AP Bikol Q1

Yunit 1Leksyon 1: Mga Simbolo sa Mapa

Panimula Maogmang pagpoon sa Ikatolong Grado !

Kaidtong nasa Ikaduwang Grado ka pa napag-adalan mo an manungod sa kapalibotan. Ngunyan, mas lalong mapapahiwas an saimong kaaraman sa pagdiskubre kan kapalibotan kan saimong probinsya saka mga kataid na mga probinsya kan saimong rehiyon.

Naririparo siguro nindo na maski an mga gurang o saindong mga magurang na naghahapot pag dai ninda kabisado an sarong lugar. Kaya paminsan-minsan naghihiling sinda sa mapa para masiguro an lokasyon saka mahanap an sarong lugar. Kadakol na mga simbolo an mahihiling sa mapa arog kan napag-adalan nindo sa Ikaduwang Grado.

Importanteng maaraman ta an mga simbolong ginagamit sa mapa para mapadali an satong paghanap kan sarong lugar.

Preparado ka na? Madya na mag-adal na kita!

Sa leksyon na ini inaasahan ka na:

1. Masasabi an mga simbolo na ginagamit sa mapa;2. Matawan nin kahulugan an mga simbolo na

ginagamit sa mapa sa tabng kan mga direksyon;3. Masasabi an importansya kan kada simbolo na

ginagamit sa mapa.

1

Pagpoon

Activated User, 11/20/13,

Pagpoon





Maogmang pag abot sa ika tulong grado ! Kan ika nasa ika duwang grado pa,napag adalan mo ang manungod sa saimong kapalibutan . Ngunyan ,mas lalong mapapadakula ang saimong kaaraman sa pag diskubre kan kapalibutan kan saimong probinsiya pati na ang mga kataid na probisiya kan saimong rehiyon. Narereparo siguro nindo na ang saindong mga magurang na naghahapot pag dai ninda kabisado ang sarong lugar asin nag hihiling sa mapa kung gusto ninda na masusog ang saro na lugar. Kadakul na mga simbolo ang mahihiling ta sa mga mapa na napag adalan nindo kan kamo nasa ika duwang grado


Pagpoon

An mapa sarong representasyon sa papel kan sarong lugar, bilog man o sarong parte na nagpapahiling kan pisikal na itsura kan mga syudad, kabisera, mga tinampo saka iba pa.

An mapa naggagamit nin iba-ibang kurit na nag representar sa sarong bagay. Inaapod ta an mga ini nin simbolo. An mga ini pwedeng maging karakter, surat, porma, kolor, o ritrato. Ginagamit an mga simbolong ini para maipaabot an mga bagay katangian, saka iba pang impormasyon na ipinapahayag sa mapa. Ini ang nagtutukdo kan eksaktong kinamumugtakan kan sarong lugar.

Bago pa naimbento an pag gibo nin mapa, an mga tao naggigibo na nin sadiri nindang simbolo para matandaan an mga lugar na saindang naagihan. Ini para

2

Aramon mo

Diskubrihun Ta

Tano ta kaipohan na maaraman ta ang

mga simbolo sa mapa?

Ano kaya an gustong sabihon kan ibang simbolo sa mapa?

masumpungan ninda giraray an lugar na naagihan kun kaipuhan ninda an mga ining balikan. Kita pwede man na mag-isip nin mga simbolo kan mga bagay para maipahiling sa mapa. An mga imbentong simbolo dai ginagamit sa mga aktual na mapa na nababakal. An mga imbentong mga simbolo tanda sana kan mga taong naggagamit kaini. Purbaran ta man na mag-imbento nin simbolo digdi sa laog kan satuyang klase digdi sa eskwelahan. Mag drowing nin mapa saka laganan ini nin mga simbolo, halimbawa simbolo nin tukawan o lamesa kan maestra saka idrowing an lugar kaini sa mapa. Pag pinabasa mo sa saimong kaklase maitutukdo daw niya an kinamumugtakan kan tukawan saka lamesa kan saimong maestra?

An mga simbolo o mga tanda na ginagamit sa aktual na mapa igwa nin kanya-kanyang kahulugan. Kaipohan na maaraman ta an mga simbolo saka maintindihan ta an mga ini sa mapa para mas lalong mapadali an paghanap sa sarong lugar o mas lalo pa inin mabisto.

Madali man na matandaan an mga simbolo sa mapa. Pirming ining ginagamit para mailadawan an iba-ibang bagay sa mapa. Sarong halimbawa an porma kan bulod na arog kaini.

Kung an lugar mga bulod, pwede arog kaini an simbolo.Purbaran ta na hulaan kung ano an sinisimbolo kan mga ritrato kan mga minasunod.

- _________________

- _________________

- _________________ Sasabihon kan saindong maestra an tamang

simbag.Nahulaan nindo an tamang simbag? Ano an mga simbolo na saindong ginamit?

3

Monette Oropesa, 12/14/13,



1. mabibigyan ng pagpapahalaga ang mga pagpupunyagi ng mga bayani ng lalawigan at rehiyon sa isang malikhaing pagpapahayag;

maipagmamalaki ang mga bayani ng lalawigan at rehiyon na nais tularan sa pamamagitan ng anumang likhang sining.

4

Gibohon mo

Larawan ni Apolinario Mabini

Larawan ni Julian Felipe

Aralin 7.2: Pagpapahalaga sa mga Bayani ng Lalawigan at Rehiyon

Alamin Mo

Gibohon AKaiba kan saimong grupo, pag-urulayan an kada

simbolo na pwedeng mahiling sa sarong mapa. Isurat sa tamang kahon sa kataid kan simbolo an kahulugan kaini segun sa saindong napag-adalan.

CLUE: Ang mga simbolong ini pwedeng nagpapahiling nin sarong korteng daga, tubig, o istruktura saka iba pa.

Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong lugar?Bakit sila itinanghal na isang bayani?

Nakikilala mo ba ang mga sumusunod?Siya ay si Apolinario Mabini, tinaguriang “dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil na rin sa pag-ibig sa bayan, ginamit niya ang angking talino upang gisingin ang damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan.

Siya naman si Julian Felipe na ipinanganak sa lalawigan ng Cavite. Ang kanyang taglay na galing

5

Alam mo ba na ang bawat simbolo sa mapa ay may iba-ibang kahulugan?

Larawan ni Heneral Vicente Lim

Larawan Eulogio Amang Rodriguez

sa larangan ng musika ay nagbigay daan naman sa pagbubuklod ng damdamin ng mga Pilipino sa pamamagitan ng kanyang mga komposisyon na punong puno ng pag-ibig sa bayan. Isang halimbawa ay ang kanyang komposisyon na “Marcha Nacional Filipina” o ang “Lupang Hinirang”.

Ito naman si Heneral Vicente Lim mula sa Laguna. Siya ay isang bayaning nagbuwis ng buhay dahil sa kanyang matibay na paninindigan sa kanyang tungkulin at pagkamakabansa. Sa panahon ng kanyang panunungkulan ay tinanggap niya ang lahat ng pagpapakasakit alang-alang sa bayan.

Kilalanin mo nmn si Eulogio “Amang” Rodriguez, tubong Rizal, na sumunod kay Pangulong Manuel Luis

M. Quezon bilang may pinakamahabang panahon ng panunungkulan sa pagiging pangulo ng senado. Lagi niyang sinusuportahan ang mga panukalang batas para sa pag-angat at ikabubuti ng mga pangkaraniwang mamamayan. Isinunod sa kanyang pangalan ang isang paaralan sa Maynila, ang Eulogio Amang Rodriguez Institute of Science and Technology (EARIST).

Nakilala mo na ang ilang mga bayani ng inyong lalawigan. Ngunit maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga pagpupunyagi upang makaambag ng malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Bayani ring maituturing ang mga taong nagbigay ng karangalan na naging daan sa pagbabago at pag-unlad ng isang lugar. Ang mga taong handang magsakripisyo upang makatulong sa kapwa ay dapat din nating kilalanin bilang isang bayani. Kahit hindi sila nagbuwis ng buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing na rin na kabayanihan.

Sagutin Mo:

SIMBOLO KAHULUGAN

6

Simbagan ang mga minasunod na mga kahapotan:

1. Paano nindo nabilog ang gustong sabihon kan kada simbolo?

2. Kung mayo sa mga naipahiling na simbolo ang gagamiton na tanda sa sarong lugar, pwede ka na mag gibo nin simbolo? Tano?

3. Sa saindong paghuna pano makatatabang ang mga simbolo sa pagbasa ng mapa?

7

Gibohon B

Pagbasa sa Mapa kan Camarines Sur Laganan nin mga simbag ang kada kahon. Guibohon ini sa malinig na papel:

Simbolo sa Mapa

Kahulugan kan simbolo

Pangaran kan porma nin daga /Tubig o istruktura

Lugar kung sain ini makukua/ mahihiling

8

Mapa ng Oriental Mindoro

Gibohon CMapa saka Simbolo

1. Idrowing an mapa kan Camaines Sur sa sarong manila paper.

2. Isurat an mga pangaran kan mga banwaan saka syudad sa tamang laganan kaini sa mapa.

3. Laganan nin tamang simbolo saka pangaran an mga importanteng korte kan daga, tubig, saka istruktura na mahihiling ta sa probinsya.

4. Pwde mong dagdagan an mga korteng daga, tubig saka istruktura na ipinapahiling sa enot na mapa. (Magibo nin sadiring simbolo kung may gusto kang ilaag na istruktura saka mayong magagamit na simbolo para digdi. Ilaag mo ang mga ini ito sa ibaba kan mapa para mag sirbeng tanda.)

5. Idukot sa nakatagamang lugar an saimong nagibo na mapa para mahiling kan ibang grupo.

9

An mapa sarong representasyon sa papel kan sarong lugar, bilog man o sarong parte na nagpapahiling kan pisikal na itsura kan mga syudad, kabisera, mga tinampo saka iba pa.

Ini pirming naggagamit nin mga pananda saka simbolo. An kada pananda o simbolo may mga gustong sabihon na dapat aramon.

Dapat maintindihan an mga gustong sabihon o kahulugan kan kada simbolo na ginagamit sa mapa para mapadali an paghahanap sa mga lugar na gustong mahiling. Importante man na maintindihan an mga kahulugan kan mga simbolo para mapadali an paghanap o maitukdo an iba-ibang pormang daga saka pormang tubig na makukua digdi.

Tandaan mo

Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel.

1. Sino-sino ang mga bayani sa talata? Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa bayan?

2. Ano-ano ang mga katangian ng mga bayaning binaggit sa talata na nagbunsod sa kanila upang magawa ang kanilang layunin na makatulong sa bayan? Ano pa kaya sa palagay mo ang mga katangian ng isang bayani?

3. Sa inyong lugar, sino-sino ang mga kinikilalang bayani na nakatulong ng malaki sa kapwa at bayan?

4. Ano ang mga naging kontribusyon nila sa inyong lalawigan o rehiyon upang ituring silang bayani?

5. Paano mo mabibigyang halaga ang mga pagpupunyaging ginawa ng mga bayaning ito para sa inyong lalawigan o rehiyon? Sa anong paraan mo sila maipakikilala?

6. Sa iyong palagay, ang paggawa ba ng ilang maliliit na bagay na nakakatulong sa kapwa at bayan ay maituturing din na kabayanihan? Ipaliwanag ang iyong sagot.

Gawin Mo

Gawain 1Punan ang graphic organizer sa ibaba. Isulat ang hinihinging impormasyon sa bawat column. Sundan ang ibinigay na halimbawa.

Bayani ng Lalawigan

Katangiang ipinamalas

Ginawa para sa bayan

Paraan ng pagpapakilala

Gat. Uban katapangan Nagtanggol sa bayan

Pinagawan ng bantayog o rebulto

10

Nanudan ko

Hanapon sa Linya B an kahulugan kan mga simbolo sa Linya A. Isurat sa papel an letra kan tamang simbag.

LINYA A

LINYA B

1. a. Salog 2.

b. ospital

3. c. Kabukidan

4. d. Kadlagan 5.

e. Bulkan

6.f. Eskwelahan

7.g. Danaw

8.h. Ampas

9.i. Kaharongan

10.j. bulod

11

Leksyon 7.22: Pagpapahalaga sa mga Bayani ngKinamumugtakan kan mga Probinsya sa Rehiyon Susog sa Distansya

Sa nakaaging mga leksyon nanudan mo an gustong sabihon saka importansya kan mga simbolo sa mapa. Nagamit mo man an saindong kakayahan sa pag drowing kan mga simbolo para maipahiling an kinamumugtakan o lokasyon kan sarong lugar o bagay.

Sain mahihiling an saindong probinsya sa mapa? Pano hahanapon an lokasyon kan mga kataraid na probinsya sa saimong rehiyon? Mahihiling mo sa mapa an mga pangenot saka ikaduwang direksyon saka distansya kan mga lugar o bagay na digdi. Para mapadali mong maaraman an kinamumugtakan kan sarong lugar, kaipuhan mong mapag-adalan saka maintindihan an mga pangenot saka ikaduwang direksyon.

Sa leksyon na ini piglalaoman ka na :

1. Makapagtukdo kan kinamumugtakan kan kada probinsya sa rehiyon gamit an mga pangenot saka ikaduwang direksyon;

2.Mailadawan an kinamumugtakan kan iba-ibang probinsya sa rehiyon gamit an mapa.

12

Pagpoon

An gabos na mapa nauuyon sa parteng norte. Kun hihilingon ta sa mapa, marereparo sa sarong parte kaini an arog kaining simbolo N. Kun ini man sa ingles, mahihiling na N an nakasurat. An gabos na mapa nasa parteng norte. An kaaraman mo sa mga direksyon makakatabang nin dakula para matuod ka sa pagbasa nin mapa.

May mga mapa na arog kaini an ginagamit na mga tanda. Compass rose an apod digdi.Ipinapahiling kaini an kardinal na direksyon o an pangenot na

13

Aramon Mo

Diskubrihon Mo

Pano ta maitutukdo an mga lugar sa

paagi kan distansya saka mga direksyon?

Ano ano an mga pangenot

saka pangaduwang

direksyon?

HS

TS

HK

TK

N

direksyon, an norte, sulnupan, sur saka sirangan. Nakatukdo ini sa norte. An parteng too kaini sirangan , an parteng wala sulnupan.

Compass RoseSur an kahampang kan Norte . Ini an mga kardinal o pangenot na direksyon.

May mga mapa na naggagamit kan North Arrow para maitukdo kun sain an Norte.

Ini an compass. Ini pirming nakatukdo sa Norte. Nahihiling mo an mga pangenot na direksyon na nakalaag digdi? Nakagamit ka na kan mga ini? Ini sarong kagamitan para maitukdo an eksaktong lokasyon. Ginagamit ini kan mga iskawts saka mga byahero para dai sinda mawara.

Pano kun an sarong lugar dai eksaktong mahihiling sa kardinal o pangenot na lokasyon saka an mga ini nasa tahaw kan norte saka sirangan? Norte saka sulnupan? Pano sasabihon an kinamumugtakan kan mga ini?

14

Compass

North Arrow


Kaipohan ta maggamit kan pangaduwang direksyon. An apod digdi an kardinal na direksyon.

Kun an lugar nasa tahaw kan norte saka sirangan, sinasabing ini nasa norteng-sirangan. Kun an lugar nasa tahaw kan sur saka sirangan, an kinamumugtakan kaini nasa sur-sirangan. An direksyon sa tahaw kan sur saka sulnupan an apog kaini sur–sulnupan. Norteng–sulnupan man an nasa tahaw kan norte saka sulnupan.

Hilingon an compass rose na igwang pangenot saka pangduwang direksyon.

Simbagan Mo

1. Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong lugar?2. Bakit sila itinanghal na isang bayani?3.4.

5. Nakikilala mo ba ang mga sumusunod?

6. Siya ay si Apolinario Mabini, tinaguriang “dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil na rin sa pag-ibig sa bayan,

ginamit niya ang angking talino upang gisingin ang damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan.

7.

15


Larawan Eulogio Aman Rodriguez


8. Siya naman si Julian Felipe na

ipinanganak sa lalawigan ng Cavite. Ang kanyang taglay na galing sa larangan ng musika ay nagbigay daan naman sa pagbubuklod ng damdamin ng mga Pilipino sa pamamagitan ng kanyang mga komposisyon na punong puno ng pag-ibig sa bayan. Isang halimbawa ay ang kanyang komposisyon na “Marcha Nacional Filipina” o ang “Lupang Hinirang”.

9. 10. Ito naman si

Heneral Vicente Lim mula sa Laguna. Siya ay isang bayaning nagbuwis ng buhay dahil sa kanyang matibay na paninindigan sa kanyang tungkulin at pagkamakabansa. Sa panahon ng

kanyang panunungkulan ay tinanggap niya ang lahat ng pagpapakasakit alang-alang sa bayan.

11. 12. Kilalanin mo nmn si Eulogio “Amang”

Rodriguez, tubong Rizal, na sumunod kay Pangulong Manuel Luis M. Quezon bilang may pinakamahabang panahon ng panunungkulan sa pagiging pangulo ng senado. Lagi niyang sinusuportahan ang mga panukalang batas para sa pag-angat at ikabubuti ng mga pangkaraniwang mamamayan. Isinunod sa kanyang pangalan ang isang paaralan sa Maynila, ang Eulogio Amang Rodriguez Institute of Science and Technology (EARIST).

13.

16

14. Nakilala mo na ang ilang mga bayani ng inyong lalawigan. Ngunit maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga pagpupunyagi upang makaambag ng malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Bayani ring maituturing ang mga taong nagbigay ng karangalan na naging daan sa pagbabago at pag-unlad ng isang lugar. Ang mga taong handang magsakripisyo upang makatulong sa kapwa ay dapat din nating kilalanin bilang isang bayani. Kahit hindi sila nagbuwis ng buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing na rin na kabayanihan.

15. 16. Sagutin Mo:17. Isulat ang

iyong sagot sa sagutang papel.18. 19. Sino-sino ang

mga bayani sa talata? Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa bayan?




17



25. Gawin Mo26. 27. Gawain 128. Punan ang

graphic organizer sa ibaba. Isulat ang hinihinging impormasyon sa bawat column. Sundan ang ibinigay na halimbawa.

29.

30. Bayani ng Lalawigan

31.

34. Gat. Uban

35.

38. 39.

42. Ano an mga pangenot na direksyon ?43.

44. Ano an mga pangaduwang direksyon?45. Anong tanda an ginagamit sa mga mapa para

maaraman kun sain an kinamumugtakan kan sarong lugar?

18

46. Isurat an hinahagad na detalye kan kada instrumento na nakasurat sa kolum.

Hapot North Arrow

Compass Compass rose

1. Anong direksyon an ipinapahiling?

2. Ano anImportansyakan mga ini ?

Gibohon A1. Hilingon an mapa kan Rehiyon V.2. Simbagan an mga kahapotan sa mapa

19

Gibohon Mo

Ref. Source: http://www.wikipedia.bicol.org

Simbagan :1. Pirang mga probinsya an nagbibilog sa Rehiyon V?2. Sa anong direksyon mo makukua an mga

probinsyang ini?a. Camarines Sur b. Camarines Norte c. Masbate d. Sorsogon e. Albay f. Catanduanes

Gibohon B:Hilingon giraray an mapa kan Rehiyon V. Panuan an

kada blangko kan tamang direksyon susog sa kinamumugtakan kaini sa mapa.1. An Camarines Norte nasa __________ kan Camarines

Sur.2. An Masbate nasa direksiyon na _________ kan Albay.3. Nasa ___________ an Sorsogon kan Masbate.

20

4. An Catanduanes nasa parteng _________ kan Albay.5. Mahihiling an Sorsogon sa direksiyon na __________ kan

Masbate.6. An Albay nasa parteng ____________ kan Camarines Sur.7. Nasa ___________ an Camarines Sur kan _________ Albay.8. An Camarines Norte nasa ___________ kan

Catanduanes.9. An Sorsogon mahihiling sa ___________ kan Albay.10. Nasa _____________ kan Masbate an Sorsogon.

