40
PUBLICATIONS OF THE INSTITUTE OF NATIONAL LANGUAGE i ' VOL. IV JANUARY, 1939 No. 14 ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG SOFRONIO G. CALDERON MANILA BUREAU OF PRINTING 1939 264644

ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

PUBLICATIONS

OF THE

INSTITUTE OF NATIONAL LANGUAGE

i ''

VOL. IV JANUARY, 1939 No. 14

ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG

SOFRONIO G. CALDERON

MANILABUREAU OF PRINTING

1939

264644

Page 2: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito
Page 3: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

PUBLICATIONS

OF THE

INSTITUTE OF NATIONAL LANGUAGE

VOL. IV JANUARY, 1939 No. 14

ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG

NI

SOFRONIO G. CALDERON

MANILABUREAU OF PRINTING

29393393»

Page 4: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

IN ST IT U T E O F N A T IO N A L LANGUAGE

J aime C. de Veyra, D iree torCecilio L opee, S e ere ta ry and E xecu tive Officer F elix S. Salas R odriguez, M em b er Santiago A. Konaoer, M em b er Casimiro F. P erfecto, M em b er I sidro Abad, M em b erZoilo H ilario, M em b erL ope K. Santos, M em b er ,J ose I. Zulueta, M em b er

2

Page 5: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

PAGPAPAKILALANI

JAIME C. DE VEYRA

Mga G inang at K aginoohan:Huwag kayong magulat kung makita ninyo ang salansan

ng mga aklat at mga kuwaderno sa ibabaw ng hapag. Sa palagay ko’y di upang basahin ang nasabing mga aklat sa hapong ito: sapagka’t kung gayon ang tangka, ang kakai- langani’y isang buwan ang kaliitan upang mabasang lahat.

Sa pangyayaring ito’y mababanggit natin ang nangyari sa isang kura nang pagsabihan nito ang kaniyang sakristan upang ihanda ang santo-oleo; at sa dahilang ipinaliwanag ng sakristan na ang santo-oleo, sa gayong mga pagkakataon, ay di kinailangan ng hinalinhang kura, ang bagong kura’y napasagot tuloy:

—Alam kong di nga kailangan; nguni’t mabuti na ang naririyan.

Sa panayam na ito’y maaaring di kakailanganin ang mga aklat at mga tala, nguni’t ang sabi ng iba: ang mga ito’y nagpapakilala na sa loob ng dahon ng nasabing mga akldt at tala ay doon natitipon ang bunga ng isang walang hum- pay na pagsusumakit sa loob ng maraming taon.

Marahil ay wala isa mang gaya niya sa bilang ng mga masisiglang nagmamahal sa wikang tagalog ang nag-ukol ng bulag na paniniwala sa kayamanan ng nasabing wik5, ayon sa magpapanayam na rin ngayong hapon, ang maka- papantay, o di sapala’y hihigit pa sa mga wikang pangka- salukuyan. Ang pananalig na ito’y unti-untmg nabuo sa maraming taon, habang patuloy ang kaniyang pag-aaral sa kaniyang wika, upang makayarl ng isang “Dieeionario Ingles-Espanol-Tagalog” na ipinalimbag noong 1915; na siyang nagsilid sa kaniyang isip ng isang mataas na nasang makapaghanda ng matatawag na isang “Webster Interna- tional Tagalog.”

Walang kibo at mapagpakumbaba, pantaswika sa habang buhay, na naroong nag-iisa sa loob ng kaniyang silid-sula- tan, nguni’t kagawad ng maraming kapisanang pampani- tikang sarili, nagtatag noong 1914 ng Akademya ng Wikang Pilipino, ang siyang sa ngayo’y ikinalulugod ko at ipinag- kakapuring ipakilala sa inyo, si G. Sofronio G. Calderon.

33939------2 3

Page 6: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito
Page 7: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG1N I

SOFRONIO G. OALDERON

Marangal na P angulo at mga Maginoo ng Wikang P ambansa,

K aginoohan:Ang paksang iniukol sa akin sa panayam na ito ay ang

“Yaman ng Wikang Tagalog.”Ang “Wikang Tagalog” o sa kasalukuyan ay ang “Wi-

kang Pilipino” ay siyang wikang sinasalita rito sa Maynila at sa mga lalawigang nasa palibot nito: sa mga lalawigan ng Rizal, Bulakan, Nueba Esiha, Bataan, Kabite, Batangan, Laguna, Tayabas at sa mga pook ng Prinsipe at Infanta ng baybayin ng dagat Pasipiko at sinasalita rin sa mga pulo ng Mindoro, Marinduque, Polilyo, at sa iba pang maliliit na puld. Marunong din ng wikang ito ang mga taga iba’t ibang lalawigang hindi Tagalog na nangaparito sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito at yaong mga nanungkulan sa mga kawanihan dito ng pamahalaan, sa mga kawanihan ng mga bahay- kalakal at sa iba’t ibang pagawaan dito; kaya halos sa lahat ng pook ng Pilipinas ay may nakakausap ng wikang Tagalog.

Sa aking mga paglalakbay linggo-linggo ay lagi akong may nakausap ng wikang ito, sa mga bayan-bayan ng Kapampangan, Tarlak, Pangasinan, Baguio, Union, Ilokos Sur, iloeos Norte, Nueba Biskaya, Isabela, Kagayan, ibp.

Paano kayang nagkaroon ng wikang Tagalog at ng iba’t ibang wika rito sa Pilipinas?

Ang Pilipinas ay isang kapuluan ng matatabang lupa na dinidilig ng mga batis, ilog, lawa at dagat; nakakan-

xPanayam na binasa sa Bulwagang Villamor, noong ika-22 ng Disyembre,1938.

5

Page 8: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

6

lungan ng mga puntod-puntod na mga burol at bulubun- dukin at naliligid ng karagatan. Ang kaniyang mga libis, mga nayon, mga bayan at mga lalawigan ay napapala- mutihan ng sarisaring halaman; ang mga sapa, mga batis, mga ilog, mga lawa at karagatan ay kinabubuhayan ng sarisaring isda at kinapal sa tubig at ang kaniyang mga puntod-puntod na mga burol at bulubundukin ay nag- iimpok ng sari-saring kayamanan. Ang madlang kinapal, magrng sa tubig, maging sa lupa at maging sa himpapa- wid at sa boong paganorin ng Pilipinas ay pinag-ukulan ng mga unang tagarito ng kanikaniyang alan; ang madlang hiwaga sa kabuhayan na pumukaw ng kanilang damdamin, isip at talino, gaya ng bukang liwayway ng umaga, ng sikat ng araw, ng liwanag ng buwan, ng kislap ng bituin, ng simoy ng hangin, ng lagaslas ng tubig, ng huni ng ibon at gayon din ang madlang bagay na naging kagamitan sa pamumuhay ay pinag-ukulan din ng kanikaniyang alan. Ang mga alan na iniukol ay siyang naging saligan ng mga wika rito sa Pilipinas. At ang katagalugan na nasa lun- dayan o kalagitnaan ng Pilipinas ay nagukol din sa mad- lang bagay at kinapal ng mga alan na siyang naging sa- ligan ng wikang Tagalog.

