128
ARTEFACT! RAPPORT 113 Sluis, Groote Markt 1a, Belfort aanbouw museum Gemeente Sluis Archeologische Begeleiding

AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

 

ARTEFACT!  RAPPORT 113 

Sluis, Groote Markt 1a, Belfort aanbouw museum  

Gemeente Sluis 

Archeologische Begeleiding 

Page 2: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ARTEFACT!  RAPPORT 113 

Sluis, Groote Markt 1a, Belfort aanbouw museum  

Gemeente Sluis 

Archeologische Begeleiding  

E. Coppens 

 

Page 3: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

 

 

 

 

 

 

Colofon 

   Titel  Sluis, Groote Markt 1a, belfort aanbouw museum. Gemeente Sluis. 

Archeologische Begeleiding. 

Auteur(s)  drs. E. Coppens  

Status rapport  Definitief 

Datum  7 juni 2017 

Projectcode  2013ART3  

Projectleider  drs. E. Coppens 

Projectmedewerker(s)  Metaaldetectie: R. Rijckaert 

Aardewerk, grofkeramiek en natuursteen (quickscan en analyse): Y.J.W.R. de Rue 

Archeozoölogisch onderzoek (quickscan): S. Diependaele 

Metaal (quickscan en conservering): H. Bostelaar 

Metaal (analyse): J. van der Klooster (De Lotus Kunst & Antiek) 

Opdrachtgever  College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Sluis 

ISBN  2213‐7424 

 Autorisatie  Naam  F. Delporte   (Senior KNA Archeoloog) 

Datum  7 juni 2017 

Paraaf 

 

 Artefact! Advies en Onderzoek in Erfgoed! Riemensstraat 9 4543 BW Zaamslag T    0115 861514 E    info@artefact‐info.nl W   www.artefact‐info.nl 

  © Artefact! Advies en Onderzoek in Erfgoed, 2017 Artefact! Advies en Onderzoek in Erfgoed aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van het hierin verwoorde advies. 

Page 4: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

3  

Inhoud 

Samenvatting ............................................................................................................................................. 5 

Administratieve Gegevens .......................................................................................................................... 7 

1  Inleiding ................................................................................................................................ 9 

1.1  Aanleiding en doel tot het onderzoek .................................................................................... 9 

1.2  Afbakening plangebied ....................................................................................................... 10 

2  Resultaten Archeologische Begeleiding ............................................................................. 13 

2.1  Geologie en Bodem ............................................................................................................. 16 

2.2  Sporen en structuren ........................................................................................................... 18 

2.2.1  Structuur 1 – Fundering middeleeuws gebouw .................................................... 18 

2.2.2  Structuur 2 – De Nieuwe Tijdse kelder ................................................................. 23 

2.3  Vondstmateriaal .................................................................................................................. 26 

2.3.1  Aardewerk ........................................................................................................... 26 

2.3.2  Grofkeramiek en natuursteen .............................................................................. 47 

2.3.3  Archeozoölogisch Onderzoek .............................................................................. 50 

2.3.4  Metaal ................................................................................................................. 52 

2.3.5  Glas ..................................................................................................................... 61 

2.3.6  Leer ..................................................................................................................... 61 

3  Synthese ............................................................................................................................. 63 

4  Onderzoeksvragen en doelstelling .................................................................................... 65 

5  Conclusie en advies ............................................................................................................ 67 

Bronnen   ............................................................................................................................................ 69 

Verklarende Woordenlijst .......................................................................................................................... 73 

Tijdstabel Holoceen .................................................................................................................................. 79 

Bijlage 1  Overzicht van de structuren 

Bijlage 2  Determinatietabel keramiek 

Bijlage 3  Determinatietabel grofkeramiek en natuursteen 

Bijlage 4  Determinatietabel dierlijk bot 

Bijlage 5  Determinatietabel metaal 

Bijlage 6  Veldgegevens 

Bijlage 7  Conserveringsrapporten metaal 

 

Page 5: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 6: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

5  

Samenvatting 

In opdracht van de gemeente Sluis is tussen 5 en 11 april 2013 een Archeologische Begeleiding 

(beperkte verstoring) uitgevoerd binnen het plangebied Groote Markt 1a te Sluis, gemeente Sluis. De 

bestaande infrastructuur, in de vorm van een helling en een trap, is verwijderd ten behoeve van 

nieuwbouw. Door het verschil in maaiveldhoogte varieert de ontgravingsdiepte. De maximale 

ontgravingsdiepte (1,34 meter +NAP) bedroeg hierdoor circa 0,80 meter beneden maaiveld in het 

westelijke deel en circa 2,00 meter beneden maaiveld in het oostelijk deel. 

Volgens het PvE zouden de graafwerkzaamheden tot circa 2,00 meter beneden maaiveld reiken. Door 

de aanwezigheid van een verdiepte, schuine helling, werd verwacht dat de bodem onder deze helling 

verstoord zou zijn tot op het niveau van de onderzijde van de helling. Dit zou dit in de praktijk 

neerkomen op slechts een beperkte werkelijke ontgravingsdiepte, meer bepaald 0,30 meter beneden 

maaiveld. Omdat daarbij slechts een beperkte verwachting bestond op het aantreffen van sporen 

werd een AB‐beperkte verstoring geadviseerd. Tijdens het veldwerk is gebleken dat onder de 

bestaande helling aanzienlijke (funderings)resten en intacte ophooglagen met vondstmateriaal waren 

bewaard. Bovendien werd door de civiele aannemer binnen sommige delen van het plangebied dieper 

ontgraven. Hierdoor, en mede door vertraging in de civiele uitvoering, hebben de werkzaamheden, en 

de Archeologische Begeleiding, langer geduurd. Daarnaast werd in situ vondstmateriaal 

aangetroffen, waarmee in het PVE geen rekening was gehouden. 

Tijdens de archeologische begeleiding is een cultuurlaag aangetroffen. Deze cultuurlaag kon op basis 

van het aardwerk gedateerd worden in de 14de eeuw. Doorheen deze 14de eeuwse cultuurlaag is een 

fundering aangebracht bestaande uit grondbogen. Deze fundering is noordwest – zuidoost 

georiënteerd en kent een verder verloop onder het huidige raadhuis en Belfort. Op basis van het 

onderzoek kon worden vastgesteld dat de funderingen van na het midden van de 14de eeuw en vóór 

de 15de eeuw dateren. Er kon echter geen uitsluitsel worden verkregen of deze funderingen kunnen 

worden toegeschreven aan het Belfort van vóór de brand in 1393 en/of het herstelde schepenhuis ná 

de brand van 1393. Zeker is wel dat deze funderingen in verband kunnen worden gebracht met de 

middeleeuwse funderingen aangetroffen bij rioleringswerken aan de zuidzijde van het Belfort. Op 

basis van de resultaten kan niet met zekerheid worden vastgesteld of de funderingen tot één groot 

gebouw behoren of tot twee naast elkaar gelegen gebouwen. 

De middeleeuwse funderingsresten binnen het onderzoeksgebied zijn deels vernietigd door de aanleg 

van een kelder. Deze kelder kan op basis van het bouwmateriaal en historische bronnen in de 17de – 

18de eeuw worden gedateerd. Onder de keldervloer is een holle ruimte aanwezig, bestaande uit gele 

ijsselstenen. Deze holle ruimte is afgesloten door middel van een grote natuurstenen plaat. Deze 

plaat en de holle ruimte zijn in situ bewaard gebleven. Het gebouw waartoe de kelder behoorde was 

in de 19de eeuw in gebruik als herberg. Deze herberg is gesloopt voor de restauratie van het Belfort. 

Hiervoor is de herberg tot circa 1,00 meter beneden maaiveld gesloopt. De kelder is hierdoor gevuld 

met puin.  

Binnen het onderzochte gebied zijn de aangetroffen sporen verwijderd tot op circa 2,00 meter 

beneden maaiveld (1,34 meter +NAP). Enkel de holle ruimte onder de keldervloer en de natuurstenen 

plaat die deze holle ruimte afsluit, zijn in situ bewaard vanaf deze diepte. Onder het huidige raadhuis 

of naast het huidige Belfort kunnen nog resten worden aangetroffen van 14de eeuwse funderingen. 

Page 7: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

6  

Aan de marktzijde kunnen sporen worden aangetroffen die kunnen worden toegeschreven aan het 

middeleeuwse en Nieuwe Tijdse Sluis. 

Page 8: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

7  

Administratieve Gegevens 

Onderzoeksvorm  Archeologische Begeleiding beperkte verstoring (ABbv) 

Projectnaam  Sluis belfort aanbouw museum 

Versie  Concept versie 1 18‐04‐2017 

 

Locatie 

  Provincie  Zeeland 

  Gemeente  Sluis 

  Plaats  Sluis 

  Adres / Locatie  Groote Markt 1a 

  RD coördinaten   NO  15.486 / 370.763  NW  15.478 / 370.760 

ZO  14.888 / 370.759  ZW  15.479 / 370.755 

  Kaartblad  66 F 

  Kadastraal perceel  Kadastrale Gemeente Sluis, sectie A, nummer 1459 

  Oppervlakte plangebied  circa 80 m2, 

  Planologische aanleiding  omgevingsvergunning 

  Vigerend bestemmingsplan  dossier NL.IMRO.1714.ogbelf11 ‐   Omgevingsvergunning Uitbreiding Belfort, Groote Markt 1 te Sluis 

 Bekende waarden binnen plangebied 

  AMK status  Terrein van hoge archeologische waarde (AMK‐nummer 13.459) 

  Archis waarnemingen  n.v.t. 

  Archis vondstmeldingen  n.v.t. 

  Zeeuws Archeologisch Archief  geen aanvullende informatie 

 Opdrachtgever 

  Naam  College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Terneuzen 

  Contactpersoon  dhr. W. van Vliet 

  Adres  Postbus 27, 4500 AA Oostburg 

  Contactgegevens 

 

T  0117 457000 

  E  [email protected] 

 Bevoegde Overheid 

  Naam  College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Sluis 

  Contactpersoon  dhr. J. Gerrits 

  Adres  Postbus 27, 4500 AA Oostburg 

Page 9: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

8  

  Contactgegevens  T  0117 457250 

  E  [email protected] 

 Adviseur Bevoegde Overheid 

  Naam  Edufact 

  Contactpersoon  mevr. N.J.G. de Visser 

  Adres  Postbus 331 4330 AH Middelburg 

  Contactgegevens  T  06 23284662 

  E  [email protected] 

 Beheer en plaats van documentatie 

  Naam  Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) 

Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) 

  Contactpersoon  Dhr. J.J.B. Kuipers 

  Adres  Postbus 49, 4330 AA Middelburg 

  Contactgegevens  T  0118 670879  M  ‐ 

[email protected] 

  Digitaal  E‐depot: www.edna.nl 

 Beheer en plaats van de vondsten 

  Naam  Zeeuws Archeologisch Depot (ZAD) 

Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) 

  Contactpersoon  Dhr. J.J.H. van den Bergh 

  Adres  Looierssingel 2 – 4331 NK Middelburg 

  Contactgegevens  T  0118 670618  M  ‐ 

[email protected] 

 Uitvoerder 

  Naam  Artefact! Advies en Onderzoek in Erfgoed. 

  Contactpersoon  Dhr. J.E.M. Wattenberghe 

  Adres  Postbus 8131, 4330 EC Middelburg 

  Contactgegevens  T  06 13027900 

  E  janwattenberghe@artefact‐info.nl 

 Onderzoeksgegevens 

  Uitvoeringsperiode  tussen 5 en 11 april 2013 

  Archis onderzoekmelding  2402316100 (Archis2 nummer: 56.310) 

  Nieuw aangetroffen vindplaats  Nederzetting met stedelijk karakter (Late Middeleeuwen – Nieuwe Tijd vroeg)  

 

Page 10: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

9  

1 Inleiding 

1.1 Aanleiding en doel tot het onderzoek 

In opdracht van de gemeente Sluis is tussen 5 en 11 april 2013 een Archeologische Begeleiding 

(beperkte verstoring) uitgevoerd binnen het plangebied Groote Markt 1a te Sluis, gemeente Sluis. De 

bestaande infrastructuur, in de vorm van een helling en een trap, is verwijderd ten behoeve van 

nieuwbouw. Door het verschil in maaiveldhoogte varieert de ontgravingsdiepte. De maximale 

ontgravingsdiepte (1,34 meter +NAP) bedroeg hierdoor circa 0,80 meter beneden maaiveld in het 

westelijke deel en circa 2,00 meter beneden maaiveld in het oostelijk deel. 

 

Aangezien het plangebied is gelegen in het centrum 

van een archeologisch monument, met name, de oude 

stadskern van Sluis, is in het kader van de geplande 

nieuwbouw (aanbouw van een VVV‐kantoor) de 

huidige onderzoekslocatie aangeduid als 

behoudenswaardige vindplaats. De bevoegde 

overheid heeft in het kader van de planontwikkeling 

gesteld dat een vervolgonderzoek door middel van 

een Archeologische Begeleiding diende te worden 

uitgevoerd om de archeologische waarden, die door 

de toekomstige werkzaamheden werden bedreigd, te 

inventariseren en ex situ veilig te stellen. De omvang 

van het archeologisch onderzoek werd daarmee in 

oppervlakte en diepte beperkt tot de door de 

bouwwerkzaamheden te verstoren delen. 

De Archeologische Begeleiding had als doel de 

eventueel aanwezige archeologische waarden in het 

onderzoeksgebied te inventariseren en indien 

noodzakelijk te documenteren.1 

 

De archeologische werkzaamheden werden uitgevoerd conform de eisen gesteld in de KNA Versie 

3.2, in overeenstemming met protocol Opgraven specificatie AB01 (beperkte verstoring). Voor dit 

onderzoek werd een Programma van Eisen (verder PvE) opgesteld dat door de bevoegde overheid, in 

deze, de gemeente Sluis, en diens adviseur archeologie werd goedgekeurd en ondertekend. 

                                                                   1 Visser 2012, 3. 

Afbeelding 1.   Ligging van het plangebied in Nederland (rode ster). 

Page 11: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

10  

 

Afbeelding 2.   Overzicht van de locatie van het plangebied (rode polygoon) op een vergrote uitsnede van de Topografische Kaart van Nederland. Bron: Esri. 

1.2 Afbakening plangebied 

Het plangebied grenst aan de zuidzijde aan het bestaande belfort. Aan de west‐, noord‐ en oostzijde 

is de Groote Markt gelegen (zie afbeelding 2). Het plangebied beslaat een oppervlakte van circa 80 

m2. Binnen het plangebied was aan de westzijde een helling aanwezig en aan de oostzijde een trap. 

 

Page 12: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

11  

 

Afbeelding 3   Foto van de voormalige helling. Links op de foto is de trap te zien. Foto genomen richting het westen. 

 

Afbeelding 4   Foto van het nieuwe VVV kantoor aan het Belfort te Sluis. Bron: www.vvvzeeland.nl 

 

 

Page 13: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 14: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

13  

2 Resultaten Archeologische Begeleiding 

Het onderzoek is uitgevoerd conform de eisen van de KNA 3.2 Archeologische Begeleiding, protocol 

Opgraven specificatie AB01 (beperkte verstoring) en conform de voorwaarden uit het door de 

bevoegde overheid goedgekeurde en ondertekende PvE.2 In deze paragraaf worden de 

veldwerkmethoden in grote lijnen beschreven. Indien daarbij is afgeweken van het PvE, wordt dit 

expliciet vermeld met verantwoording. 

Het veldteam bestond uit één KNA archeoloog: drs. E. Coppens (KNA Archeoloog MA – projectleider 

en dagelijkse leiding). Het onderzoek is uitgevoerd onder de verantwoordelijkheid van drs. J.E.M. 

Wattenberghe (Senior KNA Archeoloog).  

Binnen het plangebied is één werkput aangelegd met een totale oppervlakte van circa 80 m2. De 

ontgravingsdiepte varieert tussen 0,80 meter beneden maaiveld (westzijde plangebied) en 2,00 meter 

beneden maaiveld (oostzijde plangebied) als gevolg van een hellend verloop van het maaiveld. 

Hierdoor diende aan de oostzijde de bodem dieper ontgraven te worden dan aan de westzijde. Het 

vlak is aangelegd op de maximale te verstoren diepte (1,34 meter +NAP). Een uitzondering vormde 

het de kelder. Deze kelder is eerst volledig vrij gelegd en gedocumenteerd. Daarna is de kelder tot op 

het vloerniveau afgegraven. In overleg met de aannemer is beslist om het vloerniveau zo intact 

mogelijk te houden, omdat onder een deel van de vloer een holle ruimte aanwezig is. De ingang naar 

deze onderliggende holle ruimte is afgedekt door een natuurstenen plaat. Deze natuurstenen plaat is 

in situ bewaard. Volgens het PvE zouden de graafwerkzaamheden tot circa 2,00 meter beneden 

maaiveld reiken. Door de aanwezigheid van een verdiepte, schuine helling, werd verwacht dat de 

bodem onder deze helling verstoord zou zijn tot op het niveau van de onderzijde van de helling. Dit 

zou dit in de praktijk neerkomen op slechts een beperkte werkelijke ontgravingsdiepte, meer bepaald 

0,30 meter beneden maaiveld. Omdat daarbij slechts een beperkte verwachting bestond op het 

aantreffen van sporen werd een AB‐beperkte verstoring geadviseerd. Tijdens het veldwerk is 

gebleken dat onder de bestaande helling aanzienlijke (funderings)resten en intacte ophooglagen met 

vondstmateriaal waren bewaard. Bovendien werd door de civiele aannemer binnen sommige delen 

van het plangebied dieper ontgraven. Hierdoor, en mede door vertraging in de civiele uitvoering, 

hebben de werkzaamheden, en de Archeologische Begeleiding, langer geduurd. Daarnaast werd in 

situ vondstmateriaal aangetroffen, waarmee in het PVE geen rekening was gehouden. 

Tijdens het veldwerk diende tevens rekening gehouden te worden met aanwezige kabels en leidingen 

(zie afbeelding 5). In de werkput is één profiel gedocumenteerd aan de westzijde van de werkput. De 

overige zijden bestonden uit funderingen en/of recente verstoringen. Het profiel bestaat grotendeels 

uit recent muurwerk, maar de ontgraving reikte dieper dan de onderzijde van de muur. Hierdoor was 

het mogelijk om aan deze zijde een profiel te plaatsen. Het was echter niet mogelijk om over de 

volledige breedte een profiel te documenteren, omdat de muur tijdens de ontgraving scheurde en 

bijgevolg een veiligheidsrisico vormde (zie afbeelding 6). 

Het vlak is gefotografeerd, ingekrast en analoog getekend. De vaste punten zijn ingemeten met een 

dGPS met een maximale afwijking van 2 cm. De documentatie (sporenlijst, tekeningenlijst, fotolijst, 

vondstenlijst, monsterlijst) is bijgehouden op analoge formulieren. Deze formulieren zijn na het 

                                                                   2 Visser 2012. 

Page 15: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

14  

veldwerk gedigitaliseerd (zie bijlage 6). Zowel tijdens als na afloop van het onderzoek is de bodem en 

het stort door metaaldetectoramateur R. Rijckaert gecontroleerd op metaalvondsten, dit onder 

voorwaarde dat alle voorwerpen zouden worden gemeld. Het vondstmateriaal is volledig verzameld 

met uitzondering van bouwfragmenten. Deze zijn selectief verzameld. De ophooglagen zijn 

bemonsterd middels grondmonsters. 

Na het veldwerk is een evaluatierapport opgesteld. In het evaluatierapport is een overzicht gemaakt 

van de aangetroffen sporen, structuren, vondsten en monsters. Deze zijn beoordeeld op hun potentie 

voor het beantwoorden aan de in het PvE gestelde vragen. Op basis van deze beoordeling is besloten 

welke vondsten, grondsporen en monsters worden uitgewerkt. Dit rapport is voorgelegd aan de 

opdrachtgever, bevoegde overheid en het depot. Na instemming van de verschillende partijen is 

gestart met de uitwerking van het project. Het eindresultaat is terug te vinden in deze 

eindrapportage. 

 

Afbeelding 5   Foto van de aanwezige kabels en leidingen aan de oostzijde van de werkput. Foto genomen richting het zuidwesten. 

Page 16: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

15  

 

Afbeelding 6   Foto van de westzijde van de werkput. Rechts op de foto is de scheur te zien aan de onderzijde van de muur. 

Page 17: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

16  

 

Afbeelding 7   Locatie van het profiel (groene lijn) binnen de werkput.  

2.1 Geologie en Bodem 

Zoals in de voorgaande paragraaf reeds beschreven is in de werkput één profiel gedocumenteerd (zie 

afbeeldingen 7 en 8). Dit profiel is aan de westzijde van de werkput geplaatst. Aan de oostzijde was dit 

niet mogelijk door de aanwezige funderingen en verstoringen aangebracht voor de aanleg van kabels 

en leidingen.  

Aan de westzijde van de werkput is in het profiel de top van het Hollandveen Laagpakket 

(spoornummer 15) vastgesteld op een diepte van 0,34 meter beneden maaiveld (1,42 meter + NAP). 

De top van het Hollandveen is veraard en intact. Centraal en aan de oostzijde van de werkput is het 

Hollandveen niet aangetroffen. Hier is het veen verstoord door de aanleg van de Nieuwe Tijdse kelder 

en de Laat middeleeuwse fundering van het oude belfort. Aan de oostzijde van de werkput, onder de 

fundering van het belfort, is een cultuurlaag (spoornummer 14) aanwezig. Deze cultuurlaag heeft een 

donkerbruin‐zwarte kleur en bestaat uit humeuze, matig siltige slappe klei (zie afbeelding 12). In deze 

cultuurlaag zijn fragmenten aardewerk, dierlijk bot en leer aangetroffen. Deze vondsten dateren 

tussen het midden van de 14de eeuw en de 2de helft  van de 14de eeuw. Deze cultuurlaag kan worden 

toegeschreven aan de eerste uitbreidingsfase van de stad na de bedijking in de 13de eeuw.  

In de werkput zijn geen onverstoorde afzettingen van het Laagpakket van Walcheren aangetroffen. 

De afzettingen van het Laagpakket van Walcheren zijn vergraven voor de aanleg van het laat 

middeleeuwse gebouw, de Nieuwe Tijdse kelder en de recente helling en trap. 

Page 18: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

17  

 

Afbeelding 8.   Gedigitaliseerd profiel. 

Page 19: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

18  

2.2 Sporen en structuren 

Binnen het plangebied werden 16 sporen beschreven. Een overzicht van deze sporen is terug te 

vinden in afbeelding9. De volledige sporenlijst wordt weergegeven in bijlage 6. In deze paragraaf 

wordt een overzicht gegeven van de aangetroffen sporen per structuur. Een overzicht van de 

structuren is opgenomen als bijlage 1. Waar mogelijk worden deze sporen en structuren gekoppeld 

aan vindplaatsen in de directe omgeving en/of historische informatie.  

 

Afbeelding 9   Overzicht van de aangetroffen sporen in het vlak. 

2.2.1 Structuur 1 – Fundering middeleeuws gebouw  

De eerste en oudste structuur binnen de werkput omvat spoornummers 1, 9, 10 en 11. Deze 

spoornummers betreffen funderingen. Bovenop de fundering met spoornummer 1 is de aanzet van 

een muur vastgesteld (zie afbeeldingen 9 en 10). Spoornummers 1, 9 en 10 zijn aangetroffen aan de 

oostzijde van de werkput. Enkel spoornummers 1 en 11 zijn te zien in het vlak. Spoornummers 9 en 10 

zijn onder de funderingen van het huidige Belfort gesitueerd (zie afbeelding 11). De fundering met 

spoornummer 1 kent een verder verloop onder het huidige raadhuis. Aan de oostzijde van de werkput, 

in lijn met spoornummer 1, is nog een fragment van een fundering aangetroffen die kan worden 

toegeschreven aan dezelfde middeleeuwse structuur (spoornummer 11). Dit fragment lijkt onder de 

Page 20: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

19  

recente muur onder het huidige straatniveau door te lopen. Tot op heden is nog geen onderzoek 

uitgevoerd onder deze straat om deze hypothese te staven.  

 

Afbeelding 10   Foto werkput met links onderaan en rechts bovenaan de funderingen van het oorspronkelijke belfort. Foto genomen richting het zuidwesten. 

 

Afbeelding 11   Overzicht van de grondbogen met spoornummers 9 en 10, gelegen onder huidige funderingen van het belfort. Foto genomen richting het zuidwesten. 

Page 21: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

20  

De funderingen bestaan uit grondbogen, opgebouwd uit beige/lichtgele bakstenen3 en lichtgrijze 

kalkmortel. De bovenzijde is aan de westzijde van de werkput aangetroffen op een diepte van 0,30 

meter beneden maaiveld (1,93 meter +NAP) en aan de oostzijde op een diepte van 0,50 meter 

beneden maaiveld (2,67 meter +NAP). Aan de westzijde van de werkput is de fundering het meest 

intact bewaard (zie afbeelding 12). De totale hoogte bedraagt 1,48 meter (gelijk aan 24 steenlagen). 

De fundering is tweesteens breed (gelijk aan 75 cm). Aan de onderzijde van de fundering is een 

gleilaag van één steen aangelegd voor de opbouw van de grondbogen (gele pijl op afbeelding 12). 

Opvallend is dat spoornummers 9 en 10 niet uit een dubbele, maar uit een enkele grondboog bestaan 

(zie afbeelding 11). Mogelijk is een deel van de fundering aangepast voor de bouw van het huidige 

belfort. De funderingen zijn in wild verband aangelegd en gepakt met groen zwak lemig zand. Aan de 

bovenzijde van spoornummer 1 zijn vier lagen gedocumenteerd die kunnen worden toegeschreven 

aan de muur bovenop deze fundering. De muur is uit hetzelfde materiaal opgebouwd dan de 

fundering. Deze muur is echter hersteld in een latere fase, waarbij gebruik is gemaakt van kalkmortel 

voor het opnieuw aanbrengen van de bakstenen.  

 

Afbeelding 12   Foto grondboog van de fundering van het oorspronkelijke belfort (spoornummer 1). Deze grondboog is gefundeerd in de middeleeuwse cultuurlaag (rode pijl – spoornummer 14) Foto genomen richting het zuidoosten. 

Aan de westzijde zijn de resten verstoord door de aanleg van de recente helling en trap. Centraal in de 

werkput zijn de funderingen verstoord door de aanleg van de Nieuwe Tijdse kelder. Daarbij zijn delen 

van deze oude funderingen herbruikt voor het creëren van de keldermuur (hierover meer in de 

volgende paragraaf). Aan de westzijde is de fundering deels uitgebroken om een recente buis aan te 

                                                                   3 Lengte x breedte x hoogte in cm: 22 x 10 x 6; 24 x ? x 5,8; 23,5 x ? x 6 

Page 22: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

21  

leggen. Aan deze zijde van de werkput is enkel nog een deel van de aanzet van de boog aangetroffen 

(zie afbeelding 13). De funderingen met spoornummers 1, 9, 10 en 11 kunnen op basis van de 

gebruikte bouwmaterialen, ‐techniek en oriëntatie tot eenzelfde structuur worden toegeschreven.  

 

Afbeelding 13   Aanzet van een grondboog aangetroffen aan de westzijde van de werkput (spoornummer 11). Foto genomen richting het zuidoosten. 

De insteek van de funderingen snijdt doorheen een cultuurlaag (spoor 14). Deze cultuurlaag betreft 

een donkerbuine tot zwarte, humeuze kleilaag. Onder de funderingen is een laag bruine tot 

blauwgrijze klei aangebracht alvorens de funderingen aan te brengen. Uit de cultuurlaag zijn 

verschillende fragmenten aardewerk, dierlijk bot en leer verzameld. De vondsten worden beschreven 

in paragraaf 2.3 Vondstmateriaal. Deze vondsten dateren tussen het midden van de 14de eeuw en de 

2de helft van de 14de eeuw.  

Niet enkel ten noorden van het Belfort zijn funderingen aangetroffen, maar ook aan de zuidzijde van 

het Belfort. Bij rioleringswerkzaamheden in 2000 zijn, aan de zuidzijde van het huidige belfort, in de 

Zuiddijkstraat, eveneens resten aangetroffen van de fase vóór het huidige Belfort. Deze sporen zijn 

gedocumenteerd als waarneming. 4 Aan deze zijde van het belfort loopt de fundering over een lengte 

van circa 8 meter (zie afbeelding 14). Deze zouden parallel aan het huidige belfort lopen, maar omdat 

ze slechts gedeeltelijk zijn vrij gelegd, is het mogelijk dat deze aangetroffen fundering licht afwijkt 

van de oriëntatie van het huidige Belfort. Hierdoor is het mogelijk dat deze parallel aan de 

aangetroffen funderingen van het huidige onderzoek lopen. De funderingen betreffen grondbogen 

opgebouwd uit rode en gele bakstenen met als formaat 23 x 11 x 5,5 cm (lengte x breedte x dikte).  

