43

STEVE REICH: DIFFERENT TRAINS FOR STRING QUARTET AND TAPE [RAZLIČITI VOZOVI ZA GUDAČKI KVARTET I TRAKU] (1988)

Different Trains jedna je od najpoznatijih Reichovih kompozicija, ali i jedna od najznačajnijih za analizanje postmodernističkih aspekata muzičkog minimalizma. Prema riječima samog kompozitora (v. Reich 2002, poglavlja “Different Trains (1988)” i “Answers to Questions about Different Trains”), djelo je narudžba Betty Freeman za Kronos Quartet. Komponovano je od januara do avgusta 1988, traje oko 27 minuta, a premijerno ga je izveo Kronos Quartet 1988. godine u Londonu. Reich je za njega dobio nagradu Grammy za najbolje djelo ozbiljne muzike 1989. godine. Najznačajnija karakteristika Different Trains je reinventiranje muzičkog djela zasnovanog na kombinaciji muzike i govora, odnosno oblikovanje meodijskih, ritamskih i visinskih kvaliteta muzike prema osobinama suprotstavljenog (nasnimljenog) govornog materijala. Ovim se Reich na neki način ponovo vratio i svojim stvaralačkim počecima i tape kompozicijama kakve su It's Gonna Rain i Come Out, koje se upravo bile zasnovane na imanentnim i izvedenim muzičkim kvalitetima govora. Sadržajno, kompozicija iznosi Reichove dječije uspomene na period razvoda roditelja i razdvajanja porodice (majka se preselila u Los Anđeles, a otac ostao u Njojorku). U periodu 1939-1942, mladi Steve Reich od svoje treće do šeste godine provodio je mnogo vremena u vozovima, putujući od jednog do drugog roditelja sa guvernantom. Pola stoljeća poslije, ovo ga je iskustvo navelo na pomisao da bi u tom istom periodu, kao Jevrej, ali u Evropi, njegov život takođe bio osuđen na putovanja, ali veoma drugačijim vozovima. Kako bi navedenu situaciju prenio u svoje djelo, morao je, prema vlastitim riječima, da uradi slijedeće:

“1. Snimiti moju guvernantu Virginiju, koja je sad u sedamdesetim godinama, prisjećajući se tadašnjih zajedničkih putovanja.

2. Snimiti umirovljenog nosača prtljaga u vozu Pullman, Lawrencea Davisa, koji je sad u osamdesetim godinama, koji je tada vozio na liniji Njujork-Los Anđeles, prisjećajući se njegovog tadašnjeg života.

3. Sakupiti snimke preživjelih Holokausta Rachella, Paul i Rachel – koji su svi otprilike mojih godina i koji sad žive u Americi – kako govore o svojim iskustvima.

4. Sakupiti snimke američkih i evropskih vozova iz 1930-tih i 40-tih godina.” (Reich 2002: 151)v

Different Trains podijeljen je u tri prije tematska, nego muzička, stavka: 1. America – before the war [Amerika – prije rata] 2. Europe – during the war [Evropa – za vrijeme rata] 3. After the war [Poslije rata]

44

1. America – before the war 1. Amerika – prije rata

“From Chicago to New York” (Virginia) “one of the fastest trains” “the crack train from New York” (Mr. Davis) “from New York to Los Angeles” “different trains every time” (Virginia) “from Chicago to New York” “in 1939” “1939” (Mr. Davis) “1940” “1941” “1941 I guess it must've been” (Virginia)

“Iz Čikaga u Njujork” (Virginia) “jedan od najbržih vozova” “najbolji voz iz Njujorka” (G. Davis) “iz Njujorka u Los Anđeles” “svaki put drugi drugačiji vozovi” (Virginia) “Iz Čikaga u Njujork” “u 1939.” “1939.” (G. Davis) “1940.” “1941.” “1941. čini mi se da je morala biti” (Virginia)

2. Europe – during the war 2. Evropa – za vrijeme rata

“1940” (Rachella) “on my birthday” “The Germans walked in” “walked into Holland” “Germans invaded Hungary” (Paul) “I was in second grade” “I had a teacher” “a very tall man, his hair was concretely plastered smooth” “He said ‘Black Crows invaded our country many years ago’ ” “and he pointed right at me” “No more school” (Rachel) “You must go away” “and he said ‘Quick, go!’ ” (Rachella) “and he said, ‘Don't breathe!’ ” “into those cattle wagons” (Rachella) “for four days and four nights” “and then we went through these strange sounding names” “Polish names” “Lots of cattle wagons there” “They were loaded with people” “They shaved us” “They tattooed a number on our arm” “Flames going up in the sky – it was smoking”

