Ünite 10DİĞER NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Yazar Yrd. Doç. Dr. Serra İnci Çelebi

 

AMAÇLAR

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

■ Farklı nitel araştırma yöntemlerinin özelliklerini sayabilecek. ■ Aşağıdaki nitel araştırma türlerinin birbirinden farkını söyliyebilecek. Bunlar:

• Odak grup görüşmesi• Örnek olay çalışması• İçerik anlizi• Tarih araştırmaları• Etnoğrafik araştırmalar• Söylem Analizi• Semiyoloji• Gömülü Teori

ANAHTAR KAVRAMLAR ■ Odak grup görüşmesi ■ Örnek olay çalışması ■ İçerik analizi ■ Tarih araştırması ■ Etnoğrafik araştırma ■ Söylem analizi ■ Semiyoloji ■ Gömülü teori

İÇİNDEKİLER1. Giriş2. Nitel Araştırma Yöntemleri3. Odak Grup Görüşmesi (Focus Group Studies)

3.1. Odak Grup Çalışmasının Avantajları3.2. Odak Grup Çalışmasının Dezavantajları

4. Örnek Olay Çalışmaları (Vaka Çalışmaları) (Case Studies)5. İçerik Analizi (Content Analysis) 6. Tarih Araştırmaları (Historical Researh) 7. Etnoğrafik Araştırmalar (Ethnographic Research) 8. Söylem Analizi (Discourse Analysis) 9. Semiyoloji (Simge Bimili / Gösterge Bilimi) (Semiotics)10. Gömülü Teori (Grounded Theory)11. Özet12. Kendimizi Sınayalım13. Kendimizi Sınayalım Cevap Anahtarı14. Sıra Sizde Cevap Anahtarı15. Yararlanılan Kaynaklar16. Ekler

“Araştırma, başkalarının gördüklerini görnek ve kimsenin düşünmediğini düşünmektir”.Albert Szent-Gyorgyi, Macar Biyokimyager, 1937 Tıp alanında Nobel, 1893-1986

1. Giriş

Bir önceki ünitede alan araştırmaları başlığı altında, gözlem ve mülakat olmak üzere iki tür nitel araştırma yöntemi tanıtılmıştır. Bu ünitede ise, diğer nitel araştırmalar başlığı altında odak grup görüşmesi, örnek olay çalışmaları, içerik analizi, tarih araştırmaları, etnoğrafik araştırmalar, söylem analizi, semiyoloji, ve gömülü teori konuları kısaca anlatılmaktadır.

2. Nitel Araştırma Yöntemleri

Nitel araştırmanın en güçlü özelliklerinden birisi, insan yaşamına dair karmaşık metinsel tanımları sağlamasıdır. Birbirine karşıt davranışlar, düşünceler, inançlar, duygular ve ilişkileri, yani, bilginin insansal yönü-nü ortaya çıkarır. Nitel araştırmalar, sosyal normlar, sosyo ekonomik statüler, cinsiyete dair roller, etnik ve dini durumlar gibi soyut kavramlar üzerinde durur (Mack, Woodsong, MacQueen, Guest, ve Namey, 2005). Aşağıdaki bölümlerde alan araştırması dışındaki diğer nitel araştırma yöntemleri kısaca tanıtılacaktır.

3. Odak Grup Görüşmesi (Focus Group Studies)

Odak grup görüşmeleri yarı yapılandırılmış mülakat şeklindedir ve keşfedici araştırma deseni kullanılır ve nitel bir araştırma şeklidir (Hair, Money, Samouel, and Page, 2007).

Odak grup görüşmeleri, 2. Dünya savaşının olduğu 1920’lere kadar uzanır. O yıllarda, verilen savaş eğitiminin ve yapılan propaganda çalışmalarının askerler üzerinde ne derece etkili olduğunu öğrenebilmek için kulla-nılmıştır. Ancak, savaş dönemi bittikten sonra, 1970’lere gelinceye kadar bu yöntem, uzun yıllar kullanılma-mıştır. 1970’lerde önemi tekrar keşfedilerek pazarlama alanında kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzdeyse,

özellikle iletişim, antroploji, sağlık, psikoloji, politika, eğitim ve pazar-lama alanlarında sıklıkla kullanılan bir yöntem haline gelmiştir. Onu bu kadar popüler yapan, tartışma yöntemi ile derinlemesine mülakata izin vermesi ve gözlem yapmaya olanak tanımasından kaynaklanmaktadır. İdeal bir odak grup 8-12 kişiden oluşur. Odak grup görüşmesi 1-3 saat arası olmaktadır. Görüşmenin kayda alınması büyük önem taşır. Grup-lar oluşturulduktan sonra tartışmaları yönlendirecek olan bir modera-töre ihtiyaç vardır. Moderatörün araştırma konusuna hakim olması ve kişileri yönlendirek özelliğinin bulunması gerekir. (Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu, Yıldırım, 2005).

Odak grup moderatörlerinde olması gereken özellikler şöyledir (Hair, Money, Samouel, and Page, 2007): ■ Cana yakın ■ Dikkatli ve özenli ■ İyi eğitimli ■ Örgütlü ve düzenli

Nitel araştırmalar, gerçek yaşamda varolan olayları derinlemesine anlamaya imkan tanır.

