Ang Mga Panahon ng Panitikan

7/14/2019 Ang Mga Panahon ng Panitikan

http://slidepdf.com/reader/full/ang-mga-panahon-ng-panitikan-563279fe81198 1/118

Mga Akdang Nakaimpluwensya sa

Panitikan ng Pilipinas at ng Daigdig

• Banal na Kasulatan/Bibliya

(Aramaic, Latin, Griyego, Hebreo)

• Koran mula Arabia

(Arabic)• Iliad at Odyssey ni Homer (Griyego)

• Mahabharata ng India (Sanskrit)

• Canterbury Tales ni Chaucer (Old English)• Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe

(Modern English)

• Divina Comedia ni Dante Alighieri (vulgar Italian)



• El Cid Compeador (Espanyol)

• Isanlibo at Isang Gabi (Arabic at

Persyano)

• Aklat ng mga Araw ni Confucius (Intsik)

• Aklat ng mga Patay ng Ehipto

• Awit ni Rolando (Pranses)





• {Pinakamahabang epiko}

Mahabharata

• {Pag-uyam sa pag-uugali ng mga Ingles}

Canterbury Tales

• {Pananaw sa impyerno, langit at purgatoryo}

Divina Comedia

• {Pananampalatayang Kristyano}

Banal na Kasulatan/Bibliya





• {Pang-aalipin sa mga Itim}

Uncle Tom’s Cabin

• {Islam}Koran

• {Mitolohiya ng Gresya}

Iliad at Odyssey



• {Espanya}

El Cid Compeador

• {Arabo at Persyano}

Isanlibo at Isang Gabi • {Intsik}

Aklat ng mga Araw

• {Ehipto}

Aklat ng mga Patay • {Pranses}

Awit ni Rolando



Ilang Kuru-kuro ukol sa mga akdang

nakaimpluwensya sa panitikan ng Pilipinas

• Karamihan ay nakasulat sa wikang HINDI

INGLES

• Karamihan ay mga akdang Europeo

• Salamin ng kolonyal/kolonisadong pag-

iisip ng mga Pilipino (utak-Kanluranin)



Ang Mga Panahon ng Panitikan

sa Pilipinas

(Historikal na Dulog/Approach)



Panahong Katutubo/Pre-Kolonyal/

Bago Dumating ang mga Kastila

(BAGO mag-1521)



Panahong Katutubo/Pre-Kolonyal/

Bago Dumating ang mga Kastila

Ang panitikan sa panahong ito ay… • Karaniwang pasalindila (oral)

• Tumatalakay sa paraan ng pamumuhay (way of

life) ng ating mga ninuno• Nagpapatunay na MAY

SIBILISASYON/KABIHASNAN na ang mgakatutubo sa Pilipinas bago pa dumating ang

mga Kastila• Matatagpuan din sa mga palayok, banga,

kawayang bumbong (isang species ng bamboo)atbp. kung nakasulat



Anyo ng Panitikan sa

Panahong Katutubo

• Alamat

• Kwentong Bayan

• Epiko• Awiting Bayan

• Bugtong

• Salawikain at Kasabihan



Iba’t Ibang Epiko

• Bidasari (Moro)

• Tatuang, Tulalang, Tuwaang (Bagobo)

• Parang Sabir (Moro/Tausug)

• Haraya (Bisaya)• Maragtas (Bisaya)

• Kumintang (Tagalog)

• Biag (Buhay) ni Lam-Ang (Ilokano)• Ibalon (Bicolano)

• Bantugan (Muslim/Maranao)



Iba’t Ibang Epiko

• Labaw Donggon (Ilongo)

• Handiong (Bikol)

• Hudhud (Ifugao)• Alim (Ifugao)

• Hinilawod (Bisaya)

• Indarapatra at Sulayman (Magindanaw)



Awiting Bayan

• Oyayi/hele (pagpapatulog ng bata)

• Kalusan (paggawa)

• Kundiman (pag-ibig)

• Diona (kasal)• Kumintang/tagumpay (pandigma)

• Dalit/himno (pagsamba sa anito/panrelihiyon)

• Dung-aw (pagdadalamhati/pagluluksa sa patay)• Soliranin (pagsasagwan)

• Talindaw (pamamangka)



Mga Bugtong

• Gintong binalot ng pilak/pilak na binalot ng balat.

(itlog)

• Hindi hayop, hindi tao/walang gulong tumatakbo.

(agos ng tubig)• Dahong pinagbungahan/bungangpinagdahunan.

(pinya)

• Bumili ako ng alipin/mataas pa sa akin.(sombrero)

• Pinihit ko si kaibigan, bumukas ang daanan.

(susi)



Mga Bugtong

• Nang bata’y submarino, nang tumanda’y eroplano.

(lamok)

• Natuwa ang nawalan, nagalit ang nakakuha.

(utot)

• Prutas na kaysarap kainin, may itim na perlas kunghatiin.

(papaya)

• Isang pindot ng daliri, impormasyo’y sari-sari.

(internet)

• Tubig sa kaitaasan, ang ulo’y bilugan.

(niyog/buko)



Salawikain at Kasabihan

• Ang hipong palatulog, inaanod ng agos.

• Kung may isinuksok, may madudukot.

• Ang magtanim ng hangin, bagyo angaanihin.

