บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงนเปนการศกษาความสมพนธระหวางการรบรการเจบปวย บคลกภาพ เขมแขง และการสนบสนนทางสงคม กบพฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม ผวจยทบทวนวรรณกรรมทเกยวของครอบคลมในเรองตอไปน 1. ภาวะเมตาบอลกซนโดรม 2. พฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม 3. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม

ภาวะเมตาบอลกซนโดรม นยามของภาวะเมตาบอลกซนโดรม ภาวะเมตาบอลกซนโดรม (Metabolic syndrome) เปนกลมความผดปกตรวมกนของ ภาวะความดนโลหตสง ระดบนาตาลในเลอดสง และระดบไขมนในเลอดสง ทเปนปจจยเสยงท สาคญตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด (Grundy et al., 2004) สาเหตการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม การเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมพบวาสมพนธกบภาวะดออนสลน โรคอวน พนธกรรม การขาดการออกกาลงกาย การรบประทานอาหารทมพลงงานสง อายทมากขน เพศ และการดม แอลกอฮอล ดงรายละเอยดตอไปน ภาวะดออนสลน หมายถง การเกดภาวะดอตอฮอรโมนอนสลนทาใหอนสลนทมในระดบ ปกตไมเพยงพอในการชวยลดระดบนาตาลในเลอดจงเปนสาเหตใหมระดบนาตาลในเลอดสงและม การกดการสรางนาตาลกลโคสจากตบ เกดการยบยงการผลตไขมน Very Low Density Lipoprotein (VLDL) (Ten & Maclaren, 2004) และสงผลทาใหมภาวะทมการตอบสนองตออนสลนของเซลล ลดลง เชน เซลลกลามเนอ เซลลเนอเยอไขมน หรอเซลลตบจนทาใหเกดความผดปกตของ กระบวนการเผาผลาญในรางกาย (อภรด ศรวจตรกมล, 2546) โรคอวน การทมปรมาณไขมนในรางกายมากเกนไปทาใหเซลลขยายใหญขนและม การหลงกรดไขมนและไซโตไคน (Cytokine) จากเซลลไขมนออกมาในเลอด เกดการสะสมของ ไขมนตามสวนตาง ๆ ของรางกาย การสะสมไขมนในชองทอง สามารถกระตนใหเกดภาวะดอ อนสลนทาใหกลามเนอไมสามารถนากลโคสเขาเซลล และตบไมสามารถยบยงการสรางกลโคส ทาใหมระดบนาตาลในเลอดสง นอกจากนยงทาใหเซลลไขมนไมสามารถยบยงการสลายตวไดเกด

14

กรดไขมนอสระ เซลลไขมนทบรเวณพงจะหลงไซโตไคนอะดโพเนคตน (Cytokine-adiponectin) ลดลง สงผลใหมไขมนไปสะสมยงกลามเนอและตบเพมขนทาใหความดนโลหตสง ระดบนาตาล ในเลอดสง ระดบแอลดแอล-โคเลสเตอรอลในเลอดสงและระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอลในเลอด ตาลง ซงสมพนธกบความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โรคอวนแบบลงพงจงเปน ปจจยเสยงทสาคญตอการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม การตรวจวนจโรคอวนมหลายวธ เชน คานวณคาดชนมวลกายหรอคาดชนความหนาของ รางกาย (Body Mass Index: BMI) การคานวณจากความสง อตราสวนเสนรอบวงเอวตอเสนรอบวง สะโพก (Waist-to-Hip Ratio: WHR) การวดเสนรอบวงเอว การใชตารางมาตรฐาน โดยใชตารางเทยบ สวนสงกบนาหนกทควรจะเปน การวดเปอรเซนตไขมนในรางกาย (% body fat) และการประเมน ปญหาไขมนใตผวหนงหรอเซลลไลท แตวธทไดรบความนยมมากทสด ไดแก การคานวณคา BMI เนองจากคานวณงาย เชอถอได สะทอนปรมาณไขมนในรางกายไดด และสามารถใชไดกบทกเพศ ทกวย และทกเชอชาต คาดชนมวลกาย (BMI) หมายถง คาความหนาของรางกาย ใชเปนมาตรฐานในการประเมน ภาวะอวน/ ผอมในผใหญตงแตอาย 20 ปขนไป ซงคานวณไดจาก การใชนาหนกตวเปนกโลกรม และหารดวยสวนสงทวดเปนเมตรยกกาลงสอง ซงใชไดทงเพศหญงและเพศชาย องคการอนามยโลก กาหนดเกณฑการตดสนคา BMI สาหรบคนเอเชย โดยกาหนดใหคน ทมคา BMI ตากวา 18.5 กโลกรม/ เมตร2 จดเปนโรคนาหนกตวนอย (Under weight) มคา BMI เทากบ 18.5-24.9 กโลกรม/ เมตร2 ถอวาปกต และคา BMI มากกวาหรอเทากบ 25 กโลกรม/ เมตร2 จดเปนโรคนาหนกตวเกน (Overweight) และไดแบงความรนแรงของโรคนาหนกตวเกนเปน 4 ระดบ คอ นาหนกเกน อวนระดบ 1a มคา BMI เทากบ 25.0-29.9 กโลกรม/ เมตร2 อวนระดบ 1b ม BMI เทากบ 30.0-34.9 กโลกรม/ เมตร2 อวนระดบ 2 มคา BMI เทากบ 35.0-39.9 กโลกรม/ เมตร2 และอวนระดบ 3 มคา BMI มากกวา 40.0 กโลกรม/ เมตร2 (กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข, 2548) สาหรบโรคอวนแบบลงพง นยมประเมนโดยใชเสนรอบเอวเปนเกณฑโดยผปวยตองม เสนรอบเอวตงแต 90 เซนตเมตร หรอ 36 นวขนไปในเพศชาย และตงแต 80 เซนตเมตร หรอ 32 นว ขนไปในเพศหญง (IDF, 2006) หรอสดสวนรอบเอวตอรอบสะโพก (Waist-to-Hip Ratio: WHR) เปนคาทบอกการกระจายของไขมนในรางกายรวมกบรอบเอว หากอตราสวนในเพศชายมากกวา 0.9 และเพศหญงมากกวา 0.8 จะมความเสยงสงตอเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม (Grundy et al., 2004) ถงแมจะนยมใชเสนรอบเอวเปนเกณฑประเมนภาวะอวนลงพง แตคาดชนมวลกายกม ความสาคญไมนอยกวากน โดยพบวา เมอคาดชนมวลกายมากกวา 23 กโลกรม/ เมตร2 จะมความ

15

เสยงตอภาวะแทรกซอนจากโรคอวนเพมขน (Kantachuvessiri, 2005) พนธกรรม พบวา การเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมมสาเหตจากพนธกรรมถงรอยละ50 (Alvin, 2005) โดยการถายทอดผานยนทมความสมพนธกบการสะสมไขมนและโรคอวน เรยกวายน โรคอวน โดยยนทมอทธพลตอโรคอวนนนจะรวมอยทเอนไซมไลโปโปรตนไลเปส (Lipoprotein lipase) ทาใหมการสลายไขมนในเลอดเขาไปเกบสะสมไวในเซลลไขมนและเซลลกลามเนอได รวดเรวขน โดยเฉพาะคนในครอบครวเดยวกนถาบดาและมารดาอวนบตรจะมโอกาสอวนรอยละ 80 และถาบดาหรอมารดาคนใดคนหนงอวนบตรจะมโอกาสอวนรอยละ 50 ในขณะบตรทมบดา และมารดานาหนกตวปกตบตรจะมโอกาสอวนรอยละ 9 (Cataldo, Brunye, & Whitney, 1999) การขาดการออกกาลงกายทเหมาะสมและเพยงพอ การออกกาลงกายเปนการใชพลงงาน ของรางกายถาไมไดออกกาลงกายหรอทากจกรรมใด ๆ แมจะรบประทานอาหารในปรมาณทพอด หรอมากเกนความตองการของรางกายเพยงเลกนอย จะเกดการสะสมเปนไขมนในรางกายเกดภาวะ อวนได Brien and Katzmarzyk (2006) ไดศกษาความสมพนธของการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม ในคนทออกกาลงกายและคนทไมออกกาลงกาย พบอตราการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมในคนท ออกกาลงกายรอยละ 8.4 แตคนทไมไดออกกาลงกายพบอตราการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมสง ถงรอยละ 17.4 พฤตกรรมการรบประทานอาหาร เปนปจจยททาใหเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม เชน การรบประทานอาหารจบจบ การรบประทานอาหารบอยครงหรอการรบประทานอาหารระหวางมอ ซงมทงเครองดมและขนมทมไขมนและนาตาลในปรมาณทสง อาหารเหลานเปนอาหารทใหพลงงาน เกนความตองการของรางกาย โดยอาหารกลมไขมนแมจะมปรมาณหรอนาหนกเทากบอาหารชนด อน แตพบวาอาหารกลมไขมนใหพลงงานและมการสะสมไวในรางกายมากกวาอาหารกลมอน ดงนน การรบประทานอาหารทมพลงงานมากเกนไปเกนความตองการของรางกายจะทาใหเกดการ สะสมของพลงงานในรปของไขมนโดยเฉพาะบรเวณรอบ ๆ เอวหรอบรเวณพง อายทเพมขน ปรมาณไขมนในรางกายจะเปลยนแปลงไปตามอายในผหญงอาย 18 ป จะมปรมาณไขมนในรางกายรอยละ 20-25 แตเมอเขาสชวงอาย 20-50 ป ปรมาณไขมนในรางกาย จะเพมเปนรอยละ 50 อตราสวนของการสลายตวของเซลลเรมลดลงในชวงอาย 40-65 ป เนองจาก มการเคลอนไหวของรางกาย และการทากจกรรมโดยทวไปลดลงการใชพลงงานของรางกายจะ ลดลงตามไปดวย มการสะสมของไขมนในรางกายเพมขนเปนสาเหตทาใหเกดโรคอวนและภาวะ เมตาบอลกซนโดรม (Williams, 1994) เพศ พบวา เพศชายมการสะสมไขมนในชองทองมากกวาเพศหญง (สงา ดามาพงษ, ลดดา เหมาะสวรรณ และสนทร รตนชเอก, 2551) ในเพศชายเมอนาหนกเพมขนลกษณะอวนจะเปนอวน

16

แบบลงพง (Android type of obesity) สวนเพศหญงไขมนจะสะสมทสะโพกและตนขาลกษณะอวน เปนแบบอวนชวงลาง (Gynoid type of obesity) การดมแอลกอฮอล คาแนะนาการดมแอลกอฮอลควรดมในปรมาณทเหมาะสมโดยสรา ควรดมไมเกน 2 ออนซหรอ 60 ซซ/ วน ดมไวนไมเกน 8 ออนซหรอ 240 ซซ/ วน ดมเบยรไมเกน 24 ออนซหรอ 720 ซซ/ วน (Chobanian et al., 2003) การศกษาพบวาการดมแอลกอฮอลเกนกาหนด และดมอยางตอเนองโดยเฉพาะเบยร (Ferreira, Valente, Gonalves-Silva, & Sichieri, 2008) ทาให เกดการเปลยนแปลงของฮอรโมนในรางกาย ไดแก เลปตน (Leptin) และอะดโพเนคตน (Adiponectin) ทาใหมการสะสมไขมนในชองทองมากขน และทาใหเอชดแอล-โคเลสเตอรอลลดลง (Young, Maharaj, & Conquer, 2004) การเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม มความสมพนธกบหลายปจจยมทงปจจยทควบคม ไมได เชน ภาวะดออนสลน โรคอวน เพศ อาย พนธกรรม และปจจยทควบคมได เชน การรบประทานอาหารทมพลงงานสง การขาดการออกกาลงกายทเหมาะสมและเพยงพอ และการดม แอลกอฮอล การศกษาครงน สนใจศกษาเกยวกบปจจยทควบคมได ไดแก การรบประทานอาหารทม พลงงานสง และการขาดการออกกาลงกายทเหมาะสมและตอเนอง เนองจากทงสองปจจยเปนปจจย หลกทสาคญของการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม (Kimm et al., 2005) สวนการดมแอลกอฮอลนน ถงแมวาจะเปนปจจยหนงทเปนสาเหตการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมแตไมใชสาเหตหลก ประกอบกบการดมแอลกอฮอลจะมคนเพยงบางกลมเทานนทดมแอลกอฮอล จงไมไดนามาศกษา ในครงน เกณฑทใชในการวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรม ใน ค.ศ.1998 เรมมเกณฑวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรมเกณฑแรกซงกาหนดโดย องคการอนามยโลกตอมามองคกรหลายองคกรไดกาหนดเกณฑวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรม โดยมรายละเอยดของเกณฑวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรมจากองคกรตาง ๆ ดงน 1. International Diabetes Federation [IDF] (2006) ไดใหเกณฑในการวนจฉยภาวะ เมตาบอลกซนโดรม ดงน ผทจะไดรบการวนจฉยวาเปนกลมโรคดงกลาวจะตองมภาวะอวนแบบ ลงพงทกรายผปวยตองมเสนรอบเอวมากกวา 90 ซม.หรอ 36 นว ขนไปในเพศชาย และมากกวา 80 ซม.หรอ 32 นว ขนไปในเพศหญงรวมกบความผดปกตทางเมตะบอลสมอกอยางนอย 2 ขอใน 4 ขอ (คาจากดความของอวนแบบลงพงใหใชเสนรอบเอวทเปนเกณฑในแตละเชอชาตและประเทศ เปนหลก) 1.1 ระดบไตรกลเซอไรดในเลอด ≥ 150 มลลกรม/ เดซลตร

