawe od kuata i voedno bdeewe nad nejzinoto ognite i mir ja pravi ovaa terakota ekskluzivna Vo podocne`nite istraùvawa se otkrieni i drugi fragmenti od cilindrite i kuata so razli~ni dimenzii i frizuri Voopto frizurite zboruvaat za vonredno bogatata moda na neolitskata èna Osobeno interesna e edna markantno izvajana vo prirodna golemina glava na ~ovekKako slu~aen naod od ovoj lokalitet e edna kerami~ka pretstava na glava na oven (bik) - bukranion koj se datira vo ran neolit Od drugite zoomorfni pretstavi interesni se kozata i kentavrot so recipienti na grbot Vo Tumba Maxari od alatkite se otkrieni tegovi za vertikalen razboj bikonusni tegovi (makari) za ribarski mreì mnogu koskeni spatuli so standardna forma ila i igli Kremenata industrija e zastapena so razni kremeni noìwa seka~i kameni avani i melnici Analizata na koskite na ìvotnite i pticite od Maxari ukaùva na faktot deka neolitskiot ~ovek to se odnesuva do obezbeduvaweto meso apsolutno se potpiral na svoite stada a mnogu malku na lov i ribolov

Dragia Zdravkovski

LitV Sanev Neolitsko svetilite od Tumba vo Maxari Skopsko Maced acta archaeol 9 Skopje 1988 9-30 A Moskalewska V Sanev Preliminary analisis of bone remnants of animals from the Neolithic Archaeological site Tumba Madzari near Skopje Maced acta archaeol 10 Skopje 1989 55-75 V Sanev Tumba Maxari Arheoloka karta 2 Skopje 1996 377-378 D Zdravkovski Sreden neolit vo Gornovardarskiot region (magisterski trud) Skopje 2003 100-112

2

3 4

5

6 7


lOkAlItet Skopska tvrdina - Kale

lOkAcIjA Skopje

Skopskata tvrdina ja zazema najdominantnata pozicija vo centralnoto gradsko podra~je na Skopje Pozicionirana e na dolgiot greben od sedimenten peso~nik to se protega po dolìnata na isto~niot breg na Vardar vo pravec sever-jug na negoviot juèn - najisturen del So toj prostor e povrzana re~isi celokupnata kulturna i politi~ka istorija na gradotUpotrebata na toj prostor kako naselba otpo~nala ute vo tekot na praistorija poto~no od vremeto na eneolitot Od taa najstara naselba preku odredeno ìveewe vo tekot na bronzenoto i èleznoto vreme prostorot na kaleto bil so razli~en intetnzitet upotrebuvan do vekovite pred vostanovuvawe na rimskata vlast vo Makedonija Sepak najintenzivna

bila upotrebata na toj prostor kako srednovekovna tvrdina poto~no kako Goren Grad na srednovekovno Skopje Takvata tvrdina bila obnovuvana i niz slednite vekovi od turskiot period so kontinuirana upotreba do denes Praistoriskoto ìveewe se odvivalo vo najmalku 3 naselbi (eneolitska bronzenodopska i èleznodopska) dodeka vo tekot na sredniot vek i turskiot period se ìveelo ute vo najmalku 3 posledovatelni naselbi (prvata od X-XIIIXIV vek vtorata XIV-XVII vek i tretata od XVIII-XX vek)Najstarite naodi na Skopskata tvrdina pretstavuvaat ostatoci od inicijalnata naselba od bakarnoto vreme - eneolitot ili od 4 milenium pred hrista Razli~ni objekti zemjanki ili poluzemjanki so funkcija na ìvealita kultni objekti ili otpadni i skladini jami bile vkopani vo glinestata zdravica Niz sledniot period na bronzenoto doba ili vo tekot na tretiot i vtoriot milenium pred hrista praistoriskot ìvewe prodolìlo no na pomal prostor ograni~en glavno vo severoisto~nite delovi na Kaleto Vo tie sloevi se dokumentiraat pokraj brojnite dvi`ni naodi i ostatoci od stanbeni objekti pe~ki za keramika i drugi kulturni ostatoci od site fazi na bronzenoto doba

SKOPSKATVRDINA - KALE

1


Najmladata praistoriska naselba onaa odèleznoto vreme (prva polovina na prviot milenium pred hrista) zna~ela prodolùvawe na ìvotot no sega koncentriran na nova pozicija glavno vo jugoisto~nite delovi na Kaleto Od nea se otkrieni ostatoci od voobi~aenata praistoriska arhitektura ili kui na pravoagolna osnova gradeni so drvena skeletna konstrukcija od kolci i plet Pointenzivni ostatoci od ìvewe vo slednite vekovi od vtorata polovina na prviot milenium pred hrista zasega ne se otkrieni no oddelni naodi potvrduvaat odredeni aktivnosti na Kaleto vo tekot na IV vek pred hrista Slednite naselbinski ostatoci pripa|aat vee na srednovekovniot grad Nekade kon krajot na X vek ili vo Samuiulovo vreme zapo~nuva neprekinatiot i burniot istoriski razvitok kako vistinski gradski centar (Srednovekovno Skopje) i trae do denesNajprvo kaleto bilo zatiteno so ubavo yidani bedemi koi celosno go ograduvaat toj prostor

formiraji edinstven fortifikaciski sistem graden spored najvisokite togani kriteriumi i grade`ni tehniki Otkrienite brojni moneti od X i XI vek pogrebuvawa vedna od vnatrenata strana na ju`niot bedem boevi sekiri i streli keramika i drugi sitni naodi od istoto vreme zboruvaat deka Kaleto toga funkcioniralo najverojatno kako golem voen kastron Po dolìnata na ju`niot bedem otkrieni se ostatoci od brojni drveni gradbi so otpadni jami ognita pe~ki i drugi ostatoci od metalurka aktivnost magacini i rabotilnici - kova~nici za izrabotka i popravka na oru`je Za posebno odbeleùvwe od toj grad e ju`niot vlez vo tvrdinata so site pridru`ni elementi Toj e bide koristen i obnovuvan nekolku pati vo slednite vekovi kako glaven vlez i na podocne`nata srednovekovna i na ranoosmanliska tvrdina Vo prodolènie na vleznata partija otkrieni se ostatoci od kaldrmirana povrina - pat to vodel po dolìnata na vnatrenosta na ju`niot bedem do

povisokite delovi na terenot Site ostatoci od ovaa uslovno kaàno ldquosamuilovardquo faza se prosledeni so monetni naodi na tn anonimni folisi i na imperatorite Vasilij II Nikifor III i Mihail VII site od X i XI vek Kulturnite sloevi od naselbata od XII i XIII vek ili od vremeto na vladeeweto na dinastijata na Komnenite go ilustriraat Skopje kako vistinski centar na iroka balkanska regija Za toa zboruvaat brojnite naodi na olovni pe~ati moneti ostatoci od razviena metalurka i kerami~arska dejnost kako i raznovidni naodi od sekojdnevniot ìvot Vo taa smisla kako vrven proizvod se izdvojuvaat luksuznite trpezni sadovi ukraseni so slikawe so gravirawe i gle|osuvawe Nekoi od najdenite ~inii se vistinski umetni~ki dela a celata kolekcija na takva keramika e edna od najbrojnite i najvredni na Balkanot Vo tekot na XIII vek ìvotot vo skopskiot Goren Grad prodolìl so nesmalen intenzitet Gradskite bedemi bile obnoveni i zagraduvale sosem nova urbanizacija a bil ukrepen so obyidie i tn Dolen Grad Na najvisokiot i najdominanten del od Kaleto vo jugoisto~niot del na gradot otkriena e crkva so krstoobrazna vnatrenost i so nekropola okolu nea Spored piuvanite izvori vo ramkite na Skopskata tvrdina postoele i drugi crkvi od toa vreme Vo 1391 godina Skopje bilo osvoeno od Turcite koi go razurnale gradot i delovi od gradskite bedemi Po tie nastani Kaleto dobiva nov karakter i sluì kako voena kasarna Otkrienite gradbi od toa vreme i celokupniot kulturen inventar dokumentiraat voobi~aeni aktivnosti za tvrdina so takov karakter

Dragi Mitrevski

Lit ADeroko Sredwevekovni grad Skopqe Spomenik SANU 120 Beograd 1971 Mikul~i Staro Skopje so okolnite tvrdini Makedonska kniga Skopje 1982 I Mikul~i Srednovekovni gradovi i tvrdini MANU Kniga 5 Skopje 1996 Mikul~i Anti~ki gradovi vo Makedonija MANU Kniga 8 Skopje 1999 D Mitrevski Skopska Tvrdina-Revival Muzej na grad Skopje Skopje 2007

2 3

4


Skupi e eden od najgolemite rimski gradovi na Balkanot so status na kolonija Se nao|a na 5 km severozapadno od Skopje vo blizina na s Zlokuani na jugozapadnata padina od Zaj~ev Rid levo od utokata na Lepenec vo Vardar To~nata lokacija ja odredil A Evans vo 1883 god Potvrdeno e kontinuirano ìveewe vo bronzenoto i èleznoto vreme do VI vek pr n e Po~etocite na rimskiot grad se povrzani so probivot na rimskite legii kon krajot na I vek pr n e i formiraweto na provincijata Mezija vo 15 god n e Otvoreno e praaweto za prethodniot status na gradot kako civilna naselba ili legiski logor Vo vremeto na Flavievcite verojatno pri vladeeweto na Domicijan 845 god dobiva rang na samoupravna deduktivna

kolonija (Colonia Flavia Scupinorum) so naseluvawe na veterani glavno od legijata VII Claudia Prvobitnata naselba se transformira vo kompleksen urban rimski grad so site administrativni civilni i verski objekti koi odgovarale na novite uslovi i priliki Se razviva kako vaèn administrativen stopanski kulturen verski i tranziten centar na provincijata Gorna Mezija Gradot go spomenuva Ptolomej vo II vek Vo vremeto na Mark Avrelij vo 170 god vo Skupi pominalo dakiskoto pleme Kostoboki pri prodorot kon Egeja Vo 26869 god opustoen e od silni gotski i herulski odredi Kon krajot na III vek stanuva metropola na novo osnovanata provincijata Dardanija a vo IV vek povtorno doìvuva golem ekonomski i urbanisti~ki podem Na Tabula Peuntengeriana (IV vek) pretstaven e so viweta na glaven provinciski grad Carot Teodosij I pri prestoite vo Skupi vo 379 i 388 god izdal dva carski ukaza Verojatno ne bil poteden ni vo razurnuva~kite napadi na hunite vo 447 godinaOd IV do VI vek e episkopsko i mitropolitsko sedite Vo 518 god nastradal vo katastrofalen zemjotres zabeleàn vo hronikata na Marcelin Komes Po obnovata vo VI vek urbanoto ìveewe kone~no zamira kon krajot na vekot vo vremeto na Mavrikij (5823 god) Kako pomala ruralna naselba opstojuva do X - XI vek

SKUPI (SCUPI)COLONIA FLAVIA

SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi

lOkAcIjA s Zlokuani Skopje

1


Urbanisti~kite odliki infrastukturata i visokoto komunalno stanbeno nivo na ìveewe (vodovod kanalizacija razviena uli~na mreà so poplo~eni ulici javni kupatila podno greewe podovi so mozaici oslikani yidovi zastakleni prozori) go smestuvaat najvisoko na civilizaciskata skala na provinciskite rimski gradovi Obyidieto ima forma na nepravilen ~etiriagolnik (738 h 590 m) so povrina od 43 ha Gradot e pravilno planiran spored ortogonalen sistem Ulicite se paralelni (jzsi-szji) so yidovite na obyidieto i se se~at pod prav agol Poplo~eni se so masivni kameni plo~i Trotoarite se odvoeni so ivi~nici pokrieni so portici Pod i pokraj ulicite se nao|aat odvodni kanali

za ne~ista voda kako i sloèna mreà od glineni i olovni cevkovodi za dovod na ~ista voda vo objektite Niz celiot istoriski razvoj gradot e ja zadrì osnovnata urbanisti~ka ema so ista orientacija na grade`nite kompleksi i gradbi no dimenziite i sodrìnata na gradskite kvartovi se menuvale vo razli~nite vremenski periodi Spored istraènosta koga zboruvame za urbanisti~kiot izgled na Skupi toa prvenstveno se odnesuva na izgledot na gradot vo docnoanti~kiot period (kraj na III-VI vek)Celosno ili delumno se istraèni nekolku grade`ni kompleksi i gradbi teatar (impozanten objekt so otkrieni konturi od skenata teatarskata zgrada i gledaliteto so luksuzna mermerna arhitektonska

dekoracija pripa|a na rimskiot tip na teatri (podignat vo vremeto na hadrijan II vek) horeum (masiven javen objekt so profana namena-skladite kraj na III-IV vek) gradska vila-domus (privaten stanben objekt so luksuzno ukraseni yidovi so fresko dekoracija i sopstveno podno greewe III-IV vek) civilna bazilika (reprezentativen monumentalen javen objekt so raskona mermerna arhitektonska dekoracija i mozai~en pod IV vek) gradska bawa (javen objekt so podno zagrevawe i delovi za toplo i ladno kapewe IV-V vek) trobrodna ranohristijanskata bazilika so krstilnica na ju`nata strana (V-VI vek) mikrostanben kompleks (privatni stambeni gradbi VI vek) nekolku gradbi so nedefinirana namena i del

od uli~nata mreà (cardo maximus krstosnicite so dva dekumani ute eden kardo i dekuman IV-VI vek) Nadvor od obyidieto na site ~etiri strani se nao|ale nekropolite i drugi pridru`ni gradbi Istraèni se okolu 1000 grobovi (I-IV vek) od jugoisto~nata i severozapadnata nekropola i delovi od anti~kiot most na Vardar privatna vila i hristijanska bazilika vo s Bardovci

Len~e Jovanova

Lit I Mikul~i Skopje so okolnite tvrdini Skopje 1982 B Dragojevi Josifovska Inscriptions de la Meacutesie Supeacuterieure (IMS) vol VI Scupi et la reacutegion de Kumanovo Beograd 1982 D Kora~evi SKUPI Gradska teritorija Skopje 2002

2

3 4

5

7 8 9

6


Anti~kata naselba Tauresium se nao|a vo neposredna blizina na seloto Taor koe leì na okolu 20 km ji od centarot na Skopje Denes komunikacijata od Skopje do seloto Taor se odviva preku dva pravca Prviot e juèn i naselbata so Skopje ja vrzuva mostot na rekata Vardar i selo Oreani dodeka vtoriot pravec e dolg 35 km a naselbata na ji ja vrzuva so magistralniot pat E 75Vo rimsko vreme dvata deneni pristapi go pretstavuvale glavniot magistralen povardarski pat (Via Axia) koj pominuval vo severnoto podno`je na naselbata koj od Skupi preku Stobi bil naso~en kon Tesalonika Anti~kata naselba za prvpat e evidentirana od angliskiot istraùva~ arheolog i patepisec Artur

Evans ute pred stotina godini Vo taa prilika pokraj Skupi ja posetil i naata naselba prepoznavaji go vo nea Tauresium rodnoto mesto na imperatorot Justinijan I (527-565) zabeleàn od anti~kiot avtor Prokopius Arheolokite istraùvawa na naselbata se zapo~nati vo 2000 godina od Muzej na grad Skopje i kontinuirano se odvivaat do denes Anti~kata naselba denes e poznata pod toponimot Gradite a e locirana na si periferija od selo Taor raspoloèna na visok rid to go so~inuvaat akropola i dve terasi so vkupen raspoloìv prostor od okolu 16 ha Spored rezultatite od doseganite arheoloki istraùvawa na naselbata moàt da se izdvojat tri kulturni horizonti na ìveewe i toa praistoriski docnoanti~ki i ranosrednovekovenPraistoriskiot kulturen horizont pripa|a na ranoto bronzeno vreme koj se datira vo vremeto od okolu 2200 - 1700 god predne Potvrden e preku naodi na kameni sekirki kremeni noìwa i povee fragmentirani delovi od kerami~ki sadovi otkrieni vo anti~kite sloevi Docnoanti~kiot kulturen horizont e potvrden preku mnogubrojnite dvi`ni arheoloki naodi i otkrienite gradbi Vo stratigrafijata na ovoj horizont jasno se izdvojuvaat dve fazi Prvata egzistirala vo periodot od IV do po~etokot na VI vek odnosno do katastrofalniot

TAURESIUM

lOkAlItet Anti~ka naselba Tauresium

lOkAcIjA s Taor Skopje

1


zemjotres vo 518 godina a vtorata po zemjotresot do krajot na VI vek So doseganite istraùvawa od prvata faza se otkrieni ostatoci od samo edna gradba yidana od kamen vrzan so kal Vo ovoj period naselbata nemala odbranben bedem Vo vtorata faza po zemjotresot vo 518 godina naselbata re~isi celosno bila obnovena so odbranben yid i sistem za dovod i odvod na voda Kako posledica na nekolkute prodori na Avarite i Slovenite pri krajot na VI vek ìvotot na naselbata potpolno zamrel

Ranosrednovekovniot kulturen horizont bil so mone kratok vremenski period na egzistirawe Po prekin od okolu dva veka naselbata povtorno e aktivna vo tekot na IX i X vek So doseganite istraùvawa otkrien e mone obemen dvièn arheoloki materijal Pokraj mnogubrojnite fragmenti od kerami~ki sadovi otkrieni se fragmenti od stakleni sadovi prozorsko staklo nakit (obetki fibuli prsteni) predmeti od koska oru`je delovi od voena oprema oradija predmeti od grade`ni konstrukcii delovi od bravi i klu~evi okolu 250

bronzeni moneti i dr Pokraj ovie naodi kako sostaven del na prvata gradba otkrieni se delovi od kamena plastika to ja so~inuvaat povee mermerni stolbovi so bazi impost kapiteli i kapiteli ukraseni so ranohristijanski motivi Od site dosega otkrieni naodi za najzna~aen go smetame fragmentot od skladiten sad pitos od kogo se so~uvani del od ustieto i grloto Na ustieto fragmentot e ukrasen so pe~at koj go pretstavuva monogramot na imperatorot Justinijan I

Ovoj monogram ute edna ja potvrduva sto godini starata teza na Ser Artur Evans deka naselbata kaj seloto Taor e anti~ki Tauresium rodnoto mesto na Justinijan I

Kiro Ristov

Lit Evans A Antiquarian Researches in Illyricum Part IV Scupi Scopia and the Birthplace of Justinian Archaeology Vol 49 1 London 1885 208-246 Mikul~i I Staro Skopje so okolnite tvrdini Skopje 1982 103-106 Ristov K Gradite-Taor Preliminaren izvetaj od istraùvawata vo 2000-2004 godina Maced acta archaeol 17 Skopje 2006 215-230

2

3

5 6

4


Kastelot nad rekata P~iwa denes e vramen vo politi~kite granici na R Makedonija i e oddale~en 26 km jugoisto~no od centarot na Skopje ili na avtopatot Skopje - Tesalonika Prirodno naselbata e legnata na orogravskata linija kade se dopiraat [arskiot i Rodopskiot planinski venec pa ottamu izleguva dramati~nata i potresna geoloka istorija to trae do denes Predistorijata na Kastelot e fluidna i misti~na i doskoro nerasvetlena od istraùva~ite na genezisot Vodenite branovi na P~iwa i ognenite jazici na osvojuva~ite ~esto gi menuvale boite i lu|eto vo Kastelot Okolu 3500 godini pred hrista minornoto selo so bezimenite ìteli bilo prinudeno da kopa