• Kung may tiyaga, may nilaga.

• Umiwas sa baga, sa apoy nasugba.• Ang maniwala sa sabi-sabi, walang bait sa

sarili.



Panahon ng

Kolonyalismong Espanyol

(1521?-1860s)



Panahon ng

Kolonyalismong Espanyol

Ang panitikan sa panahong ito ay… • Karaniwang pasulat

• Tumatalakay sa paksang panrelihiyon• Salamin ng kulturang Kanluranin (western)

• Karaniwang nakasulat sa wikang Espanyol



Mga Unang Aklat na Nilimbag

• Doctrina Cristiana (bilinggwal nakatesismo; aklat ng mga panalangin atbp.)

Hal. “Ylan po ang Dios?” “Isa po laman,

datapuat may tatlon persona.” • Nuestra Señora del Rosario (novenario;

aklat ng nobena/debosyon sa Mahal na

Birhen )



Bersyon ng Pasyon

• Padre Gaspar Aquino de Belen

• Luis Guian

• Padre Mariano Pilapil (pinakagamitin angkanya)

• Padre Aniceto dela Merced



Halimbawa ng

mga saknong sa pasyon



Panitikang Didaktiko

• Nangangaral

• Nagbibigay ng mga tuntuning dapat

sundin sa maayos na pamumuhay

• Dalawang pangunahing halimbawa:

“Pagsusulatan ng dalawang binibinbi na

sina Urbana at Feliza” (Padre Modesto deCastro)

“Tandang Basio Macunat”



Ang Awit at Korido

• Hango sa mga akdang Europeo

• Romantisista

• Eskapista• Kasangkapan upang maipalaganap ang

kolonyal na pag-iisip

• Ginamit din ng mga Pilipino upang ilantadat tuligsain ang pagmamalabis ng

gobyernong kolonyal



Duplo at Karagatan

• Patulang pagtatalo na may halong malalim

na pagpapatawa /humor/wit

• Isinasagawa sa burol/lamay/wake at sa

pasiyam, anibersaryo ng pagkamatay

atbp.

• Pang-aliw sa kamag-anak ng yumao

• Pampalipas-oras sa mga gabi ng lamay



Karilyo

• Puppet show (anino ng mga tau-tauhang

gawa sa karton na nasa likod ng puting

tabing na iniilawan ng gasera/lamp sa

likuran nito)



Moro-moro/Komedya

• Magarbong presentasyon

• Isinasagawa sa tanghalan na itinayo sa

lansangan

• Ginamit na kasangkapan upang

ipalaganap ang Kristyanismo

• Romantisista

• Kanluraning tagpuan/setting



Mga Dulang Panrelihiyon

• Tibag (ukol sa paghahanap ni EmperatrisSanta Elena sa krus ni Kristo)

• Senakulo (ukol sa pagpapakasakit,

pagkamatay at muling pagkabuhay ngPanginoong Hesukristo)

• Panunuluyan (ukol sa paghahanap ng

matutuluyan ng Banal na Mag-anak sapanahong kagampan/manganganak naang Birheng Maria)



Ang unang “tula”

May bagyo ma’t may rilim

ang ola’y titigisin,

aco’y magpipilit din:

aking paglalakbayin

tuluyin kong hanapin

Diyos na ama namin.



Tulang bilinggwal

• Nililikha ng mga LADINO (makatang

bihasa sa Tagalog at Espanyol)

• Karaniwang nakasingit lamang sa mga

aklat sa gramatika o kaya’y katesismo

• Mga LADINO: Fernando Bagongbant at

Pedro Suarez Osorio



“Tunay na Tula”

• Phelipe de Jesus ng San Miguel, Bulacan – ang “unangtunay na makata” sa Tagalog

“Ybong camunti sa pugad A small bird in the nest

sa inang inaalagad Nurtured by its mother

ay dili macalipad is unable to fly hangan sa di magcapacpac until its wings develop.

Loob ninyong masilacbo Your angry feelings

parang ningas na alipato are like flying embers

sa alapaap ang tongo that will go to the sky

ay bago hamac na abo. and become lowly ash.



Panahon ng Kilusang Propaganda/

Pagbabagong-Diwa/Pagbabagong-Isip

(1860s-1892)



Panahon ng Kilusang Propaganda/

Pagbabagong-Diwa/Pagbabagong-Isip

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…

• Tumutuligsa sa pang-aabuso ng gobyernongkolonyal

• Nagkikintal ng pagkamakabayan• Humihingi ng reporma

• Humuhubog ng sariling pagkakakilanlan ng mgaPilipino (pinauso ang pagtukoy sa mamamayan

ng Pilipinas na Filipino; ikinarangal ang pagigingindio)

• Nakasulat sa Espanyol (sapagkat nais nilangmagbago ang mga Kastila; hindi PA nila nais namaging malaya ang Pilipinas)



Mga Repormang Hinihingi ng Kilusang

Propaganda

• Asimilasyon ng Pilipinas bilanglalawigan/probinsya ng Espanya

• Iba’t ibang karapatan para sa mga Pilipino

na tinatamasa ng mga Espanyol saEspanya (malayang pamamahayag,pagpoprotesta, pagpupulong atbp.)