17

1.2 ระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอล ≤ 40 มลลกรม/ เดซลตร ในเพศชาย หรอ ≤ 50 มลลกรม/ เดซลตร ในเพศหญง 1.3 ความดนโลหต ≥ 130/ 85 มลลเมตรปรอท หรอรบประทานยาลดความดนโลหตอย 1.4 ระดบนาตาลขณะอดอาหาร ≥ 100 มลลกรม/ เดซลตร การทมการปรบเกณฑของ นาตาลในเลอดลดลงเนองจากเกณฑใหมในการวนจฉยภาวะ Impaired Fasting Glucose หรอ Prediabetes ถอระดบนาตาลขณะอดอาหาร ≥ 100 มลลกรม/ เดซลตร 2. National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III [NCEP ATP III] (2001) ในการวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรมตองมความผดปกตอยางนอย 3 ขอใน 5 ขอตอไปน 2.1 อวนแบบลงพง (เสนรอบเอวมากกวาหรอเทากบ 102 เซนตเมตร หรอ 40 นว ในเพศชายหรอมากกวาหรอเทากบ 88 เซนตเมตร หรอ 35 นวในเพศหญง) 2.2 ระดบไตรกลเซอไรดในเลอด ≥ 150 มลลกรม/ เดซลตร 2.3 ระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอล ≤ 40 มลลกรม/ เดซลตรในเพศชาย หรอ ≤ 50 มลลกรม/ เดซลตรในเพศหญง 2.4 ความดนโลหต ≥ 130/ 85 มลลเมตรปรอท หรอรบประทานยาลดความดนโลหตอย 2.5 ระดบนาตาลขณะอดอาหาร ≥ 110 มลลกรม/ เดซลตร 3. World Health Organization [WHO] (1999) ในการวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรม ตองประกอบดวย ภาวะดออนซลน (วนจฉยไดโดยมความผดปกตของระดบนาตาลในเลอดขณะ อดอาหาร ≥ 110 มลลกรม/ เดซลตร หรอนาตาลในเลอดท 2 ชวโมงหลงดมนาตาลกลโคส ≥140 มลลกรม/ เดซลตร หรอวดระดบดออนซลนไดมากกวา 75 ของประชากรทวไป) รวมกบความ ผดปกตอยางนอย 2 ขอตอไปน 3.1 อวน (BMI ≥ 30 kg/ m2 หรออตราสวนระหวางเสนรอบวงเอวตอสะโพก WHR > 0.9 ในเพศชาย หรอ > 0.85 ในเพศหญง) 3.2 ระดบไตรกลเซอไรดในเลอด ≥ 150 มลลกรม/ เดซลตร ระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอล < 35 มลลกรม/ เดซลตรในเพศชาย หรอ < 39 มลลกรม/ เดซลตรในเพศหญง 3.3 ความดนโลหต ≥ 140/ 90 มลลเมตรปรอท หรอรบประทานยาลดความดนโลหตอย 3.4 ระดบอลบมนในปสสาวะ ≥ 20 ไมโครกรม/ นาท หรออตราสวนของอลบมน/ ครตนน ≥ 30 มลลกรม/ กรม 4. American Association of College of Endocrinology (AACE) เกณฑนรวมเกณฑของ NCEP ATP III และ WHO แตไมไดกาหนดจานวนปจจย จงขนกบการวนจฉยของแพทย (Einhorn et at., 2003) ประกอบดวย

18

4.1 ความอวน (ใช BMI ≥ 25 kg/ m2 หรอรอบเอวในเพศชาย ≥ 40 นว ในเพศหญง ≥ 50 นว) 4.2 ระดบไตรกลเซอไรดในเลอด ≥ 150 มลลกรม/ เดซลตร 4.3 ระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอล ≤ 40 มลลกรม/ เดซลตรในเพศชาย หรอ ≤ 50 มลลกรม/ เดซลตรในเพศหญง 4.4 ความดนโลหตสง ≥ 130/ 85 มลลเมตรปรอท 4.5 2–Hour post glucose challenge ≥ 140 มลลกรม/ เดซลตรในผทมระดบนาตาล ปกตและ 140-200 มลลกรม/ เดซลตรในรายทระดบนาตาล 110-125 มลลกรม/ เดซลตร 5. European Group for the Study of Insulin Resistance (EGIR) เกณฑขององคกรน ใชกบคนทไมเปนเบาหวาน กาหนดภาวะดออนสลนเปนปจจยหลกรวมกบอก 2 ปจจยจาก 5 ปจจย โดยรวมผทไดรบการรกษาความดนโลหตและไขมนดวย ปจจยทง 5 มรายละเอยดดงน 5.1 รอบเอวในเพศชาย ≥ 94 เซนตเมตร และในเพศหญง ≥ 80 เซนตเมตร 5.2 ความดนโลหต ≥ 140/ 90 มลลเมตรปรอท หรอไดรบยารกษา 5.3 ระดบนาตาลในเลอด ≥ 110 มลลกรม/ เดซลตร 5.4 ระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอล ≤ 39 มลลกรม/ เดซลตร หรอไดรบยารกษา 5.5 ระดบไตรกลเซอไรดในเลอด ≥ 178 มลลกรม/ เดซลตร หรอไดรบยารกษา 6. American Heart Association/National Heart Lung Blood Institute (AHA/ NHLBI) (Kasai et al., 2008) เกณฑนปรบเกณฑของ NCEP ATP III (2001) โดยปรบระดบของรอบเอวและ ระดบนาตาลในเลอด แตยงกาหนด 3 ปจจยจาก 5 ปจจย ดงน 6.1 รอบเอวในเพศชาย ≥ 90 เซนตเมตรและในเพศหญง ≥ 80 เซนตเมตร (ระดบคา รอบเอวของชาวเอเชยใต) 6.2 ความดนโลหต ≥ 130/ 85 มลลเมตรปรอท หรอไดรบยารกษา 6.3 ระดบนาตาลในเลอด ≥ 100 มลลกรม/ เดซลตร หรอไดรบยารกษา 6.4 ระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอล ≤ 40 มลลกรม/ เดซลตรในเพศชาย หรอ ≤ 50 มลลกรม/ เดซลตรในเพศหญง หรอไดรบยารกษา 6.5 ระดบไตรกลเซอไรดในเลอด ≥ 150 มลลกรม/ เดซลตร หรอไดรบยารกษา ปจจบนจะเหนวามเกณฑในการวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรมอยหลายเกณฑแต เกณฑทไดรบความนยมมากทสดและเปนเกณฑทดทสดในการวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรม คอ เกณฑของ IDF โดยพบวา เปนเกณฑทมความแมนยาในการวนจฉยภาวะเมตาบอลกซนโดรมใน ผปวยโรคความดนโลหตสงชาวไทย (ปณตา ลมปะวฒนะ และคณะ, 2551) ดงนน การวจยครงนใช

19

เกณฑของ IDF (2006) ซงมความเฉพาะเจาะจงกบภาวะเมตาบอลกซนโดรมเปนเกณฑในการใช วนจฉย ผลกระทบของภาวะเมตาบอลกซนโดรม ภาวะเมตาบอลกซนโดรมสงผลกระทบทงดานรางกาย จตใจ เศรษฐกจ และสงคม ดงน ผลกระทบดานรางกาย พบวา ภาวะเมตาบอลกซนโดรมมผลกระทบโดยตรงตอรางกาย แลวยงเปนสาเหตทาใหเกดโรคเรอรงอน ๆ ตามมา ดงน 1. โรคเบาหวาน เมอมเซลลไขมนสะสมมากขนจะไปกระตนใหเกดภาวะดออนสลนเกด การเปลยนแปลงของ DNA ภายในเซลลทาใหการสนองตอฤทธอนสลนนอยกวาทควร จงเกดภาวะ ดออนสลนและนาไปสโรคเบาหวาน โดยพบวาคนทเปนเบาหวานประมาณรอยละ 80 เปนคนอวน หรอมนาหนกเกนความเสยงของการเกดโรคเบาหวานเพมขน 2 เทาในคนอวนเลกนอย เพมเปน 5 เทาในคนทอวนปานกลาง และเพมขน 10 เทาในคนทอวนรนแรงหรออวนแบบลงพง (ปวณา คงศลป, 2550) 2. โรคหวใจและโรคหลอดเลอด โรคอวนแบบลงพงเปนปจจยเสยงทสมพนธกบ โรคหวใจขาดเลอด และพบในผทเปนโรคอวนแบบลงพงสงกวาผทอวนบรเวณสะโพกและตนขา นอกจากนยงพบอตราการตายจากโรคหวใจขาดเลอดเพมขนในผทมนาหนกตวสงกวาคาเฉลย รอยละ 10 จากการศกษาของสมาคมโรคหวใจชาวอเมรกน พบวา คนอวนมโอกาสเกดโรคหวใจเรว กวาคนทมรปรางสมสวน7 ป (Lee, Kawakubo, Kashihara, & Mori, 2004) 3. โรคความดนโลหตสง ในคนทอวนโดยเฉพาะอวนแบบลงพงพบความสมดลท ผดปกตของเกลอและนา (Salt-fluid homeostasis) และความตงตวของหลอดเลอด (Vascular tone) เปนผลจากการกระตนระบบ Renin-angiotensin-aldosterone system (RAAS) สงผลใหมการกกเกบ เกลอมากขน (Hajer, Haeften, & Visseren, 2008) และจากภาวะทมไขมนไปเกาะทผนงหลอดเลอด สงผลใหหลอดเลอดตบแคบ ยดหยนไดนอย หวใจตองใชแรงบบตวเพอนาเลอดไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกายมากกวาปกตจงเกดความดนโลหตสง การศกษาในสหรฐอเมรกาพบวาคนอวนมโอกาส เกดโรคความดนโลหตสงมากกวาคนไมอวน 2.9 เทาถานาหนกตวในคนอวนลดลงระดบความดน โลหตกจะลดลงดวย (วชย ตนไพจตร, อภชาต วชญาณรตน, ชยชาญ ดโรจนวงศ, อมพา สทธจารญ, และวทยา ศรดามา, 2544) 4. ภาวะไขมนในเลอดสง คนอวนแบบลงพงมแนวโนมทจะมไขมนในเลอด ไดแก โคเลสเตอรอลและไตรกลเซอไรดสงกวาปกต สาเหตทไตรกลเซอไรดสงเกดจากภาวะดออนสลน ทาใหประสทธภาพในการยบยงเซลลไขมนใหสลายไขมนไปเปนกรดไขมนอสระลดลง ดงนนเมอ ปรมาณไตรกลเซอไรดสง เอมไซมไลเปส (Lypase) ทตบจะสลายไตรกลเซอไรดจากเอชดแอล-

20

โคเลสเตอรอลและแอลดแอล-โคเลสเตอรอลใหมอณเลกลงเปนผลใหเอชดแอล-โคเลสเตอรอลใน เลอดลดลง เมอขนาดของแอลดแอล-โคเลสเตอรอลเลกลงจะเปนตวเรงกระบวนการเกดหลอดเลอด แดงแขงตบตน ทาใหเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด (Hajer et al., 2008) 5. โรคตบ ในคนอวนบรเวณพงจะมกรดไขมนอสระปรมาณสงซงสามารถผาน หลอดเลอดดาพอลตลเขาสตบโดยตรง ทาใหมเซลลไขมนสะสมทตบมากขนโดยทวไปในตบจะม ไขมนสะสมเกนรอยละ 5 ของนาหนกตบถาพบไขมนสะสมทตบนอยกวารอยละ 30 เรยกวาภาวะ ไขมนเกาะเลกนอย ถาพบไขมนสะสมทตบเกนรอยละ 60 เรยกวาเปนโรคไขมนเกาะตบรนแรง (Fatty liver disease) เปนสาเหตทาใหเกดอาการตบอกเสบ และมการตายของเนอเซลลอนนาไปส การเกดพงผดและตบแขงหากทงไวนานตบจะเสอมมากขนและเกดภาวะตบวายหรอเปนมะเรงตบ ได (Grattagliano, Portincasa, Palmieri, & Palasciano, 2007) 6. โรคไต ในคนอวนจะทาใหไตทางานหนกมากจากภาวะดออนสลน และระบบ Renin- angiotensinsystem และ Renin-angiotensin-aldosterone system ถกกระตนใหมการคงของโซเดยม ในรางกาย ดงนนรางกายจงเกบนาไวในตวมากเกดการเปลยนแปลงทหนวยกรองโกลเมอรลส (Glomerulus) ทาใหไขขาวรวออกมาทางปสสาวะ ตอมามความเปลยนแปลงของฮอรโมนทสราง จากเซลลไขมน และซยโตไคนส (Cytokine) จานวนมากจงเกดพยาธสภาพอยางตอเนองและเกด ไตวายเรอรงขน (Sarafidis, 2008) 7. โรคขอเสอมและเกาท เปนโรคทเกดจากการมกรดยรกเพมขนในกระแสเลอดเกด การสะสมตามขอตาง ๆ ทาใหเกดการอกเสบและบวมได การเกดเกาทมความสมพนธกบโรคอวน โดยเฉพาะอวนชนดทมการสะสมไขมนกลางลาตว เนองจากการขบกรดยรคของไตลดลง สมพนธ กบการดดกลบโซเดยมทเพมขน และการเกดภาวะดออนสลน (Puig & Martnez, 2008) สาหรบ โรคขอเสอมเกดจากการเพมขนของฮอรโมนเลปตน (Leptin) รซสตน (Resistin) และอดโพเนคตน (Adiponectin) ทลดลงรวมทงซยโตไคน (Cytokine) หลายอยางทเพมขนจากภาวะอวนทาให กระบวนการอกเสบเรอรงเพมขนอยางตอเนองสงเสรมใหเกดการเสอมของ Articular cartilage (Hu, Bao, & Wu, 2011) 8. โรคนวในถงนาด ในภาวะทไขมนในเลอดสงโดยเฉพาะระดบโคเลสเตอรอลจะถก ทาลายโดยนาดเมอมปรมาณโคเลสเตอรอลมากเกนไปรางกายไมสามารถทาลายไดหมดไขมนท เหลอจะเกาะตามผนงหลอดเลอดแลวและทาใหเสนเลอดแขงบางสวนจะตกตะกอนกลายเปนนวใน ถงนาด (Pitt, 2007) 9. โรคระบบทางเดนหายใจ การเพมขนของเซลลไขมนบรเวณผนงทรวงอกทาใหชองอก ขยายไดนอย รวมกบการมไขมนบรเวณทองมากจงทาใหกะบงลมเคลอนไหวนอยกวาปกตปอด

