Analiza Stanja i Mogucnosti Poljprehind SI BiH

ANALIZA STANJA I MOGUNOSTI PREHRAMBENE INDUSTRIJE U SI BIH

Pripremio: Midhat Jai Saradnici: Slavia Stajkovi Jugoslav Stahov Tuzla, oktobar 2011.god

1

METODOLOGIJA Procjena postojeeg stanja te dijelom i konkurentskih prednosti proizvodnje hrane izvrena je i na osnovu statistikih podataka iz godinjaka, te podataka kojima raspolau zavodi, ministarstva, udruenja za proizvodnju i preradu hrane u privrednim komorama i ostalim institucijama. Sistematizirani su osnovni podaci o proizvodnji, potronji, a dijelom i o uvozu i izvozu hrane Ekonomske Regije SjeveroIstona BiH. U metodologiji za ocjenu potencijala biljne proizvodnje regije SI BiH su podaci o ljudskim i materijalnim resursima sadranim u razliitim statistikim izvjetajima. Izvori statistikih podataka su statistiki izvjetaji: a) FAOSTAT-a, b) Draavnog zavoda za statistiku BiH, c) Federalnog zavoda za statistiku FBiH, d) Zavoda za statistiku RS, e) Zavoda za statistiku Brko distrikta, f) Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih poslova BiH (MVTEO BiH), g) Ministarstva za poljoprivredu TK, h) Federalnog ministarstva za poljoprivredu, i)Privredne komore Tuzla, j)Privredne komore Bijeljina, k)Pojedinih optina Prikupljanje podataka Pri prikupljanju podataka postoje problemi dostupnosti, preciznosti i vjerodostojnosti, to je jedna od najveih slabosti u BiH, kad su u pitanju informativne osnove u donoenju odluka. Zbog toga je potrebno da se uvedu meunarodno priznate metodologije, zasnovane na metodologijama zemalja EU a posbno da se to bre uspostavi Poljoprivredno trini informacijski servis BiH (PTIS) ija je uspostava predviena Zakonom Sl.glasnik BiH, br. 68/09). Zbog toga su u prezentaciji neki podaci zaokruivani. Obrada podataka Svi podaci o ekonomskoj regiji su prikupljeni i sistematizirani, kao to su podaci o stanovnitvu, zemljitu, rijekama, jezerima te biljnoj i animalnoj proizvodnji itd. Obrada podataka je obavljena u excelu. Analiza podataka Analiza podataka obuhvata usporebu dobijenih rezultata o proizvodnji hrane na regiji SI sa ve postojeim podacima o istoj vrsti proizvodnje na podrujima FBiH kao i na nivou BiH. Dobijeni podaci ukazuju na udio proizvodnje SI regije u odnosu na ostala podruja.Takoe se uporeuju podaci : per capita i udjeli pojedinih proizvodnih grupa u odnosu na BiH, FBiH i RS. Prikazuju se i podaci o ukupnoj proizvodnji pojedinih vrsta hrane i usporeuju sa proizvodnjom u drugim regijama prema FAOSTAT- u.

2

SADRAJ

1. UVOD .......................................................................................................................................................... 4 2. POTENCIJALI PROIZVODNJE HRANE REGIJE SI BIH ................................................................. 5 2.1. Stanovnitvo i ljudski resursi ........................................................................................................ 5 2.2. Zemljite ................................................................................................................................................ 8 2.3. Klima .................................................................................................................................................... 10 2.4. Vodeni resursi .................................................................................................................................. 11 2.5. Reljef .................................................................................................................................................... 11 3.ANALIZA STANJA U PROIZVODNJI HRANE ................................................................................. 12 3.1. Biljna proizvodnja Regije SI BiH ................................................................................................ 12 3.1.1. Proizvodnja ita na regiji ...................................................................................................................... 12 3.1.2. Proizvodnja voa na regiji .................................................................................................................... 15 3.1.3. Proizvodnja povra na regiji ............................................................................................................... 18 3.1.4. Proizvodnja krmnog bilja ..................................................................................................................... 21 3.2. Animalna proizvodnja Regije SI BiH ........................................................................................ 22 3.2.1. Proizvodnja mlijeka ................................................................................................................................ 22 3.2.2. Proizvodnja mesa..................................................................................................................................... 25 3.2.3. Proizvodnja jaja ........................................................................................................................................ 26 3.2.4. Ostala animalna proizvodnja .............................................................................................................. 27 3.3. Proizvodno preraivaki kapaciteti ........................................................................................ 27 3.4. Stepen zadovoljenja potreba za hranom ................................................................................ 30 4. ZAKLJUCI I PREPORUKE ................................................................................................................ 35 Literatura ................................................................................................................................................... 41

3

1. UVOD Poboljanje uvjeta ivota stanovnitva je jedan od glavnih zadataka svakog drutva. Jedan od znaajnih faktora kvalitete ivota je osiguranje sigurne i kvalitetne hrane. Dananji proizvoai hrane susreu se s brojnim potekoama, a gledano u budunost problemi e biti i vei ako se ne povede rauna o svim faktorima utjeu na ovu znaajnu granu industrije. Naime, porast broja stanovnika, migracije, klimatske promjene, rjeavanje svjetskih energetskih problema koritenjem poljoprivrednih sirovina, porast cijena energije i druge pojave razlog su da proizvodnja hrane ne treba biti samo produktivnija nego i odriva. Poljoprivreda i prehrambena industrija Ekonomske regije SI Bosne ima dugu tradiciju, relativno uspjenog poslovanja u oblasti poljoprivrede i prehrambene industrije. Uvezivanjem subjekata u podruju proizvodnje, prerade i distribucije hrane na regionalnom prostoru omoguuje racionalniji sistem razmjene i raspodjele, te skrauje lanac izmeu proizvoaa, preraivaa i potroaa. Postoji i potreba za donoenja odluka o pitanjima zajednikih dobara i prirodnog, i kulturno-povijesnog nasljea kao to su zemlja, voda, zraka te tradicijska znanja. Uvezivanje ekonomske regije omoguuje rad na razvijanju ekoloki odrivog i socijalno pravednog modela proizvodnje i potronje hrane, baziranog na malim i srednjim privrednim subjektima u oblasti primarne proizvodnje, prerade i prometa. Javna politika na ovim podrujima treba da omogui vitalnost ruralnih podruja, korektnu politiku za proizvoae hrane to bi kao rezultat dalo poboljanje radnih i socijalnih uvjeta na podruju poljoprivredne proizvodnje. Bosna i Hercegovina nema strategiju ishrane stanovnitva, niti ima precizne podatke o mjesenim potrebama za pojedinim prehrambenim proizvodima. Svjetsko trite hranom vrlo je nestabilno i lako moe doi do poremeaja u opskrbi. Zbog toga bi trebala da postoji strategija ishrane stanovnitva u okolnostima smanjenja uvoza hrane, a posebno u sluajevima izvanrednih okolnosti ili neke katastrofe. Procjena je da bi se u roku od nekoliko desetaka dana ostalo bez hrane. Tri su osnovne grupe proizvoda od stratekog znaaja za svaku zajednicu: hrana, energetski izvori te lijekovi. BiH ima resurse za proizvodnju hrane, ali oni nisu iskoriteni, pa se hrana mora uvoziti kako bi se zadovoljile potrebe stanovnitva. Poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda se u BiH godinje uveze u vrijednosti preko 2,6 milijardi maraka, to je oko 16 posto ukupnog uvoza u dravu. Godinji izvoz poljoprivrednih proizvodaje oko 410 milijona maraka. Najvei udio u uvozu hrane ine preraeni poljoprivredni proizvodi, jer su to proizvodi sa dodanih vrijednostima i prepoznatljiva trgovaka imena, dok je vrijednost uvoza nepreraenih primarnih poljoprivrednih proizvoda nia iako se u koliinski uvoze znatno vie.Tako se penice proizved u BiH oko 200 000 do 250 000 tona, a uvozi se 250 000 do 300 000 tona. Penica je realtivno jeftin proizvod, naprimjer u odnosuna meso i preraevine od mesa, koje se koliinski uvoze manje, ali njihova vrijednost je znatno vea. Bosna i Hercegovina ima relativno malu proizvodnju, posebno kada su u pitanju ive ivotinje, svjee meso, i itarice, gdje su puno manji postotci pokrivenosti domaom4