• Pilipinisasyon ng mga parokya• Pagkakaroon ng kinatawang Pilipino saCortes (ang tawag saparlamento/ parliament ng Espanya)



Mga Nobela

• La Loba Negra (Ang Babaeng Lobong Itim) niPadre Jose Burgos – pinaniniwalaangnakaimpluwensya rin sa mga 2 obra maestra niRizal

• Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni JoseRizal

• Fray Botod (ayon sa ibang aklat ay maiklingnobela ngunit sa aktwal ay maikling kwento) ni

Graciano Lopez-Jaena – ukol sa masasamangkatangian ng mga prayle sa Pilipinas noon

• Ninay ni Pedro Paterno – diumano’y kauna-unahang “nobelang panlipunan”



Mga Sanaysay

• Fil ip inas Den tro de Cien Años (Ang Pilipinas

Pagkalipas ng 100 Taon) ni Jose Rizal – mga

hula ni Rizal ukol sa kahihinatnan ng Pilipinas:

binanggit niya na posibleng sakupin tayo ngEstados Unidos sa ating paglaya at totoo nga…

• Sobre La Indolencia de los Fi lip inos (Hinggil sa

Katamaran ng mga Pilipino) – sinagot

(sinupalpal) ni Rizal ang mga buladas ng mgaKastila na diumano’y tamad ang mga Pilipino



Mga Sanaysay

• Sa Mga Kababayang Dalaga sa Malolos

(liham) ni Jose Rizal – isa sa mga akdang

Tagalog ni Rizal na naging popular;

nagbibigay-inspirasyon at -papuri sa mgakababaihan ng Malolos, Bulacan na nais

magtayo ng paaralang pambabae sa

kanilang bayan



Mga Sanaysay

• La Frailocracia en Filipinas

(Pangingibabaw ng mga Prayle sa

Pilipinas) – tumutuligsa sa katiwalian at

kawalang-katarungan at pangingibabawsa Pilipinas ng mga prayle noon



Parodiya (Parody/Lampoon)

• Dasalan at Tocsohan ni Marcelo H. del

Pilar – koleksyon ng Katesismo at mga

dasal na pinarodiya upang tuligsain ang

mga prayle

Il b h



Ilang bahagi ng

“Dasalan at Tocsohan”

Aba ginoong barya, nakapupuno ka ng

alkansya. Ang prayle ay sumasaiyo.

Bukod ka niyang pinagpala’t pinahigit sa

lahat. Pinagpala rin naman ang kabanmong mapasok. Santa barya, ina ng

deretso, ipanalangin mo kaming huwag

anitan at kami’y ipapatay. Siya nawa.



salin ng Aba Ginoong Barya

Hail oh coin, you fill up the piggy bank.

The friars are with you. Blessed are you

among all and further multiplied by the

friars. And blessed also is the chest thatyou enter. Holy coin, mother of rights, pray

for us so that we will not be scalped and

be assassinated. Amen.



Mga Tula

• Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya ni

Hermenigildo Flores

• Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas

ni Marcelo H. del Pilar



Mga Pahayagan

• Diariong Tagalog (unang pahayagang

Tagalog) – pinamatnugutan ni Marcelo H.

Del Pilar

• La Solidaridad (Espanyol ang wika) –

opisyal na pahayagan ng Kilusang

Propaganda; pinamatnugutan nina

Graciano Lopez-Jaena at Del Pilar.



Tatlong Haligi ng Kilusang Propaganda

• Jose Rizal (Laong-laan/Dimasalang)

• Marcelo H. del Pilar (Dolores Manapat;

Pupdoh; Piping Dilat; Plaridel)

• Graciano Lopez-Jaena



Iba Pang Propagandista

• Jose Maria Panganiban (Jomapa)

• Mariano Ponce (Naning; Tikbalang;

Kalipulako)

• Isabelo de los Reyes

• Antonio Luna

• Pedro Paterno (bagamat malao’y 2 besesmagtataksil sa Pilipinas)

• Pascual Poblete

Panahon ng Himagsikan/



Panahon ng Himagsikan/Rebolusyon ng 1896 at

ng Unang Republika

(1892-1899)

P h Hi ik /



Panahon ng Himagsikan/

Rebolusyon ng 1896

Ang panitikan sa panahong ito ay

karaniwang…

• Nananawagan ng himagsikan

• Nakasulat sa bernakular (wikang katutubo)

• Nagpapahayag ng marubdob na

pagkamakabayan



Mga Tula

• Katapusang Hibik ng Pilipinas ni AndresBonifacio – tahasang nananawagan ngpagbaklas/paghiwalay ng Pilipinas sa

“Inang Espanya” • Mi Ultimo Adios ni Jose Rizal

• Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni AndresBonifacio

• Filipinas ni Jose Palma – pinagbatayanng liriko/titik ng Pambansang awit

B h i



Bahagi ng

“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”

Kung ang bayang ito’y mapapasa-panganib

at siya ay dapat na ipagtangkilik,

ang anak, asawa, magulang, kapatid,

isang tawag niya’y tatalikdang pilit.

If this country will be endangered

and if she needs protection,

children, wife, parent and brethren

shall be left to heed her call.



Bahagi ng “Katapusang Hibik…”

Ang lupa at bahay na tinatahanan,

bukid at tubigang kalawak-lawakan

at gayon din pati ng mga halaman

sa paring Kastila ay binubuwisan.