“1940.” (Rachella) “na moj rođendan” “Ušli su Nijemci” “walked into Holland” “Nijemci su izvršili invaziju na Mađarsku” (Paul) “Bio sam u drugom razredu” “Imao sam učiteljicu” “vrlo visok čovjek, konsa mu je bila čvrsto zalijepljena i glatka” “Rekao je ‘Crne Vrane su izvršile invaziju na nau zemlju prije mnogo godina’ ” “i pokazao je prstom na mene” “Nema više škole” (Rachel) “Morate otići” “i rekao je ‘Brzo, idite!’ ” (Rachella) “i rekao je, ‘Ne diši!’ ” “u te vagone za stoku” (Rachella) “četiri dana i četiri noći” “a onda smo prošli kroz ta čudna imena” “Poljska imena” “Mnogo vagona za stoku tamo” “Bili su natovareni ljudima” “Obrijali su nas” “Tetovirali su broj na naše ruke” “Plamenovi su se dizali u nebo – dimilo se”

45

3. After the war 3. Poslije rata

“And the war was over” (Paul) “Are you sure?” (Rachella) “The war is over” “going to America” “to Los Angeles” “to New York” “from New York to Los Angeles” (Mr. Davis) “one of the fastest trains” (Virginia) “but today, they're all gone” (Mr. Davis) “There was one girl, who had a beautiful voice” (Rachella) “and they loved to listen to the singing, the Germans” “and when she stopped singing they said, ‘More, more’ and they applauded”

“I rat je bio završen” (Paul) “Da li ste sigurni?” (Rachella) “Rast je završen” “ići u Ameriku” “u Los Anđeles” “u Njojork” “iz Njujorka u Los Anđeles” (G. Davis) “jedan od najbržih vozova” (Virginia) “ali danas, njih više nema” (Mr. Davis) “Bila je jedna djevojka, imala je prekrasan glas” (Rachella) “a oni su voljeli da slušaju pjevanje, Nijemci” “a kada je prestala da pjeva govorili su, ‘Još, još’ i aplaudirali su”

Na samom početku postavljen je obrazac koji će biti osnova minimalističkog repetitivnog postupka koji će odrediti osnovne meloritamske karakteristike cijele kompozicije, a iz kojeg je izvedena ukupna energija cijele kompozicije. Njegovi su melodijski i ritmički kvaliteti snažno referencijalni. Ritamska, ali zapravo i unutrašnja metrička organizacija melodije, donose direktnu asocijaciju na zvuk kretanja voza, i funkcionišu kao tonsko slikanje (kao bubnjanje: lijeva-desna-lijeva-lijeva/desna-lijeva-desna-desna). Ovdje je uspostavljena i prva referencijalna vanmuzička odrednica jer ova kompozicija definitivno “govori” o vozovima. Ovaj čvrsti i karakteristični puls je centralna odlika djela i do samog njegovog kraja funkcioniše kao njegov “motor”. (v. pr. 20 na str. 180) S druge strane, tonski materijal organiziran je u homofone dijatonske kvintakordske strukture koje sugerišu tonalitet u vertikali (mada u horizonatli ne donose harmonijske progresije). Akordi postavljeni vertikalno mogu se toga smatrati istovremenim nastupom nekoliko kvintakorada ili kao akordi raspona do undecimakorda u kojima bi se mogao prepoznati ujecaj jazza, za koji je Reich u mladosti imao veliki interes. Ovi se akordi bez horizonatlnih harmonijskih veza ipak uglavnom čuju kao boja (pa čak i kao klaster), u kojoj se dominantno izdvaja pokret “praznih” paralelnih kvinti. Ove akorde Reich postavlja u neobičan tonski prostor koji se na momente može shvatiti kao dur, a na momente kao paralelni mol, mada je zapravo stalna kombinacija ova dva u kojoj se negira dursko-molski identitet ambijenta. Kao zamjena za melodiju pojavljuje se nasnimljeni “samplovani” materijal: glas, zvuk voza i piska lokomotive, sirene. Ovi se zvuci dupliraju u dionicama gudača, a zatim se i dalje ponavljaju, stvarajući kakteristične kontraste ravnomjernom pulsu. Kako bi se snimljeni govor i gudači mogli kombinirati, Reich je odabrao male govorne uzorke koji imaju više ili manje jasne tonske visine, i transkribirao ih koliko precizno je to bilo moguće, u muzičku notaciju. (v. pr. 19)