Gibohon CGamiton giraray an mapa kan Rehiyon Bikol. Sabihon

an mga probinsya, banwaan o mga siyudad na mahahanap sa mga pangenot saka pangaduwang direksyon. Isurat an mga ini sa kada talulot kan burak.

Gibohon D

21

Magdrowing kita kaiba kan saimong grupo, Idrowing nindo an mga tandang ginagamit sa paghanap kan direksyon.

Grupo I – compass Grupo II – compass rose kan pangenot na

direksyon Grupo III – compass rose kan pangaduwang

direksyon Grupo IV – compass rose kan pangenot saka

pangaduwang direksyon Grupo V- North Arrow, ilaag kun sain na

direksyon ini nakatukdo.

22

Nanudan ko

Importante an direksyon sa pagsabi kan lokasyon kan iba-ibang lugar. An kaaraman na ini nakakatabang sa mga byahero.

An apat na mga pangenot na direksyon iyo an norte, sulnupan, sur, saka sirangan.

Sa tahaw kan mga pangenot na direksyon, mahahanap ta an mga pangaduwang direksyon. Ini an norteng-sirangan, norteng sulnupan, sur-sirangan saka sur–sulnupan .

Giromdomon Mo

I. Bilogan an letra kan tamang simbag.

1. A rin an tanda para sa norteng–sulnupan?a. NS c. HK b. HS d. TK

2. Kada mapa may simbolo o sagisag na pirming nakatukdo sa direksyon kan __________.a. sur c. siranan b. norte d. sulnupan

3. Madaling hanapon an kinamumugtakan nin sarong lugar sa paagi nin paggamit kan ________________.a. pantukdo c. ritratob. mapa d. kurit

4. An mga pangenot na direksyon inaapod nin _______.a. North Arrow c. cardinal na direksyonb. bisinal na direksyon d. ordinal na direksyon

5. Kun ilaladawan an pangaduwang direksyon, sinasabi muna an direksyong ________________.a. kardinal c. relatibob. bisinal d. Silanan

II. Pag-adalan giraray an mapa saka simbagon an mga kahapotan gamit an pangenot saka an pangaduwang direksyon:

Nakaistar ka sa Camarines Sur. Sain mo makukua an mga minasunod:

1. Camarines Norte

23

2. Sorsogon3. Catanduanes4. Masbate5. Albay

http://en.wikipedia.org/wiki/Points_of_the_compasshttp://sketchup.google.com/3dwarehouse/details?mid=bcc9826d4a827295169a1cee380569f6&hl=fil

Gawain 2 Magsagawa ng isang palaro na tulad ng “Pinoy

Henyo”. Sa palabunutan, bubunot ang isang mag-aaral mula sa isang pangkat ng pangalan ng bayani ng lalawigan o rehiyo. Pahuhulaan ang pangalan ng nabunot na bayani sa iba pang kasamahan sa pangkat.

Ang mga kasamahan ay magtatanong ng kahit ano sa tagapagpahula at sasagutin lamang sila ng OO, HINDI, o PWEDE. Bibigyan lamang ang bawat grupo ng takdang oras upang mahulaan ito.

Gawain 3 Pumili ng isang bayani ng lalawigan at magsagawa ng

simpleng pananaliksik tungkol sa kanya at kanyang mga nagawa para sa lalawigan.

Isa-isahin ang mga gagawing hakbang upang mas makilala siya ng marami sa sariling lalawigan. isulat ang mga ito sa isang talata.

Tandaan Mo

24

Nakikilala ang isang bayani hindi lamang sa larangan ng pakikipaglaban at pagbubuwis ng buhay alang-alang sa bayan. Maaari ding ituring na bayani ang mga taong nakapagbigay ng malaking kontribusyon sa lalawigan at rehiyon dahil sa kanyang kakayahan, talino, paglalaan ng panahon at pagpupunyagi. Ang bawat lalawigan at rehiyon ay may mga kanya-kanyang bayanin maituturing dahil sa kanilang katangi-tanging pagganap.

1. Ilog2. Talampas3. Bundok4. Burol5. Kapatagan6. Bulubundukin7. Dagat8. Bulkan9. Talon10. Lawa

http://sketchup.google.com/3dwarehouse/details?mid=bcc9826d4a827295169a1cee380569f6&hl=fil

http://sketchup.google.com/3dwarehouse/details?mid=bcc9826d4a827295169a1cee380569f6&hl=fil

http://en.wikipedia.org/wiki/Points_of_the_compass

Natutuhan ko

Punan ang dialog box ng hinihinging impormasyon upang makumpleto ang diwa. Isulat ang iyong sagot sa papel.

(Papalitan ang larawan)

(papalitan ang larawan)

25

Kinikilala nating isang bayani ang isang tao dahil sa __________________________________________________________________________________________________________. Hindi lang ang mga taong nagbuwis ng buhay ang maituturing na bayani kundi na rin ang _________________________________________________________________________________.


Ang mga bayani sa aming lalawigan at rehiyon ay si/sian __________________________________________________________________________________________. Siya/ sila ay bayani sapagkat __________________________________________________________________________________________________.


Aralin 7.2: Ako ay Katangi-tangi

26

Leksyon 3: Relatibong Lokasyon kan mga Probinsya sa RehiyonYunit 2:

Panimula

Sa nakaaging leksyon, pinurbaran ta na ipahilling an kinamumugtakan kan satuyang sadiring probinsya saka mga haraning probinsya sa satuyang rehiyon gamit an pangenot saka pangaduwan direksyon.

Sarong paagi an pag-aram kan mga direksyon para makua an kinamumugtakan kan mga lugar. Napurbaran na nindo na maghapot manungod sa sarong edipisyo pero an naging simbag saindo an saro na mas bistadong edipisyo? Mas lalong mapapadali an paghanap kan sarong edipisyo kun may kataid ining na mas bantog na edipisyo.Pareho man an paghanap kan mga lugar sa mapa. Pwede man na maghanap kan mga lugar sa mapa susog sa mga kataid saka haraning lugar digdi. Importanteng maaraman an kinamumugtakan kan mga probinsya base sa mga kataraid na probinsya o mga pormang tubig saka daga.

Sa nakalipas na aralin, nakilala mo ang mga bayani sa sariling lalawigan at rehiyon. Nabigyan mo rin ng pagpapakahulugan ang konsepto o larawan ng isang bayani. Sa araling ito, bibigyang pansin ang pagpapahalaga para sa mga pagpupunyagi ng mga bayani sa lalawigan at rehiyon at papalalimin ang pagpapahalagang ito sa pamamagitan ng mga iba’t-ibang malikhaing pamamaraan.

27

Pagpoon

Mga Layunin: Sa leksyon na ini, inaasahan ka na :

1. Makatukdo kan lokasyon kan mga probinsya sa rehiyon sosog sa mga kataraid na lugar;

2. Mailadawan an lokasyon kan mga probinsya sa rehiyon base sa mga nakapalibot digdi.

LPwera kan paggamit kan mga pangenot saka pangaduwang direksyon sa paghanap kan distansya kan sarong lugar, ibinabase man sa kinamumugtakan kan mga yaon sa kapalibutan saka kataid na lugar an lokasyon kan sarong lugar. Relatibong lokasyon an apod digdi. Halimbawa, kun gusto mong itukdo an kinamumugtakan

28

Aramon Mo

Ano an dapat gamiton para

masabi an lokasyon kan sarong lugar?

Paano mo maaaraman an

lokasyon kan sarong lugar?

Diskubrihun Mo

kan saimong harong, sasabihon mo an mga kataid saka nakapalibot digdi, kataid kan eskwelahan? harani sa saudan ?Harani sa dagat ?

Kun an saro man na lugar sa mapa an saimong itutukdo, sasabihon mo an lugar na harani digdi. Dai eksakto an itinatao kan relatibong lokasyon pero nagagamit ini para mahanap an lugar na gusto mong mahiling.

29

Aralin 7.2: Pagpapahalaga sa mga Bayani ng Gamiton na halimbawa an mapang ini.

Hali sa plasa na nasa tahaw kan gabos na mga edipisyo base sa ritrato na ini, sain mahihiling an simbahan? anong edipisyo an nasa atubangan kaini? An nasa likudan? Pano kung an edipisyo kan gobyerno an pagbabasehan? Pano mo sususugon an lokasyon kan plasa? Hali sa edipisyo kan gobyerno kun ika naka-atubang sa plasa, anong edipisyo an nasa parteng tuo mo?

30

REGION 5 MAP

Source: http://www.wikipedia.bicol.org

Gibohon BReparohon an mapa kan Rehiyon V. Kun iba-ibang probinsya an pagbabasehan, marereparo nindo na nagbabago an lokasyon kan mga ini. Halimbawa, kung an pagbabasehan an isla kan Masbate, an lokasyon kaini nasa parteng sur kan Camarines Sur, pero kun an pagbabasehan an Camarines Sur an lokasyon kaini nasa Norte kan Masbate. Pag-adalan an pagtukdo kan kinamumugtakan kan mga probinsya sa mapa. Pag-adalan an mga ini sa tabang kan mapa.

1. An Albay nasa sur sulnupan kan Catanduanes.2. An Masbate nasa sur kan Albay.3. An Catanduanes nasa sirangan kan Camarines Sur.4. An Camarines Norte nasa norteng sulnupan kan

Catanduanes .5. An Albay nasa norteng sulnupan kan Sorsogon.

31

Gibohon mo




Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong lugar? Bakit sila itinanghal na isang bayani?

Nakikilala mo ba ang mga sumusunod?

Siya ay si Apolinario Mabini, tinaguriang “dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil na rin sa pag-ibig sa bayan, ginamit niya ang angking talino upang gisingin ang

damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan. Siya

naman si Julian Felipe na ipinanganak sa lalawigan ng Cavite. Ang kanyang taglay na galing sa larangan ng musika ay nagbigay daan naman sa pagbubuklod ng damdamin ng mga Pilipino sa pamamagitan ng kanyang mga komposisyon na punong puno ng pag-ibig sa bayan. Isang halimbawa ay ang kanyang komposisyon na “Marcha Nacional Filipina” o ang “Lupang Hinirang”.

Ito naman si

Heneral Vicente Lim mula sa Laguna. Siya ay isang bayaning nagbuwis ng buhay dahil sa kanyang matibay na paninindigan sa kanyang tungkulin at pagkamakabansa. Sa panahon ng kanyang panunungkulan ay tinanggap

niya ang lahat ng pagpapakasakit alang-alang sa bayan.

32

larawan ng compass rose

Compass Rose

HS

Larawan Eulogio Aman Rodriguez

Kilalanin mo nmn si Eulogio “Amang”

Rodriguez, tubong Rizal, na sumunod kay Pangulong Manuel Luis M. Quezon bilang may pinakamahabang panahon ng panunungkulan sa pagiging pangulo ng senado. Lagi niyang sinusuportahan ang mga panukalang batas para sa pag-angat at ikabubuti ng mga pangkaraniwang mamamayan. Isinunod sa kanyang pangalan ang isang paaralan sa Maynila, ang Eulogio Amang Rodriguez Institute of Science and Technology (EARIST).

Nakilala mo na

ang ilang mga bayani ng inyong lalawigan. Ngunit maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga pagpupunyagi upang makaambag ng malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Bayani ring maituturing ang mga taong nagbigay ng karangalan na naging daan sa pagbabago at pag-unlad ng isang lugar. Ang mga taong handang magsakripisyo upang makatulong sa kapwa ay dapat din nating kilalanin bilang isang bayani. Kahit hindi sila nagbuwis ng buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing na rin na kabayanihan.

Sagutin Mo: Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. Sino-sino ang mga bayani sa talata? Ano-ano ang naging

kontribusyon nila sa bayan? Ano-ano ang mga katangian ng mga bayaning binaggit sa

talata na nagbunsod sa kanila upang magawa ang kanilang layunin na makatulong sa bayan? Ano pa kaya sa palagay mo ang mga katangian ng isang bayani?

Sa inyong lugar, sino-sino ang mga kinikilalang bayani na nakatulong ng malaki sa kapwa at bayan?

Ano ang mga naging kontribusyon nila sa inyong lalawigan o rehiyon upang ituring silang bayani?

33

Paano mo mabibigyang halaga ang mga pagpupunyaging ginawa ng mga bayaning ito para sa inyong lalawigan o rehiyon? Sa anong paraan mo sila maipakikilala?

Sa iyong palagay, ang paggawa ba ng ilang maliliit na bagay na nakakatulong sa kapwa at bayan ay maituturing din na kabayanihan? Ipaliwanag ang iyong sagot.

Gawin Mo Gawain 1 Punan ang graphic organizer sa ibaba. Isulat ang hinihinging

impormasyon sa bawat column. Sundan ang ibinigay na halimbawa.

Bayani ng Lalawigan

Gat. Uban katapangan

Gibohon AAn mga minasunod na mga halimbawa sarong paagi

kan pagsabi sa kinamumugtakan kan sarong lugar gamit an relatibong lokasyon. Purbaran mong hanapon an mga minasunod.1. An nasa __________ kan Albay iyo an Camarines Sur. 2. Kun hali ka sa Camarines Norte, sain na direksyon mo

mahihiling an Catanduanes.

34


3. Anong probinsya an nasa norteng-sirangan kan Masbate?

4. Sain na direksyon mo mahihiling an Camarines Norte kun hali ka sa Sorsogon?

5. An nasa parteng ____________ kan Sorsogon iyo an Catanduanes.

Gibohon BPag-adalan an mapa. Itao an mga detalye base sa relatibong lokasyon kan mga lugar. Isurat an mga panungusap sa papel.

Halimbawa: An tindahan nasa harani sa mga kaharongan.

Gibohon CMagdrowing nin sarong parke. Ilaag an mga minasunod sosog sa sinasabi na direksyon.

35

Paaralan

1. burabod nin tubig – tahaw kan parke2. mga tinanom na nagbuburak – parteng sirangan saka

sulnupan kan Burabod nin tubig3. darakulang kahoy – sa likod kan mga tinanom 4. kawatan – parteng norte kan parke.5. danaw– parteng sur kan parke6. mga tukawan – palibot kan burabod nin tubig.

Simbagan an mga kahapotan :1. An ________________ iyo an nakakatabang sa pagtao

kan direksyon o lokasyon kan sarong lugar sosog sa kinamumugtakan kan mga kataraid na lugar kaini.

2. Gamiton an mapa kan Rehiyon V bilang basehan sa pag simbag kan mga minasunod :a. Si Miss Santos nasa Camarines Sur, gusto niyang

magbakasyon sa Sorsogon. Sain na direksyon siya maduman?

b. Anong probinsya an pinakanorte kan Bikol?

36

An mga direksyon o lokasyon kan sarong lugar ibinabase sa kinamumugtakan kan mga nakapalibot saka sa mga haraning lugar digdi. An apod kaini relatibong lokasyon.

Mas madaling maaraman an kinamumugtakan kan mga lugar kun aram ta kun pano hahanapon an mga relatibong lokasyon .

Tandaan mo

Nanudan ko

c. Hale sa Masbate si Mrs. Ventura pasiring siya sa Catanduanes, sain na direksyon siya paduman?

d. Nasa Naga City si Miss Adriano, mamamakal siya nin mga dulsing pili sa Sorsogon, saen na direksyon siya paduman?

e. Anong probinsya an nasa sur kan Albay?f. Anong duwang probinsya an pinakaharani sa

Albay?g. Anong probinsya an kataed kan Camarines Sur

sa parteng norte kaini?h. Hale sa Sorsogon paduman ka sa Camarines Sur,

anong probinsya an maaagihan mo?i. Sa gawing Norte kan Masbate, anong duwang (2)

probinsya an magkataid?

Leksyon 7.24: Pagpapahalaga sa mga Bayani ng Lalawigan at RehiyonKatangian kan mga Probinsya sa Rehiyon

Mailaladawan mo kaya an saimong sadiring probinsya o rehiyon kun igwang maghapot saimo? Ano an pagmati mo kun nasisimbag mo an mga kahapotan manunungod sa saimong probinsya saka rehiyon? Importanteng maaraman an mga pisikal na katangian kan sadiring probinsya saka rehiyon. Sa pag-aram kan mga impormasyon kaini, mas magiging maliwanag an pagkumpara kan mga probinsya para mas maging

37

Pagpoon

eksakto an paglaladawan kan mga pisikal na katangian kan kada probinsya sa rehiyon.

Sa leksyon na ini, inaasahan ka na:

1. Makasabi kan mga katangian kan probinsya sa sadiring rehiyon base sa saindang lokasyon, direksyon, pagkadakula saka itsura;

2. Maitao an ladawan kan sadiring probinsya saka mga haraning probinsya sa rehiyon.

3. Maitao an mga pagkakaiba kan mga probinsya sa sadiring rehiyon susog sa mga nasambit na mga katangian.

mabibigyan ng pagpapahalaga ang mga pagpupunyagi ng mga bayani ng lalawigan at rehiyon sa isang malikhaing pagpapahayag;


38

Pano nagkakaiba o

nagkakapareho an mga

katangian kan saimong

probinsya sa mga kataraid na probinsya kaini?

Aramon Mo

A. Tradisyon

B. Paniniwala

C. kaugalian

A. Tradisyon

B. Paniniwala

C. kaugalian

A. Tradisyon

B. Paniniwala

C. kaugalian

Rehiyon kan Bikol

Ref. Source: http://www.wikipedia.bicol.org

An Rehiyon V o inaapod na Rehiyon Bikol binibilog nin anom (6) na probinsya: Camarines Sur, Camarines Norte, Albay, Sorsogon, Masbate saka Catanduanes. Ini nasa sur na purong parte kan Luzon, an pinakadakulang isla sa arkipelago kan Pilipinas. Igwa ining total na kahiwasan na 18,054.3 kilometro kwadrado. Bantog an Kabikolan sa magagayon na mga lugar na pwedeng mapasyaran kan mga turista saka mai-uurgolyo sa kinaban.

39

Pano mo mailaladawan an

sadiri mong probinsya?

Diskubrihon Mo Mo

Mayaman an Kabikolan sa mga pisikal na katangian kaini maging pormang daga man o pormang tubig. CAMARINES SUR An probinsya kan Camarines Sur an pinakadakula sa anom (6) na probinsya kan Kabikolan. May 35 munisipyo saka 1,063 barangay. Igwa ining pinakadakulang kadagaan saka dakul na populasyon. May duwa (2) ining syudad, an Naga saka an Iriga, kung sain Naga an sentro kan Rehiyon Bikol sa linya nin komersyo, industriya, relihiyon saka kultura. Nasa pinakatahaw na parte ini kan Bikol Peninsula kun sain mahihiling an Bulkan Isarog saka Mt. Asog na nasa Iriga. Igwa ining distansya nin 450 kilometro hali sa Manila. Ini nasa Norteng parte kan probinsya kan Quezon saka kan Camarines Norte, San Miguel Bay saka Dagat Pasipiko, sa sur na parte an Albay, sa sirangan an Golpo kan Lagonoy, nasa parteng sulnupan man an Golpo kan Ragay.

www.philstar.com http://photobucket.com/images

An Probinsya igwa nin kahiwasan kan daga na inaabot sa 526,682 ektarya. Igwa inin mahiwas na tanuman nin paroy saka mga niyog. Makukua an magayon saka bantog na Camarines Water Sports Complex saka an Danaw kan Buhi , bantog na pinaghahalean kan pinakasadit na sira sa kinaban an Tabios o Sinarapan (Mistichis Luzonensis).

40

http://www.philstar.com/

CAMARINES NORTE

An Probinsya kan Camarines Norte makukua sa isla kan Luzon na nasa sirangan na parte kan Bikol Peninsula. Igwa ining 12 munisipyo saka 282 barangay.

www.camarinesnorte.gov.ph.