Paalam na, Ina, itong Pilipinas

Paalam na, Ina, itong nasa hirap,

Paalam, paalam, Inang walang habag.

Paalam na ngayon, katapusang tawag.



Mga Sanaysay

• Ang Ningning at Ang Liwanag ni EmilioJacinto – ukol sa masasamang dulot ngpag-ibig sa ningning ng kayamanan

• Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog ni Andres Bonifacio – panawagan sa mgaPilipino na tuklasin kung saan nagmulaang mga paghihirap na kanilang dinaranas

(sa KOLONYALISMO/Pananakop atpangingibabaw ng mga dayuhan)



Mga Sanaysay

• El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na

Sampung Utos) ni Apolinario Mabini –

sampung utos na kahawig ng 10 Utos sa

Bibliya; nagbibigay-diin sa pag-ibig sabayan at kapwa

• Kartilya ng Katipunan ni Emilio Jacinto –

naglalaman ng mga tuntuning dapatsundin ng mga Katipunero



Mga Sanaysay

• Ordenanzas dela Revolucion at

Programa Constitucional dela

Republica Filipina ni Apolinario Mabini –

dokumentong nagpapahayag ng mgapatakaran ng gobyernong rebolusyunaryo

ng mga Pilipino (na malao’y magiging

republikano); binanggit sa Ordenanzas…ang reporma sa lupa

Ilang bahagi ng “Ang Dapat Mabatid



Ilang bahagi ng Ang Dapat Mabatid

ng Mga Tagalog”

Itong Katagalugan (Pilipinas) napinamahalaan ng unang panahon ng atingtunay na mga kababayan niyaong hindi pa

tumutungtong sa mga lupaing ito ang mgaKastila ay nabubuhay sa lubos nakasaganaan at kaginhawahan….bata’tmatanda at sampung (pati) mga babae ay

marunong bumasa at sumulat ng talagangpagsulat nating mga Tagalog (angalibata)…

Ilang bahagi ng “Ang Dapat Mabatid



Ilang bahagi ng Ang Dapat Mabatid

ng Mga Tagalog”

Itinuturo ng katwiran na huwag sayangin

ang panahon sa pag-asa sa ipinangakong

kaginhawahan na hindi darating at

mangyayari. Itinuturo ng katwiran angtayo’y umasa sa ating sarili at huwag

antayin sa iba ang ating kabuhayan…



Mga Pahayagan

• Kalayaan – opisyal na pahayagan ng

Katipunan

• Heraldo dela Revolucion [Tagapagbalita

ng Himagsikan] – opisyal na pahayaganng Republikang Pilipino

• La Independencia [Ang Kalayaan] –

pahayagang pinamatnugutan ni Heneral Antonio Luna

Panahon ng Kolonyalismong




Amerikano

(1900s-1942)





Amerikano

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…

• Nagpapakita ng dalawang pwersangnagtutunggalian

• Nakasulat sa wikang Katutubo, Kastila at Ingles• Tumatalakay sa pagkamakabayan o kaya’y mgapaksang romantisista

• Nananawagan ng pagpapatuloy ng rebolusyon o

pagpapailalim sa mga Amerikano• Nagsisikhay na mapanatili ang sariling identidad

o nangongopya ng mga estilong Kanluranin

Bakit sa Espanyol pa rin



Bakit sa Espanyol pa rin

nagsulat ang iba?

• Protesta sa pananakop ng mga Amerikano

na nagsasalita ng Ingles

• Mas matulain at mas akma sa panitikan

ang Kastila kaysa Ingles, ayon sa kanila

• Bibihira pa ang sanay mag-Ingles sa mga

unang taon ng pananakop ng Amerikano

• Espanyol pa rin ang wika ng mga

intelektwal noon



Mga Manunulat sa Kastila

• Cecilio Apostol – sumulat ng mga tulang handog sa mgabayani at tumutuligsa sa mga Amerikano

• Fernando Ma. Guerrero – naglabas ngantolohiya/koleksyon ng mga tula na pinamagatang

Crisalidas (“Mga Higad”) • Jesus Balmori – may sagisag na Batikuling (isang uri ng

puno); “poeta laureado” (poet laureate)

• Manuel Bernabe – makatang liriko

• Claro M. Recto – naglabas ng antolohiyang Bajo LosCocoteros (“Sa Lilim/Shade ng Niyugan”)

• Apolinario Mabini – “utak ng Himagsikan”; ipinatapon ngmga Amerikano sa Guam dahil popular sa taumbayanang kanyang mga sinusulat



Mga Nagsulat sa Tagalog

• Julian Cruz Balmaceda – sumulat ng“Bunganga ng Pating”

• Lope K. Santos – nobelista at

mambabalarila (grammarian); Ama ngBalarilang Tagalog

• Jose Corazon de Jesus – “HusengBatute”; “Makata ng Puso/Pag-ibig”

• Pascual Poblete – sumulat ng pasyon naanti-prayle



Mga Nagsulat sa Tagalog

• Florentino Collantes – batikang duplero;

“Kuntil-Butil”

• Amado V. Hernandez – “Makata ng mga

Manggagawa”

• Valeriano Hernandez-Peña – “Tandang

Anong”; nobelista

• Iñigo Ed Regalado – “Odalager”;

kwentista, nobelista at peryodista

Mga Nagsulat sa Tagalog at Iba Pang



Mga Nagsulat sa Tagalog at Iba Pang

Wikang Katutubo

• Severino Reyes – “Ama ng DulangTagalog”