Odak grup görüşmeleri ile örneklem grubu için tartışma ve sohbet ortamı yaratılır. Mülakat

sorularının cevaplanması için yapılan bu tartışma ortamında,

araştırmacı gözlem yapma fırsatını da bulmuş olur.

Odak grup tartışmalarını yönlendiren ve mülakat

sorularını soran kişiye moderatör denir. Moderatör, araştırmacının

kendisi olabileceği gibi, bu işi yapabilecek başka birisi de araştırmacı tarafından

moderatör olarak atanabilir.

■ Objektif (tarafsız) ■ İyi bir dinleyici

  Şekil 10.1. Odak Grup ÇalışmasıKaynak: http://www.vernonresearch.com/site-images/FocusGroup.jpg

Bir araştırma için birden fazla odak grup çalışması yapılmalıdır. Çünkü, birbirine benziyen fikirde, özellikde ve yapıda insanlar aynı odak grup içinde toplanmış olabilir ve bu durum verilerde yanılmalara neden olur (Dan and Kalof, 2008).

Odak grup üyelerinin seçimi zor olabilir. Çünkü, fazla homojen olan grup-larda ortaya çıkan tartışma çok sınırlıdır. Çok hetorojen olan gruplarda da sorunlar yaşanır. Çünkü, bu durumda da insanlar arasında bilgi bakımında uçurumlar olacaktır ve bu durum verimli bir toplantıyı engelleyecektir. Ka-dın ve erkekelerin karışık bulunduğu odak gruplarda da sorunlar çıkabilir. Çünkü erkeklerin baskın geldiği durumlarda, bayan katılımcılar susmayı tercih ediceklerdir. Odak grup çalışması için yapılan örnekleme türleri çe-şitli olmakla birlikde, çoğunlukla kolay örnekleme (convenience sampling) yöntemi kullanılmaktadır (Dan and Kalof, 2008, p. 132).

Sıra Sizde 1: İdeal bir odak grup kaç kişiden oluşur?

3.1. Odak Grup Çalışmasının AvantajlarıOdak grup çalışmasının avantajları şunlardır:

■ Hızlı, yapımı kolay ve maliyeti azdır (Neuman, 2009) ■ Araştırmacı veya moderatör katılımcıları gözlemleme imkanına sahip olur (Burns ve Bush, 2006) ■ Doğal bir tartışma ortamı, dış geçerliliği arttırır (Neuman, 2009) ■ Araştırma sorularına yeni cevaplar ve fikirler sunar (Burns ve Bush, 2006; Neuman, 2009) ■ Grup üyeleri arasında soru ve cevap şeklinde olan etkileşimler, konunun anlaşılırlığını arttırır (Neu-

man, 2009)

3.2. Odak Grup Çalışmasının Dezavantajları

■ Odak grup çalışmasının dezavantajları şunlardır: ■ Çalışmanın evreni temsiliyet yeteneği kısıtlıdır; yani, genelleme yapılamaz (Burns ve Bush, 2006;

Neuman, 2009). ■ Moderatör farkına varmadan özgürce yapılan ifadeleri kısıtlıyabilir (Neuman, 2009).

Odak grup araştıması sonuçlarının sağlıklı

olabilmesini ve bilimsel veriler taşımasını sağlamak için birden fazla odak grup görüşmesi düzenlenmelidir.

4. Örnek Olay Çalışmaları (Vaka Çalışmaları) (Case Studies)

Eğer, tanımlayıcı veya keşfedici bir araştırma sorunuz varsa, o halde örnek olay çalışması sizin için uygundur (Gay, Mills and Airasian, 2009).

Örnek olay çalışmaları 19. yüzyıldan beri yapılmaktadır ve özellikle sosyal bi-limler alanında kullanılan bir yöntemdir. İncelenecek örnek olay çalışmaların-daki örnek olaylar, gerçek olaylardan seçilir. Örnek olay, yaşanmış, gerçek bir olayı (vakayı) tüm yönleriyle ele alarak, konuyu tanıtır ve açıklar. ‘Örnek olay’ sözündeki ‘örnek’ kavramı sorunlu olan ve üzerinde çalışılan durum veya olayı ifade eder (Kılınç, O., 2007).

Örnek durumun sosyal bilimlerde 4 tür tanımı vardır (Kılınç, O., 2007): ■ Öğretim örneği: Bir konunun öğretilmesinde ve anlaşılmasında, konu ne kadar örneklerle anlatılı-

yorsa, o kadar iyi açıklanır ve anlaşılır. ■ Örnek geçmiş olaylar: Örnek geçmiş olaylardan, sosyal yaşamda, iş hayatında, Hukuk’da ve Eczacı-

lık’da sıklıkla faydalanılır. ■ Örnek çalışma: Örnek çalışmalar, özellikle iş hayatında ve yönetimsel

durumların ortaya çıkarılmasında kullanılır. ■ Araştırma örnekleri: Bu düşüncenin temelinde, incelenen küçük olay-

ların, büyük bir olayın parçası olduğu ve onu temsil ettiği fikri yatar. Her olay, bütünün birer parçası düşüncesinden yola çıkıldığında, araştırma yapılarak incelenen küçük örneklerle, bütüne ait bir durumun hali orta-ya konmuş olur.