An probinsya kan Camarines Norte nasa norteng sulnupan pa sur sirangan. Ini nakaatubang sa Lamon Bay saka sa Dagat Pasipiko sa parteng norteng sirangan. Yaon ini sa sur na parte kan Camarines Sur saka dikit na parte kan Quezon kaya an kadaklan sa mga nag-iistar sa probinsyang ini mga Tagalog. An kabilogan kan kadagaan may total na kahiwasan na 211,249 ektarya na pigbaranga sa 12 mga munisipyo, 283 na barangay saka saro na kongresyonal na distrito. An Daet an nagsisirbing sentro kan enterong probinsya ka Camarines Norte. Ini klasipikado bilang ikatolong klaseng probinsya.

ALBAY

An probinsya kan Albay nasa sur na pamitisan kan pamosong Bulkan Mayon. Igwa ining populasyon na 1,233,432, may 15 na munisipiyo saka 720 mga barangay saka 4 na distrito. Igwa ining total na kahiwasan kan daga na 2,544.06 metro kwadrado,

41

kung kaya an probinsya an ika-26 na pinakasadit na probinsya sa Pilipinas. Ini nasa norteng parte kan Camarines Sur saka sa sur na parte kan Sorsogon. An Golpo kan Lagonoy nasa parteng norteng sirangan na nagsusuway sa probinsya kan Catanduanes. Nasa sur sulnupan kan probinsya an Burias Pass kaiba kan Isla kan Burias, Masbate.

http://www.bicol.da.gov.ph

Abaka Bulkan Mayon

An Bulkan Mayon nakatindog sa langkaw na 8,077 ft. bantog sa saiyang pormang daga bako lang sa bilog na Albay alagad magin man sa enterong Kabikolan. Agrikultura an pinakamayor na industriya sa probinsya arog kan produktong niyog, paroy, asukar, saka abaka.

SORSOGON

Makukua an probinsya kan Sorsogon sa porong parte kan Bikol Peninsula na nakaatubang sa Isla kan Samar, San Bernardino Strait, Isla kan Ticao saka Albay. Nababanga ini sa 14 banwaan saka sarong (I)

42

http://www.bicol.da.gov.ph/

syudad. An Syudad kan Sorsogon iyo an kabisera kan probinsya. Igwa nin 541 barangay saka duwang (2) distrito. An Bulkan Bulusan saro sa mga aktibong bulkan sa Kabikolan. An mga mayor na porma nin tubig iyo an Sorsogon Bay, Bulusan Lake, Cawayan River saka Putiao River sa Pilar.

www.tripadvisor.com

Pwerto kan mga barko Bulusan Lake

Inaapod inin “Gateway to Southern Philippines” nin huli ta nagsisirbi inin pwerto kan mga barkong pasiring sa Bisaya saka Mindanao. An probinsya nasa norteng parte kan probinsya nin Albay saka Golpo kan Albay. Igwa inin sukol na 2,141.45 metro kwadrado, 214,144,86 ektarya nin kadagaan. Igwa ining rayo nin 600 kilometro hali sa Manila. An probinsya kan Sorsogon nagsusugpon sa Luzon, Visayas saka Mindanao sa paagi nin ferry boat sa Matnog, Sorsogon.

MASBATE

An probinsya kan Masbate saro sa mga islang probinsya kan rehiyon Bikol. Igwa inin 20 banwaan

43

saka 550 barangay, na an pinakasentro iyo an syudad nin Masbate. Igwa inin tolong (3) darakulang Isla: Masbate, Ticao saka Burias. Napapalibutan ini kan Ticao Pass sa Norte, San Bernardino Strait sa sirangan, Visayas Sea sa sur na parte saka Sibuyan Sea sa sulnupan. An probinsya bantog na lugar sa pag- ataman nin mga baka. Igwa ini nin hiwas na 4,151.78 kilometro kwadrado. Ini an pangaduwang pinakadakulang probinsya na nagdadara nin mga baka sa Manila.

http.philstar.com/modern living http://masbate.org.Rancho kan Baka Isla sa Masbate

An probinsya bantog sa “Rodeo Filipino” na pigseselebrar sa ika tulong semana kan Hunyo.

CATANDUANES

An Catanduanes nasa sirangan na parte kan kadagaan sa Kabikolan. Ini nasa parteng sulnupan kan Maqueda Channel, kan Pacific Ocean sa norte saka sirangan sa parte kan Golpo kan Lagonoy saka parteng sur kan Cabugao Bay. An probinsya pirming nabibisita nin bagyo sa dahilan na ini harani sa Dagat Pasipiko.

44



www.tripadvisor.com

Ritrato kan Catanduanes

Igwa inin total na kadagaan na 1,511.5 metro kwadrado. Virac an sentro kan probinsya. Igwa ining 11 munisipyo, 315 barangay saka 1 (saro) na kongresyonal na distrito. Bantog an probinsya sa mga magagayon na mga baybayon, mga kweba mga luma saka darakulang mga simbahan.

Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong lugar?

Bakit sila itinanghal na isang bayani?


Siya ay si Apolinario Mabini, tinaguriang “dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil na rin sa pag-ibig sa bayan, ginamit niya ang angking talino upang gisingin ang

damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan.

Siya naman si Julian Felipe na ipinanganak sa lalawigan ng Cavite. Ang kanyang taglay na galing sa larangan ng musika ay nagbigay daan naman sa pagbubuklod ng damdamin ng mga Pilipino sa pamamagitan ng kanyang mga

45



komposisyon na punong puno ng pag-ibig sa bayan. Isang halimbawa ay ang kanyang komposisyon na “Marcha Nacional Filipina” o ang “Lupang Hinirang”.

Ito naman si Heneral Vicente Lim mula sa Laguna. Siya ay isang bayaning nagbuwis ng buhay dahil sa kanyang matibay na paninindigan sa kanyang tungkulin at pagkamakabansa. Sa panahon ng kanyang panunungkulan ay

tinanggap niya ang lahat ng pagpapakasakit alang-alang sa bayan.

Kilalanin mo nmn si Eulogio “Amang” Rodriguez, tubong Rizal, na sumunod kay Pangulong Manuel Luis M. Quezon bilang may pinakamahabang panahon ng panunungkulan sa pagiging pangulo ng senado. Lagi niyang sinusuportahan ang mga panukalang batas para sa pag-angat at ikabubuti ng mga pangkaraniwang mamamayan. Isinunod sa kanyang pangalan ang isang paaralan sa Maynila, ang Eulogio Amang Rodriguez Institute of Science and Technology (EARIST).


46

Simbagan an mga minasunod na kahapotan:1. Ano-ano an mga probinsya na minabilog kan

Rehiyon V?2. Ano-ano mga katangian na nasabi sa kada

probinsya?3. Ano-ano an mga lugar na nakapalibot sa

Camarines Sur? Camarines Norte? Albay? Sorsogon? Masbate? Catanduanes?

4. Anong Probinsya an may pinakadakulang sukol kan kadagaan na nasasakupan? Arin an igwang pinakasadit?

5. Sa saindong paghuna, sain na probinsya mas madali an paghanapbuhay? Tano?

6. Sa mga nasabing lugar, may mga kadagaan o katubigan daw kamo diyan na nahiling? Ano saka sain na lugar?

7. Pano nagkakaiba saka nagkakapareho an mga probinsya sa saindong sadiring rehiyon?

Gibohon A

Susog sa nabasa, iladawan an mga pisikal na katangian kan mga probinsya sa saindong rehiyon. Arin kaya an mga probinsyang nasambit sa kada bilang? Hanapon an mga simbag sa puzzle saka isurat sa papel.1. An probinsyang kadaklan na lugar nasa halangkaw

na lugar o mabulod.2. An probinsya nasa kapatagan pero napapalibutan

nin mga bulod.

47

Gibohon mo

3. An probinsya kadaklan na lugar kapatagan pero may pirang na parte sa sirangan na kabulodan kaya mas bagay ini sa paglalawig.

4. An probinsya na pinakadakula an kadagaan sa bilog na rehiyon pero an kadaklan kan mga ini nasa kabulodan.

5. An probinsya kung sain mahiwas man an umahan saka ang baybayon.

C A M S U R O L L II L M A S B A T E SC B Q K M J O F R GS A S O R S O G O NL Y W J E G U B Z AC A M N O R T E A VA A E B U D O O L IH L A G U N A N U TY Z T P O C H O E EW E Y U I X N Q F H

Gibohon B

Lagan nin tamang impormasyon an kada kahon sa ibaba para makumpleto an listahan kan mga katangian sa kada probinsya. Sunodon an nagibo kaiba kan maestro para maging giya.

Katangian kan mga Probinsya sa Rehiyon VProbinsy

aLokasyo

nDireksyo

nPagkadaku

laItsur

a

Gibohon C Ikumpara an mga minasunod na pades kan

probinsya sa dai malampas sa tolong pangungusap.

1. Camarines Sur saka Camarines Norte 2. Masbate saka Catanduanes 3. Camarines Sur saka Sorsogon

48

4. Albay saka Camarines Sur5. Sorsogon saka Catanduanes

Nasa kahon sa ibaba ang mga kaisipan na

dapat mong giromdomomon sa leksyon na ini.Basahon saka intindihon na maray.

Sa paagi kan ginibong listahan sa “Gibohon Mo” simbagan an mga minasunod na kahapotan. Isurat an tamang simbag sa papel.1. A no an pinakadakulang probinsya sa Rehiyon V?2. Arin sa mga probinsya sa Rehiyon V an pinaka

sadit? an makukua sa tahaw na parte kan rehiyon?

49

An mga probinsya sa Rehiyon V o Rehiyon Bikol may kanya-kanyang katangian na pisikal. An mga katangian kan mga probinsya pwedeng nagkakapareho saka nagkakaiba susog sa lokasyon saka direksyon kan mga ini, pagkadakula, saka itsura. Sa pagkukumpara kan kada katangian kan probinsya, mas nagiging maliwanag an paglaladawan kan kada probinsya na minabilog kan rehiyon.

Giromdomon mo

Nanudan ko

3. Anong probinsya sa Rehiyon V an may pinakadakulang korteng tubig? an halos kadaklan gulod saka kabulodan?

4. Gusto mong mamasyar sa lugar na may pinakadakulang danaw, sain ka maduman?

5. Sain na probinsya an pwedeng mahiling an pinakamagayon na parte kan Kadagatang Pasipiko?

6. Anong probinsya sa Rehiyon V an makukua sa norte kan Sorsogon saka sulnopan kan Albay?

7. Sain na probinsya priming andam an mga tawo kun panahon nin bagyo?

8. Kun gusto mong magtanom nin pili saka abaka, sain na lugar ini marhay magtalubo? Tano?

9. Sa saimong paghuna, sain na probinsya an dapat pasyaran kun summer? Tano

10. Arin na probinsya an pinakagusto mong dumanan? Tano?

Gawain 2Magsagawa ng isang palaro na tulad ng “Pinoy Henyo”. Sa palabunutan, bubunot ang isang mag-aaral mula sa isang pangkat ng pangalan ng bayani ng lalawigan o rehiyo. Pahuhulaan ang pangalan ng nabunot na bayani sa iba pang kasamahan sa pangkat. Ang mga kasamahan ay magtatanong ng kahit ano sa tagapagpahula at sasagutin lamang sila ng OO, HINDI, o PWEDE. Bibigyan lamang ang bawat grupo ng takdang oras upang mahulaan ito.

Gawain 3

50

Pumili ng isang bayani ng lalawigan at magsagawa ng simpleng pananaliksik tungkol sa kanya at kanyang mga nagawa para sa lalawigan. Isa-isahin ang mga gagawing hakbang upang mas makilala siya ng marami sa sariling lalawigan. isulat ang mga ito sa isang talata.

Tandaan Mo

Natutuhan ko



51

Nakikilala an isan bayani hindi laman sa laranan ng pakikipaglaban at pagbubuwis ng buhay alan-alan sa bayan. Maaari ding ituring na bayani an mga taong nakapagbigay ng malaking kontribusyon sa lalawigan at rehiyon dahil sa kanyan kakayahan, talino, paglalaan ng panahon at pagpupunyagi. An bawat lalawigan at rehiyon ay may mga kanya-kanyan bayanin maituturing dahil sa kanilan katani-taning pagganap.

Kinikilala nating isan bayani an isan tao dahil sa __________________________________________________________________________________________________________. Hindi lan an mga taong nagbuwis ng buhay an maituturing na bayani kundi na rin an _________________________________________________________________________________.

Kinikilala nating isan bayani an isan tao dahil sa __________________________________________________________________________________________________________. Hindi lan an mga taong nagbuwis ng buhay an maituturing na bayani kundi na rin an _________________________________________________________________________________.


52

An mga bayani sa aming lalawigan at rehiyon ay si/sian __________________________________________________________________________________________. Siya/ sila ay bayani sapagkat __________________________________________________________________________________________________.

An mga bayani sa aming lalawigan at rehiyon ay si/sian __________________________________________________________________________________________. Siya/ sila ay bayani sapagkat __________________________________________________________________________________________________.


53

Leksyon 5: Populasyon sa Sakuyan Komunidad

An kada probinsya saka rehiyon igwa nin iba-iban populasyon. Importanteng maaraman an populasyon kan saimong komunidad para maaraman an mga paagi sa pag resolbar kan mga problema na pwedeng tinao kaini. Makatataban man an kaaraman sa populasyon para maipahiling an pagmakulog kan kada saro na nagbibilog sa komunidad.

Sarong magayon na pagladawan kan pagkakaiba o pagkakapareho kan mga populasyon kan mga lugar an pag gamit kan bar grap. An bar grap sarong klaseng grap na nagpapahiling kan kadakulaan. May makukuan impormasyon manungod sa populasyon kan mga iba-iban komunidad sa pag gamit kaini.

Sa leksyon na ini, ika inaasahan na:1. Makapagsabi kan populasyon kan iba iban

komunidad sa sadiring probinsya;2. Maikumpara an mga populasyon kan iba iban

komunidad sa sadiring probinsya;3. matutukoy ang tamang paggamit ng bar grap.4. Mailaladawan an populasyon kan mga komunidad

sa banwaan kinamumugtakan sa paagi kan bar grap;

5. Matawan nin importansya an pag-intindi sa katanian kan populasyon na kinamumugtakan kan komunidad.

54

Pagpoon

55

Gurano kadakul an mga tawong naka-istar sa

saindong lugar?

Aramon Mo

Kung ikukumpara sa mga haranin banwaan anong

masasabi mo manungod sa populasyon kan saimong

banwaan?

“O Jinky saka Dexter, uni an kaipohan nindong pag-adalan. Aramon nindo an populasyon kan iba-iban komunidad digdi sa lugar ta. Maduman kita sa munisipyo para magkua nin mga impormasyon na kaipohan ta. Tandaan an mga tugon ko!”

“Iyo po, Mrs. Llorente!

Diskubrihon mo

“Ini an mga kaipohan tan mga impormasyon:1. Pira an populasyon kan

liman banwaan sa Sipocot?2. Pira an mga babae saka mga

lalaki sa kada banwaan?3. Pira an mga aki saka pira an

mga kaguranan?”

“Dai makalingaw na magpasalamat pagkatapos maitawo an mga impormasyon na kaipohan. Sa huri magpaaram na may galan sa nagtaban satuya.”

Populasyon kan mga Barangay sa Sipocot, Camarines Sur

Susog sa 2010 Census Population and Housing (Appoximated value)

Barangay PopulasyonSouth Centro 5,154North Centro 3,508Calagbanan 3,205

Impig 2,696Tara 2,334

56

“Nakua ta na an mga impormasyon na

kaipohan ta , ngunyan kaipohan na hilingon saka pag adalan an populasyon sa kada

lugar kan banwaan sa satuyan lugar. ”

Bilang kan mga Babayi saka Lalaki

Bilang kan mga Gurang saka Aki

(Pagiromdom: Gamiton an datos kan komunidad sa sadiring munisipyo/probinsya.)

Simbagan base sa mga impormasyon sa nabasan istorya.

1. Piran barangay an kinuanan ni Jing saka Ding kan mga impormasyon segun sa populasyon? Ano-ano an mga ini?

2. Anong barangay an may pinakasadit na bilang kan mga nag-iistar?

3. Anong barangay an may pinakadakul na tawong nakaistar?

4. Anong barangay an mas dakul an nag- iistar na babae kaysa sa lalaki?

5. Ano-anong mga barangay an mas dakul an nakaistar na mga gurang kaysa mga aki?

57

Barangay Babayi Lalaki KabiluganSouth Centro 2,618 2,536 5,154North Centro 1,794 1,714 3,508Calagbanan 1,540 1,665 3,205

Impig 1,392 1,304 2,696Tara 1,133 1,201 2,334

Barangay Aki(edad 18-pababa)

Gurang(edad 18 paitaas)

Kabilugan

South Centro

2,201 2,593 4,794

North Centro

1,320 2,188 3,508

Calagbanan 1,407 1,798 3,205Impig 1,139 1,571 2,710Tara 969 1,365 2343

6. Sa paghuna nindo ano anong mga barangay an dakul na may mahihiling na mga tindahan o saudan? Paano mo nasabi yan?

7. Arin na mga barangay an sa paghuna nindo magkabiristo an mga tawo, sa South Centro o sa Impig?

8. Sa barangay na dakul an aki, ano an dapat na magkaigwa sinda? Marhay kaya kun dakul an mga gurang na nakaistar sa barangay? Tano?

9. Tano kaya ta igwa nin dakula saka sadit na populasyon an mga komunidad?

10. Ano kaya an magiging epekto kan dakula saka sadit na populasyon?

Gibohon AA. An nasa ibaba sarong klase kan grap na bako

kumpleto an detalye. Gibohon ini na bar grap sa paagi nin paglaag kan taman grap sa kada barangay na gamit an mga impormasyon.

a. An Barangay Binahian may 2,200 bilang kan mga tawo.

b. Sa Barangay Lubigan Sr., may 2,500 na bilang kan mga tawong nag-iistar.

c. An Barangay Lipilip saka Bagong Siran may 1,700 na bilang kan populasyon.

d. May 2,100 na bilang kan mga tawong nakaistar sa Barangay Bulawan.

58

Gibohon mo

Gibohon BBase sa minasunod na bar grap, simbagan an mga

hapot. Isurat an tamang simbag sa papel.

1. Arin

sa mga barangay an may pinakadakul na

59

Bilang kan

Tawo

nakaistar na babae? Arin man an igwan pinakadakul na lalaki?

2. Arin sa mga barangay an mas dakul an nakaistar na lalaki kaysa babae?

3. Ikumpara an bilang kan mga babae sa barangay kan South Cenro saka North Centro.

4. Ikumpara an bilangg kan mga lalaki sa mga barangay Impig saka Tara.

5. Arin na barangay an pinakadiit an populasyon?

Gibohon C

Adalan giraray an mga impormasyon kan limang barangay sa Sipocot, Camarines Sur. Ikumpara an mga barangay sa paagi nin paggibo nin mga panungusap.

1. Sa Barangay, ____________ mas dakul an mga gurang nakaistar kaysa sa mga aki.

60

Bilang kan Tawo

Barangay

2. Halos magkasingdakul an mga gurang sagkod mga aki na nakaistar sa barangay ______________.

3. Sa limang barangay, digdi sa lugar na ini mas dakul an mga aki kaysa mga gurang.

4. Sa mga barangay _____ saka _______, mas dakul an mga gurang kaysa mga aki .

5. Mas mapapakinabanan an mga lugar na kawatan sa barangay _________________.

61

An populasyon an bilang kan mga tawo na nagbibilog sa sarong komunidad. An kada komunidad, barangay, banwaan, o probinsya may kanya-kanyan bilang kan mga tawong nakaistar o populasyon. An mga tawo na nagbibilog sa populasyon nagtatarabangan para mapamaray an sadiring komunidad. An bar grap matibay na gamiton sa pagtukdo saka pag ladawan kan populasyon sa sarong komunidad.