proizvodnjom. Uvozna hrana esto nije istog kvaliteta u trgovinama u BiH i u razvijenim zemljama, ak i kada se radi o istoj robnoj marki i proizvoau. Podruje BiH koje posjeduje konzistentne pretpostvake za osiguranje dovoljnih koliina hrane je Ekonomska regija SI BiH. Cilj ovog rada je prezentirati resurse koji su na raspolaganju, procjeniti konkurentne prednosti po vrstama prehrambenih proizvoda, te izvozne potencijale iz podruja poljoprivrede i prehrambene industrije. 2. POTENCIJALI PROIZVODNJE HRANE REGIJE SI BiH Mogunosti razvoja poljoprivrede temelje se na prirodnim i ljudskim resursima. Prirodne resurse ine prije svega struktura zemljita, vodotokovi, klimatski uslovi, bioloki diverzitet itd. Ljudske resurse predstavljaju zaposleni u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji, podrci proizvodnje, kao i zaposleni u edukaciji vezanoj za poljoprivredu te strunjaci za transfer znanja i tehnologija. Najznaajnija prednost ovog sektora su potencijali za odlinu sirovinsku bazu jer dobar dio teritorije pokriva plodno poljoprivredno zemljite, a njegovom razvoju pogoduju i dobri klimatski uslovi.Uz njih, tu su i odgovarajui proizvodni kapaciteti u prehrambenoj industriji. 2.1. Stanovnitvo i ljudski resursi Posljednji popis stanovnitva na nivou BiH sproveden je prije ravno 20 godina 1991 godine, a u meuvremenu su raene procjene stanovnitva po pojedinim opinama. Regija SI je najnaseljenija u BiH. Danas ima oko 1.000.000 stanovnika, to ini 26 % ukupnog stanovnitva BiH. Znaajna razlika izmeu udjela u povrini (14 %) od udjela u ukupnom stanovnitvu (26 %). govori o konstantno intenzivnoj naseljenosti u odnosu na bosanskohercegovacki prosjek (140 st./km2, prema 75 st./km2 u BiH). Gustoa naseljenosti znaajno varira po opinama ( NERDA, 2004). Struktura stanovnitva s obzirom na polnu pripadnost, na osnovu podataka za tri posljednja popisa stanovnitva pokazuje tendenciju izjednjaavanja uea mukog i enskog stanovnitva u ukupnoj populaciji regije (NERDA, 2004). Regija ima radni potencijal od oko 272.000 lica, i taj se potencijal poveava iz godine u godinu poveava prosjenoj po stopi od oko 2- 4 %. Iskoritenost radne snage je vrlo niska i u posljednjim godinama ima tendenciju smanjivanja. Regija ima zadovoljavajuu starosnu strukturu radno sposobne populacije. Ukupno postratno vrijeme kontinuirano pokazuje krajnje negativan trend odnosa zaposlenih i nezaposlenih u regiji SI. Dolo je do smanjenja broja zaposlenih u odnosu na predratno stanje u 1990. tako i do poveavanja broja nezaposlenih, to je najvei problem u cijeloj BiH. U Regiji je pemannentno broj nezaposlenih oko 150.016 zaposlenih (to ini oko 15 % od ukupnog broja stanovnitva), a stopa zaposlenosti je oko 54 %. Stopa registrirane nezaposlenosti je oko 50 % u odnosu na ukupan radni kontigent, to ovu regiju svrstava u socijalno najproblematinija podruja u BiH. Regija nudi potencijal u vidu kvalitetne radne snage (uz povoljne cijene rada) to ukljuuje visok procenat kvalifikovanih mladih ljudi koji su stekli vrijedno iskustvo5

radei u meunarodnim organizacijama u regiji, ili pohaajui studij u inostranstvu. Resurse u proizvodnji hrane ine osim broja stanovnika i sistem obrazovanja stanovnika za proizvodnju hrane, institucije za podrku proizvodnje hrane vladinog i nevladinog sektora. Edukacija moe biti formalna, neformalna, i informativna. Kad je u pitanju formalna edukacija to su Srednje poljoprivredne kole a ne postoji ni jedna visokokolska ustanova iz oblasti poljoprivrede na regiji SI Bosna. Poljoprivredne kole se nalaze u: Tuzli, Kalesiji, ivinicama, Bijeljini, Brkom, Gradacu itd. Orjentaciono Srednju poljoprivrednu kolu zavri oko 1000 uenika svake godine. U BiH iskljuivo poljoprivredom se bavi 17% stanovnitva, oekivat je i vie jer ima najvie poljoprivrednog zemljita. Procjenjuje se da na Regiji iskljuivo poljoprivredom se bavi 25-35% stanovnitva.

Grafikon 2.1.1. Povrina regije SI

Grafikon 2.1.2. Stan. regije SI

Grafikon 2.1.3. Povr. Regije SI u odnosu na BiH

Grafikon 2.1.4. Stan. Regije SI u odnosu na BiH

6

Vana je migracija stanovnitva koja nije poznata. U posljednjim godinama se biljei migracija stanovnitva. Zbog toga postoji potreba poboljanja kvaliteta ivota u ruralnim podrujima i da kvalitet ivota bude isti kao i u urbanim podrujima. Sa porastom stepena drutvenog razvoja, smanjuje se udio poljoprivrednog u ukupnom stanovnitvu zemlje. Na tu pojavu i njen intenzitet utie odreeni broj inilaca, a jedan od najznaajnijih je ukupan tehniko-tehnoloki progres, uz primjenu mehanizacije i hemijskih sredstava ( djubriv, pesticidi , veterinaski lijekovii itd.), savremena transportna sredtva itd. Svi pomenuti inioci utiu na brzinu, obim i naine deagrarizacije i to je u razvijenom svijetu postala zakonitost; npr. Belgija, Velika Britanija i SAD zapoljavaju svega oko 2% ukupne radne snage. Najvei udio poljoprivrednog stanovnitva nalazi se u Africi (56,7%) i Aziji (55,4%). Sasvim je drugi sluaj u Evropi gdje ima samo 7,9% poljoprivrednog stanovnitva, a Sjeverna i Srednja Amerika imaju 11,4%. Prema podacima FAO-a (1990) u razvijenim zemljama svijeta ivi 4,3% ukupnog poljoprivrednog stanovnitva, a od njihovog stanovnitva poljoprivredom se bavi samo 8,2%. Zemlje u razvoju imaju 95,7% svjetskog poljoprivrednog stanovnitva ili 56,5% njihovog stanovnitva. Meu proizvoaima prehrambenih proizvoda je jaka konkurencija koja ide u pravcu diferncijacije proizvoda koji koriste mo ekonomske propagande putem razliitih medija radi razvijanja marke proizvoda, kao sinonima kvaliteta. Kao posljedica otvorenosti trita mali broj velikih preduzea ostavuje veinu prometa koji dostie i do 90%. Posljednjih godina formirali su se nacionalni i internacionalni trgovaki lanci i lanci restorana i hotela. Meutim, vei broj manjih domaih trgovakih lanaca kupili su strani trgovaki lanci, tako da je u Regiji ali I u cijeloj BiH ostalo samo nekoliko ( 25) domaih trgovakih lanaca, a dominantni su strani lanci. Prerada, promet i ugostiteljstvo postaju vlasnitvo malog broja monih vlasnika koji time upravljaju. Tehniko tehnoloki progres vodi proizvodnju hrane u nagle promjene koje se ogledaju u primjeni strategije ubrzanog rasta uz primjenu inovacija, istraivanja i upotrebu marketinkih metoda. To zapoljava sve vie ljudi u preradi i komercijalizaciji proizvoda, s jedne, a sve manje u sektoru poljoprivrede, s druge strane. Takve tendencije su dominantne u sistemu proizvodnje hrane razvijenih zemalja svijeta. Tabela 2.1.1. Broj stanovnika na regiji SIOpina TK Banovii eli Doboj - Istok Graanica Gradaac Kalesija Kladanj Lukavac Prisutno u 2010 god. 25.786 13.945 10.243 52.212 46.154 35.751 14.981 50.998 BRKO DISTRIKT Opina RS Bijeljina Bratunac Lopare Milii Modria Osmaci Pelagievo 75.000 Prisutno u 2006 god. 110.298 23.263 17.220 10.351 28.944 4.875 6.496 7

Sapna Srebrenik Teoak Tuzla ivinice TK UKUPNO Domalj. amac Odak Oraje P O K UKUPNO UKUPNO REGIJA