Net als bij de fundering vastgesteld in de huidige werkput zijn de grondbogen gefundeerd op een 

                                                                   4 Archisnr. 3047669100 

Page 23: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

22  

gleilaag van één steen. De funderingstechniek en gebruikte bouwmateriaal stemt overeen met de 

funderingstechniek en bouwmateriaal aangetroffen bij het huidige onderzoek. Mogelijk behoren 

beide funderingen tot eenzelfde gebouw of betreffen het twee gebouwen die rond dezelfde periode 

zijn gebouwd.  

 

Afbeelding 14   Foto van de grondbogen waargenomen bij de rioleringswerkzaamheden in de Zuiddijkstraat. Bron: ZAA. 

Op basis van de datering van de cultuurlaag dateren de funderingen met spoornummers 1, 9,10 en 11 

ten vroegste uit het midden van de 14de eeuw. Aan de oostzijde van de werkput bevinden de 

funderingen zich onder de funderingen van het huidige Belfort en onder de funderingen van het 

raadhuis. Volgens een steen aangebracht in de wand van het raadhuis dateert deze uit 1761. Dit 

maakt dat de funderingen dateren tussen het midden van de 14de eeuw en het midden van de 18de 

eeuw. Deze datering kan ook worden toegeschreven aan de funderingen aangetroffen ten zuiden van 

het huidige Belfort. Uit historische bronnen is bekend dat in 1329 een schepenhuis aanwezig is. In 1375 

wordt een Belfort gebouwd. Kort na de bouw woedde in 1393 een brand die het schepenhuis en het 

Belfort vernielden. Het schepenhuis werd kort na de brand hersteld, maar het poorthuis en ook het 

Belfort werden pas in 1423 opnieuw opgericht.5 Volgens de historische bronnen wilden de schepenen 

een fraaier en groter stadhuis laten bouwen tussen 1422 en 1427.6 Ervan uitgaande dat het huidige 

Belfort, weliswaar hersteld na het bombardement in de Tweede Wereldoorlog, dit groter en fraaier 

stadhuis is uit de 15de eeuw, dateren de funderingen van vóór deze werkzaamheden uit de 1ste helft 

van de 15de eeuw. Daarnaast heeft de analyse van het aardewerk uit de cultuurlaag aangewezen dat 

deze cultuurlaag wordt afgesloten in de 2de helft van de 14de eeuw. Dit betekent dat de funderingen 

kunnen worden toegeschreven aan het Belfort uit 1375 en/of het herstelde schepenhuis na de brand 

van 1393. Op basis van de huidige bevindingen kan hierover geen uitsluitsel worden verkregen.  

                                                                   5 Kempen en Schute 2001, 29. 

6 Leloup 2013, 47. 

Page 24: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

23  

 

Afbeelding 15   Foto kelder met vooraan in de foto de natuurstenen plaat die een holle ruimte afdekt. Achteraan in de foto is de haard te zien met links ervan de rechthoekige ruimte waar hout of kolen werden bewaard. Ter hoogte van deze ruimte is in de muur een uitsparing gemaakt voor het aanbrengen van het hout of de kolen. Foto genomen richting het oosten. 

2.2.2 Structuur 2 – De Nieuwe Tijdse kelder 

Structuur 1 wordt doorsneden door een kelder, de tweede structuur. Hiervan is een groot deel van de 

vloer (spoornummer 4) nog intact, evenals een deel van de muren (spoornummers 3 en 7) met 

luchtkoker en haard (spoornummer 8). In het zuidelijke deel van de kelder, net naast de ingang, 

bevindt zich een groot rechthoekig blok natuursteen (spoornummer 12). Bij het optillen van deze 

natuursteen is een holle ruimte vastgesteld, opgebouwd uit gele ijsselstenen. Deze ruimte en de 

bijhorende natuurstenen plaat zijn in situ bewaard. De keldervloer (spoornummer 4) is opgebouwd uit 

rode en zwarte aardewerken vierkante tegels7 en blauwe vierkante, hardsteen tegels8. Vanaf de 

ingang van de kelder richting de haard zijn kleinere aardewerk tegels gebruikt. De grotere tegels 

bevinden zich ter hoogte van de ingang van de kelder. De haard (spoornummer 8) is opgebouwd uit 

gele ijsselstenen9. Sommige van deze ijsselstenen bevatten nog roetsporen. Ten westen van deze 

haard bevindt zich een rechthoekige door ijsselstenen afgebakende ruimte (spoornummer 6), waar 

zich mogelijk het hout of de kolen bevonden voor de haard. Ter hoogte van deze ruimte bevatte de 

muur nog tegels versierd met groen en geel glazuur. De muur (spoornummers 7 en 3) bestaat uit 

verschillende formaten bakstenen. Aan de westzijde is de muur circa 20 cm breed. De noord‐ en 

                                                                   7 Lengte x breedte x hoogte in cm: 24 x 23 x 3; 20 x 20 x 2 8 Lengte x breedte x hoogte in cm: 33 x 33 x 5 

9 Lengte x breedte x hoogte in cm: 17 x 8 x 4,5 

Page 25: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

24  

zuidzijde van de muur is 1 baksteen breed (circa 6 cm) en heeft een rommelige opbouw. Aan de 

westzijde is een deel van de middeleeuwse fundering (spoornummer 1 – structuur 1) gebruikt als 

onderdeel van de keldermuur. Voor de aanleg van de oostelijke zijde van de kelder is tussen de poeren 

van het huidige Belfort een muur gemetseld, zodat een rechte wand werd verkregen. Hier is de muur 

opvallend breder, met name 40 cm. Eén van deze tussenmuren is later verstoord voor de aanleg van 

kabels en leidingen. De muren zijn opgebouwd uit verschillende formaten bakstenen. Daarbij zijn 

bakstenen van de middeleeuwse fundering herbruikt voor de bouw van de kelder. De grootste 

bakstenen hebben als formaat (lengte x breedte x hoogte) 26,5 x 12,5 x 6,7 cm (vondstnummer 30) en 

de kleinere bakstenen 20,4 x 10 x 5,4 cm (vondstnummer 30). Als mortel is grijze kalkmortel gebruikt. 

De westzijde van de muur bevat tevens de ingang tot de kelder. De onderste trede bestaat uit één 

grote blok witte kalksteen. Ten noorden van de ingang is in de muur een uitsparing gemaakt, een gat 

voor het aanbrengen van het hout of de kolen die in de rechthoekige ruimte naast deze muur 

(spoornummer 6) werd bewaard. De binnenzijde van de muur is volledig bezet met kalk en (deels) 

afgezet met groene en gele geglazuurde tegels.  

De kelder behoorde mogelijk in eerste instantie bij een 18de eeuws huis afgebeeld op een tekening uit 

de 18de eeuw (zie afbeelding 16). Dit wordt bevestigd op basis van de gebruikte bakstenen uit de 

muren van de kelder. De grootste bakstenen dateren uit de Middeleeuwen. Deze zijn afkomstig uit de 

middeleeuwse fundering, afgebroken voor de bouw van de kelder. De kleinere steenformaten dateren 

tussen de 17de en het midden van de 18de eeuw. Deze huizen zijn later verbouwd tot een herberg (zie 

afbeelding 17). Deze herberg raakte zwaar beschadigd bij de bombardementen tijdens de Tweede 

Wereldoorlog (zie afbeelding 18). Bij de restauratie van het Belfort in de tweede helft van de 20ste 

eeuw werd dit pand dan ook afgebroken tot op circa 1,00 meter beneden maaiveld (2,12 meter 

+NAP). Hierbij zouden de middeleeuwse funderingen zijn aangetroffen en opgegraven. Van deze 

opgraving zijn echter geen nadere gegevens bekend.10 Het overige deel van de kelder is opgevuld met 

puin (spoornummer 13).  

 

Afbeelding 16   Gezicht op de Grote Markt met links het raadhuis rechts de overdekte waterput. Tekening in inkt, potlood, gewassen door Th. Verrijk. Kopie uit ca. 1785, oorspronkelijke tekening 1739 (Zeeuws 

                                                                   10 E‐mailcorrespondentie met dhr. Jongepier op 27‐03‐2017. 

Page 26: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

25  

Archief, Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, Zelandia Illustrata, cat.nr. ZI‐II‐2214). Bron: Dröge 2009, afb. 4. 

 

Afbeelding 17   Gezicht op het raadhuis voor de restauratie van 1896. Foto van C.W. Bauer (1844‐?), fotograaf te Middelburg (ZA,KZGW, Zelandia Illustrata, cat.nr. ZI‐II‐2214). Bron: Dröge 2009, afb. 6. 

Page 27: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

26  

2.3 Vondstmateriaal 

In totaal werden tijdens de Archeologische Begeleiding 45 vondstnummers uitgedeeld. Deze 

vondstnummers omvatten 222 vondsten en 13 monsters. Deze monsters bestaan uit twee botanische 

monsters en 11 baksteenmonsters. De botanische monsters zijn niet uitgewerkt, omdat zij niet uit een 

gesloten context zijn genomen. Tevens vormen zij geen bijdrage voor het beantwoorden van de 

onderzoeksvragen. Voor een overzicht van de vondstenlijst wordt verwezen naar bijlage 6, de 

determinatielijsten van het vondstmateriaal worden weergegeven in bijlagen 2 tot en met 5. 

2.3.1 Aardewerk  

Y.J.W.R. de Rue 

Al het aardewerk dat tijdens dit project is verzameld (97 scherven van 65 individuen), is 

geïnventariseerd en in tabelvorm toegevoegd in bijlage 2. Om te kunnen verwijzen naar individuele 

vondsten werd achter het vondstnummer steeds een individueel volgnummer toegevoegd, dat van 

het vondstnummer is gescheiden door een punt (bijv. 10.53: vondstnummer 10 met individueel 

volgnummer 53). 

De vondsten worden hieronder per spoor besproken en geïnterpreteerd. Deze analyse is van een 

dergelijk kleine omvang dat een volledig hoofdstuk betreffende theorie, methode en terminologie 

hier buiten proportie wordt geacht. Er is daarom getracht dergelijke aspecten eenvoudigweg te 

vermelden op de plaats waar ze terzake zijn in de tekst. Toch zijn enkele korte methodologische 

opmerkingen hier op hun plaats.  

Ten eerste worden er in deze analyse naast elkaar twee tellingen gehanteerd. Enerzijds wordt het 

aantal scherven geteld, anderzijds het aantal individuen. Het aantal scherven is vooral van belang 

voor correcte depotgegevens, terwijl het noteren van het aantal individuen een minder vertekend 

beeld oplevert van de baksel‐, vorm‐, functie‐ en volledigheidsverhoudingen. 

Het is een bewuste keuze het aantal individuen te bepalen in EVE´s (Estimated Vessel Equivalents), 

eerder dan de vaak gebruikte methode van minimum aantal individuen (MAE) op basis van rand en 

bodemfragmenten11. De EVE´s‐methode biedt een correctere benadering van het aantal individuen 

en heeft het voordeel de informatie van losse wandscherven te kunnen includeren. Dit werd 

belangrijker geacht dan de beperkingen op het vlak van replicatie van de aantal‐bepaling.  

In praktijk betekent dit dat er een zo nauwkeurig mogelijke schatting wordt gemaakt van het aantal 

aanwezige individuen. Ook incomplete individuen waarvan geen oor, rand of bodem bewaard is, 

worden geïncludeerd, omdat ook zij informatie leveren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de 

fragmentatiegraad die informatie levert over de tafonomie van het spoor, aan de verdeling van de 

bakselgroepen en aan aandelen van verschillende productieregio’s of herkomstgebieden. Om de 

individuen van elkaar te onderscheiden kan men bij gefragmenteerd materiaal niet volstaan met de 

vorm. Daarom wordt ook gelet op kleurnuances, bakselkermerken, wanddikte, draairibbeldetails, 

kenmerken van glazuur/ oppervlaktebehandeling, decoratiepatronen, gebruikssporen zoals slijtage 

en verhitting, etc.  

                                                                   11 Orton e.a. 1993; Rice 1987, 291‐293. 

Page 28: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

27  

Aardewerk is een belangrijk gidsfossiel voor het dateren van de sporen. Bij de analyse worden 

verschillende types van dateringen onderscheiden: de datering van de aardewerkvondst, de datering 

van de spoorvulling, de datering van de eindfase van de opvulling van het spoor en de datering van de 

aanleg van het spoor. Deze dateringen zijn niet alleen in theorie, maar vaak ook in praktijk 

verschillend. Hun onderlinge verband is voornamelijk afhankelijk van de formatiegeschiedenis van het 

spoor. 

Dit rapport maakt voor de vormtypologie 

gebruik van het Nederlands 

Classificatiesysteem voor (post‐) 

middeleeuws aardewerk en glas12. In het 

dagelijks gebruik wordt dit het Deventer‐

systeem genoemd. De codes waarvan het 

Deventer‐systeem gebruik maakt, zijn 

drieledig. Het eerste deel van de code is 

een afkorting voor het baksel of de 

materiaalsoort, het tweede deel is een 

afkorting voor de vorm en het derde deel 

is een voor die vorm uniek typenummer. 

Indien er een vorm is aangetroffen die nog 

niet bekend is in het Deventer‐systeem, 

bestaat het derde deel van de code uit de 

letters NT, wat staat voor Nieuw Type. 

Hoewel sommige aardewerkspecialisten 

het Deventer‐systeem ook gebruiken voor 

de toekenning van bakselgroepen, is het 

systeem hier niet echt voor bedoeld. De door het Deventer‐systeem gebruikte bakselonderverdeling 

is enkel een middel om de vormen te groeperen. Aangezien vorm en baksel los van elkaar staande 

variabelen zijn, wordt de Deventer‐code hier enkel gebruikt als vormbeschrijving. Bakselgroepen 

worden los daarvan genoteerd (zie tabel 1).  

2.3.1.1 Spoor 1 (vondstnr 2) 

Naast spoor 1, een muur uit de Late Middeleeuwen, werd een scherf roodbakkend aardewerk van een 

grape uit Bergen op Zoom aangetroffen (vondstnr 2). De grape kan worden gedateerd in de eerste 

helft van de 17de eeuw13.Omdat het slechts één scherf betreft, die bovendien naast een spoor werd 

gevonden laat dit fragment geen verdere analyse of spoorinterpretaties toe. 

2.3.1.2 Insteek muur spoor 11 (vondstnr 40, laag 7 en vondstnr 37, laag 5) 

Uit het profiel werd aardewerk ingezameld uit laag 5 en 7. De vondsten uit beide lagen kunnen 

worden geïnterpreteerd als vondsten uit de insteek van de funderingsmuur met spoornummer 11, die 

in het veld in de Late Middeleeuwen werd gedateerd. Er werden 9 scherven ingezameld van 6 

individuen. Het gaat om wandfragmenten in grijsbakkend aardewerk, een bodemfragmentje in 

                                                                   12 Bitter e.a. 2011. Dit systeem bestaat sinds 1989. 

13 Groeneweg 1992, 160. 

bakselgroep afkorting  bakselgroep 

PME/ME  (post‐)middeleeuws 

BST  bijna‐steengoed 

DST  Duits steengoed 

GR  grijsbakkend aardewerk 

MAJ  majolica 

P/BST  proto/bijna‐steengoed 

PIJ  pijpaarde 

PST  proto‐steengoed 

RD  roodbakkend aardewerk 

WT  witbakkend aardewerk 

IWT  industrieel wit 

WW  whiteware (subgroep van het IWT) 

PRL  pearlware (subgroep van het IWT) 

Tabel 1 Gebruikte bakselafkortingen 

Page 29: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

28  

roodbakkend aardewerk en een stukje geknepen standring van een kannetje in bijnasteengoed uit 

Siegburg.  

Het belang van dit aardewerk is vooral daterend. Door het ontbreken van duidelijke dateerbare 

elementen zoals randen is het moeilijk dit aardewerk erg nauw te dateren. De dateringen van het 

aardewerk worden weergegeven in afbeelding 18. Het karakter van aardewerk in de insteek van een 

spoor kan soms bestaan uit primair afval. Veel vaker gaat het om opspit of afval dat rondslingerde op 

het leefoppervlak op het moment van de aanleg van de muur. Aangezien het materiaal flink 

gefragmenteerd is, valt het in dit geval in één van de laatste twee categorieën. Dit betekent dat de 

scherven kunnen worden gebruikt als een terminus post quem voor het spoor, maar theoretisch is het 

mogelijk dat de muur een stuk jonger is. Op basis van de dateringen in afbeelding 18 kan worden 

gesteld dat de aanleg van de muur moet hebben plaatsgevonden in het tweede kwart van de 14de 

eeuw of later. Hoeveel later is niet te bepalen.  

 

Afbeelding 18   Overzicht van de datering van het aardewerk dat werd aangetroffen in de insteek van spoor 11. Ieder blauw balkje stelt de datering één individu voor. De weergegeven Deventer‐code geeft een indicatie om wat voor het voorwerp het gaat. 

2.3.1.3 Spoor 13 (vondstnr 10 en 18)  

Spoor 13 is een puinpakket waarmee de aangetroffen kelder uit de Nieuwe Tijd werd opgevuld. Dit 

puinpakket bevatte ook aardewerk, dat werd ingezameld onder de vondstnummers 10 en 18. Omdat 

er geen noemenswaardig verschil is tussen de vondstnummers, worden alle vondsten van spoor 13 

samen besproken.  

 

Afbeelding 19   Bakselverdeling van het aardewerk uit spoor 13. Aantallen in EVE’s. 

Page 30: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

29  

Er werden 43 scherven ingezameld, die konden worden toegewezen aan 21 individuen. Afbeelding 19 

toont de verhouding van de aanwezige bakselgroepen. Het roodbakkende aardewerk is met meer dan 

de helft van het aantal individuen duidelijk de grootste groep. Daarnaast werden er kleine aantallen 

witbakkend aardewerk, steengoed, faience, pijpaarde en industrieel wit aangetroffen. De 

aangetroffen vondsten worden hieronder kort uiteengezet, geordend volgens bakselgroep. 

Het roodbakkende aardewerk 

 

Afbeelding 20   Het roodbakkende aardewerk van spoor 13. De weergegeven nummers zijn de individunummers, één per individu, ook indien dit individu uit meerdere scherven bestaat. Het eerste gedeelte van de code staat voor het vondstnummer. Het gedeelte achter de punt is een individueel volgnummer.  

Het roodbakkende aardewerk werd vertegenwoordigd door 12 individuen (zie afbeelding 20). Hiervan 

konden er zeven op basis van baksel‐, glazuur‐ en/of vormkenmerken worden toegeschreven aan het 

productiecentrum van Bergen op Zoom. Hieronder bevinden zich 3 exemplaren van grote, 19de‐

eeuwse teilen (zie afbeelding 21). Deze worden door Groeneweg14 melkteilen genoemd en hebben in 

het Deventer‐systeem de code r‐kom‐74. Dergelijke teilen komen in 19de‐eeuwse contexten in de 

omgeving van Sluis zeer geregeld voor. Zo werd er een parallel aangetroffen op de site van Fort 

Napoleon te Groede15. 

Binnen het roodbakkende aardewerk vormt, na de producten uit Berg op Zoom, de importgroep uit 

Friesland de op één na grootste groep, met zeker 3, mogelijk 4 individuen. De toewijzing aan dit 

productiecentrum kon soms gebeuren door de aanwezigheid van een bolling centraal binnen de 

standring van de bodem16. Soms bieden bakselkenmerken uitkomst, zoals de tint van het baksel en 

het glazuur en de aanwezigheid van kleine ijzerconcreties en half door het glazuur heen stekende 

kleine ijzerarme geelwitte kleilensjes17.  

                                                                   14 Groeneweg 1992, 182‐183 

15 Rue 2017, 58. 

16 Meulen & Smeele 2005, 248‐257. 

17 Meulen & Smeele 2005, 248‐257; Rue 2016G, 194. 

Page 31: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

30  

Onder de Friese producten bevindt zich een bodem met standring die aan een kom of tuitpot moet 

hebben toebehoord (vondstnr 18.39, datering 1650‐1850, afbeelding 20). Daarnaast is er een beroet 

en verhit bodemfragment van een bolle bodem met drie pootjes dat heeft toebehoord aan een 18de 

eeuwse steelkom (vondstnr 18.40, afbeelding 20). Verder werd een fragment van een grape 

teruggevonden dat mogelijk heeft toebehoord aan een r‐gra‐107 (vondstnr 18.41, afbeelding 20 

datering 1625‐1725). 

Verder werd er ook een klein kommetje aangetroffen (vondstnr 10 + 18.47), dat technisch gezien in 

het Deventer‐systeem onder de koppen valt (r‐kop‐NT, datering 1775‐1925). Het lijkt op basis van het 

baksel en het glazuur om een Fries product te gaan, maar dit is niet helemaal zeker. Het is een type 

dat nog niet bekend is in het Deventer‐systeem. De kop heeft een standvlak met een wijd uitstaand 

lichaam en een duidelijke wandknik naar een recht opstaande rand met een iets driehoekig verbrede 

en afgeplatte top (zie afbeeldingen 20 en 22). Mogelijk heeft het een oortje gehad.  

  

 

 

De standvoet met afgetrokken bodem wijst op een late datering onder invloed van Duitse producten 

en plaatst de kom waarschijnlijk in de 19de eeuw. De kom is enkel aan de binnenzijde geglazuurd. Dit 

glazuur vertoont extreem zware slijtage van gebruik of intensief schoonschuren. Het interessante aan 

dit object is dat het nog resten vertoont van verf in allerlei kleuren, wat wijst op een gebruik als 

verfbakje. Er zijn resten van zachtgele, lichtgroene, roodbruine, donkerbruine en zwarte verf (zie 

afbeelding 23).  

Afbeelding 21   Grote 19de‐eeuwse teil 

in roodbakkend aardewerk afkomstig uit Bergen op Zoom (r‐kom‐74, vondstnr 18.33, schaal 1 op 4). 

Afbeelding 22   Kleine kom in roodbakkend aardewerk, mogelijk afkomstig uit Friesland (r‐kop‐NT, vondstnr 10 + 18.47, datering 1775‐1925, schaal 1 op 2). 

Page 32: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

31  

 

Afbeelding 23   Kleine kom in roodbakken aardewerk (r‐kop‐NT, vondstnr 10‐18.47). Detailopnames tonen aan buiten‐ en binnenzijde resten van verf in zachtgeel, lichtgroen, roodbruin, donkerbruin en zwart. De binnenzijde toont bovendien duidelijke sporen van zware slijtage door gebruik.  

Het laatste fragment in roodbakkend aardewerk is een rand van grote kom (vondstnr 10.54, 

afbeelding 20). Het is een regionaal product en lijkt ouder dan de rest van de context (15de eeuw). De 

rand is driehoekig verdikt met daaronder nog een driehoekige doorn. 

De overige bakselgroepen 

 

Afbeelding 24   Een overzicht van alle de overige bakselgroepen uit spoor 13, buiten het reeds in afbeelding 3 getoonde roodbakkende aardewerk.  

Het witbakkende aardewerk blijft beperkt tot drie individuen. Hieronder bevindt zich een klein 17de of 

18de eeuws fragmentje van een onduidelijke vorm en herkomst (vondstnr 18.37, afbeelding 24). Het is 

aan twee zijden geglazuurd en aan de buitenzijde voorzien van kopergroen. Het valt dus onder het 

groengoed. De buitenzijde vertoont lichte verkleuring van verhitting. Ook in groengoed is een bodem 

op standring van een Friese schenkkan (vondstnr 18.38, afbeelding 24) uit de 17de of 18de eeuw. 

Tenslotte werd er nog een bodem van een Friese schenkkan (vondstnr 18.44, afbeelding 24) uit de 

18de of 19de eeuw aangetroffen. Dit exemplaar is niet versierd met kopergroen, maar is een 

zogenaamde ‘vlekkengoed’18. Het loodglazuur aan de buitenzijde is met behulp van mangaanoxide 

versierd met paarsbruine vlekken. 

                                                                   18 Meulen & Smeele 2005: 257. 

Page 33: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

32  

Ook de faience is vertegenwoordigd door drie 

individuen. Zo is er een onversierde rand van een 

ondiep bord uit de periode 1725‐1775 (vondstnr 

10.51, afbeelding 24). Een fragment van een ouder 

bord (1640‐1675, vondstnr 18.42, afbeelding 24) 

vertoont op de vlag een kobaltblauwe 

paneeldecoratie die waarschijnlijk heeft 

toebehoord aan een Wan‐Li‐decor. Ook werd er 

een randje van een kom aangetroffen met aan de 

binnenzijde een kobaltlbauw decor dat 

vermoedelijk een landschap voorstelde (1675‐1725, 

vondstnr 10.52, afbeelding 24). 

Het aangetroffen steengoed bleef beperkt tot een 

oor van een mineraalwaterkruik in Duits steengoed, 

waarschijnlijk uit het Westerwald (vondstnr 18.36, 

afbeelding 24). Op basis van de vormtypologie (s2‐

fle‐9) in combinatie met de oppervlaktebehandeling 

(oranjebruine engobe zonder duidelijk zoutglazuur) kan dit 

individu gedateerd worden tussen 1790 en 181019. 

Er werd slechts één pijpenkopje in pijpaarde aangetroffen 

(vondstnr 10.50, afbeeldingen 24 en 25). Het is een pijp in fijne 

kwaliteit met een ovale ketel (basistype 3) die dateert tusen 1735 

en 178020. De hiel is gemerkt met de letters DORN. Het wapen 

van Gouda is als bijmerk gebruikt.  

Het jongste individu uit de assemblage is een iw‐kop‐5 in 

industieel witbakkend aardewerk (vondstnr 10.49, 

afbeeldingen 24 en 26). Het kopje is, met uitzondering van het 

oor, archeologisch compleet. Het gaat waarschijnlijk om een 

Maastrichts product (Regout / Société Ceramique), maar 

helaas is er geen merk bewaard. De kop is malgegoten, een productietechniek die in Maastricht pas 

voorkomt vanaf circa 190021, wat de productiedatering ergens tussen 1900 en circa 1950 plaatst. 

Interpretatie 

Afbeelding 27 toont verdeling van de volledigheid van al het aardewerk uit spoor 13. Aangezien het 

een puinpakket betrof, is slechts een selectie van het aangetroffen aardewerk ingezameld. We 

kunnen er vanuit gaan dat grote stukken in het veld meer opvielen tussen het puin en (lichtjes) 

oververtegenwoordigd zijn. Het materiaal is nogal gefragmenteerd met voornamelijk objecten in de 

categorie 0‐5%. Hieronder bevinden zich kleine fragmentjes, maar ook flinke scherven. Daarnaast zijn 

enkele objecten aanwezig die vollediger zijn, in de categoriën 5‐20% en 20‐40%. Er is niet echt een 

                                                                   19 Bartels 1999, 72‐73. 

20 Duco 2003, 200‐208. 

21 Knotter 2016, 111. 

Afbeelding 26   Kop in industrieel witbakkend aardewerk (iw‐kop‐5, vondstnr 10.49, datering 1900‐1950, schaal 1 op 2) 

Afbeelding 25    Pijpenkop in pijpaarde uit spoor 13 met detailfoto’s van het hiel‐ en bijmerk (vondstnr 10.50) 

Page 34: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

33  

begrenzing tussen de scherven uit de categorie 0‐5% en de categorieën 5‐20% en 20‐40%. De 

formaten lijken in elkaar over te lopen en deel uit te maken van hetzelfde tafonomische proces.  

 

Afbeelding 27   Volledigheidsverdeling van het aardewerk uit spoor 13. Aantallen in EVE’s. 

 

Afbeelding 28   De dateringen van het in spoor 13 aangetroffen aardewerk. Ieder blauw balkje representeert de datering van één individu. De tekst (in de meeste gevallen de Deventer‐code) bij ieder balkje geeft in indicatie om wat voor een object het gaat.  

Afbeelding 28 toont de dateringen van de aardewerkvondsten in dit spoor. Een uitschieter wordt 

gevormd door een enkel klein fragmentje uit de 15de eeuw. Het meeste aardewerk dateert tussen de 

17de t/m de 19de eeuw, waarbij de jongste eeuwen beter vertegenwoordigd lijken. Een jonge 

uitschieter wordt gevormd door een fragment van een kop in industrieel wit aardewerk, dat uit de 

eerste helft van de 20ste eeuw stamt.  

Over het algemeen is er een verband tussen de fragmentatiegraad en de datering: hoe ouder het 

fragment, hoe gefragmenteerder het is. Bovendien zijn er ook vrij veel scherven met sporen van 

secundaire slijtage: slijtage die niet het gevolg is van gebruik, maar van rondslingeren. Dergelijke 

slijtage komt meer voor op de incompletere stukken.  

Er is zeker sprake van zwerfvuil dat lang, mogelijk enkele eeuwen heeft rondgeslingerd voor het in het 

spoor terecht kwam. Een duidelijk voorbeeld hiervan vormt de 15de eeuwse scherf. De completere 

stukken, met minder slijtage en een jongere datering kunnen ofwel zwerfvuil zijn dat minder lang 

Page 35: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

34  

heeft rondgezworven ofwel secundair afval: een afvalcontext die verstoord is tijdens de 

afbraakwerkzaamheden en samen met het puin in de kelder terecht is gekomen.  