KASTELOTOKAJ PÎWA

lOkAlItet Kasteloto kaj P~iwa

lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4

rovovi i da podiga palisadi kako bi se zatitile od osvojuva~ite koi doa|ale od sever Dali zemjodelcite i kozerite kraj P~iwa bile od plemiwata na Brigite ili kulturno sli~ni na niv stoi kako ne~itliva istoriska stranica Malkute sobrani i otkrieni par~iwa od kerami~ki sadovi postari od 1000 godini pred hrista se onie od koi jadele i rasnele pajonskite voini koi zaedno so Trojancite se borele protiv Ahajcite Kako edna od severozapadnite i krajgrani~ni naselbi kon Dardanija pajonskata naselba nad P~iwa sekako deka administrativno zavisela od gradskiot centar Bilazora izgraden na dvaesetina kilometri isto~no ottuka Makedonskiot period od IV vek pred hr era do I vek po hr era kako i rimskiot period seacute do IV vek tuka se seacute ute prekrieni so tajni Kako Kastelion ovaa naselba dobiva i igra strateko zna~ewe vo VVI i VII vek zaradi kontrolata nad anti~kiot i srednovekovniot pat od Tesalonika do Skupi (Skopje) Vo tvrdinata hristijanskoto naselenie izgradilo crkva vo koja se molelo se do prvite decenii na VII vek koga varavarskite plemiwa od sever e ja osvojat Samata pozicija na crkvata e impresivna i zastrauva~ka i se dobiva vpe~atok deka lebdi nad rekata P~iwa Najdenite par~iwa od kameniot mobilijar govorat deka tukanite kamenoresci bile inventivni kreativni i krajno originalni vo nivniot umetni~ki izraz Vo isto vreme na najvisokite karpi kraj Akropolot se odvival sekojdnevniot ìvot na toganite pekari kova~i i trgovci Intersno e to na samo 5 km severno od Kastelion - ot e Bederijana odnosno rodnoto selo na vizntiskiot imeperator Justin 1 (518 - 527) koj voedno e i ~i~ko na velikiot Justinijan I (527 - 565) Od VII do XI vek ovaa naselba i tvrdina e zaboravena od lu|eto i e prekriena so temninata na sredniot vek Rekonstitucijata na vizantiskoto carstvo vo XI vek e go vrati aktivniot ìvot i zna~eweto na Kastelionot koj bez prekini e te~e segrave do osmanskite osvojuvawa kon krajot na XIV vek Mnogu e verojatno deka tuka se nao|al

manastirot zabeleàn vo carskite dokumenti koi denes se ~uvaat vo ruskiot manastir vo Sv Pantelejmon na Sveta Gora Spored dokumentot od XIV vek mitropolitot Sereski Jakov kako carski dar go dobil manastirot so okolnata teritorija i imoti na upravuvawe Mnogu e verojatno deka poslednite godini od svojot ìvot toj gi zavril vo elijata napravena vo prirodnata petera smestena pod najstrmnite i naju`ni karpi pod kastelot itelite na Kastelionot vo sredniot vek ìvotot go zavruvale na krajniot zapaden jazik nad rekata P~iwa kade sega se otkrivaat nivnite grobovi kako i crkvata vo koja nad niv se izvruvala poslednata ceremonija

Najirokiot i pretenciozen pogled go imal kastrofilaksot ili kefalijata koj od najvisokiot pirg (kula) ja upravuval regijata Kulata i rezidencijalniot del vo koj ne taka ~udno i sekako obitavale konkubini i metresi e najmarkantniot arhitektonski masiv koj denes posetitelot ne moè da ne go vidi ili zaobikoli

Kiril Trajkovski

Lit С Новаковић Законски споменици српских држава средњег века Београд 1912 694 701 Т Томоски Овче Поле во средниот век Год Зб На Ф Ф 4 (30) Скопје 1978 243-265 И Микулчиќ Летевци Скопје Археолошка карта на Р Македонија Т II Скопје 1996 375 I Mikul~i Staro Skopje so okolnite tvrdini Skopje 1982 91-92 133-135 IMikul~i Srednovekovni gradovi i tvrdini vo Makedonija kniga 5 Makedonski civilizacii Skopje 1996 290-292


Arheolokiot lokalitet Stobi se nao|a vo centralniot del na Republika Makedonija na mestoto kade to Crna Reka (anti~ki Erigon) se vliva vo rekata Vardar (Axios) Bideji tamu se vkrstuvale najva`nite anti~ki patita Stobi bil kartiran na poznatata Tabula Peutingeriana taka to evropskite istraùva~i od sredinata na XIX vek lesno ja utvrdile negovata pozicija na terenot Arheoloki iskopuvawa se otpo~nati vo tekot na Prvata svetska vojna i so povremeni prekini te~at do denesIako Stobi vo naukata e prvenstveno poznat kako anti~ki i ranovizantiski grad arheolokite naodi davaat dokazi za kontinuiran ivot na toa mesto ute od predistoriskite epohi Od najdlabokite sloevi poteknuvaat fragmenti od kerami~ki sadovi so tipoloki

STOBI

lOkAlItet Stobi

lOkAcIjA Gradsko Veles

1

i stilski karakteristiki na docnoto bronzeno i ranoto èlezno vreme (XIII-IX vek pr hr) Na povee mesta se pronajdeni primeroci na keramika i na bronzen nakit od razvienoto elezno vreme (VIII - VI vek prhr) a oddelni grobni prilozi datiraat od klasi~niot anti~ki period kako i od vekovite to neposredno usledile Najstariot literaren podatok za Stobi go dal rimskiot istori~ar Titus Livius zabeleùvaji ja voenata pobeda na makedonskiot kral Filip V nad dardanskite osvojuva~i ldquovo blizinata na Stobirdquo vo 197 godina prhr Spored Livius Stobi bil ldquostar gradrdquo i denes arheologijata toa go potvrduva Vedna po okupiraweto na Makedonija od Rimjanite vo 168 godina pr hr Stobi stanal centar za trgovija so sol za sto~arite od posevernite regioni Toga gradot s$ ute se prostiral samo na najvisokiot del od lokacijata na mala povrina od 35 - 4 hektari Vo vremeto na Oktavian Avgust naedna se proiril na 20 hektari dobil nova fortifikaciska ramka i status na Oppidum civium Romanorum a vo 69-ta godina vee imal upraven rang Municipium to e odbeleàno i na bakarnite pari od stobskata kovnica koja rabotela s$ do raniot III vek Vo periodot na ranoto i srednoto rimsko carstvo Stobi doìveal visok ekonomski podem Toga nastanale najreprezentativnite zgradi Gradskata porta so triumfalen vlez kuata nare~ena ldquoKasa Romanardquo ukrasena so boeni tukaturi i so freski monumentalniot teatar od bel i crvenoìlen mermer zagado~nata ldquoZgrada so arkirdquo nare~ena i ldquoForumrdquo vo ~ii mnogubrojni yidni nii stoele pozlateni mermerni statui na boèstva (moèbi Panteon ) arhitektonskata i kultnata mermerna plastika so vrvna umetni~ka izrabotka od hramovite i od drugi javni zgradi Zaednicata na Evreite to bila naselena vo Stobi izgradila sinagoga Optiot prosperitet i blagosostojbata bile nasilno prekinati so voenoto osvojuvawe i pustoewe od herulite i Gotite vo 267269 godina Potoa gradot zabaveno se obnovuval dobivaji vo docnoanti~kiot period vidoizmeneta urbana


2

3

4

ema od isto~no-mediteranski tip so nepravilni kvartovi i golemi kui so vnatreen peristilen dvor ukraseni so raskoni fontani i mozai~ni podoviKuite na kolekcionerot Partenij na evrejskiot rabin Poliharm i na Peristerija objektite nare~eni ldquoKasinordquo ldquoEpiskopskata rezidencijardquo i ldquoSeverna palatardquo zaedno so javnata bawa vo centarot na gradot so ulicata ldquoVia Sacrardquo i so obnovenata fortifikacija se reprezenti na toa vremeStobi stanal vlijatelen grad vo tekot na ranohristijanskiot period kako episkopski crkoven centar koj imal va`na uloga vo etabliraweto na novata dràvna religija Vee na prviot crkoven koncil vo Nikeja vo 325 godina prisustvuval stobskiot episkop

Budios a od drugi crkovni spisoci i od natpisi pronajdeni vo gradot poznati se imiwata na ute est stobski episkopi Do sega se otkrieni ~etiri ranohristijanski crkvi vo gradot i ute tri nadvor od negovite yidini Poveeto imaat krstilnici Me|u niv najgolema i najraskona e bazilikata na episkopot Filip od prvata polovina na V vek koja e izgradena vrz postara crkva so dve hronoloki fazi Poznato e deka imperatorot Teodosij I prestojuvaji vo Stobi vo 388 godina izdal dva edikti za strogo regulirawe na verskite praawa no zabeleàn e i u~eniot filozof Jovan Stobjaninot koj vo raniot V vek s$ ute ja zastapuval starata duhovna tradicijaVo tekot na V i VI vek Stobi nekolkupati bil izloèn


na razurnuvawa Vo 447 godina go osvoile i opoàrile hunite a vo 479 godina bil ograben od vojskata na isto~nogotskiot kral Teodorih Veliki Vo raniot VI vek nastradal od zemjotres i potoa prodolìl da opstojuva bez poranenite gradski obele ja Pronajdenite povee depoa so skrieni pari od osmata i devettata decenija na VI vek se poslednite materijalni tragi od ivotot vo Stobi ~ie definitivno zamirawe se sovpa|a so prodorite na Kutrigurite Avarite i Slovenite na balkanskiot prostor

Zoran Georgiev

Lit B Saria Iskopavawe u Stobi Glasnik Skopskog nau~nog drutva I Skopje 1925 287-299 JWiseman and Dj Mano-Zissi Excavations at Stobi 1970 American Journal of Archaeology Vol75 Washington 1971 395-411 JWiseman Stobi vodi~ niz anti~kiot grad Ostin-Beograd 1973 Ivan Mikul~i Stobi Magor Skopje 2003

5 8

96 7


Lokalitetot Vrbjanska ûka kaj s Slavej e otkrien vo 1977 god i e poznat po monumentalniot ldquo`rtvenikrdquo otkrien vo edna kua Naselbata se nao|a na okolu 2 km jugoisto~no od sovremeniot pat Prilep ndash Kruevo i pretstavuva pogolema veta~ka tumba visoka 280 m nad okolniot teren Arheoloki istraùvawa se vreni od 1979 do 1989 godina Pritoa e konstatirano postoewe na neolitska naselba od tipot tumba Otkrieni se povee stanbeni objekti i delovi od kui oteteni od golem broj srednovekovni jami Od neolitskiot period se karakteristi~ni luksuzno izrabotenite sadovi crveno pe~eni grubi golemi sadovi i razni kultni predmeti - `rtvenici Osobeno e interesen sadot so forma na èlka ukrasen so mnogu geometrizirani

VRBJANSKA ÛKA

lOkAlItet Neolitska naselba Vrbjanska ûka

lOkAcIjA sSlavej Prilep kru`ni crveni i beli ornamenti elkata vo neolitskiot krug na Pelagonija bila totem po~ituvan zaradi svojata osobina sekade da ja nosi svojataldquokuardquo postojano da ìvee vo nea Taka nastanal kultot na Golemata Majka osnoven kult vo neolitot na Makedonija so karakteristi~nite `rtveniciVo kua 1 na neolitskata naselba e otkrien objekt za kogo istraùva~ite se izjasnile deka e `rtvenik so kulten karakter Taka i pomislile deka kuata e svetilite nameneto za potrebite na ìtelite na naselbata a toj e del od nekoj sloèn sistem na recipienti za libacija Objektot pretstavuva sloèna konstrukcija sostavena od pet ~etiriagolni objekti Pogolemiot ~etriagolen objekt (kada) so dimenzii 2 h 2 m e izgraden od masivni yidovi od zemja otvoren od prednata strana a aglite se ubavo profilirani so naglaseni pilastri So ostanatite ~etiri bo~ni plitki recipienti naredeni vo niza povrzan e na ednata bo~na strana so eden plasti~en detal kako kaj malite `rtvenici od tipot masi~ka to asocira na golemo M Takov detal ima bo~nata strana od Golemata Majka na prestol so leopardi od âtal hijik I kerami~kiot `rtvenik od Sten~e (Gostivar Makedonija) i dr êtirite bo~ni recipienti se podignati vrz zaedni~ki postament so dna na minimalni razli~ni nivoa Nivnata vkupna dolìna e 2 m Vo nekoi od niv ima ostatoci od gorewe Okolu ovie objekti se najdeni mnogu plitki sadovi za voda i kolkiNajnovite nau~ni razmisluvawa bazirani na novi arheoloki dokazi i analogii na objektot mu odreduvaat utilitarna namena Najverojatno e deka ~etirite bo~ni recipienti ja imale funkcijata na kadi i istite se koristeni za desolenizacija na voda vo koja kristalizirala gotvarska sol Takva funkcija imale i sli~nite objekti od lokalitetite Tumba Maxari i Sten~e Analizite na skramata od kadata na lokalitettot Tumba Maxari ukaùvaat za

soli Gotvarskata sol e faktor bez to e nezamisliv ìvotot na lu|eto i opstanokot na domanite ìvotni Moèbi sopstvenikot na ovoj objekt od Vrbjanska ûka proizveduval domana sol Lokalitetot bil so prekini naselen vo rimskiot i srednovekovniot period Za toa svedo~at mnogubrojnite fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni keramidi - teguli predmetite od metal i monetite otkrieni pri iskopuvawata ivotot na lokalitetot se odvival od sredinata na III se do VI vek[este otkrieni grobovi bez naodi na lokalitetot poteknuvaat od srednovekovniot period Otkrieni se i povee od 60 kru`ni jami koi spored arheolokiot materijal pronajden vo niv verojatno sluèle za skladirawe na hrana I tie se datiraat vo srednovekovniot period

Doseganite rezultati od istraùvawata na neolitskata naselba Vrbjanska ûka ja vbrojuvaat vo redot na najzna~ajnite arheoloki lokaliteti vo Pelagonija od periodot na neolitot odnosno od VI-iot milennium pne Arheolokite naodi se nao|aat vo Narodniot muzej vo Prilep

Dragia Zdravkovski

Lit JTodorovi DSimoska BKitanoski Osvrt vrz rezultatite od arheolokite istraùvawa na praistorijata vo Pelagonija Zbornik na trudovi 6-7-8 Zavod Muzej i Galerija ndash Bitola 1987 BKitanoski Vrbjanska ûka neolitskata naselba Arheološki pregled 28 (1987) Ljubljana 1989 47 Kitanoski B Simoska DJovanović B 1990 Die Kulturplatz auf der fundstatte Vrbjanska Čuka bei Prilep Vin~a i wen svet Beograd 107-111 AMitkoski2005 Vrbjanska ûka kaj seloto Slavej Prilepsko Zbornik Arheologija 2 Skopje 35-37 DZdravkovski2006 Geneza i razvoj na Anzabegovo-vrni~kata kulturna grupa(doktorska disertacija) Skopje 104

1


Ostatocite od gradot Stibera leàt na 16 km zapadno od Prilep nad vlivot na rekata Blato vo Crna Reka (Erigon) Za gradot najstar e podatokot na Polibij a podetalni podatoci za nego davaat T Livij i Strabon koj veli deka Stibera leì na rekata Erigon i mu pripa|a na Deriopite Od starite itinerariumi se doznava deka Stibera leì na patot Stobi-herakleja Vo Tabula Poitingeriana stanicata Stibera e isputena me|utoa kaj geografot Ravenacki taa e zabeleàna kako Istubera po ovaj redosled Eristion Ceramij Istubera heraklejaPrvite arheoloki istraùvawa gi izvril N Vuli vo 1924 god Podetalni podatoci za postoewe na golema anti~ka naselba se dobieni so arheolokite

STIBERA

lOkAlItet Stibera (Styberra)

lOkAcIjA s êpigovo Prilep iskopuvawa vo 1953 god izvedeni od Arheolokiot muzej na Makedonija Od osumdesetite godini na minatiot vek Zavodot i Muzej Prilep izveduva arheoloki istraùvawa na otvorenite punktovi i vri konzervatorski intervencii vrz ostatocite od otkrienite gradbi So arheolokite istraùvawa na ridot ldquoBedemrdquootkrieni se delovi od gradskiot helenisti~ki bedem hramot na boginkata Tihe i delovi od kompleksot Gimnazion Gradskiot helenisti~ki bedem ~ii ostatoci se otkrieni vo severniot i zapadniot del od ridot e yidan od kren lokalen kamen vo suvoyid so ir 300 m hramot na boginkata Tihe zatitni~ka na gradot se nao|a na zapadnata strana od ridot na edna od terasite koi strmno se sputaat od istok kon zapad Solidno e izyidan so masivni yidovi od kren kamen tuli i varov malter so dimenzii 10 h10 m Ima centralna polukru`na nia vo isto~niot i bo~ni nii vo ju`niot i severniot yid vo koi se smesteni darodavni natpisi Vo hramot se najdeni portretni bisti na Orest i Filoksen - tatko i sin zaslu`ni gra|ani na gradot Stibera i kultna skulptura na bogot Bahus ndash dete Natpisot vo centralnata nia govori za obnova na hramot vo II vek n e odnosno vo 126 god so sredstva podareni od Antestija Fuska Na najniskata terasa koja blago se sputa vo ramniot del od ridot ldquoBedemrdquo kon rekata Blato iskopani se del od ostatocite od kompleksot na javnata gradba Gimnazion Od nego se istraèni objektite peristil so atrium polukru`na eksedra heroon i temenos koi zafaaat prostor ssa 1000 msup2 Gradbite se yidani od kren kamen i tuli povrzani so varov malter pokrieni so teguli i imbreksi Vo objektite heroon i temenos koi od isto~nata strana leàt vrz ostatocite od helenisti~kiot bedem se otkrieni najgolemiot broj na mermerni spomenici so natpisi i kultna i portretna mermerna plastika Vo Stibera se najdeni

1


28 spomenici so natpisi i imiwa na efebi imiwa na bogovi i imiwa na donatori kako i 27 statui od kultna i portretna plastika Od kultnata mermerna plastika se otkrieni statui na bogovite Asklepij hermes i Bahus a od portretnata statui na èni od tipot na herkulanki na maì - kosmeti torza od efebi edna imperatorska i edna statua na makedonijarh - gra|anin na Stibera Mermernata plastika pripa|a na raniot rimski period Od dvi`niot arheoloki materijal naj~esti se naodite od fragmenti od kerami~ki sadovi od makedonsko-helenisti~kiot i raniot rimski period zastapeni

preku reljefna keramika ukrasena so antropomorfni i floralni ornamenti kako i nekolku fragmenti od tera sigilata Najzastapeni se reqefni ~ai pomali ~ai so edna ili dve dràlki plitki ~inii na prstenasti dna i kantarosi Po~etocite na formirawe na gradot Stibera se vo makedonsko-helenisti~kiot period - IV vek pn e Svojot procut gradot go doìveal vo II vek n e koga e vrena najgolemata obnova na objektite vo nego Gradot od svvoite redovi dal ~etiri makedonijarsi eden vo krajot na II vek ne - Septimij Mestrij Likon i tri vo po~etokot na III vek n e ndash Septimij Silvan Klovdijan Septimij Silvan Nikolaos i Septimij Silvan Keler ivotot vo nego zgasnal vo vtorata polovina na III vek n e odedna i nasilno a pri~inite za toa se s$ ute nepoznati Vremeto se sovpa|a so ograbuva~kite pohodi na Gotite i herulite koi vo dva navrati pustoele vo ovie kraita

Kostadin Kepeski Liljana Kepeska

Lit N Vuliћ Spomenik LXXI ndash 1931 Beograd F Papazoglu Makedonski gradovi u rimsko doba iva Antika posebna izdawa kw 1 Skopje 1957 L Kepeska K Kepeski Istraùvawa na sektorot ldquoBldquo Stibera Maced acta archaeol 11 Skopje 1990 K Kepeski Depo od rimski moneti vo Stibera Maced acta archaeol 13 Skopje 1993 K Kepeski Torzo od Stibera Maced acta archaeol 17 Skopje 2006