12.862 41.692 7.400 131.718 55.305 499.047 4.252 15.674 19.594 39.520 1.002.542

Petrovo Srebrenica Bosanski Brod Donji abar amac ekovii Ugljevik Vlasenica Vukosavlje Zvornik RS UKUPNO

12.183 22.102 20.591 2.948 23.640 10.304 17.220 20.712 5.522 52.306 388.975

Slika: 2.2.1. Optine RSI BiH (NERDA 2006) 2.2. Zemljite

Slika : 2.4.2. Teritorij RSI BiH (NERDA 2006)

Najznaajniji poljoprivredni resurs regije predstavlja zemljite i osnovni je preduslov za poljoprivrednu proizvodnju. Na njemu se biljke ukorjenjuju i iz njega uzimaju hranjive materija neophodne za ivot, rast i razvoj. Nauka je pronala uzgojne oblike biljaka bez zemlje, pomou hidropona ili u internom supstratu, koji su skupi i jo uvijek nemaju iru primjenu. Stoga zemlja ostaje kao osnovni i najjeftiniji supstrat ovoj proizvodnji. Neophodno je istai da su ograniene zemljine povrine za poljoprivrednu proizvodnju, a bez njih nema te proizvodnje.8

Ukupni zemljini fond ili obradive povrine na podruju Regije SI je 380.639 ha. Globalna struktura poljoprivrednih povrina relativno je povoljna s obzirom na visoku zastupljenost oraninih povrina u obradivim ( oko 80 %). Ova regija u obradivim povrinama BiH participira sa 34 % , a u oraninim 29 %, to je povoljan pokazatelj ako se ima u vidu injenica da je udio regije u stanovnitvu BiH nii (26 %) od uea u zemljinom fondu.

Grafikon 2.2.2. Struktura zemljita SI Regije

9

Prirodni uslovi tj. zemlja, voda, klima su zadovoljavajui za poljoprivredu, a Regija nije agro-ekoloki homogena. U regiji je predominantna srednje kontinentalna klima.

Grafikon 2.2.2 BiH

Grafikon 2.2.3. Regija SI

Grafikon 2.2.4. RS

Grafikon 2.2.5. FBiH

Slika 2.2.2.Uporedni pregled tipa zemljita, zemljini i umski fond (u km2) 2.3. Klima Podruje Regije SI nalazi se u pojasu umjereno-kontinentalne klime, sa naglaenim godinjim varijacijama temperature i padavina. Na sjevernom, ravniarskom podruju, preovladava kontinentalna klima dugih i toplih ljeta, kratkih i otrih zima, s relativno malim koliinama oborina. U ovom podruju postoje izuzetni uvjeti za proizvodnju itarica, industrijskog i krmnog bilja. Srednja godinja temperatura je 11,2 stepena C, a kolicina padavina oko 800 mm/m2. Srednje, brdsko podruje (300700 m) odlikuje se kontinentalnom i subplaninskom klimom. Temperatura, kao srednja godinja vrijednost, iznosi 10 stepeni C a koliina padavina oko 900 mm/m2. U ovom dijelu su odlini uvjeti za voarsku proizvodnju. Juno, planinsko podrucje (iznad 700 m visine), odlikuje se subplaninskom i planinskom klimom, prosjecne godinje temperature 9,5 stepeni C i padavinama od oko 1100 mm/m2. U ovom podruju postoje izuzetni tereni na kojima se moe razvijati organska proizvodnja.10

2.4. Vodeni resursi Dvije velike rijeke: Sava, kao plovna i Drina sa izuzetnim hidroenergetskim potencijalom imaju veliki ekonomski znacaj za razvoj ovog podruja. Te ostale rijeke : Bosna, Sprea, Oskova, Jala ,Tinja, Janja, Drinjaa i druge. Znaajna su i akumulacionona jezera: Modrac, Zvorniko, Bistarc, Snijenica, Hazna i Vidara . Najvaniji vodni resurs u unutranjosti regije je akumulaciono jezero Modrac, povrine oko 17 km2. Ovo jezero podignuto je prvenstveno sa ciljem obezbjeenja tehnoloke vode za potrebe industrije Tuzlanskog bazena(oko 2,3 m3/sek.). Zbog velikog deficita pitke vode u Tuzli, Lukavcu i ivinicama, akumulacija Modrac koristit e se i za obezbjeenje vode za pie. Ukupna povrina pod umama regije SI veliine je 284.436 ha, to ini 36% njene teritorije. Zalihe drvne mase, procjenjene na oko 38 miliona m3, ine 11,7% ukupne drvne mase u BiH. umski pojas zahvata juni dio regije i najvee zalihe drvne mase nalaza se na podruju optina Kladanj, Srebrenica, Milii, Vlasenica i Bratunac. 2.5. Reljef Globalno gledajui regija zauzima relativno povoljnu geoprometnu poziciju u irem prostoru bive Jugoslavije (ini njen sredinji dio) kao i u sjevernom dijelu Balkana.Regija Sjeveroistona BiH (SI) je u neposrednom dodiru sa kljunim saobraajnim arterijama (magistralna cesta i eljeznika pruga) koje ovaj prostor povezuju sa zemljama zapadne, srednje i jugoistone Evrope. Regija SI je integralna oblast sa znaajnim prirodnim, georgrafskim, kulturnim, istorijskim, komunikacijskim i ekonomskim karakteristikama. Regija lei u sjeveroistonom dijelu BiH i obuhvata 34 opine iz dva entiteta: Federacija BiH(FBiH) i Republika Srpska(RS), kao i Distrikt Brko. Reljefno, prostor Regije SI predstavlja podruje heterogene strukture, u okviru kojeg su vrlo naglaene uzdune geografske zone koje se meusobno znaajno razlikuju te, kao takve, pruaju razliite uslove za privredno koritenje. Sjeverni, ravniarski predio (nadmorske visine do 300 m) obuhvata slivove rijeka Save, Drine i Bosne u donjem toku, a ini ga prostor Posavine i Semberije, te podruja u dolinama rijeka Tolise, Tinje, Brke, Gnjice i Janje. U ovom prostoru smjeteno je 10 opina (sa oko 29% ukupne teritorije regije) sa najpoviljnijim prirodnim uslovima i faktorima proizvodnje. Ovo je najvanije itorodno podruje u BiH.

11

3.

ANALIZA STANJA U PROIZVODNJI HRANE

3.1. Biljna proizvodnja Regije SI BiH

3.1.1. Proizvodnja ita na regijiU regiji se proizvodi 500.000 -700.000 tona ita a u BiH 1.000.000 1.400.000 tona. Najvie se proizvodi kukuruz.U strukturi proizvodnje ita kukuruz ini 60-70 % a sva ostala ita 30-40 %. Proizvodnja penice na regiji se kree 70.000 150.000 tona a u BiH 200.000-250.000 tona (MVTO 2009). Proizvodnja penice po glavi stanovnika u BiH je oko 50 kg dok je u regiji SI oko 70 kg. Potronja penice po glavi stanovnika je oko 100 kg.

Grafikon 3.1.1. Ukupna proizvodnja ita SI regije u 2009 i 2010 god.

Kukuruz se uglavnom koristi kao stona hrana, a dijelom se koristi i za ljudsku ishranu nekih 10-15% od ukupnih koliina. Jeam se koristi za proizvodnju gerla ali i u pivarskoj industriji. Zob se koristi kao stona hrana, manje koliine se upotrebljavaju za proizvodnju zobenih pahuljica

12

Grafikon 3.1.2. Proizvodnja ita SI regije po vrstama 2009 i 2010 god.