21

ขยายตวไมเตมท โรคทพบบอยและมกเปนปญหาในคนอวน ไดแก อาการหยดหายใจขณะหลบ (Obstructive sleep apnea) หรอหายใจเบาตน (Hypoventilation syndrome) เกดกระบวนการอกเสบ เรอรงจากการเปลยนแปลงของฮอรโมนเลปตน (Leptin) อดโพเนคตน (Adiponectin) และซยโตไคน (Cytokine) ตาง ๆ ทผลตจากเซลลไขมนเปนสาเหตทาใหปอดอกเสบอดกลนเรอรง (Chronic obstructive pulmonary disease) เกดการอกเสบของปอดและโรคหอบหด (Sood, 2010) 10. โรคมะเรงบางชนด ในคนทมการสะสมชองเซลลไขมนจานวนมาก หรอในคนอวนม โอกาสเสยงตอโรคมะเรงบางชนดสงกวาคนทนาหนกปกตถงรอยละ 40 ซงอบตการณการเกด มะเรงในผหญงอวนจะพบมะเรงเตานม มะเรงปากมดลก มะเรงของเยอบมดลก มะเรงรงไขและ มะเรงถงนาดเพมขน และยงพบวาฮอรโมนและซยโตไคน (Cytokine) หลายชนดทเซลลไขมนสราง ขนเปนปจจยทมความสมพนธกบการเกดมะเรงเตานม (Wolin, Carson, & Colditz, 2010).) ผลกระทบดานจตใจ คนทมรปรางอวนจะรสกอบอาย ถกลอเลยนเกยวกบภาพลกษณ ถกคนอนมองวาเปนคนเชองชา ทางานไดไมด มโอกาสเกดภาวะซมเศรา เนองจากฮอรโมนเลปตน (Leptin) จะสงสญญาณไปกากบระบบประสาทสวนกลางสงผลใหแรงจงใจและการแสดงออก ทางดานอารมณลดลง (Davis, 2010) ในคนทอวนมากอาจเกดปมดอย ทาใหแยกตวออกจากสงคม เกดปญหาสขภาพจตไดโดยพบปญหาดงกลาวในเพศหญงมากกวาเพศชาย (Azarbad & Gonder- Frederick, 2010) ผลกระทบดานเศรษฐกจและสงคม จากการใชจายเงนเพอดแลสขภาพทเกดจาก การเจบปวยซงมทงคาใชจายทางตรง เชน คาใชจายในการรกษาโรค คาใชจายในการใหบรการของ แพทยและพยาบาลในการดแลสขภาพเปนตน และคาใชจายทางออมเนองจากการเจบปวยทาให ไมสามารถประกอบอาชพหรอทางานบานได ทาใหขาดรายไดตองเสยเงนคาจางใหคนอนมาทางาน แทนจากการสารวจในประเทศสหรฐอเมรกาพบวาประชาชนใชจายเงนประมาณ 40 พนลานเหรยญ ในการซอผลตภณฑควบคมนาหนกแตพบวาไรประสทธภาพเนองจากยงกลบมามนาหนกเกน เชนเดม (Wardlaw, 2000) จะเหนไดวาภาวะเมตาบอลกซนโดรมกอใหเกดผลกระทบ ทงดานรางกาย จตใจ อารมณ เศรษฐกจและสงคม ซงลวนแตทาใหคณภาพชวตลดลง และยงนาไปสภาวะแทรกซอนทสาคญ ไดแก โรคหวใจและหลอดเลอด การรกษาภาวะเมตาบอลกซนโดรมทมประสทธภาพจงเปน การปองกนการเกดภาวะแทรกซอนทจะเกดตามมา และยงชวยลดผลกระทบตาง ๆ อกดวย แนวทางการรกษาผทมภาวะเมตาบอลกซนโดรม การรกษาภาวะเมตาบอลกซนโดรม เพอปองกนโรคแทรกซอนและชะลอการดาเนนไป ของโรคประกอบดวยการแกไขปจจยทเปนสาเหต ไดแก โรคอวนและภาวะดออนซลน นอกจากน

22

การรกษาแตละปจจยเสยงเพอใหไดตามเปาหมายเปนสงทมความสาคญอยางมาก การรกษาภาวะ เมตาบอลกซนโดรมมหลายวธดงน (พรฑตา ชยอานวย, 2545) 1. การควบคมอาหาร เปนสงจาเปนสาหรบผทมภาวะเมตาบอลกซนโดรมทกคนไมวาจะ ใหการรกษาดวยวธอนรวมดวยหรอไมกตาม ถอวาการควบคมอาหารเปนหวใจสาคญในการรกษา ของผทมภาวะเมตาบอลกซนโดรม การควบคมอาหารควรทาแบบตอเนองคอยเปนคอยไปโดย ควบคมปรมาณทงไขมน โปรตน คารโบไฮเดรต วตามน และเกลอแร ขณะทมการควบคมอาหาร จะทาใหเกดกระบวนการสลายไขมนในรางกาย และดงไกลโคเจนทสะสมไวในตบมาใช หลก การควบคมอาหารเปนการควบคมปรมาณพลงงานทไดรบทงหมดตอวนโดยรางกายไดปรมาณ พลงงานนอยกวาพลงงานทใชไปในแตละวน สามารถควบคมและปองกนภาวะนาหนกเกนและ โรคอวนได การควบคมอาหารทดและถกตองควรไดรบพลงงานไมนอยกวา 1200 กโลแคลอร/ วน ในเพศหญง และไมนอยกวา 1600 กโลแคลอร/ วนในเพศชาย โดยคานงถงหลกคณคาทางอาหารท รบประทานเปนสาคญ ในการควบคมอาหารเพอการรกษาปจจบนมอาหารทใชควบคมนาหนกอย 4 ประเภท ซงตองอยในความควบคมของแพทยดงตอไปน 1.1 อาหารทใหพลงงานตาทพอเหมาะกบแตละบคคล หลกของอาหารประเภทนคอ รบประทานอาหารใหไดพลงงานลดลงวนละ 500-600 กโลแคลอรซงสามารถปฏบตไดอยาง ตอเนองแตไมควรใหพลงงานตากวา 1200 กโลแคลอร ผทรบประทานอาหารนอยลงวนละ 500 กโลแคลอรนาหนกจะลดลงได 0.45 กโลกรมตอสปดาห ถาปฏบตไดจรงในชวง 10 เดอนจะลดลง ประมาณ 18 กโลกรมจงตองอธบายใหผปวยเขาใจถงการใชเวลาและความตงใจในการลดนาหนก 1.2 อาหารทมไขมนตา แตมโปรตน คารโบไฮเดรต และเกลอแร รวมอยอาหาร ประเภทนนอกจากจะมผลดตอการลดปจจยเสยงของโรคหวใจและหลอดเลอดแลว ยงลดนาหนกได ดและปลอดภยดวย คอ อาหารประเภทเนอสตวทปรงโดยไมใชไขมน เชน ปลาเผา ไกตมโดยไม รบประทานหนง และอาหารประเภทตม รวมกบการรบประทานผกและผลไม 1.3 อาหารทใหพลงงานวนละ 1000-1200 กโลแคลอร วธการนอาจกอใหเกด การขาดสารอาหารบางชนดได และผปวยจานวนไมนอยไมสามารถทนตอการจากดพลงงานท รบประทานดงกลาวได ดงนนจงตองคานงถงคณคาทางโภชนาการอาหารเสมอเพอใหผปวย รบประทานอาหารใหไดพลงงานวนละ 1000-1200 กโลแคลอร 1.4 อาหารทใหพลงงานตา อาหารประเภทนจดเปนอาหารทางการแพทยโดยมสดสวน ของพลงงานจากโปรตนรอยละ 25.1 จากไขมนรอยละ 11.3 และจากคารโบไฮเดรตรอยละ 63.6 การรกษาวธนตองอยในการดแลรกษาของแพทยอยางใกลชดนาหนกตวมกลดลงอยางรวดเรวใน ชวง 3 เดอนแรกของการรบประทานอาหารใหพลงงานตาแตในระยะยาวมกไมประสบความสาเรจ

23

ดงนนควรใหการรกษาเฉพาะผทมดชนมวลกายมากกวา 30 กโลกรม/ ตารางเมตร 2. การออกกาลงกายควรทาทกวนอยางนอยวนละ 30 นาทโดยเลอกรปแบบออกกาลงกาย ทเหมาะสมกบสภาพรางกายของแตละบคคล เชนเดนเรววงเหยาะขจกรยานวายนาเปนตนแตควร ทาอยางสมาเสมอโดยชนดและเวลาในการออกกาลงกายควรจะเหมอนกนทกวน และไมควรหกโหม จนเกนไป การออกกาลงกายชวยลดอตราการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมรวมทงลดภาวะแทรกซอน ตาง ๆ ผลของการออกกาลงกายสามารถลดภาวะดออนสลน ชวยใหแอลดแอล-โคเลสเตอรอลลดลง ไตรกลเซอไรดลดลง เอชดแอล-โคเลสเตอรอลเพมขน (Pescatello, Murphy, & Castanzo, 2000) และยงชวยลดนาหนกตว (Irwin et al., 2003) การลดนาหนกลงเพยงรอยละ 5-10 ของนาหนกตว จะสามารถลดภาวะดออนสลน ชวยในการควบคมระดบนาตาลและไขมนในเลอดไดดขน ซง NCEP ATP III (2001) แนะนาการออกกาลงกายเปนประจาเปนวธหนงในการรกษาภาวะดออนสลน กระตนระบบการไหลเวยนเลอดและเพมกาลงของกลามเนอลดการสรางมวลกลามเนอม การเผาผลาญพลงงานมากขน 3. การรกษาดวยยา เนองจากการใชยาในผปวยทมภาวะเมตาบอลกซนโดรมขนอยกบ ความผดปกตของระดบความดนโลหต ระดบนาตาลในเลอดระดบไขมนในเลอดภาวะทม การแขงตวของเลอดผดปกตและภาวะความผดปกตจากการอกเสบภายในรางกาย การรกษาดวยยา จงแบงเปน 3.1 การรกษาดวยยาลดความดนโลหต เปาหมายของความดนโลหตในผปวยทมภาวะ เมตาบอลกซนโดรม คอนอยกวา 140/ 90 มลลเมตรปรอท เพอลดการเกดโรคแทรกซอนทางหวใจ และหลอดเลอดจากความดนโลหต ในกรณทความดนโลหตยงลดลงมาไมไดถงเกณฑทกาหนดตอง การพจาณาใชยาลดความดนโลหตรวมดวย ยากลมทนาจะมผลดทสดในการรกษาความดนโลหตสง ในผปวยทมภาวะเมตาบอลกซนโดรม คอ ACE-inhibitors และ Angiotensin receptor blockers เนองจากยาดงกลาวมผลลดการกระตนของระบบ Renin-angiotensin system และลดการ เกดภาวะไขขาวในปสสาวะ (Proteinuria) 3.2 การรกษาดวยยาลดระดบไขมนในเลอด การรกษาไขมนในเลอดผดปกตในผปวย ทมภาวะเมตาบอลกซนโดรมยาทควรใชเปนอนดบแรกในการลดระดบของแอลดแอล-โคเลสเตอรอล คอ ยาในกลม Statin หลงจากทลดแอลดแอล-โคเลสเตอรอลไดตามเปาหมายใหพจารณาระดบ ไตรกลเซอไรด ในกรณทระดบไตรกลเซอไรดสงเกน 400 มลลกรม/ เดซลตรพจารณาใหยาในกลม Fibrates เพอปองกนการเกดโรคตบออนอกเสบจากการทระดบไตรกลเซอไรดสงมาก และFibrates ยงเพมระดบเอชดแอล-โคเลสเตอรอล

