Andre Gide - Steni Pili

8/10/2019 Andre Gide - Steni Pili

http://slidepdf.com/reader/full/andre-gide-steni-pili 1/180



H Σ T E N H Π YΛ H



A N T P E Z I N T

H στενή πύληΜετάφραση: Λίλα Kονοµάρα



Πρώτη έκδοση Οκτώβριος 2006Τίτλος πρωτοτύπου André Gide, La porte étroite, Mercure de France

© 1909, Éditions Mercure de France

© 2005, EÎ‰fiÛÂÈ˜ ª∂ ∆∞ π Ãª π√ (ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎ‹ ÁÏÒÛÛ·)

ISBN 978-960-501-322-6

µO∏£. ∫ø¢. ª∏Ã/™∏™ 5322

∫.∂.¶. 980, ∫.¶. 410/06

Ouvrage publié avec le concours du Ministère français chargé de la culture – Centrenational du livre.

H παρούσα έκδοση πραγµατοποιήθηκε µε τη βοήθεια του γαλλικού Yπουργείου Πολιτισµού –Eθνικού Kέντρου Bιβλίου της Γαλλίας.

Το παρόν έργο πνευµατικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Nό-µου (N. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήµερα) και τις διεθνείς συµβάσεις περίπνευµατικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατάοποιοδήποτε µέσο ή τρόπο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκµίσθω-ση ή δανεισµός, µετάφραση, διασκευή, αναµετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε µορφή (ηλε-κτρονική, µηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκµετάλλευση του συνόλου ή µέρους του έργου.

EÎ‰fiÛÂÈ˜ ª∂∆∞πÃªπ√

πÔÎÚ¿ÙÔ˘˜ 118, 114 72 ∞ı‹Ó·ÙËÏ.: 211 3003500, fax: 211 3003562

http://www.metaixmio.gr ñ e-mail: [email protected]

∫ÂÓÙÚÈÎ‹ ‰È¿ıÂÛË ∞ÛÎÏËÈÔ‡ 18, 106 80 ∞ı‹Ó·ÙËÏ.: 210 3647433, fax: 210 3610750ÀÔÎ·Ù¿ÛÙËÌ· µfiÚÂÈ·˜ ∂ÏÏ¿‰·˜ √Ï‡ÌÔ˘ 81, 546 31 £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎËÙËÏ.: 2310 250075, 2310 260085, fax: 2310 260085

BÈ‚ÏÈÔˆÏÂ›· ª∂∆∞πÃªπ√

ñ AÛÎÏËÈÔ‡ 18, 106 80 Aı‹Ó·ÙËÏ.: 210 3647433, fax: 210 3610750

ñ ¶ÔÏ˘¯ÒÚÔ˜, πÔÎÚ¿ÙÔ˘˜ 118, 114 72 ∞ı‹Ó·

ÙËÏ.: 211 3003580, fax: 211 3003581

ñ OÏ‡ÌÔ˘ 81, 546 31 £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

ÙËÏ.: 2310 250075, 2310 260085, fax: 2310 260085

No 110EN 45012

Accredited

QMSCERT® No 04/1230/279

QMSCERT® No 04/1230/279.1

I S O 9 0 0 1

§ÔÁÔÙÂ¯Ó›·. ™ÂÈÚ¿: ∞ÚÈÛÙÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·



AM.A.G.

Αγωνίζεσθε εισελθείν

διά της στενής πύλης

Κατά Λουκά, 8, 24



I

Άλλοι µπορεί να την είχαν κάνει βιβλίο. Εγώ όµως την

ιστορία που θα διηγηθώ εδώ έβαλα όλες µου τις δυνά-

µεις να τη ζήσω και τα ψυχικά µου αποθέµατα εξαντλήθη-καν. Θα γράψω λοιπόν όσο πιο απλά γίνεται τις αναµνήσεις

µου, και, αν σε ορισµένα σηµεία έχουν ξεθωριάσει, δεν πρό-

κειται να επινοήσω τίποτα για να τις ανασκευάσω ή για να

συµπληρώσω τα κενά. Η προσπάθεια που θα κατέβαλα για να

τις εξωραΐσω θα µου στερούσε την ύστατη απόλαυση που ελ-

πίζω να νιώσω γράφοντάς τες.

∆εν είχα κλείσει τα δώδεκα όταν έχασα τον πατέρα µου. Η µη-

τέρα µου, την οποία τίποτα πλέον δεν κρατούσε στη Χάβρη

όπου ο πατέρας µου είχε εγκατασταθεί ως γιατρός, αποφάσι-

σε να µετακοµίσουµε στο Παρίσι, κρίνοντας ότι αυτό θα ήταν

καλύτερο για τις σπουδές µου. Νοίκιασε κοντά στους Κήπουςτου Λουξεµβούργου ένα µικρό διαµέρισµα, το οποίο ήρθε να

µοιραστεί µαζί µας η µις Άσµπερτον. Η µις Φλώρα Άσµπερ-

τον, η οποία δεν είχε πια κανένα συγγενή, υπήρξε αρχικά δα-

σκάλα της µητέρας µου, στη συνέχεια συνοδός της και τελικά

φίλη της. Εγώ µεγάλωνα µαζί µε αυτές τις δυο γυναίκες που

είχαν το ίδιο γλυκό και θλιµµένο ύφος και τις οποίες δεν µπο-

ρώ να φέρω στο µυαλό µου παρά µόνο ντυµένες στα µαύρα.

[ 9 ]



Μια µέρα, και νοµίζω µάλιστα αρκετό διάστηµα µετά το θά-

νατο του πατέρα µου, η µητέρα µου αντικατέστησε µε µια µοβ

τη µαύρη κορδέλα της πρωινής της σκούφιας:«Αχ µαµά!» φώναξα, «καθόλου δεν σου πάει αυτό το χρώ-

µα!».

Την άλλη µέρα φορούσε πάλι τη µαύρη κορδέλα.

Ήµουν ασθενικό παιδί. Αφού δεν έγινα τεµπέλης µετά τις τό-

σες περιποιήσεις της µητέρας µου και της µις Άσµπερτον, ηοποία έκανε το παν για να µην κουραστώ, αυτό σηµαίνει πως

µου άρεσε πραγµατικά η δουλειά. Με το που έφτιαχνε ο και-

ρός, αποφαίνονταν ότι έπρεπε να εγκαταλείψω την πόλη, ότι

είχα χάσει το χρώµα µου. Κατά τα µέσα Ιουνίου, φεύγαµε για

το Φονγκεζµάρ, στα περίχωρα της Χάβρης, όπου µας φιλοξε-

νούσε κάθε καλοκαίρι ο θείος Μπυκολέν.Μέσα σ’ έναν κήπο ούτε πολύ µεγάλο ούτε και πολύ ωραίο,

που δεν διαφέρει σε τίποτα από πολλούς άλλους νορµανδικούς

κήπους, το διώροφο, άσπρο σπίτι των Μπυκολέν µοιάζει µε

πολλά εξοχικά του προτελευταίου αιώνα. Καµιά εικοσαριά πα-

ράθυρα βλέπουν στο µπροστινό µέρος του κήπου, προς την

ανατολή. Άλλα τόσα, πίσω. Στα πλάγια, δεν έχει. Τα τζάµια

σχηµατίζουν µικρά τετράγωνα: κάποια απ’ αυτά, που έχουν

αντικατασταθεί πρόσφατα, γυαλίζουν υπερβολικά σε σύγκρι-

ση µε τα παλιά που φαντάζουν θαµπά και πρασινωπά. Ορι-

σµένα έχουν κάποια ελαττώµατα, τα οποία οι γονείς µας απο-

καλούν «φυσαλίδες»: το δέντρο που κοιτάζεις µέσα απ’ αυτά

γίνεται δυσανάλογα µακρύ. Ο ταχυδρόµος, όταν περνάει από

µπροστά τους, αποκτάει ξαφνικά καµπούρα.

[ 10 ]



Ο κήπος, που έχει σχήµα ορθογώνιο, περιβάλλεται από ένα

µαντρότοιχο. Μπροστά στο σπίτι, υπάρχει µια έκταση µε γρα-

σίδι, αρκετά φαρδιά και σκιερή, την οποία πλαισιώνει µια λω-ρίδα µε άµµο και χαλίκι. Απ’ αυτή την πλευρά, ο τοίχος χαµη-

λώνει για να αφήσει να φανεί ο αυλόγυρος του αγροκτήµατος,

ο οποίος αγκαλιάζει τον κήπο και διαχωρίζεται απ’ αυτόν,

όπως συνηθίζεται στην περιοχή, µε µια αλέα από οξιές.

Στην πίσω πλευρά του σπιτιού, προς τα δυτικά, ο κήπος

εκτείνεται χωρίς περιορισµούς. Μια χαρούµενη, ολάνθιστηπρασιά, µπροστά από τα οπωροφόρα δέντρα που ορθώνονται

κατά µήκος της νότιας πλευράς, προστατεύεται από τους θα-

λασσινούς αέρηδες µε ένα πυκνό παραπέτασµα από δέντρα

και πικροδάφνες. Μια άλλη πρασιά, κατά µήκος του βορινού

τοίχου, είναι σκεπασµένη απ’ τα κλαδιά των δέντρων. Οι ξα-

δέρφες µου την ονόµαζαν «µαύρη πρασιά» και, µετά το σού-ρουπο, ποτέ δεν αποτολµούσαν έναν περίπατο κατά κει. Οι

δύο αυτές πρασιές οδηγούν στο περιβόλι, το οποίο αποτελεί

την προέκταση του κήπου πιο χαµηλά, αφού κατεβεί κανείς

µερικά σκαλοπάτια. Στο βάθος του περιβολιού, από την άλλη

µεριά του τοίχου, τον οποίο κόβει στα δύο µια µικρή µυστι-

κή πόρτα, βρίσκει κανείς µια συστάδα κλαδεµένων δέντρων

όπου καταλήγει από δεξιά και από αριστερά η αλέα µε τις

οξιές. Από το δυτικό πλατύσκαλο, πάνω απ’ αυτό το δασύλ-

λιο που ενώνεται µε το οροπέδιο, το βλέµµα ατενίζει µε θαυ-

µασµό την πλούσια συγκοµιδή που το καλύπτει ολόκληρο.

Λίγο πιο µακριά στον ορίζοντα, η εκκλησία ενός µικρού χω-

ριού και, τα βράδια, όταν δεν φυσάει, ο καπνός από τις κα-

µινάδες µερικών σπιτιών.

[ 11 ]



Το καλοκαίρι, όταν ήταν γλυκιά η βραδιά, κατεβαίναµε

µετά το δείπνο στον «κάτω κήπο». Βγαίναµε από τη µικρή

µυστική πόρτα και φτάναµε σ’ ένα παγκάκι της λεωφόρουαπ’ όπου µπορεί να δει κανείς σχεδόν όλη την περιοχή. Εκεί

κάθονταν ο θείος µου, η µητέρα µου και η µις Άσµπερτον,

κοντά στην αχυρένια σκεπή ενός εγκαταλελειµµένου ορυχείου

µάργας. Μπροστά µας, η µικρή κοιλάδα καλυπτόταν σιγά σι-

γά από ελαφρά οµίχλη και, µακριά στο βάθος, ο ουρανός γι-

νόταν χρυσός πάνω από το δάσος. Στη συνέχεια, µέναµε ωςαργά στο βάθος του κήπου όπου είχε ήδη σκοτεινιάσει. Επι-

στρέφαµε στο σπίτι. Στο σαλόνι, βρίσκαµε τη θεία µου, η

οποία δεν µας ακολουθούσε σχεδόν ποτέ… Για µας, τα παι-

διά, εδώ τέλειωνε η βραδιά. Συχνά όµως, διαβάζαµε ακόµη

στα κρεβάτια µας όταν, πιο αργά, ακούγαµε τους γονείς µας

να ανεβαίνουν στα δωµάτιά τους.Τις ώρες που δεν βρισκόµασταν στον κήπο τις περνούσαµε

σχεδόν όλες στην «αίθουσα µελέτης», το γραφείο του θείου

µου όπου είχαν τοποθετηθεί θρανία. Ο ξάδερφός µου ο Ρο-

µπέρ κι εγώ καθόµασταν παρέα. Πίσω µας, η Ζυλιέτ και η

Αλίσα. Η Αλίσα είναι δύο χρόνια µεγαλύτερή µου, η Ζυλιέτ

ένα χρόνο µικρότερή µου. Ο Ροµπέρ είναι ο πιο µικρός απ’

τους τέσσερις.

Ο σκοπός µου δεν είναι να καταγράψω εδώ τις πρώτες µου

αναµνήσεις, αλλά εκείνες µόνον που σχετίζονται µε αυτή

την ιστορία. Μπορώ να πω ότι όλα ξεκινούν τη χρονιά ακρι-

βώς που πέθανε ο πατέρας µου. Ίσως η ευαισθησία µου, που

είχε αυξηθεί λόγω του πένθους µας, και αν όχι λόγω της θλί-

ψης µου, οπωσδήποτε λόγω της θλίψης της µητέρας µου, µε

[ 12 ]



προδιέθετε για νέες συγκινήσεις. Είχα ωριµάσει πριν την ώρα

µου. Όταν, εκείνη τη χρονιά, ξαναπήγαµε στο Φονγκεζµάρ,

η Ζυλιέτ και ο Ροµπέρ µου φάνηκαν ακόµα πιο µικροί αλλά,ξαναβλέποντας την Αλίσα, κατάλαβα ξαφνικά ότι είχαµε πά-

ψει κι οι δυο να είµαστε παιδιά.

Ναι, είναι πράγµατι η χρονιά που πέθανε ο πατέρας µου.

Εκείνο που επιβεβαιώνει την ανάµνησή µου είναι µια συζή-

τηση της µητέρας µου µε τη µις Άσµπερτον, αµέσως µετά

την άφιξή µας. Είχα µπει απροειδοποίητα στο δωµάτιο όπουη µητέρα µου κουβέντιαζε µε τη φίλη της. Μιλούσαν για τη

θεία µου. Η µητέρα µου ήταν εξοργισµένη που είχε βγάλει τα

µαύρα πριν καλά καλά τα βάλει. (Μου είναι, για να πω την

αλήθεια, εξίσου αδύνατον να φανταστώ τη θεία µου µε µαύ-

ρα όσο τη µητέρα µου µε ανοιχτόχρωµο φόρεµα). Εκείνη την

ηµέρα, η Λυσίλ Μπυκολέν φορούσε, αν θυµάµαι καλά, έναφόρεµα από µουσελίνα. Η µις Άσµπερτον, συµβιβαστική

όπως πάντα, προσπαθούσε να ηρεµήσει τη µητέρα µου. Πρό-

βαλε δειλά το εξής επιχείρηµα:

«Στο κάτω κάτω, και το άσπρο πένθιµο χρώµα είναι».

«Και το κόκκινο σάλι που φορούσε στους ώµους της το θεω-

ρείτε “πένθιµο” κι αυτό; Αγαπητή Φλώρα, µε βγάζετε απ’ τα

ρούχα µου!» φώναζε η µητέρα µου.

Έβλεπα τη θεία µου µόνο στις διακοπές και σίγουρα ευ-

θυνόταν η καλοκαιρινή ζέστη για τις αραχνοΰφαντες και απο-

καλυπτικές µπλούζες µε τις οποίες τη θυµάµαι πάντα. Πιο

πολύ όµως κι από τις εσάρπες µε τα έντονα χρώµατα, εκείνο

που σκανδάλιζε τη µητέρα µου ήταν το βαθύ της ντεκολτέ.

Η Λυσίλ Μπυκολέν ήταν πολύ όµορφη. Ένα µικρό πορ-

[ 13 ]



τρέτο της που έχω φυλάξει µού τη δείχνει όπως ακριβώς ήταν

τότε, µε ύφος τόσο νεανικό που θα την έπαιρνε κανείς για τη

µεγαλύτερη αδερφή των κοριτσιών της, καθισµένη στο πλάι,στη συνηθισµένη της στάση: το κεφάλι να ακουµπάει γέρνο-

ντας πάνω στο αριστερό χέρι και το µικρό δάχτυλο ναζιάρικα

λυγισµένο προς τα χείλη. Ένα χοντρό φιλέ συγκρατεί τα

πλούσια, φουσκωµένα της µαλλιά, απ’ τα οποία τα µισά ξε-

χύνονται στο σβέρκο. Στο λαιµό κρέµεται, από µια χαλαρή

µαύρη βελούδινη κορδέλα, ένα ιταλικό µενταγιόν από σµάλ-το. Η µαύρη, βελούδινη ζώνη µε τον φαρδύ και φουντωτό

φιόγκο, το µαλακό, πλατύγυρο ψάθινο καπέλο κρεµασµένο

από το κορδόνι του στην πλάτη της καρέκλας, όλα ενισχύουν

την εντύπωση της παιδικότητας. Στο δεξί της χέρι, που κρέ-

µεται, κρατάει ένα βιβλίο.

Η Λυσίλ Μπυκολέν ήταν κρεολή. ∆εν γνώρισε γονείς ήτους έχασε πολύ νωρίς. Ορφανή ή έκθετη, όπως µου διηγή-

θηκε αργότερα η µητέρα µου, την περιµάζεψε ο πάστορας

Βωτιέ µε τη γυναίκα του, που δεν είχαν ακόµη δικά τους παι-

διά και οι οποίοι, φεύγοντας λίγο αργότερα από τη Μαρτινί-

κα, την έφεραν στη Χάβρη όπου ήταν εγκατεστηµένη η οι-

κογένεια Μπυκολέν. Οι Βωτιέ και οι Μπυκολέν έκαναν συ-

χνά παρέα. Ο θείος µου ήταν τότε υπάλληλος µιας τράπεζας

στο εξωτερικό και δεν γνώρισε τη Λυσίλ παρά µόνο τρία χρό-

νια αργότερα, όταν επέστρεψε στους δικούς του. Την ερω-

τεύτηκε και αµέσως ζήτησε το χέρι της, προς µεγάλη λύπη

των γονιών του και της µητέρας µου. Η Λυσίλ ήταν τότε δε-

καέξι χρονών. Στο µεταξύ, η κυρία Βωτιέ είχε αποκτήσει δύο

παιδιά. Είχε αρχίσει να φοβάται την επιρροή που θα ασκού-

[ 14 ]



σε πάνω τους η θετή αυτή αδελφή της οποίας η ιδιοσυγκρασία

γινόταν µήνα µε το µήνα όλο και πιο περίεργη. Επιπλέον, οι

πόροι της οικογένειας ήταν πολύ περιορισµένοι… όλα αυτάµαζί, όπως µου είπε η µητέρα µου, εξηγούν γιατί οι Βωτιέ

δέχτηκαν την πρόταση του αδερφού της µε χαρά. Ένας ακό-

µα λόγος, υποθέτω, ήταν ότι η νεαρή Λυσίλ άρχιζε να τους

φέρνει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Γνωρίζω αρκετά καλά

την κοινωνία της Χάβρης για να µπορώ άνετα να φανταστώ τι

είδους υποδοχή επιφύλαξαν σ’ αυτό το τόσο γοητευτικό κο-ριτσάκι. Ο πάστορας Βωτιέ, τον οποίο γνώρισα αργότερα,

ήταν άνθρωπος γλυκός, επιφυλακτικός αλλά και ταυτόχρονα

αφελής, ανίκανος να καταπολεµήσει τις ραδιουργίες και

εντελώς άοπλος απέναντι στο κακό – ο εξαιρετικός αυτός άν-

θρωπος πρέπει να είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Όσο για την κυ-

ρία Βωτιέ, δεν µπορώ να πω τίποτα. Πέθανε φέρνοντας στονκόσµο το τέταρτο παιδί της, εκείνο που, συνοµήλικο σχεδόν

µε µένα, θα γινόταν αργότερα φίλος µου.

Η Λυσίλ Μπυκολέν συµµετείχε ελάχιστα στη ζωή µας. Κατέ-

βαινε από το δωµάτιό της µόνο µετά το µεσηµεριανό γεύµα.

Αµέσως έγερνε σε κάποιον καναπέ ή σε καµιά αιώρα, έµενε ξα-

πλωµένη µέχρι το βράδυ και δεν ξανασηκωνόταν παρά µόνο

βαριεστώντας. Στο µέτωπό της, που ήταν ωστόσο εντελώς στε-

γνό, ακουµπούσε καµιά φορά ένα µαντίλι σαν να ήθελε να

σκουπίσει τον ιδρώτα. Έβρισκα εξαιρετικά γοητευτικό αυτό το

τόσο φίνο και ευωδιαστό µαντίλι του οποίου το άρωµα θύµιζε

µάλλον φρούτο παρά λουλούδι. Καµιά φορά, έβγαζε από τη

ζώνη της έναν µικροσκοπικό καθρέφτη µε συρόµενο ασηµένιο

[ 15 ]





Μια µέρα εκείνου του καλοκαιριού –ή του επόµενου, καθώς

σ’ αυτό τον πανοµοιότυπο διάκοσµο καµιά φορά οι αναµνή-

σεις µου επικάθονται η µία πάνω στην άλλη και συγχέονται–,µπήκα στο σαλόνι να βρω ένα βιβλίο. Εκείνη βρισκόταν ήδη

εκεί. Πήγα αµέσως να φύγω και, ενώ συνήθως µόλις που

αντιλαµβανόταν την παρουσία µου, µου φώναξε:

«Γιατί φεύγεις τόσο γρήγορα, Ζερόµ; Μήπως µε φοβά-

σαι;».

Η καρδιά µου χτυπούσε δυνατά καθώς την πλησίασα. Έβαλα τα δυνατά µου για να της χαµογελάσω και να της

απλώσω το χέρι. Εκείνη το έκλεισε µέσα στο δικό της και µε

το άλλο µου χάιδεψε το µάγουλο.

«Τι άσχηµα που σε ντύνει η µητέρα σου, καηµένο µου

παιδί!…» είπε και άρχισε να πασπατεύει την µπλούζα µε τον

µεγάλο γιακά που φορούσα εκείνη την ηµέρα.«Οι ναυτικοί γιακάδες φοριούνται πολύ πιο ανοιχτοί!» συ-

νέχισε ξηλώνοντας ένα κουµπί. «Ορίστε! Κοίτα πόσο καλύτε-

ρα είναι έτσι!» και, βγάζοντας το καθρεφτάκι της, τράβηξε

το πρόσωπό µου κοντά στο δικό της, µ’ αγκάλιασε µε το γυ-

µνό της µπράτσο, έβαλε το χέρι της µέσα απ’ το µισάνοιχτο

πουκάµισό µου, µε ρώτησε γελώντας αν γαργαλιέµαι, προ-

χώρησε πιο κάτω… Τινάχτηκα τόσο απότοµα που η µπλούζα

µου σκίστηκε. Αναψοκοκκίνισα, και ενώ εκείνη φώναζε «Α,

τον ανόητο!», το ’βαλα στα πόδια. Πήγα τρέχοντας µέχρι την

άλλη άκρη του κήπου. Εκεί, βούτηξα το µαντίλι µου σε µια

µικρή στέρνα του περιβολιού, το έβαλα στο µέτωπό µου,

έπλυνα, έτριψα τα µάγουλά µου, το λαιµό µου, όλα όσα είχε

αγγίξει αυτή η γυναίκα.

[ 17 ]





τρο είναι». Και το επανέλαβε πολλές φορές ξεχωρίζοντας τις

συλλαβές: θέ-α-τρο.

Αυτό συνέβη προς το τέλος των διακοπών, δύο χρόνια µε-τά το πένθος µας. ∆εν επρόκειτο να ξαναδώ τη θεία µου για

καιρό. Πριν όµως να µιλήσω για το θλιβερό γεγονός που συ-

γκλόνισε την οικογένειά µας και για ένα µικρό περιστατικό,

το οποίο προηγήθηκε ελάχιστα της έκβασης της ιστορίας και

µετέτρεψε σε µίσος το περίπλοκο και συγκεχυµένο ακόµη αί-

σθηµα που έτρεφα για τη Λυσίλ Μπυκολέν, πρέπει να σας µι-λήσω για την ξαδέρφη µου.

Ότι η Αλίσα Μπυκολέν ήταν όµορφη ήταν κάτι που τότε

δεν µπορούσα ακόµη να καταλάβω. Εκείνο που µε είχε τρα-

βήξει και µε είχε συνεπάρει ήταν µια γοητεία αλλιώτικη από

της απλής οµορφιάς. Σίγουρα έµοιαζε πολύ στη µητέρα της.

Το βλέµµα της όµως είχε τόσο διαφορετική έκφραση που δεναντιλήφθηκα αυτή την οµοιότητα παρά πολύ αργότερα. ∆εν

µπορώ να περιγράψω ένα πρόσωπο. Τα χαρακτηριστικά, έως

και το χρώµα των µατιών µού διαφεύγουν. Ξαναβλέπω µόνο

το µισοθλιµµένο ήδη χαµόγελό της και τη γραµµή των φρυ-

διών της, που ανασηκώνονταν απίστευτα ψηλά πάνω απ’ τα

µάτια της και βρίσκονταν σε τέτοια απόσταση ώστε να σχη-

µατίζουν έναν µεγάλο κύκλο. Πουθενά δεν είδα άλλα σαν κι

αυτά… κι όµως, είδα: σε ένα φλωρεντινό αγαλµατίδιο της

εποχής του ∆άντη. Και φαντάζοµαι ότι η Βεατρίκη παιδί σί-

γουρα θα είχε φρύδια που σχηµάτιζαν τέτοιες µεγάλες καµά-

ρες. Έδιναν στο βλέµµα, σε όλη την ύπαρξη, µια ερωτηµατι-

κή έκφραση, αγωνιώδη και ταυτόχρονα εύπιστη, ναι, µια έκ-

φραση παθιασµένης αναζήτησης. Όλα επάνω της δεν ήταν

[ 19 ]



παρά ερωτήµατα και προσµονή… Θα σας εξιστορήσω πώς

αυτή η αναζήτηση άρχισε να µε διακατέχει µέχρι που έγινε η

ίδια µου η ζωή.Ωστόσο η Ζυλιέτ µπορεί να έδειχνε πιο όµορφη. Ακτινο-

βολούσε από χαρά και υγεία. Πλάι όµως στη χάρη της αδερ-

φής της, η οµορφιά της έµοιαζε επιφανειακή και χαριζόταν

σε όλους µε την πρώτη. Όσο για τον ξάδερφό µου τον Ρο-

µπέρ, δεν τον χαρακτήριζε τίποτα το ιδιαίτερο. Ήταν απλώς

ένα αγόρι σχεδόν στην ηλικία µου. Μ’ αυτόν και τη Ζυλιέτπαίζαµε. Με την Αλίσα κουβεντιάζαµε. Εκείνη δεν ανακα-

τευόταν ποτέ στα παιχνίδια µας. Όσο µακριά κι αν βυθιστώ

στο παρελθόν, τη βλέπω πάντα σοβαρή, στοχαστική, µ’ ένα

γλυκό χαµόγελο. Για τι πράγµα µιλούσαµε; Για τι πράγµα

µπορεί να µιλάνε δυο παιδιά; Θα προσπαθήσω σε λίγο να σας

το πω αλλά θέλω πρώτα, για να µην ξαναµιλήσω πια για τηθεία µου, να σας διηγηθώ όλα όσα σχετίζονται µ’ αυτή.

∆ύο χρόνια µετά το θάνατο του πατέρα µου, ήρθαµε, η

µητέρα µου κι εγώ, να περάσουµε τις διακοπές του Πάσχα

στη Χάβρη. ∆εν µέναµε στους Μπυκολέν, οι οποίοι ζούσαν

µάλλον στριµωγµένα στην πόλη, αλλά στο σπίτι µιας µεγα-

λύτερης αδερφής της µητέρας µου, που ήταν πιο ευρύχωρο.

Η θεία Πλαντιέ, που σπάνια είχα την ευκαιρία να δω, ήταν

χήρα από καιρό. Μόλις που γνώριζα τα παιδιά της, πολύ µε-

γαλύτερα από µένα και πολύ διαφορετικά στο χαρακτήρα. Η

«οικία Πλαντιέ», όπως την αποκαλούσαν στη Χάβρη, δεν βρι-

σκόταν µέσα στην πόλη, αλλά στα µισά εκείνου του λόφου

που δεσπόζει πάνω απ’ την πόλη και τον ονοµάζουν «η Πλα-

γιά». Οι Μπυκολέν έµεναν κοντά στην εµπορική συνοικία.

[ 20 ]



Ένα κατηφορικό δροµάκι οδηγούσε αρκετά σύντοµα από το

ένα σπίτι στο άλλο. Το κατέβαινα τρέχοντας και το ξανανέ-

βαινα πολλές φορές την ηµέρα.Εκείνη την ηµέρα είχα γευµατίσει στο σπίτι του θείου µου.

Λίγο µετά το φαγητό, εκείνος έφυγε. Τον συνόδευσα µέχρι το

γραφείο του κι ύστερα ανηφόρισα προς το σπίτι των Πλαντιέ για

να βρω τη µητέρα µου. Εκεί έµαθα ότι είχε βγει µε τη θεία µου

και ότι δεν θα γυρνούσε πριν από το δείπνο. Αµέσως ξανακατέ-

βηκα στην πόλη, όπου σπάνια µπορούσα να κυκλοφορώ ελεύ-θερος. Έφτασα στο λιµάνι, το οποίο φάνταζε µελαγχολικό µέσα

στην οµίχλη που ερχόταν απ’ τη θάλασσα. Περιπλανήθηκα µια

δυο ώρες στην προκυµαία. Ξαφνικά µε κατέλαβε η επιθυµία να

πάω να κάνω έκπληξη στην Αλίσα, την οποία ωστόσο είχα αφή-

σει µόλις πριν από λίγο… ∆ιασχίζω την πόλη τρέχοντας, χτυπάω

το κουδούνι των Μπυκολέν. Ετοιµάζοµαι να ανέβω τη σκάλαόταν η υπηρέτρια που µου άνοιξε µε σταµατάει λέγοντας:

«Μην ανεβείτε, κύριε Ζερόµ! Μην ανεβείτε: η κυρία έχει

πάθει κρίση».

Εγώ όµως την αγνοώ: «∆εν ήρθα να δω τη θεία µου…». Το

δωµάτιο της Αλίσα είναι στον τρίτο όροφο. Στον πρώτο, το

σαλόνι και η τραπεζαρία. Στον δεύτερο, το δωµάτιο της θείας

µου, απ’ όπου ξεχύνονται φωνές. Η πόρτα, µπροστά από την

οποία πρέπει να περάσω, είναι ανοιχτή. Μια αχτίδα φωτός

βγαίνει από το δωµάτιο και κόβει στα δύο το κεφαλόσκαλο.

Από φόβο µην µε δουν, διστάζω για µια στιγµή, κρύβοµαι,

και έκπληκτος, αντικρίζω το εξής θέαµα: στο µέσον του δω-

µατίου µε τις κλειστές κουρτίνες, όπου όµως τα κεριά από τα

[ 21 ]





«Αχ! Ζερόµ, γιατί γύρισες;».

Σκύβω να την αγκαλιάσω. Το πρόσωπό της είναι πνιγµένο

στα δάκρυα…Η στιγµή αυτή έκρινε τη ζωή µου. Ακόµα και σήµερα δεν

µπορώ να τη φέρω στο µυαλό µου χωρίς να νιώσω αγωνία.

Σίγουρα δεν κατανοούσα απόλυτα την αιτία της απόγνωσης

της Αλίσα, ένιωθα όµως έντονα ότι η απόγνωση αυτή ήταν

πολύ µεγάλη γι’ αυτή την τρυφερή ψυχή που σπαρταρούσε,

γι’ αυτό το λεπτοκαµωµένο κορµί που συγκλονιζόταν απόλυγµούς.

Στεκόµουν όρθιος κοντά της, ενώ εκείνη παρέµενε γονατι-

στή. ∆εν ήξερα καθόλου πώς να εκφράσω το καινούργιο αυ-

τό αίσθηµα που µε συντάραζε. Ακούµπησα όµως το κεφάλι

της πάνω στην καρδιά µου και πάνω στο µέτωπό της τα χεί-λη µου απ’ όπου ξεχυνόταν η ίδια µου η ψυχή. Μεθυσµένος

από έρωτα, οίκτο, ένα απροσδιόριστο κράµα ενθουσιασµού,

αυταπάρνησης και αρετής, επικαλέστηκα τον Θεό µε όλες

µου τις δυνάµεις προσφέροντας τη ζωή µου, γιατί µου ήταν

αδύνατον να διανοηθώ ότι θα µπορούσα να έχω άλλο σκοπό

από το να προφυλάξω αυτό το κορίτσι από το φόβο, το κακό,

τη ζωή. Στο τέλος, γονάτισα γεµάτος ικεσία. Την έκλεισα µέ-

σα στην αγκαλιά µου. Μόλις που την άκουσα να λέει:

«Ζερόµ! ∆εν σε είδαν, ε; Αχ! Φύγε γρήγορα! ∆εν πρέπει να

σε δουν».

Ύστερα, ακόµα πιο χαµηλόφωνα:

«Ζερόµ, µην µιλήσεις γι’ αυτό σε κανέναν… Ο καηµένος

ο µπαµπάς δεν ξέρει τίποτα…».

[ 23 ]



∆εν είπα λοιπόν τίποτα στη µητέρα µου. Το αδιάκοπο όµως

µουρµουρητό της θείας Πλαντιέ µε τη µητέρα µου, το µυ-

στηριώδες, απορροφηµένο και λυπηµένο ύφος των δύο αυ-τών γυναικών, το «πήγαινε, παιδί µου, να παίξεις πιο κει!»,

µε το οποίο µε αποµάκρυναν κάθε φορά που πλησίαζα τα µυ-

στικοσυµβούλιά τους, όλα µου έδειχναν ότι δεν αγνοούσαν

τελείως το µυστικό των Μπυκολέν.

∆εν είχαµε προλάβει καλά καλά να επιστρέψουµε στο Πα-

ρίσι όταν ένα τηλεγράφηµα έστειλε τη µητέρα µου πάλι πίσωστη Χάβρη: η θεία µου το είχε σκάσει απ’ το σπίτι.

«Το έσκασε µε κάποιον;» ρώτησα τη µις Άσµπερτον, στην

οποία µε είχε εµπιστευτεί η µητέρα µου.

«Άκουσε, παιδί µου, αυτό να το ρωτήσεις στη µητέρα

σου. Εγώ δεν µπορώ να σου απαντήσω τίποτα» είπε η αγα-

πηµένη αυτή παλιά µας φίλη, η οποία είχε στενοχωρηθεί πο-λύ από το γεγονός.

∆ύο µέρες αργότερα, φύγαµε εκείνη κι εγώ να πάµε να

συναντήσουµε τη µητέρα µου. Ήταν Σάββατο. Θα ξανάβλε-

πα τις ξαδέρφες µου την εποµένη, στην εκκλησία, και το γε-

γονός αυτό και µόνο είχε κυριεύσει τη σκέψη µου. Γιατί το

παιδικό µου µυαλό έδινε µεγάλη σηµασία σ’ αυτό τον καθα-

γιασµό της συνάντησής µας. Εξάλλου, λίγο µε ένοιαζε για τη

θεία µου, και το θεώρησα ζήτηµα τιµής να µην κάνω καµία

ερώτηση στη µητέρα µου.

Εκείνο το πρωί δεν υπήρχε πολύς κόσµος στο µικρό πα-

ρεκκλήσι. Ο πάστορας Βωτιέ, σίγουρα σκόπιµα, είχε διαλέ-

ξει ως βάση για το κήρυγµά του τα εξής λόγια του Χριστού:

«Αγωνίζεσθε εισελθείν διά της στενής πύλης».

[ 24 ]



Η Αλίσα στεκόταν λίγες θέσεις πιο µπροστά από µένα.

Έβλεπα το πρόσωπό της απ’ το πλάι. Την κοίταζα επίµονα,

έχοντας χάσει κάθε συναίσθηση του εαυτού µου σε βαθµόπου µου φαινόταν πως τα λόγια που άκουγα συνεπαρµένος

τα άκουγα µέσω εκείνης. – Ο θείος µου ήταν καθισµένος δί-

πλα στη µητέρα µου κι έκλαιγε.

Ο πάστορας είχε πρώτα διαβάσει όλο το εδάφιο: «Αγωνί-

ζεσθε εισελθείν διά της στενής πύλης, ότι πλατεία η πύλη και

ευρύχωρος η οδός η απάγουσα εις την απώλειαν, και πολλοίεισίν οι εισερχόµενοι δι’ αυτής. Τι στενή η πύλη και τεθλιµ-

µένη η οδός η απάγουσα εις την Ζωήν, και ολίγοι εισίν οι ευ-

ρίσκοντες αυτήν».

