ArchEvm d Foundry, Year 2004, Volume 4, Nr I 1

Archlwum Odlewnictwa Rok Z N , Kmznik 4, Nr 11

PAN - Kabwjce PL ISSN 1642-5308

ADAM STAWOWY', ANDRZEJ MACIOL' Wydziat Zmqdzania, Akademia Gdrniczo-Mutnicza

ROMAN W R O N A ~ Wydn'al Odlewnictwa, Akademia Gdrniczo-Hutnicza

STRESZCZENIE

Niska jakoSC wytwarzania powodwje wzrost kosztbw, a tym samym - zmniejszc- nie zysk6w pnedsiqbiorstwa. W pracy przedstawiono metode obliczenia konyici wy- nikajqcych z podniesieaia poziomu jakoici; metoda bazuje na podziale kosztbw na czqSC sta@ i zmiennq. Podano rbwniet przyklad obliczeniowy ilustmjqcy metode w przemySle odlewniczym.

Keywords: qualiry conrrol, qrtalisy costs

W bra-ch surowcowych koszty zlej jakoSci s q czesto bagatelizowane, gdyk np. w odlewni zIy odlew zawsze mowa powt6mie przetopi t, a tym snmym - wykorzystat go jako material wsadowy. Jednak bagatelizowanie tego problemu jest nieprawidlowe i zawsze nalew rnieC SwiadomoSC, ile tak naprawdg kosztujq nas braki. Braki bowiem - nawet po powtbmym wykorzysdaniu - obniajq renZownoSC przedsiqbiorstwa. Wyko- nystujemy ponownie surowiec, jednnbe koszty przerobu poniesione na wytworzenie wadliwego produktu podnoszq calkowite koszty wytwarzania przedsiqbiorstwa. Koszty te rozliczane sq na produkcjq sprzedanq (czyli dobrq), przez co jej koszt prodrrkcj i jest z kotei zawyiony. Zawyeony koszt to nie tylko sbniienie rentownogci przedsiqbiorstwa, ale psnadto mniejsza rnarta zysku, a tym samym - gorsze warunki konkurencji ceno-

' dr in?., astawowy@~an,.agh.edu,pl dr in?., maciol@~ar;sagh.edu.pl prof. dr hab. h2., rwrona@$gh.odu.pl

wej. A wiadomo pnecie8 t e na rynku odlewniczym ten model konkurencji jest domi- nuj qcy .

W pracy przedstawiono spos6b obliczenia korzySci (wnostu rentownoSci) spo- wodowmych podniesieniem poziomu jakoSci,

2. KOSZTY JAKOSCI W PRZEDSII$BIORSTWIE

Pojecie kosztbw jakoSci jest rCr2nie definiowane, jednabe z praktycznego punktu widzenia naleq postrzegat je jako wszystkie koszty dzialai majqcych na celu osiqgniq cie odpowiedniego poziomu jakoSci oraz koszty wynikajqce z niew%aSciwego nadzo- rn [I]. Talc rozumiane koszty jakoSci motna klasyfikowat w r6hy sposbb; jeden z rnotliwych podziaMw pszedstawia tabela 1.

Table 1. Classification

planowanie jakoici w badanie zdolnoSci

jakogciowej ocena pddostaw- c6w i potadnictwo

* planowanie badafi audit jakosci kicrowanie jakoSciq

* sterowanie jakoiciq szkolenia pmgrarny projako- Sciowe

* por6wnania z kon- kurencjq pozostale

kosztbw jakoSci of quality cost%

Kosztv occnv .. -

badania kwal i fi kac yjne mhadania w toku pro-

dukcji * badania kohcowe * badania u kllenta * badania pmy odbiome

Srodki i narqdzia badawcze

8 u ztzyrnanie oraz kon-

badania laboratoryjne

Koszt wewnptrznych

hrab obr6bka dodat- kowa niezgodnoSci iloSciowe obnizenie ceny sortowanic badanis ponow- ne