24

3.3 การรกษาดวยยาลดระดบนาตาลในเลอด การรกษาภาวะนาตาลในเลอดสงใน ผปวยทมภาวะเมตาบอลกซนโดรม กรณทระดบนาตาลไมถงขนทวนจฉยวาเปนโรคเบาหวาน (นอยกวา 126 มลลกรม/ เดซลตร) การรกษาหลกไดแกการลดนาหนกโดยการควบคมอาหารและ ออกกาลงกาย ในผปวยทมภาวะเมตาบอลกซนโดรมทเปนโรคเบาหวานและมระดบนาตาลในเลอด เกนเปาหมาย (ระดบนาตาลขณะอดอาหารมากกวา 120 มลลกรม/ เดซลตร, HbA1c > 6.5%) หลงจาก ทไดรบการควบคมอาหารและการออกกาลงกายเปนเวลา 1-3 เดอนแลวระดบนาตาลในเลอดยงสง ควรพจารณาใชยา Metformin เปนยาอนดบแรกเนองจากเปนยาออกฤทธลดภาวะดออนสลน นอกจากนอาจพจารณายาในกลม Thiazolidinedione ซงมฤทธในการลดภาวะดออนสลนเชนกน 3.4 การรกษาภาวะทมการแขงตวของเลอดผดปกต (Prothrombotic state) ผปวยทม ภาวะเมตาบอลกซนโดรม จะมความผดปกตของสารตาง ๆ ทเกยวกบการแขงตวของเลอดไดแก Fibrinogen, PAL-1 เปนตนยาตวแรกทแนะนาคอ aspirin ขนาด 81-325 มลลกรมตอวน ปจจบน มขอมลการใช Aspirin เพอเปน Primary prevention และ Secondary prevention โดยควรพจารณา ใหในผปวยทม 10-year rihk for CHD ≥ 10% 3.5 การรกษาภาวะความผดปกตของการอกเสบ (Proinflammatorystate) ผปวยทม ภาวะเมตาบอลกซนโดรม มการเพมขนของซยโตไคน (Cytokine) ตาง ๆ เชน Tumor necrosis factor-alpha (TNF-), Interleukin-6 (IL-6), C-reactive protein (CRP) การตรวจวด CRP เปนวธ ทงายทสดในการประเมนภาวะความผดปกตของการอกเสบ (Proinflammatorystate) การรกษา เรมแรกถาพบระดบ CRP สงคอการปรบเปลยนวถชวต เชน การลดนาหนกสามารถลดระดบ CRP ลง สรปไดวา ภาวะเมตาบอลกซนโดรมเปนภาวะทมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและ หลอดเลอดซงเปนภาวะแทรกซอนทมความรนแรงและอนตรายถงกบชวต สงผลตอคณภาพชวต ของผปวยลดลง ซงพบวา ความไมสมดลของพลงงานของรางกายจากการรบประทานอาหารทไขมน สง อาหารประเภทแปงและนาตาลทมคารโบไฮเดตรสง แตไมมการนาเอาพลงงานทไดรบไปใช หรอไปใชนอยกวาทรางกายไดรบเปนสาเหตทสงเสรมใหการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม เนองมาจากมการสะสมของไขมนสวนเกนตามสวนตาง ๆ ของรางกายโดยเฉพาะบรเวณพงจงทาให เกดโรคตาง ๆ เชนโรคความดนโลหตสง ภาวะไขมน ในเลอดสง โรคเบาหวาน ซงกลมโรคเหลาน ลวนเปนปจจยเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด การปรบเปลยนพฤตกรรมดวยการควบคม อาหารโดยรบประทานอาหารใหเหมาะสมทงชนดและปรมาณ รวมทงการออกกาลงกายเปนประจา อยางสมาเสมอ ทาใหเกดสมดลของพลงงานในรางกายชวยลดการเกดภาวะแทรกซอนดงกลาวและ ยงเปนการสงเสรมใหบคคลมสขภาพอนามยทด แตบางครงการควบคมภาวะเมตาบอลกซนโดรม โดยการควบคมอาหารและการออกกาลงกายอาจไมเพยงพอ จาเปนตองรกษาดวยยาควบคไปดวย

25

จงจะสามารถปองกนและลดความรนแรงของภาวะเมตาบอลกซนโดรม การทบคคลจะควบคม ภาวะเมตาบอลกซนโดรมไดนนสงทสาคญและตองปฏบตเปนอนดบแรก คอ การปรบเปลยน พฤตกรรม ซงพฤตกรรมทสาคญ คอ พฤตกรรมทเปนสาเหตของการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม ไดแก พฤตกรรมการรบประทานอาหาร การออกกาลงกาย และการรบประทานยา เนองจากการ ปรบเปลยนพฤตกรรมเปนการสงเสรมใหการดาเนนของโรคชาลง ชวยชะลอการเกดภาวะแทรกซอน ดงนนจงเปนสงจาเปนทบคลากรทางสขภาพควรจะสงเสรมใหผทมภาวะเมตาบอลกซนโดรมม พฤตกรรมสขภาพทถกตอง และเหมาะสม

พฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การปฏบตกจกรรมการดแลตนเองในชวตประจาวนท เหมาะสมกบโรคทเปนอยเพอควบคมและปองกนโรคแทรกซอนประกอบดวย พฤตกรรมการ รบประทานอาหารการออกกาลงกาย และการรบประทานยา ดงรายละเอยดดงน พฤตกรรมการรบประทานอาหาร พฤตกรรมการรบประทานอาหาร หมายถง การปฏบตตวเกยวกบการรบประทานอาหาร โดยเลอกรบประทานอาหารไขมนตา นาตาลตา ใยอาหารสง ครอบคลมถงเรองการเลอกซออาหาร การปรงอาหาร และการรบประทานอาหาร รวมทงความชอบและความเคยชนเกยวกบการรบประทาน อาหาร การรบประทานอาหารเพอควบคมนาหนกตวของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม ทถกหลกโภชนาการ มวธการทควรปฏบต ดงน 1. รบประทานอาหารหลก 5 หมใหครบตามทรางกายตองการทกวนซงปรมาณของ อาหารนนขนอยกบความเหมาะสมของ อาย เพศ และสภาพของรางกายแตละคน 2. รบประทานอาหารเชาทกวน เนองจากเปนอาหารมอหลกทสาคญ เพอใหพลงงาน อาหารพอเหมาะกบความตองการของรางกาย และควบคมอาหารมอเยนใหนอยลงโดยรบประทาน อาหารมอเยนหางจากเวลานอนไมนอยกวา 4 ชวโมงเพอปองกนการสะสมของไขมน 3. รบประทานอาหารแตละมอใหพออมไมบรโภคมากจนเกนไป และหลกเลยง การรบประทานอาหารจบจบระหวางมอ 4. รบประทานอาหารทมนาตาลนอย และหลกเลยงเครองดมทมนาตาลสง 5. รบประทานไขมนทมขนาดพอเหมาะ การรบประทานไขมนมาก ๆ จะเสยงตอการม ไขมนประเภทโคเลสเตอรอลและไตรกลเซอไรดในเลอดสง

26

6. รบประทานอาหารทมกากใยสมาเสมอ ทาใหการขบถายอจจาระเปนปกต ปองกน การเกดโรคอดตนทลาไสใหญ ชวยลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอด และชวยปองกนโรคมะเรงของ ลาไสใหญ 7. ไมรบประทานอาหารทมโซเดยมมาก แหลงของโซเดยม คอ เกลอ และอาหารทม โซเดยมสงซงไดจากอาหารทมสวนผสมของเกลอ รวมทงการถนอมอาหารทใชเกลอและอยใน อาหารธรรมชาตอน ๆ คนทไดรบโซเดยมสงมกมระดบความดนโลหตสง 8. ฝกรบประทานอาหารใหชาลง โดยเคยวใหละเอยดจะชวยดดซมอาหารไดด ทาให รสกอมนานและลดความรสกหว 9. ขณะรบประทานอาหารไมควรทากจกรรมรวมดวย เชน ดโทรทศน อานหนงสอ 10. หลกเลยงการดมแอลกอฮอล แอลกอฮอลเปนสารทใหพลงงานแกรางกายแตไมม คณคาทางอาหารและเปนพลงงานทสญเปลา หากดมเบยร 1 กระปอง ขนาด 350 มลลลตรจะไดรบ พลงงานถง 137 แคลอร จงควรหลกเลยงงานสงคม งานเลยง ทตองมการดมแอลกอฮอล 11. ดมนาสะอาดในปรมาณทเพยงพอ คนเราตองการนาประมาณ 1 มลลลตรตอพลงงาน 1 กโลแคลอร หรอ 6-7 แกวตอวน (นา 1 แกว มคาประมาณ 240 มลลลตร) การดมนามากทาใหไต ทาหนาทขบถายของเสยออกไดด และชวยลดความดนโลหตสง นอกจากนคนทดมนานอยทอง มกจะผก ฉะนนจงควรดมนาใหไดปรมาณเพยงพอตามความตองการของรางกาย นอกจากจะตองคานงถงชนดของอาหารแลวผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม จะตองคานงถงการรบประทานอาหารตามโซนส และการรบประทานอาหารตามธงโภชนาการ พลงงานจากอาหารทเหมาะสมสาหรบเพศหญงคอ 1600 กโลแคลอร/วน และเพศชายคอ 2000 กโลแคลอร/ วน ถาตองการลดนาหนกและรอบเอวตองควบคมอาหารโดยพลงงานทไดรบจาก อาหารประมาณ 1200 กโลแคลอร/วนสาหรบเพศหญง และประมาณ 1600 กโลแคลอร/ วน สาหรบเพศชาย การรบประทานอาหารเพอลดนาหนกและรอบพงโดยการจดแบงอาหารเปน 3 โซนส (กองโภชนาการ กระทรวงสาธารณสข, 2550) ดงน 1. อาหารโซนสเขยว ใหพลงงานไขมนและนาตาลตา ควรรบประทานอาหารในโซน สเขยวใหมากทสด 2. อาหารโซนสเหลอง ใหพลงงานไขมนและนาตาลปานกลาง ควรรบประทานอาหาร ในโซนสเหลองใหนอยลง 3. อาหารโซนสแดง ใหพลงงานไขมนและนาตาลสงมากไมควรรบประทานในโซน สแดงบอยควรรบประทานเฉพาะในโอกาสพเศษ เพราะจะทาใหนาหนกตวเพมขน การเลอกอาหาร ดงตารางท 1

27

ตารางท 1 การเลอกรบประทานอาหารตามโซนส (กองโภชนาการ กระทรวงสาธารณสข, 2550)

กลมอาหาร โซนสเขยวอาหารเลอกกนใหมาก

โซนสเหลองเลอกกนแตพอควร

โซนสแดงเลอกกนใหนอยทสด

ขาว แปง ลดลง 1 ใน 3

สวน

ขาวกลอง ขาวโอต ขนมปงหยาบ ขาวโพดตม

ขาวเหนยว ขนมจน ขนมปงขาว ขาวเจามน เผอก วนเสนเสนกวยเตยว

หมกรอบ ขาวมนไก คกก เคก พาย ทอฟฟ ขนมหวานตาง ๆ

ผก อยางนอย 9

ชอนโตะตอวน

ผกสด ผกนง ผกลวก ผกใบเขยว ผกตระกลกะหลา

ผกกระปองชนดจด สะตอ ฟกทอง แครอท

ผดผก ผกราดซอสครม ผกกระปองชนดเคม

ผลไม ไมเกน 6-10 คา

ตอมอ

สม ชมพ ฝรง แคนตาลป มะละกอ แตงโม สาล แอปเปล

มะมวงสกกลวย ขนน นอยหนา ละมด ลาไย ลนจ สบปะรด องน

ทเรยน ลาไยแหง ผลไมตากแหง อะโวคาโด มะขามหวาน

เนอสตว 12-16 ชอนโตะ

ตอวน

เนอปลา ไขขาว กง ป เนอไก เตาหขาว ถวแดง ถวปากอา

เนอหมแดงเลาะมนออก ไขทงฟอง นองไก ปลากระปองในนามน

เนอตดมน เครองในสตว ไขเจยว ไกทอด ปลาทอด แคบหม หมกรอบ ไสกรอก

นม 1-2 แกวตอวน

นมปราศจากไขมน นมรสจดทกประเภท นมถวเหลองรสจด

นมไขมนตา นมเปรยว ไขมนตา โยเกรตไขมนตา นมพรองมนเนย

นมสด นมเปรยว ครม นมขนหวาน ไอศกรม ชอคโกแลต

ไขมนทเตมในอาหาร

ไมเกน 3 ชอนชา ตอวน

นาสลดชนดไมมนามน มายองเนสไรไขมน

นาสลดไขมนตา มายองเนสไขมนตา นามนพช เมลดทานตะวน ถวลสง

มาการนแขง เนย เบคอน นามนหม

28

ตารางท 1 (ตอ)

กลมอาหาร โซนสเขยวอาหารเลอกกนใหมาก

โซนสเหลองเลอกกนแตพอควร

โซนสแดงเลอกกนใหนอยทสด

เครองดม 8-10 แกวตอวน

นาเปลา นาชา หรอนา สมนไพรทไมเตมนาตาล

กาแฟรอน นาตาลและครมเลกนอย

เหลา เบยร ไวน นาอดลม นาหวาน โอเลยงชาดาเยน เครองดมรสผลไม

อาหารสาเรจรป ประเภทตม นง ยา ลวก ตน

ประเภทปง ยาง ตดสวนทไหมทงไป

ประเภทผด ทอด ใชกะท

นอกจากน กองโภชนาการ กระทรวงสาธารณสข (2550) ไดเสนอแนวทางการ รบประทานอาหารในแตละวนตามกลมอาหารในธงโภชนาการ โดยกาหนดเปนภาพธงปลายแหลม แสดงกลมอาหารและสดสวนการรบประทานอาหารในแตละกลมมากนอย โดยสงเกตไดชดเจน จากฐานใหญดานบน เนนใหรบประทานมากและปลายธงดานลางใหรบประทานนอย ๆ เทาท จาเปน

ภาพท 2 ธงโภชนาการ (กองโภชนาการ กระทรวงสาธารณสข, 2550)