Ang mga salita upang pag-ugnay-ugnayin at upang isa- ayos sa isang pananalita ay ginamitan ng mga sangkap na kailangan, na gaya ng mga tipik, panglapi, pang-ugnay, ibp. hanggang sa naging isang wika.

Hinggil naman sa pagsulat, ang mga guhit ay ginawang mga titik (o letra); at ang mga titik ay ginawang mga pantig (o sflaba); at ang mga pantig ay ginawang mga salita. Sa ganito, ang mga salita ay siyang kumatawan sa mga tingig; ang mga tingig ay siyang kumatawan sa mga isipan; at ang mga isipan ay siyang kumatawan sa mad- lang bagay. Anopa nga’t ang mga hagay ay siyang naging saligan ng mga wika; ang mga isipan ang siyang diwa; ang mga tingig ang siyang tagapamagitan at ang mga guhit ang siyang anyo.

Sa ganito nga, ang wika ay siyang naghahayag ng pag- iisip sa pamamagitan ng mga salita; sapagka’t ang sa- lita ay siyang sagisag ng isipan: kaya’t ang mga salita ang siyang bumubuo ng isang wiJcd.

At kung paanong nagkaroon ng kanikaniyang wika ang iba’t ibang pook ng Pilipinas, na gaya rin ng iba’t

Page 9: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

7

Upang isaad ang yaman ng wikang Pilipino ay kaila- ngang ilahad ang pagkakaakma nito, na siyang pinaka- pangulong bukal ng kayamanan ng wikang ito.

Sa wikang Pilipino (Tagalog) ang bawa’t salita ay alan (nombre), o kung di man ay nagagawang alan. Kung inagapayanan ng pang-akbay na ang o kaya’y sinasang- kapan ng mga tipik na pang-alan (partieula nominal).

Ang mga alan (nombre) ay nahahati sa dalawa: Ka- tutubo (primitivo) at sinangkapan (eompuesto).

Ang katutubong alan (nombre primitivo) ay yaong alan na ugat ng salita, gaya ng lupa, langit, puld, dagat, tubig, ibp.

Ang sinangkapang alan (nombre eompuesto), ay yaong ginamitan ng tipik (partieula) na iniaagpang o isinisingit o idinudugtong sa ugat ng salita.

Ang mga tipik na pang-alan (partieulas nominales) ay totoong marami. Ilalahad ko ang ilan:

Ang an (o han):

ibang bansa, sa ganitong paraan, ay gayon din nagka-roon ng sariling wika ang katagalugan, na kinilalang wi-kang Tagalog, at ngayo’y kinikilalang wikang Pilipino.

niyog ................................. niyuganbukid ................................. bukiranhukom ................................ hukumanbago ................................... baguhan

Ang ka:sakay ................................. kasakaysuno ................................... kasundsalo ..................................... kasalolaban ................................. kalabanaway ................................. /eaaway

Ang ka— an (o han):bait ................................... kabaitansam& ................................. kasamaanbuti ................................... kabutikanliksi ................................... kaliksikantulin ................................... katulinan

Ang ka na kalangkap ng pa-an (o han):patawad............................. kapatawaranpahinga .............................. kapakingahanpahamak ............................ /eapahamakan

Page 10: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

8

Ang kina-an (o hari):umaga .....................bukas .......................hapon.......................

.......... /einabukasan

Ang hi:bagsik ..................... .......... himagsiksayang ..................... .......... Mnayangsakit ........................ .......... hinanakit

Ang in (o hiri):simula .....................damdam ................. .......... damdamintunton ..................... .......... tuntuninama ........................ .......... inaamaanak ........................ .......... inaanakg isa ..........................dulang ..................... .......... dinulangbasa ........................ .......... babasa/nn

Ang ma:su la t........................ .......... raanunulatsalaysay .................tagalog..................... .......... raananagalog

Ang maka:bayan ......................

Ang maka-an (o han o nari):sala ........................ ........... makasaianan

Ang mag:ama ........................ ........... mag-amain a ....................................... raag-inahapon ....................damag .................... ........... raagdamagtinapay .................. ........... raagtitinapayisda ....................... .

Ang mag na kalangkap ng ka:kapatid .............................. raag/eapatidkakilala .............................. raag/eakilalakaaway .............................. raag/eaaway.

Ang mag na kalangkap ng ka-an (o hari)kaibigan ............................ raag/eaibigankabiruan .......................... raag/eabiruankatuksuban ....................... raag/eatuksu/ian.

Page 11: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

9

Ang mang:gawa ................................. raanggagawagamot ............................... raanggagamotgulo ................................... raanggugulo

Ang may:katha ................................. raapkathakapdl ................................. raapkapdlgawa ................................. raaggawa

Ang pa:tingrn ............................... paninginbili ..................................... pabilibahay ................................ pabahaybalita ................................. pabalita

Ang pa-an (o hari):gawa ................................. pagawaana ra l..................................... paaralanbili ........ ............................ pamilikan

Ang pa-in (o hiri):nood ................................... panoorin

Ang paki:bili ..................................... paktbilidala ................................... pakidalabigay ................................. paktbigay

Ang pakiki:kamay ............................... pakikikamayisa ..................................... pakikiisadamay ............................... paktktramay

Ang pakikipag:usap ................................... paktkipag-usapharap ................................. pakikipagharapagawbuhay ........................ paktkipag-agawbuhay

Ang pakikipag-an (o hari)agaw ................ ................. pakikipag-agawdnsalita ................................. pakikipagsalitaandayo ................................... pakikipagdayuhananyaya ................................ pakikipag-anyayahan

Ang pakikipag na kalangkap ng ka:kaalam .............................. pakikipagkaalam.kaalit ................................. pakikipagkaalitkasundo ............................ pakikipagkasundd

Page 12: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

10

Ang pakikipag na kalangkap ng an (o han):damay .......tulong .......saboy .........

........................ pakikipagdamayan

........................ pakikipagtulungan

........................ pakikipagsabuyanAng pakikipag na kalangkap ng ka-an (o hari)

kaibigan pakikipagkaibigankasunduan pakikipagkasunduan

Ang pag:kain ........... ........................ pagkainibig ........... ........................ pag-ibigtulong .......saklolo .............................. pagsaklolodala ........... ........................ pagdadalabilx .............