Giromdomon Mo

Naaraman ko

Gamit an bar grap sa ibaba, intindihon saka simbagan an minasunod na mga kahapotan. Isurat an taman simbag sa papel.

1. Kung ika nakaistar sa lugar na pinakadakul an tawo, sain na lugar ini, susog sa grap?

2. An mga paryentes mo makukua sa barangay na ikaduwa sa pinakadikit an tawo. Anong barangay ini?

3. Kung an harong kan saimong tugang makukua sa lugar na ikaduwa sa pinakadakulang populasyon, sain na barangay ini?

4. Anong duwang barangay an magkapareho an bilang kan tawong naka-istar?

5. Kung an mga tawo sa barangay Bulawan saka Binahian pagsasararoon, pira an magiging populasyon kan duwang barangay?

6. Arin na mga barangay an pwedeng dakul an mga tindahan o saudan?

62

2,200

7. Sain na barangay an sa paghuna mo mas magkabiristo an mga tawo, sa barangay South Centro o sa Tara?

8. Paano mo maikukumpara an populasyon kan barangay Lubigan Sr. saka Binahian?

9. Anong masasabi mo sa bilang kan mga tawo sa barangay Bulawan kung ikukumpara sa Barangay Liplip?

10. Arin sa mga barangay an sa paghuna mo mas mabibisto an mga bagong dayo, sa Barangay Bagong-Sirang o Binahian?

Leksyon 7.26: Pagpapahalaga sa mga Bayani ng Lalawigan at RehiyonPopulasyon sa Sakuyang Rehiyon

Sa leksyon na ini mapag-uulayan saka maikukumpara an populasyon sa mga probinsya kan rehiyon gamit an mapa kan populasyon. Maipapahiling man an pagkakaiba-iba kan bilang kan mga tawo sa mga probinsya na nagkakaigwang epekto sa pagbuhay kan rehiyon. Importante na maaraman an populasyon kan mga probinsya ngani mapakarhay saka mapa asenso an satuyang rehiyon.


63

Pagpoon

1. Makagamit nin mapa para mailadawan an populasyon kan mga probinsya sa sadiring rehiyon;

2. Maikumpara an mga probinsya sa sadiring rehiyon susog sa kadakulaan kan populasyon gamit an mga impormasyon manungod sa populasyon;

3. Makagibo nin talata manongod sa iba-ibang grupo kan tawo saka kun pano sinda matatawan nin importansya

.

mabibigyan ng pagpapahalaga ang mga pagpupunyagi ng mga bayani ng lalawigan at rehiyon sa isang malikhaing pagpapahayag;


64

A. Tradisyon

B. Paniniwala

C. kaugalian

A. Tradisyon

B. Paniniwala

C. kaugalian

A. Tradisyon

B. Paniniwala

C. kaugalian

Aramon Mo

Ano ang pagkakaiba saka pagkakapareho

kan mga populasyon sa mga probinsya kan

rehiyon?

Ano ang pagkakaiba kan pagbuhay sa iba-ibang

probinsya na may dakula saka sadit na

populasyon?

An komunidad pwedeng barangay, banwaan, probinsya rehiyon, nasyon o enterong kinaban. Kaiba digdi an bilang kan mga tawo na minabilog kan populasyon. Duwang klase an pagsukol kan populasyon.

An inot iyo an simpleng pagbilang kan mga tawo sa sarong komunidad. An ikaduwa iyo an pagsukol susog sa hibog kan populasyon base sa kadakulan kan mga tawong nag-iistar digdi.

Ginagamit an mapa kan populasyon sa pagtukdo nin bilang kan mga tawo na nag-iistar sa kada komunidad. Nagagamit man an arog kaining mapa sa pagtukdo saka pagkumpara kan populasyon nin mga tawo sa iba- ibang lugar na saindang na-iistaran.

65

Diskubrihun Mo

Pag-adalan an satuyang rehiyon. Kada probinsya sa satuyang rehiyon, may iba-ibang bilang nin populasyon. Kun hihilingon ta sa mapa, harayo an satuyang rehiyon sa sentro kan satong nasyon na iyo an National Capital Region, kun sain kadakul an mga sentrong pang komersyo saka pang industriya. Ano sa paghuna nindo an epekto kaini sa populasyon kan rehiyon? Gurano kadakula saka kasadit an populasyon kan satuyang rehiyon? Sa impormasyon na nakua manungod sa populasyon kan satuyang nasyon kan 2010, ang Rehiyon V igwa nin 5,420,411 na populasyon.

66

Listahan kan Hiwas kan Rehiyon VProbinsya Sukol kan Daga

(kilometro kwadrado= k2)

Camarines Sur 5,497.03 km2Camarines Norte 2,320.07 km2Albay 2,544,06 km2Sorsogon 2,141.45 km2Catanduanes 1,511.5 km2Masbate 4,151.78 km2

Pananda: = 100,000 katawo

Hilingon ta giraray an mapa kan satuyang rehiyon, bako dakula an nasasakupan kaini? Inaabot an kabilogan kan daga kan Rehiyon V kaiba an anom (6) na probinsya nin 18,054.3 kilometro kwadrado.

67

Pag-adalan sa mapa an bilang kan populasyon sa kada probinsya kan Rehiyon V pati an mga listahan kaini. Tano ta magkakaiba an mga bilang kan mga tawo sa kada probinsya? Adalan an mga paglaladawan kan kada probinsya kan rehiyon. Makatatabang an mga ini para matawan nin dahilan an pagkakaiba-iba kan mga populasyon sa mga probinsya sa rehiyon.

Probinsya Katangian kan Pormang Daga /

Tubig

Pangenot na

Hanapbu-hay

Bilang kan mga

tawo

Camarines Sur

Mahiwas na kadagaan igwa nin mga baybayon, mga busay saka darakulang salog

Pag uma, pagtanom paggibo nin mga abakang bag, pag sira

Hilingon sa mapa

Camarines Norte

Napapalibutan nin mga bulod, magagay-on na baybayon

Pagmina, paggibo nin mga alahas, pinya saka niyog

Hilingon sa mapa

Albay Dakulang kadagaan, mga baybayon, mga bulod, bulkan

Pag uma, pagsira, paggibo nin mga abakang handicrafts

Hilingon sa mapa

Mahiwas na mga bulod, kadagaan,

Pag-uma, pagsira, paggibo nin

Hilingon sa mapa

68

Sorsogon mga baybayon, bulkan

mga abakang handicrafts

Masbate

Mahiwas na kadagaan, mga baybayon, mga bulod

Pag ataman nin baka, pag- uma , pagtanom, pagmina

Hilingon sa mapa

69

Magkakaiba-iba an mga grupo kan tawo na kabilang sa populasyon kan kada probinsya. Sa satuyang rehiyon, dakulang parte an grupo kan mga para-uma, parasira saka mga nagtatrabaho sa mga opisina saka pabrika.

Dakulang parte man an mga kababaihan na nadagdag sa pagpadakula kan kabuhayan saka katiwasayan kan satuyang komunidad. An enterong rehiyon inaapod na Rehiyon kan Kabikolan dahil sa gamit nindang tataramon pero igwa man na mga saradit na grupong etniko na parte kan populasyon. Sinda ang mga naenot na mga tawo na nag-iristar sa mahiwas na kadagaan kan satong rehiyon. Pano ta matatawan nin importansya an iba-ibang grupo sa satuyang probinsya?

Simbagan Mo

1. Ano an masasabi mo manungod sa populasyon kan kada probinsya sa satuyang rehiyon ?Isurat sa kahon an saindong simbag .

Probinsya Katangian kan Populasyon

Camarines Sur

Camarines Norte

Albay

Sorsogon

70


Masbate

Catanduanes

2. Tano ta nagkakaiba-iba ang populasyon kan kada probinsya?

3. Paano naaapektuhan an populasyon kan mga minasunod?

Pano naaapektuhan an populasyon ?

Hiwas kan daga

Hanapbuhay

Distansya sa sentro komersyal

Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong lugar?Bakit sila itinanghal na isang bayani?

Nakikilala mo ba ang mga sumusunod?Siya ay si Apolinario Mabini, tinaguriang

“dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil na rin sa pag-ibig sa bayan, ginamit niya ang angking talino upang

71

Mataas na antas na maaaring bumaha

Gibohon mo




gisingin ang damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan.

Siya naman si Julian Felipe na ipinanganak sa lalawigan ng Cavite. Ang kanyang taglay na galing sa larangan ng musika ay nagbigay daan naman sa pagbubuklod ng damdamin ng mga Pilipino sa pamamagitan ng kanyang mga komposisyon na punong puno ng pag-ibig sa bayan. Isang halimbawa ay ang kanyang komposisyon na “Marcha Nacional Filipina” o ang “Lupang Hinirang”.



Nakilala mo na ang ilang mga bayani ng inyong lalawigan. Ngunit maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga pagpupunyagi upang makaambag ng malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Bayani ring maituturing ang mga taong nagbigay ng karangalan na naging daan sa pagbabago at pag-unlad ng isang lugar. Ang mga taong handang magsakripisyo upang makatulong sa kapwa ay dapat din nating kilalanin bilang isang bayani. Kahit hindi

72

sila nagbuwis ng buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing na rin na kabayanihan.

Sagutin Mo:

Gibohon AIsipon an populasyon kan Rehiyon V. Arin an

pinakadakula? Arin an pinakasadit? Gamit an mga ritrato na ini, iladawan an bilang kan mga tawo sa lambang probinsya. Ilaag an tamang bilang kan ritrato sa kada probinsya sosog sa saindang populasyon. Tandaan na an pinakadakulang populasyon iyo an may pinakadakul na tawo.

Gibohon BHilingon an bar grap susog sa mga populasyon kan

iba-ibang grupo na makukua sa satuyang rehiyon. Ano an masasabi mo manungod sa mga pagkakaiba kan bilang kan mga grupo? Ikumpara an mga probinsya susog sa grap.

73

6. Arin sa mga probinsya an may pinakadakul na nakaistar na mga trabahador? Arin man an pinakadakul an mga parasira?

7. Tano sa paghuna mo dakul an nakaistar na mga trabahador sa Masbate? Ano an pwedeng dahilan kun tano gusto nindang mag-istar digdi?

8. Ano an katangian kan probinsya nin Camarines Sur ta kadakul na naka-istar na mga parasira digdi?

9. Ikumpara an bilang kan mga mga trabahador sa mga probinsya kan Camarines Sur saka Albay. Arin sa duwang probinsya an may mas dakul na mga trabahador?

10. Ikumpara an bilang kan mga parasira sa mga probinsya kan Masbate saka Sorsogon. Arin na probinsya an may mas dikit na populasyon?

Gibohon 3

Basahon an mga katangian kan populasyon kan mga probinsya sa satuyang rehiyon. Magsurat nin 1-2 talata manungod sa iba-ibang grupo sa sadiring probinsya susog sa mga minasunod:

1. Pwedeng ikumpara an iba-ibang grupo sa mga grupo kan kataid na probinsya.

2. Pwedeng sabihon an mga klase nin kabuhayan saka daga sa sadiring probinsya

3. Pwedeng sabihon kun pano tatawan nin importansya an iba-ibang grupo sa sadiring probinsya.

Gibohon na giya an mga halimbawa sa ibaba.

An mga Grupo sa Sakuyang Probinsya

74

Ako nakaistar sa sarong magayon na probinsya. Dakul na tawo an nakaistar digdi. Mahiwas an baybayon digdi kaya pagsira an kadaklan sa mga hanapbuhay. Mahiwas man an kabukidan kaya kadakul an mga para-uma. Pero mas dakul an mga parasira kaysa sa mga para-uma.

Maski an Probinsya mi harayo sa Manila, dakul man an mga nakatindog na mga opisina digdi. May mga syudad na igwa nin mga dakulang opisina na nagtatawo nin mga trabaho sa mga tawo. May mga maninigong mga sakayan para dai sinda maabala sa pagduman sa saindang mga trabaho.

75

Iba-iba an bilang kan tawo sa mga probinsya sa sadiring rehiyon na mahihiling mo sa population map. Magkakaiba man an grupo kan mga tawo na minakompuesto sa populasyon kan probinsya. Ang pagkakaiba-iba kan bilang nin mga tawo saka mga grupo pwedeng maka apekto sa kadaga na sakop kan probinsya, saka ang distansya kaini sa mga sentrong pangkomersyo. An kada tawong minakumpwesto sa probinsya importante nin huli ta an kada saro may responsabilidad sa pagpauswag kaini.

Giromdomon mo


Sino-sino ang mga bayani sa talata? Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa bayan?

Ano-ano ang mga katangian ng mga bayaning binaggit sa talata na nagbunsod sa kanila upang magawa ang kanilang layunin na makatulong sa bayan? Ano pa kaya sa palagay mo ang mga katangian ng isang bayani?





Gawin Mo


Bayani ng Lalawigan






76

Naaraman ko

Basahon saka intindihon an mga minasunod na mga sinasabi sa mga impormasyon kan mga probinsya susog sa mga parte kan populasyon sa Region V-Bikol. Pilion an tamang simbag sa kada kahapotan. Isurat an mga letra kan tamang simbag.

Probinsya Trabahador

Parasira

Parauma

Kabilogan

Camarines Sur

3,200 4,800 3,100 11,100

Camarines Norte

3,700 3,400 3,200 10,300

Albay 1,100 2,900 3,500 7,500

Sorsogon 1,900 2,700 2,600 7,200

Masbate 1,800 3,000 1,500 4,800Catanduanes 1,700 3,400 3,200 8,300 1. Anong mga probinsya an magkapareho an

populasyon kan mga parasira saka mga parauma?

2. A rin sa mga minasunod an may pinakasadit na populasyon?

77

A. Albay B. Masbate C. Sorsogon D. Catanduanes

3. Arin na probinsya an mas dakul an mga parasira?A. Camarines Norte C. Camarines Sur B. Sorsogon D. Catanduanes

4. Kun pagsasararoon an populasyon kan mga parasira saka mga parauma, arin na mga probinsya an igwa nin pinakadakul kaini sa enterong rehiyon ?A. Camarines Norte C. Camarines Sur B. Sorsogon D.Masbate

5. Arin sa mga ini an dahilan kun tano kadikit an populasyon kan mga parasira sa probinsya kan Albay?

A. Mas gusto kan mga taga-Albay an pag-uma kaysa pagsira.

B. Kakadikit an pormang tubig sa pagsira sa AlbayC. Mas gusto kan mga taga-Albay an magtrabaho sa

iba-ibang kumpanya.D. Dakul na nagduduman sa mga haraning na probinsya

para maging para-uma.

6. Dakul an bilang kan populasyon sa Camarines Sur huli ta __________________.A. dakul an bilang kan mga turista digdi.B. dakula an sukol kan kadagaan na sakop kan lugar na

ini.C. Magkapareho an klase kan ugali kan mga tawo digdi.D. May kabukidan saka mahiwas an kadagatan.

7. Segun sa mga impormasyon, arin na probinsya an mas

nababagay an kabuhayan sa pagtanom?A. Masbate B. Sorsogon C. Albay D.

Catanduanes

8. Tano ta pinakadakul an grupo kan mga trabahador sa probinsya kan Camarines Norte?

78

A. Mas gusto kan mga taga Camarines Norte an magtrabaho sa kompanya.

B. Mas nababagay an kadagaan kan Camarines Norte sa pag- uma .

C. Dakul na porma nin tubig an nakapalibot sa lugar na ini.

9. May minahan digdi na pwedeng magtawo nin trabaho.

10. Kun pagsasararoon an mga trabahador saka mga para-uma, arin na probinsya sa rehiyon an may pinakadakul na grupo?

A. Camarines Sur C. Camarines NorteB. Catanduanes D. Sorsogon

Leksyon 7: Mga Pisikal na Katangian na Nagpapabisto kan Iba- Ibang Probinsya kan Rehiyon

Pano mo mailaladawan an saimong probinsya? Maipag-uurgulyo mo daw an saimong probinsya saka rehiyon? Pano mo ini ipapabisto? An pagbisto sa sadiring probinsya nagpapahiling nin pagtawo nin importansya sa kinamumugtakan kaini. Importante satuya an satong probinsya ta digdi kita nabibilang saka digdi nakaistar an satuyang mga pamilya saka mga barkada. Kaya kaipuhan na aramon ta kung ano an naiiba sa satuyang probinsya saka sa mga haranin probinsya sa satuyang rehiyon, para dagos ta na maipabisto an mga ini sa iba pang mga probinsya.

79

Pagpoon

Madya na, pag-adalan ta an mga magagayon na lugar sa satuyang probinsya, an mga pormang pisikal na mahihiling digdi kaiba an mga bantog na lugar na nagpapabisto satuya bilang sarong probinsya kan Rehiyon Bikol.

Sa leksyon na ini, ika inaasahan na:

1. Makapagsabi nin pirang katangian na pisikal kan mga probinsya sa rehiyon.

2. Makapagsabi nin mga pormang daga saka tubig na nagpapabisto sa probinsya saka sa rehiyon.

3. Maikukumpara an mga katangiang pisikal kan iba-ibang probinsya sa rehiyon; saka

4. Maipahiling an pagtawo nin importansya sa mga katangiang pisikal na nagpapabisto sa probinsya saka rehiyon.

Panimula


Mga Layunin:

2. mabibigyan ng pagpapahalaga ang mga pagpupunyagi ng mga bayani ng lalawigan at rehiyon sa isang malikhaing pagpapahayag;

3. maipagmamalaki ang mga bayani ng lalawigan at rehiyon na nais tularan sa pamamagitan ng anumang likhang sining.

80

Aramon Mo

o


Alamin Mo

I

81

Katangiang Pisikal

larawan ng isang babae at lalake na ng uusap sa harap ng map of calabarzon with topographic symbols

background is bulletin board.

Ano an mga katangian na pormang daga saka tubig na

bistado sa rehiyon?Ano an mga pisikal na

katangian kan mga probinsya sa rehiyon?

Diskubrihon Mo




Inimbitaran ni Francia an pamilya kan saiyang pinsan na si Angel na makipiyesta sainda.Harani na kaya an pista sa Malabog, Albay .

Pag-uulay sa Telepono: Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong

lugar? Bakit sila itinanghal na isang bayani?


Siya ay si Apolinario Mabini, tinaguriang “dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil na rin sa pag-ibig sa bayan, ginamit niya ang angking talino upang gisingin ang damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan.



82

Madali lang magduman samuya. Magsakay ka sa van hale sa saindong lugar tapos pag abot sa Syudad nin Naga magsakay ka giraray nin van pa-Daraga. An samong lugar nasa gilid kan tinampo na may monumento nin siling dakula na nagsisirbing landmark kan samuyang lugar.

Pano an pagpaduman saindo?




Sagutin Mo:

83

larawan ng isang bata

O sige, hihilingon mi lang sa mapa an pag paduman saindo . Asahan mo na maduman kami saindo sa piyesta.Gustuhon ko na man na mahiling kamo.

Simbagan an mga minasunod na mga kahapotan:

Ano an pinag-ulayan kan magpinsan na si Francia saka si Angel?

Ano-ano an mga lugar na maaagihan ninda hali sa Syudad nin Naga paduman sa lugar ni Angel?

Lugar Katangian Camarines Sur KabuludanIriga Daraga Albay

Gibohon AIsurat an mga nahihiling na mga lugar base sa

mapa kan probinsya sa saindong rehiyon.

Probinsya Mga Simbolong Mahihiling sa

Mapa

Kahulugan kan Simbolo

Camarines Sur Camarines Norte Albay SorsogonCatanduanes

84

Gibohon mo

Masbate

Gibohon BMadya na ta magbiyahe kita! Sabihon kung

sain makukua an mga bistadong pormang tubig saka daga na ini kan Rehiyon Bikol.