• Aurelio Tolentino – “Ama ng Dulang

Kapampangan” • Juan Crisostomo Sotto – “Ama ng

Panitikang Kapampangan”

• Hermogenes Ilagan – mandudula(playwright)

• Patricio Mariano – kwentista



Mga Nagsulat sa Ingles

• Jose Garcia Villa – makatang Pormalista

(art for art’s sake); “Doveglion”

• Zoilo Galang – nagsulat ng unang nobela

sa Ingles

• Zulueta de Costa – makata

• N.V.M. (Nestor Vicente Madali) Gonzales

– kwentista

• Paz Marquez Benitez – kwentista



• Maximo Kalaw – nobelista

• Juan Laya – nobelista

• Leon Arguilla – kwentista

• Nick Joaquin – kwentista





Mga Sanaysay

• El Desarrollo Caida Dela Republica Filipina(Ang Pagbagsak ng Republikang Pilipino) ni

Apolinario Mabini – tumatalakay sa pagtataksilng mga Pilipinong ilustrado sa Unang Republika

ng Pilipinas• Aves de Rapiña (Mga Ibong Mandaragit-

EDITORYAL; iba pa sa nobela ni AVH) – tumutuligsa sa Amerikanong ganid at tiwali;

nilathala sa pahayagang “El Renacimiento”;ipinasara ang pahayagan at ipinakulong angmga editor at ibinenta/isinubasta ang lahat ngari-arian ng dyaryo



Isinaling sipi ng Aves…

Sa daigdig, ang ilang tao ay ipinanganak

upang kumain o manila (to prey upon), at

ang iba nama’y para kainin o silain (to

become prey).

Inuutos niya sa pamamagitan ng mga

lihim na ahente at m



Mga Tula

• Al Yanqui ni Apostol – tumutuligsa sa

pananakop ng mga Amerikano

• Maria Clara ni Guerrero – nagpapahayag

ng pagluluksa dahil sa inagaw nakalayaan

• Pasyong Poblete – tumuligsa sa mga

prayle sa pamamagitan ng tulang estilongpasyon



Mga Tula

• Kahapon, Ngayon at Bukas (IBA PA SA

DULA) ni Aurelio Tolentino – alegorikal at

sarkastikong batikos sa huwad na kabaitan ng

Estados Unidos• Sa Dakong Silangan (“modernong awit”) ni

Jose Corazon de Jesus – alegorikal na

pagtalakay sa kasaysayan ng Pilipinas mula

pagdating ng mga Kastila hanggang sapagdating ng mga bagong mananakop

(Amerikano)



• Bayan Ko ni Jose Corazon de Jesus –

tumutuligsa sa pananakop ng dayuhan at

nagbibigay-pag-asa na balang araw,

lalaya rin ang bayan (nilapatan ng musikani Prop. Constancio de Guzman kaya

naging awit)

• Mahalin Ang Sariling Wika ni JoaquinMañibo

Mga Tula



Mga Tula

• Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking

Bayan ni Amado V. Hernandez

• Ang Lumang Simbahan ni Florentino

Collantes



Sipi mula sa “Kung Tuyo na ang Luha

Mo, Aking Bayan”

Lumuha ka, aking bayan, buong lungkot mong iluhaang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa:

ang bandilang sagisag mo’y lukob ng dayong bandila,

pati wikang minana mo’y busabos ng ibang wika…

(Weep, my country, with all sadness weep for

the miserable plight of your poor land:

the flag that symbolizes you is eclipsed by a foreign banner,even your language of heritage is enslaved by another.)



Sipi mula sa “Kung Tuyo na ang Luha

Mo, Aking Bayan”

Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakop

na sa iyo’y pampahirap, sa banyaga’y pampalusog:

ang lahat mong kayamana’y kamal-kamal na naubos,

ang lahat mong kalayaa’y sabay-sabay na natapos…

[Weep over a thousand and one tragedies that conspired

to heap burdens upon you, tonic for the foreigners:

all of your treasure chests have been totally emptied,all of your liberties were simultaneously murdered.

Sipi sa tulang“Al ”(S Y k )



“Al yanqui”(Sa mga Yankee)

ni Apostol¡Yankee!Si mis estrofas logra sobrevivirme,

sus palabras vibraran

en los siglos venideros el odio eterno

del eterno paria.(Yankee!

Should my lines outlive me,

their words will make known

to future ages the eternal outcast’s eternal hatred.)

Sipi sa tulang“M Cl ” G



“Maria Clara” ni Guerrero

ni ApostolLore sobre nosotros,alma hermana,

Sobre esta tierra que te

quiere y te nombra…

¡Todavia no surge la mañana!¡Todavia lloramos en la sombra!

{Weep over us, sister spirit

Weep for this land whichloves you and calls on you…

Morning still has not come!

We are still weeping in the shadows!}

Sipi sa tulang “Kahapon, Ngayon at



S p sa tu a g a apo , gayo at

Bukas” (iba pa sa dula)

(Nagsasalita ang Estados Unidos

At sasagot ang Pilipinas:)

Ang tunay kong nais kayo ay turuan

ng pamamahala nitong inyong bayan

saka pagkatapos sa inyo’y ibigay

ang pagsasarili ng malayang buhay.