Ang pagka:tao .............lalaki ......... ........................ pagkalalakibata ........... ....................... pagkabata

Ang pagka na kalangkap ng ka:kaisa........... ........................... pagkakaisakasama ..... ....................... pagkakasamakasundo .... ........................ pagkakasundo

Ang pagka na kalangkap ng ka-an (o hari):sakit ......... ........................ pagkakasakitananyaya .............................. pagkakaanyayahan

Ang pagka na kalangkap ng ma:mdnunulat ......................... pagkamanunulatmdnanalaysdy ................... pagkamananalaysay

Ang pagka na kalangkap ng ma-in (o hin):maawain .... ....................... pagkamdawainmaramdamin

Ang pagka na kalangkap ng maka:makabayan .makabago .......................... pagkamakabago

Ang pagka na kalangkap ng mag:magbababoy ........................ pagkamagbababoymag-iisda .......................... pagkamag-iisda

Page 13: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

11

Ang pagka na kalangkap ng mang:manggagarnot..................... pag/earaanggagamotraanggagawa ..................... pag/earaanggagawa

Ang pagka na kalangkap ng mapag:raapagbiro ........................ pag/earaapagbiroraapag-isip ........................ pag/earaapag-isip

Ang pagka na kalangkap ng mapag at ma:raapagraarunong ............... pag/earaapagraarunongraapagraayabang ............... pag/earaapagraayabang

Ang pagka na kalangkap ng mapag at pa:mapagpatawa...................... pagkamapagpatawamapagparunggit ............... pagkamapagparunggit

Ang pagka na kalangkap ng pa:parito ................................. pagkaparitopabaya ................................ pagkapabayapabili ................................. pag/eapabilipaligo ................................. pag/eapaligo

Ang pagka na kalangkap ng pag:turo ................................... pagkapagtweoaral ................................... pag/eapag-aral

Ang pagka na kalangkap ng pala:palabiro .............................. pagkapalahirbpalaawit ............................ pag/eapaiaawit

Ang pagka na kalangkap ng pala-in (o hin): palabintang........................ pag/eapalabintangin

Ang pagkaka:sakit ................................... pagkakasak.ittulog ................................. pag/ea/eatulog

Ang pagkaka na kalangkap ng pa:paroon ................................ pagkakaparoonparito ................. *............... pagkakaparitopaligo ................................. pag/ea/eapaligo

Ang pagkaka na kalangkap ng paki:pakialam ............................ pagkakapakialampa/eiharap .......................... pagkakapakiharap33939------3

Page 14: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

12

Ang pag na kalangkap ng pa:parodn ................................ pagparoonparito ................................. pagparito

Ang pagma na kalangkap ng ma:raayabang ........................raakisig _____________

... pagraaraayabdng — pagraaraakisig

Ang pagpapaka:bait ........................... ..... ... pagpapakabaitbaba .................................... pagpapakababa

Ang pagpapati:bulid ............................... ... pagpapatibulidwakdl ............................... ... pagpapatiwakal

Ang pala-an (o hari):dingding ......................... ... palarindingan

Ang pang:ulo ....................... .......... ... panguloahit .................................. ... pang-ahitgupit .............................. ... panggupitbansa .............................. .... pangbansabukid .............................. .... pangbukid

Ang pang na kalangkap ng an (o hari): ulo .............„...................... pangnhihan

Ang panghi:himagsik ............................ panghihimagsikhinayang ............................ panghihinayang

Ang pang na kalangkap ng ma:madilim ---------------------- pangmadilimraaliwanag ........................ pangraaliwanag

Ang pang na kalangkap ng ma-an (o hari) raadalian ............................ pangmadalian

Ang sang:linggo ------------------------ sanglinggdbuwdn ................................ sangbuwantaon sangtaon

Page 15: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

13

Ang sang-an:daigdig .............................. sangdaigdiganbahay ................................. sangbahayan

Ang tag:araw ................................. tag-arawinit ..................................... tag-initulan ................................... tag-ulanginaw ................................. iag-ginaw

Ang taga:dito ................................... tagaritonayon ............................... taganayonbukid ................................. tagabukidbili ..................................... tagabiligawa ................................. tagagawasulat ................................... tagasulat

Ang taga na kalangkap ng pa:bahala ................................ tagapamahalap ilak ................................... tagapamilak

Ang bawa’t isa sa mga tipik na nabanggit ay may kani- kaniyang kapakanan ayon sa tinataglay na kahulugan ng ugat ng salita. Lahat din naman ng bahagi ng pananalita (partes de la oraeion) ay nagiging alan (nombre) kung inaagapayanan ng pang-akbay na ang, na kayayamutan sa dami kung isasaad na lahat kahima’t ang pagkunan ng ha- limbawa ay isang ugat lamang ng salita.

Upang uriin o tiyakin o hiyasan ang isang alan (nombre) ay kailangan ang pang-uri o pangtiyak o pang-hiyas (ad- jetivo).

Ang pang-uri o pangtiyak o pang-hiyas (adjetivo) ay gaya rin ng mga alan, nababahagi ng dalawa: katutubd (primitivo), halimbawa: putz at sinangkapan (eompuesto), halimbawa: ma-puti.

Ang mga katutubong pang-uri o pangtiyak o panghiyas (adjetivo primitivo) ay yaong mga pang-uri o pangtiyak o panghiyas na mga ugat ng salita (adjetivos raiees), gaya ng mura, mahal, bago, luma, ibp.

Ang mga sinangkapang mga pang-uri o pangtiyak o pang- hiyas (adjetivos eompuestos), ay yaong ginagamitan ng

Page 16: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

14

tipik (partieulas) na iniaagpang o isinisingit o idinudugtong sa ugat ng salita. Ito man ay marami rin at may kani- kaniyang kapakanan, at ilalahad ko ang ilan.

Ang ka:tulad .......................... ...... /eatuladmukha ........................ ...... kamukhaaya .............................. ...... kaayaayalugod .......................... ...... /ealugodlugodtakot .......................... ...... katakottakot

Ang ika:apat ............................ ...... ikaapatlima ............................ ...... i/ealimawalo ............................ ...... ikawalo

Ang in:galis ............................ ...... galisingusgos ........................ ...... gusgusinbalimbing ................... ...... bmalimbingginto .......................... ...... gininto

Ang in-an:ginto............................ ...... gmintuanp ilak ............................ ...... pinilakan

Ang ma:buti ............................ ...... mabutisama ..........................bato ............................ ...... mabatoalikabok ..................... ...... maalikabok

Ang ma-in (o hin):awa ............................ ...... maawamsunod .......................... ...... masunurinsinta .......................... ....... masintahin

Ang ma na kalangkap ng paki:alam ................................... mapa/eialam

Ang ma na kalangkap ng pang:panghalina ........................ mapanghalinapanggulo ............................ mapanggulo

Ang maka:bago ................................... makabagoluma ................................... maJcalumagaling................................. makagagaling

Page 17: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

15

Ang maka na kalangkap ng an (o han o nari)tuwid ................................. ma/eatuwiransala ................................... makasalananlapi ..................................... ma/ealapian