Ύστερα, διαχωρίζοντας τα επιµέρους θέµατα, µίλησε

πρώτα για την ευρύχωρη οδό… Με το µυαλό χαµένο σε σκέ-

ψεις, ξανάβλεπα, σαν σε όνειρο, το δωµάτιο της θείας µου.Την έβλεπα ξαπλωµένη, να γελάει. Έβλεπα τον λαµπροφορε-

µένο αξιωµατικό να γελάει κι αυτός… και η ίδια η σκέψη του

γέλιου, της χαράς, γινόταν προσβλητική, προκλητική, απε-

χθής, επέτεινε την αµαρτία!…

«Και πολλοί εισίν οι εισερχόµενοι δι’ αυτής», επαναλάµ-

βανε ο πάστορας Βωτιέ. Ύστερα, άρχισε να περιγράφει κι εγώ

να βλέπω ένα πλήθος ανθρώπων λαµπροστολισµένων, που

γελούσαν και προχωρούσαν µε αστεία και πειράγµατα, σχη-

µατίζοντας µια ποµπή στην οποία ένιωθα ότι δεν µπορούσα,

ότι δεν ήθελα να λάβω µέρος, γιατί κάθε βήµα που θα έκανα

µαζί τους θα µε αποµάκρυνε από την Αλίσα. – Και ο πάστο-

ρας επανερχόταν στην αρχή του εδαφίου, και εγώ έβλεπα τη

στενή αυτή πύλη απ’ όπου έπρεπε να βάλω τα δυνατά µου για

[ 25 ]





δέρφη µου – από υπερηφάνεια, θέλοντας να υποβάλω τις

αποφάσεις µου (γιατί είχα ήδη πάρει µερικές) σε δοκιµασία,

και θεωρώντας ότι γινόµουν πιο αντάξιός της αν αποµακρυ-νόµουν το συντοµότερο από κοντά της.

[ 27 ]



II

Hαυστηρή αυτή διδασκαλία έβρισκε γόνιµο έδαφος σε

µια ψυχή ώριµη, µε φυσική προδιάθεση προς το καθή-

κον, και της οποίας την πορεία προς αυτό που αποκαλούσαναρετή επισφράγισε το παράδειγµα του πατέρα µου και της

µητέρας µου, σε συνδυασµό µε την πουριτανική πειθαρχία

στην οποία είχαν υποβάλει τις πρώτες µου παρορµήσεις.

Μου ήταν τόσο φυσικό να αυτοπειθαρχούµαι όσο ήταν στους

άλλους το να ενδίδουν, και η εγκράτεια αυτή που µου είχε

επιβληθεί, αντί να µε απωθεί, µε κολάκευε. Αυτό που ανα-ζητούσα από το µέλλον δεν ήταν τόσο η ευτυχία όσο η αέναη

προσπάθεια για την κατάκτησή της, και ήδη συνέχεα την ευ-

τυχία µε την αρετή. Σίγουρα, όπως κάθε παιδί δεκατεσσάρων

ετών, ήµουν ακόµη αναποφάσιστος, διαθέσιµος. Γρήγορα

όµως, η αγάπη µου για την Αλίσα µε έσπρωξε συνειδητά

προς αυτή την κατεύθυνση. Επήλθε αίφνης µια εσωτερικήφώτιση χάρη στην οποία απέκτησα συνείδηση του εαυτού

µου: παρουσίαζα την εικόνα ενός πλάσµατος κλειστού, χω-

ρίς διαµορφωµένη προσωπικότητα, γεµάτου προσδοκίες, όχι

ιδιαίτερα τολµηρού, που δεν νοιαζόταν πολύ για τον άλλο και

δεν ονειρευόταν άλλες νίκες πέρα απ’ αυτές που κατάγεις

εναντίον του εαυτού σου. Μου άρεσε η µελέτη. Απ’ τα παι-

χνίδια, παθιαζόµουν µόνο για εκείνα που απαιτούσαν περι-

[ 28 ]





να κάνω δική µου εκείνη της οποίας, από µικρό παιδί, ήθε-

λα απλώς να φανώ αντάξιος. ∆ουλειά, κόπους, ενάρετες

πράξεις, όλα τα προσέφερα µυστικά στην Αλίσα, φτάνονταςσε τέτοιο σηµείο ηθικής ανωτερότητας ώστε να την αφήνω

συχνά να αγνοεί όσα δεν είχα κάνει παρά µόνο για εκείνη.

Υπό το κράτος λοιπόν µιας µεθυστικής µετριοφροσύνης συ-

νήθισα, δυστυχώς, λογαριάζοντας ελάχιστα την ευχαρίστησή

µου, να µην ικανοποιούµαι µε πράγµατα που δεν απαιτού-

σαν κάποια προσπάθεια από µέρους µου. Άραγε η άµιλλα αυτή υποκινούσε µόνον εµένα; ∆εν νοµί-

ζω ότι η Αλίσα κατάλαβε ή έκανε τίποτα εξαιτίας µου, ή για

χάρη µου, ενώ εγώ ό,τι έκανα, το έκανα µόνο για εκείνη.

Όλα, µέσα στην ανεπιτήδευτη ψυχή της, εξακολουθούσαν να

διατηρούν την πιο φυσική οµορφιά. Η αρετή εκδηλωνόταν

µε τόση άνεση και χάρη που έµοιαζε να αποτελεί τη φυσικήτης προδιάθεση. Το παιδικό της χαµόγελο προσέδιδε ιδιαί-

τερη γοητεία στη σοβαρότητα του βλέµµατός της. Ξαναβλέ-

πω αυτό το βλέµµα, το τόσο γλυκό και τρυφερό, να αναση-

κώνεται απορηµένο και καταλαβαίνω το θείο µου που, µέσα

στη σύγχυσή του, έψαξε να βρει στη µεγάλη του κόρη στήρι-

ξη, συµβουλή και παρηγοριά. Αργότερα, εκείνο το καλοκαί-

ρι, τον είδα συχνά να κουβεντιάζει µαζί της. Η στενοχώρια

τον είχε γεράσει πολύ. ∆εν µιλούσε σχεδόν καθόλου στα γεύ-

µατα, ή είχε κάποια ξαφνικά ξεσπάσµατα προσποιητής χα-

ράς πιο επώδυνα ακόµα κι από τη σιωπή του. Έµενε κλει-

σµένος στο γραφείο του και κάπνιζε µέχρι το βράδυ που πή-

γαινε να τον βρει η Αλίσα. Τον παρακαλούσε να πάνε µια

βόλτα. Τον έπαιρνε σαν µικρό παιδί και τον πήγαινε στον κή-

[ 30 ]



πο. Οι δυο τους, κατηφορίζοντας την πρασιά µε τα λουλού-

δια, πήγαιναν και κάθονταν στο στρογγυλό παρτέρι, κοντά

στα σκαλοπάτια του περιβολιού, όπου είχαµε µεταφέρει µε-ρικές καρέκλες.

Ένα βράδυ, που έµεινα να διαβάζω ως αργά ξαπλωµένος

στο χορτάρι κάτω απ’ τη σκιά µιας µεγάλης άλικης οξιάς,

όπου το µόνο που µε χώριζε από την πρασιά των λουλουδιών

ήταν ένας φράκτης από δάφνες που εµπόδιζε τα βλέµµατα,

άκουσα τη φωνή της Αλίσα και του θείου µου. Σίγουρα µι-λούσαν για τον Ροµπέρ. Ξαφνικά, άκουσα την Αλίσα να ανα-

φέρει το όνοµά µου, και καθώς άρχιζα να ξεχωρίζω τις κου-

βέντες τους, ο θείος µου είπε δυνατά:

«Α! Αυτός πάντα θα αγαπάει τη δουλειά».

Επειδή άθελά µου είχα αρχίσει να κρυφακούω, θέλησα να

φύγω, ή τουλάχιστον να κάνω κάτι που να τους γνωστοποιή-σει την παρουσία µου. Τι όµως; Να βήξω; Να φωνάξω: είµαι

εδώ! Σας ακούω!… Κι έτσι από αµηχανία µάλλον και ντροπή,

παρά από περιέργεια, δεν έβγαλα µιλιά. Εξάλλου ήταν απλώς

περαστικοί και ελάχιστα ξεχώριζα απ’ τα λόγια τους… Προ-

χωρούσαν όµως αργά. Σίγουρα, κατά το συνήθειό της, η Αλί-

σα, κρατώντας ένα µικρό πανέρι στο χέρι, έκοβε τα µαραµέ-

να λουλούδια και µάζευε κάτω απ’ τα δέντρα τους άγουρους

ακόµη καρπούς που έριχναν στο χώµα οι συχνές οµίχλες απ’

τη θάλασσα. Την άκουσα να λέει µε καθαρή φωνή:

«Μπαµπά, ο θείος Παλισιέ ήταν σπουδαίος άνθρωπος;».

Η φωνή του θείου µου ήταν υπόκωφη και βραχνή. ∆εν

άκουσα την απάντησή του. Η Αλίσα επέµεινε:

«Πολύ σπουδαίος, δηλαδή;».

[ 31 ]



Και πάλι η απάντηση ήταν πολύ συγκεχυµένη. Ύστερα,

µίλησε πάλι η Αλίσα:

«Ο Ζερόµ είναι πολύ έξυπνος, σωστά;». Όσο κι αν άνοιξα τα αυτιά µου για να ακούσω, δεν µπό-

ρεσα να ξεχωρίσω το παραµικρό. Εκείνη συνέχισε:

«Πιστεύεις ότι θα γίνει κάποτε σπουδαίος;».

Σ’ αυτό το σηµείο, η φωνή του θείου µου υψώθηκε:

«Μα παιδί µου, θα ήθελα πρώτα απ’ όλα να καταλάβω τι

εννοείς µε τη λέξη “σπουδαίος”! Μπορεί κανείς να είναι πο-λύ σπουδαίος χωρίς να φαίνεται, τουλάχιστον στα µάτια των

ανθρώπων… Πολύ σπουδαίος στα µάτια του Θεού».

« Έτσι ακριβώς το εννοώ», είπε η Αλίσα.

«Κι άλλωστε… πού να ξέρεις… Είναι ακόµη τόσο νέος…

Σίγουρα υπόσχεται πολλά… Αυτό όµως δεν αρκεί για να πε-

τύχει κανείς…»«Τι άλλο χρειάζεται;»

«Τι να σου πω τώρα, παιδί µου… Χρειάζεται, εµπιστοσύ-

νη, στήριξη, αγάπη…»

«Τι εννοείς στήριξη;» τον διέκοψε η Αλίσα.

«Εννοώ τη στοργή και την εκτίµηση που µου έλειψαν»,

απάντησε θλιµµένα ο θείος µου. Ύστερα η φωνή τους χάθη-

κε οριστικά.

Την ώρα της βραδινής µου προσευχής, ένιωσα τύψεις για

την αθέλητη αδιακρισία µου, και υποσχέθηκα στον εαυτό

µου να οµολογήσω την ενοχή µου στην ξαδέρφη µου. Ίσως

να συνέβαλε σ’ αυτό και η περιέργειά µου να µάθω περισ-

σότερα.

Με τις πρώτες λέξεις που της είπα την εποµένη, απάντησε:

[ 32 ]



«Μα Ζερόµ, είναι πολύ άσχηµο να κρυφακούς. Έπρεπε να

µας προειδοποιήσεις ή να φύγεις».

«Σε διαβεβαιώ ότι δεν έστησα αυτί… Άθελά µου άκουσακάποια πράγµατα… Άλλωστε, ήσασταν απλώς περαστικοί».

«Περπατούσαµε όµως αργά».

«Ναι, αλλά εγώ µόλις που άκουγα. Πολύ γρήγορα, έπαψα

τελείως να σας ακούω… Για πες µου, τι σου απάντησε ο θείος

µου όταν τον ρώτησες τι χρειάζεται για να πετύχει κανείς;»

«Ζερόµ» είπε εκείνη γελώντας «άκουσες πολύ καλά τι µουείπε! Απλώς χαίρεσαι να µε βάζεις να τα ξαναλέω».

«Σε διαβεβαιώ ότι άκουσα µόνον την αρχή… Όταν µιλού-

σε για εµπιστοσύνη και αγάπη».

«Στη συνέχεια είπε ότι χρειάζονταν και πολλά άλλα πράγ-

µατα».

«Ναι, αλλά εσύ τι απάντησες;»Ξαφνικά, εκείνη σοβάρεψε πολύ:

«Όταν µίλησε για στηρίγµατα στη ζωή, απάντησα πως

έχεις τη µητέρα σου».

«Αχ! Αλίσα, ξέρεις πολύ καλά ότι δεν θα την έχω για πά-

ντα… Κι έπειτα, δεν είναι το ίδιο πράγµα…»

Εκείνη έσκυψε το κεφάλι:

«Κι εκείνος αυτό µου απάντησε».

Της έπιασα το χέρι τρέµοντας.

«Ό,τι κάνω στη ζωή µου για σένα θέλω να το κάνω».

«Μα, Ζερόµ, µπορεί κι εγώ να σε εγκαταλείψω».

Της απάντησα ολόψυχα:

«Εγώ δεν θα σε εγκαταλείψω ποτέ».

Εκείνη ανασήκωσε λίγο τους ώµους:

[ 33 ]



«∆εν είσαι αρκετά δυνατός για να πορευτείς µόνος; Γιατί

µόνος πρέπει ο καθένας µας να κερδίσει τη βασιλεία των ου-

ρανών».«Εσύ όµως είσαι εκείνη που µου δείχνει το δρόµο».

«Γιατί θέλεις να βρεις άλλον οδηγό από τον Χριστό;… Νο-

µίζεις ότι έτσι θα έρθουµε πιο κοντά ο ένας στον άλλο απ’

ό,τι όταν, λησµονώντας τους εαυτούς µας, προσευχόµαστε

στον Θεό;»

«Ναι, να µας ενώσει» τη διέκοψα. «Αυτό του ζητώ κάθεπρωί και κάθε βράδυ».

«Μήπως δεν καταλαβαίνεις τι σηµαίνει κοινωνία εν Θεώ;»

«Καταλαβαίνω µε όλη µου την καρδιά: σηµαίνει το να ξα-

ναβρίσκεις τον άλλο απόλυτα µέσα από τη λατρεία του ίδιου

πράγµατος. Μου φαίνεται πως ακριβώς γι’ αυτό λατρεύω ό,τι

ξέρω πως λατρεύεις κι εσύ».«Η λατρεία σου δεν έχει διόλου αγνά κίνητρα».

«Μην µου ζητάς πάρα πολλά. Θα απαρνιόµουν τα ουρά-

νια αν δεν επρόκειτο να σε συναντήσω εκεί».

Εκείνη έβαλε το δάχτυλό της στα χείλη και είπε κάπως

επίσηµα:

«Ζητείτε δε πρώτον την Βασιλείαν του Θεού και την δι-

καιοσύνην του».

Μεταφέροντας τα λόγια µας, νιώθω καλά ότι δεν θα φανούν

και τόσο παιδικά σε όσους δεν ξέρουν πόσο σοβαρά εννοούν

αυτά που λένε µερικά παιδιά. Τι µπορώ να κάνω γι’ αυτό; Να

προσπαθήσω να δικαιολογηθώ; Όχι περισσότερο απ’ ό,τι θέλω

να τα παραποιήσω για να τα κάνω να φανούν πιο φυσικά.

Είχαµε αγοράσει τα Ευαγγέλια στο κείµενο της Βουλγκά-

[ 34 ]



τα και είχαµε µάθει απέξω εκτεταµένα αποσπάσµατα. Με

την πρόφαση ότι βοηθούσε τον αδερφό της, η Αλίσα είχε µά-

θει µαζί µου λατινικά. Μάλλον όµως το έκανε, υποθέτω, γιανα συνεχίσει να µε συντροφεύει στα διαβάσµατά µου. Και

εµένα βέβαια, ποτέ σχεδόν δεν µου προξενούσε ευχαρίστη-

ση η µελέτη ενός θέµατος το οποίο ήξερα ότι δεν θα την εν-

διέφερε. Αν αυτό µε συγκράτησε µερικές φορές, δεν σηµαί-

νει όµως, όπως θα νόµιζε κανείς, ότι αναχαίτισε τις πνευµα-

τικές µου ανησυχίες. Αντίθετα, µου φαινόταν ότι εκείνη,ανεπηρέαστη, είχε παντού το προβάδισµα. Το δικό µου όµως

µυαλό επέλεγε τις οδούς που θα ακολουθούσε σύµφωνα µε

εκείνη, και αυτό που µας απασχολούσε τότε, αυτό που ονο-

µάζαµε σκέψη, δεν ήταν συχνά παρά ένα πρόσχηµα για κά-

ποιου είδους επαφή πιο πνευµατική απ’ ό,τι µια απλή συ-

γκάλυψη του συναισθήµατος ή ένα προπέτασµα του έρωτα.Μπορεί αρχικά η µητέρα µου να ανησύχησε γι’ αυτό το αί-

σθηµα του οποίου δεν φανταζόταν ακόµη το βάθος. Τώρα

όµως που ένιωθε τις δυνάµεις της να µειώνονται, της άρεσε

να µας φέρνει κοντά αγκαλιάζοντάς µας µητρικά και τους

δυο. Κάποιο πρόβληµα στην καρδιά από το οποίο υπέφερε

εδώ και καιρό της προξενούσε όλο και πιο συχνές αδιαθεσίες.

Κατά τη διάρκεια µιας κρίσης ιδιαίτερα ισχυρής, µου ένεψε

να πλησιάσω κοντά της:

«Φτωχό µου παιδί, βλέπεις ότι γέρασα πολύ» µου είπε.

«Μια µέρα, ο θάνατος θα µε πάρει ξαφνικά».

Σώπασε για λίγο επειδή ένιωθε µεγάλη δυσφορία. Μην

µπορώντας να κρατηθώ τότε, είπα δυνατά εκείνο που περί-

µενε απ’ ό,τι φαίνεται ν’ ακούσει:

[ 35 ]





µητέρα µου και απορούσα πώς, παρά τα δάκρυά µου, δεν

ένιωθα µέσα µου καµία θλίψη. Όταν έκλαιγα, ήταν επειδή

συµπονούσα τη µις Άσµπερτον, η οποία έβλεπε την κατά πο-λύ νεότερη φίλη της, να τη φωνάζει πρώτη κοντά του ο Θε-

ός. Η κρυφή όµως σκέψη ότι το πένθος αυτό θα έφερνε γρή-

γορα κοντά µου την ξαδέρφη µου υπερτερούσε κατά πολύ της

λύπης µου.

Την εποµένη, έφτασε ο θείος µου. Μου έδωσε ένα γράµ-

µα της κόρης του η οποία δεν ήρθε παρά δύο µέρες αργότε-ρα, µαζί µε τη θεία Πλαντιέ:

…Ζερόµ, φίλε µου, αδερφέ µου, έγραφε…, πόσο λυπάµαι

που δεν µπόρεσα να της πω πριν πεθάνει τις λίγες εκείνες

λέξεις οι οποίες θα της είχαν δώσει τη µεγάλη χαρά που

προσδοκούσε. Τώρα πια, ας µε συγχωρέσει! Και ο Θεός

µόνο ας µας οδηγεί και τους δυο αποδώ και στο εξής!Αντίο, φτωχέ µου φίλε. Παραµένω, πιο τρυφερά από πο-

τέ, η δική σου Αλίσα.

Τι µπορεί να σήµαινε αυτό το γράµµα; Ποιες ήταν λοιπόν

εκείνες οι λέξεις τις οποίες λυπόταν που δεν είχε προφέρει,

αν όχι εκείνες µε τις οποίες θα είχε δεσµεύσει το µέλλον της

µε το δικό µου; Ήµουν τόσο νέος ακόµη που δεν τολµούσα

παρ’ όλα αυτά να ζητήσω αµέσως το χέρι της. Τι ανάγκη είχα

εξάλλου από υποσχέσεις; Μήπως δεν ήµασταν ήδη σαν αρ-

ραβωνιασµένοι; Η αγάπη µας δεν αποτελούσε πια µυστικό

για τους δικούς µας. Ο θείος µου, όπως και η µητέρα µου,

δεν θα µας έφερνε κανένα εµπόδιο. Αντίθετα, µε θεωρούσε

κιόλας παιδί του.

[ 37 ]





σας γνωρίζω και καλά. Σας βλέπω τόσο λίγο!… Κι έπειτα, δεν

είµαι καθόλου παρατηρητική. ∆εν έχω το χρόνο να σταµατή-

σω για να προσέξω πράγµατα που δεν µε αφορούν. Πάντα µετη Ζυλιέτ σε έβλεπα να παίζεις… Σκέφτηκα λοιπόν… είναι

τόσο όµορφη, τόσο πρόσχαρη».

«Ναι, και ευχαρίστως παίζω ακόµη µαζί της. Την Αλίσα

όµως αγαπώ…»

«Πολύ καλά! Πολύ καλά, ελεύθερος άνθρωπος είσαι…

Εγώ, ξέρεις, για να πω την αλήθεια, δεν την ξέρω. ∆εν είναικαι τόσο οµιλητική όσο η αδερφή της. Πιστεύω όµως πως για

να τη διάλεξες θα έχεις τους λόγους σου».

«Μα θεία µου, δεν επέλεξα να την αγαπήσω και δεν ανα-

ρωτήθηκα ποτέ ποιους λόγους είχα να…»

«Μην θυµώνεις, Ζερόµ, εγώ το καλό σου θέλω… Ορί-

στε, τώρα µ’ έκανες να ξεχάσω τι ήθελα να σου πω… Α ναι!Υποθέτω, φυσικά, πως όλα αυτά θα καταλήξουν σε γάµο.

Εξαιτίας όµως του πένθους σου, δεν γίνεται να αρραβωνια-

στείς από τώρα, δεν είναι σωστό… Κι άλλωστε, είσαι ακό-

µη πολύ νέος… Σκέφτηκα πως η παρουσία σου στο Φον-

γκεζµάρ, τώρα που θα είσαι χωρίς τη µητέρα σου, µπορεί

να παρεξηγηθεί…»

«Μα θεία µου, γι’ αυτό ακριβώς σας έλεγα πριν ότι θα τα-

ξιδέψω».

«Α! Μάλιστα. Ε λοιπόν, παιδί µου, σκέφτηκα ότι η παρου-

σία µου θα µπορούσε να διευκολύνει τα πράγµατα και έτσι κα-

νόνισα να είµαι ελεύθερη ένα µέρος του καλοκαιριού».

«Λίγο αν την παρακαλούσα η µις Άσµπερτον θα ερχόταν

ευχαρίστως».

[ 39 ]



«Ξέρω ήδη ότι θα έρθει. Αυτό όµως δεν αρκεί! Θα έρθω κι

εγώ… Ω! ∆εν έχω βέβαια την αξίωση να πάρω τη θέση της

καηµένης της µητέρας σου» πρόσθεσε, αρχίζοντας ξαφνικάνα κλαίει µε αναφιλητά. «Θα αναλάβω όµως το νοικοκυριό…

Και τέλος πάντων ούτε εσύ, ούτε ο θείος σου, ούτε η Αλίσα

θα έχετε κανένα λόγο να νιώσετε ενοχληµένοι».

Η θεία Φελισί έτρεφε αυταπάτες ως προς την αποτελεσµατικό-

τητα της παρουσίας της. Για να πούµε την αλήθεια, η µόνη µαςενόχληση ήταν η ίδια. Όπως µας είχε ανακοινώσει, εγκαταστά-

θηκε, από τον Ιούλιο κιόλας, στο Φονγκεζµάρ, όπου την ακο-

λουθήσαµε λίγο αργότερα η µις Άσµπερτον κι εγώ. Με την πρό-

φαση ότι βοηθούσε την Αλίσα στις δουλειές του σπιτιού, δηµι-

ουργούσε σ’ αυτό το τόσο ήσυχο σπίτι µια διαρκή φασαρία. Ο

ζήλος που επεδείκνυε για να µας είναι ευχάριστη και, όπως έλε-γε, για να «διευκολύνει τα πράγµατα» ήταν τόσο άκοµψος που,

τις περισσότερες φορές, η Αλίσα κι εγώ µέναµε σχεδόν µουγκοί

και σφιγµένοι µπροστά της. Πρέπει να µας βρήκε πολύ ψυ-

χρούς… – Μα ακόµα και αν δεν ήµασταν σιωπηλοί, θα είχε µπο-

ρέσει άραγε να καταλάβει τη φύση της αγάπης µας; – Ο χαρα-

κτήρας της Ζυλιέτ, αντίθετα, ανταποκρινόταν καλύτερα σε όλη

αυτή την πληθωρικότητα. Και ίσως κάποια µνησικακία να σκία-

ζε την αγάπη µου για τη θεία µου, καθώς την έβλεπα να εκδη-

λώνει τόσο εµφανώς την προτίµησή της στη µικρή της ανιψιά.

Ένα πρωί, µετά τον ερχοµό του ταχυδρόµου, µε φώναξε:

«Λυπάµαι πάρα πολύ, αγόρι µου, αλλά η κόρη µου είναι

άρρωστη και µε καλεί να πάω κοντά της. Είµαι αναγκασµένη

να σας αφήσω…».

[ 40 ]



Με το µυαλό µου παραγεµισµένο µε ανούσιους ηθικούς

ενδοιασµούς, πήγα να βρω το θείο µου, µην ξέροντας πια αν

θα τολµούσα να παραµείνω στο Φονγκεζµάρ µετά την ανα-χώρηση της θείας µου. Με τα πρώτα κιόλας λόγια όµως:

«Τι πήγε πάλι και βρήκε αυτή η αδερφή µου για να περι-

πλέξει τα πιο φυσικά πράγµατα του κόσµου; Και γιατί δηλα-

δή να µας αφήσεις, Ζερόµ;» φώναξε. «∆εν είσαι πια σχεδόν

παιδί µου;»

Η θεία µου δεν έµεινε στο Φονγκεζµάρ πάνω από δεκα-πέντε µέρες. Μόλις έφυγε, το σπίτι ξαναβρήκε την παλιά του

περισυλλογή. Το κατέκλυσε πάλι αυτή η γαλήνη που µοιάζει

πολύ µε την ευτυχία. Το πένθος µου δεν είχε σκιάσει, αλλά

σαν να είχε προσδώσει µεγαλύτερη σοβαρότητα στην αγάπη

µας. Μέσα στη µονότονη ατµόσφαιρα όπου άρχισαν να κυ-

λούν οι µέρες µας, ακριβώς όπως και σε χώρους µε µεγάληαντήχηση, η παραµικρή µετάπτωση στις καρδιές µας γινόταν

αµέσως αντιληπτή.

Λίγες µέρες µετά την αναχώρηση της θείας µου, ένα βράδυ,

στο τραπέζι, µιλήσαµε γι’ αυτή – θυµάµαι:

«Τι νευρικότητα!» λέγαµε. «Είναι δυνατόν οι τρικυµίες της

ζωής να µην αφήνουν πια την ψυχή της να ησυχάσει; Όµορφη

όψη της αγάπης, πώς έγινε έτσι η αντανάκλασή σου;…» Γιατί

θυµόµασταν τα λόγια του Γκαίτε, ο οποίος, αναφερόµενος στη

Μαντάµ ντε Στάιν, έγραφε: «Τι όµορφο που θα ’ταν να δεις το

αντιφέγγισµα του κόσµου σ’ αυτή την ψυχή». Και αρχίσαµε

αµέσως να συγκροτούµε µια κλίµακα ιεράρχησης, τοποθετώ-

ντας στο ψηλότερο σηµείο τις ικανότητες περισυλλογής. Ο

[ 41 ]



θείος µου, που είχε παραµείνει σιωπηλός µέχρι εκείνη τη στιγ-

µή, µας διόρθωσε χαµογελώντας θλιµµένα:

«Ακόµα και ραγισµένη» είπε «ο Θεός, παιδιά µου, θα ανα-γνωρίσει την εικόνα του. Ας αποφεύγουµε να κρίνουµε τους

άλλους από µία και µόνο στιγµή της ζωής τους. Ό,τι δεν σας

αρέσει στην καηµένη την αδερφή µου οφείλεται σε γεγονότα

που γνωρίζω πάρα πολύ καλά για να την κρίνω τόσο αυστηρά

όσο εσείς. ∆εν υπάρχει γνώρισµα της νιότης, όσο θετικό κι

αν είναι, που να µην υποστεί κάποιαν αλλοίωση µε τα χρό-νια. Αυτό που αποκαλείτε νευρικότητα στη Φελισί δεν ήταν

αρχικά παρά χαριτωµένη παρορµητικότητα, αυθορµητισµός,

διάθεση να απολαύσει τη στιγµή, και χάρη… ∆εν διαφέραµε

πολύ, σας διαβεβαιώ, από την εικόνα που παρουσιάζετε

εσείς σήµερα. Εγώ έµοιαζα αρκετά µε εσένα, Ζερόµ, ίσως

περισσότερο απ’ ό,τι φαντάζοµαι. Η Φελισί ήταν σχεδόνόπως είναι τώρα η Ζυλιέτ… Ναι, ακόµα και εξωτερικά – και

ώρες ώρες την ξαναβρίσκω» πρόσθεσε γυρίζοντας προς το

µέρος της κόρης του «σε κάποιες εξάρσεις της φωνής σου.

Είχε το χαµόγελό σου – κι εκείνη τη χαρακτηριστική στάση

που χάθηκε όµως γρήγορα. Καθόταν µερικές φορές όπως κι

εσύ, χωρίς να κάνει τίποτα, ακουµπώντας το κεφάλι στους

αγκώνες και το συνοφρυωµένο µέτωπό της µέσα στα πλεγ-

µένα της δάχτυλα».

Η µις Άσµπερτον στράφηκε προς το µέρος µου, και µου

είπε σχεδόν ψιθυριστά:

«Τη µητέρα σου του τη θυµίζει η Αλίσα».

Το καλοκαίρι, εκείνη τη χρονιά, ήταν υπέροχο. Όλα έµοια-

ζαν λουσµένα στο γαλάζιο. Η φλόγα της αγάπης µας νικούσε

[ 42 ]



το κακό και το θάνατο. Η σκιά υποχωρούσε στο διάβα µας.

Κάθε πρωί ξυπνούσα από τη χαρά µου. Σηκωνόµουν απ’ τα

χαράµατα κιόλας, έτρεχα να προϋπαντήσω την καινούργιαµέρα… Όταν ονειρεύοµαι εκείνη την εποχή, την ξαναβλέπω

πάντα τυλιγµένη µέσα στην πρωινή δροσιά. Η Ζυλιέτ, πιο

πρωινή από την αδερφή της, η οποία έµενε ξάγρυπνη έως

αργά τη νύχτα, κατέβαινε µαζί µου στον κήπο. Είχε γίνει η

αγγελιοφόρος ανάµεσα στην αδερφή της και σε µένα. Της µι-

λούσα ώρες ολόκληρες για την αγάπη µας και εκείνη έδειχνενα µην κουράζεται ποτέ να µ’ ακούει. Της έλεγα όσα δεν τολ-

µούσα να πω στην Αλίσα µπροστά στην οποία, από υπερβο-

λική αγάπη δείλιαζα και έχανα τα λόγια µου. Η Αλίσα έδειχνε

να αποδέχεται αυτό το παιχνίδι, να βρίσκει διασκεδαστικό

που µιλούσα µε τόση ευχαρίστηση στην αδερφή της, αγνοώ-

ντας βέβαια ή κάνοντας ότι αγνοεί πως δεν µιλούσαµε παράµόνο γι’ αυτή.

Ω έξοχη φενάκη της αγάπης, ακόµα και της υπέρµετρης

αγάπης, από ποιο µυστικό πέρασµα µας οδήγησες από το γέλιο

στα δάκρυα και από την πιο άδολη χαρά στην οδό της αρετής!

Το καλοκαίρι έφευγε τόσο γρήγορα. Από εκείνες τις µέρες

που γλιστρούσαν διαυγείς και λείες, η µνήµη µου δεν µπορεί

να συγκρατήσει σχεδόν τίποτα. Τα µόνα γεγονότα ήταν συ-

ζητήσεις, αναγνώσµατα…

«Είδα ένα άσχηµο όνειρο» µου είπε η Αλίσα ένα πρωί, τις

τελευταίες ηµέρες των διακοπών. «Εγώ ζούσα, λέει, κι εσύ

είχες πεθάνει. Όχι, δεν σε είδα να πεθαίνεις. Απλώς, να: εί-

χες πεθάνει. Ήταν φρικτό. Ήταν τόσο αδιανόητο που κατάφε-

ρα ν’ αλλάξω το όνειρο και να είσαι απλώς απών. Ήµασταν χω-

[ 43 ]



ρισµένοι, µα ένιωθα ότι υπήρχε τρόπος να σε συναντήσω.

Έψαχνα το πώς και, για να τα καταφέρω, κατέβαλα τέτοια

προσπάθεια που ξύπνησα.»Σήµερα το πρωί, νοµίζω ότι εξακολουθούσα να βρίσκοµαι

υπό την επήρεια αυτού του ονείρου. Ήταν σαν να συνεχιζό-

ταν. Μου φαινόταν πάλι πως σε είχα αποχωριστεί και πως θα

έµενα µακριά σου για πολύ καιρό, πάρα πολύ» και πρόσθεσε

χαµηλόφωνα: «για όλη µου τη ζωή – και ότι σ’ όλη µας τη ζωή

θα χρειαζόταν να καταβάλλουµε µεγάλη προσπάθεια…».«Για ποιο πράγµα;»

«Ο καθένας απ’ την πλευρά του, µεγάλη προσπάθεια για

να ξανασµίξουµε».

∆εν πήρα τα λόγια της στα σοβαρά ή φοβήθηκα να τα πά-

ρω στα σοβαρά. Θέλοντας κάπως να διαµαρτυρηθώ, ενώ η

καρδιά µου χτυπούσε ξέφρενα, βρήκα ξαφνικά το κουράγιοκαι της είπα:

«Ε λοιπόν, εγώ, σήµερα το πρωί, είδα όνειρο ότι επρό-

κειτο να σε παντρευτώ και ήταν τόσο έντονο που τίποτα,

τίποτα δεν µπορούσε να µας χωρίσει – παρά µόνο ο θάνα-

τος».

«Πιστεύεις πως ο θάνατος µπορεί να χωρίσει;» συνέχισε

εκείνη.

«Θέλω να πω…»

«Εγώ πιστεύω πως, αντίθετα, µπορεί να φέρει πιο κο-

ντά… Ναι, να φέρει πιο κοντά ό,τι χώρισε η ζωή».

Όλα αυτά µας εντυπώθηκαν τόσο βαθιά που ακόµα και

σήµερα θυµάµαι µέχρι και τον τόνο της φωνής µας. Ωστόσο,

αργότερα µόνο κατάλαβα πόση βαρύτητα είχαν.

[ 44 ]



Το καλοκαίρι έφευγε γοργά. Ήδη τα περισσότερα χωράφια

ήταν άδεια, και η θέα εκτεινόταν πέρα από κάθε προσδοκία.

Την παραµονή, όχι, την προπαραµονή της αναχώρησής µου,το βράδυ, κατηφόριζα µε τη Ζυλιέτ προς τον ακριανό δεν-

δρόκηπο.

«Τι ήταν αυτό που απήγγειλες στην Αλίσα χτες;» µου είπε.

«Πότε χτες;»

«Στο παγκάκι του ορυχείου, όταν σας αφήσαµε πίσω

µας...»«Α!… Κάτι στίχους του Μπωντλέρ, νοµίζω…»

«Ποιους; ∆εν θέλεις να µου πεις;»

«Σε λίγο βυθιζόµαστε µες στα ψυχρά σκοτάδια» άρχισα

εγώ να λέω κάπως ανόρεχτα. Εκείνη όµως µε διέκοψε αµέ-

σως και συνέχισε µε µια φωνή αλλαγµένη που έτρεµε:

«Χαίρετε, αχτίδες θερινές! Τι λίγο που βαστούν!».«Πώς! Τους ξέρεις;» φώναξα, φοβερά έκπληκτος. «Νόµι-

ζα πως δεν σ’ αρέσει η ποίηση…»

«Γιατί το νόµιζες; Μήπως επειδή εµένα δεν µου απαγγέλ-

λεις ποτέ;» είπε γελώντας, κάπως αφύσικα όµως… «Ώρες

ώρες µου φαίνεται πως µε θεωρείς πολύ κουτή».

«Μπορεί κανείς να είναι πολύ έξυπνος και να µην του

αρέσει η ποίηση. Ποτέ δεν σε άκουσα να λες κάτι σχετικό ή

να µου ζητήσεις να σου απαγγείλω».

«Είναι γιατί αυτό το έχει αναλάβει η Αλίσα…». Σώπασε για

λίγο, κι ύστερα είπε ξαφνικά:

«Μεθαύριο φεύγεις;».

«Πρέπει δυστυχώς».

«Τι θα κάνεις το χειµώνα;»

[ 45 ]



«Το πρώτο έτος της Εκόλ Νορµάλ».

«Πότε σκέφτεσαι να παντρευτείς την Αλίσα;»

«Όχι πριν τελειώσω το στρατιωτικό µου. Ούτε και πριν ξε-καθαρίσω στο µυαλό µου τι θέλω να κάνω στη συνέχεια».

«∆ηλαδή δεν το έχεις ακόµη ξεκαθαρίσει;»

«∆εν θέλω να το ξεκαθαρίσω ακόµη. Υπάρχουν πολλά

πράγµατα που µε ενδιαφέρουν. Αναβάλλω όσο πιο πολύ µπο-

ρώ τη στιγµή όπου θα πρέπει να διαλέξω κάτι και να ασχολη-

θώ µόνον µ’ αυτό».«Μήπως είναι και ο φόβος της δέσµευσης που σε κάνει να

αναβάλλεις τους αρραβώνες σου;»

Εγώ ανασήκωσα τους ώµους χωρίς να απαντήσω. Εκείνη

επέµεινε:

«Λοιπόν, τι περιµένετε για να αρραβωνιαστείτε; Γιατί δεν

αρραβωνιάζεστε αµέσως;».«Μα γιατί να αρραβωνιαστούµε; ∆εν µας αρκεί να ξέρου-

µε ότι ανήκουµε και θα ανήκουµε ο ένας στον άλλον, χωρίς

να το µάθει ο κόσµος; Από τη στιγµή που επιθυµώ να της

αφιερώσω όλη µου τη ζωή, θα το έβρισκες πιο ωραίο να δε-

σµεύσω την αγάπη µου µε υποσχέσεις; Εγώ όχι. Οι όρκοι θα

έµοιαζαν προσβολή στην αγάπη… ∆εν θα επιθυµούσα να αρ-

ραβωνιαστώ παρά µόνο αν αµφέβαλλα για εκείνη».