Ani Kalayaan: Aking hinihilingItong aking baya’y iyong palayain

Pabayaan akong gumawa ng aming

Mga kautusang sukat kailanganin.

Sipi sa tulang “Kahapon, Ngayon at



p g p , g y

Bukas” (iba pa sa dula)

(patama sa Estados Unidos:)Siya palibhasa ay MALAKING hari

Sa ibayong dagat MALAKI ang lahi

kaya MALALAKI lahat niyang gawi

at lalong MALAKI gugol na salapi.

Pawang MALALAKI ang ginawang bahay

at MALALAKI rin ang tulay at lansanganat lalo pang MALALAKI naman

ang lahat ng buwis na pataw sa bayan

Si i l “S D k Sil ”



Sipi mula “Sa Dakong Silangan”

(Patama sa katangahan ng ilang Pilipinong maka- Amerikano)

Sa gayo’y pamuling lumamlam ang araw

nitong sawing lahi sa dakong silangan;

Mayroon bayan palang kahit sinasakal,ay di mo makita ang bakas ng kamay.

(Patama sa edukasyong Kanluranin/Kano:)

At ang kabataang tila nabubulagkay dami ng aklat ngunit walang aklat

libo-libong aral, laksa-laksang pilak

paglabas sa templo’y dayuhan ang utak.

Si i l “S D k Sil ”



(Tagubilin sa kabataan:)Kayong kabataang pag-asa ng bukas

huwag mangawili sa masayang palad

habang ang bayan mo’y may kadena’t hirap

paglaya’y hanapin sa aklat o tabak.

{Oh young men and women, tomorrow’s hope,

do not be intoxicated with the good life

while your country’s enslaved and oppressed

seek out liberty in books or through force.}

Sipi mula “Sa Dakong Silangan”

Sipi mula “Mahalin



p

Ang Sariling Wika”

Ang wikang sarili’y arteng mahiwaga landasin ng bayan sa pagkatimawa

ngunit kapag ito’y hindi nakalaya

malulugami na sa pagdaralita

{A nation’s language is a mysterious art

the path of a country towards freedom

but if it fails to be liberated

the nation will miserably stay in poverty.}

B K



Bayan Ko

Ang bayan kong Pilipinas,Lupain ng ginto’t bulaklak

Pag-ibig ang sa kanyang palad

Nag-alay ng ganda’t dilag

At sa kanyang yumi at ganda

Dayuhan ay nahalina

Bayan ko, binihag ka

Nasadlak sa dusa.

B K



Bayan Ko

Ibong mang may layang lumipadKulungin mo at umiiyak

Bayan pa kayang sakdal-dilag

ang di magnasang makaalpas

Pilipinas kong minumutya

Pugad ng luha ko’t dalita

Aking adhika

Makita kang sakdal-laya.

M D l



Mga Dula

• Walang Sugat (sarswela) ni Severino Reyes – ukol sa pag-iibigan ng isang babae at ngKatipunero

• Napun, Ngeni at Bukas [Kahapon, Ngayon at

Bukas] sarswela ni Aurelio Tolentino – tuligsa sapananakop ng mga Amerikano; ipinaaresto siTolentino at ang mga artistang gumanap; ni-raidang mga pagpapalabas

• Anac Ning Katipunan [Anak ng Katipunan]

sarswela ni Juan Crisostomo Sotto• Tanikalang Ginto ni Juan Abad – dulang pag-ibig

ang paimbabaw (superficial) na tema ngunitpagtuligsa sa imperyalismong Amerikano ang

tunay na mensahe

M D l



• Pobres y Ricos [Mga Mahirap at MgaMayaman] sarswela ni Isabelo delosReyes – tumatalakay sa kaawa-awang

kalagayan ng mga manggagawa saPilipinas

• Bagong Cristo ni Aurelio Tolentino – tumatalakay sa minimithing pagkakaisa ng

mga manggagawa upang makamit nilaang kanilang hinahangad na uri ng lipunan

Mga Dula

M N b l



Mga Nobela

• Banaag at Sikat [Glimmer and Sunshine] niLope K. Santos – kauna-unahang nobelangtumalakay sa sosyalismo

• Nena at Neneng ni Valeriano Hernandez Peña

• Madaling Araw [Dawn] ni Iñigo Ed Regalado

• Pinaglahuan ni Faustino Aguilar – nobelangnananawagan ng rebolusyon ng mgamanggagawa

• Mga Anak-Dalita ni Patricio Mariano

• Mga Anak-Bukid ni Rosauro Almario

Mga Nobela



Mga Nobela

• Bulalakaw ng Pag-asa ni Ismael A. Amado – tampok ang karakter na mala-

Simoun

• Pusong Walang Pag-ibig ni RomanReyes

Sipi sa “Banaag at Sikat”



Sipi sa Banaag at Sikat

…Sa Estado Sosyalista, ang lahat ay mag-aaral,gagawa ng bagay-bagay ayon sa kanyang hiligat sa pangangailangan ng sambayanan. Walanang matututong magnakaw, sapagkat walanamang pag-aari ng ibang nanakawin: ang lahatay sa lahat na.{…In the socialist state, everyone will study, willdo things in accordance to what he wants andwhat the people needs. There would no longer

be thieves, because private property that can bestolen no longer exists: everything belongs toeveryone.}

Sipi sa “Pinaglahuan”



Sipi sa Pinaglahuan

Sa ikapagtatagumpay ng alinmang layon, saikabibihis ng katauhang dinudusta, at sa

ipagwawagi ng Katwiran laban sa Lakas ay

kailangan ang luha’t ang apoy na panunog.