Wat betreft de afsluitende datering van het spoor valt op dat de grootste hoeveelheid materiaal 18de‐ 

en 19de‐eeuws is in datering. Er is zeker materiaal uit de eerste helft van de 19de eeuw. De afsluiting is 

dus in de eerste helft van de 19de eeuw of later gebeurd. De 20ste eeuwse scherf vormt een zonderlinge 

uitschieter. In principe vormt de jongste scherf een terminus post quem voor de afsluiting van de laag, 

indien er geen sprake van verstoring is. Maar als puin werd gestort in de 20ste eeuw, zou men meer 

dan 1 scherf uit die eeuw in de vulling verwachten.  

Een bouwhistorisch onderzoek van het stadhuis22, waarin ook vluchtig het pand wordt beschreven 

waartoe deze kelder heeft behoord, laat toe het aardewerkpatroon te verbinden aan de 

bouwgeschiedenis. Het verdwenen pand dat bij de betreffende kelder hoorde, is afgebroken tijdens 

de restauratiefase van het stadhuis tussen 1896 en 189923. Dit sluit goed aan bij de aangetroffen 18de 

en 19de‐eeuwse scherven. In oktober 194424 werd het stadhuis echter door een bombardement tot 

een ruïne gereduceerd, met een enorme ravage en hoeveelheid puin ter hoogte van het kelderperceel 

tot gevolg. Mogelijk moeten we de scherf uit de eerste helft van de 20ste eeuw toeschrijven aan een 

verstoring van het puinpakket tijdens het opruimen van het puin van het bombardement. 

Aangezien het niet te achterhalen is waar het aangetroffen aardewerk precies vandaan kwam, is het 

niet duidelijk wie de gebruikers waren, en wordt er hier afgezien van verdere socio‐economische 

interpretatie.  

2.3.1.4 Spoor 14 (vondstnr 5, 22, 32 en 34) 

Spoor 14 is een donkere laag die stratigrafisch ouder is dan de aangetroffen fundering van de oude 

fase van het belfort. Het in deze laag aangetroffen aardewerk biedt daarom een aanwijzing voor de 

datering van de bouw van de oude fase van het belfort. Slechts een klein deel van deze laag werd 

archeologisch onderzocht, waardoor het ingezamelde aardewerk ook slechts een klein deel is van de 

oorspronkelijke vondsten uit dit spoor. Onder de vondstnummers 5, 22, 32 en 34 werden er 43 

scherven ingezameld, afkomstig van 36 individuen. Omdat er geen noemenswaardig verschil is tussen 

de vondstnummers, worden alle vondsten van spoor 14 samen besproken. 

Zoals wordt getoond in afbeelding 29 bestaat bijna de helft van het aardewerk uit grijsbakkend 

aardewerk. Daarna volgt met een eveneens aanzienlijk aandeel het steengoed. Hiervan zijn 13 

individuen in ‘echt’ Duits steengoed. Twee individuen zijn uitgevoerd in de iets oudere voorloper van 

het Duitse steengoed, het bijna‐steengoed. Tenslotte bevat de context ook 6 individuen in 

roodbakkend aardewerk.  

Het aangetroffen aardewerk is fragmentair van aard. Zoals blijkt uit afbeelding 30 valt veruit het 

grootste deel van het aardewerk in de volledigheidscategorie 0‐5%. Er zijn enkele individuen die iets 

vollediger zijn en in de categorie 5‐20% vallen. Dit zijn voornamelijk bodemfragmenten die vanwege 

hun stevige vorm iets completer zijn gebleven. Een uitschieter vormt een vrijwel compleet 

drinkkannetje in steengoed uit Siegburg.  

                                                                   22 Dröge 2009.  

23 Dröge 2009, 8, afb. 22 op p 24 van deel II.  

24 Dröge 2009, 8‐9, afb. 43 op p. 38 van deel II.  

Page 36: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

35  

 

 

 

 

Afbeelding 29   De bakselverdeling van het aardewerk uit spoor 14. 

Afbeelding 30   De volledigheidsverdeling van het aardewerk uit spoor 14 (aantallen in EVE’s). 

Het grijsbakkende aardewerk 

Al het aangetroffen grijsbakkende aardewerk (afbeelding 31) is uitgevoerd in harde, fijne grijze 

baksels, soms zo hard gebakkend dat het neigt naar blauwgrijs. Meestal is de kern lichtgrijs of 

middelgrijs. Het oppervlak is over het algemeen donkerder, soms tot grijszwart gesmookt25. Geregeld 

komen exemplaren voor met op de breuk scherp afgelijnde donkergrijze marges. De baksels sluiten 

aan bij de regionale productie in de Late Middeleeuwen. Er konden geen importstukken worden 

herkend.  

Onder het grijsbakkende aardewerk werden vrij veel kannen aangetroffen. Ze kunnen grofweg 

worden onderverdeeld in drie formaten: grote water‐/voorraadkannen, middelgrote kannen en kleine 

drinkkannen. In de grootste categorie vallen drie exemplaren.  

 

Afbeelding 31   Het grijsbakkende aardewerk van spoor 14.  

                                                                   25 Door het intentioneel blootstellen aan een reducerende ovenatmosfeer wordt het oppervlak van de keramiek 

donkergrijs tot zwart van kleur. 

Page 37: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

36  

Een halsfragment (vondstnr 22.23, afbeelding 31) wijst op een grote grijze kan uit de 13de of 14de eeuw 

met een zeer dunwandige, cilindrische hals met intentionele horizontale ribbels26. Verder werd er een 

ongedecoreerd worstoor (vondstnr 22.13, afbeelding 31) aangetroffen dat is aangezet net onder de 

rand die iets naar binnen knikt en aan de binnenzijde is afgeschuind. Aan de binnenzijde van de 

aanzet is een diepe duimindruk zichtbaar. Deze kan stamt uit de periode 1325‐1400. Dergelijke 

kannen zijn in Zeeuws Vlaanderen gangbaar in deze periode. Er zijn onder andere parallellen bekend 

elders uit Sluis27 en uit Aardenburg28. 

Het derde exemplaar (vondstnr 22.14, afbeeldingen 31 en 32) heeft een gelijkaardige rand, maar heeft 

een breed lintoor dat is versierd met vingerindrukken. 

Ook dit oor is net onder de rand aangezet en heeft een 

diepe duimindruk aan de binnenzijde van de aanzet. 

Waarschijnlijk heeft dit oor toebehoord aan een g‐kan‐3. 

Ook dergelijke kannen zijn gangbaar in de streek, met 

wederom parallelen elders uit Sluis (afbeelding 32) en uit 

Aardenburg. Ze hebben een gelijkaardige datering als de 

hierboven kannen met ongedecoreerde worstoren. onder 

andere uit Aardenburg, en dateren net als de grote grijze 

kannen met onversierde worstoren uit de periode 1325‐

140029.  

Er werd ook een bodem van een middelgrote grijze kan 

(vondstnr 22.10, afbeeldingen 31 en 33) aangetroffen. Dit 

exemplaar had een opvallend donker, bijna zwart 

oppervlak. De kan staat op een standlobring30. Het 

bewaarde gedeelte van de opgaande wanden doen een 

vrij slanke vorm vermoeden. Dergelijke kannen zijn 

eveneens zeer gangbaar in Zeeuws Vlaanderen en de 

aansluitende Vlaamse regio en worden gedateerd tussen 1250 en 140031. Verder werd er nog een zeer 

                                                                   26 Groote 2008, 170‐180. 

27 D'Hondt 2017, plaat 2: spoor 7: 2b,  parallel aangetrofen op de site Sluis Lindehoeve/ Beestenmarkt. 

28 Trimpe Burger 1964, 528 parallel D1. 

29 Trimpe Burger 1964: 528 D2 parallel. D'Hondt 2017: parallel plaat 3: spoor 7: 1 en 2, parallelen aangetroffen op de site 

Sluis Lindehoeve/Beestenmarkt.  30 Een serie van enkelvoudige vingerindrukken (lobben) die elkaar min of meer raken en zo een ring vormen. De Groote 

noemt dit ‘enkelvoudige en aaneensluitende standvinnen’ (Groote 2008, 176) 31 Groote 2008, 170‐180; D’Hondt 2017: plaat 12: spoor 8: 4, parallel aangetroffen op de site Sluis 

Lindehoeve/Beestenmarkt.  

 

  

Afbeelding 33   Bodem op standlobring van een middelgrote kan in grijsbakkend aardewerk. schaal 1 op 2 vondstnr 22.10 

 Afbeelding 34   Bodem van een kleine drinkkan in grijsbakkend aardewerk . schaal 1 op 2 vondstnr 22.11 

Afbeelding 32   Voorbeeld van een grote voorraadkan in grijsbakkend aardewerk met gedecoreerd oor dat werd aangetroffen op Sluis Beestemarkt van het zelfde type als het in spoor 14 aangetroffen individu (vondstnr 22.14, Schaal 1 op 6). Bron: D’Hondt 2017, catalogus plaat 3 afb. 1. 

Page 38: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

37  

klein fragmentje aangetroffen (vondstnr 22.19, afbeelding 31) dat eveneens afkomstig is van een 

bodem van een middelgrote kan op standlobring. De onvolledigheid laat niet toe dit individu nauwer 

te dateren dan 1200‐1450. 

In de kleinste categorie werd een bodem teruggevonden van een kleine grijze drinkkan (vondstnr 

22.11, afbeeldingen 31 en 34). Dit kannetje heeft een standvlak met een lichte, intentioneel 

aangebrachte ziel. Boven het standvlak is de onderkant ingesnoerd. Daarboven buigt de wand naar 

buiten om over te gaan naar een bol lichaam. Dergelijk kannetjes kunnen in de streek in de 14de eeuw 

of iets ruimer worden gedateerd32. 

Ook het oorfragment van vondstnr 22.12 (afbeelding 31) kan worden toegeschreven aan een kleine 

drinkkan. Het is een zeer smal gebogen worstoortje. De buikaanzet is bewaard. Aan de binnenzijde 

van de aanzet is een duidelijke vingerindruk zichtbaar. Het bewaarde deel van de buik lijkt te wijzen 

op een vrij bol kanlichaam. Deze kan dateert uit de periode 1275‐1400. 

Naast kannen werden er ook enkele delen van grijze potten aangetroffen. Zo zijn er randfragmenten 

van twee grote potten. Vondstnr 22.17 (afbeelding 31 en 35) is het oudste (1275‐1350) en heeft een 

lichtjes ondersneden bandrand en een schouder met decoratieve draairillen. Uit Aardenburg is een 

zeer gelijkaardige parallel bekend in roodbakkend aardewerk. Dat exemplaar heeft een bol lichaam 

en een lensbodem33. Vondstnr 22.16 (afbeeldingen 31 en 36) is een gelijkaardige pot, maar dan een 

iets jongere variant (1300‐1450) met een afgeronde bandrand en zonder draairibbels op de schouder. 

Ook werd er een fragment van een lensbodem in grijsbakkend aardewerk (vondstnr 22.21, afbeelding 

36) aangetroffen dat moet hebben toebehoord aan een pot. Op basis van het baksel kan dit stuk 

worden gedateerd tussen 1200 en 1400. 

 

Tenslotte resten in grijsbakkend aardewerk slechts nog enkele individuen die te incompleet waren om 

de vorm te kunnen achterhalen. Zo zijn er twee individuen (vondstnr 22.18 en 22.22, afbeelding 31) 

waarvan het onduidelijk is of ze aan grote kannen dan wel aan grote potten hebben toebehoord. Dan 

                                                                   32 Groote 2008, 170‐180. 

33 Trimpe Burger 1964, 524‐525: B27 zelfde type, maar in roodbakkend aardewerk. 

 

Afbeelding 35    Pot in grijsbakkend aardewerk (vondstnr 22.17, schaal 1 op 2) 

 Afbeelding 36   Pot in grijsbakkend aardewerk (vondstnr 22.16, schaal 1 op 2) 

Page 39: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

38  

is er nog een fragment van een onduidelijke gesloten vorm (vondstnr 22.20, afbeelding 31), dat op 

basis van de sporen van verhitting meest waarschijnlijk aan een kookpot moet worden 

toegeschreven. Ook werd er een worstoortje (vondstnr 22.15, afbeelding 31) teruggevonden dat aan 

een kan, een kookkan of een grape moet hebben toebehoord. Tenslotte was er nog een 

wandfragment dat mogelijk aan een grijze kan heeft toebehoord (vondstnr 5.64, afbeelding 31). 

Het roodbakkende aardewerk 

 

Afbeelding 37   Het roodbakkende aardewerk van spoor 14. 

Het roodbakkende aardewerk blijft in deze context beperkt tot zes kleine losse scherven van 6 

individuen. Hieronder bevinden zich twee bakpannen. Vondstnr 22.29 (afbeelding 37) is een klein 

scherfje van de lensbodem van een bakpan met sporen van verhitting. De binnenzijde is voorzien van 

loodglazuur. Een nauwkeurigere datering dan 14de of 15de eeuw is op basis van dit kleine stukje niet 

vast te stellen. Vondstnr 22.25 (afbeelding 37) is een omgeslagen randje van een bakpan met aan de 

binnenzijde een dik loodglazuur en aan de buitenzijde zwarte aankoeksels van verbrande etensresten 

van gebruik boven een kookvuur. Bakpannen met gelijkaardige omgeslagen randen zijn bekend uit 

Aardenburg en worden daar gedateerd tussen 1325‐150034. 

Verder zijn er 3 fragmenten van grapes. Zo is er een vrij vroeg randje (datering 1350‐1425) met 

spaarzame strooiglazuur35spikkels dat misschien afkomstig is van een r‐gra‐75. Verder is er een 

dunwandig schouderfragment (vondstnr 22.28, afbeelding 37) met een horizontale rib met driehoekig 

profiel en een datering tussen 1325‐1400. Aan de buitenzijde is dit fragment bedekt met een 

stooiglazuur. Vondstnr 22.24 is een bodemfragment van een kleine grape uit de periode 1350‐1425. 

De binnenzijde van de bodem is bedekt met een dik strooiglazuur. De buitenzijde is ongeglazuurd en 

vertoont zware verhittingssporen. Tenslotte is er nog een zeer klein rood fragment van de aanzet van 

een oor met aan de buitenzijde strooiglazuur waarvan het niet duidelijk is of het heeft toebehoord aan 

een kan, grape of kookkan. 

                                                                   34 Trimpe Burger 1964: 539‐540 D16. 

35 Strooiglazuur is een loodglazuur dat wordt opgebracht door middel van loodschaafsel in plaats van door een 

vloeibare glazuurpap. Het is herkenbaar aan de kleine ingebrande putjes.  

Page 40: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

39  

Het bijna‐steengoed en steengoed  

 

Afbeelding 38   Het bijna‐steengoed en steengoed van spoor 14 

Het verschil tussen bijna‐steengoed en steengoed is voornamelijk chronologisch. Vanaf het einde van 

de 12de eeuw ondergaat het het Pingsdorf‐type aardewerk36 dat in het Duitse Rijnland en in Limburg 

wordt geproduceerd een reeks technologische veranderingen die uiteindelijk in de eerste helft van de 

14de eeuw resulteren in de eerste volwaardige steengoedproducten. De producten uit de circa 

anderhalve eeuw durende overgangsperiode worden aangeduid met de termen proto‐steengoed 

(voor de oudste producten tot circa 1250/1275) en bijna‐steengoed (voor de iets jongere producten uit 

de periode 1250/75‐1325/50). De ouderdom van dit spoor leidt er toe dat het proto‐steengoed 

ontbreekt, het bijna‐steengoed als oudere component aanwezig is met twee individuen en er vrij veel 

‘echt’ steengoed is.  

In de categorie bijna‐steengoed valt een flinke wandscherf van een s4‐kan‐4 (vondstnr 34.32, 

afbeelding 38). Het is een kleine, bolle, gedrongen drinkkan met een duidelijke ribbel op het breedste 

deel van de buik. Boven de ribbel zijn het lichaam en de hals gedecoreerd met fijne draairillen. Het is 

een vroeg product uit Siegburg, met een nog vrij grijs baksel met kleine zwarte ijzerspikkeltjes en een 

beige geoxideerd oppervlak. De datering ligt ergens tussen 1290 en 134037.  

Eveneens in bijna‐steengoed is een klein schouderfragmentje (vondstnr 22.05, afbeelding 38) met 

aanzet van een oor dat heeft toebehoord aan een vrij zacht gebakken kan bedekt met roodpaarse 

ijzerengobe. Het lijkt toe te kunnen worden toegeschreven van het productiecentrum Langerwehe. 

Het baksel is in ieder geval te fijn voor de Brunssum‐Schinveld‐regio. Deze kan dateert uit de periode 

1275‐1325. 

Onder het ‘echte’ steengoed bevindt zich slechts één individu, dat afkomstig is uit Siegburg. Het is 

een vrijwel complete S1‐bek‐6 (vondstnr 22.01, afbeeldingen 39 en 40), die waarschijnlijk in de bodem 

compleet was, maar werd beschadigd tijdens de graafwerkzaamheden. Het bolle drinkkannetje staat 

op een geknepen standring, heeft een klein lintoortje en is voorzien van een typisch 14de‐eeuws randje 

om direct aan te drinken. De kwaliteit van het baksel is zeer fijn, hard en dunwandig, maar nog niet zo 

                                                                   36 Wordt in sommige literatuur ookwel roodbeschilderd aardewerk of Brunssum‐Schinveld aardewerk genoemd.  

37 Gawronski 2012: parallel cat. nr. 70 gedateerd tussen 1290 en 1325. 

Page 41: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

40  

wit als de latere Siegburg‐producten. De kan is ongeglazuurd maar hier en daar is een zeer lichte waas 

van vliegasglazuur te herkennen, dat (in tegenstelling tot de latere intentionele rode blos) duidelijk 

nog niet intentioneel is. Dit individu dateert tussen 1330 en 1375. 

 

 Afbeelding 39   kleine drinkkan uit steengoed uit Siegburg (vondstnr 22.01, S1‐bek‐6, schaal 1 op 2) 

 Afbeelding 40   kleine drinkkan uit steengoed uit Siegburg (vondstnr 22.01, S1‐bek‐6) 

 

Het overige aangetroffen 9 individuen ‘echte steengoed’ lijken 

allemaal afkomstig uit Langerwehe. Hieronder bevindt zich 

twee drinkkannen. Hieronder bevindt zich een S2‐bek‐13, sluit 

goed aan bij de hierboven besproken Siegburg‐drinkkan. 

Wederom gaat het om een kleine, bolle kan met een lintoortje 

en net als bij het aangetroffen exemplaar in bijna‐steengoed 

(vondstnr 34.32, afbeelding 38) zien we op de bovenste helft 

fijne, decoratieve draairillen. Het baksel is fijn, hard en 

dunwandig. Het kannetje is gedeeltelijk bedekt met een bruinig 

zoutglazuur.  

Van de andere kan (vondstnr 5.62, afbeelding 38) is slechts de 

rand en delen van de hals en een lintoortje bewaard. Hij heeft 

een smal randje om direct aan te drinken en is voorzien van 

smalle decoratieve draairillen op de schouder. De kan is 

gedeeltelijk bedekt met een bruinig zoutglazuur. 

De rest van het steengoed (8 individuen) bestaat uit delen van 

veertiende‐eeuwse grote en middelgrote kannen uit 

Langerwehe. Bij twee exemplaren (vondstnr 5.63 en 22.8, 

afbeelding 38) is de rand bewaard, waardoor het mogelijk is het 

Deventer‐type s2‐kan‐23 toe te kennen. Dit zijn middelgrote tot grote kannen met een dakpanrand 

en radstempeldecor op de rand en op de schouder (zie het voorbeeld in afbeelding 41). Bij de andere 

fragmenten lijkt het om gelijkaardige vormen te gaan. Het onbreken van hals en randdelen 

verhinderd echter het toekennen van een specifiek type. Het kan gaan om kannen van het type s2‐

Afbeelding 41   Voorbeeld van een s2‐kan‐23, uit de collectie van de Mechelse Vereniging voor Stadsarcheologie.  

Page 42: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

41  

kan‐23, maar het kunnen ook iets jongere kannen zijn die qua type ergens tussen de s2‐kan‐23 en de 

jongere, typisch 15de‐eeuwse s2‐kan‐50 vallen. Dergelijke kannen worden door Hulst et al. en De 

Groote type II genoemd38. Met enige voorzichtigheid kunnen de fragmenten echter wel van 

dateringen worden voorzien op basis van de karakteristieken van de ijzerengobe, het zoutglazuur en 

het baksel. De datering verschilt licht per individu, maar valt meestal in het 2de, 3de of 4de kwart van de 

14de eeuw. 

Interpretatie 

Datering 

Afbeelding 30 toont de volledigheidsverdeling van het aangetroffen aardewerk (in EVE’s) over de 

verschillende procentuele volledigheidscategorieën. Eén individu is vrijwel compleet. De rest van het 

materiaal is slechts fragmentair bewaard, met 25 individuen in de categorie 0‐5% en 6 individuen in 

de categorie 5‐20%. Er moet in het achterhoofd gehouden worden dat er slechts een deel van de 

spoorvulling kon worden ingezameld, wat betekent dat het aardewerk mogelijk nog iets completer 

was, met een naar rechts verschoven grafiek. 

Het vrijwel complete individu betreft een Siegburg‐kan met verse breuken die waarschijnlijk compleet 

was, maar tijdens de begeleiding geraakt is door de kraan. Deze compleetheid wijkt duidelijke af van 

die van de andere aardewerkvondsten en is het gevolg van een ander tafonomische proces. Dit 

exemplaar moet worden geïnterpreteerd als primair afval: de kan is min of meer direct na het buiten 

gebruik raken in het spoor terecht gekomen. Hij is ofwel afgedankt niet lang voor het afsluiten de laag 

ofwel in het spoor terecht gekomen toen de laag werd verstoord tijdens de bouw van de fundering 

van de oude fase van het Belfort.  

De rest van het aardewerk is dusdanig incompleet dat het als secundair afval moet worden 

aangemerkt. De scherven zijn echter niet zo klein en afgesleten dat ze kunnen worden aangemerkt 

als lang rondslingerend afval op een leefoppervlak. Soms gaat het om flinke scherven. Het is wel 

degelijk intentioneel weggeworpen afval. In hoeverre de verstoring van de laag voor de bouw van de 

fundering van het Belfort een invloed heeft gehad is niet duidelijk. Als die veel verstoord heeft, was 

het aardewerk mogelijk nog een stuk completer.  

De datering van het aardewerk levert het beeld op van afbeelding 42. Dit zijn productiedateringen. 

Men moet dus in het achterhoofd houden dat er tussen het moment van productie en het moment 

van depositie nog een periode van gebruiksduur is, die soms wel enkele decennia kan beslaan. Ieder 

individu wordt weergegeven als een blauw balkje. De lengte van het balkje geeft de maximale 

datering van het object aan. Sommige individuen konden worden gedateerd met een nauwkeurigheid 

van enkele decennia. De lange balkjes in de grafiek vertegenwoordigen aardewerk dat minder 

nauwkeurig kon worden gedateerd. Meestal zijn dit objecten die erg onvolledig waren.  

                                                                   38 Groote 2008, 370; Hurst et al. 1986, 184‐186. 

Page 43: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

42  

 

Afbeelding 42   De datering van het aardewerk uit spoor 14. Ieder balkje stelt de datering van een individu voor. Bij ieder individu is de betreffende Deventer‐code weergegeven, zodat men ziet om wat voor object het gaat. 

Het zijn met name de korte balkjes die veel informatie bieden. Het oudste individu met een 

nauwkeurige datering is een s4‐kan, die dateert tussen 1275 en 1325. Daarnaast is er een s4‐kan‐4 uit 

de periode 1290‐1340. Het lijkt er dus op dat het oudste deel van de vulling uit het begin van de 14de 

eeuw stamt. Aan de hand van andere goed‐dateerbare individuen zien we dat het meeste aardewerk 

iets jonger is, rond het midden van de 14de eeuw of uit de tweede helft van de 14de eeuw. Sommige 

individuen hebben een datering die eventueel nog kan doorlopen in de vroege 15de eeuw. De s2‐kan 

Page 44: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

43  

helemaal bovenaan toont aan dat de afsluiting van de laag in ieder geval na 1360 moet hebben plaats 

gevonden.  

Deze dateringen worden aangevuld door het algemene aardewerkbeeld. Objecten die met zekerheid 

uit de 15de eeuw stammen, ontbreken, evenals voorwerpen uit de 12de en 13de eeuw. Het aandeel 

grijsbakkend aardewerk is nog hoog. Het hoogversierde aardewerk (typisch voor de 13de eeuw met 

een uitloper in het begin van de 14e eeuw) ontbreekt totaal. De hoeveelheid roodbakkend aardewerk 

is beperkt, wat aansluit bij een 14de‐eeuws beeld en niet bij de 15de eeuw. De fragmenten van grote 

grijze waterkannen passen bij een beeld uit het midden van of de tweede helft 14de eeuw. Het 

aanwezige roodbakkende aardewerk oogt vroeg. Het roodbakkende aardewerk is vooral gebruikt 

voor vroege grapes (vanaf het midden van de 14de eeuw) en bakpannen. Eén kleine grape wijst eerder 

in de richting van het einde van de 14de eeuw.  

Al met al wijst dit op een assemblage een focus op materiaal uit de periode 1340‐1375/1400 met nog 

wat oudere ruis die rond 1300 lijkt te beginnen. Oudere ruis is zeer gangbaar in middeleeuwse 

bewoningskernen. Het vertelt niet noodzakelijk iets over het spoor zelf, maar meer over de periode 

van bewoning op die plaats. Het feit dat er niets uit de 12de of 13de eeuw door rondslingeren, opspit, 

etc. in dit spoor terecht is gekomen, zou er op kunnen wijzen dat er in die eeuwen nog niet veel 

activiteiten plaatsgrepen die aanzienlijke hoeveelheden aardewerkafval opleverden. Natuurlijk zou 

dit beeld met andere aardewerkcomplexen moeten worden vergeleken voor men tot een conclusie 

kan komen, maar het lijkt er op dat de bewoningsactiviteit hier pas vrij laat op gang kwam.  

De afsluiting van het spoor is waarschijnlijk gebeurd in het laatste kwart van de 14de eeuw, misschien 

nog rond 1400. Als terminus post quem wijst dit erop dat de aanleg van de fundering van de oude fase 

van het belfort niet voor circa 1365/75 kan hebben plaatsgegrepen en een datering rond het einde van 

de 14de eeuw of begin van de 15de eeuw het meest waarschijnlijk is.  

Een dergelijke datering (op basis van de het aardewerk uit spoor 14) van de vroegste fase van het 

belfort sluit zeer goed aan bij de data die bekend zijn uit geschreven bronnen. Hierin spreekt men 

over een bouwcampagne van 1390‐1393, met schade door een stadsbrand in 1393 en een uiteindelijke 

afwerking in 139639.  

Aardewerkgebruik 

De verdeling van het vormspectrum binnen dit aardewerkcomplex is uitzonderlijk. Dit afwijkende 

beeld verdient enige aandacht. 

In de regio rond Sluis is de 14de eeuw op het vlak van aardewerkvormen nog overzichtelijk. In 

vergelijking met de volle middeleeuwen (wanneer de opslagpotten en kookpotten de overhand 

hebben met daarnaast in kleinere aantallen kannen, kommen, bekertjes en diepe bolle bakpannen) is 

het vormspectrum aan het uitbreiden. De grape komt op, evenals de vlakkere bakpan met lensbodem 

en grote kannen met een opslagfunctie, in kleine aantallen komen nu ook vroege bordjes, vetvangers, 

deksels, vuurstolpen en kommetjes voor en af en toe specifieke vormen als vogelfluitjes en 

spaarpotjes. Het is nog te vroeg voor de nieuwe vormen die aan het einde van de middeleeuwen en in 

de vroege post‐middeleeuwen opkomen, zoals als pispotten, papkommen, vuurtestjes, 

steelkommen, bloempotten, vergieten, etc.  

                                                                   39 Dröge 2009, 7.  

Page 45: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

44  

Op het vlak van functie bestaat het aardewerk in die tijd voornamelijk uit kookwaar en andere vormen 

voedselbereiding en verder uit opslagwaar, drinkgerei en af en toe wat uitzonderingen zoals 

speelgoed. In het geval van spoor 14 is de verdeling zoals wordt getoond in afbeelding 43. Gezien het 

kleine aantal vondsten is het niet verwonderlijk dat de meer uitzonderlijke functies niet 

vertegenwoordigd zijn. Het aandeel koken & voedselbewerking is met 22% kleiner dan verwacht, 

terwijl de categorieën drinken en opslag & vervoer bijna driekwart van het assemblage uitmaken. Dit 

ligt aan het uitzonderlijk hoge aandeel kannen, dat bijna driekwart van geheel uit maakt (afbeelding 

44).  

 

Afbeelding 43   De functieverdeling van het aardewerk uit spoor 14.  

 

Afbeelding 44   De vormverdeling van het aardewerk uit spoor 14.  

Als dit beeld van de functieverdeling wordt aangevuld met de informatie over de vormen en de 

bakselgroepen ontstaat tabel 2. Binnen de functiecategorie koken & voedselvoorbereiding komen 

kookpotten, grapes, een kleine grape en bakpannen voor. De grapes zijn de jongere vervangers van 

kookpotten zonder oren met een bolle of lensvormige bodem, zoals kogelpotten. In sommige streken 

van de Nederlanden bestaat er in de 13de en 14de eeuw vaak ook nog de kookkan als een 

overgangsvorm tussen deze twee. Hiervan werden in dit complex geen exemplaren aangetroffen. 