* analis2 pmblc- mu przesfoje spo- wdowane bra- kicm jakoSci pozostaie

r wad zewnetnnych

braki r obrhbka dodat-

kowa gwarancjn odpowicdzial- nokt5 producenta

r pozostate, po- noszonc peza zaktadem

W polskich przedsiqbiorstwach rzadko istnieje SwiadomoSC zlo2ono5ci zjawiska koszt6w jakogci, kt6re zwykle sq utoanmiane z kosztami brak6w produkeyjnych. Tra- dycyjny rachunek kosztbw nie rapewnia pehych i prawidlowych danych do prowadzc- nia analizy jakoSci. Co wiecej nie ma uregulowafi prawnych, ktbe narzwcaQby rozwiq- zania praktycme. W tej sytuacji przedsiebiorstwa sq skazane na tworzenie system6w ewidencj i kosztbw jakoSci na wlasnq rqkg. Prawidfowo wdrotony i prowadzony rachu- nek kosztbw jako9ci spehia w&ne hkcje, a to: informacyjn% analityczng sptymnli- zacyjn% kantrolnq i rnotywacyjnq [3]. Przede wszystkirn rachunek koszt6w jakoSci

powinien dostaxcm6 informacji o strvktune i wieIkoSci kosztbw, ich dynamice i miej- scach powstawania. Na tej podstawie moha podejrnowat decyzje usprawniaj4ce sys- tern kontrol i jakoSci w pnedsiqbiorstwie 141.

3. METODAOB~JCZAN~ARE~OWNOSCIPRODUKCJIW WARUNKACH WSTFPOWANIA B R A K ~ W

Zgodnie r rozwaaniami zawartymi w poprzednim rozdziale, calkowite koszty jakoici sq danc wzorem (51:

Z kolei koszty wad to:

gdzie: 7, (zysk utraconyE = (2,&,) *(qw-qwn)

Z, zysk na dobrej jednostce wyrobu, Lfi - zysk na naprawialnej jcdnos tce wad1 iwcj, q, - iloSC wadliwych jednostek, q, - iloSC naptawialnych jednostek wadliwych,

K, - calkowite koszty naprawy q, jednostek wad1 iwych, K,, - koszt obshgi zwrotbw.

PowyZsze wzory sq malo przydatne w praktyce, gdyt nie uwzglgdniajq falrtu zmiennoSci niektb ych pioqcji kosztdw wytwarzania, przez co utrudniajq prowadzenie funkcj i optymalizacyjnej sachunh kosztdw jakoSci. Funkcja ta urnoZliwia odpowiedi na podstawowc pytanie: jakie powinny by& koszty jakoSci, by osiqgnqd zamierzo~y po- ziom jakoici i zysku. W pracy niniejszej przedstawiamy prostq metode obliczania ren- townoSci w przypadku wystepowan ia brakdw produkcyjnych z uwzgl ednien iem kosz- tbw stalych i zrniennych. Takie podejgcie vmoiliwia szybkq odpowiedk na pytanie: co sig stanie, jefli zmieni sic wadliwoSC produkcji (czyli koszty wad) iflub zmieniq siq koszty oceny. Koszty zapobiegania w zasadzie nie zalea od rozmjar6w produkcji i naleq je traktowak jake koszty sule.

Koszt wytworzenin odlewu surowego jest sumq kosztdw bezpodrednich (matc- rialy-trobocizna bezpoSrednia), zrniennych koszt6w przerobu operacj i skiadajqcych sic na proces technotogicmy wyrobu oraz kosztbw stalych (wydzia+owych i ogdlnych) w czeSci prqpadajqcej na dany wyrbb.

Proponowan4 metode obliczania rentownoSci m o a a opisaC kolejnyrni krokami. 1. zebranie danych wej$ciowych ; danym i tym i sq

ceny jednostkowe wyrob6w, wielkoSC produkcji poszczegdlnych wyrob6w o g e m (wadliwej i dobrej),

jednostkowe koszty zmienne betpoSrednie i poSrednie kolejnych operacji (lub ich srrma) dla posrczegblnych wyroMw, koszty state - wydziatowe i ogblnego mzqdu, wadliwoSC wytwnmia dla poszczeg6lnych wyrob6w (rozumiana jako stosu- nek itoki wadliwych wyrob6w do ogMern wyprodukowanych), udziat brak6w naprawialnych i nienaprawialnych w wadach ogblem, jednostkowy koszt naprawy brak6w naprawialnych, jednoskowa wartost brakhw nienaprawialnych (tzw. uznania);