«∆εν είναι για εκείνη που αµφιβάλλω…»

Περπατούσαµε αργά. Είχαµε φτάσει σ’ εκείνο το σηµείο

του κήπου όπου, παλιότερα, είχα ακούσει άθελά µου τη συ-

ζήτηση της Αλίσα µε τον πατέρα της. Μου ήρθε ξαφνικά στο

µυαλό η σκέψη πως µπορεί η Αλίσα, την οποία είχα δει να

βγαίνει στον κήπο, να ήταν καθισµένη στο στρογγυλό παρτέ-

[ 46 ]



ρι και ότι µπορεί κι εκείνη να µας άκουγε. Η δυνατότητα να

την κάνω να ακούσει όσα δεν τολµούσα να της πω ευθέως

µου φάνηκε αµέσως πολύ δελεαστική. ∆ιασκεδάζοντας µε τοτέχνασµά µου, ύψωσα τη φωνή µου:

«Ω!» αναφώνησα, µε εκείνη την ελαφρώς ποµπώδη έξαψη

της ηλικίας µου, πολύ απορροφηµένος από τα λόγια µου για

να αντιληφθώ σ’ εκείνα της Ζυλιέτ όσα δεν έλεγε… «Ω! Αν

µπορούσαµε µόνο, σκύβοντας πάνω από την ψυχή που αγα-

πάµε, να δούµε µέσα της, όπως σ’ έναν καθρέφτη, τι εικόνασχηµατίζουµε! Να διαβάσουµε µέσα στον άλλο όπως διαβά-

ζουµε µέσα µας, καλύτερα κι από µέσα µας! Πόση γαλήνη θα

εµπεριείχε η τρυφερότητα! Πόση αγνότητα ο έρωτας!…»

Ήµουν αρκετά µαταιόδοξος ώστε να εκλάβω την ταραχή

της Ζυλιέτ ως αποτέλεσµα του µέτριου λυρισµού µου. Έκρυ-

ψε ξαφνικά το κεφάλι της στον ώµο µου:«Ζερόµ! Ζερόµ! Θα ήθελα να είµαι σίγουρη ότι θα την κά-

νεις ευτυχισµένη! Αν αναγκαζόταν να υποφέρει και εξαιτίας

σου, νοµίζω ότι θα σε µισούσα».

«Μα Ζυλιέτ» φώναξα αγκαλιάζοντάς την και ανασηκώνο-

ντας το µέτωπό της «θα µισούσα εγώ ο ίδιος τον εαυτό µου.

Αν ήξερες!… Μα για να ξεκινήσω καλύτερα τη ζωή µου µαζί

της είναι που δεν θέλω ακόµη να αποφασίσω για την καριέρα

µου! Όλο µου το µέλλον από εκείνη εξαρτάται! Οτιδήποτε θα

µπορούσα να γίνω χωρίς εκείνη, δεν µε ενδιαφέρει…»

«Τι λέει όταν της µιλάς γι’ αυτό;»

«Μα δεν της µιλάω ποτέ γι’ αυτό! Ποτέ. Αυτός είναι άλλος

ένας λόγος για τον οποίο δεν αρραβωνιαζόµαστε ακόµη. Πο-

τέ δεν γίνεται λόγος για γάµο µεταξύ µας, ούτε για το τι θα

[ 47 ]



κάνουµε µετά. Ω Ζυλιέτ! Η ζωή µαζί της µου φαντάζει τόσο

όµορφη που δεν τολµώ… Καταλαβαίνεις; ∆εν τολµώ να της

µιλήσω γι’ αυτό».«Θέλεις να την αιφνιδιάσει η ευτυχία».

«Όχι! ∆εν είναι αυτό. Αλλά φοβάµαι… µήπως τη φοβίσω,

καταλαβαίνεις;… Φοβάµαι µήπως η απέραντη αυτή ευτυχία

που διαβλέπω την τροµάξει! – Μια µέρα, τη ρώτησα αν επιθυ-

µούσε να ταξιδέψει. Μου είπε ότι δεν επιθυµούσε τίποτα, ότι

της αρκούσε να ξέρει ότι οι χώρες αυτές υπάρχουν, ότι είναιόµορφες, ότι άλλοι άνθρωποι µπορούν να τις επισκεφθούν…»

«Εσύ Ζερόµ, θέλεις να ταξιδέψεις;»

«Σ’ όλο τον κόσµο! Η ζωή ολόκληρη µου φαίνεται σαν ένα

µακρύ ταξίδι – µαζί της, µέσα από τα βιβλία, τους ανθρώ-

πους, τις χώρες… Αναλογίζεσαι καµιά φορά τι σηµαίνουν οι

λέξεις: “βίρα τις άγκυρες”;»«Ναι! Το σκέφτοµαι συχνά» µουρµούρισε εκείνη.

Εγώ όµως µόλις που την άκουγα και άφηνα να πέφτουν τα

λόγια της στο χώµα σαν φτωχά πληγωµένα πουλιά. Συνέχισα:

«Να φεύγουµε νύχτα. Να ξυπνάµε µέσα στο θάµπος της

αυγής. Να νιώθουµε µόνοι οι δυο µας τον κλυδωνισµό των

κυµάτων…».

«Κι ύστερα η άφιξη σε ένα λιµάνι απ’ αυτά που παιδιά χα-

ζεύαµε στο χάρτη. Όπου όλα είναι άγνωστα… Σε φαντάζοµαι

πάνω στη σκάλα του πλοίου, να κατεβαίνεις µε την Αλίσα

στηριγµένη στο µπράτσο σου».

«Θα πηγαίναµε γρήγορα στο ταχυδροµείο» πρόσθεσα γε-

λώντας «να πάρουµε το γράµµα που θα µας είχε γράψει η Ζυ-

λιέτ…»

[ 48 ]



«…από το Φονγκεζµάρ, όπου εκείνη θα είχε παραµείνει,

και το οποίο θα σας φαινόταν τόσο µικρό, τόσο θλιβερό και

τόσο µακρινό…»Είναι άραγε αυτά τα λόγια της ακριβώς; ∆εν µπορώ να το

πω µε βεβαιότητα, γιατί, σας το λέω, ήµουν τόσο απορρο-

φηµένος από τη δική µου αγάπη που, εκτός απ’ αυτή, µόλις

που αντιλαµβανόµουν οποιαδήποτε άλλη.

Είχαµε φτάσει κοντά στο στρογγυλό παρτέρι. Ήµασταν

έτοιµοι να γυρίσουµε πίσω από τον ίδιο δρόµο όταν, βγαίνο-ντας από τη σκιά, πρόβαλε ξαφνικά η Αλίσα. Ήταν τόσο χλω-

µή που η Ζυλιέτ έβγαλε µια κραυγή.

«Για να πω την αλήθεια, δεν αισθάνοµαι και πολύ καλά»

ψέλλισε βιαστικά η Αλίσα. «Κάνει ψύχρα. Νοµίζω ότι θα ήταν

καλύτερα να γυρίσω». Και εγκαταλείποντάς µας ευθύς αµέ-

σως, έφυγε βιαστικά προς το σπίτι.«Άκουσε αυτά που λέγαµε» φώναξε η Ζυλιέτ µόλις η Αλί-

σα είχε κάπως αποµακρυνθεί.

«Μα δεν είπαµε τίποτα που θα µπορούσε να τη στενοχω-

ρήσει. Το αντίθετο…»

«Άφησέ µε» είπε εκείνη και έτρεξε στο κατόπι της αδερ-

φής της.

Εκείνη τη νύχτα, δεν µπόρεσα να κοιµηθώ. Η Αλίσα είχε εµ-

φανιστεί στο δείπνο και είχε αποσυρθεί αµέσως µετά, λέγο-

ντας πως είχε πονοκέφαλο. Τι είχε ακούσει άραγε από τη συ-

ζήτησή µας; Ανήσυχος, έφερνα ξανά στο µυαλό µου τα λόγια

µας. Ύστερα σκεφτόµουν πως ίσως να µην ήταν σωστό που

περπατούσα πολύ κοντά στη Ζυλιέτ, µε το χέρι µου περα-

[ 49 ]



σµένο γύρω της. Αλλά αυτό ήταν µια παιδική συνήθεια και η

Αλίσα µας είχε ήδη δει χιλιάδες φορές να περπατάµε πιασµέ-

νοι έτσι. Αχ! Τι αξιοθρήνητος και τυφλός που ήµουν, ενώέψαχνα ψηλαφώντας για τα λάθη µου, που δεν σκέφτηκα ού-

τε µία στιγµή ότι η Αλίσα είχε ίσως προσέξει καλύτερα τα λό-

για της Ζυλιέτ, στα οποία εγώ είχα δώσει ελάχιστη προσοχή

και ούτε που τα θυµόµουν και καλά. Τι σηµασία έχει! Βρέθη-

κα σε πλήρη σύγχυση από την ανησυχία µου. Τροµοκρατη-

µένος στην ιδέα ότι η Αλίσα µπορεί να αµφέβαλλε για µένα,και µην µπορώντας να φανταστώ άλλο κίνδυνο, αποφάσισα,

παρά τα όσα είχα πει στη Ζυλιέτ, ίσως µάλιστα και εντυπω-

σιασµένος απ’ αυτά που µου είχε πει εκείνη, αποφάσισα να

υπερνικήσω τους ενδοιασµούς µου, το φόβο µου, και να αρ-

ραβωνιαστώ την εποµένη.

Ήταν η παραµονή της αναχώρησής µου. Μπορούσα να απο-

δώσω τη θλίψη της σ’ αυτό. Μου φάνηκε πως µε απέφευγε.

Η µέρα περνούσε χωρίς να βρίσκω την ευκαιρία να τη συνα-

ντήσω µόνη. Ο φόβος µου µήπως αναγκαστώ να φύγω χωρίς

να της έχω µιλήσει µε έσπρωξε να µπω στο δωµάτιό της λίγο

πριν από το δείπνο. Ετοιµαζόταν να βάλει ένα κοραλλένιο

κολιέ και για να το κουµπώσει είχε σηκώσει τα µπράτσα και

έσκυβε µπροστά, γυρνώντας την πλάτη στην πόρτα και κοι-

τάζοντας πάνω απ’ τον ώµο της, σ’ έναν καθρέφτη που βρι-

σκόταν ανάµεσα σε δύο αναµµένα κηροπήγια. Σ’ αυτό τον

καθρέφτη µε είδε πρώτα και συνέχισε να µε κοιτάζει για λίγο

χωρίς να στρέφεται προς το µέρος µου.

«Μα δεν ήταν κλειστή η πόρτα µου;» είπε.

[ 50 ]



«Χτύπησα αλλά δεν απάντησες. Αλίσα, το ξέρεις ότι φεύ-

γω αύριο;»

Εκείνη δεν µου αποκρίθηκε, αλλά ακούµπησε πάνω στοτζάκι το κολιέ που δεν κατάφερνε να κουµπώσει. Η λέξη

«αρραβώνας» µου φαινόταν υπερβολικά γυµνή, υπερβολικά

απότοµη, χρησιµοποίησα ούτε και ξέρω ποια περίφραση στη

θέση της. Αµέσως µόλις η Αλίσα κατάλαβε, µου φάνηκε πως

πήγε να χάσει την ισορροπία της και στηρίχτηκε στο τζάκι…

Έτρεµα όµως κι εγώ τόσο πολύ που από το φόβο µου απέ-φευγα να κοιτάξω προς το µέρος της.

Βρισκόµουν κοντά της και, χωρίς να σηκώσω τα µάτια

µου, της έπιασα το χέρι. ∆εν προσπάθησε να το τραβήξει,

αλλά, γέρνοντας λίγο το πρόσωπό της και ανασηκώνοντας λί-

γο το χέρι µου, το έφερε στα χείλη της και ψιθύρισε, ακου-

µπισµένη σχεδόν επάνω µου:«Όχι Ζερόµ, όχι. Aς µην αρραβωνιαστούµε, σε παρακαλώ…».

Η καρδιά µου χτυπούσε τόσο δυνατά που νοµίζω ότι το

κατάλαβε. Συνέχισε πιο τρυφερά: «Όχι ακόµη…».

Και καθώς τη ρώτησα:

«Γιατί;».

«Μα εγώ είµαι εκείνη που θα ’πρεπε να ρωτήσει γιατί.

Γιατί να αλλάξουν τα πράγµατα;»

∆εν τολµούσα να της αναφέρω τη συζήτηση της προηγού-

µενης µέρας, αλλά εκείνη σίγουρα κατάλαβε πως τη σκεφτό-

µουν, και, ως απάντηση στη σκέψη µου, είπε κοιτάζοντάς µε

κατάµατα:

«Γελιέσαι, φίλε µου: δεν έχω ανάγκη από τόση ευτυχία.

∆εν είµαστε κι έτσι ευτυχισµένοι;».

[ 51 ]





III

Eκείνη τη χρονιά, δεν είχα µπορέσει να δω τον Αµπέλ Βω-

τιέ σχεδόν καθόλου. Είχε καταταγεί στο στρατό πριν ακό-

µη τον καλέσουν, ενώ εγώ ετοιµαζόµουν να ξαναδώσω το µά-θηµα της ρητορικής για να πάρω το πτυχίο µου. ∆ύο χρόνια

νεότερος από τον Αµπέλ, είχα αναβάλει το στρατιωτικό µου

για µετά το τέλος των σπουδών µου στην Εκόλ Νορµάλ, όπου

επρόκειτο να µπούµε και οι δύο εκείνη τη χρονιά.

Χαρήκαµε που ξαναβρεθήκαµε. Μόλις τέλειωσε το στρα-

τό, ταξίδεψε πάνω από ένα µήνα. Φοβόµουν ότι θα τον βρωαλλαγµένο. Είχε απλώς αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποί-

θηση χωρίς να χάσει καθόλου τη γοητεία του. Το απόγευµα

της παραµονής που θα ξεκινούσαν τα µαθήµατα, το οποίο

περάσαµε στον Κήπο του Λουξεµβούργου, δεν µπόρεσα να

κρατηθώ και του µίλησα πολλή ώρα για τον έρωτά µου, τον

οποίο γνώριζε ήδη άλλωστε. Είχε αποκτήσει εκείνη τη χρονιάκάποια πείρα µε τις γυναίκες, πράγµα που του έδινε δικαίως

ένα ύφος ανωτερότητας ελαφρώς υπεροπτικό, το οποίο όµως

δεν µε προσέβαλλε καθόλου. Με κορόιδεψε που δεν είχα κα-

ταφέρει να πω εγώ την τελευταία λέξη, όπως έλεγε, διατυ-

πώνοντας το αξίωµα ότι δεν πρέπει ποτέ να αφήνεις σε µια

γυναίκα το χρόνο να συνέλθει. Τον άφησα να λέει, πιστεύο-

ντας όµως ότι τα έξοχα επιχειρήµατά του δεν αφορούσαν ού-

[ 53 ]



τε εµένα ούτε εκείνη και ότι φαινόταν απλώς πως δεν µας

καταλάβαινε καλά.

Την εποµένη της άφιξής µας, έλαβα το ακόλουθο γράµµα:

Αγαπητέ µου Ζερόµ,

Σκέφτηκα πολύ αυτό που µου πρότεινες (αυτό που πρό-

τεινα! Μα να αποκαλεί έτσι τους αρραβώνες µας!). Φοβάµαι πως

είµαι πολύ µεγάλη για σένα. Αυτό δεν το καταλαβαίνεις

ακόµη επειδή δεν είχες ακόµη την ευκαιρία να γνωρίσειςάλλες γυναίκες. Αναλογίζοµαι όµως πόσο θα υποφέρω αρ-

γότερα, όταν θα σου έχω δοθεί, αν δω ότι δεν σου αρέσω

πια. Θα εξοργιστείς πολύ, σίγουρα, διαβάζοντας το γράµ-

µα µου. Νοµίζω πως ακούω ήδη τις διαµαρτυρίες σου:

σου ζητάω ωστόσο να περιµένεις ακόµη µέχρι να αποκτή-

σεις λίγη περισσότερη πείρα από τη ζωή.Θέλω να καταλάβεις ότι αυτά αφορούν µόνον εσένα,

γιατί εγώ απ’ τη µεριά µου, νοµίζω ότι δεν θα µπορέσω

ποτέ να πάψω να σ’ αγαπώ.

Αλίσα

Να πάψουµε να αγαπιόµαστε! Μα ήταν δυνατόν να συζητά-

µε κάτι τέτοιο! – Ήµουν µάλλον έκπληκτος παρά λυπηµένος,

αλλά και τόσο αναστατωµένος που έτρεξα αµέσως να δείξω

αυτό το γράµµα στον Αµπέλ.

«Λοιπόν, τι σκοπεύεις να κάνεις;» είπε εκείνος, αφού

διάβασε το γράµµα µε σφιγµένα χείλη, κουνώντας το κεφά-

λι. Ανασήκωσα τα χέρια, περίλυπος και γεµάτος αβεβαιότη-

τα. «Ελπίζω τουλάχιστον να µην απαντήσεις! Έτσι κι αρχίσεις

[ 54 ]



να συζητάς µε µια γυναίκα, είσαι χαµένος… Άκουσέ µε: αν

διανυκτερεύσουµε το Σάββατο στη Χάβρη, την Κυριακή το

πρωί µπορούµε να είµαστε στο Φονγκεζµάρ και να προλά-βουµε να είµαστε πίσω για το πρώτο µάθηµα της ∆ευτέρας.

∆εν έχω δει τους δικούς σου από τότε που πήγα στρατιώτης.

Αυτή είναι µια καλή πρόφαση που επιπλέον µε τιµά. Αν η

Αλίσα καταλάβει ότι δεν είναι παρά µια πρόφαση, τόσο το

καλύτερο! Εγώ θα απασχολήσω τη Ζυλιέτ όσο εσύ θα κουβε-

ντιάζεις µε την αδερφή της. Κοίτα να µην φερθείς σαν παι-δί… Για να πω την αλήθεια, υπάρχει κάτι σ’ αυτή την ιστορία

που δεν καταλαβαίνω και πολύ καλά. Μάλλον δεν µου τα

έχεις πει όλα… Τέλος πάντων! Θα το ξεκαθαρίσω το θέµα…

Προπάντων µην ειδοποιήσεις ότι θα πάµε: πρέπει να αιφνι-

διάσεις την ξαδέρφη σου και να µην της αφήσεις το χρόνο να

αµυνθεί».

Η καρδιά µου χτυπούσε δυνατά καθώς έσπρωχνα την καγκε-

λόπορτα του κήπου. Η Ζυλιέτ ήρθε αµέσως να µας προϋπα-

ντήσει τρέχοντας. Η Αλίσα, που καταγινόταν µε τα ασπρό-

ρουχα, καθυστέρησε να κατεβεί. Είχαµε πιάσει την κουβέντα

µε το θείο µου και τη µις Άσµπερτον όταν επιτέλους µπήκε

στο σαλόνι. ∆εν άφησε διόλου να φανεί αν ο αιφνίδιος ερχο-

µός µας την είχε αναστατώσει. Σκεφτόµουν αυτά που µου εί-

χε πει ο Αµπέλ και ότι για να οργανώσει ακριβώς την άµυνά

της είχε κάνει τόση ώρα να εµφανιστεί. Η υπερβολική ζωη-

ρότητα της Ζυλιέτ έκανε τη συγκρατηµένη στάση της να φα-

ντάζει ακόµα πιο ψυχρή. Ένιωσα ότι αποδοκίµαζε την επά-

νοδό µου. Ή τουλάχιστον επεδίωκε να δείξει µε το ύφος της

[ 55 ]





«Και… τι απάντησε ο θείος µου;»

«Αυτό που απάντησα κι εγώ: ότι είµαι πολύ µικρή για γά-

µο…» «∆υστυχώς» πρόσθεσε γελώντας «η θεία µου είχε προ-βλέψει τις αντιρρήσεις. Σε ένα υστερόγραφο λέει ότι ο κ.

Εντουάρ Τεσιέρ, αυτό είναι το όνοµά του, δέχεται να περιµέ-

νει, και ότι εκδηλώνει το ενδιαφέρον του τόσο νωρίς µόνο και

µόνο για να “παίρνει σειρά”… Είναι παράλογο. Τι να κάνω

όµως; ∆εν µπορώ και να του πω ότι µου είναι αποκρουστικός!»

«Όχι, µπορείς όµως να του πεις ότι δεν θέλεις να πα-ντρευτείς έναν αµπελουργό».

Εκείνη ανασήκωσε τους ώµους:

«Τέτοιοι λόγοι δεν υφίστανται για τη θεία µου… Ας τα

αφήσουµε όµως αυτά. – Σου έγραψε η Αλίσα;».

Μιλούσε ακατάσχετα και έµοιαζε να είναι σε φοβερή υπε-

ρένταση. Της έτεινα το γράµµα της Αλίσα, το οποίο διάβασεκαι έγινε κατακόκκινη. Νοµίζω πως διέκρινα ένα ίχνος θυ-

µού στη φωνή της όταν µε ρώτησε:

«Λοιπόν, τι θα κάνεις;».

«∆εν ξέρω πια» απάντησα. «Τώρα που βρίσκοµαι εδώ, νιώ-

θω ότι θα µου ήταν πιο εύκολο να της γράψω, και τα βάζω µε

τον εαυτό µου που ήρθα. Εσύ καταλαβαίνεις τι θέλει να πει;»

«Καταλαβαίνω ότι θέλει να σε αφήσει ελεύθερο».

«Σκοτίστηκα για την ελευθερία µου! Και µήπως καταλα-

βαίνεις γιατί µου τα γράφει όλα αυτά;»

Εκείνη απάντησε όχι τόσο κοφτά που, µολονότι δεν πήγε

καθόλου το µυαλό µου στην αλήθεια, βεβαιώθηκα πάντως ότι

η Ζυλιέτ δεν ήταν και τόσο ανήξερη. – Ύστερα, ξαφνικά, έκα-

νε µεταβολή σε µια στροφή της αλέας που ακολουθούσαµε:

[ 57 ]



«Και τώρα άφησέ µε. ∆εν ήρθες εδώ για να µιλήσεις µε

µένα. Είµαστε πάρα πολλή ώρα µαζί».

Έφυγε τρέχοντας προς το σπίτι και την επόµενη στιγµήτην άκουσα να παίζει πιάνο.

Όταν επέστρεψα στο σαλόνι, εκείνη κουβέντιαζε, χωρίς

να σταµατάει να παίζει, απαθής όµως και σαν να αυτοσχε-

δίαζε, µε τον Αµπέλ που είχε έρθει να τη βρει. Τους άφησα.

Περιπλανήθηκα αρκετή ώρα στον κήπο σε αναζήτηση της

Αλίσα.

Βρισκόταν στο βάθος του περιβολιού, κόβοντας στη βάση

ενός τοίχου τα πρώτα χρυσάνθεµα που έσµιγαν το άρωµά

τους µε εκείνο των πεσµένων φύλλων από τις οξιές. Ο αέρας

µοσχοβολούσε φθινόπωρο. Ο ήλιος µόλις που χάιδευε τα

οπωροφόρα δέντρα, ο ουρανός όµως είχε µια ανατολίτικη δι-αύγεια. Το πρόσωπό της το περιέβαλλε, το έκρυβε σχεδόν,

µια µεγάλη σκούφια που της είχε φέρει ο Αµπέλ απ’ το ταξί-

δι του στη Ζηλανδία και που είχε φορέσει την ίδια κιόλας

στιγµή. Αρχικά, δεν γύρισε προς το µέρος µου καθώς πλη-

σίασα, ένα ελαφρύ όµως σκίρτηµα το οποίο δεν µπόρεσε να

συγκρατήσει µε προειδοποίησε πως είχε αναγνωρίσει το βή-

µα µου. Αµέσως σφίχτηκα και άρχισα να οπλίζοµαι µε θάρ-

ρος για να αντιµετωπίσω τις επιπλήξεις και την αυστηρότητα

µε την οποία θα έπεφτε πάνω µου βαρύ το βλέµµα της. Όταν

όµως πλησίασα αρκετά κοντά, καθώς άρχισα φοβισµένος να

βαδίζω πιο αργά, εκείνη, χωρίς αρχικά να στρέψει το µέτωπό

της προς το µέρος µου, αλλά κρατώντας το χαµηλωµένο σαν

µουτρωµένο παιδί, έτεινε προς εµένα, σχεδόν µε την πλάτη

[ 58 ]



γυρισµένη, το χέρι που ήταν γεµάτο λουλούδια, σαν να µε

προσκαλεί. Και, καθώς εγώ αντίθετα σταµάτησα, αστειευό-

µενος, εκείνη γύρισε επιτέλους και έκανε λίγα βήµατα προςτο µέρος µου, ανασηκώνοντας το πρόσωπό της πάνω στο

οποίο είδα ένα µεγάλο χαµόγελο. Έτσι όπως µε φώτισε το

βλέµµα της, όλα ξαφνικά µου φάνηκαν και πάλι απλά, κατα-

νοητά, τόσο που, χωρίς καµιά προσπάθεια και µε σταθερή

φωνή, ξεκίνησα:

«Το γράµµα σου µ’ έκανε να ξανάρθω».«Καλά το φαντάστηκα» είπε εκείνη, κι ύστερα, αµβλύνο-

ντας µε την απόχρωση της φωνής της την αιχµηρότητα της

επίπληξής της: «κι αυτό ακριβώς είναι που µε κάνει και θυ-

µώνω. Γιατί παρεξήγησες αυτά που σου έλεγα; Κι όµως ήταν

τόσο απλά… (Και ήδη στενοχώριες και δυσκολίες δεν υπήρ-

χαν πια παρά µόνο στο µυαλό µου, δεν ήταν παρά αποκυή-µατα της φαντασίας µου). Ήµασταν ευτυχισµένοι έτσι, σ’ το

είχα πει ξεκάθαρα, γιατί λοιπόν εκπλήσσεσαι που αρνούµαι

όταν µου προτείνεις να αλλάξουµε;».

Η αλήθεια είναι ότι ένιωθα τόσο ευτυχισµένος κοντά της,

τόσο απόλυτα ευτυχισµένος που η σκέψη µου επιζητούσε να

µην διαφέρει πια σε τίποτα από τη δική της. Και ήδη δεν

προσδοκούσα τίποτα άλλο πέρα από το χαµόγελό της, και

από το να περπατώ µαζί της, έτσι, σ’ ένα ήπιο µονοπάτι,

πλαισιωµένο µε λουλούδια, κρατώντας την απ’ το χέρι.

«Αν το προτιµάς» της είπα µε σοβαρό ύφος, έχοντας µεµιάς

παραιτηθεί από κάθε άλλη ελπίδα και αφεθεί στην απόλυτη ευ-

τυχία της στιγµής, «αν το προτιµάς, δεν θα αρραβωνιαστούµε.

Όταν έλαβα το γράµµα σου, κατάλαβα την ίδια στιγµή πως

[ 59 ]







Ζερόµ, είµαι τρελά ερωτευµένος µε τη Ζυλιέτ! Το είχα σχεδόν

καταλάβει από πέρσι κιόλας. Έκτοτε όµως απέκτησα κάποιες

εµπειρίες και δεν ήθελα να σου πω τίποτα προτού ξαναδώ τις ξα-δέρφες σου. Τώρα πια, πάει, τελείωσε. Η ζωή µου έκλεισε».

Αγαπώ, µα τι λέω – λατρεύω τη Ζυλιέτ!

«Μου φαίνεται πως εδώ και καιρό ένιωθα για σένα ένα εί-

δος αδελφικής αγάπης…» Ύστερα, γελώντας και παίζοντας, µε αγκάλιαζε σφιχτά

και κυλιόταν σαν µικρό παιδί πάνω στα µαξιλάρια του τρένου

που µας οδηγούσε πίσω στο Παρίσι. Είχα µείνει εµβρόντητος

µε την οµολογία του και ελαφρώς ενοχληµένος από τη συµ-

βολή της λογοτεχνίας σ’ αυτή. Πώς όµως να µην ενδώσεις σε

τέτοια ασυγκράτητη ορµή, σε τέτοια χαρά;…«Και τελικά, τι έγινε; Της φανέρωσες τα αισθήµατά σου;»

κατάφερα να τον ρωτήσω µεταξύ δύο διαχύσεων.

«Μα όχι, όχι» φώναξε. «∆εν θέλω να επισπεύσω το πιο

γοητευτικό κεφάλαιο της ιστορίας».

Η οµορφότερη στιγµή της αγάπης

∆εν είναι όταν λες: σ’ αγαπώ…

«Μην µου πεις ότι θα µε κατηγορήσεις γι’ αυτό, εσύ, ο

µετρ της αργοπορίας».

«Μα επιτέλους» συνέχισα, κάπως εκνευρισµένος, «νοµί-

ζεις πως κι εκείνη απ’ την πλευρά της…;»

«Καλά, δεν πρόσεξες την ταραχή της µόλις µε ξαναείδε;

[ 62 ]



Και σε όλη τη διάρκεια της επίσκεψής µας, αυτή η αναστά-

τωση, αυτά τα κοκκινίσµατα, αυτή η ακατάσχετη φλυαρία!…

Όχι, δεν πρόσεξες τίποτα, φυσικά. Επειδή ήσουν ολότελααπορροφηµένος από την Αλίσα… Και να δεις πώς µε ρωτού-

σε το ένα ή το άλλο! Πώς ρουφούσε τα λόγια µου! Η σκέψη

της εξελίχτηκε φοβερά τον τελευταίο χρόνο. ∆εν ξέρω από

πού είχες βγάλει το συµπέρασµα ότι δεν της αρέσει το διά-

βασµα. Όλο νοµίζεις ότι µόνο η Αλίσα ασχολείται µ’ αυτά…

Μα αγαπητέ µου, είναι εντυπωσιακό το πόσες γνώσεις έχει!Ξέρεις πώς περάσαµε την ώρα µας πριν από το δείπνο; Προ-

σπαθώντας να θυµηθούµε ένα canzone του ∆άντη. Ο καθέ-

νας µας απήγγειλε κι από ένα στίχο. Κι όποτε έκανα λάθος,

εκείνη µε διόρθωνε. Ξέρεις ποιο λέω:

Amor che nella mente mi ragiona.

«∆εν µου είχες πει ότι είχε µάθει ιταλικά».

«Ούτε κι εγώ το ήξερα» είπα κάπως έκπληκτος.

«Πώς! Μα την ώρα που πήγε να αρχίσει το canzone, µου

είπε ότι εσύ της το έµαθες».

«Θα µε άκουσε σίγουρα να το διαβάζω στην αδερφή της,

κάποια µέρα που θα έραβε ή θα κεντούσε καθισµένη κοντά

µας, όπως κάνει συχνά. Αλλά ανάθεµά µε αν άφησε να φανεί

ότι καταλάβαινε».

«Σωστά! Εσύ κι η Αλίσα µε αφήνετε έκπληκτο µε τον εγωι-

σµό σας. Είσαστε τόσο απορροφηµένοι από τον έρωτά σας

που δεν αντιλαµβάνεστε καν την αξιοθαύµαστη άνθιση αυ-

τού του πνεύµατος, αυτής της ψυχής! Όχι να το παινευτώ,

[ 63 ]





να αντισταθώ σ’ αυτή την τόσο θωπευτική θαλπωρή, την

ένιωθα τελικά να µε διαπερνά και αφηνόµουν απαλά στη

γοητεία αυτών των χιµαιρικών προτάσεων. Η δύναµη τηςαγάπης µας αναζωπύρωνε τη φιλοδοξία και το θάρρος µας.

Με το που θα τελειώναµε τη Σχολή, αφού ο πάστορας Βωτιέ

θα ευλογούσε τους γάµους µας, θα φεύγαµε ταξίδι και οι

τέσσερις µαζί. Ύστερα, θα καταπιανόµασταν µε σπουδαία

έργα, έχοντας πρόθυµους συνεργάτες τις γυναίκες µας. Ο

Αµπέλ, τον οποίο δεν τραβούσε ιδιαίτερα η διδασκαλία καιθεωρούσε τον εαυτό του γεννηµένο συγγραφέα, θα κέρδιζε

γρήγορα, γράφοντας κάποια επιτυχηµένα θεατρικά έργα, την

περιουσία που του έλειπε. Όσο για µένα, που µε τραβούσε

πιο πολύ η µελέτη από το κέρδος που µπορεί να προέλθει απ’

αυτήν, σκεφτόµουν να επιδοθώ στη φιλοσοφία της θρησκείας,

της οποίας σχεδίαζα να γράψω την ιστορία… Ποιος ο λόγοςόµως να αναπολώ πια τόσες ελπίδες;

Από την εποµένη, πέσαµε µε τα µούτρα στη µελέτη.

[ 65 ]





Κατά τα τέλη του ∆εκέµβρη, ο Αµπέλ κι εγώ φύγαµε λοιπόν

για τη Χάβρη.

Εγώ πήγα να µείνω στη θεία Πλαντιέ. ∆εν βρισκόταν στοσπίτι όταν έφτασα. Πριν όµως προλάβω καλά καλά να τακτο-

ποιηθώ στο δωµάτιό µου, ένας υπηρέτης ήρθε να µε ειδο-

ποιήσει ότι µε περίµενε στο σαλόνι.

Με το που ενηµερώθηκε για την υγεία µου, τις συνθήκες

διαβίωσης και τις σπουδές µου, µην µπορώντας να κρατήσει

άλλο τα προσχήµατα, εκδήλωσε το ανυστερόβουλο ενδιαφέ-ρον της:

«∆εν µου είπες ακόµη, παιδί µου, αν έµεινες ικανοποιη-

µένος από την τελευταία σου παραµονή στο Φονγκεζµάρ;

Προχώρησαν κάπως τα πράγµατα;».

Έπρεπε να υποστώ την καλοσυνάτη αδιακρισία της θείας

µου. Όσο οδυνηρό όµως κι αν µου ήταν να την ακούω νααντιµετωπίζει τόσο επιπόλαια αισθήµατα που ακόµα και οι

πιο αγνές, οι πιο γλυκές λέξεις µου φαινόταν πως κακοποιού-

σαν, µιλούσε µε τόσο απλό και εγκάρδιο τρόπο που θα ήταν

ανόητο να θυµώσω. Παρ’ όλα αυτά, στην αρχή δυσανασχέτη-

σα κάπως:

«Εσείς δεν µου είπατε την άνοιξη ότι θεωρείτε πρόωρο να

αρραβωνιαστούµε;».

«Ναι, το ξέρω. Έτσι είπαµε αρχικά» συνέχισε πιάνοντάς

µου το χέρι και σφίγγοντάς το δυνατά µες τα δικά της. «Κι

έπειτα, µε τις σπουδές σου και το στρατιωτικό δεν µπορείτε

να παντρευτείτε πριν περάσουν κάµποσα χρόνια, το ξέρω.

Πάντως, εγώ προσωπικά, δεν εγκρίνω και πολύ τους µακρο-

χρόνιους αρραβώνες. Τις κουράζουν τις κοπέλες… Καµιά φο-

[ 67 ]





«εξοµολόγηση», που µου φαινόταν ανάρµοστα ωµή, επειδή

η ερώτηση της θείας µου µε αιφνιδίασε και επειδή δεν τα κα-

τάφερνα καλά να λέω ψέµατα, απάντησα συγκεχυµένα:«Ναι» και ένιωσα το πρόσωπό µου να φλογίζεται.

«Κι εκείνη τι είπε;»

Χαµήλωσα το κεφάλι. ∆εν ήθελα να απαντήσω. Πιο συ-

γκεχυµένα ακόµα και σχεδόν άθελά µου:

«∆εν θέλει να αρραβωνιαστούµε».

«Ε λοιπόν, έχει δίκιο αυτή η µικρή!» αναφώνησε η θείαµου. «Έχετε όλο τον καιρό µπροστά σας, διάολε…»

«Αχ, θεία µου, ας τα αφήσουµε αυτά» είπα προσπαθώντας

µάταια να τη σταµατήσω.

«Εξάλλου, αυτό δεν µε εκπλήσσει εκ µέρους της. Πάντα

µου φαινόταν πιο µυαλωµένη από σένα η ξαδέρφη σου…»

∆εν ξέρω τι µ’ έπιασε τότε. Εκνευρισµένος σίγουρα απ’όλη αυτή την ανάκριση, µου φάνηκε ξαφνικά πως η καρδιά

µου κόντευε να σπάσει. Σαν µικρό παιδί, έκρυψα το πρόσω-

πό µου στα γόνατα της καλής θείας και κλαίγοντας µε ανα-

φιλητά της είπα:

«Όχι, θεία µου, δεν καταλάβατε» φώναξα. «∆εν µου ζή-

τησε να περιµένω…».