2

3 4

5

6


MARKOVI KULI

lOkAlItet Markovi Kuli

lOkAcIjA Prilep

Na severnata periferija od gradot Prilep nad podgradieto Varo na granitnite karpi e smesten lokalitetot Markovi Kuli koj e najtransparenten ostatok od srednovekovnite spomenici vo Makedonija Markovite Kuli so podgradieto Varo se zna~aen srednovekoven optestveno-ekonomski i kulturen centar ~ij istoriski razvoj moè da se sledi niz materijalnite ostatoci i zapisite vo istoriskite izvori Vo istoriskite piuvani izvori za prvpat tvrdinata i imeto Prilep se spomnuvaat vo kratkata istorija na Jovan Skilica i vo sigilionite na vizantiskiot car Vasilij II vo po~etokot na XI vekPrvite arheoloki istraùvawata na Markovi Kuli i negovoto podgradie kako i na prostorot na denenata

naselba Varo se otpo~nati vo 1958 god i pokaàa kontinuiran ìvot vo podolg peroiod Na granitnite karpi od Markovite Kuli negovoto podgradie i Varo se konstatirani ostatoci od kulturni sloevi od docniot neolit do XIX vek Najvpe~atlivi srednovekovni materijalni tragi se ostatocite od trite obyiduvawa od bedemskite pojasi na tvrdinata Markovi Kuli so koja se identifikuva i prepoznava sovremeniot grad PrilepTvrdinata Markovi Kuli e smestena na povee terasi od prirodniot graniten masiv so ~etirite vrvovi - ârdak Krupnik Tapan~e i Grebnik Najstarite ostatoci so tragi na gradewe razurnuvawe i obnovuvawe se konstatirani vo najvisokiot severoisto~en del od ârdak i poteknuvaat od III - II vek pn e period povrzan so rimsko-makedonskite vojni Vo tekot na sredniot vek tvrdinata se dograduvala i proiruvala Deneniot izgled so maksimalen opseg so tri odbranbeni pojasi so niski yidovi i strelnici vo niv go dobila vo vremeto na vizantiskiot car Andronik II Tvrdinata go gubi svoeto strateko zna~ewe po smrtta na kralot Marko Turcite 1395 god go zazemaat Prilep i na akropolata dràt svoja malubrojna posada Vo sredinata na XVI vek tvrdinata e potpolno naputena kako fortifikacionen objekt a nekoi nejzini gradbi dobivaat drug karakter Poslednite tragi od grade`ni intervencii vrz delovi od gradbite vo tvrdinata se vreni vo XVI - XVII vekYidovite od tvrdinata ja sledat karpestata konfiguracija na terenot i maksimalno se vklopuvaat vo reqefot koristeji gi i potpiraji se na nepristapnite karpi od granitniot masiv Taa ima povee kuli so pravoagolna kvadratna i kru`na forma Ostatoci od stanbeni i ekonomski objekti se konstatirani vo site tri nivoa na opkruùvawa od bedemskite yidovi Najvpe~atlivi se nekolkute cisterni so koi tvrdinata se snabduvala so voda kako i pogolemiot reprezentativen gradeèn objekt od

tipot na palati od X vek koj ima povee prostorii i zafaka relativno golem prostor severoisto~no od Glavnata porta Na granitnite karpi od Markovite Kuli se konstatirani ostatoci od srednovekovna naselba od X - XI vek so kui so drvena konstrukcija a vo nivnoto jugoisto~no podno`je se smesteni nekropolata i optestveno-politi~kiot centar so tron od kamenPo propasta na Samuilovata dràva vo XI vek i prvata polovina na XII vek naselbata od karpite na Mali Kuli sleguva vo podgradieto i Varo na prostorot na i okolu crkvite sv Nikola Sv Dimitrija i Sv Atanas Od sredinata na XII vek pod vlijanie na vizantiskoto graditelstvo vo naselbata pod Markovite Kuli pri gradeweto na zgradite po~nuva da se upotrebuva kamen tula i plitar povrzani so glina i varov malter Vo vremeto od XII-XIV vek na zapadnite i ju`nite terasi od kompleksot Markovite Kuli se gradat feudalni dvorci od koi e istraèna edna celina so ostatoci od stanbena i ekonomska zgrada kowunica kova~nica i pridvorna crkva Periodot

na XII vek a osobeno vo XIII i XIV vek go karakterizira intenzivnata izgradba na sakralni objekti Na prostorot na srednoovekoven Prilep vo Varo se izgradeni povee crkovni objekti koi go potvrduvaat gradot pod Markovite Kuli kako zna~ajno duhovno sredite vo MakedonijaMarkovite Kuli prostranite terasi na podgradieto i Varo go otslikuvaat ìvotot na ugledniot srednovekoven grad Prilep koj svojot poln procut go doìvuva vo vtorata polovina na XIII i prvata polovina na XIV vek Po smrtta na kralot Marko vo krajot na XIV vek gradot pod Markovite Kuli poleka zgasnuva i novata naselba se formira vo ramni~arskiot del na severoisto~niot rab od Pelagoniskata kotlina

Liljana Kepeska Lit B Babi Materijalnata kultura na Makedonskite Sloveni vo svetlinata na arheolokite iskopuvawa vo Prilep Prilep 1986 A Deroko Markovi Kuli - grad Prilep Starinar V - VI Beograd 19541955 K Kepeski Prilep i Prilepsko od elenisti~kiot do ranovizantiskiot period Prilep i Prilepsko niz istorijata kn 1 del II glava I - III Prilep 1971 L Kepeska Prilep end Markorsquos Towers Macedonian newsmagazine- archeology in Macedonia 1992

1 2


hERAKLEA LINKESTIS(HERACLEA LYNCESTIS)

lOkAlItet heraklea Linkestis

lOkAcIjA Bitola

Anti~kiot grad heraklea Linkestis (Heraclea Lyncestis) se nao|a vo neposredna blizina na Bitola ju`no od gradotInteresot na nau~nata javnost kon anti~kite starini na heraklea se pojavuva vo po~etokot na XIX vek Posebno aktivni bile diplomatskite pretstavnici koi ovaa zada~a ja imale vo svojata sekojdnevna aktivnost Povolnostite kako od geografski taka i od istoriski aspekt pridonesle za nadmonosta na heraklea vo vremeto na antikata Gradot e smesten vo plodnata ramnina vo drevnata oblast Linkestida severno zatiten od Baba planina i reki~kata Siva voda od ju`na strana niz nego od

pamtivek vodel pat (Kandaviskiot) koj vo vremeto na rimskoto vladeewe go zamenil najpoznatiot pat na klasi~nata epoha Via Egnatia spojkata na jadranskoto so egejskoto krajbre`je Kako va`na stanica e bide zabeleàn na povee itinerarii Itinerarium Antonini Itinerarium Burdigalense a na Tabula Peutingeriana i kaj geografot Ravenski kako stanica na patot heraklea - StobiNastanokot na ovoj najzna~aen grad vo anti~ka Makedonija se vrzuva za imeto na Filip II Makedonski vo sredinata na IV vek pred hrista Kon sredinata na II vek pred hrista Rimjanite ja osvoile Makedonija i ja unitile nejzinata politi~ka mo a potoa ja pretvorile vo provincija i ja podelile na ~etiri oblasti I pokraj vakvata sostojba heraklea koja vleguva vo ~etvrtata oblast doìveala izvesen prosperitet Vo prvite tri veka na novata era heraklea go dobiva statusot na rimska kolonija Ova moè da se potvrdi so natpisot na eden mermeren postament od po~etokot na III vek po hrista kade to e navedeno dinasti~koto ime na Septimia Aurelia HeracleaOd fizionomijata na heraklea vo rimskiot period se otkrieni nekolku gradbi od II vek po hrista to go dolovuvaat duhot na toa vreme terma portik na sudnicata so vpe~atliv skamenet natpis od Dela i Denovi na hesiod i genijot na rimskata arhitektura

1


teatarot kade do sovrenstvo se vklopeni strogite grade`ni kanoni na Vitruvij Stanuva zbor za relativno mal teatar (dvaeset reda sedita) koj moèl da sobere 2 500 gleda~i a nad gorniot red se nao|al Nemezion Svojot slaven period i najgolem procut heraklea go doìvuva koga za~ekoruva po patot na krstot i stanuva eminentno episkopsko sedite Za toa najdobro svedo~i pomenot na episkopite (Evagrius Quintilius i Benignus od IV - VI vek po hrista) za nivno u~estvo na crkovnite Sobori i ansamblot na nepovtorlivo ubavite arhitektonski gradbi Mala bazilika Golema bazilika Episkopska rezidencija i Gradska ~ema podignata od episkopot Jovan po povod 35 godini od vladeeweto na energi~niot imperator JustinijanOna to moèbi e najmisteriozno i najvpe~atlivo vo heraklea toa se podnite mozaici izvedeni vo najraznovidni tehniki (tessalatum i sectile) rasposteleni na povrina od okolu 1300msup2 Site mozaici vo herakleja se so isklu~itelna ubavina no remek delo na ranohristijanskata umetnost pretstavuva mozaikot na podot vo narteksot na Golemata bazilika Istiot pretstavuva vistinsko ispoveduvawe na hristijanskata vera So pomo na simboli~kiot jazik ja prepoznavame drevnata azbuka na hristijanskiot religiozen sistem Gradot heraklea ne gi uìvae dolgo plodovite od svojot zlaten vek So avaro - slovenskite napadi nastapi no na varvarstvoto Tie tuka ne se naselile tuku se rastrkale okolu i zasekoga go prekinale urbaniot ìvot na gradot so vekovno nataloèni iskustva

Anica or|ievska

Lit herakleja I Naroden muzej Bitola 1961 herakleja II Odbor za herakleaBitola 1965 Tome Janakievski Teatar - monografija Bitola 1987 Gordana Tomaevi Cvetkovi Ranovizantiski podni mozaici Beograd 1978 Vesna Kalpakovska Anica or|ievska ivotot vo Heraklea Linkestis preku epigrafskite spomenici monografija Bitola 2003 Anica or|ievska Patot niz vremeto na Heraklea Linkestis monografijaBitola 2007

2 3

4

5 6 7 8


Istraùvawata na starata naselba na ostrovot Golem Grad se zapo~nati vo 1967 godina Ovaj neobi~en lokalitet daleku od starite i od sovremenite komunikacii e pokaè edna dolga hronologija na ìveewe ili prestoj na ~ovekot na toj prostor po~nuvaji od po~etokot na prviot milenium prne pa seacute do sredniot vek Ostrovot so golemina od 20 hektari pretstavuva prostrana karpa koja se izdiga na 30 m od povrinata na vodata Se nao|a na trome|ata izme|u R Makedonija Albanija i Grcija Najstarite artefakti od kerami~ki sadovi i kameno oru`je ukaùvaat na prisustvo na neolitskiot ~ovek Podocna vo docnobronzenoto i ranoèleznoto vreme prestojot na ostrovot e

pointenziven najverojatno poradi ribarewe No vo ranoanti~kata epoha po~nuvaji od IV vek prne o~igledno tuka postojano se ìveelo Malata selska naselba koja pripa|ala na makedonskoto pleme Oresti posebno e zaìvee vo periodot od IV do I vek pr ne Od toa vreme se konstatirani pogrebuvawa so naodi od zlaten i srebren nakit od oru`je moneti na Tanagra od Beotija na halkidskata liga na histaja od ostrovot Evbeja potoa od makedonskite vladeteli Filip II Antigon Gonata epirskiot vladetel Piros i gradovite od Pela Jadranska Apolonija i Dirahion Brojniot i razlli~en numizmati~ki fundus ukaùva na irokite ekonomsko-trgovski relacii so Balkanot to go vospostavuvalo naselenieto od ovaa naselba Naselbata od III i II vek e smestena vo centralniot prostor na ostrovot pome|u srednovekovnite crkvi SvDimitrija i SvPetar Kuite bile gradeni od drvo i kal odnosno yidnite platna se izveduvani od preplet na granki od foja koja raste vo prostorot na Prespa pokrivani so slama koj manir na gradewe e se za~uva do sredinata na minatiot vek kaj naselbite na bregot na ezeroto Kuite bile pokrivani i so teguli otkrieni pri iskopuvawata so natpis i oznaka na kerami~arite kako KRITOLAOU i PREURATOU Vo rimskata epoha ìvotot prodolùva so gradewe

GOLEM GRAD

lOkAlItet Golem Grad

lOkAcIjA Prespansko ezero Prespa

1


na kui so kamen i malter koi se sega postaveni vo ju`niot del na ostrovot posebno od IV vek natakaBlizu do niv vo toa vreme e izgradena cisterna potprena na karpite od jugoisto~niot rab na ostrovot Izgradena vo kamen i hidrauli~en malter taa se polnela so do`dovnica preku kanalite koi bile vgradeni vo severniot yid na gradbata Naselenieto vo rimsko vreme gi prifatilo dostignuvawata na novata civilizacija I pokraj blizinata na vodata sepak poednostavno bilo sobiraweto i koristeweto na vodata na platoto kade se nao|ala naselbataVo ranohristijanskata epoha izgradeni se dvete

crkvi Naputaweto na paganstvoto i prifaaweto na novata vera stignuva i vo ovaa mala naselba Toa se sledi i preku grobnite obi~ai i preku gradeweto na crkvite Pokraj paganskiot obi~aj na spaluvawe na pokojniot seacute ute prisuten vo IV vek se zapo~nuva i so inhumirawe Spored brojnosta na grobovite od periodot na IV-VII vek se zaklu~uva deka naselenieto e pobrojnoOd sakralnite gradbi posebno se istaknuva ednobrodnata bazilika so narteks i bo~ni aneksi koja bila dekorirana i so mozaik postaven pred glavniot vlez na oltarot Tuka se odvival sekako

i ceremonijalot na pokrstuvaweto na naselenieto Skromniot fragment na mozaik e znak na mo a vernikot-donator imal èlba crkvata da bide na nivo na bazilikite od toganite golemi hristijanski gradski centri hristijaniziranoto naselenie e po~ne da se pogrebuva vo blizinata na ovaa crkvaCelata rimska epoha e pridruèna so otkrienite moneti nekropolite zlatniot i srebreniot nakit no pointenzivno od IV-VI vekVo sredniot vek naselbata ne se obnovuva Vo toa vreme se odviva monaki ìvot i intenzivno gradewe na crkvi est na broj dosega registrirani i prou~uvani vklu~uvaji gi i dvete ranohristijanski Pogrebuvaweto e prodolì vo krugot na dvete crkvi SvPetar i SvDimitrija Vo XIII-XIV vek se podignuvaat ute dve crkvi ednata na ju`niot breg kaj Vlaija a drugata nad samata cisterna kade e bide definiran oltarniot prostor i predvorjeto Site crkvi bile ìvipisani vo XIV vek Najza~uvani se ansamblite od crkvata SvPetar Tuka se izdvojuva ilustracijata na Akatistot odnosno Pesnata na Bogorodica kade e pretstavena najstarata slika na ova tema opsadata na Carigrad od strana na Persijancite So sputaweto na velot na Bogorodica vo moreto od zidinite na gradot gradot e spasen od neprijatelot Ovaa impresivna scena e pretstavena na ju`niot yid od nadvorenata strana na crkvata I pogrebuvaweto na ìtelite od okolnite naselbi na kopnoto e prodolì da se izveduva vo krugot na SvDimitrija kako vo eden svet prostor do krajot na XIV vek

Vera Bitrakova Grozdanova

Lit Vera Bitrakova Grozdanova Iskopuvawa na Golem Grad vo 1980 (reacutes franccedil Les fouilles de 1980 sur ľile de Golem Grad) Macedoniae acta archaeologica 9 Skopje 1988 203-210 Vera Bitrakova Grozdanova Iskopuvawa na Golem Grad od 1981-1986 (reacutes franccedil Ľagglomeacuteration antique et meacutedieacutevale de Golem Grad sur le lac de Prespa) Macrdoniae acta archaeologica 10 Skopje 1989 101-133Vera Bitrakova Grozdanova Golem Grad de Prespa Spartakus II Symposium 2002 Sandanski Veliko Trnovo 2006 11-20

2

5 6

3 47

8 9

10


Ohrid (anti~kiot Lihnidos) grad vo jugozapaniot del od Makedonija pokraj severniot breg od Ohridskoto (Lihnidskoto) Ezero e eden od najstarite gradovi vo Evropa Bogata materijalna kultura e evidentirana vo isto~noto podno`je na Ohridskiot rid vo nizinskiot del od gradot pokraj ezeroto kade e konstatirana golema palafitna naselba koja egzistirala kontinuirano od neolitskiot period (mladoto

LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos

lOkAcIjA Ohrid kameno vreme) do po~etokot na èleznoto vreme od praistoriskata epoha Naselbata bila podignata na mo~urliv teren koj denes zaedno so ostatocite na taa praistoriska civilizacija e pokrien so 4 metra naslagi od glina i zemja vrz koja deneska se protega ramni~arskiot del od gradot Ohrid Kon krajot na bronzenoto i ranoto èlezno vreme ìtelite poleka go naseluvale ridot negoviot povisok zapaden del na koj denes egzistira del od staroto gradsko jadro na Ohrid odnosno na prostorot od Samuilovata tvrdina i lokalitetot Plaonik Imeno so najnovite arheoloki istraùvawa na ovoj prostor e konstatirana naselbinska mat slikana keramika i grobovi cisti od ranoto èlezno vreme (VIII-VII vek) vo koi se otkrieni i predmeti vo naukata poznati kako ldquomakedonski bronzirdquo Ostatoci od naselbi od ova vreme konstatirani se i vo vodite na Ohridskoto Ezero na lokalitetot Usta na Drim i Vrbnik vo sosedna Struga edna vo blizina na Pogradec (Albanija) i ute tri vo isto~noto krabre`je na ezeroto Zalivot na Pr~ot kaj s Trpejca Zalivot na Koskite kaj poluostrovot ldquoGraditerdquo i Zalivot na Bombite kaj s PetaniArhajskiot period (VI-V vek) e eden od najzna~ajnite za Ohrid i negovata neposredna okolina vo ramkite na arheolokata nauka bideji od ovoj period poteknuvaat nadaleku pro~uenite zlatni ritualni maski otkrieni vo nekropolata ldquoTrebenitardquo kaj s Gorenci severozapadno blizu Ohrid ute vo 1918 godina podocna i vo vremeto od 1930-1934 godina kako i eden primerok vo samiot grad Ohrid na lokalitetot Gorna Porta vo vremeto na obemnite arheoloki istraùvawa vo 2002 godina Zaedno so ovie predmeti vo grobovite od ovie nekropoli otkrieni se i mnogubrojni drugi prilozi od zlato srebro bronza kilibar i keramika koi pripa|ale na toganata plemenska aristokratija na Enheleite (Engelani) pleme od regionite na Gorna Makedonija ~esto spomnuvano vo anti~kite izvoriVo vremeto koga niz Lihnitida (oblasta pokraj

1


Lihnid i Lihnidskoto Ezero) pominal makedonskiot kral Filip II (358 godina pred hr era) toj sigurno gi zabeleàl stratekite pozicii na dvata rida severno pokraj ezeroto (Ohridskiot i Gabavskiot) i na ovie mesta naredil da se podignat moni bedemi - tvrdini Ostatoci od najstarata ohridska tvrdina se otkrieni vo 2001-2002 godina na prostorot od denenata Samuilova tvrdina dodeka na Gabavskiot Rid do denes se za~uvale vidlivi ostatoci od bedemi izgradeni od megalitni (ldquokiklopskirdquo) kameni blokovi koi nekoga bile monaprestolnina na Engelanite a podocna i na drugite makedonski kralevi Vo makedonsko - helenisti~kiot period od istorijata na svetot (od krajot na IV do I vek pred hr era) Lihnid bil bogat urbaniziran grad pokraj bregot od Beloto (Lihnidsko) Ezero i pokraj poznata anti~ka magistrala Via Egnatia Za toa govori nekropolata na Deboj (pomaliot isto~en del od Ohridskiot rid) i kaj Gorna Porta (severen vlez vo stariot del na gradot Ohrid) istraùvana 19781979 2000-2002 godina koja obiluva so mnogubrojni arheoloki vrednosti od zlato srebro bronza i keramika denes vo ldquozlatnata zbirkardquo od muzejot ldquoRobevcirdquo vo Ohrid Od ovoj period e i Anti~kiot teatar koj se nao|a vo isto~noto podno`je na povisokiot del od Ohridskiot rid vo blizina na Gorna Porta koj najverojatno bil izgraden vo II vek pred hr era (preadaptiran vo II vek od hr era za potrebite na toganoto rimsko optestvo) i koj denes istraèn konzerviran i prezentiran sluì za spektakleni pretstavi vo ramkite na kulturniot ìvot vo Ohrid i Makedonija Neposredno do teatarot zapadno od nego za~uvana e vo celost tipi~na staromakedonska grobnica so skalest vlez dromos pretkomora i komora koja vo toj del na stariot Lihnid bila smestena ute vo krajot na IV ili po~etokot na III vek pred hr era Gradot Lihnid i tvrdinata vo izvorite za prvpat se spomnuvaat kaj anti~kiot istori~ar Livij vo 209 godina pred ne vo vremeto na vladeeweto na makedonskiot kral Filip V