46

PRIMJER 19 S. Reich – Different Trains, I stavak Odnos govorene i intreumentalne melodije

U dionicama gudača, melodija govornih obrazca se doslovno imitira, i čak uobičajeno udvostručava, određujući i metar segmenata kompozicije. (v. pr. 21 na str. 181) Uzorci govora kao i zvuci voza preneseni su na traku sa upotrebom sampling klavijature i kompjutera. Kronos Quartet, po zahtjevu kompozitora, napravio je četiri odvojena snimka gudača koji su onda kombinovani sa govorom i zvucima voza kako bi se napravilo kompletno djelo. Pri živim izvedbama, gudački kvartet, dakle, nastupa uz traku na kojoj su snimljena tri kvarteta i “samplovani” materijal. PRIMJER 20 S. Reich – Different Trains, I stavak

47

PRVI STAVAK (America – before the war [Amerika – prije rata]) U prvom stavku princip izgradnje ove kompozicije u potpunosti je demonstriran. Stavak je podijeljen na dvanaest dijelova koji su međusobno razlikuju u prvom redu prema tekstu, u ovom stavku vezanom za kompozitorovo američko iskustvo (svaki od njih nosi po jedan tekstualni fragment, v. Tabelu 8) Pored toga, dijelovi se razlikuju po tempu, metrici koja je vezana za metriku teksta, kao i tonalitetnim područjima iz kojih se crpi tonski materijal. Na ovaj način susjedni dijelovi uvijek uspostavljaju kontrast, mada se upravo nizom ovih kontrasta uspostavlja jedinstvo. PRIMJER 21 S. Reich – Different Trains, I stavak

48

Unutar pojedinačnih dijelova, materijal i pulsacija nosive figure uvodnog dijela dosljedno se prenose u novo tonalitetno područje i tempo gdje se ponavljaju do efekta saturacije, ostavljajući dojam dinamično-statične podloge, nad kojom se govorni fragmenti, ali i drugi nasnimljeni materijal, izlažu više puta, često fragmentirano. (v. pr. 22) PRIMJER 22 S. Reich – Different Trains, I stavak

49

DRUGI STAVAK (Europe – during the war [Evropa – za vrijeme rata]) Prelazak na drugi stavak, koji je tematski vezan za zbivanja u Evopi u Drugom svjetskom ratu obilježen je sirenama, mada je ova granica auditivno vrlo delikatna jer su kroz stav primijenjeni skoro jednaki postupci kao i u prethodnom. Reich kaže da se u ovom stavku harmonije su mračnije i više hromatske, a da su drugačiji i zvuci vozova, jer su lokomotive američkih vozova iz tog perioda zvučale u kratkim, trozvučnim piskovima, dok su evropski vozovi zvučali u savršenim intervalima kvarte ili kvinte. U drugom stavku rad sa tekstom dosta je pojednostavljen. On se minimalno ponavlja i ne podliježe fragmentaciji, jer autor nije htio dozvoliti da se riječi žrtava Holokausta ponavljaju. “Ako ne čujete šta rekao neko ko je preživio Holokaust, onda to