Örnek olay, incelenecek olan bir aile, kurum, birey, kültür, toplum veya topluluk olabilir. Örnek olay incele-meleri ile, karmaşık ve grift olmuş konuların ayrıştırılması ve anlamlandırılmasına yardımcı olunur (Bilim, 2007a). Sosyal bilimlerde, pekçok örnek olay çalışması yapılmaktadır. Örneğin, bazı araştırmacılar, şirketle-rin yaşadıkları krizlerin nedenlerini ve oluş şekillerini daha iyi anlıyabilmek için, araştırılacak herhangi bir sektördeki bir kurumun yaşadığı kriz vakasından yola çıkarak incelemelerini yapar. Bunun için, dökümanlar toplar, basında çıkmış haberleri takibeder, o kurumda çalışanlarla ve yöneticilerle görüşür ve böylece ince-lediği tek örnek olaydan yola çıkarak genelleme yapar. Başka bir örnek verecek olursak, uçak kazalarının nedenlerini araştıran bir bilim insanı, son zamanlarda bir uçak şirketinin yaşamış olduğu bir uçak kazasını mercek altına alabilir. Böyle bir örnek olay çalışmasında, gerek basında çıkan haberler, yazılar ve konuşmaları toplayarak ve gerekse şirket yöneticileri ile bu konuda görüşerek araştırmasını yapar. Ancak, bu hem şirket-lerin yaşadıkları kriz olayları ve hem de uçak kazaları gibi konularda, işletme çalışanları ve yöneticileri ile görüşme yapmak araştırmacı için o kadar da kolay olmayacaktır.

Örnek olay içinde varolan durumu ve değişkenleri anlamaya yönelik bir araştırma metodolojisi kullanılır. Örnek olay çalışmalarının, güvenirlik (reliability) ve geçerliğini (validity) art-tırabilmek için, farklı araştırma yöntemleri ile bir arada kullanılmasında fayda vardır (Kılınç, O., 2007). Zaten araştırma metodolojisi gereği, araştırmacı pek-çok kaynaktan bilgi toplamaya çalışacak ve bunu yaparken de anket, gözlem, odak grup çalışmaları, mülakat, arşiv ve döküman taraması gibi araştırma me-totlarından uygun olanları harmanlayarak bir arada kullanacaktır. Örnek olay çalışmalarının, açıklayıcı (explanatory), tanımlayıcı (descriptive) ve keşfedici (exploratory) özelliği vardır; ve bu üç özelliği ile, incelenen vakanın tam ve doğru bir şekilde ortaya çıkmasını sağlar (Bilim, 2007a).

Sıra Sizde 2: Örnek olay çalışmaları ile inceleme altına alınan nedir?

Her araştırma yönteminde olduğu gibi, örnek olay çalışmasının da bazı dezavantajları vardır. En önemli iki dezavantajından birincisi, araştırmacının önyargılı olabileceği; yani, araştırmasını yaparken görmek istediği

Örnek olay çalışmaları,

tanımlayıcı ve keşfedici araştırma

sorularının cevaplarını bulmak için yürütülür.

Örnek olay çalışmaları ile,

şirketler, kültürler, bireyler veya gruplar

inceleme altına alınabilir.

Örnek olay çalışmalarının en önemli

iki dezavantajı vardır:

* Araştırmacı önyargılı olabilir.

* Sonuçlar genellenemez

durumları görebileceği görüşüdür. İkincisi ise, bu araştırma ile elde edilen verilen genellenebilme güçlüğüdür (Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu, Yıldırım, 2005).

5. İçerik Analizi (Content Analysis)

İçerik analizi, kayıtlı olan dökümanların içeriklerinin bir analizini yaparak mesajların özelliklerini sistematik olarak bulan bir tekniktir (Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu, Yıldırım, 2005).

Yazılı, sözlü veya görsel imajlarla yapılan iletişimde ne tür mesajlar kullanıl-dığını araştırır. Bunu yaparken de genellikle, yazılı dökümanları (gazte, dergi vb.) veya televizyon ve radyo programlarının içeriklerini inceler (Jackson and Verberg, 2007).

İçerik çözümlemesinin tarihi 16. yüzyıla kadar uzanır. O yüzyılda, medya aracı olarak gazeteler mevcut olduğu için, gazete yazılarının içerik analizinde kullanılmıştır (Aziz, 2008). İçerik analizi 13. ünite olan ‘nitel veri analizi’nde geniş olarak bahsedildiği için bu bölümde kısaca anlatılmaktadır.

6. Tarih Araştırmaları (Historical Researh)

Tarih kavramı, sosyal bilimlerde kullanılan bir sözcük olarak şu olguları açıkla-maktadır (Şıvgın, 2009, s. 36):

1. Bir toplumun, bir sosyal grubun bir milletin veya bütün insanlığın za-man içinde yaşadığı gerçeklik,

2. Bir toplum veya bütün insanlık tarafından yaşanan bu gerçeklik üzeri-ne yapılan ilmi araştırma ve bu araştırmalar sonucunda ortaya konulan bilgiler bütünlüğü.