2

5

7

8

6

3 4


Ovoj podatok govori deka vo krajot na III vek pred hr eratvrdinata vee funkcionirala vo site presudni momenti od istorijata na gradot Lihnid deneniot Ohrid Vo vremeto na rimskata dominacija Lihnidos zaedno so Dasaretite bil libera gens grad koj vo golema mera slobodno se razvival Ottoga poteknuvaat novootkrienite mozai~ni podovi na Plaonik (I vek pred hr era) so pretstava na tvrdina so kuli i razni drugi mozai~ni umetni~ki sliki a vo ramkite na objekti od raskoni palatiDeneniot izgled i protegaweto na tvrdinata najverojatno bile oformeni vo IV vek od naata era koja denes ja prepoznavame po tehnikata na yidawe opus mikstum (~etiri na mesta i tri redovi na opeki so varov malter me|u redovite) Zabeleàno e vo

istoriskite izvori deka vaka ukrepeniot grad imal silna odbranbena mo poradi to vo 479 godina kralot Teodorih Amaliecot kral na isto~nite Goti vo svojot pohod od Makedonija kon Nov Epir ne uspeal da go osvoi Lihnid ldquozatoa to gradot leèl na utvrdenoto uporite i izobilstvuval so izvori me|u yiditatardquo Ova e vremeto na bazilikite Lihnid kako i vo staromakedonskata-helenisti~ka era i sega e bogat so raskoni arhitektonski gradbi Samo na Plaonik na relativno mal prostor otkrieni se ostatoci od tri monumentalni ranohristijanski gradbi tetrakonhalna crkva so atrium i krstilnica trobrodna bazilika so narteks atrium i prostrana krstilnica so isklu~itelno vredni podni mozai~ni pretstavi i ute eden objekt koj segrave ute se istraùva a najverojatno pretstavuva episkopski dvor od vremeto koga Lihnidos

bil podolg period episkopski centar na provincijata Nov Epir Vo Ohrid denes ima arhitektonski ostatoci od ute pet drugi baziliki to pretstavuva svoevidna pojava vo vremeto koga so isto~noto rimsko carstvo vladeel carot Justinijan I Slednata pozna~ajna pojava na LihnidosOhrid e vo IX vek koga za prvpat ovoj grad vo istoriskite izvori se spomnuva pod imeto Ahrida Ottoga toj prestanuva da bide Lihnid a ìvotot vo ovaa slovensko-vizantiska sredina kontinuirano prodolùva pod imeto Ohrid Od Svetiklimentovoto vreme (kraj na IX - po~etok na X vek) odnosno od vremeto na golemiot i prviot slovenski episkop i prosvetitel Sv Kliment Ohridski i negovata isklu~itelna prosvetitelska misija od koga ostanala negovata trolisna crkva na Plaonik denes vozobnovena nataka niz sredniot vek Ohrid se razviva kako isklu~itelno crkovno sredite so mnogubrojni sakralni objekti koi do den denes so svoite freskoìvopisni dela se na vrvot vo ramkite na celokupnata vizantiska srednovekovna umetnost ivopisot i ikonopisot se glavnite vrednosti vo vkupnosta na ìveeweto na ovoj grad seacute do ukinuvaweto na slavnata Ohridska arhiepiskopija 1762 godina Srednovekovnite sakralni monumenti katedralnata crkva Sv Sofija Ohridska (XI-XIV) vek Sv Bogorodica Perivlepta (XIII vek) i drugite i denes se prezentativni vrednosti na gradot Ohrid i na negovoto slavno minatoVo arheoloka smisla ostatoci od isprepletena srednovekovna arhitektura vo Ohrid denes se evidentirani i delumno prezentirani na lokalitetite Samuilova tvrdinaCitadela i na Plaonik

Pasko Kuzman

F Papazoglu Ohridsko vo praistorijata i vo anti~kiot period OhRID (monografija) Del vtori Ohrid-Skopje 1985 92 (zab6 - Liv XXVIII 32 9) V Bitrakova Grozdanova Topografija i urbaniot razvoj na Lihnidos Istorija god XXII br 2 Skopje 1986 249-265 V Bitrakova Starohristijanski spomenici vo Ohridsko Ohrid Zavod za zatita na spomenicite na kulturata i Naroden muzej 1975 V Malenko Ranosrednovekovnata materijalna kultura vo Ohrid i Ohridsko Ohrid (monografija) knI del VI Ohrid-Skopje 1985 269-339

9 10 11

12 13

14

15


Se nao|a na ssa 5 km severozapadno od Ohrid na Gabavskiot rid nad lokalitetot Sv Erazmo Ostatocite se monumentalni a se pretpostavuva deka poteknuvaat od IV vek pred hr era Vrz osnova na rezultatite od ponovite arheoloki istraùvawa se nametnuva zaklu~okot deka se raboti za plemenskata ldquoprestolninardquo na gornomakedonskoto pleme Engelanite i ldquobazardquo na makedonskite kralevi vo III - II vek pred hr e utvrdena so moni bedemski yidovi gradeni so megalitni kameni blokovi Ova najverojatno se slu~ilo vo vremeto po prvata Filipova vojna so Ilirite vo 358 godina koga za prvpat se spomnuva Lihnidskoto Ezero vo istoriskite izvori (Diodor) zatoa to makedonskiot kral Filip II

ENGELANA

lOkAlItet Engelana

lOkAcIjA Sv Erazmo kraj Ohrid nevozmo`no bilo da ne gi zabeleì stratekite mesta vo ramkite na negovite vojni planovi a pozicijata na lokalitetot ldquoKulitardquo e isklu~itelna vo severnoto krajbre`je od regionot na Lihnidskoto Ezero Filip II najverojatno naredil da se zapo~ne so gradewe na tvrdini na poziciite od ridovite Ohridskiot (mestoto na denenata Samuilova tvrdina) i Gabavskiot (mestoto na lokalitetot ldquoKulitardquo) koi podocna se razvile vo zna~ajni anti~ki centri Pozicijata na strmniot rid so tvrdinata e vsunost ldquoorlovskirdquo greben so vizuri na istok kon Ohrid i ohridskata kotlina na zapad kon Struga i strukoto pole a na jug kon sinite vodi na Ohridskoto Ezero Ostatocite od ldquokamenatardquo civilizacija se monumentalni Dolgi godini se smetae deka anti~kiot Lihnidos (deneen Ohrid) se nao|al na ovoj rid a ne na mestoto na koe denes se nao|a Vo 1931-1932 godina vreni se arheoloki iskopuvawa na eden del od ovie ldquokiklopskirdquo yidini od strana na Vilhelm Unfercakt od Berlin Reivic i Keler kako i od Miodrag Grbi od Narodniot muzej vo Belgrad so to ovaa tvrdina dokumentirano e vlezena vo svetskata arheoloka literatura Rezultatite pokaàle deka vo centralniot del od tvrdinata na najvisokata visinska to~ka bil fundiran eden pomal akropolen prostor koj najverojatno pretstavuval zasolnite na vladetelot i najbliskata svita Osven toa istraùva~ite toga go otkrile i ekonomskiot del na tvrdinata odnosno prostorot vo kogo bile smesteni pitosi golemi kerami~ki sadovi za ~uvawe na namirnici Zapadnata strana od ova ldquokiklopskordquo gradite bila najsilno zatitena so monumentalen bedem irok do 210 m i est moni kuli izgradeni od megalitni kameni blokovi me|u koi najgolemite so dimenzii 180 h 090 m Smetame deka e eden od najzna~ajnite arheoloki lokaliteti od vakov vid vo ramkite na

mediteranskiot kulturen kompleks Geografskata polo`ba na Gabavskiot rid na kogo pred ssa 2400 godini bila izgradena tvrdina so ldquokiklopskirdquo yidini deneska ovozmoùva soodvetno planirawe i realizacija na programa za otkrivawe konzervacija restavracija zatita prezentacija i funkcionalizacija na kulturno-istoriskiot spomenik vo nasoka na kulturno i ekonomsko iskoristuvawe na negovite potencijali Imeno toj se nao|a na samo nekolku kilometri od Ohrid nedaleku od bregot na Ohridskoto Ezero i pokraj magistralniot pat Ohrid - Ki~evo - Skopje koj pat go povrzuva Ohrid i so sosednata Struga a isto taka i so ohridskiot aerodrom ldquoPodmoljerdquo Gabavskiot rid e isklu~itelno ìvopisen so visokite karpi koi strmno se izdigaat re~isi vedna od magistralniot pat na nadmorska visina od 875 m Za odbeleùvawe e to vedna do spomenatiot magistralen pat a pod samite karpi nad koi se nao|a tvrdinata vo 1975-1976 godina se otkrieni ostatoci na ranohristijanska bazilika so mozai~ni podovi i ranosrednovekovna nekropola Na desettina metri severozapadno ottuka smestena e atraktivnata peterna crkva posvetena na hristrijanskiot propovednik Sv Erazmo so sloevi na ìvopis od XIII i XVII vek a vo blizina vo karpite e i peternata kelija-crkva Sv Katerina Celiot ovoj kompleks na kulturno-istoriski vrednosti vo neposredna vertikalna blizina na aktuelnata tvrdina so ldquokiklopskirdquo yidini re~isi ldquoorganskirdquo povrzan so tvrdinata ovozmoùva osmisluvawe koe sigurno e obezbedi ekonomsko isplatliva turisti~ka destinacija

Pasko Kuzman

Lit M Ricl Polibije Istorija I Matica Srpska Novi Sad 1988 474 (Polibij 5108) V Unverzagt Die Burganlage uber dem Kloster Sv Erasmo am Ochridasee Germania XXXII 1954 19-21 Taffel 9 10 Beilage 1 Vlado Malenko-Pasko Kuzman hermeleja Lihnid Zbornik na trudovi br 6 Ohrid 1988 96-99 PLisičar O Lihnidskoj akropoli iva antika IX god 1-2 tom Skopje 1959 231-233

1

2

3


ZALIVNA KOSKITE

lOkAlItet Zaliv na koskite

lOkAcIjA s Petani Gradite Ohrid

Podvodnite arheoloki istraùvawa na lokalitetot ldquoPlo~a Miov Gradrdquo vo Zalivot na Koskite vo vodite na Ohridskoto Ezero pokraj ju`noto krajbre`je na poluostrovot Gradite blizu ribarskata i turisti~ka naselba Petani se realiziraa vo kampawi sekoja godina od 1997-ta do 2005 godina a vo 2007-2008 godina bee izvedena rekonstrukcija na del od naselbata so to se prezentira atraktiven arheoloki lokalitet na atraktiven prostor od ezeroto So ovie istraùva~ki aktivnosti za prvpat vo Makedonija se oficijalizira podvodnata arheologija kako granka na arheologijata koja se zanimava so ostatoci zatita i prezentacija na podvodnoto kulturno nasledstvo koe poradi razni okolnosti vo minatoto i denes ostanalo pod vodenite

povrini na makedonskite ezera Od doseganite soznanija osobeno Ohridskoto Ezero obiluva so ostatoci od praistoriski nakolni naselbi objekti vo antikata i srednovekovieto koi bile potopeni vo vodite glavno poradi oscilaciite na nivnite nivoa kako i dvi`ni artefakti koi niz minatoto se nale na dnoto od ezeroto najpovee poradi ribolovni aktivnosti ili vo vreme na obavuvawe na ezerskiot soobraaj niz minatite vekovi Na lokalitetot Plo~a Miov Grad otkriena e praistoriska palafitna (nakolna) naselba so vremenska pripadnost na docnoto bronzeno i ranoto èlezno vreme a vo tekot na doseganite istraùvawa bea evidentirani 6000 ostatoci od drveni kolci vo vodite na dnoto od ezeroto na dlabo~ina od 3 do 5 metri koi potpirale najverojatno zaedni~ka drvena platforma na koja funkcionirale dvaesettina praistoriski stanbeni objekti izgradeni isto taka od drvo So doseganite arheoloki podvodni aktivnosti konstatiran e gabaritot na naselbata postavena e podvodna arheoloka kvadratna mreà i realizirani se iskopuvawa na nekolku istraùva~ki poliwa Pritoa se sobrani mnogubrojni bronzenodopski i èleznovremenski artefakti glavno fragmentirani i celi kerami~ki sadovi kameni i kremeni predmeti pomalku bronzeni so mnotvo fragmenti od ìvotinski koski me|u koi ima i takvi koi sluèle kako orudija Lokalitetot Plo~a Miov Grad vo Zalivot na Koskite denes e atraktiven muzejski kompleks koj ima povee sodrìni rekonstruirana palafitna naselba nad vodite od ezeroto rimski kastrum koj e konzerviran restavriran i prezentiran na najvisokoto plato od ridot ldquoGraditerdquo pristapen objekt so muzejski vitrini i objekt za realizacija na podvoden turizam

Pasko Kuzman

Lit P Kuzman Zaliv na Koskite Plo~a Miov Grad praistoriska nadvodna naselba ndash Bay of the Bones Plocha Michov Grad Prehistoric Palafitte Settlement Skopje-Ohrid 2008

1

3

6 7

4 5

2


Lokalitetot Vardarski Rid vo Gevgelija e prostor na koj intenzivno se iveelo vo tekot na okolu iljada godini niz celioot prv milenium pred hrista Lokalitetot zazema centralna pozicija so dominantna i strateka polo`ba nad Gevgelisko pole gradot Gevgelija i dolinata na Vardar Go so~inuvaat dva karpesti rida povisokiot i postrmen zapaden rid (Rid 1) i poniskiot i poblag isto~en rid (Rid 2) spoeni so zaedni~ko blago sedlo otvoreno od ednata strana kon koritoto na Vardara od drugata kon deneniot grad Gevgelija Sistematski istraùvawa na Vardarski Rid se izveduvaat od 1995 godina na tri udarni punktovi ili vo sektorite Akropola Ju`na terasa i Isto~na terasa Vo generalnata stratigrafska slika na lokalitetot se izdvojuvaat vkupno

VARDARSKI RID

lOkAlItet Vardarski Rid

lOkAcIjA Gevgelija

16 kulturni sloevi koi pripa|aat na 6 razli~ni naselbi Tie se ednovremeno i 6 osnovni fazi vo periodizacijata na Vardarski Rid i toa VR I (neolitska naselba) VR II (XIII - XI vek pr hr) VR III (X - IX vek prhr) VR IV (VIII - VI vek pr hr) VR V (V - IV vek pr hr) VR VI (III - III vek prhr) So isklu~ok na oddelni incidentno otkrieni neolitski naodi prvoto naseluvawe na Vardarski Rid se slu~ilo kon krajot na bronzenoto vreme na isto~nite padini na Ridot 1 Direktno vrz karpestata osnova na terenot se otkrieni ostatoci od naselba koja se datira okolu XIII vek prnera (VR II) Na sprotivnata zapadna strana na istiot Rid 1 otkrieni se pogrebuvawa od ovaa naselba vo grobovi - cisti od obi~ni kamewa ili vo golemi kerami~ni sadovi so zgr~ena inhumacija Po zamiraweto na taa naselba ivotot ne bil prekinat tuku nastanale novi uslovi so novi kriteriumi za eleznodopsko ìveewe na druga pozicija vo sedloto me|u dvata rida i po dolìnata na celata Isto~na terasa (VR III) Vo tekot na polnoto elezno vreme (VII-VI vek pred hrista) ìvotot na Vardarski Rid prodolìl vo nova naselba (VR IV) so mnogu posilen intetnzitet na iveewe Bil zafaten celiot prostor na koj moèlo da se organizira naselbinski ivot Isto taka se formiraat i brojnite nekropoli okolu samiot Vardarski Rid (Milci Suva Reka i Paragon Raul) na koi dosega se otkrieni nad 200 grobovi site datirani vo VII i VI v pr hr

1


Ostatocite od poslednite dve naselbi (VR V i VR VI) go ilustriraat ranoanti~koto iveewe i kultura na Vardarski Rid Tie pretstavuvaat izraz na vistinski gradski ivot vo ramkite na urbanizirani naselbiPrvata takva naselba egzistirala vo vtorata polovina na V i vo tekot na IV vek pred hrista (VR V) i vsunost go pretstavuva postariot makedonski grad na Vardarski Rid Gradbite od ovaa naselba bile koncentrirani glavno na Ridot 2 so okolnite padini koja se razvivala niz tri grade`ni fazi Najreprezentativnata i istovremeno

najzna~ajna gradba od ovaa naselba e monumentalnata gradska Stoa od IV vek pred hrista Unituvaweto na ovoj grad so golema verojatnost moè da se povrzi so keltskite napadi Pokraj nasilno i ednovremeno sruenite objekti kako ilustracija na takvite nastani e ostavata od 51 srebrena tetradrahma otkrieni vo kerami~en sad zayidan vo edna od gradbite od slojot 5 Najbrojni moneti vo ostavata se tetradrahmite (45) na Aleksandar III dodeka najmladi se dvata srebrenici na Seleuk (312-280)

Poslednata ili esta naselba na Vardaraski Rid vsunost e pomladiot makedonski grad od predrimsko vreme Iako pretstavuva kontinuiran prodolètok na ìveeweto od prethodnata naselba sepak se raboti za nova urbanizacija na dosta poirok prostor so nova arhitektura i novi kulturni sodrìni prosledeni so moneti od site makedonski vladeteli posle Aleksandar III preku tn avtonomni kovnici seacute do prvite primeroci na rimski moneti vo Makedonija Vsunost stanuva zbor za eden od istoriski posvedo~enite centri na anti~ka Makedonija gradot GortinijaOvaa naselba bila najmalku 4 pati obnovuvana pred da bide definitivno razurnata i postepeno naputena nekade vo tekot na vtoriot do prviot vek pred hristaNajubavite primeri na kui za iveewe se otkrieni vo sektorot Isto~na terasa Najzna~ajniot dosega otkrien objekt vo toj del na gradot e edna bogata privatna kua od II vek pred hrista tn ldquoKuka na kolekcionerotldquo Objektite otkrieni vo sektorot Ju`na terasa ili nad ostatocite od klasi~nata Stoa zboruvaat za zanatsko trgovski del od gradot Na toj prostor otkrien e cel kompleks na gradbi (metalurki kerami~arski i zanaet~iski rabotilnici magacini duani i sli~no) so karakteristi~en inventar i bogati i raznovidni dvi`ni naodi ivotot na Vardarski Rid postepeno zgasnuva nekade vo tekot na I vek pred hrista posle odredeni krupni istoriski nastani to se slu~ile vo tekot na vtorata polovina na II i vo I vek pred hrista a povrzani so rimskite osvojuvawa i pohodite na Skordiscite na Makedonija

Dragi Mitrevski

Lit D Mitrevski Staromakedonskiot grad na Vardarski Rid Skopje 2001 D Mitrevski i drugi Vardarski Rid -Tom 1 Skopje 2005 E Slamkov Umetnosta na Vardarski Rid (Katalog) Gevgelija 2004 B husenovski Anti~kite moneti od Vardarski Rid Gevgelija 2004

2

3

5

4


Valandovskata kotlina poznata pod imeto Bojmija pretstavuva mala geografska celina vo jugoisto~niot del na Republika Makedonija vo dolniot tek na rekata Vardar Prvite arheoloki podatoci za Valandovo i valandovsko datiraat od vremeto na prvata svetska vojna koga istraùvawa vo regionot vrel h Dragendorf Eden od najmarkantnite arheoloki lokaliteti se nao|a na jugozapadnata strana od seloto Marvinci na vrvot na edna viso~inka so pogled na valandovskata kotlina i dolinata na Vardar Vo 1961 godina Arheolokiot muzej od Skopje zapo~na arheoloki istraùvawa pod rakovodstvo na Borka Josifovska ndash Dragojevi a od 1977 godina so arheolokite