«Τότε τι; Μην µου πεις ότι σε απέρριψε!» είπε εκείνη µε

πολύ γλυκό και συµπονετικό ύφος ανασηκώνοντας το µέτω-

πό µου µε το χέρι της.

«Ούτε… Όχι ακριβώς».

Κούνησα λυπηµένα το κεφάλι µου.

«Φοβάσαι πως δεν σ’ αγαπάει πια;»

«Ω! Όχι. ∆εν είναι αυτό που µε φοβίζει».

[ 69 ]



«Αγόρι µου, αν θέλεις να σε καταλάβω, πρέπει να µου

εξηγήσεις λίγο πιο καθαρά».

Ντρεπόµουν και λυπόµουν µαζί που είχα φανεί τόσο αδύ-ναµος. Ασφαλώς η θεία µου εξακολουθούσε να µην µπορεί

να εκτιµήσει τους λόγους της ανησυχίας µου. Αν όµως πίσω

από την άρνηση της Αλίσα κρυβόταν κάποιος συγκεκριµένος

λόγος, ρωτώντας τη µε τρόπο, η θεία µου θα µε βοηθούσε

ίσως να τον ανακαλύψω. Στην ίδια σκέψη κατέληξε κι εκείνη

αµέσως µετά:«Άκουσε» συνέχισε «η Αλίσα πρόκειται να έρθει αύριο το

πρωί για να στολίσουµε µαζί το χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Θα καταλάβω γρήγορα περί τίνος πρόκειται. Το µεσηµέρι,

στο φαγητό, θα σε ενηµερώσω και θα δεις, είµαι βέβαιη, ότι

δεν υπάρχει κανένας λόγος ν’ ανησυχείς».

Πήγα να δειπνήσω στους Μπυκολέν. Η Ζυλιέτ, αδιάθετη

όντως εδώ και λίγες µέρες, µου φάνηκε αλλαγµένη. Το βλέµ-

µα της είχε αποκτήσει µια έκφραση κάπως άγρια και σχεδόν

σκληρή, που την έκανε να διαφέρει ακόµα περισσότερο από

την αδερφή της. Σε καµιά απ’ τις δύο δεν µπόρεσα να µιλή-

σω ιδιαιτέρως εκείνο το βράδυ. ∆εν το επιθυµούσα διόλου,

άλλωστε, και επειδή ο θείος µου έδειχνε κουρασµένος, έφυ-

γα λίγο µετά το δείπνο.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο της θείας Πλαντιέ συγκέ-

ντρωνε κάθε χρόνο πλήθος παιδιών, συγγενών και φίλων.

Ήταν στηµένο σ’ ένα χολ όπου βρισκόταν η σκάλα και το

οποίο επικοινωνούσε µ’ έναν προθάλαµο, ένα σαλόνι και ένα

είδος χειµωνιάτικου κήπου µε τζαµόπορτες όπου είχαν στή-

[ 70 ]



σει έναν µπουφέ. Το στόλισµα του δέντρου δεν είχε τελειώ-

σει και, το πρωί της γιορτής, δύο µέρες µετά την άφιξή µου,

η Αλίσα, όπως ακριβώς µου είχε ανακοινώσει η θεία µου, ήρ-θε αρκετά νωρίς για να τη βοηθήσει να κρεµάσουν στα κλα-

διά τα στολίδια, τα κεριά, τα φρούτα, τα ζαχαρωτά και τα

παιχνίδια. Θα µε ευχαριστούσε κι εµένα ιδιαίτερα να κάνω

µαζί της αυτή τη δουλειά, αλλά έπρεπε να αφήσω τη θεία

µου να της µιλήσει. Έφυγα λοιπόν χωρίς να τη δω και προ-

σπάθησα όλο το πρωινό να διασκεδάσω την ανησυχία µου.Πήγα πρώτα στους Μπυκολέν, επιθυµώντας να ξαναδώ τη

Ζυλιέτ. Έµαθα ότι µε είχε προλάβει ο Αµπέλ και, φοβούµε-

νος µην διακόψω κάποια συνοµιλία αποφασιστικής σηµα-

σίας, έφυγα αµέσως. Στη συνέχεια περιπλανήθηκα στους

δρόµους και την προκυµαία µέχρι την ώρα του µεσηµεριανού

φαγητού.«Αχ! Κουτέ!» φώναξε η θεία µου µόλις επέστρεψα «αν εί-

ναι ποτέ δυνατόν να χαλάς την καρδιά σου για το τίποτα! ∆εν

υπάρχει ούτε τόση δα λογική σε όλα όσα µου είπες το πρωί…

Της µίλησα χωρίς περιστροφές: έδιωξα τη µις Άσµπερτον που

προσπαθούσε αγκοµαχώντας να µας βοηθήσει και, µόλις

βρεθήκαµε µόνες, τη ρώτησα πολύ απλά γιατί δεν αρραβω-

νιάστηκε το καλοκαίρι. Έχεις µήπως την εντύπωση ότι ήρθε

σε δύσκολη θέση; – Ούτε στιγµή δεν ταράχτηκε, και, πολύ

ήρεµα, µου απάντησε ότι δεν ήθελε να παντρευτεί πριν από

την αδερφή της. Αν την είχες ρωτήσει ξεκάθαρα, θα σου εί-

χε απαντήσει όπως και σε µένα. Και τώρα πες µου, υπάρχει

κανένας λόγος ανησυχίας; Βλέπεις, παιδί µου, δεν υπάρχει

καλύτερο πράγµα από την ειλικρίνεια… Κακόµοιρη Αλίσα,

[ 71 ]



µου µίλησε επίσης για τον πατέρα της τον οποίο δεν θέλει να

αφήσει µόνο… Α! Κουβεντιάσαµε πολλή ώρα. Είναι πολύ

µυαλωµένη αυτή η µικρή. Μου είπε επίσης πως δεν ήτανακόµη απόλυτα βέβαιη πως σου ταιριάζει. Ότι φοβόταν µή-

πως παραείναι µεγάλη για σένα και θα προτιµούσε κάποια

στην ηλικία της Ζυλιέτ…»

Η θεία µου συνέχισε να µιλάει. Εγώ όµως δεν την άκουγα

πια. Ένα µόνο πράγµα είχε σηµασία για µένα: η Αλίσα αρ-

νιόταν να παντρευτεί πριν από την αδερφή της. – Εδώ όµωςδεν βρισκόταν ο Αµπέλ; Είχε λοιπόν δίκιο αυτός ο ψωροφα-

ντασµένος: µ’ ένα σµπάρο, όπως έλεγε, θα πετύχαινε τους

γάµους και των δυο µας…

Έκρυψα όσο µπορούσα καλύτερα από τη θεία µου την

αναστάτωση που µου προξένησε αυτή η τόσο απλή παρ’ όλα

αυτά αποκάλυψη, αφήνοντας µόνο να φανεί µια χαρά, πουτης φάνηκε πολύ φυσική και που την ευχαρίστησε ακόµα πε-

ρισσότερο επειδή νόµιζε ότι την όφειλα σ’ εκείνη. Αµέσως

όµως µετά το φαγητό, την άφησα µε κάποια πρόφαση και

έτρεξα να βρω τον Αµπέλ.

«Τα βλέπεις; Τι σου ’λεγα!» φώναξε αγκαλιάζοντάς µε, µό-

λις του αποκάλυψα τους λόγους της χαράς µου. «Αγαπητέ µου,

µπορώ ήδη να σου ανακοινώσω ότι η συζήτηση που είχα σή-

µερα το πρωί µε τη Ζυλιέτ ήταν σχεδόν καθοριστική, παρότι

µιλήσαµε µόνο για σένα. Φαινόταν όµως κουρασµένη, νευρι-

κή… Φοβήθηκα µην την αναστατώσω αν το παράκανα και µή-

πως επιτείνω τον εκνευρισµό της µένοντας πολλή ώρα µαζί

της. Ύστερα από όσα µου είπες, πάει τελείωσε! Αγαπητέ µου,

αρπάζω γρήγορα το µπαστούνι και το καπέλο µου. Θα µε συ-

[ 72 ]



νοδεύσεις µέχρι την πόρτα των Μπυκολέν, για να µε κρατάς

µην µε πάρει ο αέρας στο δρόµο: νιώθω πιο ελαφρύς κι από

τον Ευφορίωνα… Όταν η Ζυλιέτ µάθει ότι εξαιτίας της και µό-νο η αδερφή της δεν δίνει τη συγκατάθεσή της. Όταν, αµέσως

µετά, τη ζητήσω εγώ… Α! Φίλε µου, βλέπω ήδη τον πατέρα

µου, απόψε, µπροστά στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, να δοξά-

ζει τον Κύριο κλαίγοντας από χαρά και ακουµπώντας το χέρι

του στα κεφάλια των τεσσάρων αρραβωνιασµένων για να τους

ευλογήσει. Η µις Άσµπερτον θα σβήσει µέσα σ’ έναν αναστε-ναγµό, η θεία Πλαντιέ θα λιώσει µέσα στην µπλούζα της και

το δέντρο φλεγόµενο θα υµνεί τη δόξα του Θεού και θα χειρο-

κροτεί όπως τα όρη της Αγίας Γραφής».

Μόνο αφού νύχτωνε θα ανάβαµε τα κεριά του χριστουγεν-

νιάτικου δέντρου και θα µαζεύονταν γύρω του παιδιά, συγ-γενείς και φίλοι. Μην έχοντας µε τι να ασχοληθώ, γεµάτος

αγωνία και ανυποµονησία, αφού άφησα τον Αµπέλ, για να

διασκεδάσω την αγωνία µου έκανα έναν µεγάλο περίπατο

πάνω στην απόκρηµνη ακτή της Σεντ-Αντρές, έχασα το δρό-

µο µου και τα κατάφερα τόσο καλά που, όταν επέστρεψα στο

σπίτι της θείας µου, η γιορτή είχε ήδη ξεκινήσει από ώρα.

Από το χολ κιόλας, διέκρινα την Αλίσα. Φαίνεται πως µε

περίµενε γιατί ήρθε αµέσως κοντά µου. Φορούσε στο λαιµό,

στο άνοιγµα της ανοιχτόχρωµης µπλούζας της, έναν παλιό, µι-

κρό σταυρό από αµέθυστο που της είχα χαρίσει ως ενθύµιο της

µητέρας µου, αλλά που δεν την είχα δει ποτέ µέχρι τότε να φο-

ράει. Τα χαρακτηριστικά της ήταν τραβηγµένα και η δυστυχι-

σµένη έκφραση στο πρόσωπό της µ’ έκανε να πονέσω.

[ 73 ]







να ανοίγοντας την πόρτα του κήπου και ξανακλείνοντάς την

πίσω της µε δύναµη.

Όλα κλυδωνίζονταν µέσα στο κεφάλι µου και την καρδιά µου.

Ένιωθα το αίµα να χτυπάει στους κροτάφους µου. Μία σκέψη

µόνο αντιµαχόταν τη σύγχυση στην οποία βρισκόµουν: να ξα-

ναβρώ τον Αµπέλ. Εκείνος θα µπορούσε ίσως να µου εξηγή-

σει τα παράξενα λόγια των δύο αδερφών… ∆εν τολµούσα

όµως να γυρίσω στο σαλόνι όπου νόµιζα ότι όλοι θα αντιλαµ-βάνονταν την αναστάτωσή µου. Βγήκα έξω. Ο παγωµένος αέ-

ρας του κήπου µε ηρέµησε. Έµεινα εκεί κάµποση ώρα. Άρχι-

ζε να νυχτώνει και η οµίχλη από τη θάλασσα έκρυβε την πό-

λη. Τα δέντρα είχαν χάσει τα φύλλα τους, η γη και ο ουρανός

έµοιαζαν απέραντα θλιµµένοι… Ακούστηκαν ψαλµωδίες. Σί-

γουρα τα παιδιά είχαν µαζευτεί γύρω από το χριστουγεννιάτι-κο δέντρο. Γύρισα στο χολ. Οι πόρτες του σαλονιού και του

προθάλαµου ήταν ανοιχτές. ∆ιέκρινα µέσα στο άδειο πια σα-

λόνι, µισοκρυµµένη πίσω από το πιάνο, τη θεία µου, που

κουβέντιαζε µε τη Ζυλιέτ. Στον προθάλαµο, οι καλεσµένοι

συνωστίζονταν γύρω από το στολισµένο δέντρο. Τα παιδιά εί-

χαν τελειώσει τον ύµνο τους. Έγινε ησυχία, και ο πάστορας

Βωτιέ, µπροστά στο δέντρο, άρχισε ένα είδος κηρύγµατος.

∆εν άφηνε να του ξεφύγει καµιά ευκαιρία να «σπείρει τον κα-

λό σπόρο» όπως έλεγε. Τα φώτα και η ζέστη µε ενοχλούσαν.

Θέλησα να ξαναβγώ έξω. Μπροστά στην πόρτα είδα τον

Αµπέλ. Σίγουρα βρισκόταν εκεί κάµποση ώρα. Με κοίταζε

εχθρικά και ανασήκωσε τους ώµους µόλις διασταυρώθηκαν

τα βλέµµατά µας. Πήγα προς το µέρος του.

[ 76 ]







τζάκι, µε τους αγκώνες πάνω στο µάρµαρο και ακουµπούσε

το πιγούνι της στα χέρια της. Κοιταζόταν επίµονα στον κα-

θρέφτη. Όταν µε άκουσε, δεν γύρισε, αλλά χτύπησε κάτω τοπόδι της φωνάζοντας: “Α! Αφήστε µε, επιτέλους!” µε έναν

τόνο τόσο σκληρό που ξανάφυγα µην αντέχοντας κι άλλες

επιθέσεις. Αυτό ήταν».

«Και τώρα;»

«Α! Μου έκανε καλό που σου µίλησα… Και τώρα; Ε λοι-

πόν, θα βάλεις τα δυνατά σου να γιατρέψεις τη Ζυλιέτ απότον έρωτά της, γιατί ή δεν γνωρίζω καλά την Αλίσα ή δεν

πρόκειται αλλιώς να γυρίσει σε σένα».

Περπατήσαµε αρκετή ώρα, σιωπηλοί.

«Ας γυρίσουµε!» είπε τελικά. «Τώρα πια θα έφυγαν οι κα-

λεσµένοι. Φοβάµαι µην µε περιµένει ο πατέρας µου».

Γυρίσαµε. Πράγµατι, το σαλόνι ήταν άδειο. Οι µόνοι που εί-

χαν αποµείνει στον προθάλαµο, κοντά στο γυµνό και µισο-

σβησµένο πια δέντρο, ήταν η θεία µου και δύο από τα παιδιά

της, ο θείος Μπυκολέν, η µις Άσµπερτον, ο πάστορας, οι ξα-

δέρφες µου και ένα αρκετά γελοίο υποκείµενο το οποίο είχα

δει να συνοµιλεί επί ώρα µε τη θεία µου. Μόλις εκείνη τη στιγ-

µή κατάλαβα πως επρόκειτο για τον υποψήφιο γαµπρό για τον

οποίο µου είχε µιλήσει η Ζυλιέτ. Πιο ψηλός, πιο εύσωµος, πιο

σταράτος απ’ όλους µας, σχεδόν φαλακρός, από άλλη κοινω-

νική θέση, άλλο περιβάλλον, άλλη ράτσα, έδειχνε να νιώθει

ξένος ανάµεσά µας. Κάτω από ένα τεράστιο µουστάκι, τρα-

βούσε και έστριβε νευρικά µια γκριζωπή τούφα από το γενάκι

του. Το χολ, του οποίου οι πόρτες παρέµεναν ανοιχτές, δεν

[ 79 ]



ήταν πια φωτισµένο. Καθώς µπήκαµε και οι δυο χωρίς να κά-

νουµε θόρυβο, κανείς δεν αντιλήφθηκε την παρουσία µας.

Ένα φρικτό προαίσθηµα µου έσφιξε την καρδιά:«Στάσου!» είπε ο Αµπέλ πιάνοντάς µε απ’ το µπράτσο.

Είδαµε τότε τον άγνωστο να πλησιάζει τη Ζυλιέτ και να

παίρνει το χέρι της, εκείνη να το αφήνει χωρίς να προβάλει

αντίσταση, χωρίς να γυρίσει να τον κοιτάξει. Σκοτάδι τύλιξε

την καρδιά µου.

«Μα τι συµβαίνει Αµπέλ;» ψιθύρισα, σαν να µην είχα ακό-µη καταλάβει ή σαν να ήλπιζα ότι κατάλαβα λάθος.

«Πού να πάρει! Η µικρή πλειοδοτεί» είπε µε συριστική

φωνή. «∆εν θέλει να αφήσει την αδερφή της να την περάσει.

Σίγουρα οι άγγελοι θα χειροκροτούν από ψηλά!»

Ο θείος µου ήρθε να φιλήσει τη Ζυλιέτ, που στεκόταν

ανάµεσα στη µις Άσµπερτον και τη θεία µου. Ο πάστοραςΒωτιέ πλησίασε… Εγώ έκανα ένα βήµα µπροστά. Η Αλίσα µε

είδε κι έτρεξε προς το µέρος µου, τρέµοντας σύγκορµη:

«Ζερόµ, αυτό δεν µπορεί να γίνει. Αφού δεν τον αγαπάει!

Μου το είπε σήµερα το πρωί κιόλας. Προσπάθησε να την

εµποδίσεις, Ζερόµ! Ω! Τι θα απογίνει;…».

Είχε γείρει πάνω στον ώµο µου ικετεύοντάς µε απελπι-

σµένη. Θα έδινα και τη ζωή µου για να λιγοστέψω την αγω-

νία της.

Μια κραυγή ακούγεται ξαφνικά από τη µεριά του δέ-

ντρου. ∆ηµιουργείται αναστάτωση… Τρέχουµε. Η Ζυλιέτ έχει

πέσει αναίσθητη στην αγκαλιά της θείας µου. Όλοι σπεύδουν

να πάνε κοντά της, σκύβουν από πάνω της, µόλις που µπο-

ρώ να τη δω. Τα ανακατωµένα της µαλλιά µοιάζουν να τρα-

[ 80 ]





V

Hαγάπη µου ήταν ο µοναδικός σκοπός της ζωής µου,

πιανόµουν αποπάνω της, δεν προσδοκούσα ούτε και

ήθελα πια να προσδοκώ κάτι που να µην προέρχεται από τηναγαπηµένη µου.

Την εποµένη, όπως ετοιµαζόµουν να πάω να τη δω, µε

σταµάτησε η θεία µου και µου έδωσε το ακόλουθο γράµµα,

το οποίο είχε µόλις λάβει:

…Η µεγάλη αναστάτωση της Ζυλιέτ δεν υποχώρησε παρά µό-νο το πρωί µε τα ηρεµιστικά που συνέστησε ο γιατρός. Ικε-

τεύω τον Ζερόµ να µην έρθει αποδώ για λίγες µέρες. Η Ζυλιέτ

µπορεί να αναγνωρίσει το περπάτηµά του ή τη φωνή του, και

έχει ανάγκη από όσο το δυνατόν µεγαλύτερη ησυχία…

Φοβάµαι ότι η κατάσταση της Ζυλιέτ θα µε κρατήσει εδώ.

Αν δεν καταφέρω να δω τον Ζερόµ πριν από την αναχώρησήτου, πες του, αγαπητή µου θεία, ότι θα του γράψω…

Ο περιορισµός αφορούσε µόνον εµένα. Η θεία µου, οποιοσ-

δήποτε άλλος ήταν ελεύθερος να πάει στο σπίτι των Μπυκο-

λέν. Και µάλιστα η θεία µου σκόπευε να πάει το ίδιο κιόλας

πρωί. Ο θόρυβος που µπορεί να έκανα; Τι ασήµαντη δικαιο-

λογία… Τέλος πάντων!

[ 82 ]



«Καλώς. ∆εν θα πάω».

Μου στοίχιζε πολύ που δεν µπορούσα να ξαναδώ αµέσως

την Αλίσα. Απ’ την άλλη όµως φοβόµουν αυτή τη συνάντη-ση. Φοβόµουν µήπως µε θεωρήσει υπεύθυνο για την κατά-

σταση της αδερφής της, και πιο εύκολα άντεχα να µην την

ξαναδώ παρά να την ξαναδώ θυµωµένη.

Θέλησα να ξαναδώ τουλάχιστον τον Αµπέλ.

Στο σπίτι του, µια υπηρέτρια µου παρέδωσε ένα σηµείωµα:

Σου γράφω δυο λόγια για να µην ανησυχήσεις. Μου ήταν

αβάσταχτο να παραµένω στη Χάβρη, τόσο κοντά στη Ζυ-

λιέτ. Πήρα το πλοίο για το Σαουθάµπτον χτες το βράδυ,

σχεδόν αµέσως µόλις σε άφησα. Θα περάσω τις υπόλοιπες

διακοπές στο Λονδίνο, στο σπίτι του Σ… Θα ξαναβρεθού-

µε στη Σχολή.

…Έχανα, τη µία µετά την άλλη, κάθε ανθρώπινη συµπα-

ράσταση. ∆εν παρέτεινα άλλο τη διαµονή µου η οποία µου

επιφύλασσε πια µόνο επώδυνα πράγµατα, και επέστρεψα στο

Παρίσι πριν από το τέλος των διακοπών. Έστρεψα το βλέµµα

µου προς τον Θεό, προς Εκείνον «εκ του οποίου εστί κατα-

βαίνον παν δώρηµα τέλειο και πάσα δόσις αγαθή». Σ’ εκείνον

απόθεσα τον πόνο µου. Σκεφτόµουν ότι και η Αλίσα σ’ Εκεί-

νον θα κατέφευγε, και η σκέψη ότι προσευχόταν εµψύχωνε,

έκανε πιο θερµές τις προσευχές µου.

Πέρασε ένα µεγάλο διάστηµα περισυλλογής και µελέτης,

χωρίς άλλα γεγονότα πέρα από τα γράµµατα της Αλίσα κι

εκείνα που της έγραφα εγώ. Κράτησα όλα της τα γράµµατα.

[ 83 ]



Οι αναµνήσεις µου, συγκεχυµένες αποκεί και πέρα, βρί-

σκουν σ’ αυτά κάποιο σηµείο αναφοράς…

Από τη θεία µου –και µόνο απ’ αυτή– είχα στην αρχή νέα από

τη Χάβρη. Από αυτήν έµαθα πόσο τους ανησύχησε τις πρώτες

µέρες η λυπηρή κατάσταση της Ζυλιέτ. ∆ώδεκα µέρες µετά την

αναχώρησή µου, έλαβα, τελικά, ένα σηµείωµα από την Αλίσα:

Συγχώρεσέ µε, αγαπηµένε µου Ζερόµ, που δεν σου έγρα-ψα νωρίτερα. Η κατάσταση της καηµένης της Ζυλιέτ µας

δεν µου άφηνε καθόλου χρόνο. Από τότε που γύρισες στο

Παρίσι δεν έφυγα σχεδόν ούτε στιγµή από κοντά της. Εί-

χα παρακαλέσει τη θεία µου να σου γράψει τα νέα µας και

νοµίζω πως το έκανε. Θα ξέρεις λοιπόν πως εδώ και τρεις

µέρες η Ζυλιέτ πάει καλύτερα. ∆οξάζω ήδη τον Θεό, αλλάδεν τολµώ ακόµη να χαρώ.

Κι ο Ροµπέρ όµως, για τον οποίο µέχρι τώρα δεν σας έχω µι-

λήσει σχεδόν καθόλου, γυρίζοντας στο Παρίσι λίγες µέρες

έπειτα από µένα, µου έφερε νέα από τις αδερφές του. Εξαι-

τίας τους, ασχολιόµουν µαζί του περισσότερο απ’ όσο θα εί-

χα από µόνος µου τη διάθεση. Κάθε φορά που η γεωπονική

Σχολή όπου είχε µπει του άφηνε ελεύθερο χρόνο, τον ανα-

λάµβανα εγώ και έκανα το παν για να τον διασκεδάσω.

Από εκείνον έµαθα αυτό που δεν τολµούσα να ρωτήσω ού-

τε την Αλίσα ούτε τη θεία µου: ο Εντουάρ Τεσιέρ πήγαινε τα-

κτικά να µάθει νέα της Ζυλιέτ. Μέχρι όµως να φύγει ο Ρο-

µπέρ από τη Χάβρη, εκείνη δεν τον είχε ξαναδεί. Έµαθα επί-

[ 84 ]







χε στείλει ο Ζερόµ όταν εκείνος δεν είχε γίνει ακόµη δώ-

δεκα χρονών κι εγώ είχα µόλις κλείσει τα δεκατέσσερα.

Υπήρχαν, σ’ αυτή την εικόνα, δίπλα σ’ ένα µπουκέτο µελουλούδια που µας φαίνονταν τότε πολύ όµορφα, οι εξής

στίχοι από παράφραση του Κορνέιγ:

Ποια θέλγητρα, από του κόσµου πιο τρανά

Προς τον Θεό σήµερα µε ανυψώνουν;

∆υστυχισµένος ο άνθρωπος που στους ανθρώπουςΣτήριγµα αναζητά!

από τους οποίους οµολογώ πως βρίσκω απείρως καλύτερο

τον απλό στίχο του Ιερεµία. Ασφαλώς, ο Ζερόµ είχε δια-

λέξει τότε την κάρτα χωρίς να δώσει µεγάλη σηµασία στο

στίχο. Αν κρίνω όµως από τα γράµµατά του, οι σηµερινέςτου προτιµήσεις είναι αρκετά παρόµοιες µε τις δικές µου,

και δοξάζω καθηµερινά τον Θεό που µε εκείνη την ευκαι-

ρία µας έφερε και τους δυο πιο κοντά Του.

Θυµάµαι τη συζήτησή µας και δεν του γράφω πια τό-

σο µεγάλα γράµµατα όσο στο παρελθόν, για να µην τον

αποσπώ από τη µελέτη του. Θα σκέφτεσαι ασφαλώς ότι

αποζηµιώνοµαι µιλώντας περισσότερο γι’ αυτόν. Επειδή

λοιπόν φοβάµαι µην συνεχίσω, σταµατώ αµέσως το γράµ-

µα µου. Μην µε µαλώσεις πολύ αυτή τη φορά.

Πόσες σκέψεις δεν µου γέννησε αυτό το γράµµα! Αναθεµατί-

ζω την αδιάκριτη επέµβαση της θείας µου (ποια ήταν πάλι

αυτή η συζήτηση που ανέφερε η Αλίσα και µου κόστιζε τη

[ 87 ]





«Τα άλλα;» είπε… «Μα όλα τα άλλα αφορούν εσένα. Και

παραπονιέσαι κιόλας! ∆εν υπάρχει ούτε µία γραµµή, ούτε µία

λέξη που να µην διαπνέεται από τη σκέψη σου. Λες και ολό-κληρο το γράµµα απευθύνεται σε σένα. Το µόνο που έκανε η

θεία Φελισί, στέλνοντάς το σου, είναι να το επιστρέψει στον

πραγµατικό του παραλήπτη. Μην έχοντας εσένα, η Αλίσα

απευθύνεται αναγκαστικά σ’ αυτή την καλοκάγαθη γυναίκα.

Πολύ που την ενδιαφέρουν τη θεία σου οι στίχοι του Κορνέιγ!

–οι οποίοι, παρεµπιπτόντως, είναι του Ρασίν– µε σένα συνο-µιλεί, σου λέω. Σε σένα τα λέει όλα αυτά. Θα είσαι ηλίθιος αν,

πριν περάσουν δεκαπέντε µέρες, η ξαδέρφη σου δεν σου γρά-

ψει ένα γράµµα εξίσου µεγάλο, ευχάριστο και χαλαρό…»

«∆εν βλέπω να το ’χει σκοπό!»

«Από σένα εξαρτάται! Θέλεις τη συµβουλή µου; – Ούτε

λέξη αποδώ και πέρα και για… πολύ καιρό για αγάπη ή γιαγάµο µεταξύ σας. ∆εν βλέπεις ότι αυτό θεωρεί πως έφταιξε

για όσα έπαθε η αδερφή της; Ρίξε το βάρος σου στο αδελφι-

κό της ένστικτο και µίλα της διαρκώς για τον Ροµπέρ – αφού

βρίσκεις την υποµονή να ασχολείσαι µ’ αυτό τον ηλίθιο. Συ-

νέχισε απλώς να απασχολείς ευχάριστα το µυαλό της. Όλα τα

άλλα θα έρθουν µόνα τους. Αχ και να της έγραφα εγώ!…»

«Εσύ δεν θα ήσουν άξιος να την αγαπήσεις».

Ακολούθησα παρ’ όλα αυτά τη συµβουλή του Αµπέλ. Και

πράγµατι, σύντοµα τα γράµµατα της Αλίσα απέκτησαν και πά-

λι ζωντάνια. ∆εν µπορούσα όµως να ελπίζω ότι θα εκδηλώσει

αληθινή χαρά, ούτε και ότι θα αφεθεί χωρίς ενδοιασµούς πριν

εξασφαλιστεί το µέλλον, αν όχι η ευτυχία της Ζυλιέτ.

Τα νέα που µου έγραφε η Αλίσα για την αδερφή της γίνο-

[ 89 ]



νταν ωστόσο όλο και πιο ευχάριστα. Ο γάµος της επρόκειτο

να γίνει τον Ιούλιο. Η Αλίσα µου έγραφε ότι πίστευε πως

εκείνη την εποχή ο Αµπέλ κι εγώ θα ήµασταν πολύ απασχο-ληµένοι µε τις σπουδές µας… Κατάλαβα ότι προτιµούσε να

µην παραστούµε στην τελετή, και, προφασιζόµενοι κάποιες

εξετάσεις, στείλαµε απλώς τις ευχές µας.

∆εκαπέντε περίπου µέρες µετά το γάµο, να τι µου έγραψε η

Αλίσα:

Αγαπηµένε µου Ζερόµ,

Φαντάσου την έκπληξή µου χτες όταν, ανοίγοντας στην

τύχη την ωραία έκδοση του Ρασίν που µου έδωσες, ξανα-

βρήκα τους τέσσερις στίχους της παλιάς χριστουγεννιάτι-

κης καρτούλας σου που φυλάω εδώ και δέκα χρόνια σχε-δόν µέσα στη Βίβλο µου.

Ποια θέλγητρα από του κόσµου πιο τρανά

Προς τον Θεό σήµερα µε ανυψώνουν;

∆υστυχισµένος ο άνθρωπος που στους ανθρώπους

Στήριγµα αναζητά!

Πίστευα ότι ήταν µια παράφραση από κάποιο απόσπα-

σµα του Κορνέιγ και οµολογώ ότι δεν τους έβρισκα σπου-

δαίους. ∆ιαβάζοντας όµως τον τέταρτο Ψαλµό, έπεσα πά-

νω σε κάποιους στίχους τόσο όµορφους που δεν µπορώ να

µην σ’ τους αντιγράψω. Ασφαλώς τους γνωρίζεις ήδη, αν

κρίνω από τα αρχικά που έχεις βάλει αδιάκριτα στο περι-

[ 90 ]



θώριο του βιβλίου (είχα πράγµατι αποκτήσει τη συνήθεια να γεµί-

ζω τα βιβλία µου και της Αλίσα µε το αρχικό γράµµα του ονόµατός της

δίπλα σε κάθε απόσπασµα που µου άρεσε και ήθελα να της διαβάσω).∆εν έχει σηµασία! Για τη δική µου ευχαρίστηση τους αντι-

γράφω. Στην αρχή πειράχτηκα βλέποντας ότι εσύ µου εί-

χες ήδη προσφέρει αυτό που νόµιζα ότι ανακάλυψα µόνη

µου, ύστερα όµως το µικρόψυχο αυτό αίσθηµα υποχώρη-

σε µπροστά στη χαρά µου όταν σκέφτηκα ότι σου άρεσαν

όσο κι εµένα. Αντιγράφοντάς τους, µου φαίνεται σαν νατους ξαναδιαβάζω µαζί σου.

Της αθάνατης σοφίας

Η φωνή αντηχεί και µας καθοδηγεί:

«Τέκνα των ανθρώπων» λέει

«Των έργων σας ποιος είναι ο καρπός;Ποια πλάνη σας ωθεί, κενόδοξες ψυχές,

Με το αγνότερο αίµα που στις φλέβες σας κυλάει,

Να αγοράζετε τόσο συχνά

Όχι τον άρτο που θα σας χορτάσει

Παρά έναν ίσκιο που πιο πεινασµένους

Σας αφήνει από πριν;

Ο άρτος που εγώ σε σας προσφέρω

Είναι τροφή για τους αγγέλους.

Τον φτιάχνει ο ίδιος ο Θεός

Από το άνθος των σταχυών.

Τον άρτο αυτό τον εκλεκτό

Που στο τραπέζι όσων εσείς ακολουθείτε

[ 91 ]



∆εν θα ’βρετε ποτέ, εγώ προσφέρω

Σε όσους πίσω µου θέλουν να ’ρθουν.

Πλησιάστε. Θέλετε πράγµατι να ζήσετε;Λάβετε, φάγετε και ζείτε».

....................................

Ευτυχισµένη η ψυχή που αιχµάλωτη

Βρίσκει γαλήνη κάτω από το ζυγό σου

Και ξεδιψάει µε λαγαρό νερό

Από αστείρευτη πηγήΠου όλο τον κόσµο προσκαλεί.

Κι όµως εµείς τρέχουµε αλόγιστα

Στο βόρβορο να κυλιστούµε,

Να πιούµε από στέρνες δολερές

Απ’ όπου το νερό γλιστρά και ολοένα φεύγει.

Τι ωραίο που είναι, Ζερόµ! Τι ωραίο! Αλήθεια το βρίσκεις

κι εσύ τόσο ωραίο όσο εγώ; Μια µικρή υποσηµείωση στη

δική µου έκδοση λέει ότι η Μαντάµ ντε Μαιντενόν, όταν

άκουσε τη δεσποινίδα Οµάλ να τραγουδάει αυτό τον

ύµνο, έµεινε άφωνη, «έχυσε λίγα δάκρυα» και την έβαλε

να επαναλάβει ένα µέρος. Τον έχω µάθει πια απέξω και

δεν χορταίνω να τον απαγγέλλω. Το µόνο που µε λυπεί εί-

ναι που δεν έχω ακούσει εσένα να τον διαβάζεις.

Τα νέα από τους ταξιδιώτες µας εξακολουθούν να είναι

πολύ καλά. Ξέρεις ήδη πόσο απήλαυσε η Ζυλιέτ την πα-

ραµονή τους στη Μπαγιόν και το Μπιαρίτς, παρά την

αφόρητη ζέστη. Μετά επισκέφθηκαν τη Φονταραµπί,

[ 92 ]





Σταµατάω το διάβασµα, γυρίζω απότοµα το κεφάλι… Μου

φαίνεται πως είσαι εδώ!

Συνεχίζω το γράµµα µου. Είναι νύχτα. Όλος ο κόσµος κοι-

µάται. Εγώ ξενυχτάω γράφοντάς σου, µπροστά στο ανοι-

χτό παράθυρο. Ο κήπος µοσχοβολάει ολόκληρος. Ο και-

ρός ζέστανε. Θυµάσαι όταν ήµασταν παιδιά που µόλις

βλέπαµε ή ακούγαµε κάτι πολύ όµορφο, σκεφτόµασταν:

Ευχαριστώ, Θεέ µου, που το έφτιαξες… Απόψε, σκεφτό-µουν µε όλη µου την ψυχή: Ευχαριστώ, Θεέ µου, που

έκανες τόσο όµορφη αυτή τη νύχτα! Και ξαφνικά, ευχή-

θηκα να ήσουν εδώ, σε ένιωσα εδώ, πλάι µου, µε τέτοια

ένταση που ίσως να το ένιωσες κι εσύ.

Ναι, καλά το έγραφες στο γράµµα σου: ο θαυµασµός,

«στις ευγενικές ψυχές», συγχέεται µε την ευγνωµοσύνη…Πόσο πολλά πράγµατα θα ήθελα ακόµα να σου γράψω! –

Ονειρεύοµαι αυτή την ηλιόλουστη χώρα για την οποία µου

µιλάει η Ζυλιέτ. Ονειρεύοµαι άλλες χώρες πιο µεγάλες, πιο

ηλιόλουστες ακόµα, πιο ερηµικές. Με διακατέχει µια πα-

ράξενη βεβαιότητα πως µια µέρα, δεν ξέρω πώς, θα δούµε

µαζί κάποια µεγάλη και µυστηριώδη χώρα…

Εύκολα θα φαντάζεστε ασφαλώς µε πόση χαρά διάβασα αυ-

τό το γράµµα, κλαίγοντας µε αναφιλητά από αγάπη. Ακολού-

θησαν και άλλα γράµµατα. Μπορεί η Αλίσα να µε ευχαριστού-

σε που δεν πήγα καθόλου στο Φονγκεζµάρ, µπορεί να µε είχε

ικετεύσει να µην επιχειρήσω να την ξαναδώ εκείνη τη χρονιά,

λυπόταν όµως για την απουσία µου και τώρα ευχόταν να είµαι

[ 94 ]



εκεί. Σε κάθε σελίδα αντηχούσε η ίδια έκκληση. Πού βρήκα τη

δύναµη να αντισταθώ; Αναµφισβήτητα στις συµβουλές του

Αµπέλ, στο φόβο µου µην καταστρέψω ξαφνικά τη χαρά µουκαι σε µια φυσική αυτοκυριαρχία στις παρορµήσεις µου.