Grafikon 3.1.3. Ukupno proizvedenog ita SI regije po glavi stanovnika

Grafikon 3.1.4. Proizvodnja pojedinih vrsta ita po glavi stanovnika SI regije

13

Grafikon 3.1.5. Procentualni udio proizvedenog ita SI regije u ukupnoj proizvodnji ita BiH za 2009/10 god

Grafikon 3.1.6. Usporedba proizvodnje ita 2009 ( BiH/SI )

Grafikon 3.1.7. Usporedba proizvodnje ita 2010 ( BiH/SI )

14

3.1.2. Proizvodnja voa na regijiU regiji SI se proizvodi oko 100.000 tona voa a u BiH 280.000 tona. Najvie se proizvodi ljiva oko 70.000 tona a u BiH 150.000 tona. Od ukupno proizvedenih koliina ljive kako u regiji SI tako i u BiH 30 % se koristi za proizvodnju rakije ljivovice. Ukupna proizvodnja jabuke na regiji SI je oko 12.000 tona a u BiH 71.000 tona. Koliina proizvedene kruke na regiji iznosi oko 6.000 tona a u BiH 23.000 tona. Velike koliine tropskog voa se uvoze u BiH. Prisutan je fenomen da je cijena jabuka priblino jednaka cijeni banana to je stvorilo kod stanovnitva naviku konzumiranja banana. Na regiji SI se proizvodi oko 10.000 tona jagodiastog voa to ini 50 % ukupne proizvodnje jagodiastog voa u BiH. Najvie jagodiastog voa proizvodi se u Gradacu, eliu, Bratuncu, Srebrenici itd. U naim uvjetima sezona voa poinje sa jagodama, trenjama, breskvama, kajsijama, a zavrava zimskim sortama jabuka i kruaka. Bosna i Hercegovina je poznata po vrijednim autohtonim sortama voa . Istovremeno, je sve vie prisutan trend potranje voa koje je ekoloki proizvedeno i nije uope ili je u manjoj mjeri hemijski tretirano. Polagano se razvija svijest o potrebi obnavljanja starih travnatih vonjaka kao i sadnji starih autohtonih sorti, koje su otporne na pojedine bolesti. Tako je prisutan i trend sadnje autohtonih sorti jabuka Stare autohtone sorte jabuka traene su kako za konzumaciju, tako i za pripravljanje soka, pekmeza, marmelade, demova, jabunog sireta, rakije, te suenje.

Grafikon 3.2.1. Ukupna proizvodnja voa SI regije

15

Grafikon 3.2.2. Proizvodnja voa SI regije po vrstama

Grafikon 3.2.3. Ukupno proizvedenog voa SI regije po glavi stanovnika

16

Grafikon 3.2.4. Proizvodnja pojedinih vrsta voa po glavi stanovnika SI regije

Grafikon 3.2.5. Procentualni odnos proizvodnje voa SI BiH i BiH ukupno za 2009-2010 god. (per capita)

Grafikon 3.2.6. Usporedba proizvodnje voa 2009 ( BiH/SI ) 17

Grafikon 3.2.7. Usporedba proizvodnje voa 2010 ( BiH/SI )

3.1.3. Proizvodnja povra na regiji Pod povrem se podrazumijevaju plodovi i drugi dijelovi povrtlarskog bilja namijenjeni za ljudsku prehranu. Najee se koristi u prehrani: lie, glavice, lukovice, krtole, korijenje, mahune i stablo. Zbog toga je i najea podjela povra prema dijelu biljke koji se koristi u prehrani. Osim toga povre moemo podijeliti i prema godinjem dobu, intenzitetu metabolizma, stanju ponude, nainu pripremanja jela itd. Prema godinjem dobu postoji razliito sezonsko povre: ljetno, jesensko, zimsko, proljetno, to ovisi o podruju zemlje u kojem se uzgaja. Kod nas se rano proljetno povre uzgaja pod otvorenim nebom ili u plastenicima u kojima se najee uzgajaju paradajz, krastavci, paprika i feferoni. Veina povra se moe koristiti u svjeem ili preraenom obliku kao zain. Regija SI proizvodi 230.000 tona povra a BiH 700.000 tona. Krompira se najvie proizvede i u regiji SI i u BiH. U Regiji SI se proizvede 120.000 tona a u BiH 400.000 tona krompira (MVTO 2010). Ukupna proizvodnja kupusa i kelja u regiji SI je 30.000 tona , dok se na nivou BiH proizvede oko 80.000 tona. Proizvodnja paprike u BiH iznosi oko 40.000 tona, regija u toj proizvodnji uestvuje sa 22.000 tona.Na nivou BiH proizvodi se 45.000 tona paradajza, uee regije u toj proizvodnji je oko 20.000 tona. Takoe je znaajna i proizvodnja krastavaca koja u BiH iznosi oko 26.000 tona, sama regija proizvodi 17.000 tona.

18

Grafikon 3.3.1. Ukupna proizvodnja povra SI regije

Grafikon 3.3.2.Proizvodnja povra SI regije po vrstama

Grafikon 3.3.3. Ukupno proizvedenog povra SI regije po glavi stanovnika

19

Grafikon 3.3.4. Proizvodnja pojedinih vrsta povra po glavi stanovnika SI regiji

Grafikon 3.3.5. Procentualni udio proizvedenog povra SI regije u ukupnoj proizvodnji voa BiH

Grafikon 3.3.6. Usporedba proizvodnje povra 2009 ( BiH/SI )

20

Grafikon 3.3.7. Usporedba proizvodnje povra 2010 ( BiH/SI )

3.1.4. Proizvodnja krmnog bilja Prema indexu promjene proizvodnje, proizvodnja krmnih kultura u 2009. godini, ima negativan trend rasta gdje je proizvodnja u odnosu na prethodnu godinu smanjena i to kod grahorica za 29,3%, mjeavina mahunjaa i ita za 26,7% i mjeavina trava i mahunjaa za 26,4%. Pozitivan trend rasta proizvodnje prema indexu promjene proizvodnje je evidentan kod ostalih krmnih kultura (MVTO 2010).

Grafikon 3.1.4.1. Proizvodnja krmnih kultura SI BiH po optinama

21

Grafikon 3.1.4.2. Proizvodnja krmnih kultura SI BiH u odn. na ukupnu proizvodnju BiH

3.2. Animalna proizvodnja Regije SI BiH 3.2.1. Proizvodnja mlijeka Procjenjuje se da na regiji broj muznih krava se kree oko 100 do 110 000 hiljada grla, tako da se godinje proizvede od 210 do 260 miliona litara mlijeka. Najvei dio mlijeka i mlijenih proizvoda se koristi za domau potronju i slobodnu prodaju, a dio mlijeka otkupljuju mljekare. U globalnoj strukturi prerade mlijeka konzumni teni mlijeni proizvodi uestvuju sa oko 80 %, sir 17 % i ostali proizvodi 3 %. Struktura prerade mlijeka se ne mijenja znaajnije posljednjih 5 godina gdje preovladava UHT sterilizirano mlijeko ( kod veih kapaciteta) i fermantirani proizvodi. U cjelini proizvodni program mljekara karakterizira orjentacija na kratkotrajne konzumne proizvode, ako se izuzme UHT mlijeko. Proizvodnja pavlaka je uglavnom orijentirana na kisele fermentirane proizvode. Nekoliko malih mljekara ukljuile su u proizvodni program neke autohtone mlijene proizvode koji imaju domai brend-sir iz mijeka, punjena paprika sa sirom i dr. Proizvodnju mlijeka na nivou Regije SI BiH uporediti emo sa proizvodnjom na nivou BiH. Broj muznih krava u BiH kree se oko 290 do 310 000 hiljada grla, od ega je u FBiH oko 50,5%, RS 48,6% i BD BiH 0,9% (MVTO 2010). Posljednjih godina broj krava opada po stopi od oko 1,5% godinje. Ukupna proizvodnja mlijeka razvija se stopi od oko 4% godinje, dok proizvodnja po kravi raste neto bre, oko 6,1% godinje. Organizirana trinost proizvodnje (otkup mlijeka) iznosi oko 222,6 miliona litara, odnosno 30%. Oko 50,7% otkupa realizira se u RS, u FBiH 48,2% i u BD BiH22

1,1%. Do 2009. godine otkup mlijeka je imao konstantan rast, meutim, u 2009 godini zabiljeen je pad od 4,8% to je prvi put u poslijeratnom periodu. U 2009.godini organizirana trinost proizvodnje mlijeka pala je za 2%. Proizvodnja mlijeka se razvija bre u RS, dok je trinost vea u FBiH.