GRADOTNA ISAR

lOkAlItet Gradot na Isar

lOkAcIjA s Marvinci kaj Valandovo

000

istraùvawa rakovodat arheolozite Viktorija Sokolovska Radmila Pai i Cone Krstevski Lokalitetot Isar se protega na prostor od okolu 5 ha i e podelen na dva dela akropola kade e locirana predrimskata naselba a na padinite pod akropolata se protega gradot od rimskiot i docnorimskiot period Kastrumot (kvadriburgot) bil izgraden kon krajot na III vek i e lociran na jugoisto~nata padina vedna pod akropolataNa akropolata se utvrdeni ~etiri horizonti na ìveewe Vo prilog na ubikacijata i imeto na anti~kiot grad na Isarot odi i pronajdeniot kamen-patokaz (stadion) vo 1984 godina vo koj e vklesan gr~ki natpis od dvete strani kade se spomenuvaat dvata grada Idomene i Dober Napisot e so karkteristi~na sodrìna odnosno go ozna~uva rastojanieto pome|u dvata grada Vo ranocarskiot period gradot se iri s$ do podno`jeto na Isarot Gradot na Isarot najintenzivno bil naselen vo II i III vek od novata era a podocna so poslab intenzitet imame tragi segrave do V vek Po gotskite napadi vo 268269 godina od novata era gradot stradal po to e izgraden kastrum (kvadriburg) so odbranbeni bedemi koi zafaaat prostor od okolu 6000 m2 Najkarakteristi~nite arhitektonski sodrìni vo kastrumot se makedorimskiot hram izgraden vo 181182 godina od novata era od eden visok makedonski funkcioner po poteklo od gradot Ovoj podatok go ima na arhitravnata greda koja go spomenuva liceto koe go podignalo hramot za spomen na svojot grad Vo kastrumot se otkrieni pogolemi yidni platna od bedemite i vleznata porta pri to severozapadniot bedem go se~e svetiliteto od ranocarskiot period Najmonumentalniot objekt vo centralniot del od kastrumot kone~no e definiran i determiniran so negovata prvi~na funkcija na terma Podocna ovoj objekt e zamenet i e izgradena principija (tapska zgrada) Objektot e so dimenzii 13 h10 metri i ima

za~uvani yidovi so arki Podot bil od mermer Koga ja ima voenata funkcija istiot e poplo~en so mermerni raznobojni plo~ki vo tehnika opus sektile Stopite od kolonadite na ovaa impozantna zgrada se za~uvani vo celost Na nekoi se vidlivi i natpisi so gr~ki bukvi Zad ovoj objekt poto~no na severozapad e cisternata koja ima za~uvani yidovi vo visina od 45 metri kako i zasvedeniot lagum vo dolìna od 9 metri Gradot na Isarot bez razlika dali e Idomene ili Dober e zna~aen po toa to vo negovata neposredna blizina ima pogrebuvawa od VIII vek pred ne (èleznoto vreme) pa seacute do krajot na IV odnosno V vek od naata era Bogatite grobni naodi se izloèni vo Muzejot na Makedonija Neodamna bee otkrien i eden izvonreden epigrafski spomenik na koj e zabeleàno deka donatorot Marko Aurelius go gradi glavniot vodovod na gradot na Isarot Na drugata strana od ovoj natpis e zabeleàna posetata na pet~lenata delegacija vo gradot Rim so zamolnica da bidat oslobodeni od danok za izvesen period dodeka vo gradot prestojuvaat carskite voeni edinici

Cone Krstevski

Lit Borka Dragoeviħ - Josifovska Izvetaj o arheolokom iskopavawu kod sela Marvinaca Godien zbornik na Filozofskiot fakultet - Skopje Skopje 1967 19 Viktorija Sokolovska Isar - Marvinci i Povardarjeto vo anti~ko vreme posebno izdanie I Muzej na Makedonija Skopje 1986 Cone Krstevski-Laura Bofo Gradot na Isar - Marvinci i rimskata administracija vo provincijata Makedonija Folia archaeologica Balkanica In honorem Vera Bitrakova Grozdanova Skopje 2006 333-355

2

1


Vo srediteto na gradot Strumica se nao|aat crkvite i grobovite na Svetite Petnaeset tiveriopolski ma~enici Tiberiopolis e imeto na gradot eden den odewe na sever od Solun koj vo antikata bil narekuvan Astraion ili ldquoYvezden gradldquoMemorijata na lu|eto od Strumica i nivnata duhovna po~it i naklonost kon Svetosta povee od 1600 godini ne prestanale pa taka vo 1972 godina amaterski i dobronamerno ja otkrivaat edna od poveeto ranohristijanski grobnici na Svetite Petnaeset tiveriopolski ma~enici Koj bile tie ma~enici Vo vremeto na rimskiot imperator Julian Apostat (ldquoOtpadnikldquo) koj vladeel od 361 do 363 godina hristijanite estoko stradale ili bile progonuvani taka to ~etvorica maì

SVETITEPETNAESET

TIVERIOPOLSKIMAÊNICI

lOkAlItet Crkvi na Svetite petnaeset Tiveriopolski ma~enici

lOkAcIjA Strumica od gradot Nikea vo Mala Azija tajno prebegale i stignale do Solun od kade se upatile vo Tiveriopol ili Strumica da go propovedaat hristijanstvoto Prviot Timotej stanal episkop Komasij i Evsevij monasi a Teodor bil eden od blaènite otci na Nikejskiot koncil i bil udostoen so ~in na episkopZa mnogu kuso vreme pretstavuvaji go boèstvenoto evangelie pred qubitelite na dobroto od Strumica i okolinata nim im se priklu~ile edinaesetmina koi stanale prezviteri ( Petar Jovan Sergej Teodor Nikifor ) |akonite Vasilij Toma i monasite Erotej Danail hariton Petnaesetiot so ime Sokrat bil vojnik so golemo bogatstvo i slava od to se otkaàl i im se priklu~il na otcite Silniot i ploden hristijanski ivot na petnaesette otci napravile site vo Strumica da stanat poklonici na hrista i da se za~ne monakiot ivot vo Makedonija No surovosta i zlo~estivosta na toganite vlasti bile tolku silni i nevideni to vee fatenite petnaeset otci gi izvele pred sud i gi osudile na smrt so se~ewe Svetiite zavrile na 28 noemvri a delovite od nivnite tela povee denovi bes~esno bile rasfrlani za da bidat izedeni od ku~iwa yverovi i ptici Duri po zaminuvaweto na krvnicite hristijanite so golemi po~esti gi podignale ~esnite tela i gi poloìle vo TiveriopolOtkrienata trikorabna bazilika so mermeren ukras i mozai~ni podovi kako i poveeto otkrieni ranohristijanski zasvodeni grobnici vnatre ivopisani so krstovi govorat za vistinitosta za slu~uvawata vo IV vek i na ova mesto Vo VII vek gradot bil opustoen od Avarite a bo jite hramovi bile sramnati do zemja so to i grobovite na Svetiite bile zatrupani kako to e zapiano vo srednovekovniot manuskript na Ohridskiot arhiepiskop Teofilakt vo XII vek potoa vo IX vek bugarskiot knez Boris Mihail izgradil i vozobnovil mnogu crkvi osobeno vo Strumi~ko i Bregalni~ko Eden od tie monumenti sozdavani vo duhot na makedonskata renesansa bil postroen nad grobnicite i memoriite na Svetite Petnaeset tiveriopolski ma~enici Vo centralniot del na taa crkva e otkriena kripta vo ~ija vnatrenost i denes stojat

likovite na Svetiite ivopisani na freskaVo XII vek crkvata e remodelirana zadrùvaji ja tripartitnata podelba Kon jugoisto~niot del na crkvata podocna vernicite dogradile paraklisRespektot kon Petnaesette Svetii kako i elbata na obi~nite vernici da bidat vo nivnata blizina se gleda niz celoto srednovekovie koga tuka masovno se pogrebuvaat gra|anite na Strumica Kultot na Svetite Petnaeset tiveriopolski svetenoma~enici vo kontinuitet ivee do denes a za hristijanite od Makedonija tie se najblisku do Svetosta

Kiril Trajkovski

Lit Teofilakt Ohridski Mь~eni~estvoto na 15-te tiveripolski mь~enici IBI Grcki izvori IX ~ II 42 - 79 Sofiя 1994 D Koco - P Milkovi Rezultatite od arheolokite iskopuvawa vo 1973 god vo crkvataldquoSv 15 tiveriopolski ma~enicildquo - Strumica ZbAM Skopje 1978 93 - 104 CGrozdanov Portreti na svetitelite od Makedonija od IX - XVII vek Skopje 1983127 - 138

1

2 3


Na 12 km od gradot Strumica vo severnoto podno`je na planinata Belasica silno izvira topla voda so temperature od 72degC Izvorot se nao|a vo seloto Bansko koe tokmu zaradi vodata i nekoganite bawi go dobilo denenoto imePred tri decenii tuka otpo~nale arheolokite istraùvawa kaj izvorot ldquoParilordquo i dosega e otkrien pogolem del od rimska bawa koja bila izgradena vo II vek ne Za~uvanosta na objektite e skoro celosna a nivnata povrina zafaa povee od 1500 m2 i e edna od najgolemite termi na Balkanot Poveeto od 11-te prostorii se so razli~na funkcija i pred seacute se gradeni od tuli kombinirani so kamen i malter pri to e postignata vrvna i harmoni~na polihromija

Greeweto vo vnatrenosta bilo proektirano i izvedeno so specijalen sistem vo koj se koristela vrelata voda za zagrevawe na podovite i na yidovite Bawata e proektirana kako i poveeto rimski objekti i bila vo duhot na potrebite na rimskata zdravstvena kultura Rimskata terma i tuka imala soblekuvalna (apoditerium) kade se odlagala i zaka~uvala oblekata Vo prostorot nare~en (dipterium) kako bolnite taka i uìvatelite se ma~kale so masla Prostorijata nare~ena tepidarium bila me|u toplata bawa (kaldarium) i ladnata bawa (frigidarium) Glavno mesto vo termata zazemal bazenot i kadite ~ija dlabo~ina iznesuvala okolu 15 m a vo samiot bazen se vleguvalo niz skali Dnevnata svetlina to vleguvala niz prozorcite vnatrenosta ja pravela privatna i intimna a rozovoto maslo i ambrata na pareata i davala opojnost Osven terapeutskite tretmani bawata bila mesto i za mladite atleti no i za bezrabotnite gra|ani Aktuelnite arheoloki istraùvawa govorat deka le~iliteto postoelo i porano za to svedo~at novootkrienite postari objekti Izgradeni za potrebite na lu|eto vo antikata bawite bile i centar na socijalniot ìvot Okolu niv se podigale gradini gimnazioni biblioteki a sekako tuka bile i hramovite posveteni na bogovite koi go titele

ANTI^KI BAWI

lOkAlItet Anti~ki bawi

lOkAcIjA s Bansko kraj Strumica

zdravjeto na lu|etoZapustuvaweto na ovoj sanatorium nastapilo vo VI vek ne Me|utoa termalnite izvori ostanale privle~ni za lu|eto od ovoj kraj s$ do docnoto srednovekovie za to govori toponimot ldquoturska bawardquo Vtoriot poznat toponim e ldquoPana|urrdquo to naveduva na edno mislewe deka okolu ovie izvori i hristijanskite vernici osven to se molele tie tuka se zabavuvale i trguvaleSo mali tehni~ki intervencii ovaa rimska terma

moè vo potpolnost da se rekonstruira a so toa da i se vrati istata funkcija koja ja imala pred povee od eden i pol milenium

Kiril Trajkovski

Lit JAnaniev Arheoloko iskopuvawe na lokalitetot ldquo Turska bawaldquo - Pana|urldquo selo Bansko kaj Strumica 1978 - 1981 Zbornik na trudovi Strumica 1989 333 - 339 STaseva - V Sekulov Docnoanti~koto termalno le~ilite vo sBansko kaj Strumica Kulturno nasledstvo 28 - 29 Skopje 2004 261 - 271 S Taseva - VSekulov The Hypocaust in the Sudatorium of the late roman thermal spa in the village of Bansko by Strumica the lower Danube in antiquity (VI C BC- VI C AD) Sofia 2007 235-246

1


Carevi Kuli e nајмаркантниот археолошки локалитет на Струмица нарекуван Тивериополис во средниот век Тоа е висок рид кој се издига на југозапад од средновековниот и денешнiot град Под денешните градски куќи и дворови во централниот и стар дел на градот Струмица редовно се наоѓаат остатоци од старите куќи работилници дуќани и цркви од античкиот па сeacute до отоманскиот период Царевите кули со својата позиција имаат одбранбена функција а најстарите траги од живот датираат од околу 3500 година пред Христа Во docnoanti~kiot и рановизантискиот период ридот бил окружен со бедеми и кули во кои била гарантирана сигурност на дел од одбраното население

CAREVI KULI

lOkAlItett Carevi Kuli

lOkAcIjA Strumica Во IX век градот го зазеле Бугарите заради значајната комуникациска позиција и заради високата христијанска светост произлезена од Sв 15 Тивериополски маченици до која сакал да допре првиот бугарски владетел ndash христијанин кнезот Борис ndash МихаилКако град и тврдина Тивериополис - Цареви Кули играат голема улога во војните меѓу Византија и македонскиот цар Самуил с$ до 1018 годинаПо освојувањето Vизантинците ја реорганизирале одбраната подигајќи нови бедеми и кули од каде с$ до XIV век доминирале во регионот и над градот Менувањето на стилот на војувањето и различните воени тактики допринеле Царевите кули да го менуваат својот изглед Денес можат да се видат остатоците од понискиот и пообемен бедем на субурбиумот (подградие) а на највисоката изохипса дел од zaчуваниот акрополис На западната страна стои порта закрепена со две кули Пред влезот бил ископан длабок ров преку кој се спуштал подвижен мост На најдоминантното место на акрополисот делумно zaчувана стои полигонална кула која била резервирана за градската и воена елита Источно од кулата има голема цистерна за вода која била неопходна особено за времето на опсадитеОткриената грнчарија алатки и монети го отсликуваат средновековниот живот во тврдинаta сeacute до освојувањето од Tурците Османлии Тоа се случило во1395 година кога кнезот Константин Драгаш кој владеел со овие простори загинал како турски вазал vo битката кај Ровине Vо отоманскиот период животот и функцијата на Царевите Кули се губат а самиот град станува седиште на турска каза

Kiril Trajkovski

Lit М Јовановиќ Две средновековни тврдини во источна Македонија ЗШНМ II Штип 1961 Ј Ананиев Археолошка карта на Р Македонија II Струмица ndash Цареви Кули 414 ndash 415Скопје 1996

1

2 3


[tip e gradskiot centar vo isto~niot del naR Makedonija so bogata i impresivna istorija Vizantincite go narekuvale Στιπειoν a Turcite Osmanlii Istib Astibos e anti~koto ime na rekata Bregalnica koja minuva kraj gradot i niz istorijata prirodno go titela od neprijatelite i osvojuva~ite [tip e grad raspoloèn na mnogu ridovi pod koi i na koi se gradele kuite crkvite drugite javni gradbi i kulite Mnogu e interesno to od nitu edna pozicija gradot ne moè da se vidi vo celina Isarot e najmarkantniot i istovremeno najimpresivniot rid ~ii karpi se nadvivaat nad r Bregalnica Na najvisokata zaramneta izohipsa stojat za~uvani ostatoci od citadelata na gradot kade povee od eden milenium

ISAROT

lOkAlItet Isarot

lOkAcIjA [tip imala svoja rezidencija gradskata uprava i elitaYidovite to go okruùvaat ovoj prostor se mnogu masivni i cvrsti a spored predanieto starite yidari vo malterot stavale iljadnici jajca gradeji gi bedemite Takva e i glavnata kula koja istovremeno bila stan na gradona~alnikot i najteko se osvojuvala Pokraj stanovite denes na Isarot moàt da se vidat cisternite za voda a kraj niv sekako deka imalo magacini kujna trpezarija i drugi prostorii za funkcionirawe na eden pristoen i na momenti bogat ìvot Pod ovie bedemi osobeno od isto~nata i ju`nata strana za~uvan e vtor i poobemen gradski yid so kuli vo koi obi~no ìveele gradskite i dràvni slu`benici kako i vojskataVo podno`jeto na Isarot ìveele gra|anite i toj del vo sredniot vek se narekuval Varo Vo 1018 godina vojskite na Vizantiskata imperija go zazele gradot so koj prethodnite decenii vladeel carot Samuil Narodot od gradot go pre~ekal vizantiskiot car so pesni i himni Od ova vreme ostatocite se vo ruini i se nao|aat pod zemja Vo tekot na XII i XIII vek [tip e vizantiski grad so krucijalno zna~ewe a svojot podem go zasnoval vrz trgovijata i zanaet~istvoto Srednovekovniot grad s$ do krajot na XIV vek se prostiral okolu isto~nata i ju`nata strana na tvrdinata i malata reki~ka Otiwa Okolu 1300 godina gradot e pod dominacijata na srpskoto kralstvo i dinastijata Nemanii Kako regionalni feudalni vladeteli zapiani se despotot Jovan Oliver hreqa vojvodata Dimitar Draga vlastelinot Ivanko i drugi koi izgradile povee crkvi od koi e za~uvana crkvata Sv Arhangeli to se nao|a na isto~nata strana od Isarot crkvata posvetena na Sv Jovan Glavato na jugozapadnata padina na Isarot i crkvata na Voznesenieto hristovo (Sv Spas) to se nao|a na sprotivniot rid od Isarot i rekata Otiwe Vo toa vreme vo gradot postoele i crkvite posveteni na Sv Vlasij Sv Arhangel Sv Ilija i drugi

Povee podatoci i detaqi za ìvotot vo gradot i za negovite ìteli poteknuvaat od otomanskiot period koj vo [tip otpo~nal vo 1395 godina Prethodno Turcite Osmanlii go zazele gradot otkako go otkrile tajniot koridor to od akropolata se sputal niz najstrmnata strana vodeji do rekata Bregalnica Od taa strana na tvrdinata i gradot ne slu~ajno Turcite go formirale dervenxiskiot kvart na [tip nare~en Novo Selo Dervenxiite go ~uvale i kontrolirale priodot niz klisurata i mostot na Bregalnica preku koi se vleguvalo vo gradot Gradskiot prosperitet vo otomanskiot period e vidliv na nekolku za~uvani gradbi kako to e husa Medin Painata xamija poznata

ute kako Sv Ilija kako i Bezistenot koj pretstavuva arhitektonsko remek delo smesteno vo samiot centar na gradot Vo XVII vek patepisecot Evlija êlebi zapial deka tukanite ubavici se poznati vo celiot svet Tri etni~ki kulturni i religiozni komponenti go nosele i gradele prosperitetot na gradot Toa bile makedonskite turskite i evrejskite gra|ani na [tip

Kiril Trajkovski

Lit Византијски извори на територији народа Југославијe III Београд 1966 с 112 С Чирковиђ Штип во XIV век Зборник посветен на Генерал Михаил Апостолски Штип с 26-28 Б Панов Средновековна Македонија том III Скопје 1985 с 618 З Белдедовски Средновековен Штип низ историските податоци и материјалните остатоци Зборник VIII Штип 1998 Т Томовски Македонија низ вековите градови тврдини комуникации Скопје 1999 с206

1

2

3


Docnoanti~kiot grad Bargala se nao|a na 10 km jugoisto~no od gradot [tip pod planinata Pla~kovica Vo osnovata na svoeto ime ima trakiska komponenta a vo celina zna~i ldquorazleana vodardquo Vo VII i VI vek pred hrista ovoj prostor bil vo ramkite na teritorijata naselena od pajonskoto pleme Deroni koi me|u prvite vo svetot kovale srebreni moneti Astibos e anti~koto ime na rekata Bregalnica vo koja spored anti~kiot istoriograf Polien pajonskite kralevi pri ~inot na krunisuvaweto morale ritualno da se iskapatPrvata lokacija na gradot Bargala bila na 1 km ju`no od rekata kaj mesnosta ldquoham~eldquo kaj seloto Karbinci Tamu se otkrieni ostatoci od yidini ksenodoheion

BARGALA

lOkAlItet Bargala

lOkAcIjA [tip (an motel) bazilika i ogromen kamen na koj e ispian natpis od 371 godina ne vo koj se govori za yidaweto na gradskata porta na gradot Bargala koja se nao|a vo rimskata provincija Dakia Mediteranea Vo V vek ne gradot e dlaboko hristijaniziran a negoviot episkop so ime Dardanius bil u~esnik od Makedonia Prima i bil zapian vo aktite na ekumenskiot koncil koj se odràl vo halkedon vo451 godinaNestabilnata situacija vo docnorimskata imperija vo IV i V vek to bila predizvikana od varvarskite naleti od sever gi prinudila ìtelite na gradot da se povle~at 4 km kon jug vo podno`jeto na planinata Pla~kovica i mesnosta Kozi Grad kade go prodolìle urbaniot stil na ìveewe Po modelot na docnorimskite kastrumi zajaknat so 6 defanzivni kuli tuka bil izgraden utvrdeniot ranovizantiski grad Bargala na povrina od 47 ha Vo gradot se vleguva niz otkrienata glavna porta (porta principalis) koja e dupla (dipilon) i istata bila odli~no braneta Taa e izgradena na severozapadniot bedem koj dostignuval viso~ina i do 12 m Vo vnatranosta na gradot postoel vodovoden sistem koj gi snabduval pozna~ajnite zgradi i ~emi so voda doveduvana od planinataZasega se otkrieni nekolku javni zgradi duani i rabotilnici to im sluèle na gra|anite vo periodot od V do po~etokot na VII vek Najmarkantna e trikorabnata episkopska bazilika vo koja se vleguvalo preku strmni i visoki skali a niz tri vleza (tribelon) vo bogato ukrasenata vnatranost na hramot Vetinata na lokalnite kamenoresci i mozai~ari e o~igledna osobeno vo izrabotkata na arhitektonskite elementi crkovniot mobiliar kako i vo podnite mozai~ni paneli Umetni~kiot stil e karakteristi~en za ranovizantiskata i hristijanska umetnost na V i VI vek vo Makedonija Na eden od kapitelite bargalskiot episkop hermias ja vreàl