Mogelijk is dit toevallig. Naast kookpotten komen ook enkele potten in grijsbakkend aardewerk voor. 

Deze vallen onder de functionele categorie opslag & vervoer.  

Een groot aandeel van het aardewerk uit spoor 14 betreft kannen. Hiervoor gebruikt men zonder 

duidelijke voorkeur zowel grijsbakkend aardewerk als Duits steengoed. De kannen komen voor in 

verschillende vormen die verband houden met hun functie. Het belangrijkste onderscheid is het 

formaat. Van groot naar klein kunnen worden onderscheiden: grote kannen, middelgrote kannen en 

drinkkannen. De grote kannen worden gebruikt hebben een opslagfunctie. Ze komen veelvuldig voor, 

zowel in grijsbakkend aardewerk als in steengoed. Het zijn grote, buikige vormen met flinke oren en 

soms een eenvoudige decoraties. Uit laatmiddeleeuwse en postmiddeleeuwse afbeeldingen blijkt dat 

deze kannen onder andere werden gebruikt om dranken uit de voorraad te halen om ze uit te 

schenken in kleinere vormen die worden gebruikt om uit te drinken (zie afbeelding 45).  

Page 46: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

45  

Van middelgrote kannen is het meestal niet duidelijk of ze gebruikt werden zoals de grote 

voorraadkannen of dat ze op tafel werden gebruikt. Zeker een deel werd gebruikt op tafel als 

schenkkan om uit te schenken in drinkkannetjes, bekers of glazen. Ze zijn dus vergelijkbaar met 

moderne waterkannen, pitchers en karaffen. 

 De kleinste categorie, de drinkkannen, onderscheidt zich niet alleen door het formaat, maar ook door 

de typologie. Halzen zijn niet noodzakelijk aanwezig. De oortjes zijn vaak klein. Maar het opvallendste 

zijn hun smalle randjes die erg lijken op die van bekers en ideaal zijn om aan te drinken (afbeeldingen 

39 en 40). Deze kannen zijn geen schenkgerei, maar bedoeld om direct aan te drinken. Eigenlijk zijn 

het grote drinkbekers. Ze werden vooral gebruikt voor dranken met een laag alcoholpercentage, 

zoals het middeleeuwse bier. Hun vorm zal later doorontwikkelen tot grote bierpullen. Voor het 

drinken van zwaardere dranken zoals wijn en mede zijn dergelijke kannetjes veel te groot. Daarvoor 

gebruikte men in de 14de eeuw kleinere bekers. Dergelijke bekers ontbreken totaal in dit assemblage.  

In het assemblage van spoor 14 zien we veel kannen in alle drie de categorieën. Ze maken een zeer 

groot deel uit van het assemblage en verdringen de functiecategorie koken & voedselbereiding tot 

een bijna marginale categorie. Dit is een duidelijke aanwijzing voor gedrag. De gebruikers van dit 

aardewerk lijken hun aardewerk vooral te gebruiken voor drinken, niet voor koken. We kunnen ons 

dan ook afvragen of het wel om normaal huishoudelijk afval gaat, want het keukenafval lijkt 

ondervertegenwoordigd.  

Hoewel er duidelijke aanwijzingen zijn voor het uitschenken van drank en het drinken van bier, 

ontbreken concrete aanwijzingen voor het drinken van sterkere dranken zoals wijn. Ofwel dronken de 

gebruikers voornamelijk bier, wat een indicatie voor normale of lage status kan zijn, ofwel dronk men 

wijn uit bekers in andere materialen zoals glas. Het is echter nog wat vroeg voor veelvuldig gebruik 

van glazen drinkgerei en in andere 14de‐eeuwse contexten zijn bekers in aardewerk heel normaal. Het 

ligt dus meer voor de hand dat het de gebruikers een voorkeur hadden voor bier.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 47: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

46  

Tabel 2   Het verband tussen functie, vorm en baksel van het aardewerk uit spoor 14. 

   Drinkk

an 

kan, m

iddelgroot 

kan, (middel)groot 

kan, g

root 

kan/pot, groot 

pot, groot 

(kook)pot 

grape 

grape, klein 

bak

pan 

kan/grape/ kookk

an 

Subtotal 

Drinken  6                                6 

(bijna)steengoed  4                                3 

Grijs  2                                2 

Rood                                     

drinken/ opslag & vervoer     7  1                          8 

(bijna)steengoed     5  1                          6 

Grijs     2                             2 

Rood                                     

opslag & vervoer           8  2  2                 12 

(bijna)steengoed           5                       5 

Grijs           3  2  2                 7 

Rood                                     

koken & voedselbereiding                    2  2  1  2     7 

(bijna)steengoed                                     

Grijs                    2              2 

Rood                       2  1  2     5 

onduidelijke functie                                3  3 

(bijna)steengoed                                     

Grijs                                2  2 

Rood                                1  1 

totaal per vormcategorie  5  5  1  8  2  2  2  2  1  2  3  36 

 

2.3.1.5 Laag boven spoor 14 (vondstnr 28) 

Uit de laag boven de zwarte laag (spoor 14) werd bij de aanleg van het vlak een grote scherf van 

roodbakkende grape aangetroffen. Het is regionaal vervaardigd product met spaarzaam 

glazuurgebruik een een driehoekig verdikte rand. Dergelijke graperanden zijn onder andere bekend 

voor de Bergen op Zoomse productie en worden daar gedateerd tussen 1475 en 152540. De 

aanwezigheid van dit fragment maakt aannemelijk dat de laag boven spoor 14 is afgesloten na 1475. 

 

                                                                   40 Groeneweg 1992, 16o. 

Page 48: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

47  

2.3.2 Grofkeramiek en natuursteen 

Y.J.W.R. de Rue 

Tijdens de evaluatiefase werden 28 stuks grofkeramiek geteld. Tijdens de uitwerking bleken zich 

echter onder de keramiek ook nog enkele grofkeramische vondsten te bevinden. Uiteindelijk ging het 

om 31 fragmenten van 30 individuen. De grofkeramische vondsten bestaan voornamelijk uit 

monsternames uit vloeren, muren en funderingen. Daarnaast was er nog een beperkte selectie 

vondsten uit het puin van de keldervulling (spoor 13) en uit de zwarte laag (spoor 14). Conform het 

evaluatierapport zijn alle grofkeramische vondsten geïnventariseerd, waarbij ook aandacht is besteed 

aan parallellen uit andere projecten en aan de gegevens uit het bouwhistorisch rapport van het 

Stadhuis van Sluis41.De inventarisatielijst kan worden teruggevonden in bijlage 3.  

Aangezien het voornamelijk om baksteenmonsters gaat, leveren deze objecten een interessante 

aanvulling op de beschrijving van sporen en structuren, maar zijn ze als los object minder van belang. 

Daarom is er voor gekozen de gegevens baksteenmonster te integreren in het deel over 

spoorbeschrijvingen, en niet hier. Een uitzondering wordt gemaakt voor een uitzonderlijk bakje uit 

spoor 14, dat bij de evaluatiefase oorspronkelijk onder de keramiek werd gerekend en daar werd 

geselecteerd voor verdere analyse. Het blijkt echter om een grofkeramische vondst te gaan en wordt 

daarom hier besproken. 

In de evaluatiefase werden twee natuurstenen kanonskogels uit de keldervulling geselecteerd voor 

beschrijving. Zij komen in 2.3.2.2 aan bod.  

2.3.2.1 Bakje in grofkeramiek (spoor 14, vnr 5.66) 

Het bakje in grofkeramiek dat werd aangetroffen in spoor 14 is rechthoekig en meet 8,8x6,1x4,7 cm 

(afbeelding 45). Het object is archeologisch compleet, maar er zijn delen van de randen afgebroken. 

Het is uitgevoerd in een ruw, ongezuiverd baksel dat normaal is voor de bakstenen uit deze streek. 

Het baksel is ijzerrijk en geoxideerd, wat resulteert in een bruinrood baksel. Het zit vol met kleine en 

grotere kalkinclusies, waaronder schelpengruis. Er komen ook afdrukken van organische vezels 

(gras?) voor. Door het onregelmatige krimpen tijdens het productieproces vertoont het object op veel 

plaatsen scheuren. 

Waar het oorspronkelijke oppervlak bewaard is gebleven, is het wit verkleurd. Dit is geen 

aangebrachte sliblaag, maar een verkleuring ten gevolge van het bakproces. Dit fenomeen komt 

vaker voor bij grofkeramische producten uit de streek. Zo werd het onder andere aangetroffen op een 

baksteen uit dit project uit spoor 4 (14de of 15de‐eeuw), op dakpannen te Westdorpe‐Autrichepolder 

en op bakstenen en een grofkeramisch rooster te Kapelle/Goes.42 

De aanwezigheid van zowel ijzer als veel kalk in combinatie met de neiging om naar een witachtige 

kleur om te slaan wijst op een appelbloesembaksel43, dat heel gangbaar is voor de lokale 

                                                                   41 Dröge 2009. 42; Rue 2016B, 120 en 127; Rue 2016F, 51.  

43 baksel van klei die zowel veel ijzeroxide als kalk bevat (Fe2O3/CaO < 0,6). Dergelijke kleien komen o.a. voor in 

Friesland, de Ijsselstreek en Zeeland. Bij baktemperaturen onder 1050 graden rode/roze tinten, rond 1050 gespikkeld met roze en zachtgeel, indien harder gebakken gele kleur, soms met donkere versinteringskleuren. (Stenvert, 2012: 25‐27, 39‐42; Bender, 2004.; Weijde., s.d; pers. com. G. Gazenbeek) 

Page 49: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

48  

grofkeramische industrie van de (post)middeleeuwen44. Bij dit stuk is de baktemperatuur grotendeels 

onder het kleuromslagpunt is gebleven. Het oppervlak met de witte waas is wel al omgeslagen, 

mogelijk was de temperatuur daar hoger of heeft het directe contact met de ovengassen zijn invloed 

gehad.  

De vorm van het bakje is handmatig uitgesneden. Het is mogelijk dat men is vertrokken van een 

ongebakken baksteen (vormeling), want de onderzijde is vlak en bezand zoals een normale baksteen. 

De rechthoekige holte is vrij slordig met een mes of iets dergelijks uitgesneden. De zijden zijn vrij vlak, 

maar de bodem vertoont krassen van het slordig lossnijden van de verwijderde kleimassa. De 

verticale ribben zijn gefacetteerd. Zowel deze facetten als de randen aan de bovenzijde zijn voorzien 

van decoratieve spatelindrukken. Op de smalle zijkanten zijn bovendien elkaar kruisende diagonalen 

met spatelindrukken aangebracht.  

 

Afbeelding 45   Het rechthoekige bakje in grofkeramiek dat werd aangetroffen in spoor 3 vulling 2 (hoort bij spoor 14). Schaal 1:2, datering 1340‐1375/1396. 

 

Het is een gelukkig toeval dat dit bakje werd aangetroffen in spoor 14. Dit spoor bevat immers redelijk 

wat aardewerk waardoor de looptijd van de vulling kon worden gedateerd (zie paragraaf 2.3.1.4). 

Bovendien is dit een spoor met een vrij korte looptijd. Dit laat toe het bakje te dateren. 

Hoogstwaarschijnlijk is het ongeveer even oud als de rest van de vulling. De volledigheid van het 

                                                                   44 Rue 2016A, 48‐49: baksel 2; Rue 2016B, 120‐127. Rue 2016C, 41‐43. Rue 2016D; Rue 2016; Rue 2016F, 49‐52: baksel 

1; Rue 2017.  

Page 50: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

49  

bakje lijkt uit te sluiten dat het behoord heeft tot de oudere ruis die in de laag werd aangetroffen. 

Meest waarschijnlijk kan het bakje dus gedateerd worden tussen 1340 en 1375/1396.  

2.3.2.2 Natuurstenen kanonskogels 

In het puinpakket (spoor 13) waarmee de kelder werd gevuld werden, naast allerlei andere vondsten, 

twee kanonskogels teruggevonden. Aangezien de kelder werd volgestort tussen 1896 en 189945 zijn 

de kogels waarschijnlijk aanzienlijk ouder dan het moment waarop het puin werd gestort. Dit komt 

overeen met het aardewerkbeeld uit dit pakket, dat eveneens een flink aandeel ouder materiaal bevat 

(zie ook de resultaten van de aardewerkanalyse in paragraaf 2.3.1). 

De twee kogels zijn duidelijk verschillend (zie afbeeldingen 46 en 47). De grootste (vnr 46.N) heeft een 

kaliber van ruim 20 cm (oorspronkelijke diameter 20,3 cm). De kogel weegt 9 kg, maar aangezien hij 

incompleet is, was hij oorspronkelijk zwaarder. Hij is uitgevoerd in een geelwitte kalkzandsteen, die 

waarschijnlijk moet worden geïdentificeerd als Ledesteen46. De kogel is met de hand gekapt. Hier en 

daar is het oorspronkelijke oppervlak met frijnslag nog herkenbaar. De vrij zachte steen is echter flink 

beschadigd. Aan twee zijden is de kogel sterk afgeplat, alsof er stukken zijn afgebroken. Mogelijk is 

dit het gevolg van een inslag. Het valt echter niet uit te sluiten dat een deel van de beschadigingen 

aan het oppervlak secundair is, ten gevolge van hergebruik of blootstelling aan het weer. Gezien het 

grote kaliber en de uitvoering in natuursteen dateert de kanonskogel waarschijnlijk uit de Nieuwe 

Tijd, mogelijk uit de 17de eeuw. 

De tweede is veel kleiner, met een kaliber van 10 cm (vnr 45.N). Deze kogel is eveneens handmatig 

uitgekapt. In dit geval heeft men Belgische blauwe hardsteen (Petit Granit) gebruikt47. Dit is een veel 

hardere, middelgrijze kalksteen met witte fossielen in calciet, waaronder veel stengeldelen van 

zeelelies (crinoïden). Dit type natuursteen wordt niet vaak gebruikt voor kanonskogels. Ook deze 

kogel is incompleet, mogelijk ten gevolge van de inslag. Gezien de uitvoering in natuursteen dateert 

de kanonskogel waarschijnlijk uit de Nieuwe Tijd.  

   

Afbeelding 46   Fotos van de kogel in kalkzandsteen (vondstnummer 46.N). 

                                                                   45 Dröge 2009, 8, afb. 22 op p 24 van deel II. 

46 Dusar, M. Dreesen, R. & A. De Naeyer 2009, 371‐382. 

47 Dusar, M. Dreesen, R. & A. De Naeyer. 2009, 201‐219. 

Page 51: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

50  

 

Afbeelding 47   Foto van de kleinere kogel in blauwe hardsteen (vondstnummer 45.N). 

2.3.3 Archeozoölogisch Onderzoek  

S. Diependaele 

Deze archeologische begeleiding bracht 56 dierlijke resten aan het licht die met de hand verzameld 

werden. Tijdens de evaluatiefase zijn deze dierresten door middel van een quickscan onderzocht. Op 

basis hiervan zijn 44 botfragmenten (vondstnummer 24) uit een 14de eeuwse cultuurlaag (spoor 14) 

geselecteerd voor verdere analyse. Voor de determinatielijst wordt verwezen naar bijlage 4. 

2.3.3.1 Materiaal en methode 

De dierlijke resten zijn zoveel mogelijk tot op het soortelijk niveau gedetermineerd aan de hand van 

een aantal archeozoölogische standaardwerken, determinatiegidsen48 en de vergelijkingscollectie 

van Artefact! Advies en Onderzoek in Erfgoed. Voor het determineren van een visbotje kon een 

beroep gedaan worden op de medewerking en expertise van dr. W. Van Neer van het Koninklijk 

Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), waarvoor dank. 

De niet‐determineerbare resten of indeterminata, d.i. alle ribben, wervels, craniale en postcraniale 

skeletelementen waarvan niet met zekerheid bepaald kon worden tot welke diersoort ze behoorden, 

werden in een grote (LM) en middelgrote (MM) klasse opgedeeld. Zo behoren rund en paard tot de 

eerstgenoemde categorie, tot de middelgrote klasse rekent men schaap, geit, varken en hond.  

Er zijn twee methoden toegepast om de aanwezige dierlijke resten te kwantificeren.49 De eerste 

methode wordt de Number of Identified Specimens (NISP) methode genoemd, waarbij het aantal 

fragmenten per diersoort wordt geteld. Deze methode bevoordeelt grotere diersoorten waarvan het 

botmateriaal gefragmenteerd is en diersoorten met een stevige botstructuur die minder snel vergaat. 

Daarnaast is de NISP ook afhankelijk van de opgravingsmethoden en manier van verzamelen. De 

tweede methode betracht het minimum aantal individuen (Minimum Number of Individuals of MNI) 

te achterhalen die in deze botcollectie vertegenwoordigd zijn. Voor deze methode wordt rekening 

gehouden met parameters zoals lichaamszijde, leeftijd en geslacht, maar er bestaat geen 

gestandaardiseerde procedure. Vele auteurs gebruiken andere criteria voor het bepalen van het 

                                                                   48 Zie literatuurlijst voor meer informatie. 

49 Renfrew & Bahn 1996, 272‐273. 

Page 52: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

51  

MNI.50 Daartegenover staat dat fragmentatiegraad en het aantal skeletelementen niet van belang 

zijn.  

Waar mogelijk is het skeletelement, het deel of de zone van het element en de lichaamszijde bepaald. 

De ontwikkeling van het skelet, de epifysevergroeiing, de vorming van het definitieve gebit en de 

tandslijtagepatronen werden gebruikt om de leeftijd van het dier te bepalen. Naast de 

conserveringstoestand zijn ook bewerkingssporen, zoals hak‐, snij‐, vil‐, brand‐, of knaagsporen, en 

mogelijke pathologische aandoeningen vastgelegd in de database. Slechts twee complete beenderen 

kwamen in aanmerking voor osteometrisch onderzoek en het berekenen van schofthoogtes. Geen 

botmateriaal leende zich voor het uitvoeren van een geslachtsbepaling.  

Er dient benadrukt te worden dat deze kleine hoeveelheid botmateriaal geen verregaande 

interpretaties toelaat en mogelijk niet representatief is voor de gehele vindplaats en voor deze 

periode.  

2.3.3.2 Resultaten 

Over het algemeen is het botmateriaal is vrij goed geconserveerd en vertoont weinig of geen sporen 

van verwering. Onder de 44 botfragmenten zijn er 10 niet‐determineerbare zoogdierresten (ca. 22,7 

%) waarvan er 7 tot de grote (LM) en 3 tot de middelgrote (MM) klasse behoren. Daarnaast zijn er ook 

3 visbotjes (ca. 6,9 %) verzameld waarvan er slechts 1 tot op soort gedetermineerd kon worden. Het 

betreft een kieuwboog van een kabeljauw (Gadus morhua) met een standaardlengte (SL) tussen 50 en 

70 cm. 

Onder de zoogdierresten is het rund (20 stuks of ca. 45,5 %) het best vertegenwoordigd, gevolgd door 

schaap‐geit (8 stuks of ca. 18 %) en varken (3 stuks of ca. 6,9 %). Hoewel de resten van schaap en geit 

vaak moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn, zijn de helft van deze skeletelementen (4 stuks of ca. 9 

%) met zekerheid aan schaap toe te wijzen.  

Bij de runderresten zijn naast een onderkaak‐ en schouderfragment en enkele bekkenfragmenten 

vooral onderdelen van de voor‐ en achterpoten aanwezig. Gezien de vele kapsporen en de hoge 

fragmentatiegraad levert de NISP‐methode een oververtegenwoordiging van het rund op. De 

aanwezigheid van 3 linker middenvoetsbenen en 3 rechter scheenbenen levert een minimum aantal 

individuen op van 3 runderen. Eén onvolgroeid bekkenfragment behoort toe aan een kalf dat geslacht 

werd voordat het 8 maanden oud was. Vijf postcraniale elementen zijn van tenminste 2 runderen die 

niet ouder dan 2 jaar werden. Eén botfragment is afkomstig van een dier dat tenminste 1,5 jaar oud is 

geworden, een ander rund is in de loop van zijn derde levensjaar geslacht. Een teenkoot en 

middenvoetsbeen, mogelijk van hetzelfde dier, vertonen osteofyten aan de rand van de 

gewrichtsvlakken, een pathologische aandoening die hoofdzakelijk bij oud‐adulte dieren voorkomt.  

De resten van schaap betreffen één bekken‐ en spaakbeenfragment en twee middenhandsbenen. Het 

spaakbeen behoort toe aan een dier dat ouder dan 3,5 jaar is geworden. Aan de hand van de 2 

middenhandsbeentjes levert de MNI‐telling twee individuen op die na hun tweede levensjaar werden 

geslacht. Beide complete beenderen vertoonden snijsporen op de achterzijde van de diafyse, 

veroorzaakt bij het doorsnijden van de pezen. Deze beenderen leveren een schofthoogte op van ca. 

62,2 en 65,7 cm. Ter vergelijking, voor de schofthoogte van schaap zijn tijdens de archeologische 

onderzoeken Sluis Nieuwstraat (ca. 59 cm), Axel Nassaustraat (ca. 57 en 62,3 cm) en Goes‐Kapelle 

                                                                   50 Clason 1972. 

Page 53: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

52  

Drinkwaterleiding (ca. 59,5 en 62,6 cm) gelijkaardige of iets kleinere waarden bekomen.51 De overige 

4 fragmenten van schaap‐geit betreffen losse tanden en te sterk gefragmenteerde pootonderdelen. 

Tot de varkensresten behoren één schedelfragment, één deel van een rechter onderkaak en een 

fragment van een spaakbeen. De aanwezige tanden en slijtagesporen in de onderkaak wijzen op een 

slachtleeftijd van 1,5 tot 2 jaar. Het spaakbeenfragment behoort toe aan een jong varken dat op het 

einde van zijn eerste levensjaar geslacht werd. 

2.3.3.3 Interpretatie en conclusie 

Deze archeozoölogische studie van 44 botfragmenten laat weinig ruimte voor een diepgaande 

interpretatie, maar het schetst in ieder geval een beeld van de dierlijke resten die tijdens dit 

onderzoek zijn verzameld. Tafonomisch wijzen de vele kap‐, snij‐ en vilsporen en de hoge 

fragmentatiegraad erop dat het hier gaat om consumptieafval van ten minste drie runderen, twee 

schapen en één varken. Over de aanwezigheid van geit bestaat in deze context geen zekerheid. Eén 

van de drie visresten kan met zekerheid aan kabeljauw toegeschreven worden.

2.3.4 Metaal 

J. van der Klooster 

Bij de opgraving zijn in totaal 30 metalen voorwerpen en delen van voorwerpen gevonden. Dit rapport 

betreft een basisdeterminatie met eventueel aanvullende informatie van de 11 geselecteerde 

vondsten. Drie van deze vondsten zijn toegeschreven aan een middeleeuwse cultuurlaag met 

spoornummer 14. Ze vormen een representatief beeld van het metaal in het middeleeuwse Sluis. De 

overige 8 geselecteerde objecten betreffen vondsten uit de Nieuwe Tijd die op basis van hun 

individuele waarde en mogelijkheid tot datering zijn geselecteerd.  

Daarnaast is vondstnummer 9‐1 eveneens beschreven, omdat deze in de quickscan een andere 

interpretatie had gekregen. Gezien hiervan een mooi voorbeeld van een complete vorm ter 

beschikking was, is deze vondst in deze paragraaf eveneens beschreven. 

Conclusies aan de hand van deze informatie met betrekking tot de vondstlocatie worden door 

Artefact! gedaan. De voorwerpen in dit rapport zijn ingedeeld in functiegroep. In de bijlage 5 is een 

schematische determinatie met afbeeldingen te vinden. De conserveringsrapporten van het metaal 

zijn terug te vinden in bijlage 7. 

2.3.4.1 Kledingaccessoires 

Regelmatig worden tijdens opgravingen knopen, gespen, beslagstukken en andere 

kledingaccessoires uit verschillende perioden gevonden. Deze objecten zijn doorgaans van metaal. 

De keuze van dit materiaal heeft niet alleen met duurzaamheid en stevigheid te maken, maar ook 

met het feit dat de metaalkleur als versiering kan dienen. De vorm van de accessoire kan niet alleen 

iets vertellen over de functie, maar ook over het toenmalige modebeeld. Bij het onderzoek aan de 

Groote Markt zijn in totaal vijf kledingaccessoires gevonden. Aangezien één accessoire een 

uniformknoop betreft, zal deze in de functiegroep militaria worden behandeld. De overige vier 

objecten behoren tot algemene typen die door gewone burgers werden gebruikt. De volgende 

kledingaccessoires zijn gevonden: 

                                                                   51 Diependaele 2017; D’hondt et al. 2014; Coppens et al. 2016.  

Page 54: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

53  

Gespen 

Er is één gesp gevonden (vondstnummer 25‐2, zie afbeelding 48). Deze gesp, waarvan de angel 

ontbreekt, valt te dateren in de periode van 1550‐1650 en heeft de vorm van een dubbele ovaal.52 

Aangezien dit exemplaar relatief klein is, gaat het hier mogelijk om een schoen‐ of laarsgesp 

(Afbeelding 50). Verder komen deze (kleinere) gespen ook op riemen en tassen voor. Op Afbeelding 

49 is te zien hoe een gespenmaker bezig is met de bewerking van een dergelijk type. 

 

Afbeelding 48   Foto van de dubbelovaal gesp (vondstnummer 25‐2) 

 

Afbeelding 49   De gespenmaker uit ‘Hausbuch der Nürnberger Zwölfbrüderstiftung, Landauer I, 1535, bron: Willemsen / Ernst 2012, 9. 

 

 

Afbeelding 50   Bevestigingen van schoengespen (links) en schoen met gesp (rechts), Late Middeleeuwen, bron: Goubitz e.a. 2001, 212, 214 

Gordelsluitingen 

Vondstnummer 25‐1 is een fragment van een gordelsluiting, enkel de twee ogen waar de haken van 

de riemeinden in vallen, zijn bewaard gebleven (zie afbeelding 51). Dit systeem is een variant op de 

gesp die de riemeinden verbindt. Het oog en de gordeleinden zijn vaak gedecoreerd. Aangezien het 

                                                                   52 Whitehead 2003, 61‐63. 

Page 55: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

54  

oog niet compleet is en de rest van de sluiting ontbreekt, is het niet mogelijk tot een scherpere 

datering te komen. Afbeelding 52 toont een compleet exemplaar, exclusief de lederen riem. 

 

Afbeelding 51   Foto van de gordelsluiting (vondstnummer 25‐1).  Afbeelding 52   Complete gordelsluiting uit de 15de eeuw, bron: 

Baart, 1977 161. 

Knopen 

Uit dezelfde periode als de gesp stamt een bloemvormige massieve knoop van messing (9‐2, 

afbeelding 53 ). Dit type kleine knoop kent vele varianten en past in het heersende modebeeld van de 

periode van de tweede helft van de 16de tot en met het midden van de 17de eeuw (zie afbeelding 54).53 

Dit type knoop wordt vaak in relatief grote getalen aangetroffen tijdens (stadskern)opgravingen. Een 

verklaring hiervoor is dat deze knopen een dubbele functie hadden. Naast een middel om de wambuis 

te sluiten waren het ook sierobjecten en werden ze in rijen op de kleding genaaid.54 Dit gebeurde bij 

zowel dames‐ als herenkleding. 

 

 

Afbeelding 53   Foto van de zijkant (foto boven) en bovenzijde (foto beneden) van de knoop 

 

Afbeelding 54   Variatie in 16e‐17e eeuwse knoopdecoratie, bron: Baart 1977, 185. 

 

                                                                   53 Baart 1977, 182‐185. 

54 Baart 1977, 182. 

Page 56: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

55  

(vondstnummer 9‐2). 

Riemgeleiders 

Loodtin was een aantrekkelijke, goedkope vervanger van 

kostbaarder messing en dure edelmetalen zoals zilver. De 

riemgeleider van de Groote Markt is gemaakt van dit 

goedkope metaal (31‐2, afbeelding 56). Deze accessoire 

wordt ook wel passant genoemd en had als functie het 

riemeinde op zijn plaats te houden. Er bestaan twee typen 

riemgeleiders, vaste en verstelbare. De vaste riemgeleider 

werd met een pin in het leer gefixeerd en bij de verstelbare 

riemgeleider ging de riem door een sleuf.55 Dit is tevens het 

oudste object binnen de groep accessoires en dateert uit de 

periode van de 14de ‐15de eeuw. Passanten komen tot op de 

dag van 

vandaag voor.  

 

 

 

 

2.3.4.2 Gewichten 

Waarschijnlijk behoort vondstnummer 21‐5 (zie afbeelding 57) 

tot de categorie gewichten. Het schijfje met enkele afgesneden 

vlakken aan de rand weegt 3,07 gram. Dergelijke kleine loden 

gewichten werden gebruikt om bijvoorbeeld poeders af te 

wegen. Aangezien het “gewicht” niet gekeurd is, is het niet uit 

te sluiten dat het ook om een kleine speelschijf kan gaan. De 

datering is derhalve dan ook ruim gehouden en betreft de 

periode tussen 1500 en 1900.  