Grafikon: 3.2.1.1. Proizvodnja mlijeka SI BiH u odnosu na ukupnu proizvodnju mlijeka BiH

Grafikon 3.2.1.2. Broj muznih krava SI BiH u odnosu na ukupan broj u BiH

Ekonomski poloaj proizvoaa mlijeka u 2009. godini je dalje pogoran zbog rasta trokova proizvodnje, sporog obrta finansijskih sredstava i nesigurnosti kod otkupa mlijeka. Posljedice ovih kretanja su pad otkupa i trinosti mlijeka u 2009. godini za oko 5% i izraena pojava odustajanja od proizvodnje mlijeka i smanjenje broja krava. Postojea struktura prerade mlijeka je nepovoljna za razvoj izvoza, obzirom da ga23

ograniava na regionalno trite. Takoer, ova struktura prerade mlijeka ne moe dugorono poticati ni razvoj primarne proizvodnje mlijeka. U susjednim dravama i EU, struktura prerade mlijeka je povoljnija u korist trajnih globalnih proizvoda. U odnosu na prethodnu godinu proizvodnja je rasla kod konzumnog paster mlijeka (9%), UHT steriliziranog mlijeka (3%) i pavlake (2%). Kod ostalih vrsta proizvoda proizvodnja je u padu od 8% (sir ukupno) do 21% (maslac). Obzirom na uee u ukupnoj preradi mlijeka, najnepovoljnija kretanja zabiljeena su kod jogurta i trajnih sireva (pad 12%, odnosno 23%). Proizvodnja mlijenih namaza i kajmaka je, takoer, manja oko 10% od prethodne godine. Mlijeko u prahu i maslac nemaju znaajnije uee u ukupnoj proizvodnji mlijenih proizvoda i organiziraju se, uglavnom, kao nus proizvodnja ili kod rjeavanja vikova mlijeka (MVTO 2010). Sa stajalita zdrave i ujednaene prehrane, mlijeko je, po mnogo emu, jedinstvena namirnica. Prirodnoga je porijekla i sadri sve sastojke koji odgovaraju potrebama pravilne prehrane djejeg i odraslog organizma. Preradom mlijeka dobiva se vei broj podjednako vrijednih mlijenih proizvoda: pasterizirano, sterilizirano i kuhano mlijeko, zgusnuto, kondenzirano i mlijeko u prahu, fermentirano mlijeko: kiselo, jogurt, kefir, acidofilno mlijeko i dr., vrhnje: slatko, kiselo i skorup, maslac, maslo i mlaenica, sirovi i surutka, mlijeni puding i namazi, sladoled, smjese za sladoled i smrznuti deserti. U cjelini proizvodni program mljekara karakterizira: Pretena orjentacija veine mljekara na kratkotrajne konzumne proizvode; Kod 27 mljekara (82%) osnovni proizvodni program sadri bazne kratkotrajne mlijene proizvode (jogurt, pavlake, svjei sir). Proizvodni program sira uglavnom je orijentiran na tri grupe sireva: svjei, salamurni bijeli i polutvrdi/tvrdi sirevi. Samo je pet mljekara preteno usmjereno na proizvodnju trajnih sireva (polutvrdi, tvrdi i salamurni sirevi). Asortiman trajnih sireva je uzak i sadri 5-7 vrsta sireva. Topljeni, plavi, oplemenjeni polutvrdi i slini sirevi nisu zastupljeni u proizvodnom programu domaih mljekara, premda znaajno uestvuju u uvozu sira u BiH to upuuje da postoji odgovarajue trite za ove proizvode (MVTO 2010). Uee savremenih mlijeno-kiselih napitaka je jo uvijek nedovoljno razvijeno; (nisko masni jogurt, bio jogurti, voni jogurt i sl.) u odnosu na strane mljekare koje izvoze mlijeno-kisele napitke u BiH (Hrvatska, Slovenija, Srbija). Takoer, asortiman pakiranja mlijeno-kiselih napitaka je uzak i zaostaje za uvoznim proizvodima. Kod BiH mljekara uglavnom preovladavaju pakiranja u plastinoj boci od 0,5 i 1 litar, dok su strane mljekare na BiH tritu preteno prisutne sa pakiranjima od 0,3 litra i manjim.24

Proizvodnja pavlaka je uglavnom orijentirana na kisele fermentirane proizvode; Slatka pavlaka za razliite namjene (ugostiteljstvo, domainstvo, dodatak za kafu i sl.) nalazi se u proizvodnom programu dvije mljekare. Nekoliko malih mljekara ukljuile su u proizvodni program neke autohtone mlijene proizvode koji imaju domai brend-sir iz mijeha, punjena paprika sa sirom i dr; Ovaj trend ohrabruje poto bi ovi proizvodi mogli biti jedna od razvojnih mogunosti malih mljekara u ruralnim podrujima.

3.2.1.3. Proizvodnja mlijeka i mlijecnih proizvoda u BiH Bazni indikatori razvoja proizvodnje mlijeka (2005-2009). Proizvodnja mlijeka (000 l ) 616.895 652.894 724.251 737.159 733.779 Otkup mlijeka (000 l ) 168.451 177.727 192.432 233.888 222.610 Trinost (%) 27 27 27 32 30

Godina razvoja 2005 2006 2007 2008 2009

Broj krava (000 grla) 315 312 307 297 293

Izvor: Milkprocessing

3.2.2. Proizvodnja mesaPrema vrsti zaklanih ivotinja meso se dijeli na: meso stoke za klanje meso goveda (ukljuujui bivole), svinja, ovaca, koza, kopitara (konji, magarci, mazge i mule) i kunia, meso peradi meso kokoi, purana gusaka, pataka, biserki i pitomih golubova, meso divljai meso zeeva, divljih svinja, divokoza, jelena, srna, medvjeda, trka (jarebica), prepelica, divljih gusaka, pataka, golubova, grlica i fazana. Navedene vrste mesa stavljaju se u promet u trupovima, polovicama, etvrtinama ili osnovnim dijelovima, koji izgledom, bojom, strukturom, konzistencijom i drugim organoleptikim osobinama moraju biti karakteristini za odreenu vrstu mesa.

25

Na tritu se mesni proizvodi najee razvrstavaju u osam skupina preraevina: usitnjeno meso, kobasice, mesne konzerve, gotova smrznuta jela, suhomesnati proizvodi, slanina, masti ivotinjskog porijekla, ostali proizvodi od mesa. Proizvodnaj mesa u Regiji SI BiH i uporedba sa proizvodnjom u BiH Klanje stoke i peradi u 2009. godini ima pozitivan trend rasta. Klanje peradi je vee za 12,85%, svinja za 8,35% i ovaca za 4,08%. Negativan trend klanja evidentan je kod svih kategorija goveda i smanjen je za 5,25% u odnosu na prolu godinu. U BIH je u 2009 god zaklano 145.995 goveda, a od toga 73.132 teladi. Ovaj podatak nije zadovoljavajui niti sa zdrastvenog aspekta niti sa odrivosti stoarskog fonda. Druga stvar je to se klanjem teladi u dobi kada je najvea prirast mesa gubi na predvienoj koliini mesa za odraslo govee. Uzimajui u obzir sve faktore koji utiu na rentabilnost proizvodnje i uzgoja goveda prednost u uzgoju se daje optinama sa veima kapacitetom proizvodnje stone hrane, itarica, krmnog bilja, zbog smanjenih trokova prevoza sirovina.

Broj grla zaklane stoke SI BiH60000

Broj grla

50000 40000 30000 20000 10000 0 TK 25436 15161 POK 2014 1993 BD 3823 3781 RS 19826 29161 SI BIH 51098 50546

Goveda (ukupno)

Svinje (ukupno)Ovce (ukupno)

17169

1360

2580

13382

34490

Grafikon 3.2.2.1. Broj grla zaklane stoke SI BiH, prema vrsti

3.2.3. Proizvodnja jajaU BiH je u posljednje dvije godine broj proizvedenih jaja iznosio oko 785.840.000 u prosjeku. Ekonomska Regija SI BiH je u ovoj proizvodnji na osnovu procjena parcipirala sa oko 275.044.000, to je 35% od ukupne koliine proizvedenih jaja. Na26

osnovu ovih, i podataka o uvozu i izvozu roba vidimo da se u BiH pojede oko 275 jaja percapita. Ovim podacima treba dodati svakako i broj jaja koja se proizvedu u vlastitim domainstvima u ruralnom podruju. Niti Regija SI BiH, niti BiH uopte nema niti jednog preraivaa jaja za proizvodnju jaja u prahu koja se koriste za proizvodnju kolaa. Jedno ovakvo postrojenje je bilo do poetka 90-tih u Agrokomercu u Velikoj Kladui. Na regiji postoji jedno fabrika koja se bavi preradom jaja Posavina Koka D.O.O. Oraje, tj.proizvodnjom melana.