Tarih araştırmalarında birincil ve ikincil veri kaynaklarından yararlanılır. An-cak tarihçilerin kullandıkları birincil ve ikincil veri tanımı, diğer araştırmalardan biraz daha farklıdır (Leedy and Ormrod, 2010):

Birincil Kaynaklar (Primary Sources): Mektuplar, günlükler, kanunlar, nüfus sayım raporları, sözlü tarih araştırmaları, röpörtaj verileri vb. veriler yani ta-rihte geçmişte ilk defa ortaya çıkan ve günümüze kadar gelebilen kaynaklar, birincil kaynakları oluşturmaktadır.

İkincil Kaynaklar (Secondary Sources): Kitaplar, broşürler ve hükümet kayıtları gibi, birincil kaynakların yorumlanmasıyla yazılmış bilgiler ve belgeler ikincil kaynaklar olarak adlandırılır.

Karşılaştırmalı tarih (historical comparative research), ülkelerin tarihsel sü-reçlerinin birbirleriyle karşılaştırmalı olarak incelenmesi çalışmalarıdır. “Ku-rumlar, üretim tarzları, kadın hareketleri, göç hareketleri, azınlıklar, milliyet-çilik, kölelik, soyluluk, evlilik, miras, anayasal süreçler, ekonomik değişimler, kültürel değişimler, toplumsal hareketler, zihniyetler, ideolojiler vb. birçok şey karşılaştırmalı incelemenin konusu olabilir” (Yalansız, 2009, s.497).

İçerik analizi ile, dergi, gazete, televizyon ve

radyo gibi medyalarda yer alan reklam, makale, yazı, program, haber ve

benzeri içeriklerin analizi rahatlıkla yapılabilir.

Tarih araştırmalarında,

birincil araştırmalar ve ikincil araştırmalar

kavramı diğer araştırmalara göre farklılık gösterir.

Tarih araştırmalarında, birincil araştırmalar, tarihte ilk defa ortaya çıkmış ve günümüze

kadar da gelebilmiş olan bilgilerin araştırılıp

yorumlanmasını içerir.

Tarih araştırmalarında, ikincil araştırmalar,

tarihte ilk defa ortaya çıkmış olan kaynakların

yorumlanmasıyla yazılmış olan kitap, maakle ve benzeri

yazıların kullanılmasıdır.

7. Etnoğrafik Araştırmalar (Ethnographic Research)

Etnoğrafi sözcüğü, insan anlamına gelen ‘etno’ ve tanımlama, tasvir etme an-lamına gelen ‘grafi’ kelimelerinden oluşur. Etnoğrafik araştırmalarda, bir insan grubunun davranışları doğrudan gözlemlenmek yoluyla bu gruba ait özellikler tasvir edilir. 1922 yılında antropolog Bronislaw Malinowski ilk defa ‘etnografik araştırma’ kavramını, “Argonauts of the Western Pacific” adlı kitabında kullan-mıştır (Akturan, 2007). Coğrafyacılar, tarihçiler, güzel sanatlarla ilgilenenler ve ekonomistlerin yanısıra etnoloklar da mesken üzerinde araştırmalar yapmışlar; oturulan evlerin ve yaşanan yerlerin özellikerini deyaylı bir biçimde incelemiş-lerdir (Acıpayamlı, b.t.). Etnoğrafik araştırmaların özellikleri şunlardır (Akturan, 2007, s. 240):

■ Etnoğrafik araştırmada amaç, kültürel yapıları ve bu yapıları olusturan davranış ve tecrübeleri açıklamaktır.

■ Etnoğrafik araştırma belirli bir kültür veya alt-kültürle belirli bir sürekli-likteki bir ilişkiyi kapsamaktadır.

■ Tüketici davranışına yönelik yürütülen etnoğrafik araştırmada sonuçlar genelleştirme yönelimli değildir.

■ Etnoğrafik araştırmada tek bir olgu için anket, gözlem, kayıt gibi birden fazla yöntem kullanılabilmektedir.

■ Etnoğrafik araştırmada araştırmacı incelenen kültürün, grubun bir parça-sıdır ve bu kültür tarafından etkilenmektedir.

Etnoloklar, belli bir fenomeni anlıyabilmek için uzun soluklu çalışmalar yapar-lar ve genellikle çalışmalarında katılımcı gözlem metodunu kullanırlar (Gay, Mills and Airasian, 2009).

Etnoğrafik araştırmanın dört temel prensibi vardır, bunlar (Akturan, 2007):

Temel prensip 1: Araştırmanın, kendi doğal ortamında yapılmasıdır.

Temel prensip 2: Araştımacı, dünyayı araştırdığı kişinin gözüyle görmeye ve olaylara o şekilde bakmaya çalışır.

Temel prensip 3: Araştırmacı, araştırdığı kişilerin günlük hayatlarında yer alarak, onların tecrübe ettiği konular üzerinde kendisi de tecrübe sahibi olur.

