ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR VE DİYABET İLİŞKİSİ

Prof. Dr. Zeliha HEKİMSOY

Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı

52. Ulusal Diyabet Kongresi 22 Nisan 1016

Antalya

SUNUM PLANI

• Antipsikotik ilaçlar

• Mental hastalıklar ve Diyabet ilişkisi

• Mental hastalıklarda DM sıklığı

• Antipsikotik ilaçlar ve DM

• Neden antipsikotik ilaçlar DM riskini artırıyor? – olası mekanizmalar

• Antipsikotik ilaç kullanan hastalar nasıl takip edilmeli?

• Sonuç

ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR

European Neuropsychopharmacology 2015; 25:1–16 J Clin Psychiatry 2002;63:856–865

ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR

• Psikotik bozukluklar ►şizofreni

• Duygudurum bozuklukları ►depresyon, bipolar bozukluk

• Diğer nöropsikiatrik hastalıklar ► delirium, demans, amnezi…

ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR

Tipik (1. Jenerasyon)

Antipsikotik

İlaç

Ticari

Adı*

Onaylandığı

yıl Clorpromazine Thorazine 1950

Haloperidol

Fluphenazine

Thioridazine

Loxapine

Perfenazine

Trifluoperazine

Thiothixene

Haldol

Prolixin

Trilafon

Stelazine

Navane

1960

Molindone

Pimozide

1970

Atipik (2. Jenerasyon)

Antipsikotik

İlaç

Ticari

Adı*

Onaylandığı

yıl Clozapine Clozaril 1980

Risperidone

Olanzapine

Quetiapine

Ziprasidone

Risperdal

Zyprexa

Seroquel

Geodon

1990

Aripiprazole

Perospirone

Blonanserin

Paliperidone

Iloperidone

Asenapine

Lurasidone

Abilify 2000

• • Pozitif semptomları etkiler • Negatif semptomları ve kognitif fonksiyonları etkilemememektedir • Ekstrapiramidal yan etkileri (parkinsonizm, tardif diskenezi) ►Var

• Pozitif + Negatif semptomları ve kognitif fonksiyonları etkiler • Ekstrapiramidal yan etkileri (parkinsonizm, tardif diskenezi) ► Yok

ATİPİK ANTİPSİKOTİKLER VE METABOLİK YAN ETKİLERİ

İlaç Kilo alımı DM riski Lipid bozukl

Clozapine +++ + +

Olanzapine +++ + +

Risperidone ++ ± ±

Quetiapine ++ ±

±

Aripiprazole +/- - -

Ziprasidone +/- - -

Diabetes Care 2004;27:596-601

MENTAL HASTALIKLAR VE DM İLİŞKİSİ

«Glucose tolerance in schizophrenia»

«Diabetes mellitus in schizophrenia»

DM sıklığı - 2-3 kat

MENTAL HASTALIKLAR VE DM İLİŞKİSİ

• N=95 şizofreni hastası

• Yaş ►45-74 y

• DM sıklığı? ↔ genel popülasyona kıyasla

• Sonuç ► %15.8 ↔ %3 tedaviden bağımsız

MENTAL HASTALIKLAR VE DM İLİŞKİSİ

• 607 şizofrenili hastada ► bilinen DM %4.9

• 194 DM olmayan şizofrenili hastaya ► AKŞ, insulin düzeyi, OGTT

DM ► %16 BGT ► %30.9

çalışma öncesi ve sırasında atipik antipsikotik kullanımı yok

MENTAL HASTALIKLAR VE DM İLİŞKİSİ

Farklı psikiatrik bozukluklarda

DM sıklığı

Şizoafektif bozukluklar

Bipolar bozukluklar

Diğer psikiatrik

bozukluklar

%50

%26

%18

J Clin Psychiatry 1996;57 Suppl 11:40-5

MENTAL HASTALIKLARDA NEDEN DM SIKLIĞI ARTMIŞ?