3.2.4. Ostala animalna proizvodnjaProizvodnja vune i meda ima negativan trend rasta, odnosno proizvodnja vune je manja za 1,5%, a meda za 21,2%. Opadanje proizvodnje meda je globalni problem, zbog osjetljivosti pela na tendenciju zagaenja zraka i unitavanje biodiverziteta. Posebno je izraen na podruju Tuzle, Ugljevika gdje su zbog velike zagaenosti zraka pelari prinueni na odvoz pela na ispau tokom sezone u druge optine i kantone. Prednost imaju optine sa manjim zagaenjem ( Kladanj, Banovii ), te posavski kanton cio i Brko distrikt.

Tabela 3.2.4.1.Stona proizvodnja u BiH (2009).

UkupnoBroj strienih ovaca Jaja (000 komada) Broj koka nosilica (000 komada) Med (t) Po konici (kg) Izvor: Agencija za statistiku BiH

918.070 785.840 3.899 3.261 9.4.

3.3. Proizvodno preraivaki kapaciteti Prehrambena industrija Regije SI BiH svrstava se u najstarije privredne grane. Prve fabrike Pivara Tuzla i Fabrika piritusa Tuzla podignute su u vrijeme austrougarske uprave u Bosni (izmedu 1884. i 1886. godine). Po broju ekonomskih subjekata, broja zaposlenih, ostvarenog GDP-a, ovaj sektor spada u vanije industrijske grane Regije. Prehrambena industija je direktno vezan za svoju sirovinsku bazu, poljoprivredu. Vana injenica da se oko dvije milijarde prehrambenih proizvoda uvozi u BiH. To su27

najvie prehrambeni proizvodi sa prepoznatljivom robnom markom, prepoznatljiva trgoovaka imena, najvie iz susjednih zemalja ali i iz ostalih evropski drava i td. Razlozi tome su mnogobrojni. Treba uzeti u obzir injenicu da i u ruralnim i u urbanim podrujima potroai sve manje kupuju proizvode koji direktno dolaze iz poljoprivredne proizvodnje, a sve vie od prehrambene preraivake industrije. To je i zbog toga to je vea zaposlenost ena koje imaju manje vremena za pripremanje hrane u domainstvu,. U takvim proizvodima smanjuje se udio rada poljoprivrednika i domaice, a raste udio trokova prehrambene industrije u cijeni proizvoda. Taj udio prehrambene industrije u Evropi iznosio priblino 70%, a u SAD oko 90%. Takav nain, posebno u razvijenim zemljama svijeta postaje poslovna orijentacija i masovna pojava u proizvodnji, potronji i distribuciji. Prehrambena industrija ima poseban znacaj u privrednoj strukturi kao poticajni faktor za bri razvoj primarne poljoprivredne proizvodnje. Istovremeno, ona utie na proizvodnu orijentaciju poljoprivrednih proizvodaa podstiui tako i proizvodnju trinih vikova u poljoprivredi, kao vanu osnovu za izvoznu orijentaciju. Osim toga, prehrambena industrija znacajna je i sa aspekta zapoljavanja (posebno enske radne snage) kao i ostvarenja znaajnog dijela ukupnog bruto domaceg proizvoda, U periodu 1992 1995. su uniteni ili devastirani mnogi kapaciteti. Ratne godine su poremetile mnoge odnose, smanjena je ili je prestala proizvodnja u veini pogona, a izgubljena su trita. Nakon rata dolazi do obnove pojedinih pogona, privatizacijom se mjenja struktura vlasnitva, to je imalo za posljedicu da neki veliki kapaciteti nikada nisu uspjeli povratiti stari imid koji su imali. Loe voenje preduzee od strane novih ili starih vlasnika dovelo je mnoge pogone do steaja i gotovo prestanka rada. Nakon rata podignuto je nekolicina novih pogona, ali su to relativno mali pogoni u odnosu na prijeratne pogone. Tako naprimjer, ukupna proizvodnja preraevina voa i povra u svim pogonima prerade voa i povra u Bosni i Hercegovini, izuzev vina i vonih rakija, iznosila je oko 215.000 tona gotovih proizvoda. Ukupno instalisani kapciteti hladnjaa u pogonima prerade voa i povra su bili oko 40.000 tona. Na podruju Regije preradom poljoprivrednih proizvoda bavi se nekoliko desetina veih firmi ( lista u prilogu), u kojima je zaposleno oko 2500 do 3 .000 radnika, a najzastupljenije grane su : proizvodnja mlijeka i mljenih preraevina mlinsko-pekarska industrija, prerada voa i povra, proizvodnja mesa i mesnih preraevina, konditorska industrija i proizvodnja tjestenina proizvodnja ulja i eera.

Nedostaju u BiH kao i na regiji proizvodnje pomonih materijala, poluproizvoda, aditiva i ambalae kako bi se zaokruili ciklusi proizvodnje i pojeftinili finalni proizvodi. Stanje industrijskih kapaciteta za preradu ita Na regiji postoji vie mlinskih kapaciteta za smjetaj i preradu itarica. Najznaajnija tri kapaciteta u BiH su: itoprerada (Mlin Bijeljina), Mlin Ljubae i itopromet Brko.28

Osim toga postoji i vei broj silosa za smjetaj itarica kao to su silosi u Pelagievu, Bosanskom amcu, Odaku, Modrii i Brkom.Postoji i vei broj manjih silosa u koje se smjetaju penica i kukuruz za ljudsku prehranu kao i vei broj manjih mlinova za mljevenje itarica koji su distribuirani gotovo na svim optinama regije, u prosjeku 12 mlina po optini. Prerada itarica u finalne proizvode organizovana je na oko 130 pekara regije SI BiH. Uglavnom veina njih je manjih kapaciteta 1-5 tona gotovih proizvoda dnevno. Smejtajni kapaciteti za itarice zadovoljavaju domau proizvodnju ali nisu modernizovani i koriste zastarjelu tehnologiju. Vie pogona proizvodi tjesteninu, kao to su Koli Lukvas, Indira Gradaac itd. Stanje industrijskih kapaciteta za preradu voa i povra Prerada voa i povra u Bosni i Hercegovini ima dugu tradiciju. Najvei prosperitet je bio u peridu od 1970. do 1990, kada je podignut vei broj velikih i modernih kapaciteta u preradi voa i povra. Bile su zastupljene sve vrste preraevina voa i povra: smrznuto, sueno, marinirano povre, proizvodnja vonih sokova i vonih koncentrata, vino i vone rakije i dr. Svi kapaciteti bili su organizovani u velike sisteme, meu najveim su bili UPI Sarajevo, AIK - Banja Luka, PTK - Tuzla, Prehrambeni kombinat Brko. Treba konstatovati da proizvodnja voa i povra u Bosni Hercegovini nije mogla da zadovolji potrebe podignutih kapaciteta, pa se voe i povre obezbjeivalo kupovinom sa drugih podruja bive Jugoslavije, a najvie iz Srbije i Makedonije. Hladnjae su bile instalirane u mnogim pogonima. To su bile proizvodne hladnjae sa velikim kapacitetima od 2.000 do 5.000 tona, sa komorama alternativnih reima, sa kontinuiranim tunelima za smrzavanje voa i povra i dr. Veliki rashladni kapaciteti su bili u: Bosnaplodu Brko, Sava Bijeljina, Fruktal eli, Hranaprodukt Bosanksi amac, Agroplod Zvornik, Bosnapprodukt Gradaac, Agrokomerc i dr. Potronja voa u svjeem stanju je u porastu iz razloga to su podignute tri savremene ULO hladnjae prvenstveno za uvanje jabuka u svjeem stanju. Osim ULO hladnjaa jo uvijek se koriste klasine hladnjae. Voe se najee prerauje u: suene proizvode, elirane proizvode (marmeladu i dem), pekmez, vone sokove, i sline proizvode.. Zamrzavanje voa u svjeem stanju jo uvijek je na niskoj razini iako je to proizvoid koji ima plasman za izvoz u inozemstvo (rolend voe). Najznaajnije hladnjae na ovom podruju su: Hladnjaa Zvornik Hladnjaa Bosnaplod Brko Fructal eli Vegafruit-Bosnaprodukt Gradaac Veoma bitni kapaciteti za preradu voa i povra su: Sava Bijeljina Vegafruit-Bosnaprodukt Gradaac Spektar drink Bijeljina Fana Srebrenik Majevica corn flips Srebrenik Topla prerada amac29