Ang mala:hininga .............................. malahiningagihay ................................. malagihaykanin ................................. malakanin

Ang mang:daan ................................... mangdaandangkal .............................. manpdangkaldipa ................................... mangdipa

Ang mapa:bigay ................................. mapamigaysumpa ............................... mapanumpa

Ang mapag:bird ................................... mapagbirokunwa ............................... mapagkunwa

Ang mapag na kalangkap ng ma:marunong .......................... mapagmarunongmarikit .............................. mapagmarikit

Ang pa:laboy ................................. palaboylaki .......................................... palaki

Ang pa-in:baba ................................... pababainkain ................................... pakainin

Ang pdla:biro ................................... palabir6dasal ................................. paZadasal

Ang pala na kalangkap ng in (o hin): bintang .............................. palabintangin

Ang pangpa:pawis ................................. pangpapawistibay .......... ......................... pangpatibay

Ang pinaka na kalangkap ng ma:mabuti .............................. pinakamabutimaganda ............................ pinakamagandd

Page 18: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

16

Ang mga pangnakaraan, pangkasalukuyan at panghaha- rapin (tiempos pasados, presentes y futuros) ng bawa’t anyo ng pangwatas (verbo) ay nagagawa ring adhetibo.

Mayroon namang talagang tuntunin o patakaran ng pag-uugnay ng isang pang-uri o pangtiyak o panghiyas (adjetivo) sa kapwa pang-uri o pangtiyak o pang-ugnay (adjetivo) at ng isang alan (nombre) sa kapwa alan (nombre); nguni’t ito’y ukol sa pagtuturd at hindi sa panayam.

Upang ipaliwanag o ipangwatas ang anomang salita ay kailangan ang pangwatas (verbo).

Ang mga pangwatas sa wikang tagalog, ay gaya rin ng mga pang-uri o pangtiyak o panghiyas (adjetivo) at ng mga alan (nombre), nababahagi sa dalawa: katutubo (primitivo) at sinangkapan (eompuesto).

Ang mga katutubong pangwatas (verbos primitivos) ay yaong mga pangwatas na mga ugat ng salita (verbos rai- ees), gaya ng alam, kilala, ibig, ibp.

Ang mga sinangkapan (eompuesto) ay yaong ginagami- tan ng tipik (partieula) na iniaagpang o isinisingit o idi- nudugtong sa ugat ng salita. Ito ay lalong marami at may kanikaniya ring kapakanan. Ilalahad ko ang ilan.

Ang mga sinangkapang pangwatas (verbos eompuestos) ay may dalawang pangulong anyo: ang um at mag.

Ang um:sulat ................................. sumulatgawS ................................. gttmawainom ................................. twninomibig ................................... umibig

Ang anydng um ay may tatlong pangtiyak: in (o hin), i at an (o han):

Ang in (o hin):sulat ................................. sulatingawa ................................. gawin (gawain)ibig ..................................... ibigin

Ang i:sulat ................................. isulatgawa ................................. igawahanap ................................. ihanap

Page 19: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

17

Ang an (o han):sulat ................................. sulatangawa ................................. gawdn (gawadn)hanap ................................. hanapan

Ang anyong mag:turd ................................... magturdbigay ................................. magbigaybayad ....................... ......... magbayad

Ang anyong mag ay may apat na pangtiyak: i, ipag, an (o hari) at pag-an (o han):

Ang i:turo ................................... iturdbig&y ................................. ibigaybayad ................................. ibayad

Ang ipag:turd ...................................bigdy .................................bayad .................................

Ang an (o hari):turd ...................................bigay .................................bayad .................................

Ang pag-an (o han):turd ...................................bigay .................................bayad .................................

ipagturoipagbigayipagbayad

turuanbiggan (bigagdn) bayaran

pagturuanpagbigyan (pagbigaydn) pagbayaran

Ang ibang mga anyo ng pangwatas ay itong mga sumu- sunod:

Ang ma:tuwa ................................. matuwagalit ................................... magalittakot ................................. matakot

Ang anyong ito ay may dalawang pangtiyak: ika at ka-an (o han):

matuwS .............................. ikatuwamagalit .............................. ikagalitmatakot ............................ i/eatakot

Page 20: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

18

Ang ka-an (o hari):matuwa .............................. /eatuwaanmagalit .............................. /eagalitanmatakot ............................ /eatakutan

Ang maka kung sa anyong um inilalapi ay ganit6:sumulat ............................ ma/easulatgnmawa ............................ ma/eagawahnmanap .......................... ma/eahanap

Ang maka sa anyong um ay may tatlong pangtiyak: ma, mai at ma-an (o han):

Ang pangtiyak na ma:ma/easulat .........ma/eagawa .......ma/eahanap .....

................ masulat

................ magawa

................ mahanapAng pangtiyak na mai:

maTeasulat ......... ................ maisulatma/eagawa ....... ................ maigawama/eahanap ..... ................ maihanap

Ang pangtiyak na ma-an (o ma-hari):maTeasulat ......... ................ masulatanma/eagawa ....... ................ magawan (magawaan)ma/eahanap ..... ................ mahanapan

Ang maka kung sa anyong mag inilalapi ay ganitomagturo ...........magbigay ma/eapagbigaymagbayad ......... ................ ma/eapagbayad

Ang maka sa anyong mag ay may apat na pangtiyak: mai, mai-pag, ma-an (ma-hari) at mapag-an (o mapag-hari):

Ang pangtiyak na mai:ma/eapagturo ..................... mditurdma/eapagbigay ................... maibigayma/eapagbayad ................. mdibayad

Ang pangtiyak na maipag:makapagtu.ro .....................makapagbig&y ...................ma/eapagbayad .................

maipagturomaipagbigaymaipagbayad

Page 21: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

19

Ang pangtiyak na ma-an (o ma-hari):makapagturo ..................... raaturuanraa/eapagbigay ................... raabigyan (raabigayan)raa/eapagbayad ................. raabayaran

Ang pangtiyak na mapag-an (o mapag-han):makapagturb ..................... mapagturuanraa/eapagbigay ................... raapagbigyan (raapagbigayan)makapagbayad ................. raapagbayaran

Ang maki:alam ................................. raa/etalamsulat ................................... raafcisulat

Ang maki ay may dalawang pangtiyak: ipaki at paki-an (o paki-hari):

Ang pangtiyak na ipaki:raa/etalam .......................... tpa/etalammakisulat .......................... tpa/eisulat

Ang pangtiyak na paki-an (o paki-hari):raa/etalam .......................... pa/etalamanraa/eisulat .......................... pa/etsulatan

Ang makipag:kamay ............................... raa/etpagkamaybangay .............................. raa/etpagbangay

Ang makipag ay may dalawang pangtiyak: ipakipag at pakipag-an (o pakipag-hari):