Temel prensip 4: Araştırmacı, bulunduğu toplumun ve kültürün kurallarını,

sembollerini, gelenek ve göreneklerini bilmesi ve anlaması gerekir.

8. Söylem Analizi (Discourse Analysis)

Söylem analizi, “söylemlerin açıkça belli olan anlamları dışındaki, saklı anlamları da ortaya çıkarmayı amaç-layan bir yöntemdir” (Mil, 2007c, s. 159).

Söylem analizi denince, ilk etapta sadece sözlü olan söylem akla gelmektedir. Oysaki, söylem analizi ile yazılı olan kaynakların da analizi yapılmaktadır. Bu nedenle, söylem terimini, iki gruba ayrabiliriz, bunlar: konuşu-lan söylem (multiple-source dialogic) ve yazılan söylemdir (single-source monologic) (Atay, 2007).

Konuşulan dilde kullanılan sözlerin öncelikle anlamlarının doğru bilinmesi gerekir. Bazı kavramlar arasında

Etnoğrafik araştırmalarda, bir

kültürde yaşıyan topluluklar ve bireyler

inceleme altına alınırken, etnoloklar

bunu, o kültürün bireyi olarak ve kültürün içinde

yaşıyarak yaparlar.

Etnoğrafik araştırmalarda

veri toplanırken, anket, gözlem

ve pekçok kayıt cihazları kullanılır.

Etnoloklar, insanlar, topluluklar ve kültürler

üzerinde araştırma yaptıklarından, katılımlı

ve katılımsız gözlem tekniğini sıklıkla çalışmalaarında

kullanırlar.

Etnoloklar, katılımlı gözlem uyguladıkları topluluğa kendilerini

kabul ettirebilmek için belirli özelliklere ve niteliklere sahip

olmalıdırlar. Örneğin, insanlarla iyi

geçinebilme, iyi bir dinleyici olma vb.

ince farklar vardır ve bunlar kullanılırken bu farklar gözönüne alınarak kullanılma-lıdır. Örneğin, ‘belgat’ ile ‘retorik’ arasındaki fark çoğu zaman gözardı edilir. Belgat, doğru sözcük ve simgeleri doğru yerde kullananbilme sanatıdır. Retorik ise, hitap etme sanatıdır (Mil, 2007c). Başka bir örnek de şöyledir: ‘Nüans’, kelime anlamı ba-kımından, küçük bir fark veya küçük bir ayrıntı demektir. Ama, Türkiye’de küçük bir ayrıntı yerine kullanılması gereken nüans sözcüğü uzun bir süre, ‘küçük bir nüans’ şeklinde kullanılarak, söylem hatası yapılmıştır.

Söylem analizi; antropoloji, etnoloji ve dil bilimine ait şiirlerin, destanların, ve halk hikayelerinin içeriklerini daha anlaşılır hale getirmek için anlamlarını çözümlemede kullanılmıştır. Sözcük-lerin ard arda dizilişinde ve önceki satırla ve sonraki satırla olan bağlantıları söylenmek isteneni anlama açısından önemlidir. Yazarın nerelere gönderme yaptığı da bu yolla anlaşılır (Aziz, 2008).

Sunulan metinde gerçekler, gizlenerek, bükülerek veya alabora edilerek karman çorman bir şekilde verilebilir. Bu nedenle, metnin çok iyi okunması, tüm mecazi anlamlarının

ve sembollerinin iyi düşünülmesi ve metnin değerlendirilirken de büyük bir şüphe ve titizlikle yaklaşılması gerekmektedir (Atay, 2007).

Söylem çözümleme süreci şöyledir (Aziz, 2008): ■ Kod açma (Decoding): Söylem, kişinin kısa süreli hafızasına (short term me-

mory) alınır. ■ Yorumlama (Interpretation): Kod açılırken aynı anda mesajlar da yorumlan-

maya başlanır. Sözcüklerin anlamları, diğer sözcüklerle bağlantıları, tümce içindeki sıraları, sözcüklerin gruplandırılması, tümcelerin birbirleriyle bağlan-tıları incelemeye alınır.

■ Yapılanma (Structuring): Kod açma ve yorumlamanın ardından, kısa süreli hafızadaki yorumlan-mış olan bilgilerin yeniden yapılandırılmasıdır.

■ Devirsel Süreç (Cycling Processing): Bazı önemli mesajların, yok olmamamsı ve daha sonra ayrın-tıları ile çalışılması açısından uzun dönemli belleğe (long term memeory) alınması gündeme gelir.

■ Makro Yapılanma Biçimi (macrostructure formation): Bu aşama, kişinin kod açması, yorumla-ması, yapılandırması süreçlerini içerdiğinden ve bireysel düzeyde yer aldığından local (yerel) olarak yapılanları içeriri. Verilen mesajların –özellikle de kitle iletişim araçları tarafından sunulan haberler gibi- diğer bireylerce de yani makro düzeyde algılanması ve anlamlandırılması gerekmektedir.

■ Öyküzel Bellekte Temsil Edilme (Representation in Episodic Memory): Bu durum, özellikle kitle iletişim araçları ile sunulan haberler gibi, verilen mesajların önceki olaylarla ve mesajlarla ne denli ilgili olduğunun incelenmesidir.