 

Afbeelding 57   Foto van het muntgewicht (vondstnummer 21‐5)

                                                                   55 Bogaert e.a. 2016, 93. 

Afbeelding 56   Foto van de riemgeleider (vondstnummer 31‐2) 

Afbeelding 55   Detail uit “Het bruiloftsfeest”, toegeschreven aan Pieter Bruegel de Jongere 1564‐1637, man met metalen beslag op zijn riem, bron: Bogaerts e.a. 2016, 92. 

Page 57: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

56  

2.3.4.3 Militaria 

Knopen 

Een vondst die onder de militaria te scharen valt, is een 

messingen uniformknoop met daarop de afbeelding van een 

vlammende granaat (21‐1, zie afbeelding 58). De achterzijde 

van de knoop ontbreekt en de composietlijm is zichtbaar. Op 

de achterzijde van de knoop heeft zeer waarschijnlijk een 

makersmerk gestaan wat als exacter dateringsmechanisme 

gebruikt had kunnen worden en meer over de herkomst had 

kunnen vertellen. Het is niet met zekerheid te zeggen of deze 

knoop op een (Nederlands) politie‐uniform heeft gezeten of 

gedragen is door een Franse grenadier ten tijde van de 

Tweede Wereldoorlog. De Vlammende granaat is door beiden 

gebruikt en de aanwezigheid van Franse troepen in het 

Zeeuwse is bekend.56  

 

2.3.4.4 Munten en penningen 

Het geld en pseudo‐geld uit Sluis, in totaal vier stuks, zijn ingedeeld in twee groepen: munten en 

penningen. 

Munten 

Tijdens stadskernonderzoek worden regelmatig munten uit allerlei perioden aangetroffen, zo ook in 

Sluis. Stortlagen, oude vloer‐ en straatniveaus zijn belangrijke bronnen voor deze kleinoden. De 

oudste munt van de Groote Markt dateert uit de 14de eeuw of de 15de eeuw en is gemaakt van zilver of 

biljoen (koperlegering) met een hoog zilvergehalte (vondstnummer 31‐1, zie afbeelding 59). Het gaat 

waarschijnlijk om een ¼ groot of een dubbele mijt. Het gotische randschrift van de munt is slecht 

leesbaar, waardoor de munt moeilijk determineerbaar is. Waarschijnlijk gaat het om een Vlaamse 

emissie, mogelijk uit Gent. 

                                                                   56 V. van der Veen, mondelinge mededeling 2017. 

Afbeelding 58   Foto van de voorzijde van de militaire knoop (vondstnummer 21‐1) 

Page 58: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

57  

Afbeelding 59   Voor‐ en achterzijde van de laat middeleeuwse munt(vondstnummer 31‐1) 

Duidelijk leesbaar en afkomstig uit Friesland, is de koperen duit met daarop het woord FRISIA. Op de 

keerzijde is het wapen van de provincie afgebeeld (vondstnummer 9‐3, zie afbeelding 60). Deze munt 

dateert uit de laatste vijfenzeventig jaar van de 17de eeuw (1625 – 1700). 

 

Afbeelding 60   Voor‐ en achterzijde van de Friese munt uit de 17de eeuw (vondstnummer 9‐3) 

Eveneens op een duit gelijkend is de koperen munt met vondstnummer 3 (zie afbeelding 61). Op de 

munt is een gekroond schild te zien, geflankeerd door twee leeuwen. De munt lijkt op een laat 18de 

eeuwse duit van de stad Utrecht. In het (sleetse) schild lijkt een kruisvorm afgebeeld met Fleur de Lis 

einden, wat niet overeenkomt met het stadswapen van Utrecht. Ook de uitstekende bladertak aan de 

linkerbovenzijde van het schild komt niet overeen met de genoemde duit. De keerzijde van de munt, 

waarop zeer waarschijnlijk de munteenheid en de soevereiniteit heeft gestaan, is onleesbaar 

geworden door slijtage. De munt is lang en of veel in omloop geweest. Mogelijk is de munt afkomstig 

uit één van de Duitse deelstaten of uit een overzees gebiedsdeel. Aan de hand van de vorm van de 

Page 59: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

58  

kroon en de strakke standaardvorm van de munt (zie afbeelding 62) is deze in de 19de eeuw 

gedateerd. 

   

Afbeelding 61   Foto van respectievelijk de voor‐ en achterzijde van de 19de eeuwse munt (vondstnummer 3). 

 

Afbeelding 62   Gestandaardiseerd persen van munten, bron: www.isgeschiedenis.nl. 

Penningen 

Penningen kunnen verschillende functies hebben zoals betaal‐ of ruilmiddel, rekenmiddel of 

gedenkstuk. Er is tijdens het onderzoek één penning van een loodtin legering gevonden 

(vondstnummer 26, zie afbeelding 63). De penning is van het Tournooise type, waarbij de afbeelding 

verwijst naar die van een zilveren Tourse groot (zie afbeelding 64). De functie van deze penningen is 

niet geheel duidelijk.57 Mogelijk betreft het een armenpenning en is deze lokaal gegoten in Sluis. 

Armenpenningen werden door de gemeenten en diaconieën uitgegeven ten behoeve van de 

bedeling.58 Ze waren bedoeld om door minderbedeelden te worden ingewisseld tegen natura zoals 

brood, graan en turf, zodat ze in hun meest noodzakelijke levensbehoeften konden voorzien.59 De 

                                                                   57 Bogaerts e.a. 2016, 77‐78. 

58 Heeringen e.a. 1994, 41. 

59 Baart e.a. 1977, 408. 

Page 60: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

59  

datering van de penning ligt in de periode 1260‐1350 en is daarmee mogelijk (naast de riemgeleider 

1300‐1500) de oudste metaalvondst van de opgraving. 

   

Afbeelding 63   Voor‐ en achterzijde van de penning (vondstnummer 26) 

 

 

 

 

 

 

Afbeelding 64   Zilveren Tourse groot van Philips IV (1285‐1314), bron: www.nederlandsemunten.nl 

 

Afbeelding 65   De loodtinnen penning van het Tournooise type gevonden in Gent, bron: Bogaerts e.a. 2016, 78 

 

 

 

 

 

Page 61: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

60  

2.3.4.5 Verlichting 

Kandelaar 

De kleine messing strip met vondstnummer 9‐1 (zie afbeelding 66) is onderdeel geweest van de voet 

van een (schijf)kandelaar (zie afbeelding 67, links). Aan de binnenzijde van de strip zijn draairingen te 

zien van het afdraaien van de voet op een draaibank. Verder zijn er aan de buitenzijde twee groeven in 

de plintrand waarneembaar (zie afbeelding 67, rechts). Dit zijn typische kenmerken bij 

schijfkandelaars uit de tweede helft van de 16de eeuw. 

 

Afbeelding 66   Foto van het fragment van de voet van een kandelaar (vondstnummer 9‐1). 

 

Afbeelding 67   Afbeelding 9: Schijfkandelaar, 1550‐1600 (links) en detail van de plint (rechts), foto: J. van der Klooster  

2.3.4.6 Onbekend 

Een vondst waarvan de functie niet direct bekend is, is de bronzen scherf met vondstnummer 8‐1 (zie 

afbeelding 68). Het fragment is komvormig en heeft vermoedelijk aan een schijf‐ of plaatvormig 

object toebehoort. Op de scherf staat een meegegoten geometrische afbeelding en de letter S. De 

letter is onderdeel van een tekst of merknaam. Mogelijk gaat het om een deel van een plaquette met 

daarop een productiemerk of gedenkboodschap. Afbeelding 69 is een voorbeeld van een dergelijke 

plaquette. Dit soort plaquettes komen voor op gebouwen, machine‐onderdelen of maken deel uit van 

Page 62: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

61  

een motorvoertuig. Dit stuk dateert, op basis van materiaalgebruik en stijl, uit de periode 1925‐1950. 

Het object is met kracht verwrongen en gebroken.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Afbeelding 68   Foto van het fragment van de bronzen scherf (vondstnummer 8‐1) 

 

 

 

 

 

Afbeelding 69   Voorbeeld van een bronzen plaquette, bron: www.lunkentower.com 

2.3.5 Glas 

Tijdens het onderzoek zijn in totaal 5 fragmenten glas verzameld. Het betreffen bruine en groene 

wandfragmenten van flessenglas en een flessenhals. Deze fragmenten zijn afkomstig uit de puinlaag 

(spoornummer 13) aangetroffen bovenop de keldervloer. Deze puinlaag dateert tussen het einde van 

de 19de eeuw en het midden van de 20ste eeuw.  

2.3.6 Leer 

Er werden 10 fragmenten leer geborgen uit laat‐Middeleeuwse cultuurlaag (spoornummer 14). Het 

betreffen resten van schoeisel. Op basis van het aardewerk uit deze laag is het leer te dateren in de 

14de eeuw. Het materiaal is echter zeer fragmentarisch bewaard en in slechte staat.De fragmenten 

omvatten kleine restanten van oud schoeisel, waaronder zooldelen, niet nader te specifiëren kleine 

stukjes leer en een stukje van een schoendeel met vetergat. Het betreft geenszins fragmenten van 

dezelfde schoen(en), noch schoenmakersafval. Verdere analyse van deze fragmenten werd dan ook 

niet zinvol geacht.  

 

Page 63: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 64: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

63  

3 Synthese 

Tijdens de archeologische begeleiding is een cultuurlaag aangetroffen. Deze cultuurlaag bevat 

aardewerk daterend tussen het midden van de 14de eeuw en de 2de helft van de 14de eeuw. Het 

aardewerk omvat regionaal grijsbakkend, roodbakkend en geïmporteerd (bijna‐) steengoed. De 

vormen behoren voornamelijk tot de categorieën drinken en opslag. Het metaal uit deze laag omvat 

enkele een munt, een penning en kledijaccessoires. De aangetroffen glasfragmenten behoren 

eveneens tot de categorie drinkgerei. Tevens bevat deze cultuurlaag consumptieafval van rund, 

schaap, varken en enkele botfragmenten van vis (oa kabeljauw). Deze aangetroffen vondsten passen 

perfect in het 14de eeuwse beeld van Sluis waarbij dit deel van de stad was ingericht als marktplaats 

waar drank en voedsel werd verkocht en genuttigd.  

Doorheen deze 14de eeuwse cultuurlaag is een fundering aangebracht bestaande uit grondbogen. 

Deze fundering is noordwest – zuidoost georiënteerd en kent een verder verloop onder het huidige 

raadhuis en Belfort. Gezien het huidige Belfort opgericht is aan het begin van de 15de eeuw, dateren 

deze funderingen van vóór deze periode. Uit historische bronnen is bekend dat Sluis aan het begin 

van de 14de eeuw een schepenhuis bezat. Aan het einde van de 14de eeuw (in 1375) werd een Belfort 

opgericht. Zowel het schepenhuis als het Belfort werden zwaar beschadigd bij een brand in 1393. Het 

schepenhuis werd kort na de brand opnieuw hersteld. Het Belfort werd pas in 1423 opnieuw 

opgericht. Op basis van het onderzoek kon worden vastgesteld dat de funderingen ten vroegste vanaf 

het midden van de 14de eeuw dateren en van vóór de 15de eeuw dateren. Er kon echter geen uitsluitsel 

worden verkregen of deze funderingen kunnen worden toegeschreven aan het Belfort van vóór de 

brand in 1393 en/of het herstelde schepenhuis van ná de brand van 1393. Op basis van de gebruikte 

bouwmaterialen en de funderingstechniek kunnen de aangetroffen funderingen tot dezelfde periode 

worden toegeschreven dan de middeleeuwse funderingen aangetroffen bij rioleringswerken aan de 

zuidzijde van het huidige Belfort. Op basis van de resultaten kan niet met zekerheid worden 

vastgesteld of de funderingen tot één groot gebouw behoren of tot twee naast elkaar gelegen 

gebouwen. 

De middeleeuwse funderingsresten binnen het onderzoeksgebied zijn deels vernietigd voor de aanleg 

van een kelder. Deze kelder kan op basis van het bouwmateriaal en historische bronnen in de 17de – 

18de eeuw worden gedateerd. Onder de keldervloer is een holle ruimte aanwezig, bestaande uit gele 

ijsselstenen. Deze holle ruimte is afgesloten door middel van een grote natuurstenen plaat. Deze 

plaat en de holle ruimte zijn in situ bewaard gebleven. In de kelder zijn een hout‐ of kolenbak en een 

haard vastgesteld. De onderste traptrede was ook nog bewaard. Het gebouw waartoe de kelder 

behoorde was in de 19de eeuw in gebruik als herberg. Deze herberg is gesloopt voor de restauratie van 

het Belfort. Hiervoor is de herberg tot circa 1,00 meter beneden maaiveld gesloopt. De kelder is bij de 

sloopwerkzaamheden gevuld met puin.  

.

Page 65: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 66: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

65  

4 Onderzoeksvragen en doelstelling 

1.  Zijn er binnen het plangebied archeologische vindplaatsen aanwezig zijn en zo ja, wat is de 

aard, ligging (horizontaal en verticaal) en datering van de vindplaats(en)?   

Binnen het onderzochte gebied zijn funderingen aangetroffen bestaande uit grondbogen. Deze 

funderingen zijn aangebracht in een cultuurlaag met vondstmateriaal daterend tussen het midden 

van de 14de eeuw en de 2de helft van de 14de eeuw. Op basis van de historische bronnen en het 

vondstmateriaal uit de cultuurlaag kunnen deze funderingen worden toegeschreven aan het Belfort 

opgericht vóór de brand in 1393 en/of het herstelde schepenhuis daterend tussen 1393 en 1423. 

Deze middeleeuwse funderingen zijn verstoord voor de aanleg van een kelder in de Nieuwe Tijd. Deze 

kelder behoorde bij één of twee huizen uit de 17de – 18de eeuw. In de 19de eeuw behoorde de kelder tot 

een herberg. Deze herberg is afgebroken in verband met de restauratie van het Belfort. 

De aangetroffen sporen zijn onmiddellijk onder het maaiveld vastgesteld. Met uitzondering van de 

holle ruimte onder de keldervloer zijn de aangetroffen resten verwijderd voor het aanbrengen van de 

funderingen van de nieuwbouw. De keldervloer en de holle ruimte onder de keldervloer zijn bewaard 

op een diepte van circa 2,00 meter beneden maaiveld (1,34 meter +NAP). 

Page 67: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 68: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

67  

5 Conclusie en advies 

De resultaten van het huidige onderzoek hebben de hoge verwachting op het aantreffen van 

archeologische sporen en of vondsten vanaf de Late Middeleeuwen volledig bevestigd. 

Tijdens het onderzoek is een cultuurlaag aangetroffen met vondstmateriaal daterend uit de Late 

Middeleeuwen, voornamelijk tussen het midden van de 14de eeuw en de 2de helft van de 14de eeuw. 

Doorheen deze cultuurlaag zijn funderingen aangebracht voor de bouw van het Belfort en/of 

herstelde Schepenhuis daterend vóór de 15de eeuw. Deze middeleeuwse funderingen zijn op hun 

beurt deels vernietigd voor de bouw van een kelder daterend uit de Nieuwe Tijd. Deze kelder is voor 

de restauratie van het Belfort tussen het einde van de 19de eeuw en vóór de Tweede Wereldoorlog 

deels gesloopt en opgevuld met puin.  

 

Afbeelding 70   Overzicht van de in situ bewaarde sporen op een diepte van 2,00 meter beneden maaiveld ((1,34 meter +NAP).  

Binnen het onderzochte gebied zijn de aangetroffen sporen verwijderd tot op circa 2,00 meter 

beneden maaiveld (1,34 meter +NAP). Enkel de holle ruimte onder de keldervloer en de natuurstenen 

plaat die deze holle ruimte afsluit zijn in situ bewaard vanaf deze diepte (zie afbeelding 70). Rondom 

het huidige Belfort en onder het huidige raadhuis kunnen nog resten worden aangetroffen van 14de 

Page 69: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

68  

eeuwse funderingen. Aan de marktzijde kunnen sporen worden aangetroffen die kunnen worden 

toegeschreven aan het middeleeuwse en Nieuwe Tijdse Sluis. 

 

.

Page 70: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

69  

Bronnen 

Literatuur 

Baart, J., e.a., 1977. Opgravingen in Amsterdam. 20 jaar stadskernonderzoek, Amsterdam. 

Bartels, M. ed., 1999. Steden in Scherven. Vondsten uit beerputten in Deventer, Dordrecht, Nijmegen 

en Tiel (1250‐1900), Amersfoort. 

Bender, W. 2004. Vom Ziegelgott zum Industrieeleelektroniker. Geschichte der Ziegelherstellung von 

den Anfängen bis Heute. Bundesverband de Deutschen Ziegelindustrie e.V., Bonn. 

Bitter, P., Ostkamp, S. & N.L. Jaspers, s.d. Dutch Classification System for (post‐)medieval ceramics 

and glass. = Het Deventer Systeem (since 1989). Part 1: Ceramics. Digital identification tables 

(Ongepubliceerde versie 2016). 

Boessneck, J., A. von den Driesch, U. Lemppenau en E. Wechsler‐von Ohlen, 1971. Die 

Tierknochenfunde aus dem Oppidum von Manching, Wiesbaden. 

Bogaert, D., e.a., 2016. Gezocht en gevonden. Bodemvondsten uit Gent, Goudriaan. 

Claeys, J. 2010. Een eeuwige rustplaats aan de Dokkershaven: kerken en begraafplaatsen. in J. Claeys, 

N.L. Jaspers en S. Ostkamp (red.) 2010. Vier eeuwen leven en sterven aan de Dokkershaven. Een 

archeologische opgraving van een postmiddeleeuwse stadswijk in het Scheldekwartier in Vlissingen. 

ADC Monografie 9. p. 367‐396. 

Clason, A.T., 1977. Jacht en veeteelt van prehistorie tot Middeleeuwen, Haarlem. 

Coppens, E, et al., 2016. Tussen een motte en een kasteel. De Wranghe – Eikenlaan, 

drinkwaterleiding. Gemeente Kapelle en Goes. Een Archeologische Begeleiding. Artefact‐Rapport 

230, Zaamslag. (rapport in voorbereiding) 

D’hondt, F.G.R., et al., 2014. Archeologisch onderzoek Nassaustraat 13, 15 en 17 te Axel. 

Archeologische Begeleiding protocol Opgraven Axel Nassaustraat 13, 15 en 17 te Axel, gemeente 

Terneuzen. Grontmij Archeologische Rapporten 1494, Eindhoven. 

D’Hondt, F.G.R., 2017. Laatmiddeleeuws en vroegmodern aardewerk uit Sluis. Een analyse en 

interpretatie aan de hand van zeven vondstcontexten. Masterscriptie ter behaling van de graad van 

Master in de archeologie, Universiteit Gent. 

Diependaele, S., 2017. Sluis Riolering Nieuwstraat, gemeente Sluis. Archeologische Begeleiding – 

Protocol Opgraven. Artefact‐Rapport 221, Zaamslag. 

Dijkstra, J., Ostkamp. S., & Williams. G. 2006. Archeologisch onderzoek op het terrein van de 

voormalige Berghuijskazerne te Middelburg. ADC ArcheoProjecten Rapport 595, Amersfoort. 

Duco D.H. 2003. Merken en merkenrecht van de pijpenmakers in Gouda, Gouda. 

Page 71: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

70  

Dusar, M. Dreesen, R. & A. De Naeyer. 2009. Renovatie & Restauratie. Natuursteen in Vlaanderen, 

versteend verleden. Mechelen. 

Gawronski, J. ed., 2012. Amsterdam Ceramics. A city’s history and an archaeological ceramics 

catalogue 1175‐2011, Amsterdam. 

Goubitz, O., e.a., 2001. Stepping through Time: Archaeologicol Footwear from Prehistoric Times until 

1800, Zwolle. 

Groeneweg 1992: Bergen op Zooms aardewerk. Vormgeving en decoratie van gebruiksaardewerk 

gedurende 600 jaar pottenbakkersnijverheid in Bergen op Zoom. Bijdragen tot de studie van het 

Brabantse heem, deel 35, Waalre. 

Groote, K. de, 2008. Middeleeuws aardewerk in Vlaanderen. Techniek, typologie, chronologie en 

evolutie van het gebruiksgoed in de regio Oudenaarde in de volle en late middeleeuwen (10de‐16de 

eeuw), Relicta Monografieën 1, Brussel. 

Haslingshuis, E.J. & H. Janse. 2001 (vierde druk). Bouwkundige termen. Verklarend woordenboek van de westerse architectuur‐ en bouwhistorie. Leiden. 

Heeringen, R.M. van/H. Hendrikse/J.J.B. Kuipers, 1994. Geld uit de belt. Archeologisch onderzoek in 

de bouwput van de gemeentelijke parkeerkelder en het belastingkantoor aan de Kousteensedijk te 

Middelburg, Vlissingen. 

Hessing, W.M.A, M.M.M. Alkemade, R.M. van Heeringen et al, 2008. Archeologie naar Deltahoogte. 

Een onderzoek naar de Zeeuwse archeologiebeoefening, Zierikzee. 

Higham, C.F.W., 1967. Stock rearing as a cultural factor in prehistoric Europe. Proceedings of 

Prehistoric Societies, 33, 84‐106. 

Hurst, J.G. & D.S. Neal, H.J.E. van Beuningen, 1986. Pottery produced and traded in north‐west 

Europe 1350‐1650, Rotterdam papers VI , Rotterdam. 

Kempen, P.A.M.M. van en I.A. Schute, 2001. Binnenstad Sluis, gemeente Sluis‐Aardenburg; een 

archeologische inventarisatie en verwachtingskaart, RAAP Rapport 718, Amsterdam. 

Knotter, A. (ed.) 2016. Keramiekstad. Maastricht en de aardewerkindustrie in de negentiende en 

twintigste eeuw, Zwolle. 

Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), 2010: versie 3.2, Stichting Infrastructuur en 

Kwaliteitsborging Bodembeheer, Gouda. 

Meulen, A. van der & P. Smeele 2005. De pottenbakkers van Friesland 1750‐1950. Het ambacht. De 

mensen. Het aardewerk. Fries Aardewerk VII, Leiden. 

Mombers. H., 2010 (2de druk). Dakpannengids. Akersloot. 

Orton, C., Tyers, P., and Vince A., 1993. Pottery in archaeology. Cambridge Manuals in Archaeology, 

Cambridge. 

Page 72: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

71  

Provinciaal Blad van Zeeland, nr 32, 2009 Besluit van gedeputeerde staten van Zeeland van 12 mei 

2009, houdende aanwijzingregeling aanvullende richtlijnen voor archeologisch onderzoek in de 

provincie Zeeland. 

Prummel, W. 1983. Early Medieval Dorestad: an archaeozoological study, ‘s Gravenhage & 

Amersfoort (Nederlandse Oudheden 11; Excavations at Dorestad 2). 

 

Renfrew, C. & P. Bahn, 1996. Archaeology. Theories, Methods and Practice, Second Edition, London. 

 

Rice, P.M., 1987. Pottery Analysis. A sourcebook. Chicago, London. 

Rue, Y.J.W.R. de, 2016A, Grofkeramiek: in: E. Coppens, Sporen van het Refugium van Baudeloo te 

Hulst – aanleg archiefkelder. Gemeente Hulst. Archeologische begeleiding protocol Opgraven. 

Artefact! –Rapport 120. Zaamslag. p. 44‐53. 

Rue, Y.J.W.R. de, 2016B (concept) Grofkeramiek in: E. Coppens, Tussen een motte en een kasteel. 

Kapelle – Goes, De Wranghe – Eikenlaan, drinkwaterleiding. Gemeente Kapelle Goes. Een 

archeologische begeleiding. Artefact!‐Rapport 96. Zaamslag. p.120‐127.  

Rue, Y.J.W.R. de, 2016C. Grofkeramiek en natuursteen in: E. Coppens, Groede Waterdunen zone 6, 

slikkenburgseweg (gemeente Sluis). Archeologische begeleiding – [protocol Inventariserend 

Veldonderzoek door middel van Proefsleuven. Artefact! Rapport 118. Zaamslag. p.39‐44. 

Rue, Y.J.W.R. de, 2016D. Grofkeramiek. In: E. Coppens, Sas van Gent, Glacisstraat 1 (gemeente 

Terneuzen). Archeologische Begeleiding – protocol Opgraven. Artefact! Rapport 188. Zaamslag. 22‐

24. 

Rue, Y.J.W.R. de, 2016E. Bouwmateriaal. In: S. Depuydt, Oostdam te Sas van Gent (gemeente 

Terneuzen). Archeologische Begeleiding – protocol Opgraven. Artefact! Rapport 214. Zaamslag. p. 

24‐26. 

Rue, Y.J.W.R. de, 2016F. Keramisch bouwmateriaal. In: S. Depuydt, Westdorpe Autrichepolder. 

Glastuinbouw Kavel 3‐4. Gemeente Terneuzen. Inventariserend Veldonderzoek door middel van 

Proefsleuven. Artefact! Rapport 91. Zaamslag. 48‐58. 

Rue , Y.J.W.R.de, 2016G. Aardewerk. In: S. Depuydt, Plan Nieuwe Bierkaai (Deelgebieden 2 en 3): 

Bierkaaistraat, Dubbele Poort, Vismarkt, Overdamstraat te Hulst, gemeente Hulst. Archeologische 

Begeleiding, protocol Opgraven en Opgraving scheepsresten. 172‐270. 

Rue, Y.J.W.R. de, 2017 (concept). Aardewerk. In: Coppens, E., Groede – Waterdunen, OHWeg Jong 

Breskenspolder, Dijkversterking, Fort Napoleon. Gemeente Sluis. Archeologische Begeleiding. 

Artefact Rapport 196, Zaamslag: 51‐66. 

Rue, Y.J.W.R. de, 2017 (concept). Grofkeramiek en natuursteen. In: Coppens, E., Groede – 

Waterdunen, OHWeg Jong Breskenspolder, Dijkversterking, Fort Napoleon. Gemeente Sluis. 

Archeologische begeleiding. Artefact! Rapport 196. Zaamslag. 67‐84. 

Schmid, E., 1972. Atlas of Animal Bones. Amsterdam/London/New York. 

 

Page 73: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

72  

Silver, I.A., 1969. The ageing of domestic animals, in: D. Brothwel en E.H. Higgs (eds), Science in 

Archaeology, london, 283‐302. 

S.n. 2009. Stadhuis Grote Markt 1 Sluis. Bouwhistorische opname. Leiden. Rapport van Dröge Bureau 

voor bouwhistorie. 

Stenvert, R., 2012, Biografie van de baksteen. 1850 – 2000. Amersfoort. 

Trimpe Burger, J.A. 1964. Ceramiek uit de bloeitijd van Aardenburg (13de en 14de eeuw). Berichten van 

de rijksdienst voor het oudheidkundig bodemonderzoek. Jg. 12‐13, 495‐548. 

Visser, N.J.G. de, 2012, Programma van Eisen Sluis Groote Markt 1 Belfort aanbouw, Kamperland. 

Vries, D.J. de, 1990. Mittelalterliche Dachdeckungsmaterialien in den Niederlanden. In: Bouwstenen 

voor oude woonhuizen in Nederland. Hausbaus in den Niederlanden. Jahrbuch für Hausforschung, 

Band 39, Marburg, 79‐96. 

Whitehead, R., 2003. Buckles 1250‐1800, Essex. 

Weijde F., s.d. Van klei tot baksteen. Haarlem, Antwerpen & Djakarta. 

Willemsen, A./M. Ernst, 2012. Middeleeuwse mode in metaal. Sierbeslag op riemen en tassen uit de 

Nederlanden 1300‐1600, Leiden. 

Wilson, B., Grigson, C. en S. Payne, 1982. Ageing and Sexing Animal Bones from archaeological Sites, 

in: BAR British Series, 109, p. 268. 

 

Websites 

Archeologisch informatiesysteem Archis3, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Amersfoort: 

https://archis.cultureelerfgoed.nl/#/login. 

Is Geschiedenis: http://www.isgeschiedenis.nl/ 

Lunken Tower: http://www.lunkentower.com/ 

Nederlandse munten: http://www.nederlandsemunten.nl/ 

VVV Zeeland: https://www.vvvzeeland.nl 

 

Page 74: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

73  

Verklarende Woordenlijst 

Afkortingen 

AB      Archeologische Begeleiding 

AD      Anno Domini; na Christus 

AMK      Archeologische Monumentenkaart 

ARCHIS     ARCHeologisch Informatie Systeem Archis 2 

BP  before present (voor heden); C14 jaren; het nulpunt ‘heden’ is hierbij volgens 

internationale afspraak gesteld op 1950 (n.Chr.); de werkelijke kalender‐ of 

zonnejaren (gekalibreerde C14‐jaren) zijn weergeven in jaren v.Chr. en n.Chr. 

BC      before Christ; voor Chr.  

C14  koolstof 14, isotoop van het normale koolstof 12; radioactief element dat 

voor dateringsmethoden gebruikt wordt. 