1


molbata za spasenie i najverojatno bil ktitor na crkvata Do severniot yid na ovaa gradba e otkrien baptisterium so piscina vo koja se krtevale hristijanite Kon ju`niot yid na bazilikata e doyidana ednokorabna kapela Vo prodolènie kon severozapadnata strana na crkvata bila episkopskata razidencija so mala terma do koja funkcionirala golema terma za pogolem broj na konzumenti Red na prostorii bile izgradeni kraj severozapadniot i sevroisto~niot bedem za koj se pretpostavuva deka imale ekonomska (rabotilnici duani) a i stanbena funkcija Pogrebnite i hristijanski potrebi gra|anite gi obavuvale von yidinite na gradot (ekstramuros) taka to na 85 m severno od glavnata porta fukcionirala bazilika vo periodot od IV do VI vek Vo duhovniot kontekst na ovaa crkva e i zasvodenata grobnica to e otkriena isto~no od ovaa sakralna gradba Na otkrieniot prostor od gradot to po obem ne e nitu edna desetina se najdeni nekolku skrieni depoa na moneti luksuzni predmeti kako i kompletni garnituri od zanaet~iski alatki Vo najtemniot istoriski period to trael od VII do krajot na IX vek me|u ruinite na gradot i okolu gradskite bedemi se naselile mali grupi na ìteli ~ij na~in na ìvot bil ruralen a nivnata materijalna kultura zna~ajno zaostanuvala zad prethodnata-romejskataVo desettiot vek prostorot kraj anti~kata Bargala i Kozja~ka reka se formirala selska naselba so ime Kozjak to postoela s$ do XIX vek Tuka bila izgradena i malata crkva posvetena na Sveti Georgi ~ii arhitektonski i umetni~ki vrednosti zazemaat visoko mesto vo vizantiskata umetnost

Kiril Trajkovski

Lit I Venedikovь Bargala RP INAM I (ns Nordm 1) Sofiя 1948 82-98 CMango B Aleksova Bargala A Preliminary report DOP Nordm 251971 265-(277)-281 Z Beldedovski Bargala Vodi~ [tip 2005

2

4

7 8

9

10

5 6

3


Morodvis e imeto na edno od najubavite sela vo Isto~na Makedonija Toa leì vo podno`jeto na planinata Pla~kovica vrz koja se prelevaat povee od dvaesetina nijansi na zelenata bojaSlu~ajno otkrienite predmeti i moneti od rimskiot carski period (I - IV v po hrista) se od samoto selo no i od okolu nego Tie govorat za postoewe na mala naselba so urban i luksuzen na~in na ìveewe harmonija e imeto na grad~eto zapiano vo ranovizantiskite dokumenti (V - VII v ne) koe se nao|alo vo ovoj del od Makedonija i mnogu verojatno leì zakopano pod denenite kui i dvorovi na seloto Morodvis So sigurnost vo V vek tuka postoela hristijanska optina a vernicite se sobirale vo hramot otkrien

MORODVIS

lOkAlItet Morodvis

lOkAcIjA s Morodvis Ko~ansko vo sredinata na seloto nare~eno ldquoCrkviterdquo Toa e ednokorabna gradba so baptisterium na severnata strana kako i monumentalna podzemna zasvedena grobnica so ranohristijanski insignii Okolu 855 godina kraj Bregalnica i vo Morodvis se odviva politi~kata i hristijanska misija na vizantiskiot erudit i filolog - Konstantin filozof (Sv Kiril Solunski) koj tokmu na ovoj prostor go piuva slavjanskiot alfabet Vo vremeto na vladeeweto na bugarskiot knez Boris Mihail i na negoviot sin car Simeon vo vtorata polovina na X vek Makedonija e prisoedineta kon bugarskata dràva i toga zapo~nuva graditelskata dejnost so podigawe na mnogu crkvi i manastiri Edna od niv e otkriena nad ranohristijanskata crkva vo Morodvis od ~ii temeli se zaklu~uva deka bila krstoobrazna so kube Kon crkvata od nejzinata ju`na strana vo podzemnata grobnica najdeni se moti na pet svetiteli so ~udotvorna mo Toa se najverojatno pette ranohristijanski ma~enici od gradot Tiberiopolis (denena Strumica) Nivnite moti se preneseni vo Morodvis da pravat ~uda a hodo~asnicite da im se poklonuvaatVo vremeto na imperatorot Samuil (976 - 1014) i Vasilij II (976 - 1025) gradot se narekuval Morobisdos odnosno Morovisd Morovisd bil najzna~aen administrativen i politi~ki centar vo denena Isto~na Makedonija kako i sediten na episkop Na lokalitetot Crkvite e otkriena katedralnata crkva od XI vek koja pretstavuva eden od najharmoni~nite arhitektonski trikorabni hramovi na srednovizantiskiot period vo Makedonija Otkrieniot mermeren mobiliar i za~uvanite fragmenti od freskoìvopisot ja najavuvaat sve~enosta i zna~eweto na ovaa gradba koja so odredeni remodelirawa opstojuva do krajot na XIII vek Vo sredinata na XII vek velikiot arapski geograf kartograf i botani~ar Al Idrisi go zapial gradot na kartite kako Murumizdus ili Formendos Istovremeno napial i deka e ldquomnoguquden i se nao|a na vrvot na eden rid

Toj ima lozja i nepregledni obraboteni poliwardquo to vpro~em denes i moè da se vidi ili prepoznae na samoto mestoOtkrienite predmeti to gi koristele ìtelite na gradot vo sekojdnevieto osobeno nakitot se najdeni i vo nivnite grobovi Osven rimskite vizantiskite ldquolatinskiterdquo i bugarskite moneti vo Morodvis se najdeni srebreni moneti od Venecija Genova i Dubrovnik Vo 1198 god vizantiskiot imperator Aleksij III izdava Privilegium na venecijanskiot du`d Enrico Dandolo so koj trgovcite od Venecija moàt slobodno da trguvaat vo provincijata MorovisdVo tekot na XIII vek ovoj del od Makedonija kako i gradot Morovisd preku vojni sedum pati gi menuvale gospodarite od Vizantija Latinite Bugarija i na kraj

Srbija Agonijata na gradot se otslikuva i vo otkrienite ruini Na mestoto od urnatata episkopska crkva kon krajot na XIII vek bila izgradena pomala i pomalku skapa crkva so krstoobrazen plan i so kube Vtorata polovina na XIV vek Morovisd go minuva vo ramkite na kneèvstvoto na Dragaite s$ do 1395 god koga Turcite osmanlii e stanat negovi apsolutni gospodari Kako lokalni feudalci i muslimani tie se molele vo xamijata kaj ldquostarata ~emardquo vo toga nare~enoto selo Morozda

Kiril Trajkovski

Lit ЙIvanovь Sъverna Makedoniя Episkopiitъ brъgalnika i velbu`dska Sofiя 1906 72-100 K Trajkovski Srednovekovniot grad Morodvis vo Makedonija (Trud Ы V MUSA Kiev 1985) Moskva 1987 89-93 K Trajkovski Kultot na motite vo Bregalni~kata dolina Folia Archaeologica Balkanica in Honorem VBitrakova Grozdanova Skopje 2006 439-445

2

3 41


Arheolokiot lokalitete Vini~ko Kale se nao|a jugozapadno od gradot Vinica na eden povisok rid koj dominira nad celata okolina Lokalitetot e evidentiran za prvpat vo 1953 godina Utvrduvaweto (kastrumot) ima poligonalna forma od okolu 25000 msup2 so pravec na protegawe sever - jug utvrden so masivni bedemi i poludefanzivni kuliPri~inite za zapo~nuvawe na sistematski arheoloki istraùvawa se od porano pronajdenite dve celi i pet fragmentirani terakotni ikoni otkrieni vo 1977-ta i slednite nekolku godini Na jugoisto~niot del od lokalitetot dosega se otkrieni povee arhitektonski sodrìni na prostor od okolu 5000 msup2 i toa delovi od bedemot dve kuli plotad

ulica nekolku prostorii (magacini) so vkopani pitosi ~ema (piscina) prefurnium (ognite) za mala bawa trem mala ednokorabna crkva i edna pogolema crkva vo forma na vpian krst dosta ruinirana vo koja i okolu koja se otkrieni nad stotina grobovi od XI do XIII vek kako i yidana grobnica zasvedena so tuli no probiena i ograbena mnogu odamna Kontinuiranata naselenost na Vini~ko Kale na ovoj stepen na istraènost e slednata docno bronzeno vreme èlezno vreme klasi~en period so importirana keramika od V i IV vek pred n e i makedonsko - helenisti~ki period (III-II vek pred ne) Docnoanti~kiot i ranovizantiskiot period mu davaat poseben beleg na ovoj lokalitet so monumentalnite arhitektonski objekti i dvi`niot arheoloki materijal Sredniot vek e konstatiran so nekropola od XI - XII vek Utvrduvaweto (kastrumot) ima dve grade`ni fazi edna od krajot na IV i po~etokot na V vek a drugata od krajot na V odnosno VI vekLokalitetot e isklu~itelno zna~aen so otkrivaweto na depoto terakotni ikoni isfrleni kako klasi~en ut pred vlezot na isto~nata kula pokonkretno zad ~emata i maliot trem vo 1985 godina Ova otkritie otvori nova stranica za ranohristijanskata umetnost vo Makedonija i poiroko

VINI^KO KALE

lOkAlItet Vini~ko Kale

lOkAcIjA Vinica

1


Osnovnite karakteristiki na terakotnite ikoni se dimenzii 32 h 28 h 4 sm (kvadratni) i 32 h 20 h 4 (pravoagolni) izvedeni so pomo na kalap i visok reqef Dosega se otkrieni okolu 20-tina sceni 50-tina celi i 250-tina fragmenti vo povee repliki Ikonite se praveni vo rabotilnica vo sostav na gradskiot kompleks koj se prostira i na sosednite ridovi poto~no na zapad s$ do lokalitetot Oreovo vo selo Leski Isto taka treba da se istakne deka ikonite bile aplicirani na yidovi od sakralni objekti (na nekoi od niv za~uvan e na pozadinata i originalniot malter) grobnici martirij i sli~no

Spored ikonografskata analiza ikonite gi smestuvame vo starozavetni sceni ilustrirani psalmi hristoloki pretstavi i pretstavi na likovi na hristijanski svetiteli kako i sceni od poznati voeni sudiriSo stilskite osobenosti poto~no so visokiot reqef se doìvuva izvonrednata plasti~nost na provinciskata umetnost i lokalen stilski izraz formiran pod silno vlijanie na Orientot Site ikoni se pridruèni so latinski tekstovi po rabovite na istite a tekstovite gi opiuvaat scenite ili likot vo koi se vgradeni koncizni teoloki poraki Optata

karakteristika na ovoj plan na vini~kite terakoti e pobedata nad zloto i smrtta i triumfot nad site neprijateli na verataSeto gore kaàno go potvrduva faktot deka rimskata ikonografija i prisustvoto na latinski tekstovi zboruva za dominantno vlijanie na rimskata crkva vo bregalni~kata oblast za vreme na ranovizantiskiot periodZa komparacija samo e gi nabroime terakotite od Francija po dolinata na Loara vo Italija kako i poznatite terakotni ikoni od Tunis smesteni vo muzejot Bardo Vo poslednite dvaesettina

godini Vini~kite terakotni ikoni bea izloèni i privlekuvaa osobeno vnimanie vo svetskite metropoli Vatikan Zagreb Moskva Qubqana Ohrid Skopje Belgrad Minhen Virzburg Vajzenburg Bregenc Linc Rim Varava Ankara Lisabon Pariz Sankt Petersburg Split Akvilea Sofija Mastrih Sidnej Kambera Melburn itn

Cone Krstevski

Lit Elizabeta Dimitrova Kerami~ki reljefi od Vini~ko Kale ur|a Skopje 1993 Kosta Balabanov Terakotni ikoni vo Makedonija Tabernakul Skopje 1995 Cone Krstevski Makedonski hristijnski koreni Muzej na Makedonija Skopje 1998

6

2

4 5

3

7 8


Grad e denenoto ime na selskata naselba to se nao|a 6 km jugoisto~no od administrativniot centar Pijanec vo Del~evo i nekolku kilometri od granicata so R Bugarija Samoto ime govori za postoeweto na gradska naselba vo minatoto koja svoeto zna~ewe i prosperitet go dostignala zaradi blizinata na civilizaciskata komunikacija me|u rekite Struma i VardarNad severoisto~nata strana na seloto se izdiga visok karpest rid nare~en Gradoldquo kraj ~ija severna i isto~na strana te~e reki~kata Pijavica a kraj koja denes se nao|a del od etno-parkot so povee arhitektonski objekti Ogromnata petera vo koja ima tragi od ìvotot na ~ovekot vo praistorijata e prirodno izdlabena vo spilata to se nao|a nasproti ldquoGradordquo

GRAD

lOkAlItet Grad

lOkAcIjA s Grad Del~evsko Okolu 3000-ta god pred hrista na ridot se odvival mirniot i idili~en ìvot od koj se za~uvani i otkrieni mnogu kerami~ki sadovi so visoki umetni~ki vrednosti Urban model i karakteristiki na Grad naselbata dobiva kon krajot na anti~kiot period ili vo periodot od IV do VI vek Toga ridot bil zagraden so bedemi i kuli koi ja garantirale bezbednosta na ìtelite Ne taka oddale~en od anti~kiot pat gradot imal kontrolna i strateka funkcija vo regionot seacute do krajot na VI vek koga ìvotot nadvor od nego zgasnuva kako posledica na varvarskite pustoewa od sever i epidemiite na ~umaPovee od 300 godini lokacijata ldquoGradordquo ne bila vo sferata na interesot na lu|eto koi toga go minuvale najtemniot del od istorijata na sredniot vek Toa traelo s$ do edinaesettiot vek koga postepeno se vozobnovuva citadelata i podgradieto od koi se otkrieni samo segmenti Na najvisokiot del stoele kuli koi ja garantirale sigurnosta kako na dràvnata uprava taka i na gra|anite Otkrienite metalni predmeti me|u koi se najbrojni alatkite oru`jeto i monetite ja ispiuvaat istoriskata slika na edno vizantisko grat~e koe pulsiralo s$ do po~etokot na XIV vek Vo XIII i XIV vek na ovie prostori dominiraat venecijanskite trgovci ~ii srebreni moneti se otkrieni vo zemjenite sloevi vo Grad Vo XIV vek ùpata nare~ena Pijanec najverojatno bila upravuvana i koordinirana od ovde seacute do zaginuvaweto na knezot Draga vo 1395 godina koga i formalno zapo~nalo polovinamileniumskoto otomansko vladeewe prosledeno so dekadencii niz koi gradskata naselba vo s Grad stanuva selo

Kiril Trajkovski

Лит А Керамидчиев Град Делчево Археолошка карта на Р Македонија Т II Скопје 1996 125 Т Нацев Археолошки истражувања и конзерваторско ndash реставраторски работи на археолошкиот локалитет Градиште с Град ndash Делчево Зборник IX ndash X Штип 2003 31 ndash 46

1


Utvrdeniot grad na Golemo Gradite se nao|a na okolu 40 km isto~no od Skopje Nego go so~inuvaat 1) izdolèno vozviuvawe koe se protega vo pravec istok-zapad ili akropol koj se izdignuva na okolu 440 m nadmorska viso~ina 2) iroka skalesta terasa me|u severnoto podno`je na akropolot i rekata Kriva Reka i 3) tesen prostor me|u ju`nata strana na akropolot i dolniot masiv poznat kako Malo Gradite Vo 2005 god zapo~naa sistematski iskopuvawa na Severnata terasa na lokalitetot kade to se veruvae deka se nao|ala urbanata naselba Bea iskopani ~etiri sondi vo ramki na pravoagolnik od 20 h 40 m na centralniot del od terasata blizu podno`jeto na akropolot

GOLEMOGRADI[TE

lOkAlItet Golemo Gradite

lOkAcIjA s Kowuh Sondite otkrija kusi delovi od ulici kanal i yidovi koi pripa|ale na nekolku arhitektonski objekti Yidovit se izgradeni od kamewa i malter od kal i namesta se za~uvani do visina od re~isi 2 m Zabeleàni se dokazi od nekolku fazi na gradba i rekonstrukcija a otkrivaweto na vrvovi od streli i |uliwa sugerira edna od pri~inite za serijata na gradbi i nivnoto unituvawe Ulicite bile poplo~eni so ~akal i povrini so nabiena zemja So eden isklu~ok tie prikaùvaat dosledna orientacija severoistok - severozapad Grn~arijata i drugite naodi ukaùvaat na rezidencijalen kvart od gradot Ograni~enite iskopuvawa ne dozvolija donesuvawe iroki zaklu~oci no se ~ini deka naselbata na severnata terasa bila osnovana za vreme na V vek verojatno vo negovata vtorata polovina Taa prodolìla da postoi i vo VI vek Tvrdinata na akropolot na Golemo Gradite pak bila osnovana za vreme na vtorata ~etvrtina na VI vek i se ~ini deka bila del od povtornoto utvrduvawe na imperijata od strana na Justinijan Lokacijata na gradot vo eden rudarski region kako i negovata pozicija kako edinstven grad na linijata na utvrduvawa koi go zatituvale rimskiot pat istok - zapad koj pominuval niz dolinata na Kriva Reka sugerira deka gradot imal zna~ajna strateka funkcija vo ovoj region vo docnata antika

Karolin Snivli

Lit Radoj~i S 1952 Crkva u Kowuhu Zbornik radova Vizantolokog instituta 1 148-167 Beograd Mikul~i I Anti~ki gradovi kod Drenova i Kowuha u Makedoniji Arheoloki pregled 15 (1973) 179-182 Beograd Snively C 2002 Golemo Gradište at Konjuh Report on the Excavations in 2000 Dumbarton Oaks Papers 56 293-302 Washington DC

1


Na okolu 35 km severoisto~no od Kumanovo na levata strana od asfaltniot pat koj vodi od seloto Dragomance kon seloto Arbanako se izdiga impozanten neovulkanski rid koj so svojata viso~ina od 1013 m dominira nad svojata okolina i nad seloto Kokino vo negovoto podno`jeNa samiot vrv na ridot poznat kaj okolnoto naselenie kako ldquoTatiev Kamenldquo na prostor so dolìna od okolu 90 m i irina okolu 50 m izraboteni se vo andenzitnite karpi dve platformi vo pravec zapad - istok i visinska razlika od okolu 20 m Na poniskata zapadna platforma dominira blok od nekolku kameni sedita isklesani vo karpa postaveni taka da ~ovekot koj sedi na niv e