Ang pangtiyak na ipakipag:raa/etpagkamay ................. tpa/etpagkamayraa/etpagbangay ............... tpa/etpagbangay

Ang pangtiyak na pakipag-an (o pakipag-hari):raa/etpagkamay ................. pa/etpagkamayanraa/eipagbangay ............... pa/eipagbangayan

Ang magka:bunga ............................... raag/eabungaanak ..... ............................. raag/eaanak

Page 22: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

20

Ang pangtiyak na ipagka:mag/eabunga ..................... ipag/eabungamag/eaanak ........................ ipag/eaanak

Ang pangtiyak na pagka-an (o pagka-han): mag/eadahilan ................... pag/eadahilanan

Ang magkang:luha ................................... mag/eangluluhaiydk ................................... mag/eang-iiyak

Ang karaniwang pangtiyak ng magkang ay ipagkang:Ang pangtiyak na ipagkang:

magkanghduha. ................. ipag/eangluluhamag/eang-iiyak ................. ipag/eang-iiyak

Ang magka ay may dalawang pangtiyak: ipagka at pag-ka-an (o pagka-han):

Ang maging:dapat ................................. magingdapat

Ang pangtiyak ng maging ay ipaging: Ang pangtiyak na ipaging:

magingdapat ..................... ipagingdapatAng magpa kung sa anyong um inilalapi ay ganito:

sumulat ............................ magpasulatgumawa ............................ magpagawahumanap ............................ magpahanap

Ang magpa sa anyong um ay may tatlong pangtiyak: pa- in (o pa-hin), ipa at pa-an (o pa-han):

Ang pangtiyak na pa-in (o pa-hin):magpasulat ........................ pasulatinmagpagawa ....................... pagawin (pagawain)magpahanap ..................... pahanapin

Ang pangtiyak na ipa:magpasulat .......... .............. ipasulatmagpagawa .......... ............ ipagawamagpahanap ..................... ipahanap

Ang pangtiyak na pa-an (o pa-han):magpasulat ........................ pasulatanmagpagawa ...................... pagawan (pagawaan)magpahanap ..................... pahanapan

Page 23: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

21

Ang magpa sa anyong mag ay may apat na pangtiyak: papag-in (o papag-hiri), ipa, pa-an (o pa-hari) at papag- an (o papag-hari):

magpaturo ......................... papagturuinmagpabayad ..................... papagbayarin

Ang pangtiyak na ipa:magpaturo ........................ ipaturomagpabigay ...................... ipabigaymagpabayad ...................... ipabayad

Ang pangtiyak na pa-an (o pa-hari):magpaturo ........................ paturuanmagpabigay ...................... pabigyan (pabigaydn)magpabayad ...................... pabayaran

Ang pangtiyak na papag-an (o papag-hari) ay hindi pang- karaniwan maliban na lamang sa ilang pangwatas (o verbo).

Ang magpaka:buti ................................... magpakabutibait ................................... magpakabait

Ang karaniwang pangtiyak ng magpaka ay ipagpaka:magpakabuti ..................... ipagpakabutimagpakabait ..................... ipagpakabait

Ang magpati:hulog ................................. magpatihulbgdapa ......................□............ magpatirapa

Ang karaniwang pangtiyak ng magpati ay ipagpati:magpatihulog ..................... ipagpatihuiogmagpatirapa ...................... ipagpatirapa

Ang magsa:insik ................................. magsainsikkastila ............................... magsakastila

Ang karaniwang pangtiyak ng magsa ay ipagsa:magsainsik ...................... ipagsainsikmagsakastil^ ..................... tpagsakastila

Ang mang:abala ................................. mang-abalausap ................................... mangusapa ra l ..................................... mangaral

Page 24: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

22

Ang mang ay may tatlong pangtiyak: pang-in (o pang-hin), ipang at pang-an (o pang-han):

Ang pangtiyak na pang-in (o pang- hin):akit ................................... pang-akitinabala .................................. pang-abalaEin

Ang pangtiyak na ipang:mangaral............................ ipangaralmangusap .......................... ipangusap

Ang pang-an (o pang-han):mangaral .......................... pangaralanmangusap .......................... pangusapan

Ang mangag. Ito’y tipik na pangdalawa o pangmarami (plural) sa anyong mag:

magtnrb ............................ mangagtn.romagdala.............................. mangagdalamagdasal ............................ mangagdasal

Ang mangagsi. Ito y tipik na pangdalawa o pangmarami (plural) sa anyong um:

snmulat .............................. mangagsisnlatbumasa .............................. mangagsibasapumaroon .......................... mangagsiparoon

Ang magsi. Ito man ay tipik na pangdalawa o pang- marami (plural) sa anyong um:

sumulat ..............................bumasa ..............................pumaroon ..........................

Ang magsipag. Ito’y tipik rami (plural) as anyong mag.

magturo ............................magdala ............................magdasal ..........................

Ang manghi:pasok .................................sayang ................................bagsik ................................

magsisulatmagsibasamagsiparoon

ding pangdalawa o pangma-

magsipagtnromagsipagdaiamagsipagdasal

mangEimasokmangEinayangmangbimagsik

Page 25: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

23

Ang manghi ay may dalawang pangkaraniwang pangti-yak: ipanghi at panghi-an (o panghi-han):

Ang ipanghi:manghimasokraangEinayangmanghimagsik

................... ipanghimasok................. ipanghinayang

................... ipanghimagsikAng pang-an (o pang-hari):

manghimasok ................... panghiraasukanmanghinayang ................. panghinayanganraangEimagsik ................... panghimagsikan

Ang pa:hatid ............. ................... pahatiddoon ............... ................... paroondito ................. ................... parito

Ang pa ay may dalawang pangtiyak: ang ipa at pa-an (o pa-hari):

Ang ipa:pahatid .............................. ipahatidparoon ............................... iparoonparito ................................. iparito

Ang pa-an (o pa-hari):pahatid .............................. pahatdan (pahatiran)paroon .............................. paroonanparito parituEan

Ang tipik na maka at ang tipik na magpa ay maaaring paglapiin, na nagiging makapagpa, at ilapi man sa anyong um o sa anyong mag ay iisa ang ayos.

suraulat .............................. makapagpasulatguraawa ............................ raakapagpagawamagturo makapagpaturomagbigay raakapagpabigay

Ang tipik na maka at ang tipik na maki ay maaari ring paglapiin, na nagiging makapaki:

suraulat ............................ makapakisulatbnraasa .............................. makapakibasaraagdala ............................ makapakidalaraagluto ............................... makapakiluto

Page 26: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

24

Ang tipik na maka at ang tipik na magsa ay maaaring paglapiin din at nagiging makapagsa:

insik ................................. makapagsainsikkastila ......................... ma/eapagsakastila