wylicztnie wielkof CI brakbw rtlenapra wlalnyck I naprawialnych jako wad1 i woSC * wielkoSC produkcji ogdem, obliczenie wiefkoici produ kcji goto wej (o zadowalajqcej j akoSci+braki naprawial- neS, wytlczenie koszfdw bezpoSrdnich wytwortanin jako j ednos tkowe kosz ty bezpo- Srednie* wielkoSC prodvkcj i ogblem, wy liczenie kosztd w zm iennyc h ptzerobu j ako jednostkowe koszty poSredni e zrnienne* wielkoSC produkcj i ogMern, rodictemie k o s ~ b w ste@ch na pos7czegdlne wymby produkcji gotowej (np. klu- czem robocimy bezpoiredniej), wyficzenie kosztdw napmwy brak6w jako jednostkowe koszty naprawy*wielkoSC brak6w naprawialnych, wyllczenie uvtad j ako jednoskowa wartoSC brakbw*wiel koSC brakdw nienapra- wialnych, obliczenie kosztdw razem jako surna pozycji 3-10, pmy czym uznania bicrzemy ze znakiern ujemnym, nhliczenie 7ysku jednosfkowego poszczegblnych wyrobdw jako cena-koszc jed- noa t kowy, obliczenie zysku jako wieZkoSC produkcji gotowej * y s k jednostkowy .

W ten spos6b moha wylicqt rentownoSC bazowq. DDzianin iamiemjqce do ograniczenia bmk6w pociqgajq za sobq pewne koszty, koszty te na l ee dodaC do kosx- tbw razern i - po uwzg'tgdnieniu spadku wadliwoSci - obliczyb ponownie zysk jednost- kowy . WielkoSt produkcj i gotowej pomno2ona przez zmiane zysku jednostkowego jest miarq efektywnoSci podjqtych dziah6.

4, PRZYKLAD OBLICZENIOWY

Tq uproszczonq metode przedstawioao na przyktadzie d w k h hipotetycmych wymb6w A i B. Zarnicszczone wartoSci majq jedynie znaczenie pogPqdowe.

Przejmijrny, 2e operacjami wytwarzania q formownnie, wykonywanie rdzeni, topieoie i z Jewanie.

Ponitej pnedstawiono kolejne boki w pmponowanej metodtie.

Wyr6b Ceny jednostkowe [zVkg] W ielkoid produkcji og&em pg] Koszty stale - wydzialowe i ogblnego m q d u [zt] WadliwoSC wytwarzania Udziat brak6w naprawialnych w wadach ogaern, Udzial brakdw nienaprawialnych w wadach ogflern, Jednostkawy koszt naprawy btakdw naprawialnych Jednostkowa wartof 6 brak6w nienaprawialnych

Jednostkowe koszty zrnienne bezpostednie i poirednie kolejnych operacji dla po- szczegdlnych wy-robbw [zfig;]:

Wvr6h A B

koszty materia@ rohocizna koszty rnaten'aly robocizna pngmbu Operacja przerobu bezpoSr. bezpogr. bezpok. bczpoir. zrnienne

Fonnowanie 0.10 0,20 0,lO 0-20 0,30 0,10 Wyk. rdzeni 0,15 0.20 0-10 0-20 0,40 0,EO Topienie 1 ,SO 0,lO 0-40 1.60 0.10 0.40 Zalewnnic 0 , l O 0, lO 0,05 0 , l S 0.15 0.05 Eia7xrn F .85 0.60 0.65 2.15 0.95 0.65

2. yliczenle widko#ci brekdw nienaprawialrtych I naprawia fnych: Wyrhb A B Braki naprawialne [kg]: 6 0 , ~ ~ 150.00 B raki nicnaprawialne [kg]: 40,O H 50,00

5. wy liczenie koszthw zm iennych pnerohu:

Kosztv zmienne inticrobu 390 .0 845.00

7. wy liczenie koszrdw nap- bmkdw: Wyrdb A B

Uznania -20.00 -7 5 ,OO

10. obliczenie zysku jednostkowego: Wyr6b A B Koszt jednostkowy 332 434 Ccna jednostkowa 4,oo 5.00 Zysk jcdnostkewy 0,48 0.46

Zysk 270,39 530.11 Raxm zysk A i B 800,50

Prtyjmijrny, ke dn'atania mierzajqce do mniejszenia brak6w dab w efekcie spadek wadIiwoSci o pdowq; ich kaszt jednostkowy zmienny wynosi 0,04 i 0,05 z lkg odpowiednio dla wyrobu A i B, a koszty stale - 1 00 zt. Pszyjmijrny ponadto, ke produk- cja ogMem wyniosla odpowiednio 650 E I200 kg, przy pozostalych wieIkoSciach nie zmienionych.