29

สรปไดวา การรบประทานอาหารทเหมาะสมสาหรบผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม ควรเลอกอาหารไขมนตา นาตาลตา ใยอาหารสง รบประทานอาหารตามธงโภชนาการ อาหารโซนส ตาง ๆ โดยพลงงานจากอาหารเพศหญงควรไดรบประมาณ 1200 กโลแคลอร/ วน และเพศชายควร ไดรบประมาณ 1600 กโลแคลอร/ วน สาหรบเพอการควบคมนาหนกและชวยลดขนาดของ เสนรอบเอวหากรบประทานอาหารทไมเหมาะสม เชนการรบประทานอาหารประเภทไขมนสง รสหวานจดทาใหความรนแรงของโรคเพมมากขน แตถาสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทาน อาหารโดยลดอาหารทมไขมนสง จะทาใหมนาหนกตว เสนรอบเอว ระดบโคเลสเตอรอล และ แอลดแอล-โคเลสเตอรอลลดลง จากการศกษาของ ณภาภช คจฉาน และเบญจา มกตพนธ (2551) พบวาผทมภาวะเมตาบอลกซนโดรมจะรบประทานอาหารทมโคเลสเตอรอลมากกวา 300 มลลกรม/ วน โดยเฉพาะอาหารกลมเครองในสตว กง หอย ป และปลาหมก ชอบรบประทานอาหารประเภท ผด และทอด ยงพบวามการดมชาหรอกาแฟใสนาตาลและครม จงสงผลใหปรมาณไขมนในรางกาย เพมสงขน พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการออกกาลงกาย หมายถง การกระทาใด ๆ หรอกจกรรมการเคลอนไหวของ รางกายทกระทาอยางมระบบแบบแผนสมาเสมอ ซงประกอบดวยรปแบบกจกรรมการออกกาลงกาย โดยมความบอย (จานวนครงตอสปดาห) ระยะเวลาทใชในแตละครง ชวงเวลาการออกกาลงกาย รวมถงกจกรรมและระยะเวลาของการบรหารเพออบอนรางกาย และการผอนคลายรางกาย หลกการออกกาลงกายทถกตอง ตามทวทยาลยเวชศาสตรการกฬาแหงสหรฐอเมรกา (The American College of Sports Medicine [ACSM], 2000) ไดเสนอใหใชพฤตกรรมขนพนฐาน ในการออกกาลงกายโดยมองคประกอบของการออกกาลงกายตามหลกเกณฑของ “ฟทท” (Frequency Intersity Time Type [FITT]) ดงน 1. หลกของความถของการออกกาลงกาย (Frequency of exercise) เปนหลกของ การกาหนดความถเปนจานวนครงของการออกกาลงกายในแตละสปดาห โดยควรออกกาลงกาย 3-5 ครงตอสปดาห 2. หลกของความแรงหรอความหนกของการออกกาลงกาย (Interaity of exercise) ทนยม คอใชคาอตราการเตนของหวใจ เปาหมายหลกโดยอตราการเตนของหวใจเปาหมายสามารถคานวณ ไดจากอตราการเตนสงสดของหวใจเทากบ 220-อาย (ป) แบงขนาดของการออกกาลงกายเปน 3 ระดบคอ 2.1 ระดบตา (Low interaity) หมายถงเมอออกกาลงกายแลวหวใจเตนประมาณ รอยละ 50-60 ของอตราการเตนของหวใจสงสด

30

2.2 ระดบปานกลาง (Moderate interaity) หมายถงเมอออกกาลงกายแลวหวใจเตน ประมาณรอยละ 66-85 ของอตราการเตนของหวใจสงสด 2.3 ระดบสง (High interaity) หมายถงเมอออกกาลงกายแลวหวใจเตนมากกวา รอยละ 85 ของอตราการเตนของหวใจสงสด 3. หลกของระยะเวลาหรอความนานของการออกกาลงกาย (Time or duration of exercise) เปนหลกของชวงเวลาในการออกกาลงกายโดยทวไปควรอยในระหวาง 20-60 นาทและ มความตอเนองซงจาแนกออกเปน 3 ชวงหรอ 3 ขนตอนตอเนองดงน 3.1 ระยะอบอนรางกาย (Warm up phase) เปนชวงเวลาสาหรบการเตรยมความพรอม ของรางกายกอนการออกกาลงกาย ระยะนใชเวลาประมาณ 5-10 นาท ลกษณะการออกกาลงกายทใช อบอนรางกายเชนการเดนชา ๆ หรอการออกกาลงกายยดกลามเนอตาง ๆ โดยเฉพาะบรเวณแขนขา 3.2 ระยะออกกาลงกาย (Exercise phase) เปนชวงเวลาทออกกาลงกายจรงหรอเตมท หลงจากอบอนรางกายแลว ระยะนใชเวลา 20-30 นาท 3.3 ระยะผอนคลายรางกาย (Cool down phase or Warm phase) เปนระยะหลงออก กาลงกายเตมทแลว ซงจะตองมการผอนคลายการออกกาลงกายใหลดลง ระยะนใชเวลาประมาณ 5-10 นาท การออกกาลงกาย แบงเปน 5 ประเภท ดงน 1. การออกกาลงกายแบบแอโรบก (Aerobic exercise) คอ การออกกาลงกายแบบมการ ใชออกซเจนในการออกกาลงกายเปนการออกกาลงทมการเคลอนไหวกลามเนอมดใหญ ๆ เชน กลามเนอแขน กลามเนอขา กลามเนอลาตว อยางตอเนอง การออกกาลงแบบแอโรบกจงมผลดกบ ระบบหวใจและปอด เชน การเดนเรว วงเหยาะ ๆ วายนา ขจกรยาน เปนตน 2. การออกกาลงกายแบบมแรงตาน (Resistance) คอ การออกกาลงกายโดยไมใช ออกซเจนเปนการออกกาลงกายโดยใชหลกในการใหพลงงาน เรยกวา Anarobic exercise การออกกาลงกายชนดนทาไดไมนานแตมประโยชนตอการสรางความแขงแรงของกลามเนอ เปนหลก มผลตอการปองกนควบคมระดบนาตาล ระดบความดนโลหต ชวยเพมเอชดแอล- โคเลสเตอรอล และยงทาใหรางกายใชพลงงานมากขน 3. การออกกาลงกายแบบยดคลายกลามเนอ (Flexibility exercise) คอ การทาใหกลามเนอ ขอตอและเนอเยอรอบขอมการเคลอนไหวอยางถกตอง เสรมสรางความยดของกลามเนอ จงชวย ปองกนการบาดเจบจากการออกกาลงกาย และการปวดขอตาง ๆ ทมกจะเกดขนเมออายมากขน 4. การออกกาลงกายเพอฝกการทรงตว (Balance exercise) คอ เปนการออกกาลงกายท เนนสาหรบผสงอาย รวมถงคนวย 30 ขนไป

31

5. การออกกาลงกายแบบประสานลมหายใจ (Breathing exercise) คอ การออกกาลงท เนนการเคลอนไหวรางกายใหสมพนธกบการหายใจ การออกกาลงกายมประโยชน ดงน 1. ทาใหหวใจแขงแรงขน ทาหนาทสบฉดเลอดไดมประสทธภาพมากขน การทางาน ของหลอดเลอดทวรางกายดขน ปองกนการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดรวมทงหลอดเลอดสมองตบ 2. ปองกนเบาหวาน โดยทาใหฮอรโมนอนซลนซงควบคมระดบนาตาลในเลอดทางาน ไดมประสทธภาพมากขน นาตาลถกนาไปใชเปนพลงงานใหกลามเนอตาง ๆ ปองกนการเกด โรคเบาหวาน หรอทาใหคนทเปนเบาหวานแลวสามารถนานาตาลไปใชไดมากขน 3. ปองกนและชวยควบคมระดบความดนโลหต การออกกาลงกายควบคกบ การรบประทานยาจะชวยควบคมระดบความดนโลหตใหอยในระดบปกตไดด เพราะการออกกาลงกาย มผลทาใหระบบประสาทอตโนมตทควบคมความดนโลหตทางานประสานกนดขน 4. ควบคมไขมนในเลอด โดยชวยเพมเอชดแอล-โคเลสเตอรอลซงเปนไขมนตวด และ ลดระดบโคเลสเตอรอลโดยรวม (Total cholesterol) ลดแอลดแอล-โคเลสเตอรอล รวมทง ไตรกลเซอไรดซงเปนอนตรายตอสขภาพ 5. ควบคมนาหนก ปจจบนทางการแพทยพบวาคนอวนจะเสยงตอการเกดโรคภยไขเจบ ตาง ๆ คนทมภาวะอวนลงพง มโอกาสเปนโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจสง และยง พบวา การออกกาลงกายอยางสมาเสมอ จะชวยลดโอกาสเสยงทจะเปนโรคดงกลาวไดถงรอยละ 50 การออกกาลงกายเพอลดนาหนกและรอบเอวควรปฏบต ดงน 1. ควรออกกาลงกายสปดาหละ 3 วน วนละไมนอยกวา 30 นาท 2. ผทตองการลดนาหนก ควรออกกาลงกายแบบแอโรบกตอเนองไมนอยกวา 45 นาท ในความหนกของแรงปานกลาง (หวใจเตนประมาณ 120-110 ครง/ นาท สาหรบกลมอาย 40-50 ป) อยางนอย 5 วนตอสปดาห ซงการเดนเรวอยางตอเนองเปนวธการลดนาหนกทใหผลด 3. การลดไขมนหนาทอง ควรออกกาลงกายดวยการซทอพ คอ ใหนอนหงาย ชนเขา ยกศรษะพรอมยกหวไหลขนเหนอพนคางไว 10 วนาท แลววางหวไหลศรษะลงพรอมกบหายใจออก ทาวนละไมนอยกวา 150 ครง จากการทบทวนวรรณกรรมสรปไดวา การออกกาลงกายทเหมาะสมกบผทเขาเกณฑ ภาวะเมตาบอลกซนโดรมคอ การออกกาลงกายแบบแอโรบกในระดบเบาถงปานกลาง โดยใช เวลานานกวา 30-60 นาทขนไป การออกกาลงกายทถกตอง เหมาะสม และสมาเสมอ ชวยลดนาหนกตว (Irwin et al., 2003) และยงชวยใหหลอดเลอดทางานอยางมประสทธภาพปองกนการเกดโรคหวใจ และลดความรนแรงจากโรคหวใจและหลอดเลอด (Gregg, Gerzoff, Caspersen, Williamson, &

32

Narayan, 2003) การออกกาลงกายจงควรมการเตรยมความพรอมกอนออกกาลงกายโดยเฉพาะผทม อาย 40 ปขนไป หรอผทมโรคประจาตว ถาผทมอาย 40 ปขนไป และไมเคยออกกาลงกายมากอน แนะนาใหพบแพทย เพอตรวจรางกายวามขอหามหรอขอควรระวงในการออกกาลงกายหรอไม ในรายทนาหนกมาก ควรทาการควบคมนาหนกใหลดลงกอน รวมกบการเตรยมความแขงแรงของ ระบบกลามเนอ เสนเอนและกระดก พฤตกรรมการรบประทานยา พฤตกรรมการรบประทานยา หมายถง การปฏบตตวเกยวกบการรบประทานยาอยางตอเนอง ทกวน ตรงตามเวลา ถกจานวนเมด ถกขนาด ไมลดหรอเพมขนาดยา และไมหยดรบประทานยาโดย แพทยไมไดสง และเมอมอาการผดปกตหลงจากรบประทานยาตองมาพบแพทย พฤตกรรมการรบประทานยาในผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมนบวามความสาคญ เนองจากตองรบประทานยาหลายชนด เชน ยาควบคมระดบความดนโลหต ระดบนาตาลในเลอด และระดบไขมนในเลอด ในผทไมสามารถควบคมภาวะเมตาบอลกซนโดรมดวยการควบคมอาหาร และการออกกาลงกายได แพทยผรกษาจะเลอกยาใหเหมาะสมกบผปวยแตละราย ในการปฏบตตว ของผปวยนอกเหนอจากการปฏบตพฤตกรรมการรบประทานอาหาร การออกกาลงกายทเหมาะสม แลวจะตองปฏบตในเรองการรบประทานยาถกตอง อยางสมาเสมอควบคกน ผปวยบางคนทมโรค เรอรงหลายโรคและแพทยใหยารบประทานหลายชนด สงผลใหเกดความสบสนในการรบประทานยา รบประทานยาไมถกตองเกดความผดพลาดในการใชยา ผปวยบางรายไมเขาใจและขาดความร เกยวกบแผนการรกษาของแพทย ไมทราบวาตนเองปวยเปนโรคอะไร มความรนแรงแคไหน และ ไมทราบถงความจาเปนทตองรกษาดวยยา (Miller, 1995) ดงนน ผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลก ซนโดรมควรรบประทานยาอยางตอเนองตามทแพทยกาหนดไมลดหรอเพมยาดวยตนเอง ซงจะ ทาใหไดรบยาเกนขนาดหรอปรมาณยาไมเพยงพอแกการรกษา ไมหยดยาเองถงแมวาจะรสกวา อาการดขน ไมควรซอยามารบประทานเองหรอนายาของผปวยอนมารบประทานหรอแบงปนยาของ ตนเองใหผปวยอนทมลกษณะอาการคลายตนเองเพราะยาทใชสาหรบควบคมภาวะเมตาบอลก ซนโดรมมหลายชนดแตละชนดใหผลการรกษาไมเหมอนกน และผปวยตองมความร ความเขาใจ ทถกตองเกยวกบการออกฤทธของยาขนาดและปรมาณยาทตองรบประทานในแตละวนโดย การรบประทานยาใหตรงตามเวลาและหากลมรบประทานยาใหรบประทานทนททนกได แตหาก ใกลเวลารบประทานยามอตอไปใหงดรบประทานยาในมอนนและรบประทานยาในมอตอไป ตามปกตโดยไมเพมขนาดยาเปนสองเทา ควรสงเกตอาการผดปกตหรออาการขางเคยงทอาจเกดขน จากการใชยาเพอทจะไดรายงานแพทยและหาวธแกไขไดอยางถกตอง หลกเลยงการรบประทานยา รกษาโรคทแพทยไมไดสงเพราะอาจทาใหเกดการเสรมฤทธหรอออกฤทธตานกนทาใหการรกษา

33

ไมไดผล การเกบยาควรเกบในทมดชดแตมองเหนงาย เกบใหพนมอเดก เกบในทอณหภมพอเหมาะ ไมชน และพนแสง จะชวยสงเสรมใหยาคงประสทธภาพในการรกษา สรปไดวา การปฏบตพฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม ไดแก พฤตกรรมการรบประทานอาหาร พฤตกรรมการออกกาลงกาย และพฤตกรรมการรบประทานยา ใหถกตอง และเหมาะสม จาเปนตองทาควบคกนไปจงเกดสมฤทธผลในการควบคมภาวะเมตาบอลก ซนโดรมไมกอใหเกดอนตรายจากภาวะแทรกซอนทสาคญไดแก การเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ซงอาจเปนสาเหตทาใหเกดอนตรายถงชวตได

ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม จากการทบทวนวรรณกรรมพบวาการปฏบตตามพฤตกรรมสขภาพแตกตางกนไปในแต ละบคคลขนอยกบปจจยหลายประการ ดงตอไปน 1. ปจจยภายนอก ประกอบดวยสงคมสงแวดลอมวฒนธรรม คานยม ความสมพนธภายใน ครอบครว อาชพและรายได ระยะเวลาในการเจบปวย (ปยนช เสาวภาคย, 2549) การรบรการเจบปวย (วราวรรณ จนทมล, 2551; สรลกษณ วนจฉย, 2554) การสนบสนนทางสงคม (นาเพชร หลอตระกล, 2543) 2. ปจจยภายใน เปนองคประกอบทมาจากภายในตวบคคลไดแก เพศ อาย ความเชอ (ปยนช เสาวภาคย, 2549) บคลกภาพทเขมแขง (ชไมพร จนตคณาพนธ, 2543; รชนย ไกรศร, 2543) สาหรบการวจยครงน ผวจยเลอกการรบรการเจบปวย บคลกภาพทเขมแขง และ การสนบสนนทางสงคมมาศกษาวามความสมพนธกบพฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะ เมตาบอลกซนโดรมอยางไร ดงรายละเอยดตอไปน การรบรการเจบปวย (Illness representation) แนวคดเกยวกบการรบรความเจบปวยตามสามญสานก (Common sense model of Illness Representation) ของ Leventhal (1996) ใชในการศกษาการรบรการเจบปวยตอการตอบสนองตอ การเจบปวย หรอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ Leventhal (1996) เชอวาเมอเกดภาวะคกคามตอ สขภาพของบคคล การตดสนใจในการจดการการเจบปวย หรอหาวธการตาง ๆ เพอแกปญหา การเจบปวยเปนผลมาจากการรบรการเจบปวยของบคคลนน โดยผานกระบวนการคดวเคราะหและ ตความขอมลตาง ๆ การรบรการเจบปวยของบคคลจงมพนฐานมาจากประสบการณโดยตรงกอน การเจบปวย และจากการไดรบขอมลจากแพทย พยาบาล บคลากรสาธารณสข หรอจากผปวยดวย กนเอง ทาใหบคคลเขาใจถงสภาพการเจบปวย และมผลไปยงการตดสนใจในการจดการการเจบปวย ตามการรบรการเจบปวยของบคคลนน โดยกรอบแนวคดการรบรความเจบปวยตามสามญสานก

34

ของ Leventhal (1996) มองคประกอบหลก 4 องคประกอบ ไดแก 1) ขอมลทเกยวของกบการเจบปวย ขอมลดงกลาวอาจไดมาจากแหลงตาง ๆ เชน คาแนะนาจากแพทย จากประสบการณการเจบปวย ทผานมา จากการบอกเลาของผทมประสบการณเปนตน 2) การรบรเกยวกบการเจบปวย (Representation) บคคลมการรบรเกยวกบการเจบปวย เชน ลกษณะเฉพาะหรออาการการเจบปวย สาเหตของการเจบปวย ระยะเวลาทเปนทงระยะสนและระยะยาว วธการรกษาทจะชวยใหผปวย หายจากการเจบปวย การรบรผลกระทบทตามมาของการเจบปวย หรอผลลพธทเกดจากการเจบปวย 3) การเผชญปญหา (Coping) ทผปวยตอบสนองตอการเจบปวย ทาความเขาใจเกยวกบการเจบปวย ตดสนใจจดการการเจบปวย เพอหลกเลยงปจจยททาใหโรครนแรงขน และหาแหลงประโยชนทอย รอบตวผปวยมาใชในการจดการการเจบปวยซงนาไปสการแกปญหา และ 4) การประเมนผลลพธ (Appraisal) บคคลประเมนประสทธภาพการเผชญปญหา เพอนาไปปรบปรงและทาการปรบเปลยน วธการแกปญหาใหเหมาะสมยงขน ดงนนการรบรการเจบปวยจงเปนกระบวนการดานการคด วเคราะห และตความขอมลท ไมหยดนงมการเปลยนแปลงตลอดเวลาตามการรบรของบคคลนน สาหรบการวจยครงนไดศกษาองคประกอบท 2 ของแนวคดการรบรความเจบปวย ตามสามญสานก คอ องคประกอบเกยวกบการรบรการเจบปวย ซงบคคลจะจดการหรอตอบสนอง ตอการเจบปวย อยางไรขนอยบนพนฐานขององคประกอบของการรบรการเจบปวย 5 องคประกอบ ดงน 1. การรบรลกษณะเฉพาะหรออาการแสดงของการเจบปวย (Identity) เปนการรบร ลกษณะเฉพาะทบงบอกวาเจบปวยดวยสงใด ตามการรบรและความเขาใจของผปวย จนเกดเปน ลกษณะเฉพาะของการเจบปวยนน ๆ ทงนอาจเปนอาการตาง ๆ ทเคยประสบโดยตรงดวยตนเอง หรอจากแหลงขอมลตาง ๆ 2. การรบรสาเหตของการเจบปวย (Cause) เปนการรบรเกยวกบสาเหตของการเกด การเจบปวยหรอการเกดโรความปจจยหลายปจจยทเกยวของ ไดแก สาเหตทางชววทยา เชน ระบบ ภมคมกน เชอโรค และไวรส สาเหตทางอารมณ เชน ความเครยด ภาวะซมเศรา และสาเหตทาง จตวทยา เชน ทศนคต การทางานหนก และลกษณะสวนบคคล สาเหตทางสงแวดลอม เชนมลพษ และสารเคม (Hagger & Orbell, 2003) 3. การรบรระยะเวลาการเจบปวย (Time-line) เปนการรบรเกยวกบชวงเวลาการเจบปวย วาการเจบปวยดวยโรคทเปนจะมชวงเวลายาวนานเพยงใด เชน เปนโรคเฉยบพลน (Acute) โรคเรอรง (Chronic) หรอเปนโรคทไมหายขาด มอาการทรง ๆ ทรด ๆ (Cyclical) เปนตน ซงระยะเวลาของ การเปนโรคนมความสาคญตอการตอบสนองตอโรคและการรกษาโรคทมลกษณะเฉยบพลนและ เรอรงแตกตางกน

35

4. การรบรการรกษาและการควบคมการเจบปวย (Cure/ Controllability) เปนการรบร ถงวธการทชวยใหผปวยหายจากโรคหรอการเจบปวยนนทงในดานการรกษา และการปฏบต พฤตกรรมสขภาพรวมทงวธการจดการการเจบปวยเพอควบคมโรคใหกลบคนสสภาพปกตอยางไร 5. การรบรผลกระทบของการเจบปวย (Consequences) เปนการรบรถงผลกระทบตอ คณภาพชวตทเกดขนเมอเจบปวยทงในระยะสนและระยะยาว ทสงผลกระทบดานรางกาย จตใจ อารมณการมชวตอยในสงคม และผลกระทบดานเศรษฐกจ วาการเจบปวยนมผลกระทบมากหรอม ผลกระทบนอยเพยงใด ทาใหผปวยมพฤตกรรมตอบสนองทแตกตางไปตามการรบรเกยวกบ ผลกระทบของการเจบปวย การรบรการเจบปวยของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมขนอยกบการรบรของ บคคลเกยวกบการเจบปวยอนเนองมาจากภาวะเมตาบอลกซนโดรม โดยมการวเคราะหขอมลของ การเจบปวยทไดรบมา ทาใหบคคลเขาใจการเจบปวยมากขนรบรและมความเขาใจถงความสาคญใน การปรบเปลยนพฤตกรรม เพอปองกนปจจยเสยงตาง ๆ ทจะเกดขน ดงนนบคคลจงจาเปนตองเขาใจ ถงลกษณะเฉพาะหรออาการแสดงของการเจบปวย สาเหตของการเกดโรค ระยะเวลาการเจบปวย การปฏบตตนและการควบคมโรค การรบรถงผลกระทบตาง ๆ เชน การเกดโรคหวใจ ภาวะ ความดนโลหตสง ภาวะไขมนในเลอดสง ระดบนาตาลในเลอดสง จากการศกษาของ นฐพร แกวจนดา และคณะ (2555) พบวา กลมตวอยางทมภาวะเสยงตอการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรม บอกสาเหตของการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมวาเกดจากการรบประทานทมไขมนสง อาหาร รสหวานจด เคมจด และไมไดออกกาลงกาย สาหรบการควบคมโรคบอกวาตองออกกาลงกาย สมาเสมอ ไมเครยด และบอกวาภาวะเมตาบอลกซนโดรมเปนภาวะการเจบปวยแบบเรอรง ถาไมควบคมโรคใหดจะทาใหเกดความรนแรงทเปนอนตรายตอชวต ซงการรบรการเจบปวย เกยวกบภาวะเมตาบอลกซนโดรมของกลมตวอยางเปนการรบรการเจบปวยในระดบหนง และเมอ ไดรบขอมลเกยวกบภาวะเมตาบอลกซนโดรมจากทมบคลากรทางสขภาพอยางถกตอง ครบถวน ครอบคลมทงลกษณะเฉพาะหรออาการแสดงของการเจบปวย สาเหตจากการเจบปวย ระยะเวลา การเจบปวย การควบคม/ รกษาการเจบปวย และผลกระทบจากการเจบปวย ทาใหกลมตวอยางม การรบรการเจบปวยเพมขน สงผลใหมการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ดานการรบประทานอาหาร เชนมการเลอกรบประทานอาหารไขมนตา ลดการรบประทานอาหารประเภทแปง อาหารหวานจด เคมจด ปรบปรมาณอาหารโดยรบประทานอาหารในปรมาณแคพออม เนนการรบประทานอาหาร จาพวกเนอปลา ผก และผลไมเพมขน ดานการออกกาลงกาย มการออกกาลงกายสมาเสมอ จะเหน ไดวาการรบรการเจบปวย มผลตอการจดการการเจบปวยและมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม สขภาพของผปวยไดถกตอง และเหมาะสมทาใหลดภาวะแทรกซอนตาง ๆ ลง

36

โดยสรป การรบรการเจบปวยเปนกระบวนการคดวเคราะห และตความขอมลทเกดขน ภายในตวบคคล การรบรการเจบปวยของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม หมายถง ความ คดเหนตอการเจบปวยทเกดจากการคดวเคราะห และตความขอมลทไดรบเกยวกบลกษณะเฉพาะ หรออาการแสดงของการเจบปวย สาเหตจากการเจบปวย ระยะเวลาการเจบปวย การควบคม/ รกษา โรค และผลกระทบจากการเจบปวย การทบคคลยอมรบวาตนเองเจบปวยจะมการเรยนรและ ทาความเขาใจถงการดาเนนของโรค แนวโนมการเกดผลกระทบจากภาวะแทรกซอนทอาจจะ เกดขน จะทาใหบคคลคนนนเตรยมความพรอมในการจดการการเจบปวย มการแสวงหาความ ชวยเหลอในรปแบบตาง ๆ เชน การเขารบการรกษาพยาบาลทถกตอง และมความพรอมทจะ ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทงดานพฤตกรรมการรบประทานอาหาร การออกกาลงกาย และ การรบประทานยา ซงเปนพฤตกรรมหลกทสาคญสาหรบผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม เพอควบคมการเจบปวยและปองกนภาวะแทรกซอนตอไป การประเมนการรบรการเจบปวย จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา มเครองมอสาหรบ การประเมนการรบรการเจบปวย ทมผศกษาไว ดงตอไปน 1. แบบสมภาษณการรบรการเจบปวย (Illness Perception Questionnaire: IPQ) โดย Weinmam, Petrie, Moss-Morris, and Hornr (1996) ซงสรางตามกรอบแนวคดการรบรการเจบปวย ของ Leventhal, Nerenz, and Steele (1984) ครอบคลม 5 องคประกอบ ไดแก ลกษณะเฉพาะหรอ อาการแสดงของการเจบปวย สาเหตจากการเจบปวย ระยะเวลาการเจบปวย การควบคม/ รกษาโรค และผลกระทบจากการเจบปวย แบบสมภาษณการรบรการเจบปวยนมขอจากดในบางองคประกอบ เมอนาแบบสมภาษณไปตรวจสอบคณภาพ ไดคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค ดงน คอ อาการ ทเกยวของกบการเจบปวยไดคาความเชอมนเทากบ .82 ชวงเวลาของการเจบปวยไดคาความเชอมน เทากบ .73 ผลกระทบจากการเจบปวยไดคาความเชอมนเทากบ .82 และการรกษา/ การควบคมโรค ไดคาความเชอมนเทากบ .73 2. แบบสมภาษณการรบรการเจบปวยฉบบปรบปรง (Illness Perception Questionnaire Revise: IPQ-R) โดย Moss-Moris et al. (2002) เนองจากแบบสมภาษณการรบรการเจบปวยฉบบเดม องคประกอบเกยวกบชวงเวลาของการเจบปวย การรกษา/ การควบคมโรคไดคาความเทยงนอยกวา องคประกอบอน จงไดพฒนาโดยการเพมจานวนขอเขาไปในทกองคประกอบ ทาใหทกองคประกอบ มคาความเชอมนดขน โดยชวงเวลาของการเจบปวยไดคาความเชอมนเพมจาก .73 เปน .89 สวน การรกษา/การควบคมการเจบปวยไดแยกออกเปนการควบคมโดยตวบคคลไดคาความเชอมน เทากบ .81 และการควบคมโดยการรกษาไดคาความเชอมนเทากบ .80 นอกจากนยงมการเพมขอ คาถามเกยวกบการรบรดานอารมณซงไดคาความเชอมนเทากบ .87