KOKINO

lOkAlItet Kokino

lOkAcIjA Kumanovo zavrten kon isto~niot horizont Gornata platforma e zaramnet vo karpa zase~en prostor pokrien so relativno tenok humusen sloj koj pri prvite arheoloki iskopuvawa vo 2001 god dade mnogu bogat i raznoviden arheoloki materijalArheolokite iskopuvawa koi prodolìja i vo narednite godini go atribuiraa lokalitetot vo tn bronzenodopski period od razvojot na ~ovekovata civilizacija (pribli`no celiot vtor milenium pne) pri to najbrojni se naodite od tn docno bronzeno vreme (XIV do XI vek pne)Vo poirokiot repertoar na formi na pronajdenite kerami~ki sadovi dominiraat onie so tn utilitaren karakter te sadovi vo koi se ~uvala i spremala hrana Ekskluziven naod e kalapot za liewe na bronzen amulet raritetna forma na bronzen visulecNajranite naodi datiraat od periodot na ranoto bronzeno vreme (XIX - XVII vek pne) a najdocnite od tn razvieno èlezno vreme okolu 7 vek pnePovee topografski karakteristiki na lokalitetot ukaùvaat na negovata upotreba kako sveta planina na koja se izveduvani planinski obredi vrzani za veruvaweto na praistoriskite ìteli deka karpestiot planinski vrv e mesto kade prisustvuvaat bogovite i kade e mo`no da se komunicira so nivEden od planinskite obredi za koj se utvrdeni arheoloki tragi na najvisokiot del na lokalitetot bil verojatno vrzan za kultot na plodnosta Vtoriot obred se izveduval vo sredinata na letoto (denes posledniot den od mesecot juli) koga sonceto izgreva na specijalno izraboten marker koj se nao|a vedna pod najvisokata kota na lokalitetot Bideji markerot vo minatoto bil verojatno pokrien se javuval efekt na silen son~ev zrak koj minuval nad gornata isto~na platforma na lokalitetot Son~eviot zrak osvetluval samo eden od prestolite na dolnata platforma bideji vo vertikalnata karpa

koja gi odvojuva dvete platformi bila izrabotena posebna tranea (zasek) koja go proputala zrakot vo toj pravec Na onoj koj sedel na taka osvetleniot prestol boèstvenoto sonce mu go prenesuvalo svojot legitimitet i ovlastuvawa vo ovoj obredVo tekot na astronomskite istraùvawa otkrieni se kameni markeri ise~eni vo karpite koi ja potvrduvaat upotrebata na lokalitetot kako megalitska opservatorija vo tekot na re~isi celiot vtor milenium pne Najso~uvan son~ev marker e markerot na koj sonceto se pojavuva vo denot na letnata dolgodnevica (21 juni) Markerite za proletnata i esenskata ramnodnevica (21 mart i 23 septemvri) i markerot za zimskata kratkodnevica (22 dekemvri) se delumno za~uvani

Gri`livo izrabotenite markeri za obloùvawe na mestata na izgrevawe na polnata mese~ina na horizontot vo za nea karakteristi~ni pozicii dokaùvaat deka tuka se vreni sekojdnevni astronomski nabquduvawa vo tekot na povee decenii Vrz osnova na ovie nabquduvawa bil izraboten lunaren kalendar so ciklus od 19 godini so preciznost koja za~uduva i denes

Jovica Stankovski

Lit J Stankovski Tri megalitni spomenici vo kumanovskiot region Zbornik ldquoPirajhmeldquo Kumanovo 2003 J Stankovski Tatiev Kamen - megalitska opservatorija i svetilite Muzejski glasnik 7 - 9 Kumanovo 2003 J Stankovski The peak sanctuary ldquoTaticev Kamenldquo at the village of Kokino and two of its cults Studia in honorew Kiril Jordanov Tracia 17 Sofia 2007

1

2

3


Lokalitetot se nadviva nad denenoto selo Mlado Nagori~ino na 10 km severoisto~no od Kumanovo i nad me|unarodniot pat to odi na istok kon Kjustendil Istovremeno arheolokite ostatoci se i na anti~kata magistrala Scupi (Skopje) - Serdica (Sofija) Prirodniot vulkanski fenomen nare~en egligovski Kamen e krucijalnata to~ka na poznatata vo istorijata egligovska oblast Toj pretstavuva bazaltna kupa vrz koja kako vo minatoto taka i denes se miele koski to gi inspiriralo lu|eto vo minatoto da ja nare~at ldquoKostoperska Karpardquo Okolu karpata vo zamislen krug od okolu 500 m se otkrieni ostatoci na naselba od bronzenoto vreme koja denes e delumno unitena od sovremeniot pat

KOSTOPERSKAKARPA

lOkAlItet Kostoperska Karpa

lOkAcIjA Mlado Nagori~ino Na zapadnata padina od karpata se pogrebuvalo naselenieto vo rimskata epoha odnosno vo III - IV v ne vo ~ii grobovi se najdeni li~ni predmeti na pokojnicite to gi koristele vo sekojdnevniot ìvot Najvisokata izohipsa na karpata bila okruèna so odbranben yid to vo celina potsetuva na mal akropolis Vo negovata vnatranost arheolozite otkrile ranohristijanska crkva od VI vek okolu koja vo sredniot vek naselenieto pogrebuvalo odredena kategorija na li~nosti Najneobi~nite i zasega nepoznati na Balkanskiot Poluostrov se podzemnite objekti otkrieni na ju`nata strana na karpata koi celosno se izvedeni vo utrobata na ridot ~ija geoloka struktura e tufot Objektite se so nii i klupi za sedewe ili spiewe a niz skali se vleguvalo podlaboko vo poniskite prostorii Preku vertikalni kanali cirkuliral vozduhot a preku niv istovremeno se sobirala do`dovnicata vo samata vnatrenost na ovoj neobi~en gradeèn i funkcionalen sistem Maliot vlez vodel do vnatrenosta na prostoriite i bil zatvoran so masivna kamena plo~a to nalikuvala na vodeni~arski kamen Vo delumno otkrieniot prostor arheolozite otkrile fragmenti od grn~arija i staklo kako i ìvotinski koski od hranata to toganite ìteli ja podgotvuvale Vakov reduciran ili hermeti~ki model na egzistirawe e rezultat na nemirnite vremiwa vo vizantiskata imperija koja bila izloèna na varvarskite napadi od koi naselenieto se zasolnuvalo vo takanare~enite ldquomrtvi gradovirdquo Istovremeni i skoro identi~ni gradbi na ovie se otkrieni vo maloaziskite provincii vo Kapadokija vo Sirija kako i na poluostrovot Krim Ovie gradbi pod egligovskiot Kamen zasega se edinstveni na Balkanot

Kiril Trajkovski

Lit B Geor|ievski Podzemniot objekt kaj Kumanovo Lihnid 7 Ohrid 1989 95-1001


Vo neposredna blizina do Tetovo na samo 2 km od centarot na gradot se izdiga rid so zaramneto plato podvoeno od padinite na [ar Planina so ìvopisnoto te~enie na rekata Pena Ova plato e poznato pod imeto Tetovsko Kale ili Bal Tepe Izgradeno e od Abdurahman paa vo periodot od 1822 do 1842 god Inaku toj bil sin na pro~ueniot Rexep paa koj bil nazna~en kako nadleèn za ovoj paalak od strana na Turskata imperija Za~uvani se i vidlivi povee grandiozni objekti kako Golem saraj Mal saraj trpezarija odbranbeni objekti bedemi tuneli zandana (zatvor) i crkva posvetena na Sv Bogorodica grade`no vozobnovena vo XX vek vrz postari srednovekovni temeli

lOkAlItet Tetovsko Kale - Bal Tepe

lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE

Spomenatite gradbi bile gradeni povee od 20-tina godini Rasposlani se na prostor od 20-tina hektari vrz plato koe se izdiga nad gradot Tetovo Od ovaa pozicija se dolovuva preglednost i prekrasen pogled kon Polog gradot Tetovo i [ar Planina Re~isi site objekti se gradeni so zelen travertin so dobro poznavawe od strana na graditelite vo delot na sfernoto zasveduvawe koe e primeneto vo vleznite partii na glavnite porti kako i kaj golemata sve~ena trpezarija koja e so nad 8 metri viso~ina vo centralniot del i otvori so kru`na forma za ventilirawe na prostorot Objektite se dolgi i do 20-tina metri so solidni debeli yidovi nekoga vo iro~ina i do tri metri Nekoi od niv bile dvokatno reeni a poveeto vo vnatrenosta na prostoriite bile dekorirani so ednostavni geometriski pravoagolni ari naslikani na bela podloga so crveni i crni poteziNajmarkantniot objekt e Golemiot saraj na isto~nata strana od platoto a ne pomalku grandiozen e Maliot Saraj ili Leten Saraj koj se karakterizira so bogato profilirana kamena plastika osobeno vo vleznite partii Na ju`nata strana od platoto na malo vozviuvawe postaveni se 2 objekti so odbranbeni funkcii Celoto plato na Tetovsko Kale e zaobikoleno so kameni bedemi koi gi opkruùvaat objektite so cel da se obezbedi bezbednosno ìveewe na ovoj prostor titeji go blagodetniot spokoj na paata i negovata pridru`ba Pobuduvaat osoben interes tunelite osmisleni za brza i sigurna evakuacija od povee strani na Sarajot i drugite objekti konektirani vo bedemite i pod niv kako i zandanata koja e skriena pod nivoto na aktuelnite objekti Site gorespomenati objekti se dostapni za irokata publika posetiteli namerni i slu~ajni minuva~i blagodarenie na toa to ovaa godina 2008-ta se izvri golemo arheoloko istraùvawe i

iskopuvawe na ovoj lokalitet i se osoznaa site ovie osobenosti za navedenite objektiNiz golemata arheoloka akcija sprovedena na celiot lokalitet pokraj nedvi`nite otkrieni objekti se otkri i dvièn arheoloki materijal kerami~ki fragmenti od sadovi karakteristi~ni za ovoj period poveeto glazurirani so sjaen zelen premaz metalni fragmenti od drà~i na porti raznovidni ajki Od pribor za puewe pronajdeni se kerami~ni luliwa kako i srebrena tabakera za tutunVo deneni dni ovoj prostor e poznat kako rekreativen centar za site qubiteli na prirodata

dotolku povee to e postaven na odmerena nadmorska viso~ina od 1000 m Se stasuva so avtomobil po asfalten pat ili pak po strmno pea~ko - planinarsko pat~e Prostorot obiluva so bogata flora i fauna a sekako najvpe~atlivi se samorodnite drvja od kosteni i leski

Irena Kolitrkoska Nasteva

1

2

3


Akropol (gr~ άκρόπολις)Najdominanten del od tvrdina-utvrden grad gorni grad zatiten prostor so bedemski yidovi

Ambra (ar anbar)Ambra ili kilibar e mirisna smola koja se dobivala od `lezdite na eden vid na kit so koja vo orientalnite zemji se zamirisuvale odaite prijaten miris koj se staval i vo prostoriite od rimskite termi

Amulet (lat amuletum)Visulec amajlija predmet od razli~en material (kamen e zatiten koska i dr) so natprirodna sila onoj to go nosi od sekoe zlo

Andezit (Andezitni karpi)Geoloki vid na vulkanski kamen

Aneks (lat annexus)Dodatok pomona prostorija bo~na

Apoditerium (lat apoditerium)Soblekuvalna vo rimskite termi (kupatila)

Arka (lat arca=kov~eg)Arhitekt polukruèn arhitektonski element forma koj (a) povrzuva dva stolba

Askos (gr~ άοκός)Asimetri~en kerami~en sad so edna dràlka iskosen vrat i neobi~na forma nalik na barska ptica

Atrium (lat atrium)Predvorje preden del od hram ili crkva dvorana za posetiteli

Bazilika (gr~ βασικἡ) lat basilica) Vo gr~kata arhitektura dvorana vo koja arhontot drèl slu`ba vo rimskata

civilna arhitektura golema dvorana so izrazena nadol`na oska naj~esto podelena na tri ili pet brodovi (navis) od koi sredniot e najirok i najvisok vo sakralnata arhitektura naj~est arhitektonski oblik vo ranoto hristijanstvo (V-VI vek)

Baptisterium (gr~ βαπτιστἡριΌν)Krstilnica del od ranohristijanska bazilika ili crkva vo kogo se vri krtevawe

BarbotinTehnika na ukrasuvawe na povrinata od kerami~kite sadovi vo praistoriskite periodi (neolit) Zamatena glina se nafrluva na povrinata od sadot i se sozdava gruba ornamentika

Bedem[irok odbranben yid so kuli

Bukranion (gr~ βουκράνιον) Glava od domano ìvotno (vol) izrabotena vo reqef religiozen simbol povrzan so kultot na plodnosta vo gr~kata i rimskata arhitektura ukras na arhitekturata na sarkofazite i na nadgrobnite spomenici

gimnazion (gr~ γυμνάσιον)Objekt - prostor za ve`bawe na atletite podocna i efebite glavno nadvor od gradskite yidini Ovie objekti imale posebni dvorani za razni vidovi sportski disciplini dvorita palestri biblioteki i dr

gle|osuvaweTehnika na ukrasuvawe na keramika vo rimsko vreme (orientalno poteklo) srednovekoven period vizantiska i

TERMINOLO[KIRE^NIK

turska keramika Sadovite se prema~kani so olovna kvarcna ili alkalna gle| vo izvedba na raznobojna ornamentika

Dromos (gr~ δρόμος) Staza za fiskulturni natprevari hodnik (koridor) do grobnata arhitektura

Dipilon (gr~ ∆ίπυλον)Dvojna porta Vo Atina se sostoi od edna nadvorena i edna vnatrena me|u niv imalo dvorite so grobovi strani~no i pompeon-zgrada za formirawe na sve~eni povorki

Dipterium (lat dipterium)Prostorija za ma~kawe so masla na bolnite i na uìvatelite vo rimskite termi le~ilita

Du`d (ital doge lat dux)Voda~ vojvoda titula na poglavarite na Venecijanskata i Genovskata republika

eksedra (lat exedra)Polukruèn (apsidalen) oblik vo sostav na pogolema arhitektonska gradba

eneolit (lat aeneus=bakar gr~ λίθος=kamen) ili halkolitBakarno vreme premin od neolitot (mladoto kameni vreme) vo metalnite vremiwa od praistoriskiot period odnosno vremeto me|u finalniot neolit i ranoto bronzeno doba

efeb (gr~ έφέβ) Mom~e (mladi~) od 16 - 18 godini urnek za telesna ubavina i skladnost

Ekstramuros (lat extra muros)Nadvor od yidinite

rtvenikMesto na koe se prinesuva `rtva predmet kerami~ki sad so poseben oblik izraboten za obavuvawe na ritualot prinesuvawe na `rtva

Impost (latimponere=da se nametne da udri)Grade` del me|u svod i stolb kamena plastika moè da bide i dekorativen kapitel vo oblik na prese~ena piramida

Imbreks (lat imbrex)]eramida pokrivna polukruèn presek pokriva dvosliven pokriv

Insignii (lat insignia)Osobeni znaci na nekoe dostoinstvo po~esni znaci odli~ija

Isar (tur)Rid utvrden rid

kaldarium (lat caldarium)Prostorija so topla voda vo rimskite termi

kantaros (gr~ κάνθαρος)Sad (keramika metal) na visoka noga so dve dràlki vertikalno postaveni edna nasproti druga sluèl za piewe vino atribut na bogot Dionis

kardo Maksimus (lat Cardo Maximus)Glavna ulica koja sozdava krstosnica so Kardo Dekumanis (lat cardo decumanos) - popre~na ulica vo gradovite vonite kastrumi vo anti~kiot rimski period

kastel Utvrden zamok

kastrofilaksVoen upravitel na tvrdina vo vizantiskiot period

kastrum (lat castrum)Rimski vojni logor zatiten so iskopan rov okolu nego podocna utvrden so bedemski yidovi

kefalijaCivilen upravitel na tvrdina

komora (gr~ καμάρα lat camera)Svodna prostorija grobna prostorija vo semejnite grobnici

koncil (lat concilium)Sobranie na crkovni velikodostojnici zaradi reavawe na aktuelni crkovni praawa crkoven sobor

kvadriburg (lat quadriburgium)Utvrden voen logor so ~etvrtesta forma vo rimskiot period

kolonadi (fr colonnade)Red od stolbovi dvorana so stolbovi

ksenodoheionMotel an kr~ma

kube (kupola)Polusferi~en konstruktiven element vo sakralnata arhitektura naj~esto se izdignuva nad pokrivnata konstrukcija vo centralniot del od crkvite

libacija (lat libatio)Kulten ritual na prinesuvawe te~nost kako dar za bogovite


lagum (lat lagum)Svodna nadzemna ili podzemna konstrukcija

lepe`Smesa od kal so primesi na slama (pleva) za oblepuvawe (malterisuvawe) na kuite od praistoriskite periodi

Makedonijarh(ont)în (funkcija) na makedonec vo optestvena zaednica od rimski period

Manuskript (lat manu scriptum)Rakopis rakopisen tekst

Martirij (lat marturium)Crkva del od crkva ili druga gradba vo koja se nao|a grobot na hristijnaski ma~enik

Mobilijar (nl mobiliare)Podvièn imot nametaj crkoven nametaj vo oltarniot prostor od crkvata ikonostas i dr

Nekropola (gr~ νεκρός πὸλις=grad)Grad na mrtvite povee grobovi grobita

Neolit (gr~νέος=nov λίθος=kamen novo kameno vreme)Termin za mladoto kameno vreme koj e voveden od X Labok (JLubbock) vo 1865 god i koj ja ozna~uva epohata na prvite praistoriski zaednici koi proizveduvale hrana koi imale stacionirani naselbi i vo koja se pojavuva kerami~kata industrija i industrijata na obraboten (maznet gla~an) kamen

Opus sektile (lat opus=tehnika na yidawe i ukrasuvawe sectile=tehnika na postavuvawe na mozai~ni kam~iwa)

Tehnika na ukrasuvawe (poplo~uvawe) na podni i yidni povrini so malku pokrupni raznobojni mozai~ni kam~iwa

palisadiOdbranben sistem od zemja i drvo

paraklisPomona prostorija vo oltarniot del na crkvite koja se nao|a do apsidalniot prostor

palafiti (ital palafitta=kolci trupci)Soenici kui na drveni kolci i drveni platformi

peristil (gr~ περίστυλον lat peristylum peristylium)Trem so stolbovi koj zagraduva dvorite od site ~etiri strani vo makedonsko-helenisti~kite i rimskite palati vili i kui Ovoj arhitektonski stil najprvin se praktikuval vo ramkite na javnite zgradi a podocna i vo privatniot sektor

piksida (gr~ πυξίς)Pomala kutija (kru`na) od pe~ena zemja metal imirovo drvo ili slonova koska koja sluèla za ~uvawe nakit za~in ili mirisi vo anti~kiot period

pilaster (ital pilaster)êtvrtest stolb vmetnat vo predniot tel na yid ispust

pintadera (p pintadera)Pomali predmeti od pe~ena zemja poretko od kamen sli~ni na alatki (pe~ati) za ukrasuvawe na leb so ednostavni geometriski vreì (kaneluri) na dolnata bazna strana naj~esto elipsovidna kerami~kite pe~ati se poznati vo

neolitskite kulturi od jugoisto~na i centralna Evropa i Bliskiot istok se pretpostavuva deka ovie alatki sluèleza nanesuvawe na boi na telo ili na tkanina

piscina (lat piscina)Bazen za voda vo rimskite termi krstilnica (bazen za voda vo krstilnicite-baptisteriumi) vo ranohristijanskite baziliki

pitos (gr~ πίθος)Golem kerami~ki sad koj sluèl za~uvawe na ìto i drugi namirnici vo anti~kiot period Naj~esto imaat zaileno dno Ponekoga vo ovie sadovi se pogrebuvale pokojnici Se pojavuvaat vo vremeto na kritskata i mikenskata kultura arhajskiot period a gi ima i vo sredniot vek

polihromen (gr~ πολύ χρῶμα=boja)Poveeboen ima povee boi

porta prinkipalis (lat Porta Principalis)Glavna porta koja vodi vo centarot na rimskiot grad

portik (lat porticus)Pokrien trem so stolbovi vo rimskata arhitektura

pretkomoraProstorija vo monumentalnite yidani grobnici koja se nao|a pred vlezot vo glavnata grobna prostorija (vo staromakedonskiot i vo rimskiot tipna grobnici)

prefurnium (lat praefurnium)Ognite za pomala bawa

prinkipija (lat principia)[tabska zgrada zgrada za komandniot kadar na vojskata vo rimskiot period

psalm (gr~ ψαλμός)Udirawe po ìci pobo`na pesna vo slava na Gospod vo Stariot zavet ima 150 pofalni pesni a se pripiuvaat na carot David

Recipient (lat recipiens)Primatel onoj koj prima sodrìna stomak od kerami~ki sad vo kogo se naleva sodrìnata-te~nost

Spatula (lat spatula)Koskeni predmeti vo vid na plitki laìci so podolgi dràlki Se pojavuvaat ute vo mladiot paleolit (staroto kameno vreme) pa vo neolitot (mladoto kameno vreme) i vo anti~kiot period Se smeta deka sluèle za maznewe na koà a i za meawe na hrana i kozmeti~ki i medicinski raboti

Skena Vo anti~kite teatri pomona teatarska zgrada koja bila povrzana so platformata kade se odrùvala pretstavata i vo koja se ~uvale tetatarskite kostimi