Bosna plod Brko Voar Brko Semberka Janja Bri Brko Kompletna prehrambena industrija raspolae uglavnom sa zastarjelom tehnologijom bez primjene automatizacije i savremene kontrole procesa proizvodnje sa velikim ueem ljudstva. Kao posljedica toga je ne postojanje ni jednog prehrambenog brenda. Prijedlog za poboljanje je modernizacija proizvodnje uz stvaranje jeftinih siromanih brendova ali isto tako koperacija sa poznatim proizvoaima brendova iz inozemstva. Dobri primjeri franizinga u BiH su proizvodnja piletine Perutnina u Brezi i Argeta pateta iz Sarajeva gdje se proizvode poznati brendovi u BiH, kao i PPM-Tuzla. U preradi voa i povra nema takvih primjera saradnje sa proizvoaima prepoznatljivih trgovakih imena iz inozemstva. Poseban izvozni potencijal iz podruja poljoprivrede i prehrambene industrije predstavljaju slijedei proizvodi: Voe (ljive, divlje-umsko voe i povre) Povre ( marinirano i fermentirano povre) umski plodovi ( gljive, puevi) Ljekovite i aromatine biljke Voda za pie (uvozimo je ) Autohtoni prehrambeni proizvodi Najvei sirovinski potencijal u preradi voa je ljiva a njena prerada nije iskoritena. Proizvodi koji mogu imati trinu konkurentnost su: Smrznute polutke od ljiva Suha ljiva Marmelada i dem od ljiva Pekmez od ljiva Koncentrat od ljiva za industriju duhana Naalost veliki dio ljive ostaje neubran i propadne, pa se moe procijeniti da se 1020% ljive uopte ne ubere.Veliki dio ljive se pretvara u alkoholana pia, rakiju, koja nema uope prehrambenu vrijednost nego je uivalo od kojeg drutvo ima veoma esto loe posljedice. 3.4. Stepen zadovoljenja potreba za hranom BiH ima resurse za proizvodnju hrane, ali oni nisu iskoriteni, pa se hrana mora uvoziti kako bi se zadovoljile potrebe stanovnitva. Poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda se u BiH godinje uveze u vrijednosti preko 2,6 milijardi maraka, to je oko 16 posto ukupnog uvoza u dravu. Godinji izvoz poljoprivrednih proizvodaje oko 410 milijona maraka. Najvei udio u uvozu hrane ine preraeni poljoprivredni proizvodi, jer su to proizvodi sa dodanih vrijednostima i prepoznatljiva trgovaka imena, dok je vrijednost uvoza nepreraenih primarnih poljoprivrednih proizvoda nia iako se u koliinski uvoze znatno vie.Tako se penice proizved u BiH oko 200 000 do 250 000 tona, a uvozi se 250 000 do 300 000 tona.Penica je realtivno jeftin30

proizvod, naprimjer u odnosu na industrijske prehrambene proizvode za koje se uvozu iz inozemstva izdvaja najvie novca. Tabela 3.4. 1. Stepen zadovoljavanja domae proizvodnje u odnosu na ukupne potrebe u % na nivou BiH (MVTEO 2010).Stepen zadovoljavanja ukupnih potreba u % Kulture % Penica 43,5 Kukuruz 85,46 Jabuke 69,89 Breskve 71,57 Groe 72,37 Paradajz 74,2 Kupus 106,2 Krastavci 101,72 Paprika 87,28 Salata 99,52 Lubenica 41,31 Sirovo mlijeko 99,83 Svjei mlijeni 100,83 proizvodi Maslac i mlijeni 41,99 namazi Sir i preraeni sir 53,25 Voda 88,61 Govee meso 87,99 Svinjsko meso 75,24 Peradarsko meso 81,72 Ovje meso 98,71 Mesne preraevine 67,93 Kobasice 64,79 Med 89,91

31

Tabelal 3.4. 2. Dvadeset najvie uvezenih prehrambenih proizvoda u 2009 godine (

FAOSTAT 2009)

Rangiranje 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Proizvod Gotovi prehrambeni Pivo proizvodi Cigarete okolada Pia bez alkohola Pecivo Penica Hrane otpad eer Sirovi Suncokretovo ulje Kafa Kukuruz soje Sir kravlji Kobasica od svinjskog mesa Banane Vino eer oplemenjen Sjemenke od suncokreta Proizvodi od eera

Koliina (tonnes) 32824 137191 6710 17655 111595 24798 317528 88674 116852 34091 17989 162294 67636 7681 6558 37134 9878 42709 58415 5516

Vrijednost (1000 $) 119542 94560 91351 84774 77327 73239 60867 54136 51053 45537 38629 34340 33427 30171 29683 22928 22486 21623 19941 19331

Vrijednost jedinice 3642 ($/tonne) 689 13614 4802 693 2953 192 611 437 1336 2147 212 494 3928 4526 617 2276 506 341 3505

32

Tabelal .3.4. 3.Obezbjeenosti prehrambene industrije sirovinama PORIJEKLO SIROVINE % DOMAA UVOZNA

GRANA INDUSTRIJE

SIROVINA

Mlinska industrija Prerada mlijeka Prerada mesa (za kobasiarsku ind.) Proizvodnja keksa i vafla

Repromaterijali i ambalaa

Prerada voa i povra

Proizvodnja piva Proizvodnja vina Flairanje vode Bezalkoholna pia

penica svjee mlijeko smrznuto meso: govee piletina brano vrste biljne masnoe eer staklo (boce i tegle) kart.amb. za mlijeko i vone sokove Al-epovi povre voe koncentrat eer slad hmelj kukuruzna krupica groe voda eer vone baze ekstrakti arome

40 95 5-10 20 100 0 0 0 0 0 85 50 0 0 0 0 70 80-90 100 0 0 0 0

60 5 95-90 80 0 100 100 100 100 100 15 50 100 100 100 100 30 10-20 0 100 100 100 100

33

GG ot ov i

100000

120000

140000

20000100000 150000 50000 0

40000

60000

80000

200000

250000

300000

350000

0

ot ov ip re hr am be ni pr oi z Pi a C vod ig be a i z ret al ko e h P o e e la e ni c Ko rS a ba i ro si ca vi od Ka sv fa in Sj js em k o s oj g e en m ke es od a s u Vi no nc ok re tapr eh ra m be ni pr oi zv Pi a C odi ig be z are t al ko e ho P la e en e ica Ko rS ba iro si ca vi od Ka sv fa in Sj js ko soj em e g en m ke es a od su Vi n c no ok re ta

Slika 3.4. 1. Koliine uvezenih prehrambenih proizvoda

Slika 3.4. 2. Vrijednosti uvezenih prehrambenih proizvoda u BiHKoliina (tonnes)

Vrijednost (1000 $)

34

4. ZAKLJUCI I PREPORUKE 1. Prekomjerna ovisnost o uvozu tue preraene hrane.Hrane se u BiH uvozi u vrijednosti oko 2,5 milijarde KM, a najvee uee imaju preraivaki industrijski prehrambeni proizvodi (2 milijarde), a uvoz primarnih poljoprivrednih proizvoda vrijednosno je daleko manji. Prvenstveno to je zbog toga to prehrambena industrija nije dovoljno razvijena niti je dovoljno revitalizirana, a jo je uvijek niska svijest potroaa o znaaju kupnje domaih proizvoda, a dodatno kanali distribucije su u vlasnitvu stranih kompanija. Nisu se tradicionalno razvijali brendovi prhrambenih proizvoda, to za posljedicu ima uvoz gotovo 80 do 90 % ukupnih potreba za industrijski preraenim prehrambenim proizvodima, dok je zadovoljenje potreba vlastitom primarnom poljoprivrednom proizvodnjom daleko bolje. To ukazuje na disbalans odnosa izmeu primarne proizvodnje hrane i njene prerade. 2. Ne postoje domai trino prepoznatljivi domai proizvodi (brendovi), dok su na policama trgovinskih lanaca ( uglavnom stranih) prisutni uglavnom prepoznatljivi brendovi iz inozemstva, naajvie iz zemalja iz regiona. Zbog toga je potrebno razvijati etnocentrinost kod kupnje domaih proizvoda ak i ako kvalitetom ne zadovoljavaju. Problem u BiH je nacionalna podvojenost, podjele i mrnje, a uz to i prisustvo korupcije. To nije glavni razlog, jer istraivanja pokazuju da potroai esto i ne znaju porijeklo prehrambenih proizvoda ali svakako postoji i dio koji prepozanaje i preferiraju nacionalno. Tako dio potroaa preferira proizvode i iz susjednih drava, naprimjer Hrvati vole da kupuju Hrvatsko, a Srbi srpsko, a samo ue podruje prihvata domae proizvode. Ipak brend proizvode ( uglavnom strane) prihvataju svi bez obzira na njihovo porijeklo. Pristup u svemu se moe promijeniti edukacijom uz rasvjetljavanje injenice da od kupnje domaih proizvoda ovise penzije, zdravstveno osiguranje, kolstvo itd. 3. Globalizacija kanala distribucije hrane. Oko 80-90 % industrijskih prehrambenih proizvoda distibuira se preko lanca velikih trgovakih lanaca koji su uglavnom u vlasnitvu stranih kompanija. Samo 2 do 3 lanca u BiH su domai trgovaki lanci 4. Problem brendiranja domaih proizvoda. Obim fizike proizvodnje primarnih poljoprivrednih prehrambenih proizvoda, kao i potencijali da se postigne njihov kvalitet ukazuje na postojanje mogunosti razliitog oblika razvoja trino perpoznatljivih proizvoda. Za brendiranja proizvoda,35