Gota Beach Bulod kan Kawa-kawa

Danaw(Lawa) kan Buhi Bulkan Mayon

Danaw (Lake) Bulkan Mayon

http://spot.bicol.blogspot.com

85

http://spot.bicol.blogspot.com/

Bulkan Bulusan Danaw (Lake) http://spot.bicol.blogspot.com

Gibohon CIdrowing an pormang tubig saka daga na

nagpapabisto sa saimong probinsya. Gumibo nin sarong brochure manungod digdi. Kumbinsihon an mga tawo na magduman sa paagi nin paglaladawan sa mga kagayonan kaini.

86

Ang aking lalawigan ay ________________Makikita dito ang tanyag na _________________________. Ang anyong tubig/lupa na ito ay _____________________________ marami ang pumupunta dito dahil ________________________________kaya't inaanyahan namin kayo na dalawin ang tanyag na lugar na ito sa aming lalawigan. Siguradong masisiyahan kayo.

Ang sakong probinsya iyo an ______________. Mahihiling digdi an bantog na _______________________. An pormang tubig/daga na ini iyo an __________ Dakul an nagbibisita digdi dahil sa ____________ _________________ Kaya iniimbitaran mi kamo na bisitahon an mga bantog na lugar na ini sa samuyang probinsya. Madya na digdi! Sigurado, maoogma kamo!

http://spot.bicol.blogspot.com/








Gawin Mo

87

May mga pisikal na katangian an mga probinsya sa rehiyon. Pwedeng igwa ining katangian na pareho o naiiba sa sa iba-ibang probinsya. Dapat tawan ta nin importansya saka ipag-urgulyo an mga pormang tubig saka daga huli ta an mga ini nagpapabisto sa satuyang rehiyon.

Giromdomon mo

Nanudan ko


Bayani ng Lalawigan






Iladawan an iba-ibang probinsya sa sadiring rehiyon sa paagi kan pagsimbag sa mga minasunod na pangungusap. Pilion an tamang simbag sa kahon.

1. __________ an dakulang parte kan Camarines Sur.2. An Danaw kan Buhi mas __________ sa danaw kan

Bulusan.3. Parehong dakul nin ______________ an mga

probinsya kan ____________ saka ___________.4. Nabisto ang Albay huli sa ________________.

Gawain 2 Magsagawa ng isang palaro na tulad ng

“Pinoy Henyo”. Sa palabunutan, bubunot ang isang mag-aaral mula sa isang pangkat

88

kapatagan Mayon Volcano pormang tubig Masbate Catanduanes dakula

ng pangalan ng bayani ng lalawigan o rehiyo. Pahuhulaan ang pangalan ng nabunot na bayani sa iba pang kasamahan sa pangkat.


Gawain 3 Pumili ng isang bayani ng lalawigan at

magsagawa ng simpleng pananaliksik tungkol sa kanya at kanyang mga nagawa para sa lalawigan.


Tandaan Mo

Natutuhan ko



89

Nakikilala ang isang bayani hindi lamang sa larangan ng pakikipaglaban at pagbubuwis ng buhay alang-alang sa bayan. Maaari ding ituring na bayani ang mga tawong nakapagbigay ng malaking kontribusyon sa lalawigan at rehiyon dahil sa kanyang kakayahan, talino, paglalaan ng panahon at pagpupunyagi. Ang bawat lalawigan at rehiyon ay may mga kanya-kanyang bayanin maituturing dahil sa kanilang katangi-tanging pagganap.

Kinikilala nating isang bayani ang isang tawo dahil sa __________________________________________________________________________________________________________. Hindi lang ang mga tawong nagbuwis ng buhay ang maituturing na bayani kundi na rin ang _________________________________________________________________________________.



90




91

Gawain 2Magsagawa ng isang palaro na tulad ng “Pinoy Henyo”. Sa palabunutan, bubunot ang isang mag-aaral mula sa isang pangkat ng pangalan ng bayani ng lalawigan o rehiyo. Pahuhulaan ang pangalan ng nabunot na bayani sa iba pang kasamahan sa pangkat. Ang mga kasamahan ay magtatanong ng kahit ano sa tagapagpahula at sasagutin lamang sila ng OO, HINDI, o PWEDE. Bibigyan lamang ang bawat grupo ng takdang oras upang mahulaan ito.

Gawain 3Pumili ng isang bayani ng lalawigan at magsagawa ng simpleng pananaliksik tungkol sa kanya at kanyang mga nagawa para sa lalawigan. Isa-isahin ang mga gagawing hakbang upang mas makilala siya ng marami sa sariling lalawigan. isulat ang mga ito sa isang talata.

Tandaan Mo

Natutuhan ko

92

Nakikilala ang isang bayani hindi lamang sa larangan ng pakikipaglaban at pagbubuwis ng buhay alang-alang sa bayan. Maaari ding ituring na bayani ang mga tawong nakapagbigay ng malaking kontribusyon sa lalawigan at rehiyon dahil sa kanyang kakayahan, talino, paglalaan ng panahon at pagpupunyagi. Ang bawat lalawigan at rehiyon ay may mga kanya-kanyang bayanin maituturing dahil sa kanilang katangi-tanging pagganap.





93






94


Sino-sino ang mga bayani sa talata? Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa bayan?

Ano-ano ang mga katangian ng mga bayaning binaggit sa talata na nagbunsod sa kanila upang magawa ang kanilang layunin na makatulong sa bayan? Ano pa kaya sa palagay mo ang mga katangian ng isang bayani?





Gawin Mo


Bayani ng Lalawigan




95



Leksyon 8: Mga Pormang Tubig saka Pormang Daga sa Samuyang Rehiyon

Modyul 2:

Dakul daw na turista an nagduduman sa satuyang

probinsya? Siguro, dahil an satuyang probinsya dakul nin mga magagayon na mga pormang daga saka pormang tubig na mahihiling digdi. Bako nadadangog ta na an bantog na Bulkan Mayon sa Albay? An Camarines Sur Watersports Complex (CWC) sa Camarines Sur? An magagayon na mga Danaw kan Buhi saka Bulusan?

Kun iisipon, an pira sa mga ini nagpapabantog saka nagpapabisto sa satuyang rehiyon. Dakul an nagdadayo sa mga bantog na pormang daga saka pormang tubig kan rehiyon. Kadaklan sa mga kinukuanan kan kabuhayan kan mga tao sa rehiyon an mga pormang tubig saka pormang daga. Importanteng pangatamanan an mga ini. Kaya madya na aramon ta an mga magagayon na pormang tubig saka pormang daga kan sadiri tang rehiyon.


96

Pagpoon

1. Maitukdo an iba-ibang pormang tubig saka pormang daga kan sadiring probinsya saka sa iba pang mga probinsya sa rehiyon;

2. Maipahiling an pag-uurgulyo sa mga pormang tubig saka pormang daga sa mga probinsya kan sadiring rehiyon sa paagi kan paggibo ning polyeto o poster.

Panimula


Mga Layunin:

mabibigyan ng pagpapahalaga ang mga pagpupunyagi ng mga bayani ng lalawigan at rehiyon sa isang malikhaing pagpapahayag;maipagmamalaki ang mga bayani ng lalawigan at rehiyon na nais tularan sa pamamagitan ng anumang likhang sining.

97

Aramon Mo


Alamin MoAn Rehiyon V pig-aapod na Bikol Peninsula binibilog kan anom (6) na probinsya. An Camarines Sur, Camarines Norte, Albay, Sorsogon, Catanduanes, saka Masbate. Bistado an Rehiyon Bikol sa magagayon na mga lugar na dinadayo kan mga turista. Bastante ini sa mga kadagaan saka katubigan.

Dakul na mga pormang daga saka pormang tubig an bantog sa iba-ibang probinsya kan rehiyon. An Bikol mismo sarong peninsula. An peninsula sarong sadit na pormang daga na nakakabit sa mas dakulang pormang daga. Makukua sa Albay ang bantog na Bulkan Mayon saka an mga bukid kan Malinao saka Masaraga. An Bukid Isarog saka Asog makukua sa Camarines Sur. Nasa Sorsogon man an Bulkan kan Bulusan.

http:tripadvisor.com. tl.wikipedia.org.albay

Bukid Isarog, Camarines Sur Bukid Malinao, Albay

Sa Danaw man kan Buhi makukua an pinakasadit na sira sa enterong kinaban na inaapod na Sinarapan. An iba pang danaw sa Bikol iyo an Danaw kan Bato sa

98

larawan ng isang babae at lalake na ng uusap sa harap ng map of calabarzon with topographic symbols

background is bulletin board.

Anong masasabi mo sa pisikal na katangian ng mga lalawigan sa iyong rehiyon

Dear Aiza, Kamusta na po? Ang ganda dito sa lugar na napuntahan ko. Sana mayroonnito sa atin. Ano kaya ang mga anyong lupa ang mayroon sa atin? Mayroondin ba tayong mga anyong tubig na Aiza Segalakagaya nito? Sana sa susunod kasama na #25 Narra St.kita dito. Lopez, Quezon Ang nagmamahal mong kaibigan, 4316

Joey

Camarines Sur saka Bulusan sa Sorsogon. Mahihiling man sa Kabikolan an magagayon na mga baybay dagat arog kan yaon sa Caramoan sa Camarines Sur, Bagasbas saka Isla nin Calaguas sa Camarines Norte pati man an Kalapalan, Gigmoto, Soboc saka Cabugao sa Catanduanes.

http://en.wikipedia.cam.sur.org

Malabsay Falls Danaw kan Buhi, Camarines Sur

An mga busay na magagayon iyo an Consocep sa bukid kan Isarog sa Camarines Sur, Malabsay Falls sa Naga saka an Busay Falls sa Malilipot Albay. Midbid sa isla kan Masbate an limestone hills sa Aroroy, an Isla kan Sombrero na korteng kalo saka manlainlain na baybayon sa Burias, Monreal saka Aroroy.

http://panoramico.com. www.tripadvisor.com.

99

http://www.tripadvisor.com/

http://panoramico.com/

http://en.wikipedia.cam.sur.org/

Sombrero Island, Masbate Gigmoto Island,Catanduanes

Pag-adalan ta an mga katangian kan pirang pormang daga saka pormang tubig kan kada probinsya Ano an saindong masasabi manungod digdi? Arin kaya sa mga ini an nagpapabantog kan kada probinsya sa satuyang rehiyon?

Mga Danaw sa rehiyon

Mga Bulkan sa rehiyon

Mga Busay sa Rehiyon

Lawa Laki Bulkan

Taas Talon Taas

Buhi 17.07 km2

Mayon 2,463 m.

MalabsayFalls

40 ft.

Bulusan

3,672 ektary

a

Isarog 2,000 m.

Vera Falls 82 ft.

SIMBAGAN MO

1. Ano-ano an mga nabanggit na pormang tubig saka pormang daga sa Rehiyon Bikol?

2. Ano pa an ibang mga pormang tubig saka pormang daga sa satuyang rehiyon na aram mo? Ano–ano an mga katangian kaini?

3. Ano ang masasabi mo sa kada pormang daga saka tubig na nakasurat sa talata?

LugarPormang

Daga/ Pormang

Tubig

Pangaran Katangian

100


4. Ano an pwedeng maging epekto kan mga pormang daga saka tubig sa kinamumugtakan mo?

5. Pano ka makakatabang sa pagmamantinir kan kagayonan kan mga pormang tubig saka daga sa rehiyon?

Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong lugar?

Bakit sila itinanghal na isang bayani?


Siya ay si Apolinario Mabini, tinaguriang “dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil na rin sa pag-ibig sa bayan, ginamit niya ang angking talino upang gisingin ang damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan.

101

Katangiang Pisikal

Gibohon mo








SagutiGibohon A

102

larawan ng isang bata

Camarines Norte

Anong mga pormang daga saka tubig an mahihiling sa satuyang rehiyon? Isurat sa kahon ang simbag.

Gibohon B Ano an katangian na masasabi mo sa mga pormang daga saka tubig na mahihiling sa satuyang rehiyon? Isurat sa papel.

Gibohon BBase sa mga impormasyon na nasa talata,

purbaran nindo na ikumpara an pira sa mga pormang daga saka tubig sa rehiyon.

Gibohon CA. Ipinag-uurgolyo mo daw mga bantog na mga

pormang daga saka tubig sa saindong probinsya o rehiyon? Pano mo an mga ini maipapahiling? Kumbinsihon mo ang saimong mga barkada / kabisto sa ibang lugar na magbisita sa arin man na pormang daga saka tubig sa saindong

103

Piture of Mt. Makiling

Mt. Makiling____________Philippines

Camarines Sur

Albay

Sorsogon

Masbate

Catanduanes

probinsya o rehiyon. Magpili ka kan pinakagusto mo.

B. Matapos ining gibohon, maggibo nin 5-10 pangungusap manungod sa pwedeng maging epekto kan pormang daga saka pormang tubig sa kinamumugtakan na lugar.

C. G ibohon ini sa malinig na papel.








Gawin Mo

104

Ang aking lalawigan ay ________________Makikita dito ang tanyag na _________________________. Ang anyong tubig/lupa na ito ay _____________________________ marami ang pumupunta dito dahil ________________________________kaya't inaanyahan namin kayo na dalawin ang tanyag na lugar na ito sa aming lalawigan. Siguradong masisiyahan kayo.

An mga probinsya kan Rehiyon V-Bikol tunay na maipag-uurgulyo huli sa mga magagayon na mga pormang daga saka tubig na mahihiling digdi. Importanteng maaraman an mga pormang daga saka tubig kan probinsya saka rehiyon para makagibo kita nin mga paagi na mapauswag pa ini.

Giromdomon mo


Bayani ng Lalawigan






\

Ano- anong klase kan pormang tubig saka pormang daga an mahihiling sa mga lugar sa satuyang rehiyon?

Pangaran kan Lugar Klase kan Pormang Daga / Tubig

Danaw kan Bato, Camarines SurMalabsay Falls, NagaBukid Isarog, Camarines SurBulkan Bulusan, Sorsogon

105

Nanudan Ko

an ko

Ticao Island, Masbate

Hilingon an mga impormasyon sa ibang pangenot na pormang tubig saka daga sa probinsya sa rehiyon. Ikumpara an mga katangian susog sa mga impormasyon manungod kaini.

Pirang Danaw sa Rehiyon

Pirang Bulkan sa Rehiyon

Pirang Busay sa Rehiyon

Danaw

Dakula

Bulkan

Langkaw

Busay Langkaw

Buhi 18 km2

Mayon 2,463 m Busay 800 ft.

Bulusan

2.2 km2

Asog 1,196 m Malabsay 40t.

Leksyon 9: Pagkakasugpon-sugpon kan mga Pormang Tubig saka Pormang Daga sa Sakong Probinsya saka Rehiyon

Yunit

Panimula

Matapos pag-adalan saka maikumpara sa nakaaging leksyon an iba-ibang pangenot na pormang daga saka pormang tubig kan iba-ibang probinsya sa sadiring rehiyon, pag- uulayan naman ngunyan an pagkakasugpon-sugpon kan mga ini sa kada saro.

106


Pagpuon

Aramon Mo

Aram mo daw na dakul na mga pormang daga saka pormang tubig sa satuyang rehiyon an magkakasugpon? An mga salog, gulpo, danaw saka bulod kan kada probinsya kasugpon kan nasa ibang probinsya sa satuyang rehiyon.

Aramon ta an mga magkakasugpon na mga pormang tubig saka pormang daga sa satuyang rehiyon.


1. Maisabi an pagkakasugpon-sugpon kan mga pormang tubig saka pormang daga; saka

2. Matawan nin importansya an pagkakasugpon-sugpon kan mga pormang tubig saka pormang daga sa sadiring probinsya saka rehiyon.

Basahon an tula.


107

Pag-Sumpayon Ta Sa satuyang probinsya dakul na makukua ta,mga bulkan, bulod, ampas, saka kapatagan pasalog, danaw, busay dagat mapaparigusan ta An mga ini bastante na natural na yaman kan probinsya

Pormang daga pormang tubig satuyang pagsugpunon Para mabisto ini sa satong probinsya saka rehiyonSatuyang pangatamanan an gayon niya mantinironIpag-urgulyo an mga ini saka padangaton.

Anong mga pormang tubig saka pormang daga an magkakasugpon sa satuyang rehiyon?

Alamin Mo

108

Saan nagkakaugnay-ugnay ang mga anyong lupa at tubig sa ating lalawigan at rehiyon?

larawan ng dalawang batang ng uusap sa isang kapaligiran na

may kabundukan

Diskubrehon Mo

An Bikol makukua sa sur sirangan na parte kan Luzon. Ini pig-aapod na Bikol Peninsula. Makukua sa Bikol an kabukidan na halos 150 km an laba. Nakapalibot sa Bikol peninsula an mga baybayon kan San Miguel Bay, Golpo kan Lagonoy, Golpo Ragay saka Sorsogon Bay. Sa sirangan na parte makukua an isla kan Catanduanes. Harani man digdi an Caramoan Peninsula. Sa pinakapurong parte kan Bikol makukua na an isla kan Samar na parte na kan Visayas. Pigsusuhay ini kan San Bernardino Strait. Nakakonektar an Bikol Peninsula sa kabilogan kan Luzon sa paagi kan Tayabas Isthmus.

An Bikol harong kan nagkakapirang bulkan. Mahihiling sa harayo na magkakataid an Mayon, Asog saka Isarog. An pinakabantog kaini an Mayon sa Albay. Kasugpon man kaini an mga bukid kan Bulusan sa Sorsogon saka Labo sa Camarines Norte. Yaon man an Tancong Baka sa Camarines Sur na kasugpon kan mga bukid kan Sierra Madre. Huli kan mga kabukidan na ini, an Bikol pig aapod na Tierra de Ybalon.

An Bikol River may sukol na 3,771 kilometro kwadrado. Makukua an pinakadakulang parte kaini sa Camarines Sur. An parte kaini sa sur makukua man sa Albay saka Camarines Norte. An mga salog kan Bikol nagpopoon sa Bulkan Mayon. Ini nagdadalagan sa norteng sulnupan na direksiyon pasiring sa mga Danaw kan Bato, Buhi saka Baao. An sulog kaini nakakaabot sa kababaan sa Camarines Sur hanggang sa Naga.

An pinakadakulang sanga kan mga salog sa Bikol iyo an Sipocot River. Ini nag aagi sa mga kabukidan saka haralangkaw na daga. An tubig kan Bikol River nagluluwas sa San Miguel Bay.

Source: ttp://kidlat.pagasa.dost.gov.ph/ffb/pabc.htm#BIKOL

109

Simbagon an mga hapot:

1. Ano an apod sa Bikol? Ano an mga baybayon na nakaparilibot digdi?

2. Ano an tulong pinakadakulang bukid sa Bikol? Sain na mga magkataraid na probinsiya ini mahihiling?

3. Ano an koneksyon kan Bulkan Mayon sa mga salog na mahihiling sa satuyang rehiyon?

4. Pirang probinsiya an pig-aagihan kan Bikol River?5. Ano an aram o nahihiling mong salog sa saindong

lugar? Parte kaya ini kan Bikol River?6. Tano kaya ta magkakasugpon an mga bukid saka

mga salog? Ano an epekto kaini sa sarong rehiyon?

110

Bayani ng Lalawigan






Gibohon AGibohon an nasa Task Card 1. Ilista an magkakasugpon na mga pormang tubig

saka daga sa mga probinsya gamit an mapang topograpiya kan Rehiyon V-Bikol.

2. Magpili nin lider saka paralista para matipon an mga impormasyon na kaipuhan.

3. Isurat sa listahan an magkakasugpon na mga pormang daga saka tubig na makukua sa kada probinsya saka ipaliwanag an mga ini.

Probinsya : _______________

Magkasugpon na Pormang Daga saka

Tubig Paliwanag

111


Gibohon Mo

4. Ireport an natapos nang gibo kan kada grupo.

Gibohon B

Pano nagkakasugpon-sugpon an mga pormang daga saka pormang tubig?