9. Semiyoloji (Simge Bimili / Gösterge Bilimi) (Semiotics)

İnsanların tek anlaşma ve iletişim kurma yöntemi konuşulan dil değildir. Konuşmanın yanısıra, kullanılan semboller, şekiller, renkler ve resimler de birtakım anlamlar ve mesajlar iletmek için kullanılır. Özellikle globalleşen ve bir köye dönüşen dünyamızda aynı anlama gelen ortak şekiller kullanılmaktadır (Mil, 2007b).

Aşağıdaki şekiller ve semboller bu tür örneklerdendir:

Söylem analizi ile dışa tam

vurulmamış; ancak, incelemeye

alındığında ortaya çıkabilecek

gizli anlamlar incelemeye alınır. Söylem analizi

kullanılarak, edebiyat

yazıları, şiirler, efsaneler vb. çözümlemesi

yapılır.

Söylem çözümleme

sürecinde belli basamaklar

bulunmaktadır.

 Kuru kafa ve kemiklerin gösterimi tüm dünyada zehirli anlamına gelmektedir.

Kaynak: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Skull_and_crossbones_vector.svg/400px-Skull_and_crossbones_vector.svg.png

Semiyoloji (gösterge bilimi), işaretlerin, sembollerin, şekillerin ve resimlerin analizini yaparak bunların ta-şıdığı anlamları bulmaya çalışan bir yöntemdir. Semiyoloji, satışı arttırmak için kullanılan reklamlar ve ikna edici iletişimde kullanıldığı gibi, felsefe, dil bilimi, sosyoloji, tıp ve fen bilimlerinde de kullanılan bir yön-temdir. 1916 yılında semiyotik kavramını ilk kullanan Saussure adlı kişi olmuştur (Mil, 2007b). Semiyoloji, günümüzde çok az kullanılan ve literatürde çok az değinilen bir araştırma yöntemidir (Bilim, 2007b).

“Örneğin, bir karayolda seyreden araçların, karşı yönden gelen araçların farlarını yakıp söndürmelerini gör-mesi ileride bir ekip otosunun olduğunu haber vermektedir. Farı yakıp söndüren de, bunu karşıdan gören de bunu böyle anlar. İşte, bu noktada iletişim başlamıştır” (Mil, 2007b, s. 112).

Semiyolojinin ilgi alanında olan konular şöyledir (Bilim, 2007b): ■ Davranışlar ■ Görüntüler ■ Çevrede varolan kural işaretleri ■ Müzik eseri ve melodiler ■ Resim ■ Tiyatro oyunu ■ Film ■ Reklam afişleri ve broşürler ■ Moda ■ Çeşitli bilimsel diller ve bunlara ait özel işaretler

10. Gömülü Teori (Grounded Theory)

Araştırmacıların çoğu, yeni bir teori geliştirmektense, genellikle kolaya kaçarak varolan teorileri test etmeyi ve onları düzenliyerek yenileme yolunu seçmişlerdir (Mil, 2007a). Bu nedenle, 1967 yılında Glaser ve Strauss isimli iki Amerikalı sosyal bilimler araştırmacısı (sosyolog), araştırmacıların yeni teoriler ortaya atmaktansa, varolan eski teorilerin üzerinden gittiklerini ve çalış-malarında eski teorileri desteklemeye odaklandıkalrını farketmeleri üzerine, gö-mülü teoriyi geliştirmişleridir (Kılınç, U. K., 2007). “Gömülü teori, gözlemlenen bilgiler temel alınarak elde edilen konuların ve bunların analizlerinden hareketle yeni konuların ve olguların ‘keşfedilmesi’ yöntemidir” (Mil, 2007a, s. 47). Gömülü teori, tümevarım yöntemini kullanarak bir teori oluşturma yöntemidir. Gömülü teoride, gözlem yöntemi de kullanılmasına rağmen, en sık kullanılan veri toplama yöntemi görüşme ve mülakatlardır (Mil, 2007a). Diğer bir değişle, görüşme mü-lakatlardan elde edilen verilerin içinde gömülü olan bilgiler ışığında teori gelişti-rilmeye çalışılır (Kılınç, U. K., 2007). Gömülü teori, bir teorinin bulunmadığı bir

Semiyolojinin inceleme konusu,

şekiller, fotoğraflar, semboller,

işaretler, resimler, renler ve bunların

ne anlama geldikleridir.

Kaynak: http://www.missfidget.com/wp-content/uploads/2011/02/Stop-Sign_web.jpg

 

 

Kaynak: http://3.bp.blogspot.com/_sWszg_505bI/TUCNM1oNCTI/AAAAAAAAA0w/xDWh8ti7_rQ/s1600/picasso%252520peace.gif

Kırmızı üzerine beyaz harflerle yazılmış olan ‘stop’ tüm trafik ku-rallarında durulması gerektiği anlamına gelmektedir.

Ağzında zeytin dalı taşıyan beyaz güver-cin, barış anlamına gelmektedir.