Αντιγράφω, από τα γράµµατα που ακολούθησαν, ό,τι

µπορεί να διαφωτίσει αυτή την αφήγηση:

Αγαπηµένε Ζερόµ,

Λιώνω απ’ τη χαρά µου διαβάζοντας τα γράµµατά σου.Ετοιµαζόµουν να απαντήσω σ’ αυτό που µου έστειλες από

το Ορβιέτο, όταν έφτασαν µαζί και της Περούτζια και της

Ασίζης. Η σκέψη µου ταξιδεύει. Μόνο το σώµα µου προ-

σποιείται πως βρίσκεται εδώ. Στην πραγµατικότητα, είµαι

µαζί σου στους λευκούς δρόµους της Ούµπρια. Μαζί σου

φεύγω το πρωί, κοιτάζοντας την αυγή µε ολόφρεσκοβλέµµα… Στα υψώµατα του Κορτόνε φώναζες πράγµατι

το όνοµά µου; Σε άκουγα… ∆ιψούσαµε τροµακτικά εκεί

στο βουνό πάνω από την Ασίζη! Πόσο απήλαυσα όµως το

ποτήρι µε το νερό του φραγκισκανού µοναχού! Ω φίλε

µου! Βλέπω το καθετί µέσα από σένα. Πόσο µ’ αρέσουν

αυτά που µου γράφεις για τον Άγιο Φραγκίσκο! Ναι, σω-

στά, εκείνο που πρέπει να επιδιώκει κανείς είναι η ανά-

ταση και όχι η χειραφέτηση της σκέψης. Γιατί αυτή συνε-

πάγεται φρικτή αλαζονεία. Ο στόχος είναι όχι να επανα-

στατεί κανείς, αλλά να υπηρετεί…

Τα νέα από τη Νιµ είναι τόσο καλά που µου φαίνεται

πως ο Θεός µου επιτρέπει να παραδοθώ στη χαρά. Η µο-

ναδική σκιά του φετινού καλοκαιριού είναι η κατάσταση

[ 95 ]



του καηµένου του πατέρα µου. Παρά τις φροντίδες µου,

παραµένει θλιµµένος, ή µάλλον ξαναπέφτει σε θλίψη µόλις

τον αφήνω µόνο µε τις σκέψεις του και κάθε φορά βγαίνειαπ’ αυτή την κατάσταση όλο και πιο δύσκολα. Η χαρά της

φύσης µιλάει γύρω µας µια γλώσσα που του γίνεται ξένη.

∆εν κάνει καν την προσπάθεια να την ακούσει πια. – Η µις

Άσµπερτον είναι καλά. ∆ιαβάζω και στους δυο τα γράµµα-

τά σου. Το καθένα µας δίνει τροφή για συζήτηση επί τρεις

ολόκληρες µέρες. Και τότε φτάνει το επόµενο.…Ο Ροµπέρ µας άφησε προχτές. Πάει να περάσει τις

υπόλοιπες διακοπές στον φίλο του τον Ρ…, του οποίου ο

πατέρας έχει ένα αγρόκτηµα που θεωρείται πρότυπο.

Ασφαλώς η ζωή που κάνουµε εδώ δεν είναι και πολύ ευ-

χάριστη γι’ αυτόν. ∆εν µπόρεσα παρά να τον ενθαρρύνω

στο σχέδιό του, όταν είπε ότι θα φύγει……Έχω τόσα να σου πω. ∆ιψάω τόσο πολύ για κουβέντα!

Μερικές φορές δεν βρίσκω πια λέξεις ή ξεκάθαρες σκέ-

ψεις, –απόψε γράφω σαν να είµαι σε όνειρο– και αποµένω

µόνο µε την αβάσταχτη σχεδόν αίσθηση ενός απέραντου

πλούτου που νιώθω την ανάγκη να πάρω και να δώσω.

Πώς µπορέσαµε τόσους µήνες να σιωπήσουµε; Μάλλον

θα βρισκόµασταν σε χειµερία νάρκη. Ω! Είθε να τέλειωσε

µια για πάντα, ο φρικτός αυτός χειµώνας της σιωπής! Από

τότε που σε ξαναβρήκα, η ζωή, η σκέψη, η ψυχή µας, όλα

µου φαίνονται όµορφα, αξιαγάπητα, αστείρευτα γόνιµα.

12 Σεπτεµβρίου

Έλαβα το γράµµα σου από την Πίζα. Κι εδώ ο καιρός είναι

[ 96 ]



υπέροχος. Ποτέ η Νορµανδία δεν µου είχε φανεί πιο

όµορφη. Προχθές έκανα µόνη µου, µε τα πόδια, έναν τε-

ράστιο περίπατο στην τύχη, µέσα απ’ τα χωράφια. Επέ-στρεψα µάλλον ενθουσιασµένη παρά κουρασµένη, µεθυ-

σµένη από ήλιο και χαρά. Πόσο όµορφες φαίνονταν οι θη-

µωνιές κάτω από τον καυτό ήλιο! ∆εν χρειαζόταν να µε

φαντάζοµαι στην Ιταλία για να τα βρίσκω όλα υπέροχα.

Ναι, φίλε µου, είναι ένα κάλεσµα χαράς, όπως λες,

αυτό που ακούω και αντιλαµβάνοµαι από «τον ακατάλη-πτο ύµνο» της φύσης. Το ακούω σε κάθε κελάηδηµα που-

λιού. Το ρουφάω από το άρωµα κάθε λουλουδιού, και κα-

ταλήγω να βλέπω πια τη λατρεία ως τη µόνη µορφή προ-

σευχής – επαναλαµβάνοντας µαζί µε τον Άγιο Φραγκίσκο:

Θεέ µου! Θεέ µου! «e non altro», µε την καρδιά πληµµυ-

ρισµένη από µιαν άφατη αγάπη.Μην φοβάσαι παρ’ όλα αυτά πως θα καταντήσω µια

αµόρφωτη κοπέλα! ∆ιάβασα πολύ τον τελευταίο καιρό,

και χάρη σε κάποιες βροχερές µέρες, ένιωσα σαν να µετέ-

θεσα τη λατρεία µου στα βιβλία… Μόλις τέλειωσα τον

Μαλµπράνς, έπιασα αµέσως τις Επιστολές στον Κλαρκ

του Λάιµπνιτς. Ύστερα, για ξεκούραση, διάβασα τους

Cenci του Σέλλεϋ – χωρίς ευχαρίστηση. ∆ιάβασα επίσης το

The Sensitive Plant… Μπορεί να γίνεις έξαλλος. Θα έδινα

σχεδόν όλο τον Σέλλεϋ, όλο τον Μπάιρον, για τις τέσσερις

ωδές του Κητς που διαβάσαµε µαζί πέρσι το καλοκαίρι.

Θα έδινα όλο τον Ουγκώ για κάποια σονέτα του Μπω-

ντλέρ. Η λέξη «µεγάλος» ποιητής δεν λέει τίποτα: εκείνο

που έχει σηµασία είναι να είναι γνήσιος… Ω αδερφέ µου!

[ 97 ]



Σ’ ευχαριστώ που µε έκανες να γνωρίσω, να καταλάβω και

να τα αγαπήσω όλα αυτά.

…Όχι, µην επισπεύσεις το ταξίδι σου απλώς και µόνογια να ξαναβρεθούµε για λίγες µέρες. Σοβαρά, είναι προ-

τιµότερο να µην βρεθούµε ακόµη. Πίστεψέ µε: και δίπλα

µου να ήσουν, δεν θα µπορούσα να σε σκέφτοµαι περισ-

σότερο. ∆εν θα ’θελα να σε στενοχωρήσω, αλλά έφτασα να

µην εύχοµαι –τώρα πια– την παρουσία σου. Θέλεις να σου

οµολογήσω την αλήθεια; Αν µάθαινα ότι έρχεσαι απόψε…θα το ’βαζα στα πόδια.

Ω! Μην µου ζητήσεις να σου εξηγήσω αυτό το… συναί-

σθηµα, σε παρακαλώ. Το µόνο που ξέρω είναι ότι σε σκέ-

φτοµαι αδιάκοπα (πράγµα που πρέπει να αρκεί για να σε

κάνει ευτυχισµένο) και ότι έτσι είµαι κι εγώ ευτυχισµένη.

................................................................

Λίγο καιρό έπειτα απ’ αυτό το τελευταίο γράµµα, και αµέσως

µόλις γύρισα από την Ιταλία, µε κάλεσαν στο στρατό και µε

έστειλαν στο Νανσί. Εκεί δεν γνώριζα ψυχή ζώσα, χαιρόµουν

όµως που ήµουν µόνος γιατί έτσι φαινόταν πιο καθαρά, και σε

µένα που καµάρωνα για την αγάπη µου και στην Αλίσα, ότι τα

γράµµατά της ήταν το µοναδικό µου καταφύγιο, και η ανά-

µνησή της, όπως θα έλεγε ο Ρονσάρ, «η µόνη µου εντελέχεια».

Η αλήθεια είναι ότι υπέµενα µε πολύ καλή διάθεση την

αρκετά σκληρή πειθαρχία που µας επέβαλλαν. Θωρακιζό-

µουν απέναντι σε όλα και, στα γράµµατα που έγραφα στην

Αλίσα, δεν παραπονιόµουν παρά µόνο για την απουσία της.

Και πάλι βλέπαµε τον µακροχρόνιο αυτό χωρισµό ως µια δο-

[ 98 ]





πρώτα κιόλας βήµατα κι εσύ µου φώναζες από κάτω:

«Μην κοιτάζεις τα πόδια σου!… Μπροστά σου κοίτα! Συ-

νέχισε να προχωράς! Κοίτα το τέρµα!». Στο τέλος –και αυ-τό ήταν πολύ καλύτερο από τα λόγια σου– σκαρφάλωνες

στην άκρη του τοίχου και µε περίµενες. Τότε δεν έτρεµα

πια. ∆εν ζαλιζόµουν πια. Κοίταζα µόνον εσένα. Έτρεχα

µέχρι την ανοιχτή σου αγκαλιά…

Αν δεν µπορώ να σου έχω εµπιστοσύνη, Ζερόµ, τι θα

απογίνω; Έχω ανάγκη να σε νιώθω δυνατό. Ανάγκη ναστηρίζοµαι επάνω σου. Μην λυγίζεις.

Από κάποιο είδος πρόκλησης, παρατείναµε χωρίς λόγο την

αναµονή – και επειδή φοβόµασταν µια αποτυχηµένη συνά-

ντηση, συµφωνήσαµε ότι θα περνούσα στο Παρίσι, µε τη µις

Άσµπερτον, τις λίγες µέρες της άδειάς µου, γύρω στην Πρω-τοχρονιά…

Σας το είπα ήδη: δεν µεταφέρω όλα της τα γράµµατα. Να ένα

που έλαβα κατά τα µέσα Φεβρουαρίου:

Πόσο συγκινήθηκα, περνώντας από την οδό Παρί προχθές

το βράδυ, όταν είδα στην προθήκη του Μ…, τοποθετηµέ-

νο εντελώς απροκάλυπτα, το βιβλίο του Αµπέλ που µου

είχες προαναγγείλει, αλλά στην απτή ύπαρξη του οποίου

δεν κατάφερνα να πιστέψω. ∆εν µπόρεσα να κρατηθώ.

Μπήκα. Ο τίτλος όµως µου φαινόταν τόσο γελοίος που δί-

σταζα να τον ζητήσω απ’ τον υπάλληλο. Ήµουν σχεδόν

έτοιµη να φύγω από το µαγαζί µε κάποιο άλλο βιβλίο. Ευ-

[ 100 ]



τυχώς, µια µικρή στοίβα από Οικειότητες περίµενε τον πε-

λάτη, κοντά στο ταµείο – όπου άφησα εκατό δεκάρες, και

πήρα ένα αντίτυπο, χωρίς να χρειαστεί να µιλήσω.Είµαι ευγνώµων στον Αµπέλ που δεν µου έστειλε το

βιβλίο του! ∆εν µπόρεσα να µην ντραπώ ξεφυλλίζοντάς

το. Ντράπηκα όχι τόσο για το ίδιο το βιβλίο –όπου δια-

κρίνω, τελικά, πιο πολύ ανοησία παρά απρέπεια– όσο

γιατί σκεφτόµουν ότι το έγραψε ο Αµπέλ, ο Αµπέλ Βωτιέ,

ο φίλος σου. Μάταια έψαξα σε κάθε σελίδα αυτό το «µε-γάλο ταλέντο» που ανακάλυψε ο κριτικός του Temps. Στη

µικρή µας κοινωνία στη Χάβρη, όπου µιλάµε συχνά για

τον Αµπέλ, µαθαίνω ότι το βιβλίο έχει µεγάλη επιτυχία.

Τους ακούω να αποκαλούν «αλαφράδα» και «χάρη» την

αθεράπευτη επιπολαιότητα αυτού του µυαλού. Η σύνεση

βέβαια µου υπαγορεύει να είµαι επιφυλακτική γι’ αυτόκαι λέω µόνο σε σένα τις εντυπώσεις µου. Ο καηµένος ο

πάστορας, που δικαιολογηµένα ήταν περίλυπος στην αρ-

χή, κατέληξε να αναρωτιέται µήπως υπάρχει µάλλον κά-

ποιος λόγος να καµαρώνει. Όλοι γύρω του προσπαθούν

επιµελώς να τον κάνουν να το πιστέψει. Χθες, στη θεία

Πλαντιέ, όταν η κυρία Β… του πέταξε ξαφνικά: «Πρέπει

να είστε πολύ χαρούµενος, κύριε πάστορα, µε τη µεγάλη

επιτυχία του γιου σας!», εκείνος απάντησε, ελαφρώς σα-

στισµένος: «Θεέ µου, δεν έχω φτάσει ακόµη σ’ αυτό το

σηµείο…». «Ναι, αλλά κοντεύετε! Κοντεύετε!» είπε η

θεία, σίγουρα χωρίς πονηριά, αλλά µε τόνο τόσο ενθαρ-

ρυντικό που όλος ο κόσµος άρχισε να γελάει, ακόµα κι ο

ίδιος.

[ 101 ]



Τι θα γίνει λοιπόν όταν παιχτεί ο Νέος Αµπελάρ, το έργο που

ετοιµάζεται, απ’ ό,τι µαθαίνω, να ανεβάσει σε κάποιο θέα-

τρο των µπουλβάρ, πράγµα για το οποίο φαίνεται ότι ήδη µι-λούν οι εφηµερίδες!… Καηµένε Αµπέλ! Αυτή είναι τελικά η

επιτυχία που επιθυµεί και που θα τον ικανοποιήσει!

∆ιάβαζα χθες τα εξής λόγια από την Έσωθεν παρηγορία:

«Όποιος επιθυµεί πραγµατικά την αληθινή και αιώνια δόξα

δεν λαµβάνει υπόψη του την εφήµερη. Όποιος δεν την

περιφρονεί µ’ όλη του την καρδιά, δείχνει πραγµατικά ότιδεν του αρέσει η ουράνια» και σκέφτηκα: Ευχαριστώ, Θεέ

µου, που επέλεξες τον Ζερόµ γι’ αυτή την ουράνια δόξα

σε σύγκριση µε την οποία η άλλη δεν αξίζει τίποτα.

Βδοµάδες, µήνες ολόκληροι κύλησαν µε µονότονες ασχο-

λίες. Επειδή όµως η σκέψη µου µπορούσε να πιαστεί µόνοαπό αναµνήσεις ή ελπίδες, µόλις που αντιλαµβανόµουν τη

βραδύτητα του χρόνου, τις ώρες που διαρκούσαν ατελείωτα.

Ο θείος µου και η Αλίσα θα πήγαιναν, τον Ιούνιο, στα πε-

ρίχωρα της Νιµ να δουν τη Ζυλιέτ, η οποία θα γεννούσε εκεί-

νες περίπου τις µέρες. Τα όχι και τόσο καλά νέα τούς έκαναν

να επισπεύσουν την αναχώρησή τους.

Το τελευταίο σου γράµµα που έστειλες στη Χάβρη, µου

έγραφε η Αλίσα, έφτασε µόλις είχαµε φύγει. Πώς εξηγεί-

ται ότι έφτασε εδώ µε οχτώ µέρες καθυστέρηση; Όλη τη

βδοµάδα ένιωθα την ψυχή µου λειψή, παγωµένη, γεµάτη

αµφιβολίες, αποδυναµωµένη. Ω αδελφέ µου! Είµαι πραγ-

µατικά εγώ, πιο πολύ κι από εγώ, µόνο µαζί σου…

[ 102 ]



Η Ζυλιέτ είναι και πάλι καλά. Περιµένουµε να γεννή-

σει από µέρα σε µέρα, χωρίς ιδιαίτερη ανησυχία. Ξέρει ότι

σήµερα το πρωί σου γράφω. ∆ύο µέρες αφού φτάσαµεστην Αιγκ-Βιβ, µε ρώτησε: «Και ο Ζερόµ, τι γίνεται… Εξα-

κολουθεί να σου γράφει;…» και καθώς δεν µπόρεσα να

της πω ψέµατα: «Όταν του γράψεις, πες του ότι…» δίστα-

σε για µια στιγµή κι ύστερα, χαµογελώντας πολύ γλυκά:

«…έχω γιατρευτεί». – Φοβόµουν λίγο µήπως µε τα πάντο-

τε χαρούµενα γράµµατά της προσποιούταν την ευτυχι-σµένη και τελικά κορόιδευε τον ίδιο της τον εαυτό… Αυ-

τά που σήµερα την κάνουν ευτυχισµένη είναι τόσο διαφο-

ρετικά από αυτά που ονειρευόταν και από τα οποία έδει-

χνε να εξαρτά την ευτυχία της!… Α! Πόσο γνώριµο είναι

στην ψυχή αυτό που αποκαλούµε ευτυχία και πόσο λίγη

σηµασία έχουν τα στοιχεία που µοιάζουν φαινοµενικά νατη συνθέτουν. Θα σε απαλλάξω από πλήθος συλλογισµών

που έκανα στους µοναχικούς µου περιπάτους στη «λόχ-

µη». Εκείνο που µε εκπλήσσει περισσότερο είναι ότι δεν

νιώθω πιο χαρούµενη. Η ευτυχία της Ζυλιέτ θα έπρεπε να

µε γεµίζει… Γιατί λοιπόν η καρδιά µου υποκύπτει σε µια

ακατανόητη µελαγχολία που δεν καταφέρνω να αποδιώ-

ξω; Ακόµα και η οµορφιά αυτού του τόπου, την οποία

νιώθω, ή τουλάχιστον διαπιστώνω, εντείνει την ανεξήγη-

τη θλίψη µου… Όταν µου έγραφες από την Ιταλία, µπο-

ρούσα να βλέπω τα πάντα µέσα από σένα. Τώρα µου φαί-

νεται ότι σου κλέβω όλα όσα κοιτάζω χωρίς εσένα. Τέλος,

στο Φονγκεζµάρ και στη Χάβρη, είχα βρει έναν τρόπο να

αντιστέκοµαι στη µελαγχολία των βροχερών ηµερών.

[ 103 ]



Εδώ, η ηθική αυτή δεν ταιριάζει, και ανησυχώ που την

νιώθω άεργη. Το γέλιο των ανθρώπων και του τόπου µε

ενοχλεί. Ίσως και να ονοµάζω «είµαι θλιµµένη» το να µηνείµαι απλώς τόσο θορυβώδης όσο εκείνοι… Σίγουρα υπήρ-

χε πριν κάποια υπεροψία στη χαρά µου, γιατί, τώρα που

µε περιβάλλει αυτή η άγνωστη χαρά, νιώθω κάτι που µοι-

άζει µε ταπείνωση.

Ελάχιστα έχω µπορέσει να προσευχηθώ από τότε που

είµαι εδώ: νιώθω το παιδιάστικο αίσθηµα ότι ο Θεός δενβρίσκεται πια στην ίδια θέση. Αντίο. Σε αφήνω βιαστικά.

Ντρέποµαι γι’ αυτή τη βλασφηµία, για την αδυναµία µου,

για τη θλίψη µου, ντρέποµαι που την οµολογώ και που

σου γράφω όλα αυτά που αύριο θα έσκιζα, αν δεν τα

έπαιρνε απόψε ο ταχυδρόµος…

Το επόµενο γράµµα µιλούσε αποκλειστικά για τη γέννηση

της ανιψιάς της, της οποίας θα γινόταν η νονά, για τη χαρά

της Ζυλιέτ, του θείου µου… για τα δικά της όµως αισθήµατα,

δεν γινόταν πια λόγος.

Ύστερα ακολούθησαν γράµµατα πάλι από το Φονγκεζµάρ,

όπου η Ζυλιέτ πήγε να τη δει τον Ιούλιο…

Ο Εντουάρ και η Ζυλιέτ έφυγαν σήµερα το πρωί. Η µικρή

βαφτισιµιά µου είναι αυτή που θα µου λείψει κυρίως. Όταν

θα την ξαναδώ, σε έξι µήνες, δεν θα αναγνωρίζω πια όλες

της τις κινήσεις. ∆εν υπήρχε ούτε µία που να µην την είδα

να επινοεί. Η διάπλαση του χαρακτήρα είναι πάντα τόσο

µυστηριώδης και συναρπαστική! Αν δεν εντυπωσιαζόµα-

[ 104 ]



στε πιο συχνά είναι επειδή δεν δίνουµε την απαραίτητη

προσοχή. Πόσες ώρες πέρασα, σκυµµένη πάνω απ’ αυτή

τη µικρή κούνια γεµάτη ελπίδα. Τι είδους εγωισµός, τι εί-δους επάρκεια, τι είδους αδιαφορία για το καλύτερο είναι

αυτή που κάνει την ανάπτυξη να σταµατάει τόσο γρήγορα,

και κάθε πλάσµα να παίρνει την οριστική του µορφή απέ-

χοντας πάντα τόσο από τον Θεό; Ω! Αν όµως µπορούσαµε,

αν θέλαµε να έρθουµε πιο κοντά Του… Τι άµιλλα!

Η Ζυλιέτ φαίνεται πολύ ευτυχισµένη. Στην αρχή λυπό-µουν που την έβλεπα να έχει εγκαταλείψει το πιάνο και το

διάβασµα. Ο Εντουάρ Τεσιέρ όµως δεν αγαπάει τη µουσι-

κή και δεν βρίσκει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα βι-

βλία. Σίγουρα καλά κάνει η Ζυλιέτ να µην αναζητά ευχα-

ρίστηση εκεί όπου αυτός δεν θα µπορούσε να την ακο-

λουθήσει. Αντιθέτως, αρχίζει να ενδιαφέρεται για τιςασχολίες του συζύγου της, ο οποίος την κρατάει ενήµερη

για όλες τις υποθέσεις του. Οι επιχειρήσεις του επεκτά-

θηκαν πολύ φέτος. Λέει, γελώντας, ότι αυτό οφείλεται

στο γάµο του που του εξασφάλισε σηµαντική πελατεία

στη Χάβρη. Ο Ροµπέρ τον συνόδευσε στο τελευταίο επαγ-

γελµατικό του ταξίδι. Ο Εντουάρ νοιάζεται πολύ γι’ αυ-

τόν, ισχυρίζεται ότι καταλαβαίνει το χαρακτήρα του και

δεν χάνει τις ελπίδες του ότι µια µέρα θα τον δει να εν-

διαφέρεται σοβαρά γι’ αυτή τη δουλειά.

Ο πατέρας είναι πολύ καλύτερα. Βλέποντας ευτυχι-

σµένη την κόρη του ξανανιώνει. Ενδιαφέρεται και πάλι

για το αγρόκτηµα, τον κήπο, και πριν από λίγο µου ζήτη-

σε να ξαναρχίσουµε τις αναγνώσεις που είχαµε ξεκινήσει

[ 105 ]





µα σου στοίχειωσε το µυαλό µου. Τα τελευταία βράδια

που ο ύπνος µου ήταν ανήσυχος, ξύπνησα πολλές φορές

αλαφιασµένη από το πρωινό εγερτήριο. Πραγµατικά τοάκουγα. Μπορώ να φανταστώ αυτού του είδους την ελα-

φρά µέθη για την οποία µου µιλάς, αυτή την πρωινή ευ-

φροσύνη, αυτή την παραζάλη… Μέσα στο παγωµένο

θάµβος της αυγής, τι ωραίο που πρέπει να είναι αυτό το

οροπέδιο της Μαλζεβίλ!…

∆εν είµαι και τόσο καλά εδώ και λίγο καιρό. Ω! Τίποτατο σοβαρό. Είναι επειδή η ανυποµονησία µου όλο και µε-

γαλώνει.

Και έξι βδοµάδες αργότερα:

Αυτό είναι το τελευταίο µου γράµµα, φίλε µου. Παρόλοπου δεν έχεις ακόµη καθορίσει την ηµεροµηνία της επι-

στροφής σου, δεν µπορεί πια να καθυστερήσει πολύ. ∆εν

θα µπορούσα να σου γράψω τίποτε άλλο. Θα ήθελα να ξα-

νασυναντηθούµε στο Φονγκεζµάρ, αλλά ο καιρός έχει χα-

λάσει, κάνει πολύ κρύο και ο πατέρας λέει συνεχώς πως

πρέπει να επιστρέψουµε στην πόλη. Τώρα που η Ζυλιέτ

και ο Ροµπέρ δεν είναι πια µαζί µας, θα µπορούσαµε άνε-

τα να σε φιλοξενήσουµε, αλλά είναι καλύτερα να πας στη

θεία Φελισί, που θα χαρεί κι αυτή πολύ να σε δεχτεί.

Όσο πλησιάζει η µέρα που θα ξαναϊδωθούµε, τόσο η

προσµονή µου γεµίζει αγωνία. Αυτό τον ερχοµό σου που

ευχήθηκα τόσο τώρα µου φαίνεται πως τον φοβάµαι.

Προσπαθώ να µην το σκέφτοµαι πια. Φαντάζοµαι το κου-

[ 107 ]









εξακολουθώντας να περπατώ, το χέρι της Αλίσα κι εκείνη το

άφησε µέσα στο δικό µου. Από τη συγκίνηση, το λαχάνιασµα

από το περπάτηµα και την αµηχανία λόγω της σιωπής µας εί-χε ανέβει το αίµα στο κεφάλι. Ένιωθα τα µηνίγγια µου να σφυ-

ροκοπούν. Η Αλίσα είχε χλωµιάσει άσχηµα. Ύστερα από λίγο,

νιώθοντας άβολα που τα χέρια µας είχαν ιδρώσει, τα αφήσαµε

να λυθούν και να πέσουν κάτω θλιβερά.

Βιαστήκαµε υπερβολικά και φτάσαµε στο σταυροδρόµι

πολύ πριν από τη θεία µας που ερχόταν αργά αργά από ένανάλλο δρόµο για να µας αφήσει το χρόνο να µιλήσουµε. Καθί-

σαµε στο πλάι του δρόµου. Ο κρύος αέρας που σηκώθηκε

ξαφνικά µας περόνιασε, γιατί ήµασταν µούσκεµα στον ιδρώ-

τα. Έτσι σηκωθήκαµε να πάµε να προϋπαντήσουµε το αυτο-

κίνητο… Το χειρότερο απ’ όλα όµως ήταν το πιεστικό ενδια-

φέρον της καηµένης της θείας, η οποία ήταν βέβαιη ότι εί-χαµε µιλήσει πολύ, και έτοιµη να µας αρχίσει τις ερωτήσεις

για τους αρραβώνες µας. Μην αντέχοντας άλλο και µε µάτια

δακρυσµένα, η Αλίσα προφασίστηκε έναν δυνατό πονοκέφα-

λο. Η επιστροφή έγινε µέσα στη σιωπή.

Την επόµενη µέρα ξύπνησα πιασµένος, κρυωµένος, τόσο

αδιάθετος που µόνο µετά το µεσηµέρι αποφάσισα να ξανα-

πάω στους Μπυκολέν. Κατά κακή µου τύχη, η Αλίσα δεν

ήταν µόνη. Ήταν εκεί η Μαντλέν Πλαντιέ, µια εγγονή της

θείας Φελισί – µε την οποία ήξερα ότι η Αλίσα χαιρόταν συ-

χνά να κουβεντιάζει. Είχε έρθει για λίγες µέρες στη γιαγιά

της και µόλις µπήκα µου φώναξε:

«Αν φεύγοντας αποδώ επιστρέψεις στην Πλαγιά, µπορού-

µε να ανεβούµε παρέα».

[ 111 ]



Μηχανικά συγκατένευσα κι έτσι δεν µπόρεσα να δω την

Αλίσα µόνη. Η παρουσία όµως αυτής της αξιαγάπητης µικρής

λειτούργησε σίγουρα προς όφελός µας. ∆εν ένιωσα πάλι τηναφόρητη αµηχανία της προηγούµενης µέρας. Γρήγορα η συ-

ζήτηση άρχισε να κυλάει άνετα ανάµεσα στους τρεις µας και

ήταν πολύ λιγότερο αδιάφορη απ’ ό,τι φοβόµουν. Η Αλίσα χα-

µογέλασε παράξενα όταν την αποχαιρέτησα. Μου φάνηκε πως

δεν είχε καταλάβει µέχρι τότε ότι την εποµένη έφευγα. Εξάλ-

λου, η προοπτική µιας άµεσης συνάντησης αφαιρούσε από τοχαιρετισµό µου ό,τι δραµατικό µπορεί να περιείχε.

Μετά το δείπνο ωστόσο, σπρωγµένος από µια αόριστη

ανησυχία, ξανακατέβηκα στην πόλη, όπου περιπλανήθηκα

σχεδόν µια ώρα πριν αποφασίσω να χτυπήσω και πάλι το κου-

δούνι των Μπυκολέν. Με υποδέχθηκε ο θείος µου. Η Αλίσα,

νιώθοντας αδιάθετη, είχε ήδη ανεβεί στο δωµάτιό της και εί-χε σίγουρα ξαπλώσει. Κουβέντιασα για λίγο µε το θείο µου κι

ύστερα ξανάφυγα…

Όσο δυσάρεστες κι αν υπήρξαν αυτές οι αναποδιές, άδικα

θα τους έριχνα την ευθύνη. Ακόµα κι αν όλα ήταν µε το µέ-

ρος µας, θα είχαµε βρει από µόνοι µας κάποιο λόγο να νιώ-

θουµε αµήχανα. Το ότι το κατάλαβε όµως και η Αλίσα µε στε-

νοχώρησε όσο τίποτα άλλο στον κόσµο. Αυτό είναι το γράµ-

µα που έλαβα αµέσως µόλις επέστρεψα στο Παρίσι:

Φίλε µου, τι θλιβερή συνάντηση! Φαινόταν σαν να έλεγες

ότι έφταιγαν οι άλλοι γι’ αυτό, αλλά ούτε κι εσύ ο ίδιος πεί-

στηκες. Και τώρα πια, νοµίζω, είµαι βέβαιη πως έτσι θα εί-

ναι πάντα. Ω! Σε παρακαλώ, ας µην ξαναϊδωθούµε ποτέ!

[ 112 ]



Γιατί αυτή η αµηχανία, αυτό το αίσθηµα του παράται-

ρου, αυτή η παράλυση, αυτή η βουβαµάρα, τη στιγµή που

έχουµε να πούµε τόσο πολλά µεταξύ µας; Την πρώτη µέραπου γύρισες ήµουν ευτυχισµένη ακόµα και µ’ αυτή τη σιω-

πή, επειδή πίστευα ότι θα διαλυόταν, ότι θα µου έλεγες

ένα σωρό υπέροχα πράγµατα. ∆εν ήταν δυνατόν να φύγεις

χωρίς να το κάνεις.

Όταν όµως είδα τον θλιβερό µας περίπατο στο Ορσέ να

παίρνει τέλος µέσα στη σιωπή και κυρίως όταν τα χέριαµας χώρισαν το ένα από το άλλο και έπεσαν κάτω άψυχα,

νόµισα ότι η καρδιά µου θα σταµατούσε να χτυπάει από

την απόγνωση και τον πόνο. Και εκείνο που µε έθλιβε κυ-

ρίως δεν ήταν το ότι το χέρι σου άφησε το δικό µου, αλλά

ότι ένιωθα πως, αν δεν το έκανες, θα το έκανα εγώ – αφού

ούτε και το δικό µου χέρι έβρισκε ευχαρίστηση µέσα στοδικό σου.

Την εποµένη –δηλαδή χθες– σε περίµενα σαν τρελή όλο

το πρωινό. Επειδή ήµουν πολύ ανήσυχη για να καθίσω στο

σπίτι, σου είχα αφήσει ένα σηµείωµα όπου σου εξηγούσα

πού να έρθεις να µε βρεις, στην προκυµαία. Έµεινα πολλή

ώρα να κοιτάζω τη µανιασµένη θάλασσα, αλλά υπέφερα

πολύ που δεν ήσουν πλάι µου. Καθώς επέστρεφα, φαντά-

στηκα ξαφνικά ότι µε περίµενες στο δωµάτιό µου. Ήξερα

πως µετά το µεσηµέρι δεν θα ήµουν ελεύθερη. Την προη-

γουµένη, η Μαντλέν µου είχε ανακοινώσει ότι θα µε επι-

σκεπτόταν και, καθώς λογάριαζα να σε δω το πρωί, είχα

συµφωνήσει. Ίσως όµως στην παρουσία της να οφείλουµε

τις µοναδικές καλές στιγµές της συνάντησής µας. Ώρες

[ 113 ]



ώρες, είχα την περίεργη ψευδαίσθηση ότι η συζήτηση αυ-

τή έµελλε να διαρκέσει πολύ, πολύ καιρό… Και όταν πλη-

σίασες στον καναπέ όπου καθόµουν µαζί της και, σκύβο-ντας προς το µέρος µου, µου είπες αντίο, δεν µπόρεσα να

σου απαντήσω. Μου φάνηκε πως όλα είχαν τελειώσει.

Ξαφνικά, συνειδητοποίησα πως έφευγες.

∆εν είχες προλάβει καλά καλά να φύγεις µε τη Μα-

ντλέν και αυτό µου φάνηκε αδύνατο, αβάσταχτο. Ξέρεις

ότι ξαναβγήκα έξω; Ήθελα να σου µιλήσω κι άλλο, νασου πω επιτέλους όλα όσα δεν σου είχα πει. Είχα ήδη αρ-

χίσει να τρέχω προς το σπίτι των Πλαντιέ… Ήταν αργά.

∆εν πρόλαβα, δεν τόλµησα… Γύρισα πίσω, απελπισµέ-

νη, να σου γράψω… γιατί τελικά ένιωθα πολύ έντονα ότι

ολόκληρη η αλληλογραφία µας δεν ήταν παρά µια πλάνη,

ότι ο καθένας µας έγραφε αλίµονο! στον εαυτό του καιότι… Ζερόµ! Ζερόµ! Ω! Πόσο µακριά ήµασταν πάντα ο

ένας απ’ τον άλλο!

Η αλήθεια είναι πως το γράµµα αυτό το έσκισα. Τώρα

όµως το ξαναγράφω όπως ήταν. Ω! Μην νοµίσεις ότι σ’

αγαπώ λιγότερο, φίλε µου! Αντίθετα, ποτέ δεν ένιωσα τό-

σο ξεκάθαρα, από την ίδια µου την αναστάτωση, από την

ίδια µου την αµηχανία µόλις µε πλησίαζες, πόσο βαθιά σ’

αγαπώ. Χωρίς ελπίδα όµως, βλέπεις, γιατί πρέπει να το

οµολογήσω: από µακριά σε αγαπούσα περισσότερο. Το

υποψιαζόµουν, αλίµονο, από πριν! Η συνάντηση αυτή

που είχα τόσο ονειρευτεί µου το απέδειξε τελικά, και αυ-

τό πρέπει κι εσύ φίλε µου να το πάρεις απόφαση. Αντίο,

πολυαγαπηµένε µου αδερφέ. Ο Θεός να σε φυλάει και να

[ 114 ]



οδηγεί τα βήµατά σου: µόνο Εκείνον µπορεί κανείς να

πλησιάσει ατιµωρητί.

Και σαν να µην ήταν αρκετά οδυνηρό αυτό το γράµµα, την

εποµένη, είχε προσθέσει το εξής υστερόγραφο:

∆εν ήθελα να αφήσω αυτό το γράµµα να φύγει χωρίς να

σου ζητήσω λίγη περισσότερη διακριτικότητα σε ό,τι µας

αφορά. Πολλές φορές µε πλήγωσες συζητώντας µε τη Ζυ-λιέτ ή µε τον Αµπέλ πράγµατα που έπρεπε να έχουν µεί-

νει µεταξύ µας, και αυτό ακριβώς είναι που, πολύ πριν

σου περάσει εσένα από το µυαλό, µε έκανε να σκεφτώ ότι

η αγάπη σου ήταν κυρίως µια αγάπη εγκεφαλική, ένα

όµορφο καπρίτσιο τρυφερότητας και πίστης.

Ο φόβος µήπως δείξω το γράµµα στον Αµπέλ είχε σίγουρα

υπαγορεύσει τις τελευταίες αυτές γραµµές. Τι είδους διορα-

τικότητα είναι αυτή που την έκανε καχύποπτη και επιφυλα-

κτική; Είχε άραγε συλλάβει άλλοτε στα λόγια µου κάποιον

απόηχο των συµβουλών του φίλου µου;…

Ένιωθα πολύ µακριά του τώρα πια! Οι δρόµοι µας είχαν

χωρίσει. Και η σύσταση που µου έκανε µε σκοπό να µου µά-

θει να κουβαλάω µόνος το άχθος της θλίψης µου ήταν εντε-

λώς περιττή.