Gibohon C

112

Dapat giromdomon na magkakaigwa ka nin puntos sa mga minasunod kun:

Nasasabi an mga dakul na mga pormang tubig saka pormang daga na mahihiling sa probinsya saka rehiyon.

Naipapaliwanag nin marhay an pagkakasugpon-sugpon kan ibang pormang tubig saka pormang daga .Nagpapahiling kan mapagmuknang paagi nin pag rereport kan simbag.

May aram ka na nin mga pormang tubig saka pormang daga sa saimong rehiyon na magkakasugpon? Ano-ano an mga ini? Magdrowing nin mga magkakasugpon na pormang daga saka pormang tubig sa saindong probinsya saka rehiyon sa sarong malinig na papel. Koloran an mga ini susog sa kagustuhan kan mga grupo saka sa sitwasyon. Pag-adalan an mga dapat na tandaan para makakua nin halangkaw na puntos ang grupo.

113

Giromdomon mo

Mga direksyon na dapat giromdomon kan lambang grupo.Magpili nin lider sa kada grupo.Pag-urulayan an tema.Magtabang sa grupo.Taposon an mga gibohon sa tamang oras.Ipahiling nin maliwanag sa pigdrowing na ritrato an aram na mga pormang daga saka tubig na mahihiling sa rehiyon.

Panuto: Hanapon an mga letra kan tamang simbag sa

Linya B susog sa hinahagad na impormasyon sa Linya A. Isurat an mga ini sa sisimbagan na papel.

Linya A Linya B1. Pormang daga na mahihiling sa

Albay bantog sa saiyang perpektong korteng imbudo.

a. Gulpo ng Ragay at San Miguel Bay

2. Pormang tubig na nagsusugpon sa probinsya kan Camarines Sur sa Camarines Norte

b. Bulkan Mayon

3. Pormang tubig na makukua an pinakasadit na sira sa enterong kinaban

c. Bulkan Bulusan

4. Bulkan na mahihiling sa Sorsogon na haloy nang dai nagtutuga.

d. Danaw kan Buhi

5. Sadit na pormang tubig na nag e. sapa

114

Nanudan ko

Magkakasugpon an mga pormang tubig saka pormang daga kan kada probinsya saka rehiyon. Dakula an relasyon kaini sa hanapbuhay, kultura saka hiro kan mga tawo sa rehiyon.

susugpon sa dakulang salog.

Gawain 2 Magsagawa ng isang palaro na tulad ng “Pinoy

Henyo”. Sa palabunutan, bubunot ang isang mag-aaral mula sa isang pangkat ng pangalan ng bayani ng lalawigan o rehiyo. Pahuhulaan ang pangalan ng nabunot na bayani sa iba pang kasamahan sa pangkat.


Gawain 3 Pumili ng isang bayani ng lalawigan at magsagawa

ng simpleng pananaliksik tungkol sa kanya at kanyang mga nagawa para sa lalawigan.


Tandaan Mo

Natutuhan ko



115

Nakikilala ang isang bayani hindi lamang sa larangan ng pakikipaglaban at pagbubuwis ng buhay alang-alang sa bayan. Maaari ding ituring na bayani ang mga taong nakapagbigay ng malaking kontribusyon sa lalawigan at rehiyon dahil sa kanyang kakayahan, talino, paglalaan ng panahon at pagpupunyagi. Ang bawat lalawigan at rehiyon ay may mga kanya-kanyang bayaning maituturing dahil sa kanilang katangi-tanging pagganap.



Talon ng Pagsanjan Bulubundukin mas malawak

Kapatagan Bundok


116




117

Leksyon 10: Paggibo Nin Mapa Na Magpapahiling kan mga Importanteng Pormang Daga saka Pormang Tubig sa Sadiring Probinsya saka mga Kataid na Probinsya

An mapa sarong importanteng instrumento para maaraman ta an mga lugar na dai ta pa bistado o aram. Iba-iba an mga mapa na pwede tang gamiton. Kadaklan sa mga ini may iba ibang gamit.Kung gusto tang maaraman kun ano an produkto kan sarong lugar pwede tang hilingon an mapang pang ekonomiya. Kung an klima man an gusto tang maaraman sa lugar pwede man na hilingon ini sa mapang pangklima. Sa pag-aadal kan satuyang probinsya saka rehiyon , importante na maaraman ta an pag gamit kan mapa pati an pag gibo saka pagbilog kan mga ni. An mga ini magtatao satuya nin giya para lalo tang mabisto an mga pisikal na katangian kan satuyang probinsya saka rehiyon.

Sa leksyon na ini, ika inaasahan na:1. Makagibo nin simpleng mapa na magpapahiling

kan mga importanteng pormang daga saka pormang tubig sa sadiring probinsya saka rehiyon; saka

118

Pagpoon

2. Maggamit nin mapa sa pagtukdo kan mga importanteng pormang daga saka pormang tubig sa sadiring probinsya saka rehiyon.

Kantahon Ta !Bikolandia (Tune of Sarong Banggi) Madya kita sa lugar ta Sa satuyang rehiyon an ngaran nya Bikolandia , Mga pormang tubig saka daga Sobrang gayon pigdadayo kan turista.

An Magayon na Bulkan Mayon nasa Albay Mga baybayon na bantog arog kan Caramoan Isla nin Sombrero naiiba ,Calaguas Beach , Bulusan Lake may Busay Falls pa.

119

Aramon Mo

Paano mo maipapahiling an mga pormang daga saka

pormang tubig sa saindong probinsya saka rehiyon?

Maggibo Kita nin Mapa

Nagirumdoman mo an mga dayuhan na nagdigdi sa satuyang probinsya? Bako na pinabisto ta sainda an satuyang lugar? Pano kun dai man ninda naabot an iba pang magagayon na mga lugar digdi sa satuyang probinsya? Siguro, sa masunod tawanan ta sinda nin mapa.

Paano kaya kita maggibo nin mapa?

1. An mapa sarong representasyon kan mga lugar. Iba-iba man an mga mapa, mapili kita kan satuyang gigibohon. Mas maray na gibohon an pisikal na mapa para maipahiling ta an mga pormang daga saka pormang tubig sa satuyang mga bisita. Ano an mga pormang tubig saka pormang daga sa satuyang probinsya? Isurat ta an ngaran sa listahan sa ibaba.Ngaran kan Pormang Daga Ngaran kan Pormang

Tubig

2. Natatandaan mo an mga simbolo na mahihiling sa mapa? Idrowing ini sa kataid kan mga pormang daga saka pormang tubig na satuyang inilista.

120

Diskubrihun Mo

HS

TS

HK

TK

Halimbawa:Ngaran kan Pormang

Daga Ngaran kan Pormang

TubigBundok Isarog Malabsay Falls

3. Nagigirumduman ta pa kaya an mga iba-ibang direksyon na satuyang napag- adalan? Purbaran tang isipon kung sain na direksyon paduman an mga pormang daga saka pormang tubig. Ilaag an mga ini sa laog kan mga kahon. Iwalat na blangko an kahon pag mayo nang mahihiling sa nasabing direksyon.

121

4. Ngunyan, nagirumduman na nindo kung sain na parte an mga pormang daga saka pormang tubig. Aramon ta kun gurano kaharayo an mga ini sa kada saro. Pwedeng idrowing an aktwal na distansya sa satuyang mapa kaya kaipuhan na bugtakan ta nin tanda an mga distansya. Purbaran ta na aramon an mga tanda kan distansya sa mga minasunod.

Gurano kaharayo an bituon sa trayanggulo? Gurano man kaharayo an bituon sa bilog? Gurano man kaharayo an bituon sa kwadrado?

An kada linya sa ruler 1 (sm) sentimetro. Kun gigibohon ta na an 1 sm sarong (1) kilometro (K), pirang kilometro an rayo kan bituon sa trayanggulo? Tama an saimong simbag kun an simbag mo 10 kilometro.Simbagan ta an mga kahapotan sa itaas. Sabihon ta kun pirang:

_____ kilometro an rayo sa bilog kan bituon . _____ kilometro an rayo kan kwadrado sa bituon. _____ kilometer an rayo kan trayanggulo sa bilog.

Pano mo maaraman an rayo kan bilog saka kan trayanggulo? Pano mo man maaaraman an rayo kan trayanggulo sa kwadrado?

Sa saimong paghuna makakagibo na daw ika nin pisikal na mapa kan saimong probinsya saka rehiyon? Purbaran na mag gibo saka ipahiling sa klase.Simbagan an mga minasunod:

122

Gibohon Mo

1. Ano an dapat na mahiling sa mapa?2. Ano-ano an mga kaipuhan maaraman para makagibo

nin pisikal na mapa?

Gibohon ABase sa mga pisikal na mapa kan rehiyon, itukdo an mga probinsya na sinasabi sa kada numero. Isurat an tamang simbag sa mga linya._________1. Digdi mahihiling an Bulkan Mayon._________2. Sa lugar na ini mahihiling an “Butanding”_________3. An lugar kung sain yaon an Cagsawa Ruins_________4. Sa Probinsyang ini makukua an Bagasbas Beach na sikat sa surfing._________5. Makukua an sinarapan, an pinakasadit na sira sa kinaban .

Gibohon B Basahon saka intindihon na maray an sitwasyon. Simbagan an mga kahapotan sa task card sa kada istasyon. Gibohon an puzzle kan mapa kan mga probinsya pagkatapos kaini.

123

An Paglalakbay kan mga Aking IskawtsNagkaigwa nin pagkakataon na makaiba sa

kamping an mga Kab Iskawts na mga aki hali sa ikatolong grado kan Lubigan Sr. Elementary School kan nakaaging semana. Bilang parte kan saindang mga gigibohon, nagibo sinda nin mapa para mahanap an mga nawawarang pidaso kan puzzle susog sa direksyon na nakasurat sa task card. Limang istasyon an dapat nindang maagihan para mabilog an puzzle. An kada istasyon igwa nin mga gigibohon para mabilog an puzzle.

Istasyon 1: Camarines SurKantahun an Sarong Banggi nin makusog

tanganing makua an task card. Pagkatapos kan pagkanta, simbagan an mga kahapotan na nakasurat sa papel.Hapot:

Digdi makukua an Bulkan Mayon.Pwede nang kuanon an kapidaso kan puzzle pagkatapos na masimbagan nin tama an kahapotan.

124

Istasyon 2: Albay

Maglukso nin tolong (3) beses saka ikurahaw an “Kami an mga Aking Iskawts”. Simbagan an ikaduwng kahapotan.Hapot :

An Bulkan Isarog sarong bulkan sa probinsya nin ____________ na haloy nang dai nagtutuga. Anong probinsya ang kinamumugtakan kaini?

Istasyon 3: Sorsogon Magmartsa habang nag iikot nin tolong (3) beses.

Sabihon nin makusog an tataramon na “Mabuhay!”.Hapot :

An lugar na ini igwa nin magayon na baybayon saka darakulang bulod na tama para sa surfing. Ini inaapod na Bagasbas Beach, sain na probinsya ini makukua?

Istasyon 4: Masbate

Mag pakpak saka magpadyak habang binabasa an mga kahapotan.Hapot:

Makukua sa lugar na ini an Bulkan Bulusan na bantog sa saiyang magayon saka malinig na tubig asin busay. Anong probinsya ini?

Gibohon C Maggibo nin mapa kan Rehiyon V. Ipahiling an mga pangenot na mga pormang daga saka pormang tubig kan mga probinsya. Isipon an mga direksyon saka distansya sa kada pormang daga saka pormang tubig na mahihiling sa kada probinsya. Ilaag an mga tanda kan kada saro.Dai paglingawan na isurat an mga pangaran kan mga ini sa kataid kan linya na nagsisimbolo sainda.Ipahiling sa mga ka eskwela an mga naginibo.

125Tandaan Mo

Istasyon 5: Catanduanes

Sabihon nin sunod-sunod an mga simbag sa mga istasyon na nadumanan na.Hapot :

An lugar kun sain pigigibo an Rodeo Festival. Sa lugar na ini dakul an mga baka. Ini nagsisirbing pangenot na nagdadara nin baka sa Manila. Anong probinsya ini?

Basahon saka intindihon na marhay an minasunod na sitwasyon. Isurat an letra kan tamang simbag sa papel.

1. Kun maduman sinda Grace, Jinky saka si Francia sa Bikol, ano an kaipohan nindang mahiling sa mapa?

a. An mga lugar na aagihan paduman sa Bikol

126

Nanudan ko

An mapa ginagamit para maaraman an mga pormang daga saka pormang tubig sa sarong lugar. Importante na makagibo nin mapa para magamit sa paghanap nin probinsya, rehiyon saka iba pang lugar.

Bulan na nin Mayo kaya panahon na naman nin bakasyon.An magpinsan na si Grace, Jinky saka si Francia mga aki na nasa Ikatulong Grado .Gusto nindang magbakasyon sa Bikol sa saindang Lolo Chado, kaya lang dai ninda aram kung pano an pagduman. An saindang mga magurang abala man sa mga sadiri nindang trabaho saka negosyo kaya dai sinda pwedeng maibahan. An matuang tugang ni Grace an pwedeng makaiba sainda. Sinabihan sinda kan saindang mga magurang na magdara nin mapa para dai sinda mawara.

b. Kun gurano kahalangkaw an mga bukid sa Bikolc. Kun ano an pinaksentro kan Bikold. An ngaran kan namamayo sa Bikol

2. Arin na mapa an saindang dapat gamiton para madaling maaraman an mga harong kan saindang lolo saka lola?

a. mapang pangklimab. mapang pang-ekonomiyac. mapang pangkulturad. mapang pisikal

A. Maggibo nin mapa kan rehiyon para matabangan sina Grace, Jinky saka Francia sa pagduman sa saindang lolo saka lola. Koloran nin berde an mga lugar na maaagihan saka pula an mga lugar na dai ninda maaagihan. Laganan nin mga simbolo an mga pormang daga saka pormang tubig kan probinsya.

127

MAPA KAN REHIYON V

Leksyon 11.1: Mga Lugar na Sensitibo sa mga

Katibaadan Base sa Lokasyon saka

Topograpiya

128

Pagpoon

May mga natural na katibaadan na dara an satuyang kapalibotan. Importante na maaraman kun ano an mga natural na katibaadan na ini para satuyang mapaghandaan saka maiwasan an anuman na destroso na pwedeng mangyari. Bilang sarong nasyon na harani sa Dagat Pasipiko, kita pirming naaagihan nin mga bagyo. Nakakamate man kita nin mga paglinog na pwedeng mangyari anuman na oras. Kun panahon nin tag- init lalo tang namamati an sobrang init, kun panahon man nin tag-uran, ini nagiging dahilan kan pagbaha.

Sa pag-aadal kan satuyang probinsya saka rehiyon, importanteng maitukdo saka maaraman ta an mga lugar na sensitibo sa mga katibaadan. Maaaraman ta kun ano an topograpiya saka lokasyon kan probinsya o rehiyon pwedeng magdulot nin katibaadan sa pagbuhay ta.

Sa leksyon na ini, inaasahan ka na :1. Makatukdo nin mga lugar na sensitibo sa mga katibaadan sa sadiring probinsya saka rehiyon gamit an hazard map. 2. Makagibo nin mga paagi sa pag simbag kan mga kaipuhan na paghahanda sa mga posibleng distroso na mangyayari sa sadiring probinsya o rehiyon.

129May kalamidad na nangyari na sa saindong probinsya ?

Anong kalamidad an dai mo malilingawan ? Tano ?

Aramon Mo

Bagyong Yolanda Nadestroso an Rehiyon Bikol

Nobyembre 8, 2013 kan an Bagyong Yolanda uminagi sa Bikol na nagwalat nin distroso sa 144,059 na pamilya, kun sain lima (5) an gadan saka (21) an nalugadan. Makaherak an mga tawo na nawaran nin mga harong, pagsasadiri saka an pamilya kan mga binawian nin buhay.

Sa Presentacion, Sangay saka San Jose, Camarines Sur nagkaigwa nin “storm surge”, buhawi sa Siruma, Camarines Sur saka pagtupag kan daga sa parte kan Lagonoy saka Presentacion, Camarines Sur huli sa makusog na uran.

Sa panahon kan katibaadan, nahiling an pagkaburunyog saka pagkasararo kan mga tawo pati kan ibang nasyon.An enterong kinaban nagmundo kan pangyaring ini, sinda nagtawo nin kadakul na tabang pinansyal pati espwerso nin pagtabang. Naipahiling an kusog kan boot kan mga Pilipino na magkaigwa nin paglaom sa tahaw kan nangyari saindang trahedya. An gabos nagtarabang na magtawo nin mga donasyon. Natanyog bako sana an Pilipinas kundi pati an ibang nasyon sa enterong kinaban.

Bako lang bagyo an natural na katibaadan sa satuyang rehiyon huli ta an Pilipinas yaon sa inaapod na “Pacific Ring of Fire” kung sain kadakul na lugar digdi

130

an igwang aktibong bulkan saka an paghiro kan mga “continental plates”. Ini an dahilan kun tano namamatean ta an linog lalo na ta yaon sa Bikol an Bulkan Mayon . Anong paghahanda an kaipuhan tang Gibohon sa mga panahon nin bagyo saka linog ? An linog dai ta inaasahan saka dai ta aram kun nuarin ini mangyayari. Ano an satuyang dapat gibohon kun naglilinog ?

Importante na magpreparar sa mga katibaadan na pwedeng maitawo kan kapalibotan. Reparohon an Flood Hazard map sa ibaba . Digdi mahihiling an lebel nin pagtaas kan tubig. Kun mag-itaas an tubig, sakaling mangyari an pag-itaas kan tubig may mga bagay na dapat kitang gibohon. http://news.pia.gov.ph/

Flood Hazard Map kan Nagkapirang Banwaan sa Camarines Sur

131

Pwera sa mga perwisyong naitatao kan bagyo, peligroso man an paglinog . Pag-adalan an fault line sa ibaba . An mapang ini nagpapahiling kan mga lugar na pwedeng maging sentro kan paglinog.An madiklom na linya nagtutukdo kan mga lugar na may dakulang porsyento na pwedeng mangyari an paglinog. Ano an paghahanda na dapat na gibohon para maiwasan an distroso?

132

Gibohon mo

Gibohon APang grupong Gibohon

Pag-adalan an mga lugar na sensitibo sa mga katibaadan base sa lokasyon saka topograpiya kaini.Gamit an iba- ibang hazard maps, an kada grupo inaasahan na maitukdo an mga lugar na sensitibo sa mga katibaadan.

Grupo 1 at 2:Tema : Pagtupag kan Daga

133

Mga dapat na girumdumon sa pang grupong Gibohon:

Magpili nin lider sa kada grupo.Basahon na marhay an pinapagibo sa “task card”.Gibohon an aktibidad susog sa napag-urulayan. Paghandaan na marhay an report kan grupo.Gabos makipagtabangan sa Gibohon kan grupo.Taposon an gibohon sa tamang oras.

Kagamitan: Mapa nin Pagtupag kan Daga Pag -adalan an mapa kan pagtupag kan daga. Aramon an mga lugar na pwedeng ma apektuhan

nin grabe kan pagtupag kan daga.Mga giyang kahapotan :

Arin na mga lugar an igwang halangkaw na tyansa na pwedeng maapektuhan kan pagtupag kan daga ?

Tano kaya dakula an tyansa kan pagtupag kan daga sa mga lugar na ini?

Grupo 3 at 4:

Tema : Bagyo

134

Kagamitan: Mapa kan mga tinatayang bagyo sa kada tawon

Pag adalan an mapa kan tinatayang bagyo sa kada tawon.

Itukdo an mga lugar na pwedeng maapektuhan kan bagyo .

Mga Giyang Kahapotan : Arin na mga lugar an halangkaw an tyansang

maapektuhan kan bagyo? Arin an lugar an katamtaman an posibilidad na

maapektuhan kan bagyo? Arin na mga lugar an hababa an posibilidad na

maapektuhan kan bagyo?