50

zauvijek propustite.” (Reich 2002: 192)vi Ovdje snimljeni materijal ima više dokumentarni nego muzički karakter. Sam stavak je najkraći jer su u njemu ponavljanja svedena na minimum, ali je zato, s obzirom na broj tekstualnih cjelina, broj dijelova dosegao dvadeset i tri. TREĆI STAVAK (After the war [Poslije rata]) Iako predstavlja nastavak “priče”, u muzičkom smislu treći stavak predstavlja kontrast. Dok se karakterstični puls osnovne figure prenosi kroz cijela prva dva stavka, sugerišući stalni pokret voza do njegovog prispijeća u Aušvic, uz homofonu teksturu, treći stavak donosi svojevrstan novi početak, sa prekidom pulsa, sa polifonom teksturom i mnogo više melodijskog rada. Ovakav postupak odražava upravo situaciju historijske distance u odnosu na preživljeno, i na iskustvo nove pozicije iz koje sa sada o tome govori. Treći stavak vezuje historiju sa današnjicom, a praktično povezuje Reichovu sudbinu sa onima koji su prezivjeli Holokaust u Evropi, a zatim nastavili život u Americi. U ovoj kompoziciji lako možemo uočiti aspekte minimalizma kao postmodernistučkog postupka. Postavljanje visoko referentnog (“van-muzičkog”) zvučnog modela nad kojim će se provesti repetitivni postupak samo po sebi stvara efekat “komuniktivne” muzike, čak i kada to nije bila izričita kompozitorova namjera (što Reich uvijek naglašava!). Međutim, ozbiljnost pristupa kompiozicionom postupku ovdje nipošto nije zanemarena. Reich i ovdje primjenjuje svoje temeljene principe, minimalizam kao put do procesualnosti muzike, ali i materijal u kojem se odražava njegova vjera u osnovne intervale kvarte, kvinte i oktave, kao nosive karakteristike svjetskih muzičkih tradicija, i pravilni ritmički puls, kao bazičnu pokretačku energiju muzike. (v. Reich 2002: 186) TABELA 8 S. Reich – Different Trains: Organizacija materijala po stavcima i segmentima Napomena: - naznake stranica i taktova prema partituri Hendon Music, Inc., a Boosey and Hawkes Company, 1988

Oznaka u partituri Takt Tekst Dio Metar Tempo

q= Tonalitetna

oblast I America – before the war

0 1-6 1 7-10 2 11-13 3 14-19 4 20-21 5 22-28

A 2/4 92.4 F / d

6 29-32 7 33-38 8 39-40 9 41-46 10 47-52 11 53-58 12 59-68 13 69-76

“From Chicago to New York” (Virginia)

B 2/4

3/8 108 Des / b

14 77-83 C 2/4 97

51

Oznaka u partituri Takt Tekst Dio Metar Tempo

q= Tonalitetna

oblast 14 77-83 15 84-90 16 91-94 17 95-101 18 102-109 19 110-120 20 121-131 21 132-136

“one of the fastest trains”

C 2/4 97 As / f

22 137-144 23 145-154 24 155-159 25 160-165 26 166-174 27 175-179 28 180-182

“the crack train from New York” (Mr. Davis)

D 2/4 84 C / a

29 183-187 30 188-195 31 196-197 32 198-204 33 205-210 34 211-216

“from New York to Los Angeles”

E 2/4 69 Des / b

35 217-226 36 227-233 37 234-238 38 239-244 39 245-251 40 252-255

“different trains every time” (Virginia) F 2/4 76 Ges / e

41 256-259 42 260-265 43 266-271 44 272-277 45 278-287 46 288-295

“from Chicago to New York”

G

2/4 3/8 108 Des / b

47 296-300 48 301-302 49 303-308 50 309-311 51 312-319 52 320-324

“in nineteen thirty-nine” H 3/4 130 As / c

53 325-327 54 328-333 55 334-338

“nineteen thirty-nine” I 5/4 126 E / cis

56 339-341 57 342-346 58 347-350

“nineteen forty” J 5/4 126 E / cis

59 351-352 60 354-355 61 356-363 62 364-369

“nineteen forty-one” K 3/4 2/4 126 As / f

63 370-375 64 376-380

“nineteen forty-one I guess it must've

L 3/4 99 Es / c

52

Oznaka u partituri Takt Tekst Dio Metar Tempo

q= Tonalitetna

oblast 65 381-385 been” II Europe – during the war 66 1-16 “nineteen forty” M 2/4 104 Des / B 67 17-28 “on my birthday” N 2/4 74 H / gis

68 29-38 “the Germans walked into Holland” O 2/4 71 H / gis

69 39-50 “Germans invaded Hungary” P 2/4 122 H / gis

70 51-62 “I was in second grade” Q 2/4 129 H / gis

71 63-72 “I had a teacher” R 2/4 136 B / g

72 73-88 “a very tall man, his hair was concretely plastered smooth”

S 2/4 97 Es / c

73 89-102 “He said ‘Black Crows

invaded our country many years ago’ ”

T 2/4 98 E / cis

74 103-114 “and he pointed right at me” U 2/4 86 E / cis

75 115-122 “No more school” V 2/4 81 C / a 76 123-138 “You must go away” W 2/4 100 c-mol