Πέρασα τις τρεις επόµενες µέρες µέσα στο παράπονο.

Ήθελα να απαντήσω στην Αλίσα. Φοβόµουν µήπως µια πολύ

συγκρατηµένη απάντηση, µια διαµαρτυρία υπερβολικά σφο-

δρή ή η παραµικρή άστοχη λέξη πλήξει ανεπανόρθωτα τη

[ 115 ]



σχέση µας. Είκοσι φορές ξανάρχισα αυτό το γράµµα όπου η

αγάπη µου πάλευε απεγνωσµένα. Μου είναι αδύνατον να ξα-

ναδιαβάσω σήµερα χωρίς να κλάψω αυτό το χαρτί το ποτι-σµένο µε τα δάκρυά µου, αντίγραφο εκείνου που αποφάσισα

τελικά να στείλω:

Αλίσα! Λυπήσου µε, λυπήσου και τους δυο µας!… Το

γράµµα σου µε πονάει. Πόσο θα ’θελα να χαµογελάσω µε

τους φόβους σου! Ναι, ένιωθα όλα όσα µου γράφεις, αλ-λά φοβόµουν να τα οµολογήσω στον εαυτό µου. Πόσο

φρικτά πραγµατικό κάνεις ό,τι δεν είναι παρά φανταστικό

και πόσο το διογκώνεις ανάµεσά µας!

Αν νιώθεις πως µ’ αγαπάς λιγότερο… Ω! Μακριά από

µένα η σκληρή αυτή υποψία που όλο σου το γράµµα δια-

ψεύδει! Μα τότε τι νόηµα έχουν οι πρόσκαιροι φόβοι σου;Αλίσα! Μόλις πάω να σκεφτώ, η φράση µου παγώνει. ∆εν

ακούω παρά µόνο το στεναγµό της καρδιάς µου. Σ’ αγαπώ

πάρα πολύ για να µπορώ να φερθώ επιδέξια, και όσο πιο

πολύ σ’ αγαπώ τόσο λιγότερο ξέρω να µιλάω εύστοχα.

«Εγκεφαλική αγάπη»… τι να σου απαντήσω σ’ αυτό; Όταν

σ’ αγαπώ µε όλη µου την ψυχή, πώς θα µπορούσα να δια-

κρίνω το νου από την καρδιά; Αφού όµως η αλληλογραφία

µας είναι η αιτία των προσβλητικών κατηγοριών σου,

αφού, ενώ χάρη σ’ αυτή ανεβήκαµε τόσο ψηλά, η επι-

στροφή στην πραγµατικότητα µας πλήγωσε τόσο βαθιά,

αφού θα είχες την εντύπωση τώρα, αν µου έγραφες, ότι

δεν γράφεις πια παρά µόνο στον εαυτό σου, κι αφού δεν

έχω πια τη δύναµη να αντέξω άλλο γράµµα σαν το τελευ-

[ 116 ]





τρο. Παρότι περπατούσαµε πλάι πλάι, µόλις που ανταλλάξαµε

λίγες λέξεις. Στην εκκλησία όµως, όπου κάθισε δίπλα µου, ένιω-

σα πολλές φορές το βλέµµα της να πέφτει επάνω µου τρυφερά.«Και όπως είπαµε» µου είπε, τη στιγµή που έφευγε: «τί-

ποτα πριν από το Πάσχα».

«Ναι, αλλά το Πάσχα…»

«Σε περιµένω».

Ήµασταν στην είσοδο του νεκροταφείου. Της πρότεινα να

τη συνοδεύσω στο σταθµό. Εκείνη όµως έκανε σήµα σ’ ένααµάξι και έφυγε χωρίς καν να µου πει αντίο.

[ 118 ]



VII

«HΑλίσα σε περιµένει στον κήπο» µου είπε ο θείος

µου, αφού µε αγκάλιασε πατρικά όταν, κατά τα τέ-

λη Απριλίου, έφτασα στο Φονγκεζµάρ. Αν στην αρχή απο-γοητεύτηκα που δεν την είδα να τρέχει να µε προϋπαντήσει,

αµέσως µετά άρχισα να την ευγνωµονώ που µας απάλλαξε

και τους δυο από τις κοινότοπες διαχυτικότητες των πρώτων

στιγµών της συνάντησης.

Βρισκόταν στο βάθος του κήπου. Προχώρησα προς εκείνο

το στρογγυλό παρτέρι, που ήταν ζωσµένο από θάµνους καιγεµάτο λουλούδια αυτή την εποχή του χρόνου, πασχαλιές,

σουρβιές, κύτισους, βεϊγκέλιες. Για να µην τη δω από πολύ

µακριά ή για να µην µε δει να έρχοµαι, ακολούθησα, από την

άλλη µεριά του κήπου, τη σκιερή δενδροστοιχία όπου είχε

πάντα δροσιά κάτω από τις φυλλωσιές. Προχωρούσα αργά. Ο

ουρανός έµοιαζε µε τη χαρά µου, ζεστός, λαµπερός, µε µια

κρυστάλλινη διαύγεια. Σίγουρα µε περίµενε να έρθω από την

άλλη µεριά. Έφτασα κοντά της, πίσω της, χωρίς να µε ακού-

σει να πλησιάζω. Σταµάτησα… Και σαν να σταµάτησε και ο

χρόνος µαζί µου: να η στιγµή, σκέφτηκα, η πιο υπέροχη

ίσως, ακόµα κι αν προηγείτο της ίδιας της ευτυχίας. Κι η ίδια

η ευτυχία δεν θα αξίζει όσο αυτή…

Ήθελα να πέσω στα γόνατα µπροστά της. Έκανα ένα βή-

[ 119 ]



µα και µε άκουσε. Σηκώθηκε απότοµα όρθια, αφήνοντας να

πέσει κάτω το κέντηµα µε το οποίο καταγινόταν, άπλωσε τα

χέρια προς το µέρος µου και τα ακούµπησε στους ώµουςµου. Μείναµε για λίγο έτσι, εκείνη µε τα χέρια απλωµένα, το

κεφάλι γερτό και χαµογελαστό, κοιτάζοντάς µε τρυφερά χω-

ρίς να µιλάει. Ήταν ντυµένη στα άσπρα. Στο εξαιρετικά σο-

βαρό πρόσωπό της ξαναβρήκα το παιδικό της χαµόγελο…

«Άκουσε, Αλίσα» είπα δυνατά µεµιάς: «έχω δώδεκα µέρες

µπροστά µου. ∆εν πρόκειται να µείνω ούτε µία παραπάνωαπ’ όσες θα θελήσεις. Ας συµφωνήσουµε για ένα σηµάδι που

θα σηµαίνει: αύριο πρέπει να εγκαταλείψεις το Φονγκεζµάρ.

Την εποµένη, θα φύγω χωρίς διαµαρτυρίες, χωρίς παράπονα.

Συµφωνείς;».

Επειδή δεν είχα προετοιµάσει καθόλου τα λόγια µου, µι-

λούσα πιο άνετα. Εκείνη σκέφτηκε για λίγο κι ύστερα είπε:«Το βράδυ που θα κατέβω στο δείπνο και δεν θα φοράω

στο λαιµό µου το σταυρό µε τον αµέθυστο που σου αρέσει…

θα καταλάβεις;».

«Ότι αυτό θα είναι το τελευταίο µου βράδυ».

«Θα µπορέσεις όµως να φύγεις» συνέχισε «χωρίς δάκρυα

και στεναγµούς…»

«Χωρίς αποχαιρετισµούς. Εκείνο το βράδυ θα σε χαιρετή-

σω όπως και κάθε βράδυ, τόσο απλά που στην αρχή θα ανα-

ρωτηθείς: µήπως δεν κατάλαβε; Όταν όµως µε αναζητήσεις

την άλλη µέρα το πρωί, δεν θα είµαι πια εδώ».

«∆εν θα σε αναζητήσω».

Μου έτεινε το χέρι της. Καθώς το έφερνα στα χείλη µου

είπα:

[ 120 ]







Όλη µου η ευτυχία άνοιξε τα φτερά της και πέταξε µακριά

µου προς τον ουρανό.

«∆εν θα τα καταφέρω χωρίς εσένα» είπα και µε το µέτωποπάνω στα γόνατά της, κλαίγοντας σαν µικρό παιδί, από έρω-

τα όµως και όχι από λύπη, επανέλαβα: «Όχι χωρίς εσένα, όχι

χωρίς εσένα!».

Ύστερα απ’ αυτό, η µέρα κύλησε σαν όλες τις άλλες. Το βρά-

δυ όµως, η Αλίσα εµφανίστηκε χωρίς το µικρό κόσµηµα απόαµέθυστο. Πιστός στην υπόσχεσή µου, την άλλη µέρα, ξηµε-

ρώµατα κιόλας, έφυγα.

Τη µεθεποµένη, έλαβα το παράξενο αυτό γράµµα, που ξεκι-

νούσε µε λίγους στίχους του Σαίξπηρ:

That strain again, – it had a dying fall :

O, it came o’er my eat like the sweet south,

That breathes upon a bank of violets,

Stealing and giving odour. – Enough; no more,

’Tis not so sweet now as it was before…

Ναι! Παρά τα όσα είχα πει, σε αναζητούσα όλο το πρωί,

αδερφέ µου. ∆εν µπορούσα να πιστέψω ότι είχες φύγει.

Σου θύµωσα που κράτησες την υπόσχεσή σου. Σκεφτό-

µουν: πρόκειται για ένα παιχνίδι. Όπου να ’ναι, θα ξε-

προβάλει πίσω από κάποιο θάµνο – αλλά όχι! Η αναχώρη-

σή σου είναι γεγονός. Σ’ ευχαριστώ.

Όλη την υπόλοιπη µέρα µε βασάνισε η αδιάλειπτη πα-

[ 123 ]



ρουσία ορισµένων σκέψεων, τις οποίες θα ήθελα να σου

µεταφέρω – και ο συγκεκριµένος και παράξενος φόβος

ότι, αν δεν σου τις µετέφερα, θα είχα αργότερα το αίσθη-µα ότι δεν υπήρξα συνεπής απέναντί σου, ότι µου αξίζει

η µοµφή σου…

Απόρησα τις πρώτες ώρες της παραµονής σου στο Φον-

γκεζµάρ και στη συνέχεια άρχισα γρήγορα να ανησυχώ µ’

αυτή την παράξενη αίσθηση πληρότητας που ένιωθε όλη

µου η ύπαρξη κοντά σου. «Τέτοια πληρότητα» έλεγα µέσαµου «που δεν επιθυµώ τίποτα άλλο πέρα απ’ αυτό!» Αλί-

µονο! Αυτό ακριβώς είναι που µε ανησυχεί…

Φοβάµαι, φίλε µου, µήπως παρεξηγήσεις τα λόγια µου.

Φοβάµαι κυρίως µήπως εκλάβεις ως σοφιστεία (ω! πόσο

άστοχο θα ήταν κάτι τέτοιο) αυτό που δεν είναι παρά η έκ-

φραση του πιο παράφορου αισθήµατος της ψυχής µου.«Αν δεν αρκούσε, δεν θα ήταν η ευτυχία» – µου είχες πει,

το θυµάσαι; Κι εγώ δεν ήξερα τι να σου απαντήσω. – Όχι,

Ζερόµ, δεν µας αρκεί. Ζερόµ, δεν πρέπει να µας αρκεί.

Αυτή την αίσθηση πληρότητας τη γεµάτη απολαύσεις, δεν

µπορώ να την εκλάβω ως αληθινή. ∆εν καταλάβαµε το

φθινόπωρο πόση απογοήτευση κρύβει;…

Αληθινή! Α! Ο Θεός να µας φυλάει από το να είναι αλη-

θινή! Εµείς είµαστε γεννηµένοι για µια άλλη ευτυχία…

Με τον ίδιο τρόπο που η αλληλογραφία µας παλιά είχε

αρνητικές συνέπειες για τη συνάντησή µας το φθινόπωρο, η

ανάµνηση της πρόσφατης παρουσίας σου αφαιρεί κάθε γοη-

τεία από το γράµµα µου. Τι απέγινε εκείνη η έκσταση που

ένιωθα όταν σου έγραφα; Με τα γράµµατα, µε τη φυσική





κάνει ακόµα και το πιο δύσβατο µονοπάτι να φαίνεται το κα-

λύτερο».

Τι πρόσθεσα άραγε που την έσπρωξε να µου απαντήσει ταεξής:

Μα φίλε µου, η αγιοσύνη δεν είναι επιλογή. Είναι υποχρέ-

ωση (η λέξη ήταν υπογραµµισµένη τρεις φορές στο γράµµα της). Αν

είσαι αυτός που πίστεψα πως είσαι, δεν θα µπορέσεις ούτε

κι εσύ να µην εκπληρώσεις το καθήκον σου.

Αυτό ήταν όλο. Κατάλαβα, ή µάλλον προαισθάνθηκα, ότι η

αλληλογραφία µας θα σταµατούσε εδώ, και ότι ούτε η πιο πα-

ραπειστική συµβουλή, ούτε καν η πιο επίµονη θέληση δεν θα

µπορούσε να κάνει τίποτα γι’ αυτό.

Παρ’ όλα αυτά εγώ συνέχισα να της στέλνω πολυσέλιδακαι τρυφερά γράµµατα. Μετά το τρίτο, έλαβα το ακόλουθο

σηµείωµα:

Αγαπηµένε µου φίλε,

Μην φανταστείς ούτε στιγµή ότι πήρα την απόφαση να

µην σου ξαναγράψω. Απλώς, δεν έχω πια τη διάθεση να το

κάνω. Αν και τα γράµµατά σου µου προξενούν ακόµη ευ-

χαρίστηση, κατηγορώ όλο και πιο πολύ τον εαυτό µου που

απασχολεί σε τέτοιο βαθµό τη σκέψη σου.

Το καλοκαίρι δεν αργεί πια. Ας αφήσουµε για λίγο διά-

στηµα την αλληλογραφία. Έλα να περάσεις στο Φονγκεζ-

µάρ τις τελευταίες δεκαπέντε µέρες του Σεπτέµβρη κοντά

µου. ∆έχεσαι; Αν ναι, δεν χρειάζεται να µου απαντήσεις.

[ 126 ]



Θα εκλάβω τη σιωπή σου ως συγκατάθεση. Εύχοµαι λοι-

πόν να µην µου απαντήσεις.

∆εν απάντησα. Η σιωπή αυτή ήταν αναµφίβολα µια ύστατη δο-

κιµασία στην οποία µε υπέβαλλε. Όταν, έπειτα από µερικούς

µήνες δουλειάς και µερικές εβδοµάδες ταξιδιού ξαναβρέθηκα

στο Φονγκεζµάρ, ένιωθα την πιο ακλόνητη βεβαιότητα.

Πώς θα µπορούσα, µε µια απλή αφήγηση, να κάνω κατανοη-τό αυτό που πρώτα εγώ ο ίδιος δεν µπορούσα καλά καλά να

εξηγήσω; Τι άλλο µπορώ να περιγράψω εδώ πέρα από την

αφορµή της απόγνωσης στην οποία περιέπεσα από εκείνη τη

στιγµή; ∆ιότι ακόµα και σήµερα δεν συγχωρώ τον εαυτό µου

που δεν µπόρεσε να νιώσει, πίσω από το προκάλυµµα της πιο

επίπλαστης εµφάνισης, να πάλλει ακόµη η αγάπη, παρά στά-θηκα µόνο στην εµφάνιση και, µην ξαναβρίσκοντας πια τη

φίλη µου, την κατέκρινα… Όχι, ακόµα και τότε δεν σε κατέ-

κρινα, Αλίσα! Αλλά έκλαιγα απελπισµένος που δεν σε ανα-

γνώριζα πια. Τώρα πια που µπορώ να εκτιµήσω τη δύναµη

της αγάπης σου από την παραπλανητική σιωπή και τα βά-

ναυσα τεχνάσµατά της, πρέπει να σε αγαπήσω ακόµα περισ-

σότερο, και µάλιστα τόσο όσο σκληρά µ’ έκανες και πόνεσα;

Περιφρόνηση; Ψυχρότητα; Όχι, τίποτα που να µπορώ να

υπερνικήσω. Τίποτα που να µπορώ έστω να αντιπαλέψω.

Καµιά φορά δίσταζα, αναρωτιόµουν µήπως επινοούσα µό-

νος µου τα βάσανά µου, τόσο δυσνόητη παρέµενε η αιτία

και τόσο επιδέξια προσποιούνταν η Αλίσα πως δεν καταλά-

βαινε. Μα για ποιο πράγµα λοιπόν παραπονιόµουν; Η υπο-

[ 127 ]



δοχή της ήταν πιο θερµή από ποτέ. Ποτέ δεν είχε φανεί πιο

πρόθυµη, πιο περιποιητική. Την πρώτη µέρα κόντεψα σχε-

δόν να ξεγελαστώ… Τι σηµασία είχε, στο κάτω κάτω, πουένα καινούργιο χτένισµα, µε τα µαλλιά ίσια και τραβηγµένα

προς τα πίσω, σκλήραινε τα χαρακτηριστικά του προσώπου

της για να του αλλοιώσει θα ’λεγες την έκφραση. Που µια

κακόγουστη µπλούζα, µε µουντό χρώµα και χοντρό ύφασµα

υπονόµευε την ντελικάτη αρµονικότητα του κορµιού της…

∆εν ήταν τίποτα που να µην µπορούσε να διορθώσει και απότην εποµένη κιόλας, σκεφτόµουν τυφλωµένος, είτε από µό-

νη της είτε αφού της το ζητούσα… Εκείνο που µ’ έκανε να

υποφέρω περισσότερο ήταν όλος αυτός ο υπερβάλλων ζήλος

και οι περιποιήσεις, οι τόσο ασυνήθιστες µεταξύ µας, όπου

φοβόµουν ότι διέκρινα περισσότερη προµελέτη απ’ ό,τι πα-

ρόρµηση, και µόλις που τολµώ να πω: πιο πολλή ευγένειαπαρά αγάπη.

Το βράδυ, µπαίνοντας στο σαλόνι, παραξενεύτηκα που δεν

βρήκα το πιάνο στη συνηθισµένη του θέση. Μετά το επιφώ-

νηµα απογοήτευσης που µου ξέφυγε:

«Το πιάνο χρειάζεται επισκευή, φίλε µου» απάντησε η

Αλίσα, και µάλιστα µε πολύ ήρεµη φωνή.

«Κι όµως σ’ το είπα πολλές φορές, παιδί µου» είπε ο θείος

µου µε τόνο σχεδόν αυστηρής επίπληξης: «εφόσον µέχρι τώ-

ρα σου έκανε όπως ήταν, θα µπορούσες να περιµένεις να φύ-

γει ο Ζερόµ κι ύστερα να το στείλεις. Η βιασύνη σου µας στε-

ρεί µια µεγάλη απόλαυση…».

«Μα πατέρα» είπε εκείνη γυρίζοντας απ’ την άλλη γιατί

[ 128 ]



κοκκίνισε «σε διαβεβαιώ ότι, τον τελευταίο καιρό, ο ήχος εί-

χε γίνει τόσο κούφιος που ούτε κι ο ίδιος ο Ζερόµ θα µπο-

ρούσε κάτι να καταφέρει».«Όταν έπαιζες» επέµεινε ο θείος µου «εµένα δεν µου φαι-

νόταν τόσο κακός».

Εκείνη έµεινε για λίγο σκυµµένη στη σκιά, σαν απασχο-

ληµένη µε το να παίρνει τα µέτρα του καλύµµατος µιας πο-

λυθρόνας, κι ύστερα βγήκε απότοµα από το δωµάτιο και δεν

ξαναφάνηκε παρά αργότερα, κρατώντας ένα δίσκο µε το ζε-στό που συνήθιζε να πίνει ο θείος µου το βράδυ.

Την επoµένη δεν άλλαξε ούτε χτένισµα ούτε µπλούζα. Καθι-

σµένη πλάι στον πατέρα της στο παγκάκι µπροστά στο σπίτι,

ξανάπιασε, όπως και το προηγούµενο βράδυ, το ράψιµο ή µάλ-

λον το µαντάρισµα. Άπλωνε το χέρι δίπλα της, στο παγκάκι ήπάνω στο τραπέζι, και έπιανε µέσα από ένα µεγάλο πανέρι

αντρικές και γυναικείες κάλτσες που είχαν φαγωθεί. Λίγες µέ-

ρες αργότερα σειρά είχαν οι πετσέτες και τα σεντόνια… Η δου-

λειά αυτή έδειχνε να την απορροφά τελείως, σε σηµείο που τα

χείλη της έχαναν κάθε έκφραση και τα µάτια της κάθε λάµψη.

«Αλίσα!» φώναξα το πρώτο βράδυ, τροµοκρατηµένος σχε-

δόν από την παραµόρφωση αυτού του προσώπου που µόλις

και µετά βίας αναγνώριζα και το οποίο κοίταζα επίµονα εδώ

και λίγη ώρα χωρίς εκείνη να δείχνει ότι αντιλαµβάνεται το

βλέµµα µου.

«Τι είναι;» είπε ανασηκώνοντας το κεφάλι.

«Ήθελα να δω αν θα µε άκουγες. Το µυαλό σου φαίνεται

να ταξιδεύει αλλού».

[ 129 ]



«Όχι, εδώ είναι. Αυτά τα µανταρίσµατα όµως θέλουν πολ-

λή προσοχή».

«Θα ’θελες να σου διαβάζω όσο θα ράβεις;»«Φοβάµαι πως δεν θα µπορώ να σε παρακολουθήσω».

«Γιατί διαλέγεις µια δουλειά που σε απορροφά τόσο πολύ;»

«Μα κάποιος πρέπει να την κάνει».

«Υπάρχουν τόσες φτωχές γυναίκες που µ’ αυτό τον τρόπο

θα κέρδιζαν το ψωµί τους. Εσύ όµως δεν επιβάλλεις στον

εαυτό σου αυτή την άχαρη δουλειά από οικονοµία, σωστά;» Έσπευσε να µε διαβεβαιώσει ότι καµιά άλλη δουλειά δεν

τη διασκέδαζε περισσότερο, ότι εδώ και καιρό δεν ασχολιό-

ταν πια µε άλλες ούτε και ένιωθε πια ικανή να το κάνει… Χα-

µογελούσε µιλώντας. Η φωνή της ήταν τόσο γλυκιά που επέ-

τεινε τη στενοχώρια µου. «Μα δεν λέω τίποτα το αφύσικο»

έµοιαζε να λέει η έκφραση του προσώπου της «ποιος ο λόγοςλοιπόν να θλίβεσαι;» – Και όλη η διαµαρτυρία της καρδιάς

µου δεν ανέβαινε καν στα χείλη µου πια και µε έπνιγε.

Τη µεθεποµένη, κόψαµε τριαντάφυλλα και µου πρότεινε να

της τα πάω στο δωµάτιό της, όπου δεν είχα ακόµη µπει εκεί-

νη τη χρονιά. Με πόσες µάταιες προσδοκίες άρχισα αµέσως

να βαυκαλίζοµαι! Γιατί βρισκόµουν ακόµη στο στάδιο που

κατηγορούσα τον εαυτό µου για τη θλίψη µου. Μία της λέξη

θα είχε γιατρέψει την καρδιά µου.

∆εν έµπαινα ποτέ χωρίς κάποια συγκίνηση µέσα σ’ αυτό

το δωµάτιο. ∆εν ξέρω τι ήταν αυτό που δηµιουργούσε ένα εί-

δος γαλήνιας αρµονίας, µέσα στην οποία αναγνώριζα την

Αλίσα. Η γαλάζια σκιά που έριχναν οι κουρτίνες στα παράθυ-

[ 130 ]



ρα και γύρω από το κρεβάτι, τα έπιπλα από γυαλιστερό µαό-

νι, η τάξη, η καθαριότητα, η σιωπή, όλα µου µιλούσαν για

την αγνότητα και τη στοχαστική της χάρη.Ξαφνιάστηκα, εκείνο το πρωί, που δεν είδα στον τοίχο, κο-

ντά στο κρεβάτι της, δύο µεγάλες φωτογραφίες του Μαζάτσιο

που είχα φέρει από την Ιταλία. Ήµουν έτοιµος να τη ρωτήσω

τι είχαν απογίνει, όταν το βλέµµα µου έπεσε λίγο πιο κει, στην

εταζέρα όπου έβαζε τα αγαπηµένα της βιβλία. Η µικρή αυτή

βιβλιοθήκη είχε φτιαχτεί σιγά σιγά, η µισή από βιβλία που τηςείχα δώσει εγώ, και η άλλη µισή από κάποια που είχαµε δια-

βάσει µαζί. Πρόσεξα ότι τα βιβλία αυτά έλειπαν όλα, και είχαν

αντικατασταθεί αποκλειστικά από ασήµαντες φυλλάδες εκλαϊ-

κευµένης ευσέβειας για τις οποίες ήθελα να πιστεύω ότι ένιω-

θε µόνο περιφρόνηση. Σηκώνοντας ξαφνικά τα µάτια, είδα

την Αλίσα να γελάει – ναι, να γελάει κοιτάζοντάς µε.«Σου ζητώ συγγνώµη» είπε αµέσως. «Το πρόσωπό σου µ’

έκανε να γελάσω. Αλλοιώθηκε τόσο απότοµα µόλις είδες τη

βιβλιοθήκη µου…»

Εγώ δεν είχα καµία διάθεση γι’ αστεία.

«Πες µου, αλήθεια, Αλίσα, τέτοια πράµατα διαβάζεις τώρα;»

«Μα ναι. Γιατί εκπλήσσεσαι;»

«Φανταζόµουν ότι ένα πνεύµα συνηθισµένο να τρέφεται

µε την ουσία δεν θα µπορούσε πια να δοκιµάζει παρόµοιες

αηδίες χωρίς να νιώθει ναυτία».

«∆εν σε καταλαβαίνω» είπε εκείνη. «Πρόκειται για ταπει-

νές ψυχές που συνοµιλούν µαζί µου απλά και εκφράζονται

όσο καλύτερα µπορούν. Η συντροφιά τους µε ευχαριστεί.

Γνωρίζω εκ των προτέρων ότι δεν θα υποκύψουµε, ούτε εκεί-

[ 131 ]



νες στον πειρασµό της λεξιλαγνείας, ούτε εγώ, διαβάζοντάς

τες, σε κανενός είδους βέβηλο θαυµασµό».

«∆ηλαδή, µόνον τέτοια πράγµατα διαβάζεις πια;»«Σχεδόν. Ναι, εδώ και µερικούς µήνες. Εξάλλου, δεν βρί-

σκω πια πολύ χρόνο για διάβασµα. Και σου οµολογώ ότι, τε-

λευταία, που µου ήρθε η επιθυµία να ξαναπιάσω κάποιον από

εκείνους τους µεγάλους συγγραφείς που µου έµαθες να θαυ-

µάζω, ένιωσα σαν κι εκείνον για τον οποίο µιλάει η Βίβλος που

προσπαθεί να προσθέσει έναν πήχη στο ανάστηµά του».«Ποιος είναι αυτός ο “µεγάλος συγγραφέας” που σου µε-

τέδωσε µια τόσο παράξενη εικόνα για τον εαυτό σου;»

«∆εν µου τη µετέδωσε αυτός. Σχηµατίστηκε όµως διαβά-

ζοντάς τον… Ήταν ο Πασκάλ. Ίσως να έπεσα σε κάποιο όχι

και τόσο ενδιαφέρον απόσπασµα…»

Έκανα ένα νεύµα ανυποµονησίας. Μιλούσε µε καθαρήκαι µονότονη φωνή, σαν να απήγγελλε µάθηµα, χωρίς να ση-

κώνει πια τα µάτια απ’ τα λουλούδια, τα οποία δεν σταµα-

τούσε να τακτοποιεί. Βλέποντας τη χειρονοµία µου, κοντο-

στάθηκε για µια στιγµή κι ύστερα συνέχισε στον ίδιο τόνο:

«Τόση µεγαλοστοµία είναι άξια απορίας, και τόση προ-

σπάθεια. Και µάλιστα για να αποδείξει τόσο λίγα. Καµιά φο-

ρά αναρωτιέµαι αν αυτός ο παθιασµένος τόνος δεν είναι απο-

τέλεσµα αµφιβολίας µάλλον παρά πίστης. Η απόλυτη πίστη

δεν έχει τόσα δάκρυα ούτε και τρέµει η φωνή της».

«Μα αυτό ακριβώς το τρεµούλιασµα, αυτά ακριβώς τα δά-

κρυα είναι που κάνουν τόσο όµορφη αυτή τη φωνή» προσπά-

θησα να απαντήσω, καταπτοηµένος όµως, γιατί δεν αναγνώ-

ριζα σ’ αυτά τα λόγια τίποτα απ’ όσα αγαπούσα στην Αλίσα. Τα

[ 132 ]



µεταφέρω έτσι ακριβώς όπως τα θυµάµαι, χωρίς εκ των υστέ-

ρων να τα ωραιοποιώ ή να τους δίνω κάποια άλλη ερµηνεία.

«Αν δεν είχε κατ’ αρχήν απογυµνώσει την επίγεια ζωή απότις χαρές της» συνέχισε εκείνη «θα βάραινε πιο πολύ στη ζυ-

γαριά από…»

«Από τι;» είπα έχοντας µείνει έκπληκτος µε τα παράξενα

λόγια της.

«Από την αβέβαιη ευτυχία την οποία προτείνει».

«∆ηλαδή δεν πιστεύεις σ’ αυτή;» φώναξα.«Τι σηµασία έχει!» συνέχισε εκείνη. «Θέλω να παραµείνει

αβέβαιη ούτως ώστε να διαλυθεί κάθε υποψία συµφωνίας.

Από ψυχική ευγένεια και όχι ελπίζοντας σε κάποια ανταµοιβή,

θα επιλέξει την οδό της αρετής η ψυχή που λατρεύει τον Θεό».

«Εξού και ο κρυφός σκεπτικισµός όπου καταφεύγει η ψυ-

χική ευγένεια ενός Πασκάλ».«Όχι σκεπτικισµός: ιανσενισµός» είπε εκείνη χαµογελώ-

ντας. «Τι τα χρειαζόµουν εγώ αυτά; Αυτές εδώ οι ταπεινές ψυ-

χές –και στράφηκε προς τα βιβλία– θα δυσκολεύονταν πολύ να

πουν αν ανήκουν στους ιανσενιστές, τους ησυχαστές ή δεν ξέ-

ρω ποιους άλλους. Υποκλίνονται στον Θεό σαν τα αγριόχορτα

που ο άνεµος χαϊδεύει, χωρίς δόλο, χωρίς συγκίνηση, χωρίς

καµιά οµορφιά. ∆εν θεωρούν τον εαυτό τους κάτι το αξιοση-

µείωτο και γνωρίζουν ότι δεν οφείλουν την όποια αξία τους

παρά µόνον στην ταπεινότητά τους ενώπιον του Θεού».

«Αλίσα!» φώναξα «γιατί ξεριζώνεις τα φτερά σου;»

Η φωνή της παρέµενε τόσο ήρεµη και φυσική που το ξέ-

σπασµά µου µου φάνηκε ακόµα πιο γελοίο και στοµφώδες.

Εκείνη χαµογέλασε πάλι, κουνώντας το κεφάλι.

[ 133 ]



«Το µόνο που συγκράτησα από αυτή την τελευταία επί-

σκεψή µου στον Πασκάλ…»

«Είναι τι;» ρώτησα, γιατί εκείνη σταµάτησε.«Είναι η φράση του Χριστού: “Ος εάν ζητήση την ζωήν

αυτού σώσαι, απολέσει αυτήν…”. Όσο για τα υπόλοιπα» συ-

νέχισε χαµογελώντας πιο έντονα και κοιτάζοντάς µε κατά

πρόσωπο «η αλήθεια είναι ότι σχεδόν δεν τον καταλάβαινα

πια. Όταν ζήσεις για λίγο συντροφιά µε αυτούς τους ασήµα-

ντους, είναι απίστευτο πόσο γρήγορα σε κουράζει το µεγα-λείο των σπουδαίων συγγραφέων».

Από την απόγνωσή µου δεν θα έβρισκα λοιπόν τίποτα να

απαντήσω;…

«Αν χρειαζόταν να διαβάσω σήµερα µαζί σου όλα αυτά τα

κηρύγµατα, αυτούς τους στοχασµούς…»

«Μα θα λυπόµουν πολύ» µε διέκοψε «αν σε έβλεπα να ταδιαβάζεις! Γιατί πιστεύω ότι είσαι γεννηµένος για πολύ κα-

λύτερα πράγµατα».

Μιλούσε πολύ απλά και χωρίς να δείχνει να καταλαβαίνει

ότι τα λόγια της που διαχώριζαν έτσι τις ζωές µας µπορεί να

µου σπάραζαν την καρδιά. Βρισκόµουν σε φοβερή έξαψη.

Ήθελα να µιλήσω κι άλλο και να κλάψω. Ίσως και να υποχω-

ρούσε µπροστά στα δάκρυά µου. Αλλά εγώ έµεινα σιωπηλός,

µε τους αγκώνες ακουµπισµένους πάνω στο τζάκι και το µέ-

τωπο µέσα στις παλάµες µου. Εκείνη συνέχισε ήρεµα να τα-

κτοποιεί τα λουλούδια της, χωρίς να αντιλαµβάνεται τη στε-

νοχώρια µου, ή προσποιούµενη πως δεν την αντιλαµβάνεται…

Εκείνη τη στιγµή ακούστηκε το πρώτο κουδούνι για το

γεύµα.

[ 134 ]



«∆εν θα προλάβω να ετοιµαστώ για το φαγητό» είπε. «Φύ-

γε γρήγορα». Και λες και επρόκειτο απλώς για ένα παιχνίδι:

«Θα συνεχίσουµε αυτή την κουβέντα αργότερα».

Η κουβέντα αυτή δεν συνεχίστηκε, η Αλίσα µου ξέφευγε διαρ-

κώς. ∆εν έδινε ποτέ την εντύπωση πως µε αποφεύγει. Οποια-

δήποτε όµως δουλειά παρουσιαζόταν θεωρείτο αµέσως πολύ πιο

επείγουσα. Περίµενα στην ουρά. Η δική µου η σειρά ερχόταν

µόνο µετά τις δουλειές του νοικοκυριού που δεν τέλειωναν πο-τέ, µετά την επίβλεψη των εργασιών που είχε χρειαστεί να γί-

νουν στον αχυρώνα, µετά τις επισκέψεις στους γαιοκτήµονες

και στους φτωχούς που την απασχολούσαν όλο και περισσότερο.

Εµένα µου διέθετε όσο χρόνο της απέµενε, δηλαδή ελάχιστο.

Την έβλεπα διαρκώς απασχοληµένη µε κάτι, – ίσως όµως αυτές

οι ασήµαντες ασχολίες και η άρνησή µου να την ακολουθώ κα-τά πόδας µ’ έκαναν να νιώθω πολύ λιγότερο παραγκωνισµένος.

Η παραµικρή συζήτηση µου το αποδείκνυε πολύ περισσότερο.

Όποτε η Αλίσα µου παραχωρούσε µερικές στιγµές, η συζήτηση

σκόνταφτε διαρκώς κι εκείνη συµµετείχε όπως προσφέρεται κα-

νείς να παίξει µε ένα παιδί. Περνούσε δίπλα µου βιαστική, χα-

µογελώντας αφηρηµένα, και ένιωθα πως είχε γίνει πιο απόµα-

κρη απ’ ό,τι αν δεν την είχα γνωρίσει ποτέ. Πίστευα µάλιστα

πως έβλεπα καµιά φορά στο χαµόγελό της κάποια πρόκληση, ή

τουλάχιστον κάποια ειρωνεία, σαν να διασκέδαζε που ξεγελού-

σε κατ’ αυτό τον τρόπο τις προσδοκίες µου… Αµέσως µετά

έστρεφα επάνω µου όλα τα πυρά, µην θέλοντας να αρχίσω να

την κατακρίνω και µην ξέροντας πια τι ακριβώς περίµενα από

εκείνη, ούτε τι θα µπορούσα να της καταλογίσω.

[ 135 ]



Έτσι κύλησαν οι µέρες που είχα υποσχεθεί στον εαυτό µου να

είναι τόσο ευτυχισµένες. Τις κοίταζα απορηµένος να φεύ-

γουν, αλλά δεν ήθελα ούτε να αυξήσω τον αριθµό τους ούτενα επιβραδύνω την πορεία τους, έτσι που η καθεµιά τους µε-

γάλωνε τον πόνο µου. Την προπαραµονή της αναχώρησής

µου ωστόσο, καθώς η Αλίσα µε είχε συνοδεύσει στο παγκάκι

του εγκαταλελειµµένου ορυχείου –ήταν µια ξάστερη φθινο-

πωρινή βραδιά όπου στον ανέφελο ορίζοντα διέκρινες, βαµ-

µένη γαλάζια, την παραµικρή λεπτοµέρεια, και στο παρελ-θόν ακόµα και την πιο φευγαλέα ανάµνηση– δεν µπόρεσα να

συγκρατήσω το παράπονό µου, και αποκάλυψα ποια χαµένη

ευτυχία ήταν υπεύθυνη για τη σηµερινή µου δυστυχία.