IKAW      Indicatieve Kaart Archeologische Waarden 

IVOb      Inventariserend Veldonderzoek door middel van boringen 

IVOp      Inventariserend Veldonderzoek door middel van proefsleuven 

KNA      Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 

NAP      Nieuw Amsterdams Peil 

ROB      Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek 

RCE      Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 

RGD      Rijks Geologische Dienst (tegenwoordig onderdeel van TNO‐NITG Bodem) 

SCEZ      Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland 

StiBoKa  Stichting Bodem Kartering (tegenwoordig onderdeel van Alterra 

Wageningen)  

Woordenlijst 

antropogeen      door menselijk handelen 

appelbloesem  baksel van klei die zowel veel  ijzeroxide als kalk bevat  (Fe2O3/CaO < 0,6). 

Dergelijke kleien komen o.a. voor  in Friesland, de  Ijsselstreek en Zeeland. 

Bij  baktemperaturen  onder  1050  graden  rode/roze  tinten,  rond  1050 

Page 75: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

74  

gespikkeld met roze en zachtgeel, indien harder gebakken gele kleur, soms 

met donkere versinteringskleuren 

Belgische blauwe hardsteen (Petit Granit)  synoniem:  Blauwe  (hard)steen,  arduin,  encriniet.  Niet 

verwarren  met  Maaskalksteen.  Compacte,  middelmatig  gekorrelde  tot 

grofkorrelige  bioklatische  kalksteen  met  opvallend  veel  homogeen 

verdeelde  ronde  of  cylindervormig  doorsneden  van  stengelleden  van 

crinoïden  (zeelelies)  op  millimeterschaal,  die  wit  afsteken  tegen  een 

donkergrijze  tot  mediumgrijze  achtergrond.  Lokaal  honingraatvormige 

koraalkolonies  en  grote  brachiopodenschalen.  Sporadisch  witte, 

centimetergrote  calcietgeoden. Stengellidjes  vande  crinoïden omgezet  in 

een  glinsterend  monokristal  van  calciet.  Afkomstig  uit  het  bekken  van 

Henegouwen, van de Condroz, van de rivier de Molignée en van de rivier de 

Bocq. In Henegouwen als ontgonnen in de 12de eeuw. Vanaf de 19de eeuw 

enorme opmars met als grootste bloei op de overgang van de 19de naar de 

20ste eeuw. 

C14 datering  bepaling van het gehalte aan radioactieve koolstof (C14) van organisch 

materiaal (hout, houtskool, schelpen, etc.) waaruit de ouderdom kan 

worden afgeleid. Deze ouderdom wordt opgegeven in jaren voor 1950 na 

Chr. 

differentiële klink  verschijnsel waarbij relatief hoog of laag liggende gebieden door 

geologische of fysische processen laag of hoog (andersom) komen te 

liggen. Ook wel omgekeerde klink of reliëfinversie genoemd  

erosie  verzamelnaam voor processen die het aardoppervlak aantasten en los 

materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijk plaats door wind, ijs en 

stromend water 

ex situ  bewaard gebleven op een andere dan de oorspronkelijke plaats. Dit met name met betrekking tot verstoorde archeologische sporen en vondsten 

fluviatiel  onder invloed van een rivier 

gekookt glazuur  door een te hoge gladbrand* zijn in de glazuurlaag kraters ontstaan 

geschift glazuur  ongelijkmatig  verdeelde  bestanddelen  in  het  blauw  of  paars  van  de 

beschildering door een onjuiste afstemming van de smeltbaarheid van de 

verf ten opzichte van het glazuur. Het treed vooral op bij paars. 

geul  rivier‐ of kreekbedding 

gevloeid glazuur  de tegel is bij de gladbrand* te heet gebakken, waardoor de beschildering 

is  gaan  lopen  en  wazig  is  geworden;  ook  de  glazuurlaag  kan  zakken 

waardoor het decor is vervormd 

gladbrand  het tweede bakproces van ca. 990 graden Celsius, waarbij het glazuur en de 

verven samensmelten en zich hechten aan de scherf 

Page 76: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

75  

gracht  gegraven doorlopende hindernis rond een vestingwerk; in laag 

terrein doorgaans breed, ondiep en met water gevuld; in hoog 

terrein als regel vrij smal, diep en droog 

gyttja  organische afzetting, bestaande uit fijn verdeelde afgestorven 

plantenresten, in stilstaand water bezonken 

handvorm  vormtechniek voor bakstenen. te herkennen aan 5 bezande kanten en 1 

afgesneden vlak. Onregelmatig oppervlak, gekenmerkt door een aantal 

plooien en nerven 

Hollandveen  alle veenpakketten die gedurende het Holoceen zijn ontstaan met uitzondering van het basisveen. De definitie van ‘Hollandveen’ betreft dus in feite bijna alle veenpakketten die gedurende de afgelopen 8000 jaar zijn ontstaan  

Holoceen  jongste geologisch tijdvak (vanaf de laatste IJstijd: circa 9000 jaar voor Chr. 

tot heden) 

in situ  bewaard gebleven op de oorspronkelijke plaats. Dit met name met betrekking tot onverstoorde archeologische sporen en vondsten 

klink  maaivelddaling  van  veen‐  en  kleigronden door  ontwatering,  oxidatie  van organisch materiaal en krimp 

klinker  versinterd hard gebakken baksteen. Geschikt voor kelder, tras, bestrating. 

Ledesteen  voor het herkomstgebied  tussen Gent en Brussel wordt ook wel de  term Balegemse  steen  gebruik.  Kalkzandsteen.  Fossielrijk  kleine  nummulieten en  serpulabuisjes/kalkkokerwormen.  Bimodale  korrelgrootteverdeling, hoofdzakelijk met een  fijn zandige component aangevuld met zeer grove (1‐3mm) heldere of melkachtige kwartskorrels. Stenen met kwartsgranule doorgaans  iets groener en  rijker aan glauconiet, voorkomen als zeer  fijne donkere  spikkels.  Sommige Balegemse  stenen worden  gekenmerkt  door subhorizontale  laminaties  en  oplossingsholten.  Verse  breuk  lichtgel  tot groengeel,  bij  verwering wat  verdonkerend  van  lichtgrijs  tot  bleekbeige, met okerbruin tot roestbruin patina. Drie verschillende banken, van onder naar boven en van hard naar zacht: blauwachtig bruine, groenachtig bruine en  gele.  Herkomst:  Formatie  van  Lede:  groot  gebied  tussen  Gent, Mechelen, Leuven, Brussel en Oudenaarde. 

normaal (bij grofkeramiek)  hardheid  voor  grofkeramiek.  Omvat  de  hardheden  hardgrauw boerengrauw en rood. 

Maaskalksteen  synoniem: Naamse  steen,  kolenkalk,  blauwe  (hard)steen. Niet  verwarren met  Belgische  blauwe  hardsteen/Petit  Granit.  Donkergrijs  op  vers breukvlak tot wit patina. Afkomstig uit Maasvallei tussen Namen en Hoei. Historisch zeer veel gebruikt in in Maasbekken 

marien  het milieu waar  sedimentatie plaatsvindt die direct wordt beïnvloed door 

de zee  

meanderen  zich bochtig door het landschap slingeren (van waterlopen) 

moernering  veenafgraving, hoofdzakelijk ten behoeve van zoutwinning en de winning van brandstof (turf) 

Page 77: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

76  

opgekrompen glazuur  het  samentrekken  van  delen  van  de  glazuurlaag, waardoor  kale  plekken ontstaan; de oorzaak van het opkrimpen en een verontreinigde ondergrond zijn of een te fijn gemalen glazuur 

oxidatie  (traag) verbrandingsproces van organisch materiaal in reactie met zuurstof  

perimarien  het milieu, waarin de sedimentatie wordt beïnvloed door de zee (via het rivier‐ en kreekstelsel), maar waar mariene afzettingen van betekenis ontbreken 

petgaatjes  kleine, kogelronde putjes in het glazuuroppervlak als gevolg van een onregelmatigheid in de ondergrond 

Pleistoceen  geologisch tijdperk dat ongeveer 2 miljoen jaar geleden begon. De tijd van de IJstijden, maar ook van gematigd warme perioden. Het Pleistoceen eindigt met het begin van het Holoceen  

pollenanalyse  statistische studie van stuifmeelkwarts en sporen, die in sedimenten 

gevonden worden. Doel is onder meer milieureconstructie 

quader  bouwsteen met vrij vlakke voorzijde. De overige zijden lopen piramidaal 

toe in een punt. Werd gebruikt als facadesteen in muren met een kern van 

puin of ander grof materiaal 

ratel  versinterd hard gebakken baksteen. In tegenstelling tot klinker nu ook 

scheuren, barsten, breuken, etc. Niet meer geschikt voor normaal 

metselwerk 

regressiefase  periode waarin de zee‐invloed afneemt (als gevolg van een daling van de zeespiegel of als gevolg van sluiting van strandwallencomplex) na een transgressiefase 

schans  algemene benaming voor een eenvoudig, als regel aarden 

verdedigingswerk 

sediment  afzetting gevormd door bezinksel of neerslag 

site  een plaats waar in het verleden menselijke activiteiten hebben 

plaatsgevonden. 

snijplankje en snijmes  methode voor het snijden van tegel. Het snijplankje is een vierkant 

plankje, vaak met 2 tot 4 spijkertjes in de hoeken, met rondom een 

ijzeren band, iets groter dan de maat van de gebakken tegel. Het 

snijplankje wordt op de nog vochtige klei gedrukt, waarna de 

overtollige klei rondom wordt afgestoken met een mes met een 

rechthoekig metalen blad: het snijmes. 

stempelpers  vormtechniek voor bakstenen. De bakstenen worden machinaal in 

stalen vormen geperst waardoor een strakke steen ontstaat. Te 

herkennen aan ingedruk fabrieksstempel. Voor een zeer harde en 

dichte (vuurvaste) steen kan een vormbaksteen of stengperssteen 

ook 

Page 78: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

77  

strengpers  vormtechniek voor bakstenen. Baksteen kan aan drie kanten bezand 

zijn, strakke vorm met snijvlakken. Alleen deze steen kan 

geperforeerd zijn 

Tertiair  geologische periode van 65‐2 miljoen jaar geleden, waarin zich de 

belangrijkste ontwikkelingen van de zoogdieren voordeden. 

transgressiefase  fase waarin de invloed van de zee zich in het binnenland uitbreidt (als 

gevolg van stijging van de zeespiegel of als gevolg van erosie van het 

strandwallencomplex) 

verlandingsklei  klei die aan het einde van een transgressiefase wordt afgezet 

vesting  versterkte stad; soms ook een groter verdedigingsgebied 

vestingwerk  permanent verdedigingswerk 

vindplaats  een ruimtelijk begrensd gebied waarbinnen zich archeologische 

informatie bevindt (monument, type monument, aard 

archeologische waarde, archeologische indicatie). 

‘vloer’  tegels van ca. 190 x 190 mm 

vondst  alle soorten mobilia: roerende of roerend geraakte onderdelen van 

onroerende goederen afkomstig van archeologisch veldwerk of uit 

bestaande collecties. 

vormbak  vormtechniek voor bakstenen. Te herkennen aan 5 bezande kanten 

en 1 afgesneden vlak. Regelmatig oppervlak 

wal  dijkvormige aarden ophoging rond een verdedigingswerk, voorzien 

van een borstwering 

Weichselien  geologische periode (laatste ijstijd, waarin het landijs Nederland niet bereikte) ca. 120.000‐10.000 jaar geleden. 

zacht  hardheid voor grofkeramiek. poederig zacht, zoals Romeinse dakpannen. 

Page 79: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 80: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

79  

Tijdstabel Holoceen 

Bron: Deeben J., E. Drenth, MF. Van Oorsouw en L. Verhart; 2005. 

Page 81: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 82: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Bijlage 1  Overzicht van de structuren 

 

Page 83: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 84: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Bijlage 2  Determinatietabel keramiek 

 

Page 85: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 86: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

vondstnr

aantal scherven

aantal individuen

spoor

functiecategorie

vorm

bakselgroep

herkomst

publicatie

Deventer‐type

datering individu 

begin

datering individu 

eind

volledigheid 

individu

delen vd pot

vorm

beschrijving

bodemtype

vorm

ingstechniek

oppervlakteb

ehan

deling

decoratiebeschrijv

ing

bakselbeschrijving

import

productieopmerki

ngen

gebruikssporen

post‐depositionele 

sporen

gebruik opm

hergebruik opm

productiemerk

overige 

opmerkingen

10.51 2 1 13 eten ondiep bord FAI Nederlanden

Gawronski 2012: 288 

cat. nr. 1072 1725‐

1775 f‐bor 1725 1775 0‐5% (losse scherf) rand; vlag

verdikte top. 

Duidelijke knik 

tussen wand en 

spiegel wielgedraaid dik; tinglazuur

zandig, zachtgeel baksel 

met kleine roodbruine 

ijzerrijke kleilensjes ja

verse breuk. Geraakt door 

kraan?

10.52 1 1 13 eten/decoratie kom FAI Nederlanden

Gawronski 2012: 281 

cat. nr. 1026  

gelijkaardige vorm en 

decor, maar in 

majolica f‐kom 1675 1725 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid tinglazuur

kobaltblauwe beschildering. 

Landschap? ja

10.54 1 1 13 onduidelijk kom RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond?

Dijkstra, Ostkamp & 

Williams 2006: 314 

cat. nr. 108 geen 

exacte parallel maar 

zeer gelijkaardig r‐kom 1400 1500 0‐5% (losse scherf) rand; wand

rand met dubbele 

doorn. Mogelijk 

kom met lusoren 

of teil wielgedraaid loodglazuur aan binnenzijde

zandig, vrij hard baksel. 

oranjerood met een vleug 

bruin. Ijzerspikkels en 

kleilensjes, oa ook 

ijzerarme. 

Loodglazuuroranjebruin. ja slijtage secundaire slijtage

zeer zware slijtage aan de 

binnenzijde

lijkt een stuk ouder 

dan de rest van de 

context

18.34 1 1 13

koken & 

voedselbereiding 'melk'teil RD

Bergen op 

Zoom

Groeneweg 1992: 182‐

183. De Rue 2017: 58 

parallel gevonden in 

Fort Napoleon. r‐kom‐74 1800 1900 0‐5% (losse scherf) bodem gladde standring wielgedraaid dik; glanzend; loodglazuur

licht baksteenrood. Vrij fijn, 

zanding, niet zo hard, met 

(flinke) ijzerspikkels. ja slijtage bodem

18.35 1 1 13

koken & 

voedselbereiding 'melk'teil RD

Bergen op 

Zoom

Groeneweg 1992: 182‐

183. De Rue 2017: 58 

parallel gevonden in 

Fort Napoleon. r‐kom‐74 1800 1850 0‐5% (losse scherf) rand

lijkt iets ouder 

randtype dan 

18.33 gladde standring wielgedraaid dik; glanzend; loodglazuur

licht baksteenrood. Vrij fijn, 

zanding, niet zo hard, met 

(flinke) ijzerspikkels. ja secundaire slijtage

18.36 1 1 13 drinken/opslag mineraalwaterfles DST Rijnland Bartels 1999: 72‐73. s2‐fle‐9 1790 1810 0‐5% (losse scherf) hals; oor

geleidelijke 

overgang tussen 

hals en schouder. 

Worstoor nog vrij 

hoog geplaatst handgevormd

ijzer/mangaanengobe; schraal; 

vliegasglazuur; half doorzichtige 

bruine engobe en licht vliegasglazuur. 

Enkel buitenzijde

baksel vrij fijn, gebroken 

wit. Niet volledig verglaasd. 

Opp. Binnenzijde 

zalmkleurig. ja mortel; witte aanslag

witte aanslag aan de 

binnenzijde met 

glitterende kristallen

sporen van kalkmortel 

ten gevolge van 

hergebruikt als 

bouwmateriaal?

18.37 1 1 13

koken & 

voedselbereiding WT Nederlanden 1600 1800 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid

dik; glanzend; kopergroen; 

loodglazuur; binnen en buiten glazuur. 

enkel buitenzijde kopergroen

buitenzijde kopergroen 

(groengoed)

vuilwit met hier en daar 

flinke kwartskorrels en 

kleine ijzerrijke kleilenzen ja groengoed sporen van verhitting

18.38 1 1 13 drinken kan WT Friesland

van der Meulen & 

Smeele 2005: 248‐

257, bolling binnen de 

standring wijst op 

Friese herkomst. w‐kan 1600 1800 0‐5% (losse scherf) bodem

gladde standring 

met lichte centrale 

bolling wielgedraaid

dik; glanzend; kopergroen; 

loodglazuur; binnen en buiten glazuur. 

enkel buitenzijde kopergroen

buitenzijde kopergroen 

(groengoed)

vuilwit, zandig baksel. 

Middelhard. Hier en daar 

witte en ijzerrijke 

kleilenzen. ja

18.39 1 1 13

koken & 

voedselbereiding kom/tuitpot? RD Friesland

van der Meulen & 

Smeele 2005: 248‐

257, bolling binnen de 

standring wijst op 

Friese herkomst. r‐kom/pot? 1650 1850 0‐5% (losse scherf) bodem

bolling op de 

bodem een beetje 

rommelig 

bijgewerkt met 

vingerindrukken

gladde standring 

met lichte centrale 

bolling wielgedraaid dik; glanzend; loodglazuur

typisch Fries baksel: 

zalmachtig oranjerood, 

zandig, glazuur wat gelig 

met daaronder zichtbaar 

kleine ijzerspikkels en 

uitstekende geelwitte 

kleilensjes ja slijtage bodem vrij zware slijtage bodem

18.40 1 1 13

koken & 

voedselbereiding steelkom RD Friesland r‐stk 1700 1800 0‐5% (losse scherf)

bodem; 

voeten/lobbenvin

nen

bodem 

handgevormd

bolle bodem met 

drie pootjes

handgevormd; 

wielgedraaid

typisch Fries baksel: 

zalmachtig oranjerood, 

zandig, glazuur wat gelig 

met daaronder zichtbaar 

kleine ijzerspikkels en 

uitstekende geelwitte 

kleilensjes ja

kookaanslag; slijtage 

bodem; sporen van 

verhitting

18.41 1 1 13

koken & 

voedselbereiding grape RD Friesland r‐gra‐107? 1625 1725 0‐5% (losse scherf) oor; rand; wand

brede grape. 

Worstoortje aan 

de bovenzijde 

puntig 

samengeknepen. 

breed uitstaande 

rand met verdikte 

top. Op de 

schouder decoratie 

van decoratieve 

draairillen. wielgedraaid dik; glanzend; loodglazuur

Op de schouder decoratie van 

decoratieve draairillen.

typisch Fries baksel: 

zalmachtig oranjerood, 

zandig, glazuur wat gelig 

met daaronder zichtbaar 

kleine ijzerspikkels en 

uitstekende geelwitte 

kleilensjes ja secundaire slijtage

18.42 1 1 13 eten bord FAI Nederlanden f‐bor 1640 1675 0‐5% (losse scherf) rand; vlag wielgedraaid tinglazuur binnen en buiten

kobaltblauwe beschildering; 

bovenzijde panelen met wanli‐

decor, onderzijde eenvoudig 

floraalmotiefje op de wand

zachtgeel met hier en daar 

ijzerrijke kleilensjes ja secundaire slijtage

18.43 1 1 13

koken & 

voedselbereiding grape RD

Bergen op 

Zoom

Groeneweg 1992: 

160. r‐gra 1625 1650 0‐5% (losse scherf) oor; rand

Samengeknepen 

oortje. driehoekige 

ribbel op de 

overgang tussen 

rand en wand wielgedraaid dik; glanzend; loodglazuur licht oranjerood ja

18.44 1 1 13 drinken kan WT Friesland

van der Meulen & 

Smeele 2005: 279. 

Gawronski 2012: 279‐

280 cat. nr. 1012, 

1013 en 1015 w‐kan 1700 1900 0‐5% (losse scherf) bodem standring wielgedraaid loodglazuur binnen‐ en buitenzijde

'vlekkenpot' met grote 

mangaanpaarsbruine vlekken 

tegen een witgele achtergrond ja

secundaire slijtage. Hier 

en daar afgesprongen 

glazuur.

18.45 1 1 13 opslag & vervoer grote voorraadpot RD

Bergen op 

Zoom r‐pot 1700 1850 0‐5% (losse scherf) oor

groot 

omhooggebogen 

horizontaal 

worstoor met 

decoratieve 

vingerindrukken 

aan de aanzet wielgedraaid

dik; glanzend; loodglazuur; binnen‐ en 

buitenzijde. gedeeltelijk reductiegroen

decoratieve vingerindrukken 

aan de aanzet van het oor ja secundaire zware slijtage

Page 87: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

vondstnr

aantal scherven

aantal individuen

spoor

functiecategorie

vorm

bakselgroep

herkomst

publicatie

Deventer‐type

datering individu 

begin

datering individu 

eind

volledigheid 

individu

delen vd pot

vorm

beschrijving

bodemtype

vorm

ingstechniek

oppervlakteb

ehan

deling

decoratiebeschrijv

ing

bakselbeschrijving

import

productieopmerki

ngen

gebruikssporen

post‐depositionele 

sporen

gebruik opm

hergebruik opm

productiemerk

overige 

opmerkingen

18.46 5 1 13 opslag & vervoer grote voorraadpot? RD

Bergen op 

Zoom r‐pot 1675 1900 0‐5% (losse scherf) wand

geschraapt; 

wielgedraaid

loodglazuur binnen en buitenzijde; 

binnenzijde reductiegroen ja

2.61 1 1 1

koken & 

voedselbereiding grape RD

Bergen op 

Zoom

Groeneweg 1992: 

160. r‐gra 1600 1650 0‐5% (losse scherf) rand wielgedraaid dik; glanzend; loodglazuur ja

22.12 1 1 14 drinken drinkkan GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐kan 1275 1400 0‐5% (losse scherf) oor

smal worstoortje. 

Vingerindruk in de 

aanzet wielgedraaid

hard fijn zandig baksel, 

middelgrijs, oppervlak 

donkerder, kern handvat 

scherpafgelijnd lichtgrijs nee

22.13 1 1 14 opslag & vervoer kan, groot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

Trimpe Burger 1964: 

528 D1 parallel. 

D'Hondt 2017: parallel 

plaat 2: spoor 7: 2b g‐kan 1325 1400 0‐5% (losse scherf) oor; rand

dik, ongedecoreerd 

worstoor, met 

diepe vingerindruk 

bij aanzet. Rand 

buigt wat naar  wielgedraaid

hard fijn zandig baksel, 

middelgrijs, oppervlak 

donkerder, kern handvat 

scherpafgelijnd lichtgrijs nee

22.14 1 1 14 opslag & vervoer kan, groot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

Trimpe Burger 1964: 

528 D2 parallel. 

D'Hondt 2017: parallel 

plaat 3: spoor 7: 1 en 

2 g‐kan‐3 1325 1400 0‐5% (losse scherf) oor; rand

licht naar binnen 

staande bandrand, 

naar binnen 

afgeschuind. 

Gedecoreerd 

breed oor met zeer  wielgedraaid

oor gedecoreerd met 

vingerindrukken: twee lange, 

diepe parallelle indrukken 

bovenop het oor. De zijkanten 

gelobd door indrukken.

hard, fijn, zandig baksel, vrij 

lichtgrijs. Afgelijnde grijze 

kern. Oppervlak bijna zwart. nee

22.15 1 1 14 onduidelijk kan/grape/kookkan GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐kan/gra 1200 1400 0‐5% (losse scherf) oor

middeldik gebogen 

worstoor

hard, fijn, zandig baksel, 

middelgrijs met paarse 

zweem, oppervlak wat 

donkerder nee vlekkerige bodemaanslag

22.17 1 1 14 opslag & vervoer pot, groot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

Trimpe Burger 1964: 

524‐525: B27 zelfde 

type, maar in rood. g‐pot 1275 1350 0‐5% (losse scherf) rand; schouder

lichtjes 

ondersneden 

bandrand, heel 

korte hals, dan 

schouder met 

decoratieve  wielgedraaid

schouder met decoratieve 

draairillen

hard, fijn, zandig baksel. 

Middelgrijs met 

scherpafgelijnde lichtgrijze 

kern met paarse vleug. 

Oppervlak er donkergrijs nee

kalkaanslag met stukjes 

houtskool en zwarte 

vlakken. Bodem of 

hergebruik als 

bouwmateriaal?

kalkaanslag met 

stukjes houtskool en 

zwarte vlakken. 

Bodem of hergebruik 

als bouwmateriaal?

tekeningnummer: 

vnr 22 tek2

22.18 1 1 14 opslag & vervoer pot/kan, groot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐kan/pot 1200 1450 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid

hard, fijn, zandig baksel met 

duidelijke bruintint. 

Oppervlak donkergrijs nee bruine bodemaanslag

22.19 1 1 14

drinken/opslag & 

vervoer kan, middelgroot GR g‐kan 1200 1450 0‐5% (losse scherf)

voeten/lobbenvin

nen standlobring wielgedraaid

hard, fijn, zandig baksel. 

Lichtgrijs zonder kern, zeer 

lichte paarse schijn. Middel‐ 

tot donkergrijs oppervlak nee

22.2 1 1 14

drinken/opslag & 

vervoer

kan, 

middelgroot/groot DST Langerwehe s2‐kan 1340 1380 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid ijzer/mangaanengobe; zoutglazuur ja

22.20 2 1 14

koken & 

voedselbereiding

gesloten vorm. 

Gezien 

gebruikssporen 

mogelijk kookpot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐pot? 1200 1450 0‐5% (losse scherf) wand dunwandig wielgedraaid

hard, fijn, zandig baksel. 

Lichtgrijs. Dunne, iets 

donkerdere marges. Opp 

binnenzijde lichtgrijs. Opp 

bijna zwart en trekt door in 

marge. Wrs door verhitting nee

beroet; sporen van 

verhitting; zwarte 

aanslag

buitenzijde sporen van 

veelvuldige blootstelling 

aan vuur. Binnenzijde 

wittige waas

22.21 1 1 14

koken & 

voedselbereiding pot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

Trimpe Burger 1964: 

lensbodems met 

compact, laat grijs 

baksel. g‐pot 1200 1400 0‐5% (losse scherf) bodem

bijgesneden 

lensbodem wielgedraaid

hard, middelfijn met hier en 

daar een onzuiverheid, 

zandig. Middelgrijs met 

lichte paarse schijn, aan de 

marges iets donkerder, opp 

zeer donker grijs nee

beroet; sporen van 

verhitting

22.22 1 1 14 opslag & vervoer pot/kan, groot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐pot/kan 1200 1500 0‐5% (losse scherf) wand dikwandig wielgedraaid

hard, zandig baksel met hier 

en daar kleine holtes. 

Middelgrijs met paarse 

schijn. Opp donkergrijs nee

22.23 1 1 14 opslag & vervoer kan, groot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

De Groote 2008: 170‐

180. g‐kan 1200 1400 0‐5% (losse scherf) hals

zeer dunwandig. 

Cilindrische hals 

met decoratieve 

draairibbels wielgedraaid

decoratieve draairibbels op de 

hals

zeer hard, zeer fijn, zandig 

baksel. Zeer donkergrijs. 

Opp donkergrijs met glans 

zoals hard blauwgrijs nee

22.24 1 1 14

koken & 

voedselbereiding grape, klein RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond r‐gra 1350 1425 0‐5% (losse scherf) bodem

bolle bodem op 

drie pootjes wielgedraaid

loodglazuur binnenzijde bodem; 

strooiglazuur nee

beroet; sporen van 

verhitting

22.25 1 1 14

koken & 

voedselbereiding bakpan RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

Trimpe Burger 1964: 

539‐540 D16 vanaf 

midden 14de eeuw r‐bak 1340 1500 0‐5% (losse scherf) rand

bandvormig 

verdikte randtop wielgedraaid

bestreken; dik; loodglazuur; enkel 

binnenzijde

oranjerood met oker 

ondertoon nee

beroet; kookaanslag; 

slijtage; sporen van 

verhitting sporen van rondslingeren

22.26 1 1 14

koken & 

voedselbereiding grape RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond r‐gra‐75? 1350 1425 0‐5% (losse scherf) rand wielgedraaid

loodglazuur; spaarzame spetters op de 

binnenzijde van de rand; strooiglazuur okerachtig bruin nee

beroet; sporen van 

verhitting

22.27 1 1 14

koken & 

voedselbereiding grape/kan/kookkan RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond r‐gra/kan 1200 1400 0‐5% (losse scherf) oor aanzet oor wielgedraaid loodglazuur; spaarzaam; strooiglazuur nee

22.28 1 1 14

koken & 

voedselbereiding grape RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

Trimpe Burger 1964: 

535‐536 D9 parallel. 