~ d ~ o w i e d n i e obliczenia przedstawiono ponitej. Wysdb A B Ceny jednostkowe 4.00 - 5 3 00 WielkoSC produkcj i poszczeg6lnych wyrobbw ogbtern 650.00 1200,OO Koszty stale - wydzialowe i ogblnego m q d u 600,OO WadliwoSC wvtwarzania 8.46% 1 1.67%

Wyldb A B Udzial brakdw naprawialnych w wadach oghm, 60% 50% Udzid brakbw nienaprawialnych w wadach og&ern, 40% 50% Jednostkowy boszt naprawy hrakdw naprawialnych 0.20 0,25 Jednostkowa watto$C brakb w nienapmwialnych 030 0.50

Wyr6h A B hraki naprawialne [kg] 33,OO 70.00 hraki nicnapmwiaEm [kg] 22.00 70.00

Wyr6b A B Koszty bezpoSrednie 1 592.50 3 32400 Koszty zrnienne przerobu 422-50 780,a) Koszty mienne pprswy jakoSci 26,00 m,m Koszty stale 155-88 444,12 Koszty napfawy 6,60 17,50 Uznania -1 1,OO -35.W Razem 2 I66,SO 4 912,60

Wyr6b Koszt jednost kowy Cena jednostkowa Zysk jcdnostkowy Sltopa zysku Zys k Razem zysk A i B RentownoSC

Tak wiqc rentownoSC poprawila siq o 2,02 punbu procentowego, a ostateczny efekt [w zl] wyniesie: W y d b A B Efekr 16.29 142,50 Razem 158.79

Jak widad efekt nie jest wprost proporcjonalny do obni2enia wadliwoici, a to ze wzg1edu na nieliniowy zwiqzek miedzy zmiennymi. Powyksza metdla vmotl iwia bada-

nie wplywu dowolnego sWadnika kosttbw jakoSci na efektywnogd dziatania przedsiq- biorstwa rozumianq jako rentownoSC wytwarzania.

W pracy pmdstawiono problem koszt6w jakogci i metode ich analizy w pned- siebiorstwach typu produkcyjnego. Metoda jest oparta na podziate koszthw na czeSC stat& i zzmiennq. Wqczony przyklad obliczeniowy dla przypadku produkcji odlewniczej ilustmje prostote i elastycznoSC rnetody, kt6ra make by6 stosowana do anatizy wplywu kosztbw jakogci na wynik dziaSanEa przedsiqbiorstwa. Warunkiem jej zastosowania jest prawidbwe i rzetelne prowadzenie rachunkbw koszt6w jakoSci w pnedsiqbiorstwie.

1. M. Cicchan- Kujawa: Koszty i qski jakoici w dziai~lno5c.i przedsiqbiorstw (cz. 1 ,) . Controlling i rachunkowoSC zamdcza, nr 5 (2001).

2. R. ki s t : Fsaeczne zarzqrizanie jakoiciq. Wydawnictwo Informacj i Zi?wodowcj, Warszawa (1997).

3. E. Sarzy6ska: Uwarunkowania tachunku kosabw jakodci. 'www.wsiz.rzeszow.plI publikacjelu warkj .pdf.

4. J. M. Juran. F. M. Gryna: JakoSd. Projektowanie, analiza. PWN, Wwsznwn (1974). 5. M . Ciec h an-Kujawa: Koszty i zyski jakoSci w &iaialnoSci przedsig biorstw(cz. 2).

Controlling i rachunkowogd zarzqdcza, nr 6 (2001).

QUALITY COSTS AND PRODUCTION PROFlTARI1,lTY

SUMMARY

The Pow level of production quality involves increasing the costs and thcrcforc - decrmsing in cnterprisc profit. This paper presents the method of calcl~lation of rhc profit which i s the effect of increasing the quality level; the method is based on fix& md variable costs concept. The papcr shows also the method illustration in founciry practice.

Praca naukowa flnansow ana ze Srodkb KBN w latach 2003-2006 j a b projekl badaw- czy

Recenzowal prof. J6zef Gawrodski