Maggiba muna saka magbuo pagkatapos.

{To successfully attain any objective, to redeem

the oppressed people, and for Right to

overcome Might, tears and fire that burns areneeded. Destroy first so as to create afterwards.}

Sipi mula sa



p

“Bulalakaw ng Pag-asa”

(Pag-aalay ng may-akda sa “Bayan Ko”) …Upang matubos nang ganap sa kuko ng mga kaawaymong lihim ay kinakailangang matanim sa puso atmabatid ng bawat Pilipino, na ang una at hulingtungkulin niya sa iyo ay ang matutong gumiba, gumutay,

tumupok, nang walang kapangi-pangimi, sa dapat igiba,gutayin at tupukin.

{…So as to totally redeem you from your disguisedenemies, it should be inculcated in the hearts of and beknown to every Filipino, that his first and last duty is to

learn how to demolish, destroy and burn, without anyrestraint, things that should be demolished, destroyedand burned.}

Ang Balagtasan



Ang Balagtasan

• Nagsimula noong unang bahagi ng 1900s• Pagtatangka ng mga makabayang makata na ikiling (to

tilt) ang paksa ng mga patulang pagtatalo gaya ng saduplo sa mga paksang pampulitika at panlipunan

• Ang mga unang balagtasan ay tumalakay sa mgapaksang gaya ng: wikang sarili, wikang Ingles o Kastila?;obrero o eskirol; kagyat (immediate) na kalayaan oawtonomiya?

• Ipinangalan kay Francisco Balagtas; nagkaroon ng

bersyon sa ibang wika gaya ng sa Kapampangan(Crisottan: parangal kay Juan Crisostomo Sotto ) at saIlokano (Bukanegan: parangal kay Pedro Bukaneg )

Mga Pahayagan



Mga Pahayagan

• El Nuevo Dia [Ang Bagong Araw]

• El Grito del Pueblo [Ang Sigaw ng

Bayan]

• El Renacimiento [Ang Muling Pagsilang]

Mga Nobelang Ingles



Mga Nobelang Ingles

• A Child of Sorrow ni Zoilo Galang

• The Filipino Rebel ni Maximo Kalaw

• His Native Soil ni Juan Laya

• His Dishonor the Mayor ni Leon Ma.

Guerrero

Panahon ng Pananakop ngHapon/Gintong Panahon ng Panitikang



Hapon/Gintong Panahon ng Panitikang

Tagalog

(1942-1944)

Panahon ng Pananakop ng Hapon



Panahon ng Pananakop ng Hapon

Ang panitikan sa panahong ito aykaraniwang…

• Nakasulat sa wikang katutubo gaya ng

Tagalog• May “katutubong kulay”

• Tumatalakay sa buhay sa

lalawigan/kanayunan (countryside),paghahangad ng kalayaan atpagkamakabayan

Mga Tula



Mga Tula

• Haiku (5-7-5)Hila mo’y tabak…

Ang bulaklak: nanginig!

Sa paglapit mo.• Tanaga (7-7-7-7)

Palay siyang matino

Nang humangi’y yumuko

Ngunit muling tumayo

Nagkabunga ng ginto

Maikling Kwento



Maikling Kwento

• Suyuan sa Tubigan ni Macario Pineda

• Lupang Tinubuan ni Narciso Reyes

• Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway

Arceo

• Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan ni

NVM Gonzales

Dula



Dula

• Sa Pula, Sa Puti ni Francisco “Soc”Rodrigo

Natatanging Kontribusyon ng mga



Hapon sa Panitikan ng Pilipinas

• Ipinagbawal ang paggamit ng Ingles (taktikaupang maakit ang mga Pilipino sa republikangpapet ng mga Hapon)

• Hinikayat ang mga manunulat na magsulat sa

Tagalog at iba pang wikang katutubo• Pinayagan ang pag-iral (existence/operation) ng

mga magasin na gaya ng Liwayway nanagpalaganap sa sariling panitikan ng Pilipinas

(bagamat nakapailalim ito sa sensura ocensorship)

Panahon ng “Isinauling Kalayaan”/



“Malayang Republika”

(1946-1960)

Panahon ng “Isinauling Kalayaan”/



“Malayang Republika”

• Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…

• Tumatalakay sa masasamang karanasan ng

mga Pilipino sa ilalim ng mga Hapon

• Isinasali/inilalahok sa mga patimpalak gaya ngCarlos Palanca Memorial Awards for Literature

(ang pinakapopular na timpalak sa pagsulat sa

Pilipinas)

• Sosyal-realista (social realist: sumasalamin salipunan)

Mga Antolohiya/Koleksyon



Mga Antolohiya/Koleksyon

• Ako’y Isang Tinig – mga tula at sanaysayni Genoveva Edroza-Matute

• Parnasong Tagalog – mga piling tulang

Tagalog

Mga Unang Nagwagi sa



Timpalak Palanca

Maikling Kuwento

• Unang Gantimpala – “Kuwento ni Mabuti”

ni Genoveva Edroza-Matute

• Ikalawang Gantimpala – “Mabangis naKamay…Maamong Kamay” ni Pedro S.