May mga tipik ngang maaaring paglapilapiin, gaya ng mga sumusunod:

makapag ma ....................maka pa ............................makapag um .....................maki p a ..............................makipag ka ........................makipag ma a n .................mag ma ............................magpaka pa .......................ika pang ............................ipakipag ma an .................ipag pa ..............................ipang ka ............................ipang pa ............................ma ka an (o hari)............ma ipakipag ma an ..........ma ipagpa ........................ma ipagpaka .....................ma ipag p a ........................ma ipang pa .....................ma isa ....................~.........ma pa ...............................ma pag-an ........ ................

makapagmalokimakapamahalama/eapagsumikapmakipamayanmakipagkagatitmakipagmatigasanmagmarunongmagpa/eapahamakikapangdiriipakipagmasakitanipagpalibanipangkaiabitipangpaatatmakasmtahanmaipakipagmatigasanmaipagpabukasmaipagpakababhmaipagpagawamaipangpaligomaisagawamapalakimapagbigyan

Hindi ku na babanggitm ang mga tipik ng iba pang bahagi ng pananalita, baka makayamot; ngunit sapat nang maipakilala rito ang iniyayaman ng wikang tagalog sa kaniyang pagkakaakma. Bumanggit tayo ng isang ugat ng salita at sangkapan natin ng mga tipik na pang-agpang, pangsingit at pangdugtong, halimbawa, bili:

Bili kabilihan, pabili, bilhin, mamimili, pamilihan, pakibili, pakikibili, pakikipagbilihan, pagbili, pagbibili, pagkabili, pag- kakabili, pagkamabili, pagkamabilihin, pagkamamimili, pag- kamapagbili, pagkamapagpabili, pagkapabili, pagkapagbili, pagkapalabili, pagkakapabili, pagkakapakibili, pagpapabili, pangbili, tagabili, mabili, mabilihin, mapagbili, palabili, pina- kamabili, bumili, bilhin, ibili, bilhan, magbili, ipagbili, pag- bilhan, kabilhan, makabili, mabili, maibili, mabilhan, maka- pagbili, maipagbili, mapagbilhan, makibili, ipakibili, paki- bilhan, magpabili, mapagbilhan, makibili, ipakibili, pakibil-

Page 27: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

25

han, magpabili, pabilhin, ipakibili, pabilhan, papagbilhin, mangagbili, mangagsibili, magsipagbili, pamilihin, ipamili, makapagpabili, makapakibili, makapamili, makipamili, mai- pagpabili, mapabili, maipabili, mapabilhan, mapamili, mai- pamili, kabibili, ibp.

Kung babanggitin pa ang mga panahon na pangbadya, pangnakaraan, pangkasalukuyan at panghaharapin, ibp. ng halos lahat ng anyo ng pangwatas, na nagagawang nom- bre pag inaagapayanan ng pang-akbay na ang, at gayon din ang pangnakaraan, pangkasalukuyan at panghahara- pin ng halos lahat ding pangwatas, na nagagawang ad- hetibo ay makukurd natin ang idinadami ng di kawasa ng bawa’t isang ugat ng salita: kaya’t itong mga tipik na iniaagpang, isinisingit o idinudugtong sa ugat ng salita ay siyang pangulong bukal ng yaman nitong wikang pilipino; sapagkat itong wikang pilipino ay naaakma sa pamama- gitan ng mga tipik na iniaagpang o isinisingit o idinudug- tong sa mga ugat ng salita, na bawa’t isa ng mga tipik na ito ay may kanikaniyang kapakanan ayon sa tinataglay na kahulugan ng mga ugat ng salita.

Ang bawa’t ugat ng salita ay alan (o nombre); nguni’t sa pamamagitan ng isang tipik na pang-uri o pangtiyak o panghiyas (adjetivo) ay nagiging pang-uri o pangtiyak o panghiyas (adjetivo) ayon sa sarisaring uri nito; sa pa- mamagitan ng isang tipik na pang-alan ay nagiging alan (nombre) ayon sa sarisaring uri nito; sa pamamagitan ng isang tipik na pangwatas ay nagiging pangwatas (verbo) ibp.

Sa dahilang ito, ng sabi ni Leyden hinggil sa pagsasa- liksik ng “Bengal Asiatie Soeiety” tungkol sa wikang ta- galog o wikang pilipino ay “iilang wika ang may kata- ngiang gaya ng tagalog . . . ang mga sangkap na gina- gamit ay ang mga pang-agpang o pangdugtong o paningit sa mga ugat ng salita na muling nalalapian pa ng ibang tipik, at ang lubos o bahaging pag-uulit ng mga salita sa ganiyang pagkakalapi ay muli pa manding nalalapian ng ibang mga tipik.

Halimbawa:Kuha, kumuha, mokakuha, magrpakuha, ma/eakuha, maki-

kuha, makapagpakuha, makdpakikuha; dunong, marunong, magrmarunong, makapagmarunong.

Page 28: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

26

“Sa paggamit sa wikang tagalog ng mga tipik (partieu- las), ani MaeKinlay (A Handbook and Grammar of the Tagalog Language p. 110), “ay nasasabi ng sarisaring pa- raan ang isang pananalita na gayon din ang kahulugan.” “Halimbawa” aniya, “ang pananalita sa inggles na Did 1 not order (or tell) you to do this? . . . sa tagalog ay maaaring sabibing:

Hindi ba ako ang nag-utos sa iyong gawin mo ito?Hindi ko ba iniutos sa iyo na gawin mo ito?Hindi ba iniutos ko sa iyong gawin mo ito?Hindi ba ako ang nagpagawa sa iyo nito?Hindi ko ba ipinagawa sa iyo ito?Di ba ipinagawa ko sa iyo ito?

Sa talatuntunan o “gramatiea” ng wikang tagalog, ang isang adhetibo ay maaaring ipagpauna o ipagpahuli sa isang nombre.

Halimbawa:magand&ng bulaklak bulakl&k na magandd mabuting akl&t akl&t na mabuti

gayon din ang suheto ay maaring ipagpauna o ipagpahuli sa predikado. Halimbawa:

Ako ay parorodn sa inyong bahay.Sa inyong bahay paroroon ako.Ako’y nanggaling sa Maynila.Sa Maynila nanggaling ako.

Kaya ani Lendoyro (The Tagalog Language pp. 406-407): “Ang laya ng nagsasalita o sumusulat ng pag-uugnay-ug- nay ng pananalita sa wikang tagalog ay di mapapansin sa alin man ng iba’t ibang wika ng Kamalayahan . . . na- kagagamit sila ng mga tipik o panglapi na naipanglalahad ng boong liwanag ang ibig sabihin.”

At sa katangian ng pagkakaakma ng wikang pilipino ay iniulat ni Wilhelm von Humboldt, na isang bantog na pantas-wikang aleman, na “Ang wikang tagalog ay siyang kasakdalsakdalang buhay na alaala niyaong dakilang wi- kang malayo-polinesya, na ipinalalagay na magulang na pinanggalingan ng lahat ng ibang wika ng Kamalayahan.”