Mogelijk vooral in 

1350‐1375. r‐gra 1325 1400 0‐5% (losse scherf) schouder dunwandig wielgedraaid

loodglazuur; spaarzaam op buitenzijde 

schouder; strooiglazuur

op de schouder horizontale rib 

met driehoekig profiel

hard, dunwandig, fijn, 

zandig baksel. Oranjerode 

marges. Scherp afgelijnde 

donkergrijze kern. Eén 

kiezel nee

22.29 1 1 14

koken & 

voedselbereiding bakpan RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond r‐bak 1300 1500 0‐5% (losse scherf) bodem lensbodem wielgedraaid loodglazuur binnenzijde  

hard, fijn, zandig. Door 

verhitting verkleurd nee

kookaanslag; sporen 

van verhitting

22.3 1 1 14

drinken/opslag & 

vervoer kan, middelgroot DST Langerwehe s2‐kan 1325 1375 0‐5% (losse scherf) bodem wielgedraaid ijzer/mangaanengobe ja

22.4 1 1 14

drinken/opslag & 

vervoer kan, middelgroot DST Langerwehe s2‐kan 1325 1400 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid spaarzaam zoutglazuur

decoratieve draairibbels op de 

wand ja

22.5 1 1 14

drinken/opslag & 

vervoer kan, middelgroot BST Langerwehe s4‐kan 1275 1325 0‐5% (losse scherf) oor; wand wielgedraaid ijzer/mangaanengobe zacht gebakken ja

Page 88: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

vondstnr

aantal scherven

aantal individuen

spoor

functiecategorie

vorm

bakselgroep

herkomst

publicatie

Deventer‐type

datering individu 

begin

datering individu 

eind

volledigheid 

individu

delen vd pot

vorm

beschrijving

bodemtype

vorm

ingstechniek

oppervlakteb

ehan

deling

decoratiebeschrijv

ing

bakselbeschrijving

import

productieopmerki

ngen

gebruikssporen

post‐depositionele 

sporen

gebruik opm

hergebruik opm

productiemerk

overige 

opmerkingen

22.6 1 1 14 opslag & vervoer kan, groot DST Langerwehe s2‐kan 1350 1450 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid ijzer/mangaanengobe; zoutglazuur ja

22.7 1 1 14 opslag & vervoer kan, groot DST Langerwehe s2‐kan 1360 1400 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid ijzer/mangaanengobe; zoutglazuur

radstempel schouderribbel. 

Radstempel veel te breed voor 

de ribbel. Lijkt eerder bedoeld 

voor op de dakpanrand. Decor 

van arcering en contra‐

arcering. ja

22.8 1 1 14 opslag & vervoer kan, groot DST Langerwehe s2‐kan‐23 1325 1375 0‐5% (losse scherf) hals; rand dakpanrand wielgedraaid ijzer/mangaanengobe

radstempel op de 

dakpanrand:arcering en 

contra‐arcering ja

37.58 3 1 1 laag 5 opslag & vervoer

grote voorraadkan/‐

pot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐kan/pot 1250 1500 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid

hard, zandig, witgrijs baksel 

met een donkergrijs 

gesmookt oppervlak met 

glitters (kwarts/mica) nee

37.59 1 1 1 laag 5 opslag & vervoer

grote voorraadkan/‐

pot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond 1250 1450 0‐5% (losse scherf) wand

geschraapt; 

wielgedraaid

hard, zandig donkergrijs 

baksel met grijszwarte 

marges en oppervlak nee

37.60 1 1 1 laag 5 drinken kleine drinkkan BST Siegburg s4‐kan 1275 1350 0‐5% (losse scherf) bodem geknepen standring wielgedraaid rode vliegasglazuur

hard, deels verglaasd. 

Lichtgrijs met vrij veel 

zwarte ijzerspikkels. Ruw, 

korrelig oppervlak, maar 

niet zeer ruw zoals bij 

protosteengoed uit 

Siegburg ja

40.55 2 1 laag 7 opslag & vervoer grote voorraadkan GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond 1340 1500 0‐5% (losse scherf) schouder wielgedraaid

decoratieve draairillen op de 

schouder

opp donkergrijs. zandig, 

hard baksel. Bruingrijze 

marges. Strak afgelijnde 

middelgrijze kern ja

40.56 1 1 laag 7

koken & 

voedselbereiding grape RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond r‐gra 1325 1400 0‐5% (losse scherf) bodem; wand vinnen? wielgedraaid

loodglazuur; gedeeltelijk 

reductiegroen door secundaire 

verhitting; spaarzaam; strooiglazuur

vroegrood, verkleurd door 

verhitting. nee sporen van verhitting

40.57 1 1 laag 7 GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond 1200 1400 0‐5% (losse scherf) wand zeer dunwandig

zeer dunwandig, fijn hard, 

zandig, middelgrijs. nee

5.62 1 1 3 (vu2)

drinken / opslag & 

vervoer kan DST Rijnland s2‐kan 1350 1450 0‐5% (losse scherf) hals; oor; rand

cilindrische hals, 

onverdikte lip. 

Smalle decoratieve 

draairillen op de 

hals, bandoor wielgedraaid

spaarzaam; zoutglazuur; voornamelijk 

aan binnenzijde ja geraakt door de kraan?

5.63 1 1 3 (vu2) opslag & vervoer kan DST Langerwehe s2‐kan‐23 1325 1375 0‐5% (losse scherf) hals; oor; wand

tafelformaat, 

dakpanrand, 

smalle decoratieve 

draairillen op de 

hals, bandrand wielgedraaid

zowel buitenzijde als gedeelte van de 

binnenzijde bedekt met bruinpaarse 

engobe; vliegasglazuur ja

5.64 1 1 3 (vu2) onduidelijk kan? GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐kan? 1250 1500 0‐5% (losse scherf) wand wielgedraaid

hard, zandig, donkergrijs 

baksel met hier en daar 

ijzerrijke kleilenzen. 

Oppervlak donkergrijs. nee

5.65 1 1 3 (vu2)

drinken / opslag & 

vervoer kan DST Langerwehe s2‐kan 1325 1425 0‐5% (losse scherf) wand

decoratieve 

draairillen wielgedraaid

vrij licht grijs, verglaasd, 

hier en daar ijzerconcreties. 

Marges en oppervlak door 

oxidatie beige ja bruine aanslag

bruine aanslag aan de 

binnenzijde

10.49 2 1 13 drinken kop IWT Nederlanden

Knotter 2016: 111. 

Malgegoten vormen 

in Maastricht vanaf 

circa 1900. iw‐kop‐5 1900 1950 20‐40%

bodem; rand; 

wand standring malgevormd ja

18.33 9 1 13

koken & 

voedselbereiding 'melk'teil RD

Bergen op 

Zoom

Groeneweg 1992: 182‐

183. De Rue 2017: 58 

parallel gevonden in 

Fort Napoleon. r‐kom‐74 1800 1900 20‐40%

bodem; rand; 

schenklip; wand

lijkt iets jonger 

randtype dan 

18.35 gladde standring wielgedraaid dik; glanzend; loodglazuur

vrij fijn, zandig,  niet zo 

hard, (flinke) ijzerspikkels, 

oranjerood. ja slijtage bodem

zware slijtage van gebruik, 

zowel bodem als rand als 

binnenzijde

tekeningnummer: 

vnr 18

18+10.47 4 1 13 overig

kom (klein, zoals 

papkom) RD Friesland? r‐kop‐NT 1775 1925 20‐40%

bodem; rand; 

wand

fijnwandig, 

rechtopstaand 

randje met 

driehoekig naar 

buiten verdikkende 

en afgeplatte top. 

2 cm onder de 

rand wandknik 

naar binnen.

afgetrokken 

standvoet wielgedraaid loodglazuur; enkel binnenzijde

Fries baksel?:  donker 

zalmachtig oranjerood, 

zandig, wat gelig glazuur 

met daaronder zichtbaar 

kleine ijzerspikkels en 

uitstekende geelwitte 

kleilensjes ja slijtage; verf

gebruikt als verfbakje. 

zware slijtage van schuren 

of roeren aan binnenzijde. 

Binnenzijde sporen van 

groene verf(?), buitenzijde 

sporen en uitgelopen 

druppels van verf(?) in 

groen, geel, roodbruin, 

donkerbruin, zwart

Gebruikt als 

verfbakje. 3 

scherven in vnr 18, 

1 in vnr 10

10.50 1 1 13 roken pijp PIJ Nederlanden Duco 2003, 200‐208.

ovale ketel 

(basismodel 

3) 1735 1780 5‐20% kop

fijne kwaliteit. 

Ovale ketel 

(basismodel 3) malgevormd geglad feltradering nee sporen van verhitting

hielmerk: letters 

DO RN (in twee 

regels boven 

elkaar). Bijmerk 

op de hiel: wapen 

10.53 6 1 13 opslag & vervoer grote voorraadpot RD

Bergen op 

Zoom r‐pot 1700 1850 5‐20% schouder; wand wielgedraaid

loodglazuur; hier en daar wat 

reductiegroen. Glazuur hier en daar 

afgesprongen.

decoratieve draairibbels op de 

wand

roodbruin, zandig. Hier en 

daar ijzerspikkels. Glazuur 

hier en daar reductiegroen ja secundaire slijtage

22.10 1 1 14

drinken/opslag & 

vervoer kan, middelgroot GR

De Groote 2008: 170‐

180; D'Hondt 2017: 

parallel plaat 12:  g‐kan 1250 1400 5‐20% bodem standlobring wielgedraaid

hard, fijn, zandig baksel, 

middelgrijs. Oppervlak bijna 

zwart. nee

Page 89: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

vondstnr

aantal scherven

aantal individuen

spoor

functiecategorie

vorm

bakselgroep

herkomst

publicatie

Deventer‐type

datering individu 

begin

datering individu 

eind

volledigheid 

individu

delen vd pot

vorm

beschrijving

bodemtype

vorm

ingstechniek

oppervlakteb

ehan

deling

decoratiebeschrijv

ing

bakselbeschrijving

import

productieopmerki

ngen

gebruikssporen

post‐depositionele 

sporen

gebruik opm

hergebruik opm

productiemerk

overige 

opmerkingen

22.11 1 1 14 drinken drinkkan GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

De Groote 2008: 170‐

180. g‐kan 1275 1425 5‐20% bodem; wand

boven de 

standvoet 

ingesnoerd, bolle 

buik standvoet met ziel wielgedraaid

oppervlak donkerder dan breuk, bijna 

metaalachtig (zoals bij blauwgrijs)

hard fijn zandig middelgrijs 

baksel. oppervlak 

donkerder dan breuk, bijna 

metaalachtig (zoals bij 

blauwgrijs). nee

tekeningnummer: 

vnr 22 tek 1

22.16 1 1 14 opslag & vervoer pot, groot GR

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond g‐pot 1300 1450 5‐20% rand; schouder

afgeronde 

bandrand, geen 

hals maar directe 

overgang naar 

schouder wielgedraaid

gladde schouder zonder 

groeven

hard, fijn, zandig baksel, 

middelgrijs met bruine 

zweem, geen kern, 

oppervlak zeer donker grijs. nee

tekeningnummer: 

vnr 22 tek 3

22.9 2 1 14 drinken drinkkan DST Langerwehe s2‐bek‐13 1325 1375 5‐20% oor; wand smal lintoor wielgedraaid vliegasglazuur; zoutglazuur ja

28.48 1 1 13

koken & 

voedselbereiding grape RD

Zeeuws Vl. 

/Zeeland/regio 

errond

De Groote 2008: 158 

datering gelijkaardig 

randtype 1450‐1550. 

Groeneweg 1992: 160 

randtype 1475‐1525. r‐gra 1475 1525 5‐20%

rand; schouder; 

wand

korte, uitstaande 

rand, driehoekig 

verdikt wielgedraaid

loodglazuur; spaarzaam: vlek op de 

schouder; strooiglazuur

baksteenoranje, fijn, zandig, 

hard nee

32.30 2 1 14 opslag & vervoer kan, groot DST Langerwehe s2‐kan 1325 1380 5‐20% wand

bodem met grote 

diameter. Ingezette 

bodem, geknepen 

standring met 

flinke lobben wielgedraaid

ijzer/mangaanengobe; vliegasglazuur; 

groot deel van de buitenzijde bedekt 

met paarse engobe met druipsporen. 

Onbedekte delen met vliegasglazuur paarse engobe

compact, fijn, hard baksel, 

middelgrijs met beige kern. 

Binnenzijde beigig 

geoxideerd ja

verse breuken. Geraakt 

door de kraan?

donkergrijs aankoeksel aan 

binnenzijde bodem met 

houtskoolresten?

foto maken? 

Waarschijnlijk in 

het veld veel 

completer. Geen 

zwerfvuil, zoals het 

merendeel van de 

context. Mss 

samen met 22.01 

34.31 2 1 14 opslag & vervoer kan, groot DST Langerwehe s2‐kan 1325 1400 5‐20% wand hard

bodem met grote 

diameter. Ingezette 

bodem, geknepen 

standring met 

flinke lobben wielgedraaid

ijzer/mangaanengobe; vliegasglazuur; 

buitenzijde bedekt met bruinpaarse 

engobe. Zowel binnen als buitenzijde 

bedekt met vliegasglazuur bruinpaarse engobe

hard, compact, middelgrijs 

baksel met hier en daar 

zwarte spikkels. Op de 

dikste stukken beige kern. 

Opp binnenzijde beige 

geoxideerd ja

geraakt door de kraan. 

Mogelijk in het veld  

completer

geraakt door de 

kraan. Mogelijk in 

het veld  

completer. 

Mogelijk geen 

zwerfvuil

34.32 1 1 14 drinken drinkkan BST Siegburg?

Gawronski 2012: 

parallel cat. nr. 70 

gedateerd tussen 

1290 en 1325. s4‐kan‐4 1275 1325 5‐20%

hals; schouder; 

wand

cilindrische hals, 

duidelijke knik bij 

overgang tussen 

hals en schouder. 

bol lichaam met 

ribbel op de  wielgedraaid

decoratieve draairibbels op 

schouder en hals

baksel hard en deels 

verglaasd, maar korrelig 

baksel. Lichtgrijs met vrij 

veel zwarte spikkels en hier 

en daar grotere 

kwartskorrels. ja

bruine aanslag; zwarte 

aanslag

binnenzijde bruine aanslag, 

buitenzijde zwarte vlek

22.1 4 1 14 drinken drinkkan DST Siegburg s1‐bek‐6 1330 1375 80‐100%

bodem; hals; oor; 

rand; schouder; 

voeten/lobbenvin

nen; wand geknepen standring wielgedraaid ja geraakt door de kraan

waarschijnlijk in de 

bodem nog heel. 

Gebruikscontext of 

primair afval, 

mogelijk samen 

met 32.30. Geen 

Page 90: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Bijlage 3  Determinatietabel grofkeramiek en natuursteen 

 

Page 91: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 92: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

vondstnummer

spoor

aantal fragm

aantal ind

arch compl

gewicht in gr

materiaal

baksel/steensoort

vorm

lengte (strek)

breedte (kop)

hoogte

datering en

 fasering

literatuurverwijzingen

overige opmerkingen

vorm

ingstechniek

oppervlaktebehandeling

opp beh

 opmerkingen

baksel/steenbeschrijving

hardheid/kwaliteit

decoratie

herkomst

gebruikssporen, sec wijzigingen, 

slijtage

1.V

1 (bovenin muur met grondboog, 

deel van oude fase belfort) 1 1 ONWAAR 1928 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 22,0 10,9 4,9

1600‐1750. Lijkt een jongere bouwfase 

gefundeerd op de oudere muur met 

grondboog, mogelijk gelijktijdig met de 

bouwfase van het jongere deel van spoor 7. 

Gaat mogelijk om de bouw van de herberg ipv 

de 2/3 huizen die daar eerst stonden op basis 

van dezelfd

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009. De 

Rue 2016D; parallellen voor appelbloesembaksels 

in Zeeland: De Rue 2016A: 48‐49: baksel 2: Hulst 

Baudeloo; De Rue 2016B: 120‐127 Kapelle –Goes 

De Wranghe ‐ Eikenlaa

Parallellen met gelijkaardige afmetingen: ( 

22,5 x 11,0 x 5,0 en … x 11,3 x 6,1 cm) maar 

zonder ingedrukt kader bekend van de 

baksteenoven onder de vestingwerken te 

Sas van Gent, Glacisstraat. Die exemplaren 

dateren waarschijnlijk uit de tweede helft 

van 

handvorm* (te incompleet om te kunnen 

zien of er een ingedrukt kader is) vormzand

hier en daar donkerroze, de zachtgeel. Homogeen van 

kleur maar niet van structuur: allerlei brokken 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) kalkmortel

11.B

4 (vloer van de post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 578 grofkeramiek roodbakkend aardewerk vloertegel 2,9 1600‐1900 spijkergaatjes rechthoekig: gesmede spijkers snijplankje & ‐mes* (met spijkertjes)

ijzerrijk oranjebruin, zandig, vrij veel onzuiverheden: 

kleilensjes, ijzerspikkels, organisch. Holtes van 

uitgebrande kalk. Lijkt een iets schonere variant van de 

klei van regionale bakstenen 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal?

bovenoppervlak gesleten en oneffen. Onderzijde 

dikke laag kalkmortel met witte klontjes en 

houtskool

11.C

4 (vloer van de post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 WAAR 3,122 grofkeramiek grijsbakkend aardewerk vloertegel 22,5 22,5 3,4

1750‐1875. Hoort waarschijnlijk bij de 

herbergfase (van ergens tussen 1739 en 1832 

tot de afbraak tussen 1896 en 1899) (Dröge 

2009: afb. 3 en 4, 22 en p. 8)

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009. De 

Rue 2017: 76.

minimaal 3 spijkertjes. Rechthoekige gaatjes 

dus gesmede spijkers. Parallel van 

gelijkaardige tegel aangetroffen te 

Waterdunen Fort Napoleon. Dat exemplaar 

heeft een strek van 22,0 cm en een dikte  

van 3,0 cm en dateert daar 1800‐1825 (De 

Rue 2017:76). snijplankje & ‐mes* (met spijkertjes) vormzand onderzijde

ijzerrijk, zandig, mt onzuiverheden oa kleilenzen en 

ijzerconcreties 7‐10 moh (>staal)

slijtage door beloping. Sporen van kalkmortel op 

de vier zijden. Veel kalkmortel op de onderzijde

12.Y

4 (vloer van de post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 WAAR 966 grofkeramiek grijsbakkend aardewerk vloertegel 14,7 14,7 2,2 1600‐1800 snijplankje & ‐mes* geen; vormzand vrij grof, waarschijnlijk ongezuiverd. Zeer hard gebakken 7‐10 moh (>staal)

slijtage loopoppervlak. Sporen van kalkmortel op 

zijkanten en onderzijde

13.Z

4 (vloer van de post‐middeleeuwse 

kelder) (baksteen zijde haard) 1 1 WAAR 1783 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 22,2 11,0 5,2

1600‐1750. Formaat komt overeen met dat 

van spoor 1 en 7. Mogelijk min of meer uit 

dezelfde periode? Gaat mogelijk om de bouw 

van de herberg ipv de 2/3 huizen die daar 

eerst stonden op basis van dezelfde kelder. De 

herberg dateert van na 1739 en voor 1832

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009. De 

Rue 2016D; parallellen met ingedrukt kader: De 

Rue 2016C: 41 afbeelding 28 midden te 

Waterdunen Slikkenburgseweg klein formaat (circa 

14 x 8 x4) appelbloesembaksel 

Parallellen met ingedrukt kader komen 

geregeld voor in Zeeland vanaf de late 

middeleeuwen tot in de 19de eeuw (zie 

literatuurverwijzingen). Parallellen met 

gelijkaardige afmetingen: ( 22,5 x 11,0 x 5,0 

en … x 11,3 x 6,1 cm) maar zonder ingedrukt 

kader bek

handvorm* met ingedrukt kader van 

vormbak in de afgestreken zijde vormzand

donker paarsbruin met kleine gele appelbloesemspikkels 

vrij hard en homogeen. Zandig 7‐10 moh (>staal) regionaal?

14.X

4 baksteen rondom de natuursteen 

(vloer van de post‐middeleeuwse 

kelder) 2 1 WAAR 4137 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 29,6 14,0 6,0

1300‐1500. Het flinke, bijna kloostermop‐

achtige formaat wijst op een duidelijk oudere 

datering dan de rest van de kelder. Ofwel 

heeft men ouder bouwmateriaal herbruikt, 

ofwel heeft deze steen deel uit gemaakt van 

een ouder bouwelement (bijv. een beerput)

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009. De 

Rue 2016A: 49‐50; parallellen met ingedrukt kader: 

De Rue 2016C: 41 afbeelding 28 midden te 

Waterdunen Slikkenburgseweg klein formaat (circa 

14 x 8 x4) appelbloesem

Parallellen met ingedrukt kader komen 

geregeld voor in Zeeland vanaf de late 

middeleeuwen tot in de 19de eeuw (zie 

literatuurverwijzingen). Parallellen uit Hulst: 

twee bakstenen met overeenkomstige 

afmetingen (29,5x14,0x8,0 cm en 

…x14,0x6,0 cm) in een con

handvorm* met ingedrukt kader van 

vormbak in de afgestreken zijde vormzand

oude rozerood met gele spikkels. Oppervlak vuilwit 

verkeurd ten gevolgen van bakproces 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) sporen van kalkmortel.

15.AA

3 (beerput, postmiddeleeuwse 

kelder) 1 1 WAAR 2434 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 23,1 11,3 6,0

1550‐1750. Meest waarschijnlijk 17de eeuw? 

Zou ouder kunnen zijn dan de herbergfase en 

kunnen hebben toebehoord aan de fase met 

2/3 huizen (Dröge 2009: afb. 3 en 4)

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009.De 

Rue 2016D; parallellen voor appelbloesembaksels 

in Zeeland: De Rue 2016A: 48‐49: baksel 2: Hulst 

Baudeloo; De Rue 2016B: 120‐127 Kapelle –Goes 

De Wranghe ‐ Eikenlaan

Parallellen met gelijkaardige afmetingen: ( 

22,5 x 11,0 x 5,0 en … x 11,3 x 6,1 cm) maar 

zonder ingedrukt kader bekend van de 

baksteenoven onder de vestingwerken te 

Sas van Gent, Glacisstraat. Die exemplaren 

dateren waarschijnlijk uit de tweede helft 

van  handvorm* zonder ingedrukt kader vormzand geel en roze 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal sporen van kalkmortel

16.AC

5 (vloer van de post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 WAAR 1195 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 18,1 8,4 5,1

1700‐1900. Lijkt een latere aanpassing te 

vormen in deze oudere kelder. Dateert 

waarschijnlijk uit de herbergfase (van ergens 

tussen 1739 en 1832 tot de afbraak tussen 

1896 en 1899) (Dröge 2009: afb. 3 en 4, 22 en 

p. 8)

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009. 

parallellen met ingedrukt kader: De Rue 2016C: 41 

afbeelding 28 midden te Waterdunen 

Slikkenburgseweg klein formaat (circa 14 x 8 x4) 

appelbloesembaksel met ingedrukt 

Parallellen met ingedrukt kader komen 

geregeld voor in Zeeland vanaf de late 

middeleeuwen tot in de 19de eeuw (zie 

literatuurverwijzingen); Einddatering op 

basis van het rond die tijd verdwijnen van 

handvormstenen (Stenvert 2012: 73‐76)

handvorm* met ingedrukt kader van 

vormbak in de afgestreken zijde vormzand vrij fel oranje rood met een roze zweem 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal sporen van kalkmortel

17.AB

6 (hout‐ of kolenbak post‐

middeleeuwse kelder) 1 1 WAAR 889 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 17,5 8,3 4,3

1700‐1900. Lijkt een latere aanpassing te 

vormen in deze oudere kelder. Dateert 

waarschijnlijk uit de herbergfase (van ergens 

tussen 1739 en 1832 tot de afbraak tussen 

1896 en 1899) (Dröge 2009: afb. 3 en 4, 22 en 

p. 8)

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 

2009.parallellen voor appelbloesembaksels in 

Zeeland: De Rue 2016A: 48‐49: baksel 2: Hulst 

Baudeloo; De Rue 2016B: 120‐127 Kapelle –Goes 

De Wranghe ‐ Eikenlaan. De Rue 2016C

Einddatering op basis van het rond die tijd 

verdwijnen van handvormstenen (Stenvert 

2012: 73‐76) handvorm* zonder ingedrukt kader vormzand okerroze met gele spikkeltjes 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal

secundaire verhitting en beroeting van het 

oppervlak. Een hoek door gebruiksslijtage? 

afgerond. Waarschijnlijk stond de steen op zijn 

zij ingemetseld als vloer. Sporen van kalkmortel

20.D

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 239 grofkeramiek majolica wandtegel 2,3 1590‐1625 Pluis 2013: p. 527 B10.00.01 1590‐1625 tinglazuur opgekrompen* glazuur

kleur tussen zacht roze en zacht geel. Zandig, ijzerrijke 

concentraties, soms als slierten door het baksel 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

polychroom. Kwadraatomlijsting in 

kobaltblauw met aan de binnenzijde een 

gele band: identiek aan Pluis 2013: p. 527 

B10.00.01 1590‐1625. Binnen de kwadraat  

een polychroom (blauw, oranje, groen): 

stukje grond met een viervoeter (niet 

compleet) geflankeerd Nederlanden

fijne krasjes in het glazuur van rondslingeren? 

Onder‐ en zijkant kalkmortel. Aan de onderzijde 

bijna 3 cm dik.

20.E

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 69 grofkeramiek faience wandtegel 0.8 1670‐1700 Pluis, 2013: 99‐100, 556 C.08.00.11. snijplankje & ‐mes* (met spijkertjes) tinglazuur; vormzand

de bewaarde hoek vertoont 

petgaatjes* en gevloeid* 

tinglazuur; bezande 

onderzijde zachtgeel, kleine ijzerrijke spikkeltjes 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

kobaltblauw decor. Spinnen in de hoeken. 

Centraal decor incompleet: herdertafereel: 

achteraanzicht man bij struik. Nederlanden onderzijde en zijkanten sporen van kalkmortel

20.F

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 42 grofkeramiek faience wandtegel 8 1650‐1690

Pluis. 2013: 99‐100, 425 A.05.08.27, 437 

A.08.04.05, 550. snijplankje & ‐mes* (met spijkertjes)

bezande onderzijde 

(vormzand); tinglazuur zachtgeel 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

kobaltblauw. Hoekdecor ossekopje. Centraal 

decor bloempot (incompleet) Nederlanden kalkmortelresten op zij‐ en onderkant

20.G

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 539 grofkeramiek roodbakkend aardewerk tegel 13,7 2,3 1600‐1800 Claeys 2010.

Parallellen bekend uit de grafkelders van de 

Engelse  (1585‐1809) en Waalse (1635‐1809) 

kerk te Vlissingen Dokkershaven. Enkel in de 

Waalse kerk ook exacte parallellen met het 

formaat 14x14 cm. Dergelijke tegels komen 

daar voor  in combinatie met roodbakk snijplankje & ‐mes* (met spijkertjes)

bezande onderzijde 

(vormzand); loodglazuur; 

witte slib

witte slib eerder geel van 

kleur. Dik loodglazuur van 

goede kwaliteit

ijzerrijk, baksteenrood. Slechts gedeeltelijk gezuiverd. 

Kleilenzen 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) gehele tegel oranjegeel Nederlanden kalkmortel op zij‐ en onderkant

20.H

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 WAAR 654 grofkeramiek roodbakkend aardewerk tegel 14,2 14,0 2,3 1600‐1800 Claeys 2010; De Rue 2016C: 44.

Parallellen bekend uit de grafkelders van de 

Engelse  (1585‐1809) en Waalse (1635‐1809) 

kerk te Vlissingen Dokkershaven. Enkel in de 

Waalse kerk ook exacte parallellen met het 

formaat 14x14 cm. Dergelijke tegels komen 

daar soms voor met enkel groene tegel snijplankje & ‐mes*

bezande onderzijde 

(vormzand); kopergroen; 

loodglazuur; witte slib vrij dik loodglazuur

ijzerrijk, baksteenrood. Slechts gedeeltelijk gezuiverd. 

Kleilenzen 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) gehele tegel kopergroen Nederlanden sporen van kalkmortel op zij‐ en onderkant

20.I

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 WAAR 880 grofkeramiek roodbakkend aardewerk tegel 14,2 13,8 2,4 1600‐1800 Claeys 2010;  De Rue 2016C: 44.

Parallellen bekend uit de grafkelders van de 

Engelse (1585‐1809) en Waalse kerk (1635‐

1809) te Vlissingen Dokkershaven. Enkel in 

de Waalse kerk ook exacte parallellen met 

het formaat 14x14 cm. Dergelijke tegels 

komen daar soms voor met enkel groene 

tegels snijplankje & ‐mes* (met spijkertjes)

bezande onderzijde 

(vormzand); kopergroen; 

loodglazuur; witte slib vrij dik loodglazuur

ijzerrijk, baksteenrood. Slechts gedeeltelijk gezuiverd. 

Kleilenzen 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) gehele tegel kopergroen Nederlanden

sporen van kalkmortel op zij‐, onder‐ en 

bovenkant. Mortel aan zij‐ en onderkant 

waarschijnlijk afkomstig van gebruik, het aan de 

bovenzijde getuigd van hergebruik, bijvoorbeeld 

in een fundering. Afgebroken oppervlak aan 

bovenzijde.

20.J

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 291 grofkeramiek roodbakkend aardewerk

dakpan, Oude Holle 

dakpan 1500‐1900

Mombers 2010: 14‐15. De Vries 1990: 90‐91. 