Mapa kan kaenterohan kan Bagyo sa Iba –ibang Parte kan Pilipinas sa Enterong Tawon

Gibohon BLagan nin impormasyon an “Data Retrieval Chart “

135

0.6 bagyo

1.9 bagyo

3.7 bagyo2.1 bagyo

1.1 bagyo

0 bagyo

Bilang kan bagyo

Isurat an ngaran kan mga syudad sa mga linya nin mga sensitibo sa posibilidad kan mga minasunod na katibaadan.

Baha Linog Bagyo Pagtupag kan Daga

Camarines Sur Catanduanes Sorsogon

Camarines Norte Masbate Albay

Mga Hapot:

Ano-ano ang mga natural na kalamidad na pirming namamatean kan satuyang probinsya/syudad/rehiyon?

Arin na mga lugar sa rehiyon an sensitibo sa mga kalamidad?

Ano-anong mga kalamidad an namamatean kan kada probinsya/syudad?

Ano an katangian kan mga lugar na ini? Ano an relasyon kan lokasyon saka topograpiya Sa namatian na kalamidad kan satuyang rehiyon,

may mga syudad/probinsya daw na harani sa peligro? Sain an mga ini?

May mga probinsya daw na harayo sa peligro kan kalamidad?

Gibohon CGibohon kan Grupo

136

Sunodon an dapat tandaan sa paggibo nin magkagrupo. Maggunting nin tig-sarong ritrato o “news clip” kan

mga kalamidad na nangyari sa satuyang rehiyon o nangyari sa ibang rehiyon. Sa 2-3 pangungusap, ikomparar an duwang (2) kalamidad. Gumamit nin simbagan na papel sa pagsurat kan mga pangungusap. Pwedeng simbagon an mga minasunod na kahapotan.

a. Ano an kalamidad na nangyari sa saindong probinsya o rehiyon?

b. Ano an nangyari sa mga tawo saka saindang pagsadiri?

c. Ano an preparasyon kan mga tawo sa kalamidad?d. Ano an mga distroso na nagibo kan kalamidad sa

saimong rehiyon kun ikokomparar mo ini sa ibang rehiyon?

137

Natutuhan ko

May mga lugar na sensitibo sa peligro kan linog, bagyo, baha saka pagtupag kan daga depende sa lokasyon saka topograpiya na kinamumugtakan kaini.

An mga kalamidad na namamatean kan kada lugar may relasyon sa lokasyon saka topograpiya kaini. Importanteng maaraman an mga ini nganing makapreparar kun may kalamidad.

Tandaan Mo

Pag-adalan an mapa kan mga lugar na pwedeng makamati nin pagbaha, paglinog saka pagtupag kan daga. Simbagon an mga minasunod na hapot.

1. Anong probinsya an may halangkaw na posibilidad na makamate nin makusog na linog?

A. Camarines Sur B. Albay

C. Catanduanes D. Sorsogon

2. Arin na probinsya an may hababang posibilidad na makamati nin makusog na linog?

A. Catanduanes B. Camarines Norte

C. Masbate D. Albay

138

Flood Hazard Map

3. Arin na banwaan an may posibilidad na pwedeng makamate nin pagbaha?

A.Syudad nin Naga B. Canaman

C. Milaor D.Magarao

4. Arin sa mga banwaan an may halangkaw an posibilidad na makamate nin pagbaha?

A. Canaman B. Nabua

C. Calabanga D. Milaor

5. Arin na probinsya an may pinakahababang posibilidad na makamate nin baha?

139

A. Magarao B. Milaor

C. Syudad nin Naga D. San Fernandp

6. Arin na lugar an may halangkaw na posibilidad na pwedeng magtupag an daga?

A. kabuludan B. kapatagan

C. saudan D. baybayon nin Dagat

7. Sain na lugar an may halangkaw na posibilidad na pwedeng makamate nin makusog na linog?

A. mga lugar na harayo sa fault line.B. mga lugar na harani sa fault line.C. mga lugar na pinakaharayo sa fault

line.D. mga lugar na katamtaman an rayo sa

fault line.

8. Halangkaw an posibilidad na makamati nin pagbaha an probinsya nin_______huli ta ini nasa _________________.

A. baybayonB. halangkaw na lugarC. hababang lugarD. sarong bulod

9. Hababa an posibilidad na makamati nin linog an __Camarines Norte huli ta _____________.

A. Ini harani sa mga baybayon nin dagat

140

B. Daing bulkan an lugar na ini.C. may minahan nin bulawan digdiD. harayo ang lokasyon kaini sa Marikina Fault

Line.

10. Hababa an posibilidad na bumaha sa _________huli ta nasa halangkaw na lugar ini. Sa ___________may posibilidad na magbaha huli ta hababa an lugar na kinamumugtakan kaini.Ano an gustong sqbihon kaini?

A. May relasyon an lokasyon kan lugar sa posibleng kalamidad na pwedeng mangyari digdi

B. Daing relasyon an lokasyon kan lugar sa kalamidad na pwedeng mangyari.C. Natural na an kalamidad na namamatean sa sarong lugarD. Gabos na lugar nakakamati nin paglinog saka pagbaha.

Leksyon 11.2: Listo Saka Taman Pagsimbag sa mga

Katibaadan na Pirmi Naaagihan kan

141

Satuyan Rehiyon

Sa pag -adal kan sadiring rehiyon, importanteng maaraman ta an mga listo saka tamang preparasyon sa mga sensitibong kalamidad na minaagi sa satuya. Importante na maaraman an mga tamang paagi nin pag -andam sa mga kalamidad, kung ano an dapat na gibuhon bago , sa oras saka pagkatapos kan kalamidad.

Sa leksyon na ini, inaasahan ka na :

1. Makatukdo nin mga amay saka alistong pagsimbag sa mga katibaadan na pirming minaabot sa sadiring rehiyon;

2. Makagibo nin listo saka tamang preparasyon sa mga katibaadan na pirming minaabot sa sadiring rehiyon.

142

Pagpoon

Tano ta importante an listo saka tamang pagsimbag sa mga katibaadan na ini na

minaabot sa satuyan rehiyon?Aramon Mo

Nag-uurulay an magkaklase na sinda Nora, Grace, Dexter saka Rona manungod sa mga nanyari pagkatapos kan distroso na ginibo kan bagyong Ondoy.

Dexter: Ano man an nangyari saindo kan panahon kan bagyong Ondoy?

Grace : Abot hanggang habayan an baha sa lugar mi.Nora : Nadangog ko sa radyo na kadakul na tawo an

grabeng naapektuhan kan bagyo. Kadakul na tawo an naghagad nin tabang para sinda maibalyo sa ibang lugar.

Rona : Dakul baga an dai nakapreparar kan marikas na paglangkaw kan tubig.

Grace : Pano kaya kita makakapag-andam pag oras nin baha ?

Dexter: Kaipohan na mag andam sa panahon nin bagyo o pagbaha. Arog kan paggibo kan emergency kit na igwa nin laog na pagkakan , first aid kit , flash light , mga bado saka radyong de baterya. Pwede man na idagdag ta an lubid saka silbato para sa pag-apod nin tabang.

143

Ano-anong preparasyon an saimong ginigibo pag igwa

nin kalamidad?

Gibohon mo

Nora : Sa panahon man nin bagyo o baha kaipohan na magpirmi lang kita sa satuyang mga harong saka magdangog sa bareta sa radyo . Dai magpirit na magsagasa sa baha ta pwede kita kaining magkahelang.

Rona : Pagkatapos kan bagyo, iwasan na magduman sa mga lugar na binabaha pa saka padagos na magdangog sa radyo.

Dexter: Ngunyan, aram ko na kaipohan talaga an pag- andam bago umabot an bagyo saka baha. Para sa satuyang kaligtasan.

Simbagan an mga kahapotan: 1. Ano an nangyari kan bagyong Ondoy ?2. Ano an namatean kan mga tawo?3. Tano ta sinda nagharagad nin tabang ?4. Ano an kaipuhan na gibohon sa pag-abot nin bagyo?5. Pano ka makapag-aandam sa panahon nin bagyo?

144

Mga Direksyon na Dapat Tandaan sa Panggrupong Gibohon Magpili nin lider sa kada grupo.Basahon nin marhay an nakasurat sa “task card”.Maggibo nin brainstorming na susog sa tema.Magpreparar sa pag report kan grupo .Gabos makipagtabangan sa gibohon kan grupo .Taposon an mga gibohon sa tamang oras.

Gibohon APanggrupong Gibohon

Grupo 1:Tema : Listo saka Tamang Pagsimbag sa Baha Graphic Organizer: Tree Diagram Estratehiya sa Pag Report: Dula-dulaan

Magpili nin Lider kan grupo . Maggibo nin “Brain Storming “ manungod sa

listo saka tamang pagsimbag sa baha. Gibohon an Graphic Organizer saka ipreparar

na an dula –dulaan.

Bago Mangyari an Baha Magpreparar nin emergency kit na igwa nin laog

na pagkakan, flashlight,radyong de-baterya , kapote, mga bado saka mga bulong .

Aramon an langkaw kan naka-aging pagbaha sa saindong lugar.

145

Magdangog nin bareta manonongod sa pagbaha sa saindong lugar.

Magdangog sa radyo nin bareta manonongod sa sitwasyon kan pagbaha sa saindong lugar.

Dai maglusong sa baha nganing makaiwas sa mga helang .

Pagkatapos Nin Baha

Magdangog sa radyo nin bareta manonongod sa mga lugar na apektado kan baha .

Iwasan an magduman sa mga lugar na igwa pa nin baha.

Grupo 2:Tema : Listo saka Tamang Pagsimbag sa Baha

Graphic Organizer: Cloud MapEstratehiya sa Pag –Report : News Casting

Magpili nin Lider sa Grupo . Maggibo nin “Brain Storming” manongod sa listo

saka tamang pagsimbag sa baha.

146

Gibohon an Graphic Organizer saka ipreparar an news casting sa pagreport.

Listo saka Tamang Pagsimbag sa Bagyo

Bago Mangyari an Bagyo Magpreparar nin emergency kit na igwa nin laog na

pagkakan, flashlight, radyong de-baterya , kapote saka mga bado asin mga bulong.

Aramon sa bareta an signal kan bagyo saka an direksyon na aagihan kaini.

Sa Panahon kan Bagyo Iwasan na magparaluwas sa panahon kan bagyo. Magdangog nin bareta manonongod sa bagyo.Pagkatapos kan Bagyo Magpirmi lang sa harong. Halaton an abiso na salbado

na sa bagyo saka pwede nang magluwas. Hilingon an mga distroso na ginibo kan bagyo.

Grupo 3:Tema : Listo saka Tamang Pagsimbag sa Linog

Graphic Organizer: Concept Map Estratehiya sa Pag-report : News Casting

Magpili nin Lider sa Grupo. Maggibo nin “Brain Storming “manongod sa listo

saka tamang pagsimbag sa linog . Gibohon an Graphic Organizer saka ipreparar an

news casting sa pag-report.

147

Bago an Bagyo1.2.

Sa Panahon kan Bagyo

1.2.

Pagkatapos kan Bagyo

1.2.

Listo saka Tamang Pagsimbag sa Linog

Pagprepara sa Linog Magpreparar nin emergency kit na may laog nin

kakanon, flash light , radyong de-baterya , silbato , mga bado saka mga bulong .

Makibali sa mga earthquake drillsSa Panahon kan Linog Gibohon an “Dock, Cover and Hold.” Iwasan an pagkataranta (panic).Pagkatapos kan Linog Marikas saka pakaray na lumuwas nin harong o

edipisyo . Siguraduhon na salbado an edipisyo o harong bago

maglaog giraray sa mga ini.

Grupo 4:Tema: Listo saka Tamang Pagsimbag sa Pagtupag kan Daga Graphic Organizer: Concept Map Estratehiya sa Pag-report: Dula-dulaan

Magpili nin Lider sa Grupo . Maggibo nin “Brain Storming “manongod sa listo

saka tamang pagsimbag sa pagtupag kan daga. Gibohon an Graphic Organizer saka ipreparar na

an dula-dulaan sa pagreport.

148

Listo saka Tamang Pagsimbag sa Pagtupag kan Daga Bago an Pagtupag kan Daga

Aramon an mga lugar na halangkaw an posibilidad nin pagtupag nin daga. Iwasan na magtindog digdi nin ano man na edipisyo.

Maging alerto kun igwa nin linog o kaya makusog saka haloy na pag–uran na pwedeng maging dahilan nin pagtupag kan daga .

Maggibo nin pakaray na plano sa pag lipat sa ibang lugar kung igwa na mangyari na pagtupag kan daga.

Sa Panahon kan Pagtupag kan Daga Maghali tulos sa lugar saka magduman sa

halangkaw na lugar

Pagkatapos kan Pagtupag kan Daga Magdangog sa bareta manongod sa nangyaring

kalamidad. Maghali nguna sa lugar na igwa nin pagtupag an

daga ta baka igwa pa inin kasunod na pagtupag. Magpatabang sa mga rescuers kung may

nangagaipo nin taban sa may parteng natupag na daga .

149

Gibohon BLagan nin impormasyon an “Data Retrieval Chart.”

Mga Listo saka Tamang Pagsimbag sa mga KalamidadLinog Baha Bagyo Pagtupag kan

daga 1.2.

1.2.

1.2.

1.2.

150

Igwa nin listo saka tamang pagsimbag sa mga katibaadan na pirmi tang mamamatian sa satuyang sadiring probinsiya saka rehiyon. Importanteng maaraman ini saka magibo kan mga tawo an mga preparasyon sa mga maabot na kalamidad arog kan bagyo, linog, saka pagtupag kan daga. Igwa nin mga gibohon na dapat magyari bago, sa oras, saka pagkatapos na mangyari an mga kalamidad na arog kaini.

Girumdumon Mo

Itaid an mga pangungusap sa Linya A susog sa Linya B. Isurat an mga letra kan tamang simbag sa sisimbagan na papel.

LINYA AMga Listo saka Tamang Pagsimbag sa mga Kalamidad

LINYA BMga Kalamidad

1. Iwasan an magsagasa sa tubig 1. Gibohon an “dock, cover and

A. bagyoB. baha

151

Natutuhan ko

hold”.2. Maghali na sa lugar na may

makusog na sulog kan tubig hali sa kabukidan.

3. Kung makusog na an duros, mag pirmi lang sa laog kan harong.

C. lindolD. pagguho ng

lupaE. ulan

A. Basahon saka intindihon na maray an kada hapot . Pilion an mga letra kan tamang simbag saka isurat ini sa simbagan na papel.

a. Sa panahon kan bagyo dapat na ako _______.a) magkarigos sa uran .b) magpirmi lang sa laog kan harong .c) magsurok sa irarom kan lamesa .d) mamasyar kaiba kan sakuyang mga kaamiga .

b. Pag naglinog , kaipuhan na ako _________.a) magpirmi lang sa sakuyang natutukawan.b) mataranta saka magparakurahaw.c) mag surok sa irarom kan lamesa. d) itulod an sakuyang mga kaklase.

c. May bagyong papaabot kaya ako ________.a) madangog nin bareta manunungod sa bagyo .b) babalewalaon an bareta. c) mamamasyar sa parke.d) makaturog maghapon.

d. Makusog an uran kaya nag baha sa saindong lugar. Ano an mga dapat mong gibohon?a) Dai pag intindihon an paglangkaw kan tubig.b) Magtipon nin tubig uran para ipanlinig.c) Makikawat sa mga kakawat sa baha.d) Magsunod tulos sa abiso na maghale na sa lugar.

152

e. Naka-istar kamo sa gilid kan bukid, makusog na an uran. Namasdan mo na makusog an dalagan kan tubig hale sa bukid na igwa pan kaiba nin laboy. Ano an dapat mong gibohon?a) Magkawat sa uran.b) Maghali tulos sa lugar c) Magpirmi lang sa laog kan harong.d) Magkawat nin laboy hali sa bukid.

f. Importanteng maaraman saka magibo an mga listo saka tamang pagsimbag sa mga kalamidad dahil _______.

a) mayo an mga ining tabang na maitatawo satuya.b) dagdag an mga ining gibohon sa satuyang buhay.c) dakula an maitatabang kaini sa satuyang

pagkasalbar. d) daing marhay na adal an makukua digdi.

Leksyon 12: Mga Pangenot na Natural na Yaman kan Probinsya saka Rehiyon

Siguro, aram mo na kun gurano kadakul an mga natural na yaman kan Pilipinas. An kada lugar digdi nabiyayaan nin bastanteng natural na yaman na makukua sa iba- ibang pormang daga saka pormang tubig. Aramon ta kun ano–ano an mga natural na yaman na makukua sa iba -ibang probinsya kan rehiyon.

153

Pagpoon

Sa leksyon na ini , inaasahan ka na makapag ladawan kan pangenot na natural na yaman na makukua sa saimong probinsya o rehiyon.

154

Anong probinsya saka rehiyon an kinamumugtakan mo ?Ano-anong natural na yaman an makukua mo didgi ?

Pwede mo kayang mailadawan an mga panginot na natural na yaman sa saimong probinsya o rehiyon ?

Aramon Mo

Mga Natural na Yaman kan Rehiyon V

An Rehiyon V bantog sa ngaran na Kabikolan. Ini kinukompunir nin anom (6) na probinsya: an Camarines Sur, Camarines Norte, Albay, Sorsogon; duwang islang probinsya: an Catanduanes saka Masbate. Igwa ining pitong (7) syudad: an Naga Iriga, Legazpi, Tabaco, Ligao, Masbate saka Sorsogon. An rehiyon igwa nin mahiwas saka dakulang kapatagan kung kaya an agrikutura an nagtatao sa probinsya nin halangkaw na porsyento sa pagtalubo kan ekonomiya , nagpapangaduwa an pag sira . An abaka, niyog, batag, kape saka langka an limang permanenteng mga produkto na nagtatao nin dagdag na pinagkukuahan kan ekonomiya sa rehiyon. An pagmina saro man na nagtatao nin kontribusyon para sa mauswag na ekonomiya kan Kabikolan.

155

Diskubrihun Mo

An rehiyon igwa nin dakul na mineral na yaman arog kan bulawan, copper, guano, gapo , marmol , silver , lead saka manganese .

An pagsira saro man sa pinagkukuanan nin kabuhayan kan mga Bikolano. Sa rehiyon na ini makukua an pinakadakula saka pinakasadit na sira sa kinaban.

An Donsol , lugar sa Sorsogon iyo an nag sisirbing santuaryo kan nasa 40 Butanding ( Rhincodon

typus) na pinakadakulang sira sa kinaban. Ini mahihiling sa mga bulan kan Nobyembre hanggang Mayo. An pinaka sadit man na sira an Sinarapan (Mistichthys Luzonensis) makukua sa Danaw kan Bato saka Buhi sa Camarines Sur.

Sa Camarines Norte makukua an mga minahan nin bulawan. Sa Masbate dakul man an deposito nin bulawan, copper, silver, iron, manganese, limestone, marble saka clay.

Mahihiling man sa rehiyon an Bagasbas Beach na bantog sa mga mahilig mag surfing, Itok Waterfalls saka Canton Cave sa Camarines Norte. Yaon man an pambihirang Maribina Falls saka Luyang Cave Park sa Catanduanes, an maputing baybayon kan Rizal Beach saka malinig na Mapaso Spring sa Sorsogon. May mga lugar sa Masbate na magayon pasyaran arog kan Tinalisay Island, Matang-tubig Spring saka Bat-ongan Cave.

156

http://wowlegazpi.com http://ironwolf.net

Sogod Beach, Albay Luyang Cave, Catanduanes

Kun may maputing baybayon an Boracay, sa Bikol igwang itom na baybayon na makukua sa Sogod Beach sa Albay kun sain yaon man digdi an Tiwi Hot Spring na pigtutubudan na nakakapaomay nin helang.