Dandan

• Ikatlong Gantimpala – “Planeta, Buwan atMga Bituin”

Mga Unang Nagwagi sa



Timpalak Palanca

Dula

• “Hulyo 4, 1954 A.D.” ni Dionisio Salazar

Mga Nobela



Mga Nobela

• Maganda Pa Ang Daigdig ni LazaroFrancisco

• Pagkamulat ni Magdalena nina Elpidio

Kapulong at Alejandro G. Abadilla• Mga Ibong Mandaragit ni Amado V.

Hernandez

• Tundo Man Ay May Langit Din ni AndresCristobal-Cruz

Mga Tula



Mga Tula

• Ako Ang Daigdig ni Alejandro G. Abadilla(AGA)

Panahon ng Aktibismo




(1960s-1970s)





• Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang… • Aktibista

• Sosyal-realista (social realist: sumasalamin salipunan)

• Tumatalakay sa mga suliraning panlipunan(kawalan ng lupa ng mga magsasaka,mababang sahod ng mga manggagawa,rebelyon sa kanayunan, katiwalian sapamahalaan atbp.)

• Mapanghimagsik

Mga Tula



Mga Tula

• Mga Duguang Plakard [mahabang tulangalay sa mga demonstrador na pinatay sa

Mendiola] ni Rogelio Mangahas

• Ang Burgis sa Kanyang Almusal[pagtuligsa sa kawalang-

pakialam/insensitivity ng mga middle class

sa karukhaan ng taumbayan] ni RolandoS. Tinio

Mga Tula



Mga Tula

• Tata Selo [iba pa sa maikling kwento] niRomulo Sandoval

• Ang Mga Kagila-gilalas na

Pakikipagsapalaran ni Juan de la Cruzni Jose “Pete” Lacaba

• May Bango Ang Awit ng Rebolusyon niP.T. Martin

• Elehiya sa Isang Rebelde ni Virgilio Almario

Sipi sa “Kagila-gilalas…”



Sipi sa Kagila gilalas…

Nang wala nang malunoksi Juan de la Cruz

dala-dala’y gulok

gula-gulanit na ang damitwala pa ring laman ang bulsa

umakyat

sa Arayat

ang namayatna si Juan de la Cruz

Sipi mula sa “May Bango…”



Sipi mula sa May Bango…

Ang awit ng rebolusyon The song of revolution

ay awit ng isang baliw is the song of a lunatic

sa lipunang in a society where

kabaliwa’y kalayaan lunacy is freedompara lumaya to be free

sa kabaliwan from the lunacy

ng pagiging alipin. of slavery.

Sipi mula sa “May Bango …”



S p u a sa ay Ba go …

Aling awit pa kaya What other songang magpapaligaya can give happiness

sa pusong inulila to a heart forsaken

ng pag-ibig at hustisya by love and justice

kundi awit ng rebolusyon. except the song of the revolution.O kaysarap How sweet it is

masamyo,madama to savor, to feel

ang lagitik, ang sonata the creak, the sonata

ng bala’t pulbura of bullet and gunpowder sa bayang pinuputa. in a prostituted country.

Sipi mula sa “Elehiya…”



p y

Ngayon lalong luksa ang kalang malamigMaging ang ulilang araro sa linang

Daga’y magpiging man sa banga’t kamalig

Wala nang sisinop sa ipang iiwan.

(Now the cold stove is more mournful

so is the plow forsaken in the field

Though the rats feast on pots and in the barnno one will throw the hulls that are left.)

Sipi mula sa “Elehiya…”



p y

Sapagkat nang ikaw’y bistayin ng punglo Habang nagpupunla ng bagong pag-asa

Sa nayo’t bukirin, ang tumapong dugo’y

may katas at samyong sa lupa’y pamana.

(Because when you were smothered by bullets)

while you were sowing renewed hope

in the fields and the countryside, the blood spilled

had flavor and fragrance that is your legacy to the land

Mga Nobela



g

• Daluyong ni Lazaro Francisco

• Luha ng Buwaya ni Amado V. Hernandez

• Dugo sa Bukang-Liwayway ni Rogelio

Sicat

• Sa Mga Kuko ng Liwanag ni Edgardo

Reyes

Mga Maikling Kuwento



g g

• Banyaga ni Liwayway Arceo

• Impeng Negro ni Rogelio Sicat

• Tata Selo ni Rogelio Sicat

• Ang Kamatayan ni Tiyo Samuel ni Efren

Abueg

• Servando Magdamag ni Ricky Lee

• Isang Araw sa Buhay ni Lazaro ni Jose

Rey Munsayac

Panahon ng Batas Militar/“Bagong Lipunan”/



g g p

Diktadurang Marcos

Ang panitikan sa panahong ito ay

karaniwang…

• Tumatalakay pa rin sa mga suliraning

panlipunan

• Matimpi (subdued) at pailalim/indirekta

(subtle) ang pagbatikos sa kawalan ng

kalayaan

Mga Tula



g

• Kung Ang Tula Ay Isa Lamang ni JesusManuel Santiago

Documents

Ang Mga Panahon ng Panitikan