Gömülü teoriyi, bir nitel araştırma

yöntemi olarak kullanan ve bize tanıtan

araştırmacılar Glaser ve Strauss

isimli iki Amerikalı sosyologdur.

durumda, bulunan verilerin altında yatan bulgulardan yola çıkarak daha zengin bilgilere ulaşılmasıdır. Bunu yapabilmek için de, olguların sembollerle ifade edilmesi gerektiğine inanılır. Sembol kelimesi, bir kişinin kullandığı sözler, giyim tarzı, beden dili gibi pekçok konuyu içine alır (Mil, 2007a).

11. Özet

Nitel araştırmalar insan yaşamına dair betimsel tanımlamalar yaparak toplumu ve özelliklerini en ince ayrın-tısına kadar inceler. Nitel bir araştırmacı bunu yaparken, çeşitli araştırma metodlarını kullanır. Örneğin, odak grup görüşmeleriyle 8-12 kişilik grupları bir araya getirerek derinlemesine mülakat yöntemini kullanabilir; örnek olay çalışmlarıyla, çeşitli vakaları inceleyebilir; içerik analiziyle, kayıtlı dökümanların içeriğini analiz edebilir; tarih araştırmalarıyla, toplumların yakın ve uzak geçmişlerinde neler olduğunu ortaya çıkarabilir; etnoğrafik araştırmalarla, toplumların ve kültürlerin özelliklerini araştırabilir; söylem analiziyle, söylemle-rin açık bir şekilde belli olmayan anlamlarını ortaya çıkarabilir; semiyolojiyle, sembol, şekil ve resimlerin ne anlama geldiklerini araştırabilir; veya gömülü teoriyle tümevarım yöntemini kullanarak yeni bir teori geliştirebilir.

12. Kendimizi Sınayalım

1. “Onu bu kadar popüler yapan, tartışma yöntemi ile derinlemesine mülakata izin vermesi ve gözlem yapma-ya olanak tanımasından kaynaklanmaktadır”. Belirtilen nitel araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a. Örnek olay çalışması b. İçerik analizic. Odak grup görüşmesid. Söylem analizi

2. Aşağıdakilerden hangisi odak grup moderatöründe bulunması gereken özelliklerden biri değildir?a. İyi bir dinleyicib. İyi bir konuşmacı c. Objektif (tarafsız) olmasıd. Dikkatli ve özenli olması

3. Aşağıdakilerden hangisi odak grup çalışmasının avantajlarından biri değildir?a. Başkalarının araştırma sorularına yeni cevaplar ve fikirler sunarb. Doğal bir tartışma ortamı, dış geçerliliği arttırırc. Hızlı, yapımı kolay ve maliyeti azdırd. Araştırmacı veya moderatör katılımcıları gözlemleme imkanına sahip olur

4. “Yaşanmış, gerçek bir olayı (vakayı) tüm yönleriyle ele alarak, konuyu tanıtır ve açıklar”. Belirtilen nitel araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a. Odak grup görüşmesib. Örnek olay çalışmasıc. Semiyolojid. Gömülü teori

5. “Kayıtlı olan dökümanların içeriklerinin bir analizini yaparak mesajların özelliklerini sistematik olarak bulan bir tekniktir”. Belirtilen nitel araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a. Etnoğrafik araştırmab. Gömülü teoric. Tarih araştırması

d. İçerik analizi6. Aşağıdakilerden hangisi tarih çalışmalarında birincil kaynaktır?

a. Nüfus sayım raporlarıb. Hükümet kayıtlarıc. Kitaplard. Broşürler

7. “Söylemlerin açıkça belli olan anlamları dışındaki, saklı anlamları da ortaya çıkarmayı amaçlayan bir yön-temdir”. Belirtilen nitel araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a. Söylem analizib. İçerik analizic. Odak grup görüşmesid. Etnoğrafik araştırma

8. Aşağıdakilerden hangisi söylem analizinde çözümleme sürecinin basamaklarından biri değildir?a. Kod açmab. Kodlamac. Yorumlamad. Yapılanma

9. “İşaretlerin, sembollerin, şekillerin ve resimlerin analizini yaparak bunların taşıdığı anlamları bulmaya çalışan bir yöntemdir”. Belirtilen nitel araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a. Söylem analizib. İçerik analizic. Gömülü teorid. Semiyoloji

10. “Tümevarım yöntemini kullanarak bir teori oluşturma yöntemidir”. Belirtilen nitel araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a. Semiyolojib. İçerik analizic. Söylem analizid. Gömülü teori

13. Kendimizi Sınayalım Cevap Anahtarı

1. c (Yanıtınız yanlışsa bölüm 3’ü tekrar okuyunuz)

2. b (Yanıtınız yanlışsa bölüm 3’ü tekrar okuyunuz)

3. a (Yanıtınız yanlışsa bölüm 3.1’i tekrar okuyunuz)

4. b (Yanıtınız yanlışsa bölüm 4’ü tekrar okuyunuz)

5. d (Yanıtınız yanlışsa bölüm 5’i tekrar okuyunuz)

6. a (Yanıtınız yanlışsa bölüm 6’yı tekrar okuyunuz)

7. a (Yanıtınız yanlışsa bölüm 8’i tekrar okuyunuz)

8. b (Yanıtınız yanlışsa bölüm 8’i tekrar okuyunuz)

9. d (Yanıtınız yanlışsa bölüm 9’u tekrar okuyunuz)

10. d(Yanıtınız yanlışsa bölüm 10’u tekrar okuyunuz)

14. Sıra Sizde Cevap Anahtarı

Sıra Sizde Cevap 1: İdeal bir odak grup 8-12 kişiden oluşur.