Simbagan an mga minasunod na kahapotan :

1. Anong rehiyon an pinag -ulayan sa saimong binasa?2. Ano-anong mga natural na yamang daga saka yamang

tubig an makukua sa kada probinsya?3. Ano- ano an yamang kadlagan an makukua man digdi? 4. Ano-anong yamang mineral an igwa sa mga lugar na

ini?5. Pano nakakatabang an mga yaman na ini ?6. Arog man kaya kaini sa saindong lugar? Ano-anong

natural na yaman an makukua sa saimong probinsya o rehiyon?

7. Bilang sarong eskwela, pano ka makakatabang sa pagpreserbar kan mga yaman na ini?

157

http://wowlegazpi.com/

Gibohon Mo mo


Gibohon an minasunod :Grupo I – Lagan nin mga impormasyon an Venn Diagram

Gibohon BPanggrupong Gibohon

158

1.__________2.__________3.__________4.__________5.__________

Yaman Daga

YamanTubig

REHIYON V

1.__________2.__________3.__________4.__________5.__________

Data Retrieval Chart. Ilaag an mga pangenot na natural na yaman kan Rehiyon V sa Data Retrieval Chart.

Mga Probinsya sa Rehiyon V

Yaman Daga

YamanTubig

YamanMineral

YamanKadlagan

Cam. Sur Cam. NorteAlbay Sorsogon CatanduanesMasbate

Gibohon CHanapon an mga Natural na Yaman na makukua sa Rehiyon V . Pilion an simbag sa “Loop-a-Word”. Isurat sa mga blangko na nasa ibaba.

L C O P P E R C Y SA B I F S I N M W IN O A S I Y X A K LG I N T O O L N C VK A S B E G T O S EA P R K L N O K Q RM A N G A N E S E OJ B U T A N D I N GH C H R O M I T E YP S I N A R A P A N

Mga Pangenot na Natural na Yaman kan Rehiyon V1._____________________________________2._____________________________________3._____________________________________4._____________________________________5._____________________________________

159Girumdomon Mo

Simbagan /Gibohon an mga minasunod:1. Tano ta may pagkakapare-pareho an mga natural na

yaman sa iba- ibang probinsya kan rehiyon?2. Arin sa mga natural na yaman an may

pagkakaparareho sa ibang probinsya sa Rehiyon V?3. Iladawan an kada saro susog sa natural na yaman

kan Rehiyon V.a. yaman-dagab. yaman-tubigc. yaman-minerald. yaman-kadlagan

Leksyon 7.213.1: Matanos saka Bako Matanos na Pangangataman kan mga Natural na Yaman kan Sadiring Probinsya saka Rehiyon

160

Nanudan ko

An pangenot na natural na yaman kan kada probinsya o rehiyon depende sa pormang daga saka pormang tubig na nakapalibot digdi. Mailaladawan ta an mga ini susog sa yaman daga, yaman tubig, yaman kadlagan saka yaman mineral.

Pagpoon

Kan mga nakaaging leksyon, nasaro-saro mo na an

mga natural na yaman kan iba- ibang probinsya sa saimong rehiyon .

Sa leksyon na ini, aaramon mo man an mga paagi nin matanos na pangangataman kan mga natural na yaman. Pag-uurulayan man an kada sarong paagi tanganing mas maintindihan an importansya kaini.

Sa leksyon na ini, inaasahan ka na:1. Makapag-atid-atid kan mga matanos saka bako-

matanos na paagi nin pangangataman sa mga natural na yaman kan sadiring banwaan saka rehiyon;

2. Makatao nin importansya sa mga paagi nin matanos na pangangataman kan mga natural na yaman sa sadiring banwaan saka rehiyon.

161

Pano mapapangatamanan

nin tultol an mga natural na yaman?

Tano ta importante ini?

Bakit ito mahalaga?

Aramon mo

Diskubrihon Mo

Pag-adalan an mga ritrato. Lagan nin an kahon sa itaas kaini kun sa paghuna mo matanos na pangangataman saka kun bako.

A B

1. Gabos daw na nasa ritrato nagpapahiling nin matanos na pangangataman sa natural na yaman?

Arin an nagpapahiling nin matanos na pangangataman kan natural na yaman ? Ipaliwanag an saimong simbag. Arin an bako? Tano ta nasabi mo ini?

Pangangataman sa Natural na Yaman

Pamoso an Pilipinas sa pagkakaigwa nin mayaman na natural na yaman. Dakul kitang mayaman na kadlagan, siraan, saka minahan sa satuyang kapalibotan na nakakatabang sa pag-uswag kan satuyang pagbuhay saka kapusugan kan satuyang kabuhayan. Mahihiling an mga

162

ini sa manlain-lain na banwaan o rehiyon sa satuyang nasyon. Pano ta mapapangatamanan an mga ini? Ano- ano an mga paagi o lakdang na dapat gibohon kan sarong banwaan o rehiyon para pangatamanan nin matanos an mga natural na yaman na makukua sa saindang lugar? Uya an manlain-lain na paagi sa matanos saka bako matanos na pangangataman sa mga natural na yaman.

Pangangataman sa Yaman-Mineral

Matanos na Pangangataman Bako matanos na Pangangataman

1. Alistong pagtanom sa mga nakakalbo o tiwangwang na kadlagan

2. Pagpugol sa pagsulo sa mga kadlagan

3. Pagputol nin mga kahoy na nasa tamang edad sana

4. Pagtanom nin bagong kahoy bilang kasangli kan mga pinutol na kahoy

5. Pagdakop sa mga gamgam saka mga buhay-ilang (wildlife)sa panahon sana kang open season

1. Bako pagtao nin importansya sa kampanya manungod sa global deforestation

2. Pagsulo sa mga kadlagan

3. Mayong pundong pagputol nin mga kahoy sa kadlagan

4. Pagmimina na kulang an kaaraman sa teknolohiya

Pangangataman sa Yaman-Tubig

Matanos na pangangataman Bako-Matanos na pangangataman

1. Pag-iwas sa paggamit nin mga materyales/ gamit na nakakaraot sa pagsira

1. Paggamit nin dinamita,kuryente,hilo o cyanide, saka

163

2. Pag-iwas sa paggamit nin de-motor na baroto sa pagsisira

3. Pagpakarhay sa lugar nin bakawan

4. Paggamit nin lambat na may dakula o katamtamang mga labot

5. Bako pag-apon nin ati o basura sa salog, sapa, dagat o danaw

pagsagibo nin sistemang muro-ami (paggamit nin pinong lambat sa pagsisira)

2. Pirming pag-apon nin ati o basura sa mga katubigan

3. Kumbersyon kan mga bakawan sa aquaculture (fishpond)

4. Pag-apon sa mga ati kan mga pabrika sa mga katubigan na nagdadara nin polusyon

5. Pagpapabaya sa pagdakul kan water lily na nakakaulang sa pagbulos kan tubig

6. Pagtindog nin mga harong kan mga iskwater sa gilid kan salog

Pangangataman sa Yaman sa Kadagaan

Matanos na pangangataman Bakong-matanos na aktibidad

1. Pagriribay nin pananom nganing makatabang sa pagmantinir kan

1. Ginigibong subdibisyon, mall, pabrika,

164

matabang daga 2. Pagtanom giraray nin mga puon nin kahoy nganing mapugulan an paghuros kan daga

3. Paggamit nin mga nalalapang dahon, basura saka ipot kan hayop sa compost pit bilang abono kan daga

4. Pagtanom sa tahaw kan mga tinanom nganing an ibabaw kan daga maging mataba

sementeryo, saka golf course an mga kadagaan imbes na tanoman nin mga pangenot na produktong pagkakan

2. Sobra-sobrang paggamit nin mga kemikal saka pataba

3. Pagsangli kan mga pananom sa mas pinagkakakwartahan na pananom para maipabakal sa ibang nasyon arog kan asparagus, prutas, saka iba pa imbes na paroy, mais o tubo

Pangangataman sa Yaman-Kadlagan

Matanos na Pangangataman Bakong Matanos na Aktibidad

1. Pagkontrol sa polusyon na kawsa kan pagmimina.

2. Pag-aadal nin mga moderno saka siyentipikong paagi nin pagmimina

3. Paglikay sa pagkaraot kan mga daga na minimina

1. Pagkalot sa daga

2. Pagmimina dawa mayo o kulang nin kaaraman

3. Pag-apon nin mga kemikal hali sa minahan sa mga salog na nagiging kawsa nin polusyon sa tubig

165

Simbagan Mo:

1. Ano an importansya kan mga natural na yaman sa mga tawo?

2. Ano an mangyayari kun bako mapapangatamanan nin tama an mga natural na yaman?

3. Ano an dapat gibohon kan mga namamanwaan sa sarong banwaan o rehiyon para mapangatamanan nin tama an saindang natural na yaman?

4. Bilang sarong estudyante, may maitatabang ka daw para matanos na mapangatamanan an mga natural na yaman sa saindong banwaan o rehiyon? Pano?

5. Pwera kan mga napag-urulayan manungod sa matanos saka bako-matanos na pangangataman sa natural na yaman, igwa ka pa daw na maidadagdag? Ano-ano an mga ini?

166

Gibohon mo


Maggibo nin poster manungod sa matanos na pangangataman kan mga natural na yaman. Magsurat nin halipot na talata manungod sa ginibo.

Inot na Grupo – Yaman sa Kadagaan Ikaduwang Grupo – Yaman sa KatubiganIkatolong Grupo – Yaman sa KadlaganIkaapat na Grupo – Yaman Mineral

Gibohon B

167

Bakong Matanos na Paggamit kan Natural na Yaman

Direksyon: Panoon an cluster map nin tamang impormasyon na hinahagad kan sitwasyon.

Gibohon CPanggrupong Gibohon Maggibo nin slogan kun pano matatawan nin importansya an minasunod na natural na yaman.Enot na grupo - Yaman MineralIkaduwang grupo - Yaman sa KadagaanIkatolong grupo - Yaman sa KatubiganIkaapat na grupo - Yaman sa Kadlagan

168

Matanos na Paggamit kan Natural na Yaman

Idrowing an maogmang lalawgon ☺ kun matanos na pangangataman sa kapalibotan an sinasabi kan pangungusap o mapungaw na lalawgon kun bako. Gibohon ini sa papel na simbagan.

1. Inaapon an basura sa danaw, sapa, o salog.2. Naggagamit nin lambat na may saradit na

labot.3. Nagtatanom giraray nin kahoy bilang panribay

sa mga pinutol na kahoy.4. Nagsasamhod nin natad o kapalibotan para

mapadanay an kalinigan kaini.5. Sinusulo an mga bulod para sa pagkakaingin.6. Nagbububo nin mga tinanom para magin

mataba saka presko ini.7. Nagguguno nin mga bungangkahoy saka mga

burak sa mga lugar na dinudumanan.

169

May iba-ibang paagi nin matanos na pangangataman kan natural na yaman sa satuyang banwaan saka rehiyon. An mga paagi nin pangangataman igwang epekto sa mga nakaistar na namamanwaan digdi.

Tandaan mo

Nanudan ko

8. Nagpuputol nin mga kahoy sa mga kadlagan.9. Naggagamit nin mga lason sa pagdakop nin

pasayan saka mga sira sa mga salog o sapa.10 . Isinusuruway an mga basurang nalalapa sa dai nalalapa.

Leksyon 7.213.2: Matanos na Pagpalakaw kan mga Natural na Yaman sa Pag-Uswag kan Rehiyon saka Probinsya

Sa nakatapos pa sanang leksyon,

nagkaigwa kita nin kaaraman manungod sa mga paagi kan matanos saka bakong matanos na pangataman kan mga natural na yaman.Nanudan mo man an tamang pag-ataman kan mga ini.

Sa leksyon ngunyan , pag-uuralayan an manungod sa matanos na pagpapalakaw kan mga natural na yaman para sa pag-uswag kan satuyang probinsya saka rehiyon. Linalaom na sa leksyon na ini, ika:

1. Makakahaman nin konklusyon na an matanos na pagpapalakaw kan mga natural na kayamanan igwang magiginibo sa pag-

170

Pagpoon

pauswag kan sadiring probinsya saka rehiyon; saka

2. Makakatao nin mga halimbawa kan mga rehiyon na nag-uswag huli sa tamang pangangataman kan saindang mga natural na yaman.

Reparohon an mga ritrato

http://r5denr.gov.ph.

Ano kaya an mensahe na boot ipaabot kan mga ritrato?

171

Diskubrihon Mo

May maitabang daw an arog kaining mga gibo sa pag-uswag kan sarong lugar saka kan mga tawong nakaistar digdi? Pano?

Ini an halipot na istorya manungod sa sikat na natural na yaman kan sarong probinsya.

Butanding Kan Donsol

Dati bakong midbid kan mga tawo an banwaan kan Donsol, Sorsogon alagad kan magpoon nang magpahiling an mga butanding, na iyo an pinakadakulang sira sa kinaban, dinayo ini nin mga turista. Nagin pamoso an lugar. Ngunyan, an Donsol pig-aapod nang “Whale Shark Capital of the World”.

Bago ini, dai aram kan mga parasira kan Donsol an kahalagahan kan mga butanding. Pigdadakop, pigbubuno saka ipinapabakal ninda ini sa mga negosyanteng Hapon. Napundo lang ini kan mahiling nin sarong biologist an ginigibo sa mga butanding. Nagsumbong siya sa World Wildlife Fund o (WWF), sarong organisasyon na nangangataman sa hayop.

Tinukduan kan WWF an mga taga Donsol manungod sa butanding. Puon kaidto nagin atraksyon na an mga butanding sa mga lokal saka internasyunal na turista. Nagdara ini nin dagdag na buwis sa mga taga-Donsol.

An mga butanding darakula alagad saro sa mga pinakamaboot na hayop. An pagbisita sa Donsol saka an oportunidad na maglangoy sa dagat kaiba an mga butanding sarong ekspiryensya na kakaiba. Ini dai malilingawan nin siisay man.

http://www.nscb.gov.ph/ru5/overview/profiles/donsol/butanding.htm

172




Tandaan Mo


173

Nabibisto an sarong bayani bako sana sa ngaran nin pakikipaglaban o pagtao kan sadiring buhay para sa sadiring banwaan kundi sa dakulang tabang o kontribusyon na naginibo sa probinsya saka rehiyon huli sa saiyang paghangad, kakayahan, kaisipan, pagtao nin oras at a lalawigan at rehiyon dahil sa kanyang kakayahan, talino, saka paglalaan ng panahon. An kada probinsya saka rehiyon igwa nin kanya-kanyang bayani masasabi huli sa naiibang naginibo kaini.

Binibisto ta an sarong tawo na sarong bayani huli sa __________________________________________________________________________________________________________. Bako sana an tawong nagtao kan sadiring buhay an masasabing bayani kundi ______________________________________________________________.

Binibisto ta an sarong tawo na sarong bayani huli sa __________________________________________________________________________________________________________. Bako sana an tawong nagtao kan sadiring buhay an masasabing bayani kundi ______________________________________________________________.

An mga bayani sa samuyang probinsya saka rehiyon iyo si/sinda__________________________________________________________________________________________. Siya/ sinda bayani huli ta__________________________________________________________________________________________________.

An mga bayani sa samuyang probinsya saka rehiyon iyo si/sinda__________________________________________________________________________________________. Siya/ sinda bayani huli ta__________________________________________________________________________________________________.




174

Ako

175

Poon kan nagin popular an Butanding Interaction, dakul na mga tawo na an nagdadayo sa Donsol lalo na sa mga bulan na Hunyo sagkod Nobyembre. Sa mga bulan na ini nagpapahiling an mga butanding huli ta ini man an panahon na dakul sindang makakakan. An lokal na gobyerno kan Donsol nagpaluwas nin mga susunudon para sa mga bisita tanganing mapangatamanan an mga butanding. An inot na ipinagbabawal an pag-apon nin mga basura sa palibot. An pag-ati sa dagat saka sa palibot kaini sarong rason tanganing maghali an mga butanding. An mga dapat saka dai-dapat gibohon sa sarong Butanding Interaction iyo an mga minasunod:

Dai pagkaputan o paglunadan an butanding Dai pag-ulangon an hiro kan butanding o an aagihan

kaini Dai magrani nin kulang sa 3 metro sa payo o lawas

kaini saka 4 na metro sa ikog. Dai maggamit nin camera na may flash. Dai maggamit nin scuba gear, scooter, jet ski o

anuman na may makina nganing dai maribukan an butanding

Tutugutan an 6 na paralangoy saka sarong baruto sa kada sarong butanding

Simbagon Mo: Ano an mga natural na yaman sa Donsol, Sorsogon

na sikat sa bilog na kinaban saka pigdadayo kan mga turista?

Ano-ano an mga reglamento na pigpapasunod kan Donsol, Sorsogon sa Butanding Interaction nganing mapangatamanan saka mapreserbar an mga ini?

176

Sa huna mo, kung dai mapangatamanan nin toltol an pagpreserbar sa mga Butanding kadakul pa daw na turista an madirigdi?

Pano nakatabang sa probinsya an mga reglamentong ini sa pag-uswag kan:

a. kapalibotan

b. kabuhayan

c. turismo

Pwera sa Butanding sa Sorsogon, may aram ka pa nin iba pang natural na yaman na pinagkukuanan kan probinsya o rehiyon?

Pano ini nakakatabang sa saindang pag-uswag?

Kun ika iiba para magpasyar sa Donsol, Sorsogon, susunudon mo daw an mga reglamento na itinao kan gobyerno? Tano?

Gibohon A

Gibohon kan GrupoMaggibo nin poster kan minasunod susog sa sitwasyon kan saindong probinsya saka rehiyon.

Enot na Grupo– Pagmantinir kan kalinigan kan kapalibtan

Ikaduwang Grupo – Pag-ataman kan mga pormang tubig

Ikatolong Grupo – Pag-ataman kan kakahuyanIkaapat na Grupo – Tamang paghanap nin sira

177

Gawin mo

Gibohon B(Gibohon nin Solo)

Base sa mga ritrato, ipaliwanag kun pano ini nakatatabang sa pag-uswag kan sarong lugar .

1. Ano an ipinapahiling sa ritrato? Pano ini nakakatabang sa pag- uswag kan kabuhayan?

http://cbanga360.net_____________________________________2. Ano an ipinapahiling sa ritrato? Pano ini nakakatabang sa pag-uswag kan kapalibotan?

http://cbanga360.net

3.Ano an ipinapahiling sa ritrato?

178

Pano ini nakakatabang sa pag-uswag kan turismo? Gibohon C

Gibohon kan Grupo

Enot hanggang Ikaapat na Grupo – Magsurat nin halipot na patara-tara kun pano makakatabang sa pag-uswag an tamang pagpalakaw kan mga natural na yaman. Maggibo nin sadiring titulo.

179

Tandaan mo

An matanos na pagpapalakaw kan natural na yaman kan sadiring probinsya saka rehiyon nakakatabang sa pag-pauswag kan mga minasunod:Kapalibotan– huli ta nahahangos kan mga tawo an preskong paros, nakakainom nin malinig na tubig saka nakakakakan nin masustansiyang kakanon

Kabuhayan – huli ta nagkakaigwa nin dakul na trabaho sa lugar

Turismo – huli sa pagdakul kan tawo/turista nagdadakul man an pigtutugdok na estraktura na nakakatabang sa pag-uswag kan ekonomiya

Simbagan saka ipaliwanag sa halipot na talata an mga minasunod:

1. Ano an numero unong trabaho sa saindong probinsya saka rehiyon?

2. Igwa daw nin relasyon an natural na yaman sa mga trabahong ini? Sa panong paagi?

3. Importante daw an matanos na pagpalakaw kan mga natural na yaman? Tano?

A. Maglista nin mga probinsya na nag-uswag huli sa tamang pag-ataman kan mga natural na yaman. Ilista kun ano an mga natural na yaman saka an kawsa kan saindang pag-uswag. Halimbawa:

Albay- Bulkan Mayon1.

180

Nanudan ko

Documents

AP Bikol Q1