Haslingshuis‐Janse 2001 2001, 137. handvorm*

bezande onderzijde 

(vormzand); geen

ijzerrijk, baksteenrood. Slechts gedeeltelijk gezuiverd. 

Kleilenzen 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) Nederlanden

Page 93: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

20.K

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 87 grofkeramiek appelbloesembaksel

dakpan, Oude Holle 

dakpan 1500‐1900

Mombers 2010: 14‐1; De Vries 1990: 90‐91; 

Haslingshuis‐Janse 2001, 137; parallellen voor 

appelbloesembaksels in Zeeland: De Rue 2016A: 48‐

49: baksel 2: Hulst Baudeloo; De Rue 2016B: 120‐

127 Kapelle –Goes De Wranghe ‐ Eikenlaan. De Rue 

2016C: 41‐43: Groede handvorm*

bezande onderzijde 

(vormzand)

ijzerrijk, rozerood. Slechts gedeeltelijk gezuiverd. 

Kleilenzen. Zachtgebakken appelbloesem*? 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) Nederlanden afgesprongen oppervlak

20.L

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 148 grofkeramiek roodbakkend aardewerk

dakpan, Oude Holle 

Dakpan 1500‐1900

Mombers 2010: 14‐15. De Vries 1990: 90‐91. 

Haslingshuis‐Janse 2001 2001, 137. grote rechthoekige nok bewaard handvorm*

bezande onderzijde 

(vormzand) ijzerrijk, baksteenrood, holtes 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

23.P 14 zwarte laag tussen fundering 1 1 ONWAAR 245 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen

1150‐1400. (Ouder) zwerfvuil dat in de 

leeflaag terecht is gekomen.

parallellen voor appelbloesembaksels in Zeeland: 

De Rue 2016A: 48‐49: baksel 2: Hulst Baudeloo; De 

Rue 2016B: 120‐127 Kapelle –Goes De Wranghe ‐ 

Eikenlaan. De Rue 2016C: 41‐43: Groede 

Waterdunen Slikkenburgseweg . De Rue 2016D: Sas 

van Gent, Glacisstraat;

einddatering op basis van keramiekanalyse 

van dit spoor. Bouwmateriaal heeft 

gemiddeld langere looptijden dan gewoon 

aardewerk. Het kan dus ouder zijn. Maar de 

keramiekdatering kan wel gebruikt worden 

als terminus ante quem voor de 

einddatering. handvorm* zonder ingedrukt kader vormzand oudroze tot donkerbruin met gele spikkels 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

23.Q 14 zwarte laag tussen fundering 1 1 ONWAAR 32 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen

1150‐1400. (Ouder) zwerfvuil dat in de 

leeflaag terecht is gekomen.

parallellen voor appelbloesembaksels in Zeeland: 

De Rue 2016A: 48‐49: baksel 2: Hulst Baudeloo; De 

Rue 2016B: 120‐127 Kapelle –Goes De Wranghe ‐ 

Eikenlaan. De Rue 2016C: 41‐43: Groede 

Waterdunen Slikkenburgseweg . De Rue 2016D: Sas 

van Gent, Glacisstraat;

einddatering op basis van keramiekanalyse 

van dit spoor. Bouwmateriaal heeft 

gemiddeld langere looptijden dan gewoon 

aardewerk. Het kan dus ouder zijn. Maar de 

keramiekdatering kan wel gebruikt worden 

als terminus ante quem voor de 

einddatering. handvorm* zonder ingedrukt kader vormzand zachtgeel 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

23.R 14 zwarte laag tussen fundering 1 1 ONWAAR 132 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen

1150‐1400. (Ouder) zwerfvuil dat in de 

leeflaag terecht is gekomen.

parallellen voor appelbloesembaksels in Zeeland: 

De Rue 2016A: 48‐49: baksel 2: Hulst Baudeloo; De 

Rue 2016B: 120‐127 Kapelle –Goes De Wranghe ‐ 

Eikenlaan. De Rue 2016C: 41‐43: Groede 

Waterdunen Slikkenburgseweg . De Rue 2016D: Sas 

van Gent, Glacisstraat;

einddatering op basis van keramiekanalyse 

van dit spoor. Bouwmateriaal heeft 

gemiddeld langere looptijden dan gewoon 

aardewerk. Het kan dus ouder zijn. Maar de 

keramiekdatering kan wel gebruikt worden 

als terminus ante quem voor de 

einddatering. handvorm* zonder ingedrukt kader vormzand donkerbruin tot grijs met kleine gele spikkels 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

23.S 14 zwarte laag tussen fundering 1 1 ONWAAR 241 grofkeramiek roodbakkend aardewerk daktegel 1,5 1150‐1400

einddatering op basis van keramiekanalyse 

van dit spoor. Bouwmateriaal heeft 

gemiddeld langere looptijden dan gewoon 

aardewerk. Het kan dus ouder zijn. Maar de 

keramiekdatering kan wel gebruikt worden 

als terminus ante quem voor de 

einddatering. handvorm* loodglazuur spaarzaam strooiglazuur matig gezuiverd 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal

sporen van kalkmortel van bevestiging op het 

dak

23.T 14 zwarte laag tussen fundering 1 1 ONWAAR 64 grofkeramiek roodbakkend aardewerk daktegel 1,5 1150‐1400

einddatering op basis van keramiekanalyse 

van dit spoor. Bouwmateriaal heeft 

gemiddeld langere looptijden dan gewoon 

aardewerk. Het kan dus ouder zijn. Maar de 

keramiekdatering kan wel gebruikt worden 

als terminus ante quem voor de 

einddatering. handvorm* loodglazuur; vormzand

spaarzaam strooiglazuur, 

onderzijde bezand oranjerood, matig zuirver, zandig 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal

23.U 14 zwarte laag tussen fundering 1 1 ONWAAR 170 grofkeramiek roodbakkend aardewerk daktegel 1,4 1150‐1400

einddatering op basis van keramiekanalyse 

van dit spoor. Bouwmateriaal heeft 

gemiddeld langere looptijden dan gewoon 

aardewerk. Het kan dus ouder zijn. Maar de 

keramiekdatering kan wel gebruikt worden 

als terminus ante quem voor de 

einddatering. handvorm* oker. Grijze kern 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal

30.AD

7 bovenin (muur post‐

middeleeuwse kelder) 1 1 WAAR 1575 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 20,4 10,0 5,4

1600‐1750 Jongere bouwfase van de 

keldermuur, mogelijk gelijktijdig met de 

jongere bouwfase bovenop de grondboog van 

de belfortfundering (spoor 1). Gaat mogelijk 

om de bouw van de herberg ipv de 2/3 huizen 

die daar eerst stonden op basis van dezelfde 

keld

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009. 

parallellen voor appelbloesembaksels in Zeeland: 

De Rue 2016A: 48‐49: baksel 2: Hulst Baudeloo; De 

Rue 2016B: 120‐127 Kapelle –Goes De Wranghe ‐ 

Eikenlaan. De Rue 2016 handvorm* zonder ingedrukt kader vormzand zachtgeel 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) sporen van kalkmortel

30.AE

7 onderin (muur post‐

middeleeuwse kelder) 1 1 WAAR 3491 grofkeramiek appelbloesembaksel baksteen 26,5 12,5 6,7

1400‐1600 Oudere bouwfase van de 

keldermuur. Moet jonger zijn dan de eerste 

bouwfase van het belfort (1390‐1396) en 

ouder dan de herbergfase, mogelijk dus uit de 

fase met de 2/3 huizen (Dröge 2009: p. 8,  afb. 

3 en 4)

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009. 

parallellen met ingedrukt kader: De Rue 2016C: 41 

afbeelding 28 midden te Waterdunen 

Slikkenburgseweg klein formaat (circa 14 x 8 x4) 

appelbloesembaksel met ingedrukt 

Parallellen met ingedrukt kader komen 

geregeld voor in Zeeland vanaf de late 

middeleeuwen tot in de 19de eeuw (zie 

literatuurverwijzingen)

handvorm* met ingedrukt kader van 

vormbak in de afgestreken zijde vormzand oudroze met zwemen van geel, ongezuiverd 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) regionaal sporen van kalkmortel

33.W

11 (onderin fundering oude fase 

belfort) 1 1 WAAR 2269 grofkeramiek

appelbloesembaksel/roo

dbakkend aardewerk baksteen 23,8 11,0 5,0

1350‐1700. Oudste deel van de fundering met 

grondboog van het belfort. Waarschijnlijk van 

bouwfase 1 van het belfort tussen 1390 en 

1396 (Dröge 2009: 8)

Bouwfases kelder tegen zijkant belfort, zie 

bouwhistorisch rapport stadhuis Dröge 2009.Claeys 

2010: 367‐396; De Rue 2016D; parallellen met 

ingedrukt kader: De Rue 2016C: 41 afbeelding 28 

midden te Waterdunen Slikkenburgseweg klein 

formaat (circa 14 x 8 x4

Parallellen met ingedrukt kader komen 

geregeld voor in Zeeland vanaf de late 

middeleeuwen tot in de 19de eeuw (zie 

literatuurverwijzingen); Parallel 

appelbloesem met zelfde formaat (niet 

duidelijk of er een ingedrukt kader was) in 

grafkelder van de Engels

handvorm* met ingedrukt kader van 

vormbak in de afgestreken zijde vormzand oranjeroze 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal) kalkmortel

38.O

laag 5 (zelfde laag als keramiek 

met vnr 37) 1 1 ONWAAR 47 grofkeramiek roodbakkend aardewerk daktegel 1,0 na 1200 handvorm* loodglazuur dik, reductiegroen zandig, slechts matig gezuiverd. Kern grijs 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

43.A

laag 7 (zelfde laag als keramiek 

met vnr 40) 1 1 ONWAAR 93 grofkeramiek faience wandtegel 1,5 1650‐1700 Pluis 2013: 21‐25, 99‐100.

De dikte van de tegel is dubbel de normale 

dikte van die tijd. Dit is geen onbekend 

fenomeen vanaf de 17de eeuw. snijplankje & ‐mes* tinglazuur petgaatjes*

zachtgeel van kleur, zandig, vrij veel onzuiverheden oa 

(ijzerrijke)kleilenzen 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

kobaltblauw: centrale kleine menselijke 

figuur: trommelaar. Geen hoekdecor Nederlanden

slijtage oppervlak en hoeken. Rondgeslingerd?; 

Kalkmortel van bevestiging, ook op een 

breukvlak: hergebruik?

45.M

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 WAAR 1560 natuursteen

Belgische blauwe 

hardsteen* (Petit Granit) kanonskogel 10,3 Nieuwe tijd

Dusar, M. Dreesen, R. & A. De Naeyer 2009, 201‐

219. incompleet gekapt

middelgrijs, fossielrijk (witte kalk en glinsterende 

donkere kristallen), lichte patina 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

46.N

boven vloerniveau (uit de puinlaag 

(spoor 13) in de subrecent 

afgesloten post‐middeleeuwse 

kelder) 1 1 ONWAAR 9005 natuursteen Ledesteen*? kanonskogel 20,3 Nieuwe tijd

Dusar, M. Dreesen, R. & A. De Naeyer 2009, 371‐

382. incompleet handmatig gefrijnd geelwitte kalkzandsteen, vrij zacht 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

beschadigd. Grootste beschadiging mogelijk van 

inslag. Oorspronkelijk oppervlak op veel plaatsen 

beschadigd.

5.66 3 vulling 2 (hoort bij spoor 14) 1 1 WAAR grofkeramiek roodbakkend aardewerk

rechthoekig, dikwandig 

bakje met vlakke bodem 8,8 6,1 4,5 1300‐1450

handmatig uitgesneden, mogelijk 

vertrekkend van een reeds gevormde 

baksteen. Binnenzijde bakje slordig 

uitgesneden vormzand

onderzijde bezand. 

Oppervlak wit uitgeslagen, 

waarschijnlijk door 

bakproces

ruw, ongezuiverd baksteenbaksel. Afdrukken van 

organische vezels (gras?) kalkinclusies. Redelijk hard. 

Bruinrood, waarschijnlijk appelbloesembaksel. 

Oppervlak witverkleurd 2,5‐7 moh (>vingernagel, <staal)

een rij van puntige spatelindrukken op de 

bovenranden en op de verticale ribben. Op 

de korte zijden met dezelfde techniek 

kruisende diagonalen. lichte slijtage rondom

Page 94: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Bijlage 4  Determinatietabel dierlijk bot Vo

ndstnr 

Context/

Spoo

Datering 

Diersoo

rt 

Skeletele

men

Aantal 

Zone

 

Zijde 

Leeftijd 

Sex 

Conserve

ring 

Bewerkin

gssporen

 

Bijzon

der

hede

Metingen 

Pathologi

eën 

24  14     Varken  Mandibula  1 grotendeels R > 16 maand 

   goed  kapspoor  TWS: 29       

24  14     Schaap  Radius  1 distale helft L > 3,5 jaar 

   goed             

24  14     Varken  Cranium  1 fragment  L        matig  kapspoor          

24  14     Schaap  Metacarpus  1 compleet  L  > 2 jaar     goed  vilspoor    134,4 mm 

  

24  14     Schaap  Metacarpus  1 compleet  R  > 2 jaar     goed  vilspoor    127,2 mm 

  

24  14    Schaap‐geit 

Femur  1distale epifyse 

L > 4 maand 

   goed  kapsporen          

24  14     Schaap  Pelvis  1 fragment  L        goed  kapsporen          

24  14     Varken  Radius  1proximaal deel 

L >= 1 jaar 

   matig  knaagsporen          

24  14    Schaap‐geit 

Dentes maxilla  1 fragment  R ca. 2 jaar 

   matig    dp4, P4^, M1 

     

24  14     LM  Costa  6 fragment           goed  vil/kapsporen         

24  14     LM Vertebra cervicale 

1 fragment     < 7 jaar     goed  kapspoor doormidden gekapt 

     

24  14     Rund  Scapula  1 fragment  L  adult     goed  kapspoor          

24  14     Rund  Metacarpus  1 distaal deel  R  < 2 jaar     goed  kapspoor          

Page 95: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Vond

stnr 

Context/

Spoo

Datering 

Diersoo

rt 

Skeletele

men

Aantal 

Zone

 

Zijde 

Leeftijd 

Sex 

Conserve

ring 

Bewerkin

gssporen

 

Bijzon

der

hede

Metingen 

Pathologi

eën 

24  14     Rund  Metatarsus  1distale epifyse 

L  > 2 jaar     goed     oud‐adult     osteofytose 

24  14     Rund  Humerus  1distale epifyse 

R > 1,5 jaar 

   goed  kapsporen          

24  14     Rund  Pelvis  2 fragment           goed  kapsporen          

24  14     Rund  Metatarsus  1 distaal deel  L  < 2 jaar     goed     zelfde dier?       

24  14     Rund  Tibia  1proximaal fragment 

R  3‐4 jaar     goed  kapspoor          

24  14     Rund  Tibia  1 distaal deel  R  < 2 jaar     goed  kapspoor          

24  14     Rund  Pelvis  1 fragment    < 8 maand 

   goed             

24  14     Rund  Metacarpus  1proximaal deel 

L  < 2 jaar     goed  kapspoor          

24  14     Rund  Femur  1 fragment           goed  vraatsporen          

24  14     Rund  Metatarsus  1proximaal deel 

L  juveniel     goed  kapspoor klein individu 

     

24  14     Rund  Tibia  1 diafyse  R  adult     goed  kapspoor          

24  14     Rund  Pelvis  1 fragment  L  adult     goed  kapspoor          

24  14     Rund  Phalanges III  1 compleet  L oud‐adult 

   goed           osteofytose 

24  14     Rund  Phalanges II  1 compleet  L  adult     goed             

24  14     Rund  Atlas  1 fragment     adult     goed  kapsporen          

24  14     Rund  Pelvis  1 fragment           goed  vraatsporen          

24  14     Rund  Mandibula  1 fragment  L  adult     goed  kapspoor          

Page 96: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Vond

stnr 

Context/

Spoo

Datering 

Diersoo

rt 

Skeletele

men

Aantal 

Zone

 

Zijde 

Leeftijd 

Sex 

Conserve

ring 

Bewerkin

gssporen

 

Bijzon

der

hede

Metingen 

Pathologi

eën 

24  14    Schaap‐geit 

Dentes  1 I2?     adult     goed             

24  14    Schaap‐geit 

Metacarpus  1 fragment     adult     goed in lengte doormidden gekapt 

        

24  14     MM     1 diafyse     adult     goed             

24  14     MM  Costa  1 fragment           goed  kapsporen          

24  14     MM Vertebra lumbale 

1 fragment     4‐5 jaar     goed doormidden gekapt 

        

24  14     Kabeljauw  Hyomandibulare 1 grotendeels          matig             

 

Page 97: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 98: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Bijlage 5  Determinatietabel metaal 

 

Page 99: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Objectcatalogus

Vondstnummer 3

Object munt

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer

Aantal 1

Metaalsoort koper

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1800

Einddatering 1900

Gr lengte (mm) 23

Gr breedte (mm) 23

Gr hoogte (mm) 0,75

Diameter (mm) 23

Gewicht (gram) 2,13

Opschrift Onleesbaar

Decoratie figuratief

Productiemerk

Productiewijze geslagen

Opmerkingen Onbekende munt gelijkend op een duit van de stad Utrecht.

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur:

Pagina 1 van 12

Page 100: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 8

Object indeterminabel

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 1

Aantal 1

Metaalsoort brons

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1900

Einddatering 2000

Gr lengte (mm) 49

Gr breedte (mm) 31

Gr hoogte (mm) 12

Diameter (mm)

Gewicht (gram) 19,15

Opschrift Opschrift: S (incompleet)

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze gegoten

Opmerkingen Het opschrift betreft vermoedelijk een productiemerk van een stuk bouwmateriaal of een machine-onderdeel.

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur:

Pagina 2 van 12

Page 101: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 9

Object kandelaar

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 1

Aantal 1

Metaalsoort messing

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1550

Einddatering 1600

Gr lengte (mm) 42

Gr breedte (mm) 8

Gr hoogte (mm) 3

Diameter (mm)

Gewicht (gram) 5,41

Opschrift

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze gegoten, afgedraaid

Opmerkingen Deel van de voet (plint) van een schijfkandelaar.

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur:

Pagina 3 van 12

Page 102: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 9

Object knoop

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 2

Aantal 1

Metaalsoort messing

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1550

Einddatering 1650

Gr lengte (mm) 17

Gr breedte (mm) 16

Gr hoogte (mm) 16

Diameter (mm)

Gewicht (gram) 3,34

Opschrift

Decoratie floraal

Productiemerk

Productiewijze gegoten

Opmerkingen

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur: Baart, 1977 p.185

Pagina 4 van 12

Page 103: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 9

Object munt

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 3

Aantal 1

Metaalsoort koper

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1625

Einddatering 1700

Gr lengte (mm) 20

Gr breedte (mm) 18

Gr hoogte (mm) 1

Diameter (mm) 20

Gewicht (gram) 0,96

Opschrift FRISIA

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze geslagen

Opmerkingen

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur: www.duiten.nl

Pagina 5 van 12

Page 104: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 21

Object knoop, militairuniform

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 1

Aantal 1

Metaalsoort messing

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1850

Einddatering 1945

Gr lengte (mm) 20

Gr breedte (mm) 20

Gr hoogte (mm) 8

Diameter (mm) 20

Gewicht (gram) 2,28

Opschrift Vlammende granaat

Decoratie figuratief

Productiemerk

Productiewijze gestanst

Opmerkingen Vermoedelijk een Franse knoop van een militairuniform, of van een Nederlands politie-uniform.

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur: Mondelinge mededeling: V. van der Veen, uniformknopenspecialist.

Pagina 6 van 12

Page 105: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 21

Object gewicht

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 2

Aantal 1

Metaalsoort lood

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1500

Einddatering 1900

Gr lengte (mm) 13

Gr breedte (mm) 12

Gr hoogte (mm) 3

Diameter (mm) 13

Gewicht (gram) 3,07

Opschrift

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze gegoten, gesneden

Opmerkingen Waarchijnlijk en gewicht, maar verdere functie onbekend.

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur:

Pagina 7 van 12

Page 106: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 25

Object gesp

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 1

Aantal 1

Metaalsoort messing

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1550

Einddatering 1650

Gr lengte (mm) 26,5

Gr breedte (mm) 18

Gr hoogte (mm) 2

Diameter (mm)

Gewicht (gram) 2,56

Opschrift

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze gegoten

Opmerkingen

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur: Whitehead, 2003 p.61-63

Pagina 8 van 12

Page 107: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 25

Object bandeliersluiting

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 1

Aantal 1

Metaalsoort koper

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1550

Einddatering 1650

Gr lengte (mm) 18

Gr breedte (mm) 13,5

Gr hoogte (mm) 2

Diameter (mm)

Gewicht (gram) 1,55

Opschrift

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze gegoten

Opmerkingen Deel van het verbindingsoog.

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur: Baart, 1977 p.163

Pagina 9 van 12

Page 108: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 26

Object penning

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer

Aantal 1

Metaalsoort lood/tin legering

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1260

Einddatering 1350

Gr lengte (mm) 26

Gr breedte (mm) 24

Gr hoogte (mm) 1

Diameter (mm) 26

Gewicht (gram) 1,78

Opschrift

Decoratie geometrisch

Productiemerk

Productiewijze gegoten

Opmerkingen Penning met onbekende functie, mogelijk armenpenning naar voorbeeld van een Tourse groot.

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur: Bogaert e.a., 2016 p.77-78

Pagina 10 van 12

Page 109: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 31

Object munt

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 1

Aantal 1

Metaalsoort zilver

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1300

Einddatering 1500

Gr lengte (mm) 17

Gr breedte (mm) 17

Gr hoogte (mm) 0,5

Diameter (mm) 17

Gewicht (gram) 0,5

Opschrift Onleesbare gotische tekst

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze geslagen

Opmerkingen Mijt of kwart groot van zilver of een zilver legering (biljoen), vermoedelijk Vlaams (Gent?).

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur:

Pagina 11 van 12

Page 110: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Vondstnummer 31

Object riemgeleider

Projectcode Sluis-Groote Markt 1

Vlak 1

Spoor

Subnummer 2

Aantal 1

Metaalsoort lood/tin legering

Deelmaterialen

Objectdeel

Arch compleet

Begindatering 1300

Einddatering 1500

Gr lengte (mm) 19

Gr breedte (mm) 18

Gr hoogte (mm) 3

Diameter (mm)

Gewicht (gram) 2,54

Opschrift

Decoratie

Productiemerk

Productiewijze gegoten

Opmerkingen

Geconserveerd

Fotonummer

Put: 1

Literatuur:

Pagina 12 van 12

Page 111: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres
Page 112: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Bijlage 6  Veldgegevens 

Sporenlijst 

Spoor Put Vlak Profiel Hoofdtype Structuur Datering

1 1 1 fundering 1 LME

2 1 1 muur 2 NTC

3 1 1 muur 3 NTB

4 1 1 vloer 3 NTB

5 1 1 vloer 3 NTB

6 1 1 hout‐ of kolenbak 3 NTB

7 1 1 muur 3 NTB

8 1 1 haard 3 NTB

9 1 1 fundering 1 LME

10 1 1 fundering 1 LME

11 1 1 fundering 1 LME

12 1 1 natuurstenen plaat 3 NTB

13 1 1 puinlaag 2 NTB

14 1 1 cultuurlaag 4 LME

 

Page 113: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Vondstenlijst 

Gebruikte afkortingen in onderstaande lijst 

KER  Aardewerk    MAL  Botanisch Monster 

BKR  Bouwkeramiek    MXX  Metaal 

GLS  Glas    MBAK   Baksteenmonster 

ODB  Bot, dierlijk    SXX  Steen 

ODS  Schelp    ODL  Leer 

 

Vondst Put Vlak Vak Profiel Spoor Vulling Materiaal Vondstomstandigheden

1 1 1 1 MBAK AFWERKEN

2 1 1 1 KER AANVANG VLAK

3 1 1 MXX DETECTOR

4 1 1 3 2 MAL BEMONSTERING

5 1 1 3 2 KER SCHAVEN

6 1 1 3 2 ODB SCHAVEN

7 1 1 3 2 ODS SCHAVEN

8 1 1 MXX DETECTOR

9 1 1 MXX DETECTOR

10 1 1 KER AANVANG VLAK

11 1 1 4 MBAK BEMONSTEREN

12 1 1 4 MBAK BEMONSTEREN

13 1 1 4 MBAK BEMONSTEREN

14 1 1 4 MBAK BEMONSTEREN

15 1 1 3 MBAK BEMONSTEREN

16 1 1 5 MBAK BEMONSTEREN

17 1 1 6 MBAK BEMONSTEREN

18 1 1 KER AANVANG VLAK

19 1 1 MXX DETECTOR

20 1 1 BKR AANVANG VLAK

21 1 1 MXX DETECTOR

22 1 1 KER AANVANG VLAK

23 1 1 BKR AANVANG VLAK

24 1 1 ODB AANVANG VLAK

25 1 1 MXX DETECTOR

Page 114: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Vondst Put Vlak Vak Profiel Spoor Vulling Materiaal Vondstomstandigheden

26 1 1 MXX DETECTOR

27 1 1 MAL AANVANG PROFIEL

28 1 1 KER AANVANG VLAK

29 1 1 ODL AANVANG VLAK

30 1 1 7 MBAK AFWERKEN

31 1 1 MXX DETECTOR

32 1 1 KER AANVANG VLAK

33 1 1 11 MBAK AFWERKEN

34 1 1 KER AANVANG VLAK

35 1 1 ODB AANVANG VLAK

36 1 1 ODL AANVANG VLAK

37 1 1 1 KER AFWERKEN

38 1 1 1 BKR AFWERKEN

39 1 1 1 ODB AFWERKEN

40 1 1 1 KER AFWERKEN

41 1 1 1 ODB AFWERKEN

42 1 1 1 MAL BEMONSTEREN

43 1 1 BKR AANVANG VLAK

44 1 1 GLS AANVANG VLAK

45 1 1 SXX AANVANG VLAK

46 1 1 SXX AANVANG VLAK

 

FOTOLIJST 

Foto Datum Put Vlak Spoor Profiel Richting Fotograaf Toelichting 1 5‐4‐

2013 1 1 1 N E. 

Coppens

2 5‐4‐2013

1 1 3 divers E. Coppens

3 8‐4‐2013

1 1 4 divers E. Coppens

vloer westzijde

4 8‐4‐2013

1 1 4 divers E. Coppens

natuurstenen plaat in vloer met ingang kelder

5 8‐4‐2013

1 1 6 divers E. Coppens

stort(lucht)koker, kolenbak/houtstapel, haardvuur

6 9‐4‐2013

1 1 7 divers E. Coppens

Page 115: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Foto Datum Put Vlak Spoor Profiel Richting Fotograaf Toelichting 7 10‐4‐

2013 1 1 9 divers E. 

Coppens

8 11‐4‐2013

1 1 11 divers E. Coppens

zuidelijke hoek werkput

9 11‐4‐2013

1 1 Z E. Coppens

10 11‐4‐2013

1 1 11 divers E. Coppens

 

 

Page 116: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

ARTEFACT! RAPPORT 113    SLUIS GROOTE MARKT 1a 

  

Bijlage 7  Conserveringsrapporten metaal 

 

Page 117: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Munt Materiaal: Koper

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 3

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is licht gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 001

Page 118: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Fr Schaaltje Materiaal: Composiet

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 8

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is zwaar gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 011

Page 119: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Knoop Materiaal: Koper

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 9

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is zwaar gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 002

Page 120: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Munt Materiaal: Koper

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 9

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is zwaar gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 003

Page 121: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Knoop Materiaal: Koper

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 21

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is zwaar gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 009

Page 122: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Gewicht Materiaal: Lood

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 21

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is zwaar gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 010

Page 123: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Gesp Materiaal: Koper

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 25

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is zwaar gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 007

Page 124: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Koppelstuk Materiaal: Koper

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 25

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is zwaar gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 008

Page 125: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Pseudo-Munt Materiaal: Tin

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 26

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is licht gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 004

Page 126: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Munt Materiaal: Koper

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 31

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is licht gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 005

Page 127: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres

Jaar 2015 Artefact Kamperland

Project: Sluis Locatie: Gr Markt

Object: Gesp Materiaal: Tin

Om-nummer 56.310 Vondstnr: 31

Ontvangen van: Datum:

Artefact 15-03-2015

Uitgegaan naar: Datum:

Artefact 20-04-2016

Beschrijving/toestand object: Het object is bedekt met vuilkorsten en is licht gecorrodeerd daaronder.

Foto voor behandeling:

Onderzoek / behandeling / restauratie: Het object is handmatig, mechanisch en chemisch gereinigd, behandeld met Reno-was, afgehandeld met Cosmoloid H80.

Foto na behandeling:

Bekeken en behandeld door: S Bostelaar Werknr: 006

Page 128: AR113 Sluis Groote Markt 1a - Belfort D...Projectnaam Sluis belfort aanbouw museum Versie Concept versie 1 18‐04‐2017 Locatie Provincie Zeeland Gemeente Sluis Plaats Sluis Adres