StoaPosebna gradba na pokrien trem so stolbovi vo anti~kiot period

Sigilum (lat sigillum)Pe~at

Suburbium (lat suburbium)Podgradie

tegula (lat tegula)Potenka kvadratna tula so pogolemi dimenzii

temenos (gr~ τέμενος)Obeleèn prostor koj bil vo sopstvenost na kralot ili pak bil posveten na nekoj bog ili boèstvo

tepidarium (lat tepidarium)Prostorija za mlaka voda vo rimskite termi (kupatila)

tera sigilata (lat terra sigillata)Luksuzna trpezna rimska keramika so fina faktura i svetol crven premaz po poteklo od isto~nite zemji

termi (lat thermae)Javni poretko i privatni kupatila vo koi prostoriite i vodata se zagrevale so specijalno izgradeni-podgotveni prostori-hipokausti (anti~ki rimski period)

totem (ind doodem)Idol plemenski znak na starite severnoamerikanski plemiwa predmet ìvotno ili rastenie preku koi se po~ituvale pretcite i duhovite

tribelonPorta so tri vleza trivlezna vrata

tranirawe (fr trancher)Se~ewe rase~uvawe (tranea=zasek)

tuf (geol)Vid na vulkanski kamen

Faza Anzabegovo-vrnik II-IVStratigrafska faza na ìveewe vo neolitskiot period vo naukata zacrtana spored karakteristikite na kulturen sloj na lokalitetite Anzabegovo i Vrnik kaj gradot Sveti Nikole vo Isto~na Makedonija

Fibula (lat fibula)Del od nakit - predmet koj sluèl za pricvrstuvawe-zakop~uvawe na oblekata a se upotrebuva od praistoriskoto bronzeno vreme do sredniot vek Gi ima vo razni vidovi i oblici Sekoja fibula ima glava lak noga i igla Se izrabotuvale od bronza srebro i zlato

Folis (lat follis)Bronzeni moneti vovedeni vo vremeto na carot Dioklecijan (284-305) Naj~esto ovie pari se narekuvaat numusi Vo ranovizantiskiot period pretstavuva bakarna moneta so vrednost od 40 numii

Frigidarium (lat frigidarium)Prostorija za studena voda vo rimskite termi (kupatila)

Frutarium (lat frutarium)Poirok kerami~ki sad za ~uvawe na ovoje

Heroon (gr~ ἡρῷον)hram posveten na anti~ki heroj koj bil upotrebuvan za komemoracija i po~ituvawe na herojot Naj~esto bil podignuvan vrz pretpostaveniot grob ili pak vrz kenotafot na slavenata li~nost

Horeum (lat horeum)Javen objekt magacin

citadela (ital cittadella)Pomala tvrdina koja se nao|a na dominantno mesto vo pogolema tvrdina(akropol)


NeOlItSkA NASelBA tUMBA MAXARI

1 Terakotna pretstava na Golemata majka2 Askos keramika3 Sad ukrasen so Y kaneluri keramika4 enska figurina od maznet kamen5 Antropomorfen cilinder na kua keramika6 Glava na idol terakota7 Glava na idol terakota

SkOpSkA tvRDINA - kAle

1 Nadvoreen bedem jugozapaden del2 Skopskata tvrdina-Kale od jugozapad3 Arhitektonski ostatoci od zanaet~iski rabotilnici vo jugozapadniot del od tvrdinata4 Pretstava na vladetel XII vek koska

SkUpI (SCUPI) COLONIA FLAVIA SCUPINORUM

1 Ostatoci od anti~kiot teatar vo Skupi snimeno od vozduh2 Ulicata Cardo Maximus gradskata bawa-severen del3 Severozapadnata nekropola od rimski period4 Statueta na golo mom~e (Apolon) II vek ne5 Ulicata Cardo Maximus i gradskata bawa6 Gradskata bawa - severen del7 Gradskata bawa - loìlnica i kaldarium8 Ritualen zoomorfen bokal kraj na I vek ne9 Korintski kapitel IV vek

ANtI^kA NASelBA tAUReSIUM

1 Monogramot na Justinijan I vrz venec na pitos VI vek2 Arhitektonski ostatoci od javna gradba i kui za ìveewe3 Prostorija 2 od javnata gradba4 Za~uvan stolb od bifora graden od tuli5 Bronzeni moneti od V i VI vek6 Nakit i krstovi V-VI vek

kAStelOtO NAD pÎWA

1 Kastelot snimeno od vozduh2 Bedemskite yidovi na yitadelata3 Prostorija vo akropolot4 Glavnata porta5 Ostatoci od kula6 Izgled na bedemski yid7 Bedemski yid opus na yidawe8 Crepna keramika9 Belegzija so zmiski glavi

StOBI

1 Stobi snimeno od vozduh2 Sinagoga bazilika pogled od severozapad3 Satir na postoqe bronza II-I vek pred hr (Naroden muzej-Belgrad)4 Satir bronza II-I vek pred hr (Naroden muzej-Belgrad)5 Episkopskata (Filipova) bazilika6 Krstilnicata so piscina na Episkopskata bazilika7 Teatarot vo Stobi8 Statua na car hadrijan mermer po~etok na II vek9 Statua na herkulanka mermer po~etok na II vek

vRBjANSkA ÛkA

1 rtvenik so kulten karakter od pet ~etiriagolni objekti pe~ena zemja

StIBeRA

1 Statua na car mermer II vek2 Ostatoci na arhitektonski objekt3 Tit Flavij Orest bista II vek4 Tit Flavij Filoksen bista II vek5 Natpis na arhitravna greda spolija6 Statua na Asklepij II vek

MARkOvI kUlI

1 Pogled kon Markovi kuli od jugoistok2 Kula vlezna partija

HeRAkleA lINkeStIS

1 Teatarska tragi~na maska so pretstava na herakle mermer II vek2 Rimski teatar II-III vek3 Delovi od termata po~etok na IV vek4 Golemata i Malata bazilika V-VI vek5 hipokaust - loìlnica od termata6 Mermerna dekorativna plastika aplicirani reljefni plo~i7 mermerna dekorativna plastika pravoagolna reljefna plo~a8 Statua na Tit Flavij Orest II vek

gOleM gRAD

1 Panorama na ostrovot Golem Grad2 Crkvata Sv Petar XIV vek3 ivopis od crkvata Sv Petar XIV vek4 Arhitektonski ostatoci od crkvata Sv Dimitrij XIV vek5 Arhitektonski ostatoci od ranohristijanska crkva so pridru`ni prostorii6 Arhitektonski ostatoci od naosot i oltarot na ranohristijanska crkva7 Docnorimska cisterna podocna transformirana vo crkva XIV vek8 Obetki od zlato i srebro i bronzena toka za kai IV-VI vek9 Srebreni fibuli bdquomaloaziski tiprdquo III vek pred hr10 Zlatna obetka predna i zadna strana so pretstavi na lav rozeti i sonce

lIHNIDOS

1 Zlatnata ritualna maska i raka od Gorna Porta-Ohrid V vek pred hr2 Anti~ki teatar II vek pred ne ndash IV vek po ne3 Vozobnovenata crkva Sveti Pantelejmon na Plaonik (2000-2002)4 Crkva Sv Pantelejmon (obnova 2002)5 Zlaten visulec-labris Gorna Porta- Ohrid V vek pred hr6 Reljefna ~aa so pretstava na sonce na dnoto keramika Samuilova tvrdina-Ohrid III-II vek pred hr

LEGENDINA FOTOGRAFII

7 Dedal bronza III-II vek pred hr8 Zlatni obetki so negroidni glavi Gorna Porta-Ohrid III-II vek pred hr9 herakle bronza Samuilova tvrdina I vek pred hr10 Izida mermer Karabegomala-Ohrid II vek pred hr11 Mozai~na pretstava na rajskata reka Geon krstilnica od polikonhalna crkva Plaonik V-VI vek12 Mozai~en pod vo bawa Plaonik I vek pred hr13 Mozai~na pretstava na rajskata reka Eufrat krstilnica od polikonhalna crkva V-VI vek14 Mozai~na pretstava na lav i zmii krstilnica od trobrodna bazilika Plaonik V-VI vek15 Mozai~na pretstava na elen prostorija do polikonhalnata crkva Plaonik V-VI vek

ZAlIv NAZ kOSkIte

1 Idejna pretstava na rekonstrukcijata na praistoriskata nakolna naselba2 Pogled vrz rekonstruiranata nakolna naselba od severoistok3 Drveni kolci od naselbata na dnoto od ezeroto4 Sonda na dnoto od ezeroto so ostatoci od drveni kolci5 Nurka~ so arheoloki eksponat od lokalitetot pod voda6 Insert od sonda so arheoloki predmeti na dnoto od ezeroto7 Fragmenti-dràlki od kerami~ki sadovi izvadeni od dnoto na ezeroto

eNgelANA

1 Ostatoci od zapadniot bdquokiklopskirdquo bedem na tvrdinata2 Ostatoci od zapadniot bdquokiklopskirdquo bedem na tvrdinata3 Ostatoci od nadvorena kula na zapadniot bedem

vARDARSkI RID

1 Terakotni figurini na boginki III-II vek pred hr2 Arhitektonski ostatoci od zanaet~iski kompleks II vek pred hr3 Mermerna statua na Afrodita IV vek pred hr

4 Bronzena figurina na Artemida II vek pred hr5 Reljefna ~aa so pretstava na makedonski tit III-II vek pred hr

gRADOt NA ISAR

1 Arhitravna greda so natpis od hram na eden makedonijarh po~etok na IV vek 2 Makedonski vojnik II vek pred hr

SvetIte petNAeSettIveRIOpOlSkI MAêNIcI

1 Ostatoci od srednovekovniot crkoven kompleks V-XIV vek2 Podzemna zasvedena grobnica vo srediteto na crkvite ìvopisana so pretstava na Svetite petnaeset tiveriopolski ma~enici IX vek3 Pretstava (ìvopis) na dvajca od Svetite petnaeset tiveriopolski ma~enici vo zasvedenata grobnica IX vek

ANtI^kI BAWI

1 Vnatrenost na bawite so bazen

cARevI kUlI

1 Del od vlezot vo tvrdinata2 Izgled na yidovite do cisternata3 ostatoci od kula

ISAROt

1 Glavnata kula na tvrdinata2 Del od bedemot na tvrdinata od jugoistok3 Vnatreen izgled na bedemot od citadelata

BARgAlA

1 Del od gradot Bargala so episkopskiot kompleks2 Ranohristijanska crkva (kapela) do ju`nata strana na episkopskata bazilika3 Del od javnite gradbi4 Vlez-skalozmi do javnite objekti5 Piscina od krstilnicata vo episkopskata bazilika6 Del od hipokausten sistem7 Vnatrenost na episkopskata bazilika8 Ostatoci od arhitektonska

gradba-javen objekt9 Termata vo Bargala10 Kamena dekorativna plastika

MORODvIS

1 Ostatoci od crkovniot i episkopskiot kompleks2 Oltarniot prostor na crkvata od XIII vek 3 Staklena belegzija XII-XIII vek4 Srebren prsten XIV-XV vek

vINI^kO kAle

1 Terakotna ikona so pretstava na bik V-VI vek2 Gradba vo jugozapadniot del od lokalitetot3 Ostatoci od zapadniot bedem so polukru`na kula4 Pitos za ~uvawe na hrana 5 Javni objekti vo jugoisto~niot del od lokalitetot6 Terakotna ikona so pretstava na Arhangel Mihail V-VI vek7 Kerami~ki fragment so solarna pretstava8 Fragment od terakotna ikona so pretstava na kowanik

gRAD

1 Panorama na tvrdinata kaj s Grad

kOkINO

1 Drevna astronomska opservatorija - sedita isklesani vo karpa2 Bronzen visulec eneolitski period3 Kerami~ki sad VII vek pred hr

kOStOpeRSkA kARpA

1 Kostoperska karpa panorama

gOleMO gRADI[te

1 Golemo gradit panorama od severozapad

tetOvSkO kAle ndash BAltepe

1 Za~uvani ostatoci na objekt vo tvrdinata2 Ostatoci od bedem i kuli so postari fazi3 Ostatoci-vlez vo sarajot


01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27

01 Tumba Maxari Skopje02 Skopska tvrdina - Kale Skopje03 Skupi s Zlokuani Skopje04 Anti~ka naselba Tauresium s Taor Skopje05 Kasteloto kaj P~iwa Skopje06 Stobi Gradsko Veles07 Neolitska naselba Vrbjanska ûka sSlavej Prilep08 Stibera (Styberra) s êpigovo Prilep09 Markovi Kuli Prilep10 heraklea Linkestis Bitola11 Golem Grad Prespansko Ezero Prespa12 Lihnidos Ohrid 13 Engelana Sv Erazmo kraj Ohrid 14 Zaliv na Koskite s Petani Gradite Ohrid15 Vardarski Rid Gevgelija16 Gradot na Isar s Marvinci kaj Valandovo17 Crkvi na Svetite petnaeset Tiveriopolski ma~enici Strumica18 Anti~ki bawi s Bansko kraj Strumica19 Carevi Kuli Strumica20 Isarot [tip21 Bargala [tip22 Morodvis s Morodvis Ko~ansko23 Vini~ko Kale Vinica24 Grad s Grad Del~evsko25 Golemo Gradite s Kowuh26 Kokino Kumanovo27 Kostoperska Karpa Mlado Nagori~ino28 Tetovsko Kale - Bal Tepe Tetovo


CIP ndash Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka ldquoSvKliment Ohridskildquo ndash Skopje

903904 (4977)

ARhEOLO[KI lokaliteti (urednik Pasko Kuzman fotografii Mie Tutkovski Vlatko Ko-robar) - Skopje Uprava za zatita na kulturnoto nasledstvo 2008 ndash 93 str ilustr 22h22 cm ndash (Edicija Makedonsko kulturno nasledstvo)

Bibliografija kon glavite

ISBN 978-608-4549-00-0

a) Arheoloki lokaliteti ndash Makedonija

COBISSMK-ID 75674890

Izdava~Ministerstvo za kultura na Republika MakedonijaUprava za zatita na kulturnoto nasledstvo

Za izdava~otPasko Kuzman

UrednikPasko Kuzman

Avtori

LektorAleksandar Jordanovski

FotografiiMie Tutkovski

Terminoloki re~nikPasko Kuzman

Kompjuterska obrabotka i grafi~ko oblikuvaweArtbaiter

Pe~atPro Point

Tira`800

copy CopyrightMinisterstvo za kultura na Republika MakedonijaUprava za zatita na kulturnoto nasledstvo Skopje 2008

Dragia Zdravkovski 12 36Dragi Mitrevski 16 62Len~e Jovanova 20Kiro Ristov 24Kiril Trajkovski 28 68 70 72 74 76 80 86 92Zoran Georgiev 30 Liljana Kepeska 38 42Kostadin Kepeski 38

Anica or|ievska 44Vera Bitrakova Grozdanova 48Pasko Kuzman 08 52 58 60Cone Krstevski 66 82Karolin Snivli 88Jovica Stankovski 90Irena Koitrkoska Nasteva 94

Skopje 2008

MAKEDONSKOKULTURNO

NASLEDSTVO

Knigata e objavena so poddrka na Italijanskata Kooperacija (Cooperazione Italiana) i Kancelarijata na UNESKOvo Venecija - Regionalno biro za nauka i kultura vo Evropa (UNESKO BRESCE)Iskaànite stavovi i prezentacijata na materijalot vo ovaa publikacija ne izrazuvaat mislewe na Sekretarijatotna UNESKO vo vrska so pravniot status na bilo koja zemja teritorija grad ili oblast za nejzinite vlasti iliza razgrani~uvaweto na nejzinata granica ili granici Avtorot (avtorite) e odgovoren za izborot i prezentacijatana faktite sodràni vo ovaa publikacija i tie ne se nu`no onie na UNESKO i ne se obvrzuva~ki za Organizacijata















Lihnidos Ohrid 52



SODRINA






Isarot [tip 74

Bargala [tip 76





Kokino Kumanovo 90








pReDgOvOR







Pasko Kuzman




TUMBA MAXARI


lOkAcIjA Skopje

1



Dragia Zdravkovski


2

3 4

5

6 7



lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800


















Lihnidos Ohrid 52



SODRINA






Isarot [tip 74

Bargala [tip 76





Kokino Kumanovo 90








pReDgOvOR







Pasko Kuzman




TUMBA MAXARI


lOkAcIjA Skopje

1



Dragia Zdravkovski


2

3 4

5

6 7



lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800
















Lihnidos Ohrid 52



SODRINA






Isarot [tip 74

Bargala [tip 76





Kokino Kumanovo 90








pReDgOvOR







Pasko Kuzman




TUMBA MAXARI


lOkAcIjA Skopje

1



Dragia Zdravkovski


2

3 4

5

6 7



lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







pReDgOvOR







Pasko Kuzman




TUMBA MAXARI


lOkAcIjA Skopje

1



Dragia Zdravkovski


2

3 4

5

6 7



lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800










Pasko Kuzman




TUMBA MAXARI


lOkAcIjA Skopje

1



Dragia Zdravkovski


2

3 4

5

6 7



lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







TUMBA MAXARI


lOkAcIjA Skopje

1



Dragia Zdravkovski


2

3 4

5

6 7



lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






Dragia Zdravkovski


2

3 4

5

6 7



lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






lOkAcIjA Skopje




1





Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800








Dragi Mitrevski


2 3

4





SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800








SCUPINORUM

lOkAlItet Skupi


1






Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800









Len~e Jovanova


2

3 4

5

7 8 9

6




TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







TAURESIUM



1






Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800









Kiro Ristov


2

3

5 6

4



KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






KASTELOTOKAJ PÎWA


lOkAcIjA Skopje

1

2 3 4




Kiril Trajkovski




STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






STOBI

lOkAlItet Stobi


1



2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800





2

3

4





Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






Zoran Georgiev


5 8

96 7



VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






VRBJANSKA ÛKA





Dragia Zdravkovski


1



STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






STIBERA



1






2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800









2

3 4

5

6


MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800





MARKOVI KULI


lOkAcIjA Prilep






1 2




lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







lOkAcIjA Bitola



1



Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






Anica or|ievska


2 3

4

5 6 7 8




GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







GOLEM GRAD



1







2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800










2

5 6

3 47

8 9

10



LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






LIhNIDOS

lOkAlItet Lihnidos


1



2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






2

5

7

8

6

3 4





Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800








Pasko Kuzman


9 10 11

12 13

14

15



ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






ENGELANA

lOkAlItet Engelana



Pasko Kuzman


1

2

3


ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800





ZALIVNA KOSKITE





Pasko Kuzman


1

3

6 7

4 5

2



VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






VARDARSKI RID


lOkAcIjA Gevgelija


1





Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800








Dragi Mitrevski


2

3

5

4



GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






GRADOTNA ISAR



000



Cone Krstevski


2

1



SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






SVETITEPETNAESET





Kiril Trajkovski


1

2 3




ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







ANTI^KI BAWI





Kiril Trajkovski


1



CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






CAREVI KULI



Kiril Trajkovski


1

2 3



ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






ISAROT

lOkAlItet Isarot




Kiril Trajkovski


1

2

3



BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






BARGALA

lOkAlItet Bargala


1



Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






Kiril Trajkovski


2

4

7 8

9

10

5 6

3



MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






MORODVIS

lOkAlItet Morodvis




Kiril Trajkovski


2

3 41




VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







VINI^KO KALE


lOkAcIjA Vinica

1






Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800









Cone Krstevski


6

2

4 5

3

7 8



GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






GRAD

lOkAlItet Grad


Kiril Trajkovski


1



GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






GOLEMOGRADI[TE



Karolin Snivli


1



KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






KOKINO

lOkAlItet Kokino




Jovica Stankovski


1

2

3



KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






KOSTOPERSKAKARPA



Kiril Trajkovski





lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800







lOkAcIjA Tetovo

TETOVSKOKALE





1

2

3



















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800






















TERMINOLO[KIRE^NIK

























































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800
































































kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800













kAStelOtO NAD pÎWA


StOBI


vRBjANSkA ÛkA


StIBeRA


MARkOvI kUlI


HeRAkleA lINkeStIS


gOleM gRAD


lIHNIDOS




ZAlIv NAZ kOSkIte


eNgelANA


vARDARSkI RID



gRADOt NA ISAR




ANtI^kI BAWI


cARevI kUlI


ISAROt


BARgAlA



MORODvIS


vINI^kO kAle


gRAD


kOkINO


kOStOpeRSkA kARpA


gOleMO gRADI[te





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800





01

0203

04

05

06

07

08

09

10

11

1213

14

15

16

17

18

23

24

25

19

22

20 21

26

28

27




903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800





903904 (4977)



ISBN 978-608-4549-00-0





UrednikPasko Kuzman

Avtori





Pe~atPro Point

Tira`800




Documents

Archaeological Sites MK