Nguni’t ang yaman ng wikang tagalog ay hindi lamang sa kaniyang pagkakaakma napapansin kungdi sa pag-uukol

Page 29: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

27

man ng mga katagang salita sa mga kilos, galaw, amoy, ibp. na di pangkaraniwan sa ibang mga wikang tanghal. Halim- bawa sa kilos:

Tumingm:tumingin sa itaas .........................tumingih sa ibaba .........................tumingin sa palibot ....................tumingin sa likuran ............. . . . ..tumingin sa malayd ............... .tumingin ng saglit .....................tumingin ng magiliw ......................tumingin ng pagalit ....................tumingin ng pasenyas ................tumingin na may kabagsikan ....

tumingalatumungolumingaplumingontumanawsumulyipmagpapungayumirapkumindat >mangdilat, manglisik ibp.

Sa galaw at kilos. Halimbawa, upo:umupo, lumikmo, lumuklok, lumupagi, lumupasay, humindara, maningkayad, ibp.

Sa amoy. Halimbawa, bahd:mabahd ............................maanghit ............................maangis ............................

maanggo ......... . ...... .............

maangot ............................

maantot o mabantot ibp....

Sa lasa, halimbawa:maalat ..............................maanghang ......................maaskad; mapakli ............

maasim ..............................makasim ............................

maanti ..............................mayapi ibp... . . . ................

anoming masamang amoymabahong kilikiliang masamang amoy ng dumi

ng tao o hayopang masaming amoy ng sirang

gatas.ang masamang amoy ng siring

bagoong, tapi, ibp.ang masaming amoy ng nangu-

luum na tubig.

kung sa asin.kung sa sili, paminti.kung sa bungang kahoy na hi-

liw.kung sa suka.kung sa tubig na tabang na pi-

nasok ng alat.kung sa niyog na sira. kung sa pinding na sira.

Sa mga uri ng mga halaman at iba’t iba pa, halim- bawa:

bigis, elon-elon, minalabon, sinampaga, makin, kinuros, anit-supal, magkimpol, kinandi, minalet, mismis, dinumero, malagkit, ipot ibon, binaret, ibp.

Page 30: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

28

Sa mga kataga (o sinonimo), halimbawa:pusit .................................. panos, ehoko.naranhita .......................... sintunes, sintures.tuyo ................................... hawot.suha .................................. lukban.ali ....................................... daga.usapan ................................ dagangan.sumuot .............................. sumulib.alimango ............................ katang.tumungo ............................ tumutok.pusali ................................ pulasi.

at ang maraming mga libolibong katagang salita ng iba’t ibang lalawigang tagalog.

Bukod sa mga nabanggit, sa mga lalawigang tagalog na karatig o kalapit ng mga lalawigan ng Kapangpangan, Pangasinan, Bisaya, Bikol at Ilokano ay napasukan din ng mga salita ng mga tagaroon.

Halimbawa:ng kapangpangan .............. angkat, alulong, ibp.ng pangasinan................... baat, bukot, ibp.ng bikol at bisaya ............ bu-ang, pasayan, bahaw, bali-

was, ibp.ng ilokano ......................... andap, batutay, ibp.

na ang ganiyang mga salita na totoong marami ay maibi- bilang na ring mga kataga sa wikang tagalog, at kung di man pangkaraniwan pa sa lahat ng lalawigang tagalog, ay darating ang panahon na ang lahat ng ganitong salita ay magiging palasak; sapagka’t binibigkas na ng gayo’t gayong lalawigang tagalog, na isa pa ngang karagdagan ng yaman ng wikang tagalog at kasiyahang loob ng mga lalawigang pinaghanguan, na dili iba’t ng Kabikulan, Bi- saya, Kapangpangan, Pangasinan at Iloko. At ito ang totoong katangian ng wikang tagalog, na walang ibang wikang tanghal dito sa Pilipinas na napapalamutihan ng mga salita ng iba’t ibang wika ritong tanghal na gaya ng wikang ito, na karapatdapat ngang maging wikang pilipino.

At isa pa rin sa nadagdag sa yaman ng wikang tagalog ang totoong maraming salitang banyaga o mga salita ng mga wika ng ibang bansa na nakatalamitaman ng Pilipinas.

Alam ng madla na ang wikang sanskrito ng mahiwagang India ay nagtaglay ng kapakanan noong araw sa kabi-

Page 31: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

29

hasnan ng mga taga Malaya, at ito ang dahilan kung kaya sa wika nating mga malayong pilipino, ay may mga sali- tang sanskrito, gaya ng kuta, diwa, laksa, sutla, budhi, ibp.

Bago natuklasan ng mga kastila ang Pilipinas ay nagsi- siparito na ang mga pakir o mga paring moro ng mga taga Arabia at nagpapalaganap ng kanilang kapanampala- tayahan: kaya’t ang salitang binyag ay napasok tuloy sa wikang tagalog, dahil sa sila ang unang nagbinyag sa mga tagarito: anopa’t ang lahat na mabinyagan nila ay moro; sapagka’t ang salitang binyag ay hindi taiagang salitang tagalog, kundi salitang taglay nila rito, at sa dahilang nabanggit kung kaya’t may mga salitang arabe sa wikang tagalog, na gaya ng hukom, hiya, taksil, alak, ibp.

Ang salitang turko na turbante at ang mga salitang persa na pagoda at basar ay taglay rito kaypala ng mga arabe o kung dili ay ng mga kastila.

Ang mga insik na katalamitaman kapagkaraka ng mga pilipino ay totoo ring marami ang mga salitang naipasok sa wikang tagalog, gaya ng pisaw, tiani, wisit, buwisit, tinghoy, susi, sotanhon, miki, misuwa, pansit, sangki, lum- piya, siyupaw, ampaw, petsay, kintsay, at ipb.

Sa boong panahon ng ipinagpund rito ng mga kastila ay nakapagpasok din sila ng maraming salita ng kanilang wika sa tagalog, gaya ng misa, pare, kura, birhen, guber- nador, kapitan, abugado, duktor, papel, tinta, pluma, kut- sara, kutsilyo, tinidor, pantalon, sapatos, sumbrero, tren, kalesa, adobo, mitsado, pirito, putsero, ibp.

Saka, hindi lamang ang kanilang mga salita ang ipina- sok sa wikang tagalog kundi pati pa ng salitang pinulot nila sa ibang mga wika, na gaya ng amen, talisman, alma- nake, ibp. ng mga ebreo; ng emperador, sakramento, ospital, ibp. ng latin; ng geograpia, ortograpia, telegrapia, ibp. ng griego at ng iba pang wika.

At dito sa panahon ng mga amerikano ay unti-unti pa ring napapasukan ang wikang tagalog ng mga salitang ing- gles, na gaya ng besball, totball, boksin, ibp.