Ailede DM Fiziksel inaktivite Sağlıksız beslenme

Diabetes Obes Metab 2006;8(2):125-35

ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR VE DM

Antipsikotik ilaçlar

ve DM

Olgu sunumları

İlaç güvenlik çalışmaları

Prevalans çalışmaları

Farmakoepidemiyolojik çalışmalar

Prospektif çalışmalar

p<0.07

p=0.002

p=0.003

38 632 şizofrenili hasta

NEDEN ATİPİK ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR DM RİSKİNİ ARTIRIYOR?

Atipik Antipsikotikler

Sağlıksız Yaşam Biçimi

Şizofreni Şizoafektif Bozukluk

Ketoasidoz Metabolik sendrom

İnsulin Rezistansı

İnsulin Sekresyon Bozukluğu

BAG/BGT DM

Kilodan Bağımsız

Etki

Kilo alımı Kilodan

Bağımsız Etki

Kilo alımı

Diabetes Metab 2007;33(3):169-175

ATİPİK ANTİPSİKOTİKLER VE KİLO ALIMI

European Psychiatry 2009;24 :164-170

ATİPİK ANTİPSİKOTİKLER VE KİLO ALIMI

H1 R afinitesi KİLO ALIMI

Klozapin > Olanzapin > Risperidon > Quetiapine > Aripiprazol > Ziprasidone

H1 R ► gıda alımını baskılayan R

Am J Psychiatry 1999;156(11):1686-96

10 Haftalık tedavi sonucunda ortalama kilo artışı

ATİPİK ANTİPSİKOTİKLER VE PANKREAS

European Psychiatry 2009;24 :164-170

ATİPİK ANTİPSİKOTİKLER VE PANKREAS

M3 R afinitesi İnsulin sekresyonu

Klozapin > Olanzapin >>>>M3 R afinitesi en yüksek

Muskarinik (M) 3 R ► pankreas beta hücrelerinde uygun insulin salınımını devam ettirmede anahtar role sahip

Risperidon Quetiapine Aripiprazol ► düşük

Ziprasidone -

ATİPİK ANTİPSİKOTİKLER VE KARACİĞER/KAS

European Psychiatry 2009;24: 164-170

NEDEN ATİPİK ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR DM RİSKİNİ ARTIRIYOR?

Diyabetojenik etkileri sınıf etkisinden çok farklı reseptörlere farklı afiniteleri ile ilişkilidir

Ziprasidone

ANTİPSİKOTİK İLAÇ KULLANAN HASTALAR NASIL TAKİP EDİLMELİDİR?

ADA/APA* Belçika konsensusu**

Bazal

4. ve 8. hafta

12. hafta

3 ayda Yıllık

Öykü a X X B,yıllık

Kilo (VKİ) X X X x Her ay c

Bel (cm) X X Her ay c

KB X X x 3 ayda

AKŞ x x x 6.,12.hafta,

3 ayda bir d

Açlık Lipidler

x X b x 1.Yıl►3 ayda bir

Sonra ►yıllık

a- Obezite, HT, DM ve KVH öyküsü b- normalse 5 yılda bir c- hospitalize hastalarda haftalık d- DM riski var ise aylık

*Diabetes Care 2004;27:596-601 **Int J Psychiatry Clin Pract 2005;9:130-7

Diabetes Metab 2007;33(3):169-175

Antipsikotik İlaç Kullanan Hastalar Nasıl Takip Edilmelidir?

SONUÇ

• Antipsikotik ilaç kullanımı artmış diyabet riski ile ilişkilidir

• Tipik antipsikotik kullananlara kıyasla atipik antipsikotik kullanan hastalarda diyabet riski daha yüksektir

• Atipik antipsikotiklerin diyabetojenik etkileri sınıf etkisinden çok farklı reseptörlere farklı afiniteleri ile ilişkilidir

• Atipik antipsikotik ilaç tedavisi başlanacak her hasta ► tedaviye başlamadan önce iyi değerlendirilmeli ve tedavi alırken metabolik yan etkiler yönünden takip edilmelidir

ANTİPSİKOTİK İLAÇLAR VE DİYABET İLİŞKİSİ

Prof. Dr. Zeliha HEKİMSOY

Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı

52. Ulusal Diyabet Kongresi 22 Nisan 1016

Antalya