37

3. แบบสมภาษณการรบรการเจบปวย (Illness Perception Questionnaire Revise: IPQ-R) ทสรางโดย Moss-Moris et al. (2002) และแปลเปนไทยโดย วราวรรณ จนทมล (2551) ประกอบดวย ลกษณะเฉพาะหรออาการแสดงของการเจบปวย สาเหตจากการเจบปวย ระยะเวลาการเจบปวย การควบคม/ รกษาโรค และผลกระทบจากการเจบปวย จานวนขอคาถามทงหมดม 50 ขอ และนาไป ทดสอบหาความเทยงในผปวยภาวะสมองขาดเลอดชวคราวจานวน 30 ราย ไดคาความเชอมน เทากบ .81 4. แบบสมภาษณการรบรการเจบปวย (Illness Perception Questionnaire Revise: IPQ-R) ทสรางโดย Moss-Moris et al. (2002) ซงแปลเปนไทยโดย วราวรรณ จนทมล (2551) และ สรลกษณ วนจฉย (2554) ไดนามาดดแปลงโดยตดขอคาถามบางสวนออกเพอใหมความเฉพาะ เจาะจงกบตวแปรทตองการศกษา ขอคาถามประกอบดวยลกษณะเฉพาะหรออาการแสดงของ การเจบปวย สาเหตจากการเจบปวย ระยะเวลาการเจบปวย การควบคม/รกษาโรค และผลกระทบ จากการเจบปวย จานวนขอคาถามทงหมด 14 ขอ และนาไปทดสอบหาความเทยงในผทเขาเกณฑ อวนลงพงจานวน 30 ราย ไดคาความเชอมนเทากบ .80 การวจยครงน ผวจยใชแบบสมภาษณการรบรการเจบปวย (Illness Perception Questionnaire Revise: IPQ-R) ทสรางโดย Moss-Moris et al. (2002) แปลเปนไทยโดย วราวรรณ จนทมล (2551) และ สรลกษณ วนจฉย (2554) ไดนามาดดแปลงใหม ขอคาถามประกอบดวย ลกษณะเฉพาะหรออาการแสดงของการเจบปวย สาเหตจากการเจบปวย ระยะเวลาการเจบปวย การควบคม/ รกษาโรค และผลกระทบจากการเจบปวย จานวนขอคาถามทงหมด 14 ขอ คาตอบเปน มาตรประมาณคา 5 อนดบ คอเหนดวยมากทสดได 5 คะแนน และเหนดวยนอยทสดได 1 คะแนน บคลกภาพทเขมแขง (Hardiness) แนวคดบคลกภาพทเขมแขง (Hardiness) Kobasa (1982) กลาววา บคลกภาพทเขมแขง เปนปจจยภายในตวบคคลทมความสาคญตอการเจบปวย เนองจากการเจบปวยเปนสงทคกคามตอ ชวตโดยเฉพาะการเจบปวยเรอรงทกอใหเกดการเปลยนแปลงแบบแผนการดาเนนชวต มผลกระทบ ตอการดารงชวตของบคคลทาใหเกดความเครยด ถามความเครยดจากเหตการณของชวตในระดบสง บางคนสามารถเอาชนะความเครยดนนได แตบางคนมความเจบปวยเกดขน และพบวากลมบคคลท สามารถเอาชนะความเครยดในระดบสงโดยไมเกดการเจบปวยนนมบคลกภาพทคลายคลงกน เรยกวา บคลกภาพทเขมแขงประกอบดวยคณลกษณะ 3 ประการคอ ความมงมน การควบคม และ ความทาทาย (Kobasa, 1979; Kobasa, Maddi, & Kahn, 1982) ดงรายละเอยด ตอไปน 1. ความมงมน (Commitment) หมายถง ลกษณะของบคคลทแสดงออกถงการรบรใน ความจรงของชวต เหนคณคา ความสาคญของสงทตนเองกาลงกระทาอย และเตมใจทจะเขารวมใน

38

กจกรรมตาง ๆ ใหเปนไปตามเปาหมายในชวต Hull, Van-Treuren, Hill, Smith, and Virnelli (1987) กลาววา บคลกภาพทเขมแขงดานความมงมนมความสมพนธกบการเจบปวย เมอบคคลอยในภาวะ เจบปวยความมงมนจะทาใหเกดการรบรการเจบปวยทเพมขนโดยดงเอาแหลงประโยชนทตนเองม อย เชน แหลงของขอมลขาวสาร หรอแหลงจากตวบคคล มาสนบสนนการจดการการเจบปวยของ ตน มงมนทจะควบคมอาการของโรคทเกดขนไมใหเกดผลกระทบหรอเกดภาวะแทรกซอนตาง ๆ บคคลทมบคลกภาพทเขมแขงดานความมงมนตาจะขาดความมงมนทจะปฏบตตนเพอควบคม อาการของโรค สงผลใหไมสามารถจดการการเจบปวยได นาไปสการเจบปวยทมความรนแรง เพมขน 2. การควบคม (Control) หมายถง ลกษณะของบคคลทแสดงออกถงการรบรวาตนเอง สามารถควบคมเหตการณ ทานายเหตการณ หรอมอทธพลเหนอเหตการณทตนเองประสบ โดยมอง วาเหตการณ ทเกดขนเกดจากการกระทาของตนเอง ดงนนเมอประสบกบเหตการณทกอใหเกด ความเครยดทเปนผลจากการกระทาของตนเองจงทาใหมการวางแผนเพอตอบสนองตอความเครยด ไดอยางเหมาะสม บคคลทมบคลกภาพทเขมแขงดานการควบคมสงจะมการรบรเหตการณทตนเอง ประสบวาเปนเหตการณในทางบวกทตนเองสามารถควบคมได ดงนนเมอบคคลอยในภาวะเจบปวย และรบรเจบปวยวาอาการของโรคทเกดขนเปนเหตการณในทางบวกทตนเองสามารถควบคมไดจง เปรยบเสมอนแรงจงใจใหบคคลสามารถปรบลดอาการทตนเองไมพงประสงคไดสาเรจ สอดคลอง กบ Lau (1988) ทกลาววา บคคลทมบคลกภาพทเขมแขงดานการควบคมจะมพฤตกรรมการดแล ตนเองททาใหบคคลคงไวซงสขภาพทด และเกดความเจบปวยนอยลง สวนบคคลทมบคลกภาพท เขมแขงดานการควบคมตาไมสามารถควบคมเหตการณหรอความเจบปวยไดทาใหเกดความทอแท และขาดแรงจงใจในการทจะควบคมอาการทเกดจากความเจบปวย สงผลใหไมมการปฏบตตน ไมถกตอง

3. ความทาทาย (Challenge) หมายถง ลกษณะของบคคลทแสดงออกถงการรบรวา การเปลยนแปลงในชวตเปนสงทตนเตน ทาทาย และกอใหเกดการพฒนา เมอบคคลประสบกบ เหตการณทกอใหเกดความเครยดจะรสกวาเหตการณทเกดขนเปนสงททาใหเกดการเรยนรสราง ประสบการณใหกบตนเอง เพอนาไปใชประโยชนในอนาคต และยงเปนประสบการณทนาสนใจ มคณคาควรทจะเขาไปจดการแกไขใหสาเรจลลวง ดงนนเมอเกดการเจบปวยขนความทาทายจงเปน คณสมบตทาใหผปวยสามารถควบคมเหตการณทเกดขนในชวต และสามารถจดการการเจบปวยได สงผลใหมการปฏบตพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม ไมเกดภาวะแทรกซอนทเปนอนตรายได สรปไดวา คณลกษณะทง 3 ประการของบคลกภาพทเขมแขงเปนสงเชอมโยงความรสก นกคดอารมณ และการจดการการเจบปวยนาไปสการแสดงออกถงพฤตกรรมสขภาพทถกตอง และ

39

เหมาะสมดงนนบคลกภาพทเขมแขง หมายถง คณลกษณะภายในของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลก ซนโดรมประกอบดวยความมงมน การควบคม และความทาทายทแสดงออกในการจดการกบภาวะ คกคามทางสขภาพหรอการเจบปวย บคลกภาพทเขมแขงของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม ซงภาวะเมตาบอลก ซนโดรมเปนกลมโรคเรอรงททาใหเกดความซบซอนในการดแลตนเองเพอควบคมอาการของโรค เชน ควบคมการรบประทานอาหาร การออกกาลงกาย และการรบประทานยา ทาใหผปวยเกด ความเครยดและเปนอปสรรคตอการดาเนนชวตตามปกต ซงการทผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลก ซนโดรม จะสามารถปฏบตพฤตกรรมสขภาพทสาคญดงกลาวไดอยางถกตองนนจาเปนทจะตองม บคลกภาพทเขมแขง โดยบคลกภาพทเขมแขงจะชวยสงเสรมใหผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลก ซนโดรมมพฤตกรรมสขภาพทถกตองโดยมความทาทายทจะทาใหตนเองมสขภาพทดขน และม ความมงมนทจะดแลสขภาพของตนเองขณะเจบปวยอยางถกตอง รวมถงรบรถงความสามารถของ ตนเองในการควบคมอาการของโรคหรอการเจบปวยเพอปองกนภาวะแทรกซอนตาง ๆ จากภาวะ เมตาบอลกซนโดรม ดงการศกษาของ Navuluri (2001) พบวา บคลกภาพทเขมแขงมความสมพนธ ทดกบการปฏบตพฤตกรรมการออกกาลงกายเพอการควบคมระดบนาตาลในเลอดมากกวาผทม บคลกภาพทเขมแขงนอยกวา การศกษาของ Contrada (1989) พบวา กลมตวอยางทมบคลกภาพท เขมแขงสงจะควบคมความดนโลหตไดแอสโตลคไดตากวากลมตวอยางทมบคลกภาพทเขมแขง นอยกวา ดงนนบคลกภาพทเขมแขงจงนาจะเปนปจจยทสาคญอกปจจยหนงทมผลตอการ ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ การประเมนบคลกภาพทเขมแขงนจากการทบทวนวรรณกรรม พบวา มเครองมอสาหรบ การประเมนบคลกภาพทเขมแขงทมผศกษาไว ดงตอไปน 1. แบบวดบคลกภาพทเขมแขง ทสรางขนครงแรกโดย Kobasa (1979) เพอศกษา ลกษณะบคลกภาพของผบรหารชายในบรษทแหงหนง โดยแบบวดนประกอบดวย 5 สวน คอ แบบวดความหางเหน (The Alienation Test) แบบประเมนเปาหมายในชวต (The califonia life goals evaluation schedules) มาตรวดการควบคมอานาจภายในและภายนอกตนเอง (The internal- exsternal locus of control scale) แบบวจยบคลกภาพ (The personality research form) และมาตรวด ความไรพลงอานาจภายในตนเอง (Powerlessness) ซงบคลกลกษณะทคลายกนเรยกวา บคลกภาพทเขมแขง ซง Kobasa ไดวเคราะหแลวพบจดออนของแบบวดดงกลาว และไดพฒนาแบบวดโดยการ วเคราะหองคประกอบ (Factor analysis) และปรบขอคาถามเหลอ 36 ขอแตกยงพบวาขอคาถามใน ดานลบในแตละองคประกอบไมเทากน จงไดปรบอกครง ไดแบบวดท เรยกวา แบบสารวจ บคลกภาพทเขมแขง (The personal view durvey) ม 50 ขอและความทายทาย 17 ขอ ซง Kobasa

40

(1979) ใหขอคดเหนวาเปนเครองมอทใชทานายภาวะเครยดและสขภาพของบคคลได 2. แบบสมภาษณบคลกภาพทเขมแขง (HRHS) โดย Pollock (1986) มจานวนขอคาถาม 48 ขอโดยครอบคลมทง 3 องคประกอบ คอ ดานความมอานาจควบคมเกยวกบสขภาพ 18 ขอ ดาน ความมงมนเกยวกบสขภาพ 15 ขอ และดานความทาทายเกยวกบสขภาพ 15 ขอ และนาไปตรวจสอบ คณภาพโดยทดลองใชในผปวยเรอรงจานวน 60 ราย ไดคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค .86 ตอมา Pollock (1989) ไดนาแบบวดดงกลาวไปทดสอบกบนกศกษาปรญญาโทจานวน 53 ราย เพอหาความชดเจนของภาษาและความครอบคลมของเนอหาและปรบปรงเพมขอคาถามอก 3 ขอ จากนนนาไปตรวจสอบความตรงของเนอหาโดยผทรงคณวฒ 3 ทานตรวจสอบความสอดคลองของ ขอคาถามแตละขอ พบวามความสอดคลองกนสงซงตอมา Pollock and Duffy (1990) ไดนาแบบ สมภาษณนไปทดสอบกบผปวยเรอรงจานวน 389 รายเพอวเคราะหสวนประกอบทสาคญโดยวธ วเคราะหปจจย (Factor analysis) พบวาบคลกภาพทเขมแขงประกอบดวย 2 ปจจย คอ ปจจยท 1 ประกอบดวยดานความมงมนและทาทายจานวน 20 ขอ และปจจยท 2 ดานการควบคมจานวน 14 ขอ สวนทเหลอไมเขากบคณลกษณะสาคญในปจจยใดจงถกตดออก จากนน นาแบบวดทเหลอ ขอคาถาม 34 ขอ ไปทดสอบหาความเทยงในผปวยโรคเรอรงจานวน 389 ราย ไดคาความเชอมน เทากบ.74 3. แบบสมภาษณบคลกภาพทเขมแขงของ Pollock and Duffy (1990) ซงแปลเปนไทย โดย ชไมพร จนตคณาพนธ (2543) และไดผานการตรวจสอบความตรงของเนอหาจากผทรงคณวฒ 5 ทาน แบบสมภาษณบคลกภาพทเขมแขงนประกอบดวยขอคาถามทงหมด 34 ขอมความ ครอบคลมทง 3 ดานของบคลกภาพทเขมแขงไดแก การควบคม ความมงมน และความทาทาย โดย ลกษณะคาตอบเปนมาตรประมาณคา 6 อนดบคอเหนดวยอยางมากได 6 คะแนนและไมเหนดวย อยางมากได 1 คะแนนแลวนาไปหาความเชอมนของเครองมอโดยใชกบบคคลทมลกษณะเหมอน กลมตวอยางจานวน 18 คนไดคาความเชอมนเทากบ .84 การวจยครงน ผวจยเลอกใชแบบสมภาษณบคลกภาพทเขมแขง (Health related hardiness scale) ของ Pollock and Duffy (1990) ซงแปลเปนภาษาไทยโดย ชไมพร จนตคณาพนธ (2543) เนองจากเปนแบบประเมนบคลกภาพทเขมแขง ทมความสมพนธกบการเจบปวยโดยตรงและ มความครอบคลม 3 ดานของบคลกภาพทเขมแขง จานวนขอคาถามทงหมด 34 ขอ ลกษณะคาตอบ เปนมาตรประมาณคา 5 อนดบคอเหนดวยมากทสดได 5 คะแนนและเหนดวยนอยทสดได 1 คะแนน