77 139-152 “and he said ‘Quick, go!’ ” X 2/4 102 G / e

78 153-184 “and he said, ‘Don't breathe!’ ” Y 2/4 158 B / d

79 185-200 “into those cattle wagons” Z 2/4 98 G / e

80 201-212 “for four days and four nights” AA 2/4 95 C / a

81 213-222

82 223-231

“and then we went through these strange sounding

names” BB 2/4 99 As / f

83 232-247 “Polish names” CC 2/4 102 H / gis 84 248-259 85 260-268

“Lots of cattle wagons there” DD 2/4 86 F / d

86 269-277 87 278-286

“They were loaded with people” EE 2/4 98 D / h

88 287-302 “They shaved us” FF 2/4 86 Des / b

89 303-318 “They tattooed a number on our arm” GG 2/4 70 Ges / es

90 319-332 91 333-338 92 339-348 93 349-359 94 360-384

“Flames going up in the sky – it was

smoking” HH 6/8 130 B / g

III After the war

95 1-5 96 6-10 97 11-17

II 2/4 110 F / d

53

Oznaka u partituri Takt Tekst Dio Metar Tempo

q= Tonalitetna

oblast 98 18-23 99 24-27

100 28-37 101 38-47 102 48-57

“And the war was over” JJ 2/4 110

103 58-67 104 68-79 “Are you sure?” KK 2/4 124

105 80-88 106 89-100 “The war is over” LL 2/4 124

D / h

107 101-106 108 107-112 109 113-118 110 119-130

MM 2/4 111

111 131-150 112 151-169 “going to America” NN 2/4 111

D / h

113 170-187 “to Los Angeles” OO 2/4 90 C / a 114 188-206 115 207-222 “to New York” PP 2/4 136 D / h

116 223-234 117 235-242 118 243-246 119 247-258 120 259-262 121 263-266 122 267-274 123 275-282

“from New York to Los Angeles” QQ 2/4 138 As / f

124 283-297 125 298-311 126 312-319 127 320-333 128 334-342 129 343-348 130 349-364 131 365-370 132 371-387 133 388-395 134 396-409 135 410-417 136 418-432

“one of the fastest trains” RR 2/4 194 Es / c

137 433-441 138 442-449 139 450-456 140 457-469 141 470-477 142 478-485 143 486-493 144 494-497 145 498-505 146 506-513 147 514-521

“but today, they're all gone”

SS

2/8 2/4 174

148 522-536 TT 5/8 131

F / d

54

Oznaka u partituri Takt Tekst Dio Metar Tempo

q= Tonalitetna

oblast 148 522-536 149 537-542 150 543-551 151 552-557 152 558-563

“There was one girl, who had a beautiful

voice” 2/4 131

153 564-569 154 570-572 155 573-575 156 576-581 157 582-590

“and they loved to listen to the singing,

the Germans” UU 2/4 100

158 591-599 159 600-606 160 607-612 161 613-620 162 621-627 163 628-633 164 634-641 165 642-648 166 649-654 167 655-663 168 664-670

“and when she stopped singing they

said, ‘More, more’ and they applauded”

VV

5/8 2/4 92 As / f

i “The title Sinfonia is not meant to suggest any analogy with the classical form. It is intended purely etymologically: the simultaneous sound of various parts, here eight voices and instruments. Or it may be taken in a more general sense as the interplay of a variety of things, situations and meanings. Indeed, the musical development of Sinfonia is constantly and strongly conditioned by the search for balance, even identity between voices and instruments; between the spoken or the sung word and the sound structure as a whole. This is why the perception and intelligibility of the text are never as read, but on the contrary are integrally related to the composition. Thus, the various degrees of intelligibility of the texts, along with the hearer's experience of almost failing to understand, must be seen to be essential to the very nature of the musical process.” (Berio 2001: nepag.) ii “... seems to carry all the weight of the last two centuries of musical history”. (Berio 2001: nepag) iii “The various musical characters, constantly integrated in the flow of Mahler's discourse, are combined together and transformed as they go.” (Berio 2001: nepag.) iv “The artist becomes the prisoner of his art; he can do nothing but quote.” (v. Hicks 1981-82) v “1. Record my governess Virginia, now in her seventies, reminiscing about our train trips together. 2. Record a retired Pullman porter, Lawrence Davis, now in his eighties, who used to ride lines between New York and Los Angeles, reminiscing about his life. 3. Collect recordings of Holocaust survivors Rachella, Paul, and Rachel – all about my age and now living in America – speaking of their experiences. 4. Collect recorded American and European train sounds of the 1930s and '40s.” (Reich 2002: 151) vi “If you don't hear what one of the Holocaust survivors says, you miss it.” (Reich 2002: 182)