«Μα τι µπορώ να κάνω γι’ αυτό, φίλε µου;» είπε αµέσως:

«Ερωτεύτηκες ένα φάντασµα».

«Όχι, κανένα φάντασµα, Αλίσα».« Ένα δηµιούργηµα της φαντασίας σου».

«Αλίµονο! ∆εν το δηµιούργησα εγώ. Ήταν η φίλη µου.

Της φωνάζω να γυρίσει πίσω. Αλίσα! Αλίσα! Ήσουν εκείνη

που αγαπούσα. Τι έκανες στον εαυτό σου; Πώς έγινες έτσι;»

Εκείνη παρέµεινε για λίγο σιωπηλή, µαδώντας αργά ένα

λουλούδι µε το κεφάλι χαµηλωµένο. Ύστερα τελικά:

«Ζερόµ, γιατί δεν οµολογείς πολύ απλά ότι µ’ αγαπάς λι-

γότερο;».

«Γιατί δεν είναι αλήθεια! ∆εν είναι αλήθεια!» φώναξα αγα-

νακτισµένος. «Γιατί ποτέ δεν σε αγάπησα περισσότερο».

«Μ’ αγαπάς… κι απ’ την άλλη λυπάσαι σαν να µ’ έχεις χά-

σει!» είπε πασχίζοντας να χαµογελάσει και ανασηκώνοντας

ελαφρά τους ώµους.

[ 136 ]



«∆εν µπορώ να χάσω την αγάπη µου».

Το έδαφος υποχωρούσε κάτω απ’ τα πόδια µου. Κι εγώ

πιανόµουν απ’ το καθετί…«∆υστυχώς θα πρέπει να χαθεί µαζί µε τα υπόλοιπα».

«Μια τέτοια αγάπη δεν θα χαθεί παρά µόνο µαζί µου».

«Θα ατονήσει σιγά σιγά. Η Αλίσα που ισχυρίζεσαι ότι αγα-

πάς ακόµη βρίσκεται πια µόνο στις αναµνήσεις σου. Θα ’ρθει

µια µέρα όπου το µόνο που θα θυµάσαι είναι πως κάποτε την

αγάπησες».«Μιλάς σαν να µην µπορεί να την αντικαταστήσει κάτι άλ-

λο στην καρδιά µου, ή σαν να έπρεπε η καρδιά µου να πάψει

να αγαπάει. Εσύ η ίδια δεν θα θυµάσαι πια ότι µ’ αγάπησες,

για να µπορείς να χαίρεσαι που µε βασανίζεις έτσι».

Είδα τα χλωµά της χείλη να τρέµουν. Με µια φωνή που

µόλις ακουγόταν ψιθύρισε:«Όχι, όχι. Αυτό δεν άλλαξε µέσα µου».

«Μα τότε τίποτα δεν έχει αλλάξει» είπα πιάνοντάς της το

µπράτσο…

Εκείνη συνέχισε πιο σταθερά:

«Μια λέξη θα εξηγούσε τα πάντα. Γιατί δεν τολµάς να την

πεις;».

«Ποια λέξη;»

«Γέρασα».

«Πάψε…»

Αµέσως αντέτεινα ότι κι εγώ είχα γεράσει όσο κι εκείνη,

ότι η διαφορά της ηλικίας ανάµεσά µας παρέµενε η ίδια…

εκείνη όµως είχε ξαναβρεί την αυτοκυριαρχία της. Η µονα-

δική στιγµή είχε περάσει και, επειδή παρασύρθηκα σε συζη-

[ 137 ]





αντικείµενο. Θα σήµαινε απλώς πως είµαι πεισµατάρης, και

όχι πιστός. Πιστός σε τι άλλωστε; – σε µια πλάνη. ∆εν θα

ήταν πιο φρόνιµο να οµολογήσω στον εαυτό µου πως είχα γε-λαστεί;

Εκείνη την εποχή, µε πρότειναν για τη Σχολή των Αθη-

νών. ∆έχτηκα να πάω αµέσως, χωρίς καµιά φιλοδοξία, χωρίς

καµιά όρεξη, αλλά χαµογελώντας στην ιδέα της αναχώρησης

όπως χαµογελάει κανείς στην ιδέα της φυγής.

[ 139 ]





ποιος είδηση, περπατούσα στην άκρη του δρόµου κατά µή-

κος της πλαγιάς που όριζε τον αυλόγυρο του κτήµατος. Ήξε-

ρα πως από ένα σηµείο µπορούσες να δεις τον κήπο. Ανέβη-κα εκεί πάνω. Ένας κηπουρός που δεν αναγνώρισα µάζευε τα

φύλλα σε µια αλέα και γρήγορα χάθηκε απ’ τα µάτια µου.

Ένας καινούργιος φράκτης έζωνε τον αυλόγυρο. Το σκυλί γά-

βγισε στο πέρασµά µου. Πιο κάτω, εκεί όπου τελείωνε η λεω-

φόρος, έστριψα δεξιά, ξαναβρίσκοντας τον τοίχο του κήπου.

Κόντευα να φτάσω σ’ εκείνο το σηµείο όπου οι οξιές υψώνο-νται παράλληλα µε τη λεωφόρο όταν, περνώντας µπροστά

από τη µικρή πορτούλα του περιβολιού, µου ήρθε ξαφνικά η

ιδέα να µπω στον κήπο αποκεί.

Η πόρτα ήταν κλειστή. Η εσωτερική κλειδαριά δεν πρόβαλε

όµως σχεδόν καµιά αντίσταση και µε ένα χτύπηµα του ώµου

µου θα µπορούσα να τη σπάσω… Εκείνη τη στιγµή άκουσα θό-ρυβο από βήµατα. Κρύφτηκα στην εσοχή του τοίχου.

∆εν µπορούσα να δω ποιος έβγαινε από τον κήπο. Ωστό-

σο άκουσα, ένιωσα ότι ήταν η Αλίσα. Έκανε τρία βήµατα

µπρος και φώναξε αδύναµα:

«Εσύ είσαι Ζερόµ;…».

Η καρδιά µου, που χτυπούσε σαν τρελή, σταµάτησε, και,

καθώς ο λαιµός µου είχε γίνει κόµπος και δεν µπορούσα να

βγάλω λέξη, εκείνη επανέλαβε πιο δυνατά:

«Ζερόµ, εσύ είσαι;».

Ακούγοντάς τη να µε φωνάζει, µε κατέλαβε τέτοια συγκί-

νηση που έπεσα στα γόνατα. Επειδή εξακολουθούσα να µην

απαντάω, η Αλίσα προχώρησε περισσότερο, έκανε το γύρο

του τοίχου και ξαφνικά την ένιωσα µπροστά µου – µπροστά

[ 141 ]



σ’ εµένα που έκρυβα το πρόσωπό µου µε το µπράτσο µου,

λες και φοβόµουν να την αντικρίσω αµέσως. Έµεινε για λίγο

σκυµµένη πάνω µου, ενώ γέµιζα µε φιλιά τα λεπτοκαµωµέ-να της χέρια.

«Γιατί κρυβόσουν;» µου είπε, µε τόση απλότητα λες και

τα τρία αυτά χρόνια του αποχωρισµού δεν είχαν διαρκέσει

παρά µόνο λίγες µέρες.

«Πώς κατάλαβες ότι ήµουν εγώ;»

«Σε περίµενα».«Με περίµενες;» είπα, µε τέτοια έκπληξη που δεν µπο-

ρούσα παρά να επαναλάβω τα λόγια της µε ερωτηµατικό τό-

νο… Και καθώς εξακολουθούσα να είµαι γονατισµένος:

«Πάµε µέχρι το παγκάκι» συνέχισε.«Ναι, ήξερα ότι έµελ-

λε να σε δω άλλη µία φορά. Τις τρεις τελευταίες µέρες, έρχο-

µαι εδώ κάθε βράδυ και σε φωνάζω όπως απόψε… Γιατί δεναπαντούσες;».

«Αν δεν µε είχες πάρει είδηση, θα έφευγα χωρίς να σε δω»

είπα, προσπαθώντας να πνίξω τη συγκίνηση που πήγε να µε

παρασύρει. «Απλώς, µια που βρέθηκα στη Χάβρη, θα περπα-

τούσα στη λεωφόρο, θα έκανα το γύρο του κήπου, θα ξεκου-

ραζόµουν για λίγο στο παγκάκι του ορυχείου, όπου πίστευα

ότι θα έρχεσαι ακόµη να καθίσεις, κι ύστερα…»

«Κοίτα τι έρχοµαι να διαβάσω εδώ τις τρεις τελευταίες µέ-

ρες» είπε διακόπτοντάς µε, και µου έτεινε ένα πακέτο µε

γράµµατα. Αναγνώρισα τα γράµµατα που της έστελνα από

την Ιταλία. Εκείνη τη στιγµή σήκωσα τα µάτια προς το µέρος

της. Είχε αλλάξει απίστευτα. Η αδυναµία της, η χλωµάδα της

έκαναν την καρδιά µου να σφιχτεί. Ακουµπώντας µε όλο της

[ 142 ]





την µπλούζα της ένα µικρό δέµα τυλιγµένο σε λεπτό χαρτί,

έκανε πως µου το δίνει, σταµάτησε, σαν να διστάζει, και κα-

θώς την κοίταζα έκπληκτος:«Άκου Ζερόµ, έχω εδώ µέσα το σταυρό µε τον αµέθυστο.

Εδώ και τρεις µέρες τον παίρνω µαζί µου γιατί ήθελα από

καιρό να σου τον δώσω».

«Τι να τον κάνω εγώ;» είπα αρκετά απότοµα.

«Να τον κρατήσεις ως ενθύµιο, για την κόρη σου».

«Ποια κόρη µου;» φώναξα κοιτάζοντας την Αλίσα χωρίςνα καταλαβαίνω.

«Άκουσέ µε ήρεµα, σε παρακαλώ. Όχι, µην µε κοιτάζεις

έτσι. Μην µε κοιτάζεις. Ήδη δυσκολεύοµαι πολύ να σου µι-

λήσω. Αυτό όµως θέλω οπωσδήποτε να στο πω. Άκου Ζερόµ,

µια µέρα θα παντρευτείς, σωστά;… Όχι, µην απαντάς. Μην

µε διακόπτεις, σε ικετεύω. Θα ήθελα απλώς να θυµάσαι ότισε αγάπησα πολύ και… εδώ και πολύ καιρό ήδη… εδώ και

τρία χρόνια… σκέφτηκα ότι τον µικρό αυτό σταυρό που σου

άρεσε µπορεί µια µέρα να τον φορούσε η δική σου κόρη, ως

ενθύµιο, χωρίς φυσικά να ξέρει από ποιον… και ίσως να µπο-

ρούσες επίσης να της δώσεις… το όνοµά µου…»

Σταµάτησε µε πνιγµένη φωνή. Εγώ φώναξα σχεδόν µε µίσος:

«Και γιατί να µην της τον δώσεις εσύ η ίδια;».

Προσπάθησε πάλι να µιλήσει. Τα χείλη της έτρεµαν σαν

παιδιού που κλαίει µε αναφιλητά. Κι όµως δεν έκλαιγε. Η

απίστευτη λάµψη του βλέµµατός της πληµµύριζε το πρόσω-

πό της µε µια άυλη, αγγελική οµορφιά.

«Μα Αλίσα! Ποια θέλεις να παντρευτώ; Αφού ξέρεις ότι

δεν µπορώ να αγαπήσω άλλη εκτός από σένα…» και ξαφνικά,

[ 144 ]





«Σκέφτηκες µήπως πώς θα ήταν η ζωή µας χώρια;»

«Όχι! Ποτέ».

«Ε λοιπόν τώρα το βλέπεις! Πάνε τρία χρόνια που παρα-δέρνω χωρίς εσένα…»

Έπεφτε το σκοτάδι.

«Κρυώνω» είπε και, καθώς σηκώθηκε, τυλίχτηκε µε το

σάλι της τόσο σφιχτά που δεν µπορούσα να την ξαναπιάσω

απ’ το µπράτσο. «Θυµάσαι εκείνο το εδάφιο από την Αγία

Γραφή που µας προβληµάτιζε και φοβόµασταν πως δεν τοκατανοούµε απόλυτα: “∆εν απέκτησαν αυτά που τους είχαν

επαγγελθεί. Ο Θεός προέβλεπε για µας κάτι καλύτερο…”».

«Εξακολουθείς να πιστεύεις αυτά τα λόγια;»

«∆εν γίνεται αλλιώς».

Περπατήσαµε για λίγο ο ένας πλάι στον άλλο, χωρίς να

πούµε τίποτα. Έπειτα ξανάρχισε να µιλάει:«Το φαντάζεσαι, Ζερόµ: το καλύτερο!». Και έξαφνα δά-

κρυα ανάβλυσαν από τα µάτια της, ενώ συνέχιζε να λέει: «το

καλύτερο!».

Είχαµε φτάσει πάλι στην πορτούλα του περιβολιού απ’

όπου την είχα δει να βγαίνει πριν από λίγο. Στράφηκε προς

το µέρος µου:

«Αντίο!» µου είπε. «Όχι µην προχωρήσεις άλλο. Αντίο,

πολυαγαπηµένε µου. Τώρα είναι που αρχίζει… το καλύτερο».

Με κοίταξε για µια στιγµή, κρατώντας µε και αποµακρύ-

νοντάς µε συγχρόνως, µε τα χέρια απλωµένα πάνω στους

ώµους µου, τα µάτια πληµµυρισµένα από µια άφατη αγάπη…

[ 146 ]



Μόλις έκλεισε την πόρτα και την άκουσα να τραβάει το σύρ-

τη, έπεσα καταρρακωµένος πάνω στην πόρτα και έµεινα εκεί

για ώρα κλαίγοντας γοερά µέσα στη νύχτα.Το να την κρατήσω κοντά µου όµως, να παραβιάσω την

πόρτα, να µπω µε οποιονδήποτε τρόπο στο σπίτι, που βέβαια

δεν ήταν ποτέ κλειστό για µένα, όχι, ακόµα και σήµερα που

γυρίζω προς τα πίσω για να αναβιώσω όλο αυτό το παρελθόν…

όχι, αυτό ήταν αδύνατον, και διόλου δεν µε έχει καταλάβει µέ-

χρι τώρα όποιος δεν µε καταλαβαίνει αυτή τη στιγµή.Μια αβάσταχτη αγωνία µε έκανε να γράψω στη Ζυλιέτ λί-

γες µέρες αργότερα. Της µίλησα για την επίσκεψή µου στο

Φονγκεζµάρ και της είπα πόσο µε ανησυχούσαν η χλωµάδα

και η αδυναµία της Αλίσα. Την παρακάλεσα θερµά να έχει το

νου της και να µου γράψει τα νέα που δεν µπορούσα πια να

περιµένω από την ίδια την Αλίσα.∆εν πέρασε ένας µήνας και έλαβα το ακόλουθο γράµµα:

Αγαπηµένε µου Ζερόµ,

Σου γράφω να σου αναγγείλω ένα πολύ θλιβερό νέο: η

καηµένη µας η Αλίσα δεν ζει πια… Αλίµονο! Οι φόβοι που

εξέφραζες στο γράµµα σου ήταν κάτι παραπάνω από βά-

σιµοι. Εδώ και λίγους µήνες, χωρίς να είναι ακριβώς άρ-

ρωστη, σιγά σιγά έσβηνε. Υποχωρώντας στις ικεσίες µου,

δέχτηκε τελικά να δει τον γιατρό Α…, στη Χάβρη, ο οποίος

µου έγραψε ότι δεν είχε τίποτα το σοβαρό. Τρεις µέρες

όµως µετά την επίσκεψή σου, έφυγε ξαφνικά από το Φον-

γκεζµάρ. Πληροφορήθηκα την αναχώρησή της από ένα

γράµµα του Ροµπέρ. Εκείνη µου έγραφε τόσο σπάνια

[ 147 ]



που, χωρίς αυτόν, δεν θα µάθαινα πως έφυγε, γιατί δεν

θα ανησυχούσα έγκαιρα µε τη σιωπή της. Μάλωσα πολύ

τον Ροµπέρ που την άφησε να φύγει έτσι, χωρίς να τη συ-νοδεύσει στο Παρίσι. Το πιστεύεις πως από εκείνη τη

στιγµή, χάσαµε εντελώς τα ίχνη της; Καταλαβαίνεις την

αγωνία µου. Αδύνατον να τη βρεις, αδύνατον ακόµα και

να της γράψεις. Ο Ροµπέρ πήγε στο Παρίσι λίγες µέρες

αργότερα, αλλά δεν µπόρεσε να ανακαλύψει τίποτα. Είναι

τόσο φυγόπονος που αµφιβάλλαµε για το ζήλο του. Έπρε-πε να ειδοποιήσουµε την αστυνοµία. ∆εν µπορούσαµε να

µένουµε σ’ αυτή τη φρικτή αβεβαιότητα. Ο Εντουάρ έφυ-

γε, και τα κατάφερε τόσο καλά που τελικά ανακάλυψε τη

µικρή κλινική στην οποία είχε καταφύγει η Αλίσα. Αλίµο-

νο! Ήταν πολύ αργά. Έλαβα ταυτόχρονα ένα γράµµα από

το διευθυντή της κλινικής που µου ανήγγελλε το θάνατότης και ένα τηλεγράφηµα από τον Εντουάρ ο οποίος δεν

είχε µπορέσει καν να τη δει. Την τελευταία µέρα, η Αλίσα

είχε γράψει τη διεύθυνσή µας σ’ ένα φάκελο για να µας ει-

δοποιήσουν, και σε έναν άλλο φάκελο είχε βάλει το αντί-

γραφο µιας επιστολής που είχε στείλει στο συµβολαιογρά-

φο µας στη Χάβρη και η οποία περιελάµβανε τις τελευ-

ταίες της επιθυµίες. Νοµίζω πως ένα απόσπασµα απ’ αυ-

τή την επιστολή σε αφορά. Θα σου το γνωστοποιήσω σύ-

ντοµα. Ο Εντουάρ και ο Ροµπέρ µπόρεσαν να παρευρε-

θούν στην κηδεία που έγινε προχθές. ∆εν ήταν οι µόνοι

που συνόδευαν τη νεκρή. Κάποιοι ασθενείς από την κλι-

νική είχαν επιµείνει να παρευρεθούν στην κηδεία και να

συνοδεύσουν τη σορό στο νεκροταφείο. Εγώ, που περιµέ-

[ 148 ]



νω από µέρα σε µέρα το πέµπτο µου παιδί, δεν µπόρεσα

δυστυχώς να ταξιδέψω.

Αγαπηµένε µου Ζερόµ, γνωρίζω τον βαθύ πόνο που θασου προξενήσει αυτός ο θάνατος, και σου γράφω µε βαριά

καρδιά. Εδώ και δυο µέρες είµαι αναγκασµένη να µείνω

στο κρεβάτι και γράφω µε δυσκολία, αλλά δεν ήθελα να

αφήσω κανέναν άλλο, ούτε καν τον Εντουάρ ή τον Ρο-

µπέρ, να σου µιλήσουν για εκείνη που αναµφίβολα µόνον

εµείς οι δύο γνωρίσαµε πραγµατικά. Τώρα, που είµαι πιαµια παντρεµένη γυναίκα µε παιδιά και που πολλή στάχτη

έχει σκεπάσει το φλογερό παρελθόν, µπορώ να εύχοµαι

ότι κάποτε θα σε ξαναδώ. Αν κάποια µέρα οι ασχολίες σου

ή οι διακοπές σου σε φέρουν προς τη Νιµ, έλα µέχρι την

Αιγκ-Βιβ. Ο Εντουάρ θα χαιρόταν να σε γνωρίσει και οι

δυο µας θα είχαµε την ευκαιρία να µιλήσουµε για την Αλί-σα. Αντίο, αγαπηµένε µου Ζερόµ. Σε φιλώ απαρηγόρητη.

Λίγες µέρες αργότερα, έµαθα ότι η Αλίσα άφηνε το Φονγκεζ-

µάρ στον αδερφό της, αλλά ζητούσε να σταλούν στη Ζυλιέτ

όλα τα αντικείµενα του δωµατίου της και µερικά έπιπλα που

κατονόµαζε. Εγώ επρόκειτο να λάβω σύντοµα κάποια χαρτιά

που είχε βάλει σ’ έναν σφραγισµένο φάκελο µε το όνοµά

µου. Έµαθα επίσης ότι είχε ζητήσει να της φορέσουν στο λαι-

µό τον µικρό σταυρό µε τον αµέθυστο που εγώ είχα αρνηθεί

να πάρω στην τελευταία µου επίσκεψη, και ο Εντουάρ µου

είπε πως αυτό είχε γίνει.

Ο σφραγισµένος φάκελος που µου έστειλε ο συµβολαιο-

γράφος περιείχε το ηµερολόγιο της Αλίσα. Μεταφέρω εδώ

[ 149 ]



πολλές σελίδες του. – Τις µεταφέρω χωρίς σχόλια. Μπορείτε

άνετα να φανταστείτε τις σκέψεις που έκανα διαβάζοντάς τες

και την αναστάτωση της καρδιάς µου που δεν θα ήµουν σεθέση να αποδώσω σωστά.

[ 150 ]



Hµερολόγιο της Aλίσα

Αιγκ-Βιβ

Αναχώρηση προχθές από τη Χάβρη. Χθες, άφιξη στη Νιµ.

Το πρώτο µου ταξίδι! Μην έχοντας καµία έγνοια για τονοικοκυριό ή το φαγητό, µέσα στην ελαφρά απραξία που

αυτό συνεπάγεται, σήµερα 24 Μαΐου 188., που κλείνω τα

είκοσι πέντε µου χρόνια, αρχίζω ένα ηµερολόγιο – χωρίς

µεγάλη όρεξη, έτσι για να µου κρατάει συντροφιά. Γιατί,

για πρώτη φορά στη ζωή µου ίσως, νιώθω µόνη – σ’ έναν

τόπο διαφορετικό, ξένο σχεδόν, και µε τον οποίο τίποταακόµη δεν µε συνδέει. Αυτά που έχει να µου πει είναι δί-

χως άλλο παρόµοια µε αυτά που µου διηγιόταν η Νορµαν-

δία, και που ακούω στο Φονγκεζµάρ χωρίς ποτέ να βαριέ-

µαι – γιατί ο Θεός είναι ίδιος παντού. Μιλάει όµως, αυτός

ο νότος, µια γλώσσα που δεν έχω µάθει ακόµη, µια γλώσ-

σα που ακούω µε απορία.

24 Μαΐου

Η Ζυλιέτ λαγοκοιµάται σε µια σεζ λογκ κοντά µου – στη

σκεπαστή βεράντα που δίνει σ’ αυτό το σπίτι ιταλικής τε-

χνοτροπίας όλη του τη γοητεία, και που βρίσκεται στο

ίδιο επίπεδο µε την αµµόστρωτη αυλή γύρω απ’ τον κή-

πο… Χωρίς να σηκωθεί από τη σεζ λογκ της, η Ζυλιέτ

[ 151 ]



µπορεί να βλέπει τους κυµατισµούς της χλόης µέχρι τη λι-

µνούλα όπου ξεφαντώνει ένα πλήθος από πάπιες µε παρ-

δαλά χρώµατα και όπου κολυµπούν δυο κύκνοι. Ένα ρυά-κι που, απ’ ό,τι λένε, δεν στερεύει ποτέ το καλοκαίρι, την

ανεφοδιάζει, κι ύστερα χάνεται µέσα στον κήπο ο οποίος

γίνεται µικρό δάσος όλο και πιο άγριο, αδιαπέραστο,

πνιγµένο στους ξερούς θάµνους και τα αµπέλια.

…Ο Εντουάρ Τεσιέρ έδειξε χθες στον πατέρα µου τον κή-πο, το κτήµα, τα κελάρια, τα αµπέλια, ενώ εγώ έµεινα µε

τη Ζυλιέτ, – κι έτσι σήµερα το πρωί, πολύ νωρίς, µπόρε-

σα να κάνω µόνη την πρώτη µου εξερεύνηση στο πάρκο.

Πολλά άγνωστα δέντρα και φυτά. Θα ήθελα ωστόσο να

µάθω το όνοµά τους, κι έτσι κόβω απ’ το καθένα ένα µι-

κρό κλαδάκι για να µου πουν τι είναι, το µεσηµέρι, στοτραπέζι. Ανάµεσά τους αναγνωρίζω τις αριές που θαύµα-

ζε ο Ζερόµ στη βίλα Μποργκέζε ή στην Ντόρια-Παµφίλι…

Πολύ µακρινές συγγενείς των δικών µας δέντρων στο βο-

ρά – και εντελώς άλλου ύφους. Καλύπτουν, σχεδόν στην

άκρη του πάρκου, ένα στενό, µυστηριώδες ξέφωτο και

γέρνουν πάνω από µια χλόη τόσο απαλή στα πόδια που

µοιάζει να προσκαλεί τις νύµφες να χορέψουν. Ξαφνιάζο-

µαι, τροµοκρατούµαι σχεδόν που το αίσθηµα της φύσης,

τόσο βαθιά χριστιανικό στο Φονγκεζµάρ, γίνεται εδώ,

άθελά µου, ελαφρώς µυθολογικό. Κι όµως θρησκευτικός

ήταν πάλι αυτός ο φόβος που µε έζωνε όλο και πιο πολύ.

Ψιθύρισα τις λέξεις: hic nemus. Ο αέρας ήταν κρυστάλ-

λινος: επικρατούσε µια παράξενη ησυχία. Σκεφτόµουν

[ 152 ]



τον Ορφέα, την Αρµίντ, όταν ξάφνου ένα κελάηδηµα, µο-

ναδικό, ακούστηκε κοντά µου, τόσο συγκλονιστικό, τόσο

καθάριο που µου φάνηκε αίφνης ότι όλη η φύση το άκου-γε. Η καρδιά µου χτυπούσε δυνατά. Ακούµπησα για λίγο

πάνω σ’ ένα δέντρο, κι ύστερα επέστρεψα πριν ακόµη ση-

κωθούν οι άλλοι.

26 Μαΐου

Εξακολουθώ να µην έχω νέα απ’ τον Ζερόµ. Αν µου είχεγράψει στη Χάβρη, θα µου είχαν στείλει το γράµµα του…

∆εν µπορώ να εκµυστηρευτώ την ανησυχία µου παρά µό-

νο σ’ αυτό το τετράδιο. Ούτε ο χθεσινός περίπατος στην

Μπο ούτε η προσευχή, εδώ και τρεις µέρες, στάθηκαν

ικανές να µου αποσπάσουν το µυαλό έστω και µια στιγµή.

Σήµερα δεν µπορώ να γράψω τίποτα άλλο: από τότε πουήρθα στην Αιγκ-Βιβ υποφέρω από µια ανεξήγητη µελαγ-

χολία που ίσως να µην έχει άλλη αιτία. Κι όµως τη νιώθω

τόσο βαθιά µέσα µου που µου φαίνεται τώρα ότι φώλιαζε

εκεί από καιρό και ότι η χαρά για την οποία ήµουν περή-

φανη απλώς τη συγκάλυπτε.

27 Μαΐου

Γιατί να πω ψέµατα στον εαυτό µου; Μόνο µε τη λογική

µου χαίροµαι για την ευτυχία της Ζυλιέτ. Αυτή την ευτυχία

που ευχήθηκα τόσο πολύ, µέχρι του σηµείου να προσφερ-

θώ να θυσιάσω γι’ αυτή τη δική µου, υποφέρω που βλέπω

ότι έχει αποκτηθεί χωρίς κόπο, και ότι είναι τόσο διαφορε-

τική απ’ αυτό που εκείνη κι εγώ φανταζόµασταν. Τι µπερ-

[ 153 ]



δεµένα πράγµατα! Κι όµως, βλέπω καθαρά ότι ο εγωισµός

µου, που δυστυχώς φουντώνει και πάλι, θίγεται που βρήκε

την ευτυχία της αλλού και όχι στη θυσία µου – που δεν χρει-άστηκε τη θυσία µου για να είναι ευτυχισµένη.

Και αναρωτιέµαι τώρα, τι είδους ανησυχία µου προξε-

νεί η σιωπή του Ζερόµ: η θυσία αυτή είχε όντως ολοκλη-

ρωθεί µέσα στην καρδιά µου; Νιώθω σαν ταπεινωµένη

που ο Θεός δεν την απαιτεί πια από µένα. ∆εν ήµουν λοι-

πόν ικανή για κάτι τέτοιο;

28 Μαΐου

Πόσο επικίνδυνη είναι αυτή η ανάλυση της θλίψης µου!

Έχω ήδη αρχίσει και δένοµαι µ’ αυτό το τετράδιο. Μήπως

ο ναρκισσισµός που πίστευα ότι είχα καταπολεµήσει ξα-

ναπαίρνει τα πάνω του; Όχι. Είθε το ηµερολόγιο αυτό ναµην είναι ο αυτάρεσκος καθρέφτης µπροστά στον οποίο

θα χαριεντίζεται η ψυχή µου! ∆εν γράφω από απραξία,

όπως πίστευα στην αρχή, αλλά από θλίψη. Η θλίψη είναι

µια αµαρτωλή κατάσταση που δεν γνώριζα πια, που µισώ,

από την οποία θέλω να απεµπλέξω την ψυχή µου. Το τετρά-

διο αυτό πρέπει να µε βοηθήσει να ξαναβρώ µέσα µου την

ευτυχία.

Η θλίψη είναι µια επιπλοκή. Ποτέ δεν µε ένοιαζε να

αναλύσω την ευτυχία µου.

Και στο Φονγκεζµάρ ήµουν αρκετά µόνη, πιο µόνη

απ’ ό,τι εδώ… Γιατί λοιπόν δεν το ένιωθα; Και όταν ο Ζε-

ρόµ µου έγραφε από την Ιταλία, αποδεχόµουν το ότι έβλε-

πε τόσα µέρη χωρίς εµένα, το ότι ζούσε χωρίς εµένα, τον

[ 154 ]



ακολουθούσα µε τη σκέψη µου και έκανα τη χαρά του δι-

κή µου χαρά. Τώρα, χωρίς να το θέλω, τον καλώ. Χωρίς

αυτόν, καθετί καινούργιο που βλέπω µε πειράζει…

10 Ιουνίου

Σταµάτησα για καιρό αυτό το ηµερολόγιο που δεν είχε κα-

λά καλά αρχίσει. Γεννήθηκε η µικρή Λίζα. Ξενύχτησα

πολλά βράδια στο πλάι της Ζυλιέτ. Όλα όσα µπορώ να

γράψω στον Ζερόµ δεν έχω καµία διάθεση να τα γράψωεδώ. Θα ήθελα να φυλαχτώ από αυτό το ανυπόφορο ελάτ-

τωµα κοινό σε τόσες γυναίκες: να γράφω πολλά. Να αντι-

µετωπίσω αυτό το τετράδιο ως ένα µέσο τελειοποίησης.

Ακολουθούσαν πολλές σελίδες σηµειώσεων από διάφορα

αναγνώσµατα, αποσπάσµατα που είχαν αντιγραφεί κ.λπ. Ύστερα, προερχόµενα πάλι από το Φονγκεζµάρ:

16 Ιουλίου

Η Ζυλιέτ είναι ευτυχισµένη. Το λέει και το δείχνει. ∆εν έχω

το δικαίωµα, δεν έχω λόγο να αµφιβάλλω… Γιατί λοιπόν

τώρα, όταν είµαι κοντά της, αυτό το αίσθηµα δυσαρέσκει-

ας, δυσφορίας; – Ίσως επειδή νιώθω αυτή την ευτυχία τό-

σο πρακτική, τόσο εύκολα αποκτηµένη, τόσο απόλυτα

«κοµµένη και ραµµένη στα µέτρα της» που µου φαίνεται

πως σφίγγει σαν µέγγενη την ψυχή και την πνίγει…

Και αναρωτιέµαι τώρα πια αν αυτό που επιθυµώ είναι

η ευτυχία ή η πορεία προς την ευτυχία. Ω Κύριε! Φύλαξέ

µε από µια ευτυχία που θα µπορούσα να αποκτήσω πολύ

[ 155 ]



γρήγορα! Μάθε µου να αναβάλλω, να µεταθέτω την ευτυ-

χία µου µέχρι να φτάσω κοντά Σου.

Ακολουθούσαν πολλά σκισµένα φύλλα. Ασφαλώς θα εξιστο-

ρούσαν την οδυνηρή συνάντησή µας στη Χάβρη. Το ηµερο-

λόγιο συνεχιζόταν πια τον επόµενο χρόνο. Σελίδες που δεν

είχαν ηµεροµηνία, αλλά γραµµένες σίγουρα την εποχή της

παραµονής µου στο Φονγκεζµάρ.

Μερικές φορές, ακούγοντάς τον να µιλάει, νοµίζω πως µε

βλέπω να σκέπτοµαι. Μου εξηγεί και µου αποκαλύπτει

τον ίδιο µου τον εαυτό. Θα υπήρχα άραγε χωρίς αυτόν;

Αποκτώ υπόσταση µόνο µαζί του…

Καµιά φορά αµφιβάλλω αν αυτό που νιώθω γι’ αυτόν

είναι όντως αυτό που ονοµάζουν αγάπη – τόσο πολύ δια-φέρει η περιγραφή που κάνουν της αγάπης από εκείνη

που θα µπορούσα να κάνω εγώ. Θα ήθελα να µην έχει ει-

πωθεί τίποτα και να τον αγαπώ χωρίς να το ξέρω. Κυρίως

θα ήθελα να τον αγαπώ χωρίς να το ξέρει εκείνος.

Απ’ όλα όσα πρέπει να ζήσω χωρίς αυτόν τίποτα δεν

µου προσφέρει πια καµιά χαρά. Όλες µου οι προσπάθειες

για ενάρετη ζωή γίνονται µόνο και µόνο για να του αρέ-

σω, και, παρ’ όλα αυτά, κοντά του, νιώθω την αρετή µου

να κλονίζεται.

Μου άρεσε να µελετώ πιάνο γιατί νόµιζα ότι µπορούσα να

προοδεύω, κάθε µέρα κι από λίγο. Εκεί βρίσκεται ίσως το

µυστικό της ευχαρίστησης που νιώθω όταν διαβάζω ένα

[ 156 ]



βιβλίο σε ξένη γλώσσα: όχι βέβαια ότι προτιµώ οποιαδή-

ποτε άλλη γλώσσα από τη δική µας ή ότι από τους συγ-

γραφείς µας εκείνοι που θαυµάζω υστερούν σε κάτι απότους ξένους – η ελαφρά δυσκολία όµως να αντιληφθείς το

νόηµα και το αίσθηµα, η ασυνείδητη ίσως περηφάνια ότι

τα κατάφερες και ότι τα καταφέρνεις κάθε φορά και κα-

λύτερα, προσθέτουν στην πνευµατική απόλαυση ένα εί-

δος ψυχικής ικανοποίησης, την οποία µου φαίνεται πως

δεν µπορώ να στερηθώ. Όσο µακάρια κι αν είναι, δεν µπορώ να επιθυµήσω µια

ζωή χωρίς πρόοδο. Φαντάζοµαι την ουράνια ευτυχία όχι

ως µια συνένωση µε τον Θεό, αλλά ως µια ατέλειωτη,

διαρκή προσέγγιση… και αν δεν φοβόµουν µήπως παίζω

µε τις λέξεις, θα έλεγα ότι θα αψηφούσα µια χαρά που δεν

θα ήταν προοδευτική.

Σήµερα το πρωί καθόµασταν οι δυο µας στο παγκάκι της

λεωφόρου. ∆εν µιλούσαµε ούτε και νιώθαµε την ανάγκη

να πούµε κάτι… Έξαφνα, µε ρώτησε αν πιστεύω στη µέλ-

λουσα ζωή.

«Μα Ζερόµ» φώναξα εγώ αµέσως «για µένα είναι κάτι

περισσότερο από ελπίδα: είναι βεβαιότητα…»

Και ξαφνικά µου φάνηκε πως όλη µου η πίστη στράγ-

γιξε µέσα σ’ αυτή την κραυγή.

« Ήθελα να ξέρω!» πρόσθεσε… κοντοστάθηκε για λίγο κι

ύστερα: «Θα ενεργούσες διαφορετικά αν δεν πίστευες;».

«Πώς µπορώ να το ξέρω» απάντησα. Και πρόσθεσα:

«Εσύ ο ίδιος όµως, ακόµα και παρά τη θέλησή σου, φίλε

[ 157 ]



µου, δεν µπορείς πια να ενεργήσεις διαφορετικά απ’ ό,τι

θα έκανες αν σε διακατείχε η πιο ζωηρή πίστη. Και δεν θα

σε αγαπούσα, αλλιώς».

Όχι, Ζερόµ, όχι, δεν είναι η µέλλουσα ανταµοιβή αυτό

στο οποίο αποβλέπει η αρετή: δεν είναι η ανταµοιβή αυ-

τό που επιδιώκει η αγάπη µας. Η ιδέα της ανταµοιβής για

τους κόπους της είναι προσβλητική για µια ευγενική ψυ-

χή. Ούτε και είναι γι’ αυτή η αρετή ένα στολίδι: είναι ηίδια η µορφή του κάλλους της.

Ο πατέρας δεν είναι καλά πάλι. Τίποτα το σοβαρό, ελ-

πίζω, αλλά χρειάστηκε να ξαναρχίσει δίαιτα εδώ και τρεις

µέρες.