41

การสนบสนนทางสงคม (Socials support) การสนบสนนทางสงคม เปนการมปฏสมพนธระหวางบคคล หรอกลมบคคลเพอให การชวยเหลอในดานตาง ๆ ตามความตองการทจาเปนของแตละบคคล ซงจะสงผลใหผปวยม การจดการตอการเจบปวยทถกตอง หรอมพฤตกรรมสขภาพทดสามารถเผชญกบเหตการณตาง ๆ ท คกคามตอรางกายหรอจตใจไดอยางมประสทธภาพ ดงนนการสนบสนนทางสงคมจงเปนตวแปรท มความสมพนธตอการเจบปวย (Blazer, 1982) มผลตอการดารงชวตของผปวยทตองมการพงพา อาศยชวยเหลอซงกนและกน ในสภาวะการเจบปวยบคคลตองการการสนบสนนทางสงคมเนองจาก มขอจากดในการดแลตนเอง การสนบสนนทางสงคมจะชวยทาใหบคคลเกดอารมณทมนคงกบ การเจบปวยทเกดขนรสกวาชวตยงมคณคา สามารถคาดการณเหตการณตาง ๆ จากการเจบปวยได และสงผลทางออมโดยชวยบรรเทาผลกระทบทเกดจากภาวะเครยดชวยใหบคคลประเมนสถานการณ ทคกคาม เกดขวญและกาลงใจในการเผชญกบความเครยด และปรบตวตอการเจบปวยไดอยางม ประสทธภาพ (Cohen & Wills, 1985) ซงแหลงของการสนบสนนทางสงคม ไดแก เครอขายทางสงคม หรอกลมคนทมการตดตอสมพนธระหวางบคคลในครอบครว เพอนบาน ผรวมงานและคนอน ๆ ในสงคมเพอใหการชวยเหลอสนบสนนซงกนและกนในดานตาง ๆ ในลกษณะของเครอขาย ทางสงคม ประกอบดวยขนาดของกลมสงคม ลกษณะของความสมพนธ ระยะเวลาทใชในการตดตอ ความถในการตดตอ และวธทใชในการตดตอ ดงนนแหลงสนบสนนทมความสมพนธกนจงจะเปน ประโยชนสงสดในการชวยเหลอสนบสนนกนในยามเจบปวย นอกจากนในการใหการสนบสนน หรอใหความชวยเหลอบคคลใดนนขนอยกบความตองการของบคคลหรอสถานการณในขณะนน วาตองการการสนบสนนหรอไม และตองการชนดของการสนบสนนใดจงจะเกดประโยชนสงสดตอ ผรบ ชนดของการสนบสนนทางสงคม เปนสงทแสดงถงความชวยเหลอดานตาง ๆ ทไดรบจาก เครอขายทางสงคม (Weinert & Tilden, 1987) ซง House (1987) ไดแบงชนดของการสนบสนนทาง สงคมออกเปน 4 ดาน คอ 1) ดานขอมลขาวสาร ไดแก การใหคาแนะนา ปรกษา และขอมลขาวสาร ทเปนประโยชนในการแกปญหาทผปวยเผชญอย 2) ดานอารมณ ไดแก การใหความรก ความผกพน นบถอและเอาใจใส 3) ดานทรพยากร เปนความชวยเหลอในเรองวตถสงของ การเงน แรงงาน และ 4) ดานการประเมนคณคา เปนการใหขอมลยอนกลบซงทาใหผปวยเกดความมนใจในการเปรยบเทยบ ตนเองกบบคคลในสงคม นอกจากน Cobb (1976) และ Schaefer, Coyne, and Lazarus (1981) ได แบงการสนบสนนทางสงคมออกเปน 5 ดาน คอ ดานอารมณ ดานการยอมรบและเหนคณคา ดานการเปนสวนหนงของสงคม ดานขอมลขาวสาร และการสนบสนนดานสงของ สาหรบการวจยครงน ใชแนวคดการสนบสนนทางสงคมของ House (1981) ในการแบง ประเภทของการสนบสนนทางสงคมทผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมไดรบ เนองจาก

42

ประเภทของการสนบสนนทางสงคมของ House (1981) มความเฉพาะและสอดคลองกบความ ตองการการสนบสนนของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม สงผลใหผทเขาเกณฑภาวะ เมตาบอลกซนโดรมมการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทถกตอง และเหมาะสม การสนบสนนทางสงคมในผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมนบวามความสาคญยง เนองจากภาวะเมตาบอลกซนโดรมเปนโรคเรอรงทตองไดรบการรกษาตอเนองใชระยะเวลาในการ รกษานาน และมกลมอาการของโรคหลายโรครวมกน แผนการรกษาจงมความซบซอนทาใหผท เขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมมการเปลยนแปลงของรางกายดานกายภาพสรรวทยาและ จตสงคม ซงการเปลยนแปลงทเกดขนมผลตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพหลก ไดแก ดาน การรบประทานอาหาร การออกกาลงกาย และการรบประทานยา อกทงบทบาททางสงคมของผท เขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมอาจลดลงจากภาวะการเจบปวย จงจาเปนตองพงพาอาศยผอน ยอมทาใหเกดผลกระทบทงดานรางกาย จตใจ เศรษฐกจและสงคม การไดรบการสนบสนนทาง สงคมจะชวยลดผลกระทบจากความเครยดทมตอการเจบปวย (House, 1981) นอกจากนการไดรบ การสนบสนนทางสงคมจากแหลงสนบสนนทสาคญตาง ๆ จะทาใหเกดแรงจงใจในการปฏบต พฤตกรรมสขภาพ ซงสอดคลองกบ Leventhal (1996) กลาววาการทบคคลไดรบการสนบสนนจาก ครอบครวและบคคลตาง ๆ เปนปจจยทมความสมพนธทดตอการรบรการเจบปวย สงผลตอการ จดการการเจบปวยและพฤตกรรมสขภาพของผปวย เชนเดยวกบการศกษาของ เวธกา กลนวชต, พสษฐ พรยาพรรณ และพวงทอง อนใจ (2553) พบวาการสนบสนนทางสงคมมอทธพลตอการ ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพดานการรบประทานอาหารและการออกกาลงกายในผทมภาวะเสยง ตอการเปนโรคเบาหวานและกลมอาการเมตาบอลกซนโดรม และสอดคลองกบการศกษาของ Leelacharas (2005) พบวาไดรบการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทดตอพฤตกรรมการ รบประทานยาของผปวยความดนโลหตสงในประเทศไทยอยางมนยสาคญทางสถต (r = .22, p < .01) สาหรบการศกษาของ Liu and Ana (2010) พบวาการสนบสนนทางสงคมมความสมพนธ กบพฤตกรรมการออกกาลงกายและพฤตกรรมการรบประทานอาหารในผปวยโรคหวใจทเกดจาก ภาวะเมตาบอลกซนโดรม สรปไดวา การสนบสนนทางสงคมจากแหลงตาง ๆ เชน คนในครอบครว ญาต เพอน รวมงาน ทมบคลากรทางสขภาพ และบคคลอน ๆ ในการตอบสนองความตองการของผปวย ในขณะเจบปวยไมวาจะเปนการสนบสนนใหความชวยเหลอดานขอมลขาวสาร ดานอารมณหรอ การใหกาลงใจ ดานการประเมนดานทรพยากร เชน การใหวตถ สงของ เงน และดานประเมนคณคา เปนแรงกระตนใหผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ หรอแบบแผนการดาเนนชวตใหถกตอง และเหมาะสม สามารถชวยลดการเกดภาวะแทรกซอนของ

43

โรคได จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา มเครองมอสาหรบการประเมนการสนบสนนทาง สงคมทมผศกษาไว ดงตอไปน 1. แบบสอบถามการสนบสนนทางสงคมสรางโดย Toljamo and Hentinen (2001) โดย แบงประเภทการสนบสนนทางสงคมตามแนวคดของ House (1981) มเนอหาเกยวของกบการ สนบสนนทางสงคม ดานอารมณ ดานการประเมนคณคา ดานขอมลขาวสาร ดานทรพยากร การ สนบสนนจากกลมเพอน การปฎเสธการสนบสนนทางสงคม ซงเดมเปนขอคาถามทใชกบงานวจย ผปวยโรคเบาหวานตอมา Leelacharas (2005)ไดแปลและปรบปรงใหเหมาะสมกบคนไทยและ ทดลองใชในงานวจยผปวยความดนโลหตสงมจานวนขอคาถามทงสน 12 ขอโดยลกษณะคาตอบ เปนมาตรประมาณคา 5 อนดบคอเหนดวยอยางยงได 5 คะแนนและไมเหนดวยอยางยงได 1 คะแนน ไดคาความเชอมนเทากบ .79 2. แบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคมของ ชมพร รงเรอง (2542) ซงไดสรางแบบ สมภาษณการสนบสนนทางสงคมชดนขนโดยใชแนวคดการสนบสนนทางสงคมของ House (1981) ประกอบดวยขอคาถามทประเมนความรสกของการไดรบการสนบสนนทางสงคมทง 4 ดาน ไดแกดานอารมณ ดานขอมลขาวสาร ดานการประเมนคา และดานทรพยากร และเปนการประเมน แหลงทมาของการสนบสนนทางสงคม ปรมาณการสนบสนนทางสงคมรวมคาถามทงหมด 26 ขอ ลกษณะคาตอบเปน มาตรประมาณคา 5 อนดบ คอ ขอความตรงกบความรสกและความเปนจรง มากทสดได 5 คะแนนและไมตรงกบความรสกและความเปนจรงเลยได 1 คะแนน แบบสมภาษณน นาไปใชกบผปวยทมภาวะเจบปวยเรอรงจานวน 10 ราย ไดคาความเชอมนเทากบ .87 การวจยครงน ผวจยใชแบบสมภาษณการสนบสนนทางสงคมของ ชมพร รงเรอง (2542) สรางโดยใชแนวคดในการสนบสนนทางสงคมของ House (1981) มความครอบคลมการสนบสนน ทง 4 ดาน ไดแก การสนบสนนดานอารมณ ดานขอมลขาวสาร ดานการประเมนคณคา และดาน ทรพยากรจานวนคาถามทงหมด 26 ขอลกษณะคาตอบเปนมาตรประมาณคา 5 อนดบ คอขอความ ตรงกบความรสกและความเปนจรงมากทสดได 5 คะแนนและตรงกบความรสกและความเปน นอยทสดได 1 คะแนน สรปการทบทวนวรรณกรรม ภาวะเมตาบอลกซนโดรม เปนกลมอาการของโรคเรอรงทมความเสยงตอการเกด โรคหวใจและหลอดเลอด การปองกนการเกดภาวะเมตาบอลกซนโดรมเปนสงสาคญทควรปฏบต ตงแตในระยะแรก แตถาเกดเปนภาวะเมตาบอลกซนโดรมแลว ตองมการควบคมภาวะเมตาบอลก ซนโดรมเพอไมใหเกดภาวะแทรกซอน และชะลอการดาเนนของโรคไมใหเกดความรนแรงหรอ

44

อนตราย สามารถทาไดโดยการปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหารโดยจะตองเนนการลด การรบประทานอาหารทมไขมนสง หลกเลยงอาหารทหวานจด โดยเฉพาะอาหารจานดวนทมไขมน และโคเลสเตอรอลสง เพอลดการสะสมของปรมาณไขมนในรางกายลง รวมถงตองมการออกกาลงกาย อยางสมาเสมอ และมพฤตกรรมการรบประทานยาอยางถกตอง และครบถวน ซงการประเมน พฤตกรรมสขภาพ พบวา มปจจยทสาคญ ไดแก การรบรการเจบปวยเปนปจจยทมผลตอการจดการ การเจบปวยถาผปวยมการรบรการเจบปวยทถกตอง สงผลใหผปวยปฏบตพฤตกรรมสขภาพ หรอ ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทถกตอง การมบคลกภาพทเขมแขงประกอบดวยคณลกษณะสาคญ ไดแก ความมงมน การควบคม และความทาทาย ซงเปนคณสมบตทจะชวยกระตนใหผปวยสามรถ ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพไดอยางเหมาะสม นอกจากนการไดรบการสนบสนนทางสงคมโดย การใหการสนบสนนดานขอมลขาวสาร ดานอารมณ ดานทรพยากร และดานการประเมนคา ในผท เขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม จงเปนอกหนงปจจยทชวยสงเสรมใหผปวยเกดแรงจงใจและ กระตนใหผปวยปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทถกตอง ดงนนในการวจยครงน ผวจยจงสนใจศกษา ความสมพนธระหวางการรบรการเจบปวย บคลกภาพทเขมแขง การสนบสนนทางสงคม และ พฤตกรรมสขภาพของผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรม เพอนาผลของการวจยครงนไปใชเปน ขอมลในการสรางแนวทางปฏบตเพอใหผปวยทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมสามารถปฏบต พฤตกรรมสขภาพไดอยางเหมาะสม และหากลวธทจะพฒนารปแบบการบรการพยาบาลในการดแล ผทเขาเกณฑภาวะเมตาบอลกซนโดรมทมประสทธภาพยงขน