Ang hapon ay nakapagpasok din ng mga salita nilang diyu-ditsu, kimono, ibp.

Kaya sa wikang tagalog ay nabibigkas ng matalino, ma- pitagan at magandang pangungusap ang anomang tibok ng damdamin, ang anomang salamisim sa isip at ang ano- mang layon at taglayin ng kalooban.

Page 32: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

30

Pakinggan ninyo itong ilang pananalita ng mga taga- bukid at tagabundok:

Pag maaga ang lusong Maaga rin ang ahon.Iba ang agap sa sipag.Daig ng maagap ang is&ng masipag.

KayaMasisi na sa agap huwag lamang sa kuyad.

sapagka’tMagsisi ka man at huli wala nang mangyayari.

dahil saWal&ng unang sisi sa unang nangyari.

Pakinggan naman ninyo itong ilang pananalita ng mga taga nayon:

Hoy! tagaibang bayang giliw halika muna rini sa amin kung wala mang ulam at kanin may hitso namang ngangangain.Bahay man ay kubo at lam&n ay taomabuti kaysa bahay na bato na ang lam&n ay kuwago.Aanhin ko ang sarong gintd na makatutuyd ng dugo mahanga ay sarong tabo na makapananariwa ng pusb.

Gayon din itong pangkaraniwang kawikaan ng madl&:Madali ang maging tao mahirap ang magpakatao.Ang tao’y di man mahal bigyang puri’t ng kalugd&n sapagk&’t ang puri ay sa nagbibig&y at hindi sa pinagbibigy&n.Ang hindi nakikiugali ay wal&ng hitsurang umuwi.

Page 33: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

31

kayaIsang mauring karunungan ang gawang pakikibagay.Maginoo ka man kung turan at walang magandang asal ay para kang taing bakal.Ang pilak mo man ay sangkaban Ang ginto mo man ay sangtapayan Kung wala ka namang kaibigan Ay wala ka ring kabuluhan.Maganda ka man at marikit mabuti sa pananamit kung walang sariling bait ay walang halagang gahanip.

Sa mga pagsisiyam at iba pang mga pagkakataon ay ka- raniwang ugaliin ang pagbubugtungan. Pakinggan itong ilan:

Kahi’t walang tingig nagkakaunawaan ng pag-ibig

Katuturan: SULAT.Maitim na parang uwak, maputing parang busilak walang paa’y nakalalakad at sa hari’y nakikipag-usap.

Katuturan: SULAT.Iguhit mo’t nagbabalita ng sarisaring talinghaga.

Katuturan: PANITIK.Maputing parang busilak Kalihim ko sa pagliyag.

Katuturan: PAPEL.Nagtanim ako ng isip sa ilalim ng tubig dahon ay makikitid bunga ay matutulis.

Katuturan: PALAY.Lahat, ako’y minamahal mang-aawit ang aking tatang suot ko nama’y putian ang puso ko’y dilaw.

KatUturan: ITLOG NG MANOK.

Page 34: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

32

Maging sa mga tuksuhan ay napapansin ang ganda’t yaman ng wikang tagalog. Naito ang ilan.

Anang mga binata:Ang huni ng pirituwit (?) sa itaas ng kalumpit pag ang dalaga’y pangit bagong tao’y nabubuwisit.Ang huni ng kilyawan sa itaas ng kalumpang pag ang dalaga’y mayabang bagong tao’y nasusuklam.

Ang tugon naman ng mga dalaga:Nagkakatotoo ang huni ng lawin mga binata’y tantong sinungaling dudukot sa bulsa’y walang dudukutin paglabas ng kamay ang lama’y hangin.Nagkakatotoo ang huni ng gansa mga binata’y tantong walang-hiya uupo sa papag sasalisalita hitso ng dalaga ang siyang nginanganga.

Sa mga dakilang kurukuro, maging sa pagbabala, maging sa parunggrt, maging sa pagpapaala-ala ay napupuna sa wikang tagalog ang yaman at kasakdalan.

Anang magiting na Mareelo H. del Pilar:Ang dagat na payapapag siyang nagbalawalang bayaning makasasagasa.

Ani Diego Mojica, na isang makata ng Kabite noong araw:

Sinomang nabubuhay ay dapat mag-iingat sa mundong marayang lipos ng bagabag ang tao’y may halaga kung maraming pilak lalo na’t maginoo kahiman at sukab.

Anang ating bantog na Francisco Balagtas:Kung ang isalubong sa iyong pagdating ay masayang mukha’t may pakitang giliw lalong kaingata’t kaaway na lihim siyang isaisip na kakabakahin.

at marami pa.Ang wikang pilipino nga ay totoong mayaman, maging

sa mga salita, maging sa mga kathang-isip (o mitolohia), maging sa mga alamat at sali’t saling sabi, maging sa mga

Page 35: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

33

karunungang bayan (o folk-lore) at ibp., na ang tanging kulang ay maisaaklat ang mga bagay na iyan: kayat na- sabi ni Padre Chirino na: “Sa wikang tagalog ay nasum- pungan ko ang mga uri ng apat na pangulong wika ng sangkatauhan: ang hiwaga ng ebreo, ang kadaglian ng griego, ang yaman at ganda ng latin at ang pitagan ng mga kastila.”

Bagaman ang wikang tagalog o wikang pilipino ay isang wikang may kakaibang pagkakaakma sa mga wikang kan- luran na gaya ng kastila, inggles, pranses, ibp. at bagaman sa biglang masid ay tila mahirap pag-aralan at matutuhan, ay hindi gayon, kungdi isang wikang madaling matutuhan at bilang katotohanan ay halos lahat na di tagalog na na- parito sa Maynila na galing sa iba’t ibang pook ng Pilipinas, ay sukat sa anim na buwan na ikatira rito ay nakikipag- usap na ng wikang tagalog.

Hinggil naman sa ibang mga wika rito sa Pilipinas ng mga may kabihasnang pilipino na gaya ng mga bisaya, ilokano, bikol, kapangpangan, pangasinan, ibp., bagaman di ako marunong ng mga wikang iyan ay ipinalalagay kong mayaman ding gaya ng tagalog; sapagka’t mga kakapatid na wika, na ang katangian lamang ng tagalog ay siyang wikang kinalalahukan ng mga salita ng mga wikang na- banggit, siyang wikang lalong linang, siyang wikang lalong malaganap at siyang wika rito sa pangulong bayan ng Sangkapuluang Pilipinas.

O

Page 36: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito
Page 37: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito
Page 38: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito
Page 39: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito
Page 40: ANG YAMAN NG WIKANG TAGALOG - digital.soas.ac.uk · sa Maynila sa pag-aaral sa mga “eolegio” at sa mga “uni- versidad”; gayon din ang mga nangalakal at naghanap- buhay rito

1I

/