Χθες βράδυ, ο Ζερόµ ανέβηκε πρώτος στο δωµάτιό του.

Ο µπαµπάς, που έµεινε µαζί µου ως αργά, µε άφησε για λί-γο µόνη. Είχα καθίσει στον καναπέ ή µάλλον –πράγµα που

δεν µου συµβαίνει σχεδόν ποτέ– είχα ξαπλώσει, δεν ξέρω

γιατί. Το αµπαζούρ σκίαζε τα µάτια µου και το πάνω µέρος

του κορµιού µου. Κοίταζα µηχανικά τις µύτες των ποδιών

µου, που ξεπρόβαλλαν λίγο από το φόρεµά µου και ανα-

δεικνύονταν από µια λουρίδα φως που έπεφτε πάνω τους.

Όταν γύρισε ο πατέρας, στάθηκε για λίγο όρθιος µπροστά

στην πόρτα και µε κοίταξε επίµονα µε τρόπο παράξενο, χα-

µογελαστό και θλιµµένο συγχρόνως. Ένιωσα µια ανεξήγη-

τη ταραχή και ανασηκώθηκα. Τότε µου έκανε νόηµα.

« Έλα να καθίσεις κοντά µου» µου είπε και, παρόλο που

ήταν ήδη αργά, άρχισε να µου µιλάει για τη µητέρα µου,

πράγµα που δεν είχε κάνει ποτέ από τότε που χώρισαν.

[ 158 ]



Μου διηγήθηκε πώς την παντρεύτηκε, πόσο την αγαπούσε

και τι σήµαινε αρχικά για εκείνον.

«Μπαµπά» του είπα τελικά «πες µου, σε παρακαλώ,γιατί µου τα λες όλα αυτά απόψε, τι σε κάνει να µου τα

πεις απόψε ειδικά…»

«Γιατί, πριν από λίγο, όταν µπήκα στο σαλόνι, και σε

είδα ξαπλωµένη στον καναπέ, νόµισα για µια στιγµή πως

ξανάβλεπα τη µητέρα σου».

Αν επέµενα είναι γιατί το ίδιο εκείνο βράδυ, στηριγµέ-νος στην πολυθρόνα µου, ο Ζερόµ διάβαζε σκυµµένος πά-

νω απ’ τον ώµο µου. ∆εν µπορούσα να τον δω αλλά σαν να

ένιωθα την ανάσα του και τη ζεστασιά του κορµιού του που

αναριγούσε. Έκανα ότι συνέχισα να διαβάζω, αλλά δεν κα-

ταλάβαινα πια τίποτα. ∆εν διέκρινα καν τις γραµµές. Με

είχε καταλάβει µια τόσο περίεργη αναστάτωση που ανα-γκάστηκα να σηκωθώ από το κάθισµά µου, βιαστικά, και

όσο ακόµη µπορούσα. Κατάφερα να βγω για λίγο απ’ το

δωµάτιο χωρίς ευτυχώς εκείνος να αντιληφθεί τίποτα…

Όταν όµως λίγο αργότερα, µόνη στο σαλόνι, είχα ξαπλώσει

στον καναπέ όπου ο πατέρας έβρισκε ότι έµοιαζα της µη-

τέρας µου, αυτή ακριβώς σκεφτόµουν κι εγώ.

Κοιµήθηκα πολύ άσχηµα εκείνη τη νύχτα, ήµουν ανή-

συχη, πνιγόµουν, ένιωθα άθλια, κυριευµένη από την ανά-

µνηση του παρελθόντος που επανερχόταν µέσα µου σαν

τύψη. Κύριε, µάθε µου να αποστρέφοµαι καθετί το κακό.

Καηµένε Ζερόµ! Κι όµως, αν ήξερε ότι µερικές φορές

αρκεί να έκανε µια κίνηση, και ότι αυτή την κίνηση µερι-

κές φορές την περιµένω…

[ 159 ]



Από παιδί ήδη, ήθελα να είµαι όµορφη για εκείνον.

Σήµερα µου φαίνεται ότι δεν «έτεινα ποτέ προς την τελει-

ότητα» παρά µόνο για εκείνον. Και το ότι την τελειότητααυτή µπορώ να τη φτάσω µόνο χωρίς εκείνον, αυτή, Θεέ

µου, είναι από τις διδαχές Σας εκείνη που προξενεί τη µε-

γαλύτερη σύγχυση στην ψυχή µου.

Τι ευδαιµονία πρέπει να νιώθει η ψυχή που δεν ξεχω-

ρίζει την αρετή απ’ την αγάπη! Καµιά φορά αναρωτιέµαι

αν υπάρχει άλλη αρετή από το να αγαπάς, να αγαπάς όσοτο δυνατόν περισσότερο και όλο και πιο πολύ… Κάποιες

µέρες όµως, αλίµονο! Η αρετή µού φαίνεται µόνο σαν µια

αντίσταση στην αγάπη. Πώς! Τολµώ να αποκαλώ αρετή

την πιο φυσική κλίση της καρδιάς µου! Τι ελκυστική σο-

φιστεία! ∆ελεαστική πρόσκληση! Παραπλανητικός αντι-

κατοπτρισµός της ευτυχίας!∆ιαβάζω σήµερα το πρωί στον Λα Μπρυγιέρ:

«Μερικές φορές στη ζωή, µας απαγορεύονται τόσο

αγαπηµένες απολαύσεις και τόσο τρυφεροί δεσµοί που εί-

ναι φυσικό να επιθυµούµε τουλάχιστον να επιτρέπονταν:

σε τόσο ισχυρά θέλγητρα µπορεί να αντισταθεί µόνο εκεί-

νος που, από αρετή, τα απαρνείται».

Γιατί λοιπόν επινόησα τόσες απαγορεύσεις; Μήπως

επειδή µε ελκύει κρυφά µια γοητεία ακόµα πιο δυνατή

και πιο γλυκιά από εκείνη της αγάπης; Αχ! Να µπορούσα

µε τη δύναµη της αγάπης να οδηγήσω τις ψυχές και των

δυο µας πέρα από την αγάπη!…

Αλίµονο! Το καταλαβαίνω πολύ καλά τώρα πια: ανάµε-

σα στον Θεό και εκείνον, δεν υπάρχει άλλο εµπόδιο εκτός

[ 160 ]



από εµένα την ίδια. Αν, όπως µου λέει, η αγάπη του για

µένα τον έστρεψε αρχικά προς τον Θεό, τώρα η αγάπη αυ-

τή τον εµποδίζει. Καθυστερεί µαζί µου, µε προτιµά, καιγίνοµαι το είδωλο που δεν τον αφήνει να προχωρήσει πιο

µακριά στο δρόµο της αρετής. Πρέπει ο ένας από τους

δυο µας να τα καταφέρει. Και επειδή έχω χάσει τις ελπί-

δες µου ότι η δειλή µου καρδιά θα ξεπεράσει την αγάπη

της για εκείνον, άφησέ µε, Θεέ µου, δώσ’ µου τη δύναµη

να του µάθω να µην µε αγαπάει πια. Έτσι ώστε, ανταλ-λάσσοντάς τα µε τα δικά µου, να σου προσφέρω τα δικά

του χαρίσµατα που είναι απείρως καλύτερα… Και αν η ψυ-

χή µου σήµερα θρηνεί που θα τον χάσει, δεν είναι για να

τον ξαναβρώ, αργότερα, µέσα σε Σένα;…

Πες µου, Θεέ µου! Ποια ψυχή Σου άξιζε ποτέ περισσό-

τερο; ∆εν είναι γεννηµένος για καλύτερα πράγµατα απότο να µε αγαπάει; Κι εγώ θα τον αγαπούσα τόσο, αν ανα-

γκαζόταν να περιοριστεί σε µένα; Πόσο µειώνει η ευτυχία

όλα όσα θα µπορούσαν να είναι ηρωικά!…

Κυριακή

«Ο Θεός προέβλεπε για µας κάτι καλύτερο».

∆ευτέρα 3 Μαΐου

Να είναι η ευτυχία εδώ, τόσο κοντά, να σου προσφέρε-

ται… Να µην έχεις παρά να απλώσεις το χέρι για να την

αδράξεις…

Σήµερα το πρωί, κουβεντιάζοντας µαζί του, ολοκλή-

ρωσα τη θυσία.

[ 161 ]



∆ευτέρα βράδυ

Αύριο φεύγει…

Αγαπηµένε Ζερόµ, σε αγαπώ πάντα µε άπειρη τρυφερό-τητα. Ποτέ πια όµως δεν θα µπορέσω να σου το πω. Ο πε-

ριορισµός τον οποίο επιβάλλω στα µάτια µου, στα χείλη

µου, στην ψυχή µου, είναι τόσο σκληρός που η αναχώρη-

σή σου είναι για µένα λύτρωση και πικρή ικανοποίηση.

Πασχίζω να φερθώ συνετά, αλλά τη στιγµή που πρέπει

να ενεργήσω, οι λόγοι που µε έκαναν να φέροµαι έτσι µουδιαφεύγουν, ή µου φαίνονται πως στερούνται κάθε λογι-

κής. ∆εν πιστεύω πια σ’ αυτούς…

Οι λόγοι που µε κάνουν να τον αποφεύγω; ∆εν πι-

στεύω πια σ’ αυτούς… Κι όµως τον αποφεύγω, µε µεγάλη

µου λύπη, και χωρίς να καταλαβαίνω το γιατί.

Κύριε! Είθε να ερχόµασταν πιο κοντά Σου, ο Ζερόµ καιεγώ, ο ένας µαζί µε τον άλλο, ο ένας µέσω του άλλου. Να

πορευόµασταν σ’ όλη µας τη ζωή σαν δύο προσκυνητές

λέγοντας καµιά φορά ο ένας στον άλλο: «Στηρίξου πάνω

µου, αδερφέ µου, κουράστηκες», και ο άλλος να απα-

ντούσε: «Μου αρκεί που σε νιώθω πλάι µου…». Αλλά όχι!

Ο δρόµος που µας διδάσκεις, Κύριε, είναι ένας δρόµος

στενός – τόσο στενός που δεν χωρούν να περπατήσουν

δύο µαζί.

4 Ιουλίου

Έχω ν’ ανοίξω αυτό το τετράδιο πάνω από έξι βδοµάδες.

Τον περασµένο µήνα, ξαναδιαβάζοντας κάποιες σελί-

δες, διέκρινα µια παράλογη και αξιοκατάκριτη προσή-

[ 162 ]







«Ω! Αν ήξερες πόση γαλήνη θα έβρισκες, και πόση χα-

ρά θα έδινες στους άλλους αν πορευόσουν την οδό της αρε-

τής, είµαι βέβαιος ότι θα ενέτεινες τις προσπάθειές σου».

10 Αυγούστου

Ακόµα και αν φώναζα προς το µέρος Σου, Θεέ µου, µε τη

θέρµη της πίστης ενός παιδιού και την υπερκόσµια φωνή

των αγγέλων…

Όλα αυτά, το ξέρω, προέρχονται όχι από τον Ζερόµ,αλλά από Σένα.

Γιατί όµως ανάµεσα σ’ Εσένα και σ’ εµένα, παρεµβάλ-

λεις διαρκώς την εικόνα του;


Λιγότερο από δύο µήνες για να αποτελειώσω αυτό το έρ-γο… Ω Κύριε, βοήθησέ µε!


Το νιώθω καλά, το νιώθω από τη θλίψη µου, ότι η θυσία

δεν έχει ολοκληρωθεί µέσα στην καρδιά µου. Θεέ µου,

κάνε να οφείλω µόνο σε Σένα τη χαρά που γνώρισα µόνο

µε εκείνον.


Πόσο µικρή και θλιβερή είναι η πορεία µου προς την αρε-

τή! Ζητούσα µήπως πολλά από τον εαυτό µου; – Να µην

υποφέρω πια.

Τι είδους λιποψυχία µε κάνει να εκλιπαρώ διαρκώς τη

[ 165 ]





κώς τον αγώνα ισοδυναµούσε µε δειλία. Θριάµβευσα; Ο

Ζερόµ µ’ αγαπάει κάπως λιγότερο;… Αλίµονο! Αυτό είναι

που ελπίζω και που φοβάµαι µαζί… Εγώ ποτέ δεν τοναγάπησα πιο πολύ.

Κι αν πρέπει, Κύριε, για να τον σώσεις από εµένα, να

χαθώ, ας είναι!…

«Μπες στην καρδιά και την ψυχή µου για να µεταφέ-

ρεις τις οδύνες µου και για να συνεχίσεις να αντέχεις µέ-

σα µου ό,τι σου αποµένει να υποφέρεις από το Πάθοςσου».

Μιλήσαµε για τον Πασκάλ. Πώς µπόρεσα να του τα πω

όλα αυτά; Τι αισχρά και παράλογα λόγια! Αν υπέφερα ήδη

την ώρα που τα έλεγα, απόψε µετανοώ σαν να πρόκειται

για κάποια βλασφηµία. Ξανάπιασα το βαρύ βιβλίο των

Σκέψεων, κι έπεσα στο κεφάλαιο µε τις επιστολές στη δε-σποινίδα ντε Ροανέζ:

«∆εν νιώθει κανείς τα δεσµά του όταν ακολουθεί µε τη

θέλησή του εκείνον που τον οδηγεί. Όταν όµως αρχίσει να

αντιστέκεται και να ξεστρατίζει υποφέρει πολύ».

Τα λόγια αυτά µε άγγιξαν τόσο βαθιά που δεν είχα τη

δύναµη να συνεχίσω το διάβασµα. Ανοίγοντας όµως το βι-

βλίο σε κάποιο άλλο σηµείο, επρόκειτο να βρω ένα κατα-

πληκτικό απόσπασµα που δεν γνώριζα και το οποίο αντι-

γράφω.

Εδώ τελείωνε το πρώτο τετράδιο αυτού του ηµερολογίου. Το

επόµενο τετράδιο είχε µάλλον καταστραφεί. Γιατί στα χαρτιά

που άφησε η Αλίσα, το ηµερολόγιο ξανάρχιζε τρία χρόνια αρ-

[ 167 ]



γότερα, πάλι στο Φονγκεζµάρ –τον Σεπτέµβριο– δηλαδή λίγο

πριν από την τελευταία µας συνάντηση.

Το τελευταίο αυτό τετράδιο αρχίζει µε τις φράσεις πουακολουθούν.


Θεέ µου, το ξέρεις καλά πως χρειάζοµαι εκείνον για να Σε

αγαπώ.


Θεέ µου, δώσε µου τον, για να Σου δώσω κι εγώ την καρ-

διά µου.

Θεέ µου, κάνε έστω να τον ξαναδώ.

Θεέ µου, υπόσχοµαι να σου δώσω την καρδιά µου. ∆ώ-

σε µου αυτό που σου ζητάει η αγάπη µου κι εγώ δεν θαδώσω παρά µόνο σε Σένα όση ζωή µου αποµένει…

Θεέ µου, συγχώρεσέ µε γι’ αυτή την ανάρµοστη προ-

σευχή, αλλά δεν µπορώ να βγάλω το όνοµά του από τα χεί-

λη µου, ούτε και να ξεχάσω τον πόνο της καρδιάς µου.

Θεέ µου, φωνάζω το όνοµά Σου. Μην µε εγκαταλεί-

πεις στη δυστυχία µου.


«Ό,τι αν αιτήσετε τον πατέρα εν τω ονόµατί µου…»

Κύριε! Εν τω ονόµατί Σου δεν τολµώ…

Ακόµα όµως κι αν δεν εκφράζω πια µε λόγια την προ-

σευχή µου, µήπως Εσύ δεν γνωρίζεις τι επιθυµεί παράφο-

ρα η καρδιά µου;

[ 168 ]





να µιλά. Μ’ αρέσει τόσο πολύ ο τρόπος που προφέρει το

όνοµά µου… Θα είναι εδώ! Θα βάλω το χέρι µου µέσα στο

δικό του. Θα αφήσω το µέτωπό του να ακουµπήσει στονώµο του. Θα αναπνέω κοντά του. Χθες, είχα πάρει µαζί µου

κάποια από τα γράµµατά του για να τα ξαναδιαβάσω. ∆εν τα

κοίταξα όµως, απορροφηµένη καθώς ήµουν από τη σκέψη

του. Είχα πάρει επίσης το σταυρό µε τον αµέθυστο που του

άρεσε και που φορούσα κάθε βράδυ, κάποιο από τα περα-

σµένα καλοκαίρια, για όσο διάστηµα δεν ήθελα να φύγει.Θα ήθελα να του δώσω αυτόν το σταυρό. Από καιρό

τώρα κάνω το εξής όνειρο: εκείνος παντρεύεται. Εγώ γί-

νοµαι η νονά της πρώτης του κόρης, µιας µικρής Αλίσα,

στην οποία δίνω αυτό το κόσµηµα… Γιατί δεν τόλµησα

ποτέ να του το πω;

2 Οκτωβρίου

Η ψυχή µου σήµερα είναι χαρούµενη και ανάλαφρη σαν

πουλί που έχτισε τη φωλιά του στον ουρανό. Σήµερα θα

’ρθει. Το νιώθω, το ξέρω. Θα ήθελα να το φωνάξω σε

όλους. Νιώθω την ανάγκη να το γράψω. ∆εν θέλω πια να

κρύψω τη χαρά µου. Ακόµα και ο Ροµπέρ, που είναι συ-

νήθως τόσο αφηρηµένος και τόσο αδιάφορος προς εµένα,

το πρόσεξε. Οι ερωτήσεις του µε τάραξαν και δεν ήξερα τι

να του απαντήσω. Πώς θα περιµένω ως το βράδυ;…

∆εν ξέρω ποιο διάφανο πέπλο µου παρουσιάζει παντού

την εικόνα του µεγεθυσµένη και συγκεντρώνει όλες τις

αχτίδες της αγάπης στο φλογισµένο µυχό της καρδιάς µου.

[ 170 ]





Έσκισα το γράµµα µου. Ύστερα το ξανάγραψα… Μόλις

πρόβαλε η αυγή. Γκρίζα, ποτισµένη δάκρυα, θλιµµένη

σαν τη σκέψη µου… Ακούω τους πρώτους θορύβους στοκτήµα και ό,τι κοιµόταν ξαναπαίρνει ζωή… «Εγείρεσθε,

άγωµεν. Ιδού ήγγικεν η ώρα…»

Το γράµµα µου δεν θα φύγει.


Θεέ ζηλόφθονε, που µου πήρες ό,τι είχα, πάρε λοιπόν καιτην καρδιά µου. Η ζεστασιά την εγκατέλειψε και, αποδώ

και πέρα, τίποτα πια δεν την ενδιαφέρει. Βοήθησέ µε λοι-

πόν να τα βγάλω πέρα, µ’ αυτό το θλιβερό αποµεινάρι του

εαυτού µου. Αυτό το σπίτι, αυτός ο κήπος ζωντανεύουν

την αγάπη µου κι αυτό µου είναι αβάσταχτο. Θέλω να πάω

σ’ ένα µέρος όπου δεν θα βλέπω παρά µόνον Εσένα.

Θα µε βοηθήσεις να διαθέσω στους φτωχούς Σου την πε-

ριουσία µου. Άφησέ µε να δώσω στον Ροµπέρ το Φον-

γκεζµάρ, το οποίο δεν µπορώ εύκολα να πουλήσω. Έγρα-

ψα µια διαθήκη, αλλά αγνοώ τις απαραίτητες διατυπώ-

σεις, και χθες δεν µπόρεσα να συζητήσω αρκετά το θέµα

µε το συµβολαιογράφο, από φόβο µήπως υποψιαστεί την

απόφαση που έχω πάρει και ειδοποιήσει τη Ζυλιέτ ή τον

Ροµπέρ… Θα την ολοκληρώσω στο Παρίσι.


Έφτασα τόσο αποκαµωµένη που τις δύο πρώτες µέρες

χρειάστηκε να µείνω στο κρεβάτι. Ο γιατρός που κάλεσαν

[ 172 ]





Εσύ µόνο να βασιλεύσεις µέσα µου. Και να βασιλεύσεις

ολοκληρωτικά. ∆εν θέλω πια να διαπραγµατεύοµαι µαζί

σου την καρδιά µου.

Αν και νιώθω κουρασµένη σαν να έχω γεράσει πολύ, η ψυ-

χή µου διατηρεί µια παράξενη παιδικότητα. Εξακολουθώ

να είµαι το µικρό κορίτσι που ήµουν, που δεν µπορούσε

να πέσει να κοιµηθεί αν δεν ήταν όλα τακτοποιηµένα µες

στο δωµάτιό του, και τα ρούχα καλά διπλωµένα πάνω απ’το προσκέφαλό του…

Έτσι θα ήθελα να περιµένω το θάνατο.


Ξαναδιάβασα το ηµερολόγιό µου πριν να το καταστρέψω.

«∆εν αρµόζει σε µια µεγάλη καρδιά να µεταδίδει στουςάλλους την ταραχή που αισθάνεται». Αυτά τα όµορφα λό-

για είναι, νοµίζω, της Κλοτίλντ ντε Βω.

Τη στιγµή που πήγαινα να πετάξω στη φωτιά το ηµερο-

λόγιο αυτό, µε συγκράτησε κάτι σαν προειδοποίηση. Μου

φάνηκε ότι ήδη δεν µου ανήκε πια. Ότι δεν είχα το δικαίω-

µα να το στερήσω από τον Ζερόµ. Ότι εξαρχής το έγραφα

µόνο για εκείνον. Οι ανησυχίες µου, οι αµφιβολίες µου

µου φαίνονται τόσο γελοίες σήµερα που δεν µπορώ πια να

τους δώσω καµιά σηµασία ούτε και να πιστέψω ότι θα ανα-

στατώσουν τον Ζερόµ. Θεέ µου, κάνε τον να διακρίνει µέ-

σα σ’ αυτές τις σελίδες τον αδέξιο τόνο µιας καρδιάς που

ποθούσε τρελά να τον σπρώξει ως την κορυφή της αρετής,

την οποία εγώ απελπίστηκα ότι θα φτάσω ποτέ.

[ 174 ]



«Θεέ µου, οδήγησέ µε σ’ εκείνον το βράχο που δεν

µπορώ να φτάσω».


«Χαρά, χαρά, δάκρυα χαράς…»

Πάνω από την ανθρώπινη χαρά και πέρα από κάθε πό-

νο, ναι, προαισθάνοµαι αυτή τη λαµπρή χαρά. Ο βράχος

αυτός που δεν µπορώ να φτάσω, ξέρω καλά ότι έχει όνο-

µα: ευτυχία… Καταλαβαίνω ότι όλη µου η ζωή είναι µά-ταιη αν δεν πρόκειται να καταλήξει στην ευτυχία… Α! Κι

όµως το έχεις υποσχεθεί, Κύριε, στην αγνή ψυχή που

απαρνείται τα εγκόσµια. «Μακάριοι απ’ άρτι» έλεγε ο θεί-

ος λόγος Σου, «µακάριοι οι νεκροί οι εν Κυρίω αποθνή-

σκοντες απ’ άρτι». Πρέπει εγώ να περιµένω ως το θάνα-

το; Τώρα είναι που η πίστη µου κλονίζεται. Κύριε! Φωνά-ζω το όνοµά Σου µε όλες µου τις δυνάµεις. Βρίσκοµαι στο

σκοτάδι. Προσµένω την αυγή. Φωνάζω το όνοµά Σου µέ-

χρι θανάτου. Έλα να ξεδιψάσεις την καρδιά µου. ∆ιψάω

ήδη για µια τέτοια ευτυχία… Ή µήπως πρέπει να πειστώ

πως την έχω ήδη; Και όπως το ανυπόµονο πουλί, καλώ-

ντας µάλλον παρά αναγγέλλοντας την καινούργια µέρα,

δεν πρέπει να περιµένω το ξεθώριασµα της νύχτας για να

κελαηδήσω;


Ζερόµ, θα ήθελα να σου µάθω την απόλυτη χαρά.

Σήµερα το πρωί µια κρίση µε εµετούς µε διέλυσε. Ένιω-

[ 175 ]



σα, αµέσως µετά, τόσο αδύναµη που για µια στιγµή ήλπι-

σα πως θα πεθάνω. Αλλά όχι. Απλώθηκε πρώτα µέσα µου

µια απέραντη γαλήνη. Ύστερα µε κατέλαβε µια αγωνία,ένα ρίγος στη σάρκα και στην ψυχή. Σαν να πρόβαλε ξαφ-

νικά η ζωή µου χωρίς κανένα φτιασίδι. Μου φάνηκε πως

έβλεπα για πρώτη φορά τη φρικτή γύµνια του δωµατίου

µου. Φοβήθηκα. Τώρα ακόµη γράφω για να καθησυχάσω

τον εαυτό µου, για να ηρεµήσω. Ω Κύριε! Είθε να φτάσω

ως το τέλος χωρίς να βλασφηµήσω.Μπόρεσα πάλι να σηκωθώ. Γονάτισα σαν µικρό παιδί…

Τώρα πια θα ήθελα να πεθάνω, σύντοµα, πριν καταλά-

βω πάλι ότι είµαι µόνη.

[ 176 ]



Ξαναείδα τη Ζυλιέτ πέρσι. Πάνω από δέκα χρόνια είχαν

περάσει από το τελευταίο της γράµµα, εκείνο που µου

ανήγγειλε το θάνατο της Αλίσα. Σε κάποιο ταξίδι στην Προ-

βηγκία, βρήκα την ευκαιρία να σταµατήσω στη Νιµ. Στη λε-

ωφόρο ντε Φεσέρ, στο πολύβουο κέντρο της πόλης, οι Τεσιέρκατοικούν σ’ ένα σχετικά όµορφο σπίτι. Παρόλο που τους εί-

χα γράψει για να αναγγείλω τον ερχοµό µου, ήµουν αρκετά

συγκινηµένος καθώς διάβαινα το κατώφλι.

Μια υπηρέτρια µε οδήγησε στο σαλόνι όπου, λίγο αργότε-

ρα, ήρθε να µε βρει η Ζυλιέτ. Μου φάνηκε πως έβλεπα τη

θεία Πλαντιέ: ίδιο βάδισµα, ίδια κορµοστασιά, ίδια καταιγι-στική εγκαρδιότητα. Άρχισε αµέσως να µε βοµβαρδίζει µε

ερωτήσεις χωρίς να περιµένει την απάντηση, για τη σταδιο-

δροµία µου, την εγκατάστασή µου στο Παρίσι, τις ασχολίες

µου, τις σχέσεις µου. Τι είχα έρθει να κάνω στον Νότο; Γιατί

δεν πήγαινα µέχρι την Αιγκ-Βιβ όπου ο Εντουάρ θα χαιρόταν

πολύ να µε δει;… Ύστερα, µου είπε τα νέα όλης της οικογέ-νειας, µίλησε για τον άντρα της, τα παιδιά της, τον αδερφό

της, την τελευταία σοδειά, τις δυσκολίες για να πουληθεί…

Έµαθα πως ο Ροµπέρ είχε πουλήσει το Φονγκεζµάρ, για να

έρθει να µείνει στην Αιγκ-Βιβ. Πως ήταν τώρα συνέταιρος

του Εντουάρ, πράγµα που επέτρεπε στον τελευταίο να ταξι-

δεύει και να ασχολείται περισσότερο µε το εµπορικό κοµµά-

[ 177 ]



τι της επιχείρησης, ενώ ο Ροµπέρ έµενε στα κτήµατα, βελ-

τιώνοντας και επεκτείνοντας τις καλλιέργειες.

Στο µεταξύ εγώ έψαχνα, ανήσυχος, µε τα µάτια ό,τι µπο-ρούσε να θυµίσει το παρελθόν. Αναγνώρισα βεβαίως, ανάµε-

σα στα καινούργια έπιπλα του σαλονιού, κάποια από το Φον-

γκεζµάρ. Εκείνο όµως το παρελθόν που αναριγούσε µέσα

µου, η Ζυλιέτ έµοιαζε τώρα πια να το αγνοεί ή να προσπαθεί

σκόπιµα να µας κάνει να το ξεχάσουµε.

∆ύο αγόρια δώδεκα και δεκατριών χρονών έπαιζαν στις σκά-λες. Τα φώναξε για να µου τα γνωρίσει. Η Λιζ, η µεγάλη της κό-

ρη, είχε πάει µε τον πατέρα της στην Αιγκ-Βιβ. Ένα άλλο αγόρι

θα επέστρεφε όπου να ’ναι από κάποιο περίπατο. Ήταν εκείνο

που επρόκειτο να γεννηθεί τότε που η Ζυλιέτ µου ανήγγειλε το

θάνατο της Αλίσα. Η τελευταία αυτή εγκυµοσύνη δεν είχε τε-

λειώσει χωρίς προβλήµατα. Η Ζυλιέτ υπέφερε για πολύ καιρόµετά. Τελικά, πέρσι, φάνηκε να συνέρχεται και γέννησε ένα κο-

ριτσάκι στο οποίο, από τα λεγόµενά της, είχε µεγάλη αδυναµία.

«Κοιµάται στο δωµάτιό µου, εδώ δίπλα» είπε. «Έλα να τη

δεις». Και καθώς την ακολουθούσα: «Ζερόµ, δεν τόλµησα να

στο γράψω… Θα ήθελες να τη βαφτίσεις εσύ;».

«Μα βέβαια, αν αυτό σε ευχαριστεί» είπα, κάπως έκπλη-

κτος, σκύβοντας πάνω απ’ την κούνια. «Και ποιο είναι το

όνοµα της βαφτισιµιάς µου;»

«Αλίσα…» απάντησε σιγανά η Ζυλιέτ. «∆εν βρίσκεις πως

της µοιάζει λίγο;»

Έσφιξα το χέρι της Ζυλιέτ χωρίς να απαντήσω. Η µικρή

Αλίσα, καθώς τη σήκωσε η µητέρα της, άνοιξε τα µάτια. Την

πήρα στην αγκαλιά µου.

[ 178 ]



«Τι καλός πατέρας που θα γινόσουν!» είπε η Ζυλιέτ προ-

σπαθώντας να γελάσει. «Τι περιµένεις για να παντρευτείς;»

«Να ξεχάσω πολλά πράγµατα» είπα και την είδα να κοκκι-νίζει.

«Ελπίζεις να τα ξεχάσεις σύντοµα;»

«Ελπίζω να µην τα ξεχάσω ποτέ».

« Έλα αποδώ» µου είπε ξαφνικά, οδηγώντας µε σε ένα δω-

µάτιο πιο µικρό και ήδη σκοτεινό, του οποίου η µία πόρτα

έβγαζε στο δωµάτιό της και η άλλη στο σαλόνι. «Εδώ κατα-φεύγω κάθε φορά που έχω λίγο χρόνο. Είναι το πιο ήσυχο δω-

µάτιο του σπιτιού. Εδώ νιώθω προφυλαγµένη σχεδόν απ’ τη

ζωή».

Το παράθυρο του µικρού αυτού σαλονιού δεν έβλεπε,

όπως τα άλλα, στους θορυβώδεις δρόµους της πόλης, αλλά

σε ένα είδος σκεπαστής αυλής φυτεµένης µε δέντρα.«Ας καθίσουµε» είπε πέφτοντας σε µια πολυθρόνα. «Αν

κατάλαβα καλά, εννοείς να µείνεις πιστός στην ανάµνηση

της Αλίσα».

Έµεινα για λίγο σιωπηλός.

«Περισσότερο ίσως στην ιδέα που είχε σχηµατίσει για µέ-

να… Όχι, µην µε θεωρήσεις αξιέπαινο. Νοµίζω πως δεν µπο-

ρώ να κάνω διαφορετικά. Αν παντρευόµουν µια άλλη γυναί-

κα, απλώς θα υποκρινόµουν ότι την αγαπώ».

«Α!» έκανε εκείνη, κάπως αδιάφορα, κι ύστερα αποστρέ-

φοντας το πρόσωπό της έσκυψε κάτω σαν να έψαχνε κάτι:

«Πιστεύεις λοιπόν ότι µπορεί κανείς να διατηρήσει στην καρ-

διά του µια αγάπη χωρίς ελπίδα για τόσο καιρό;».

«Ναι, Ζυλιέτ».

[ 179 ]



«Και ότι η ζωή µπορεί να φυσάει κάθε µέρα επάνω της χω-

ρίς να τη σβήνει;…»

Το σκοτάδι έπεφτε σαν θάλασσα σταχτιά που φουσκώνει,βυθίζοντας κάθε αντικείµενο µέσα στο λυκόφως, και κάνο-

ντάς το να ζωντανεύει και να διηγείται χαµηλόφωνα το πα-

ρελθόν του. Ξανάβλεπα το δωµάτιο της Αλίσα. Η Ζυλιέτ είχε

συγκεντρώσει εδώ όλα της τα έπιπλα. Γύρισε πάλι προς το

µέρος µου το πρόσωπό της, µα δεν διέκρινα πια τα χαρακτη-

ριστικά της και δεν ήξερα αν είχε τα µάτια της κλειστά. Μουφαινόταν πολύ όµορφη. Μείναµε πια κι οι δυο µας σιωπηλοί.

« Έλα!» είπε εκείνη τελικά. «Πρέπει να ξυπνήσουµε…»

Την είδα να σηκώνεται, να κάνει ένα βήµα µπροστά, να

ξαναπέφτει ξέπνοη σε µια καρέκλα λίγο πιο κει. Έφερε τα χέ-

ρια της στο πρόσωπό της και µου φάνηκε πως έκλαιγε…

Μπήκε µια υπηρέτρια φέρνοντας τη λάµπα.

[ 180 ]



Hιστορία µου έφτασε σχεδόν στο τέλος. Τη δική µου τη

ζωή ποιος ο λόγος να τη διηγηθώ; Γιατί να εξιστορήσω

εδώ τις προσπάθειες που κατέβαλα για να ξαναβρώ την ευτυ-

χία σ’ αυτήν εδώ τη ζωή… Μερικές φορές αγωνιζόµουν τόσο

πολύ, λησµονώντας ξαφνικά το στόχο µου, που µου φαινό-

ταν πάλι πως προσπαθούσα µόνο και µόνο για να πλησιάσω

την Αλίσα, τόσο δύσκολα µπορούσα να φανταστώ µια ενάρε-

τη πράξη που δεν θα απέβλεπε στο να µε φέρει κοντά της.

Εκείνη δεν ήταν για µένα η προσωποποίηση της αρετής;

Έπρεπε τελικά να στραφώ εναντίον της ίδιας µου της ηθικής,

για να αποµακρυνθώ από εκείνη. Και τότε βυθίστηκα στην

πιο παράλογη ασωτία, αφέθηκα µέχρι του σηµείου να έχω

την ψευδαίσθηση ότι κατάργησα µέσα µου κάθε επιθυµία.

Παραδέρνοντας η σκέψη µου ξανακυλούσε όµως πάντα προς

την πλαγιά της ανάµνησης. Και τότε περνούσαν ώρες, µέρες

ολόκληρες χωρίς να µπορώ πια να συνέλθω.

Ύστερα, ξαφνικά, µια τροµακτική αναλαµπή µε αποσπού-

σε από το λήθαργό µου. Ξανάπαιρνα φόρα. Έβαζα τα δυνατά

µου να γκρεµίσω µέσα µου αυτό που υπήρξε κάποτε το οικο-

δόµηµα της ευτυχίας µου, να αφανίσω την αγάπη και την πί-

στη µου. Αγωνιζόµουν µε κάθε τρόπο.

Μέσα σ’ αυτό το χάος, τι αξία µπορούσε να έχει η δουλειά

µου! Όπως άλλοτε όλες µου οι σκέψεις πήγαζαν από την αγά-

πη µου, τώρα φαίνονταν να πηγάζουν από την απελπισία µου

[ 181 ]



και δεν µπορούσα να εντοπίσω ούτε µία αισιόδοξη. Σήµερα

που µισώ αυτή τη δουλειά και νιώθω πως η αξία µου χάθηκε,

αµφιβάλλω αν γι’ αυτό φταίει η αγάπη… Όχι, φταίει το ότιαµφέβαλα για την αγάπη.

[ 182 ]



ΤO ΒΙΒΛΙO ΤOΥ ANTPE ZINT H ΣTENH ΠYΛH, ΣE

METAΦPAΣH ΤΗΣ ΛIΛAΣ KONOMAPA, TYΠΩΘHKE

TON ΟΚΤΩΒΡΙΟ TOY 2006 ΣE XAPTI CHAMOIS 100

ΓΡΑΜM. ΣTO TYΠOΓPAΦEIO TOΥ ∆ΗΜOΣΘΕNΗ

ΑΡΓΥΡOΠOΥΛOΥ. O ΚΑΛΛΙΤΕΧNΙΚOΣ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜOΣ

THΣ EK∆OΣHΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ESPRESSO STUDIO. H

ΗΛΕΚΤΡONΙΚΗ ΣΕΛΙ∆OΠOΙΗΣΗ ΕΓΙNE AΠO ΤO DTP

ΤΩN ΕΚ∆OΣΕΩN ΜΕΤΑΙΧΜΙO. TO ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ

MONTAZ ΚΑΙ ΤΑ ΦΙΛΜ ΕΤOΙΜΑΣΕ Η ACCESS ΓΡΑ

ΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Α.Ε. Η ΒΙΒΛΙO∆ΕΣΙΑ ΕΓΙNΕ ΑΠO ΤΟN

Documents

Andre Gide - Steni Pili