Sıra Sizde Cevap 2: Şirketler, kültürler, bireyler veya gruplar

15. Yararlanılan Kaynaklar

Acıpayamlı, O. A. (b.t.). Acıpayam ve çevresinde mesken ve mesken ile ilgili etnografik araştırmalar. D.T.F.C Dergisi, 13, 163-207. Şubat 21, 2011, tarihinde http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1246/14249.pdf ad-resinden alınmıştır.

Akturan, U. (2007). Tüketici davranışına yönelik araştırmalarda alternatif bir teknik: Etnografik araştırma. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (11), 237-252.

Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. Ve Yıldırım, E. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. (4. baskı). Sakarya: Sakarya Kitabevi.

Atay, H. (2007). Söylem analizi kavramının yapıları ve işlem akışı. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 169-180). (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Aziz, A. (2008). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri. (4. baskı). Ankara: Nobel Yayın.

Bilim, Y. (2007a). Araştırma tekniği olarak vaka çalışması ve süreci. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 193-212). (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Bilim, Y. (2007b). Göstergebilim ve nitel yöntemlerde kullanım, avantaj ve dezavantajları. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 123-134). (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Bonds-Raacke, J. ve Raacke, J. (2011). Research methods: Are you equipped?. New Jersey: Prentice Hall.

Burns, A. C. ve Bush, R. F. (2006). Marketing research. (5. baskı). Upper Saddle River, N.J.: Prentice Hall.

Christensen, L. B., Johnson, R. B. ve Turner, L. (2011). Research methods, design and analysis. (11. baskı). Boston, M.A.: Allyn & Bacon.

Creswell, J. W. (2008). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualita-tive research. (3. baskı). New Jersey: Pearson.

Dan, A. ve Kalof, L. (2008). Essentials of social research. Berkshire: Open University Press.

Gay, L. R., Mills, G. E. ve Airasian, P. (2009). Educational research: Competencies for analysis and applicati-on. (9. baskı). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.

Gill, J. ve Johnson, P. (1991). Research methods for managers. London: Paul Chapman Publishing.

Hair, J. F., Money, A. H., Samouel, P. ve Page, M. (2007) Business research for the 21st century: Research methods for business. West Sussex: Wiley & Sons.

Jackson, W. ve Verberg, N. (2007). Methods: Doing social research. (4. baskı). Toronto: Pearson Prentice Hall.

Kılınç, U. K. (2007). Sosyal bilimler alanında gömülü teori yaklaşımı. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 59-69). (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Kılınç, O. (2007). Vaka çalışmalarında kavramsal çerçeve oluşturma ve tanımlamalar. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 183-192) (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Leedy, P. D. ve Ormrod, J. E. (2010). Practical research: Planning and design. (9. baskı). Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall.

Locke, K. ve Golden-Biddle, K. (2004). An introduction to qualitative research: Its potential for industrial and organizational psychology. İçinde S. G. Rogelberg, Handbook of research methods in industrial and organizational psychology (ss. 99-118). Malden: Blackwell Publishing.

Mack, N., Woodsong, C., MacQueen, K. M., Guest, G. ve Namey, E. (2005). Qualitative research methods: A data collector’s field guide. North Carolina: Family Health International.

Mil, B. (2007a). Araştırmalarda gömülü teori oluşturma. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 45-58). (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Mil, B. (2007b). Göstergebilim kullanarak niteli çözümleme. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 111-122). (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Mil, B. (2007c). Nitel araştırmalarda söylem analizi ve ilkeleri. İçinde A. Yüksel, B. Mil ve Y. Bilim (Ed.), Nitel araştırma: Neden? Nasıl? Niçin? (ss. 157-167). (1. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.

Neuman, W. L. (2009). Understanding research. Boston, MA: Pearson/Allyn & Bacon.

Salkind, N. J. (2009). Exploring research. (7. baskı). Upper Saddle River, N.J.: Pearson/Prentice Hall.

Şıvgın, H. (2009). Ulusal tarih eğitiminin kimlik gelişimindeki önemi. Akademik Bakış, 2 (4), 35-52.

Yalansız, N. (2009). Karşılaştırmalı tarih: Tarih öğretiminde yeni bir yaklaşım. Uluslararası Soyal Araştırma-lar Dergisi, 2 (9), 493-498.

16. Ekler

16.1. Ünite kapak resmi için internet adresi: Şubat 28, 2011, tarihinde

http://www.metamanda.com/blog/archive/1-13-2005.gif adresinden alınmıştır.

16.2. Albert Szent-Gyorgyi’den alıntı için kaynak: Mart 21, 2011 tarihinde

http://thinkexist.com/quotations/research/ adresinden alınmıştır.