neophodno je da je on kvalitetan i da ga ima u dovoljnim koliinama, tako da moe konstantno biti prisutan na tritu, ponuen kupcima. naravno da potom slijedi reklamiranje, jer se na taj nain ubrzava proces upoznavanja kupca sa proizvodom. Problem je taj to se poljoprivrednici ne bave direktno prodajom svog proizvoda, nego to rade otkupljivai i nakupci. Poto roba i ovako prolazi, oni se ne trude da stvore poznato ime.

Znaajniji potencijali regije 5. Na regiji SI BiH ivi oko milion stanovnika od ega 70% u ruralnim podrujima i 30% u urbanim. Potencijal hrane regije SI BiH je u pogledu ljudskih, zemljinih i klimatskih resursa vrlo visok, i predstavlja u kvantitativnom smislu podruje sa najveim nivoom proizvodnje hrane u BiH. 6. Udio povrine regije u odnosu na ukupnu povrinu BiH je relativno mali i iznosi 14%, a udio broja stanovnika u odnosu na ukupan broj stanovnika BiH je 26%. 7. Regija SI BiH u obradivim povrinama u BiH participira sa 34%, naspram udjela broja stanovnika koji je 26%, odnosno naspram udjela ukupne povrine koji je 14%. 8. Regija SI BiH je najvei proizvoa itarica u BiH. Najzastupljenije itarice su kukuruz, penica, jeam, zob. Od ostalih itarica u manjim koliinama proizvode se ra, tritikale, te dijelom i heljda koja se botaniki ne ubraja u itarice. Udio proizvodnje kukuruza regije SI u ukupnoj proizvodnji kukuruza BiH je oko 50%, penice 50-55%, jema 35-40% i zobi 15-17%. Kukuruza se proizvede izmeu 400-500 hiljada tona na regiji SI BiH, to predstavlja 5053% od ukupne proizvodnje. Penice se proizvodi od 70-150 hiljada tona, to je 40-70% od ukupne proizvodnje u BiH, ili 20-35% ukupnih potreba za penicom u BiH. 9. Prema statistikim podacima BiH ima zadovoljenje domae proizvodnje u odnosu ukupne potrebe na nivou BiH penicom 43%, a kukuruzom 85%. Penice se priblino proizvodi na nivou BiH oko 230.000 tona a kukuruza 850.000 tona. Kad je u pitanju stanovnitvo regije SI proizvodnja premauje njihove potrebe to je i razumljivo jer su Semberija i Posavina glavne itnice BiH. Kukuruz se uglavnom koristi za stonu hranu a vrlo mali dio se prerauje u mlinsko-pekarskoj industriji. 10. Znaajan potencijal kukuruza predstavljaju domae sorte kukuruza Bosanaca, Tvrdunca, Lijenca. Za proizvodnju eerca nema posebne tradicije ali njegova36

prerada u svijetu ima sve vei porast. Preporuka je da se dio proizvodnje u budunosti preorjentie na proizvodnju eerca te njegovu preradu i pakovanje u industriji. Isto tako preporuka je da se autohtone sorte Bosanca gaje u veim koliinama zbog mogunosti proizvodnje tipinih proizvoda kao to su proha, pura, kukuruzne pite i druga tradicionala jela kao mogunost razvoja turizma a naroito ruralnog, seoskog i agroturizma. Zbog jo uvijek prisutnog uvoza i nedovoljne proizvodnje kukuruza na nivou BiH ne preporuuje se proizvodnja biogoriva na bazi kukuruza tj. etanola (zato ve postoje indicije). 11. Penice se ne proizvodi dovoljno u BiH bez obzira na velike potencijale. Tako da je oekivat i u budunosti da e se uvoziti. Obzirom na zemljini potencijal postoji jo prostora za poveanje proizvodnje penice i da se smanji uvoz sa sadanjih 60% uvoza na 20-30%. 12. U regiji SI se proizvodi oko 100.000 tona voa a u BiH 280.000 tona. Najvie se proizvodi ljiva oko 70.000 tona a u BiH 150.000 tona. Od ukupno proizvedenih koliina ljive kako u regiji SI tako i u BiH 30 % se koristi za proizvodnju rakije ljivovice. Ukupna proizvodnja jabuke na regiji SI je oko 12.000 tona a u BiH 71.000 tona. Koliina proizvedene kruke na regiji iznosi oko 6.000 tona a u BiH 24.000 tona. Velike koliine tropskog voa se uvoze u BiH. Prisutan je fenomen da je cijena jabuka priblino jednaka cijeni banana to je stvorilo kod stanovnitva naviku konzumiranja banana. Na regiji SI se proizvodi oko 10.000 tona jagodiastog voa to ini 50 % ukupne proizvodnje jagodiastog voa u BiH. Najvie jagodiastog voa proizvodi se u Gradacu, eliu, Bratuncu, Srebrenici itd. Najznaajnije vona kultura je ljiva. U BiH se proizvodi 140.000 tona ljive, regija SI u toj proizvodnji uestvuje sa 70.000 tona ljive. Najvei sirovinski potencijal u preradi voa je ljiva a njena prerada nije iskoritena. Proizvodi koji mogu imati trinu konkurentnost su: Smrznute polutke od ljiva, Suha ljiva, Marmelada i dem od ljiva,Pekmez od ljiva, Koncentrat od ljiva za industriju duhana. Poseban potencijal predstavljaju umsko i bobiasto voe, umski plodovi, gljive i puevi kao i ostali umski plodovi zbog toga to je 36% povrine regije SI pod umom. Ovi proizvodi mogli bi se transformisati u prepoznatljiv brend regiona to su neke firme ve i uspjele kao to je Smrak Zvornik (preraiva gljiva). Problem u ovom podruju je nedovoljna edukacija stanovnitva u prikupljanju umskih plodova, ljekovitog i aromatinog bilja.

37

13. Regija SI proizvodi 230.000 tona povra a BiH 700.000 tona. Krompira se najvie proizvede i u regiji SI i u BiH. U Regiji SI se proizvede 120.000 tona a u BiH 400.000 tona krompira. Ukupna proizvodnja kupusa i kelja u regiji SI je 30.000 tona , dok se na nivou BiH proizvede oko 80.000 tona. Proizvodnja paprike u BiH iznosi oko 40.000 tona, regija u toj proizvodnji uestvuje sa 22.000 tona. Na nivou BiH proizvodi se 45.000 tona paradajza, uee regije u toj proizvodnji je oko 20.000 tona. Takoe je znaajna i proizvodnja krastavaca koja u BiH iznosi oko 26.000 tona, sama regija proizvodi 17.000 tona. 14. Mlijeka se proizvede oko 250-260 miliona litara, a u BiH oko 720-740 miliona litara. Regija ima najvei potencijal proizvodnje mlijeka u BiH. 15. Usklaivanje legislative BiH sa legislativom EU je jako uznapredovalo, vei broj zakona je donesen a koji nisu sprovedeni u praksi. Sprovoenje zakona u praksi zahtjevalo bi nova ulaganja u infrastrukturu, pa je to vjerovatno jedan od razloga zato zakoni nisu vidljivi u praksi. 16. Struktura zemljita i posjeda je jo uvjek usitnjena te nedozvoljava primjenu agrotehnikih mjera u cilju produktivnosti a i konkurentnosti domae proizvodnje. Prisutan je poticaj od strane drave, kojeg prepoznaju primarni poljoprivredni proizvoai. Meutim, poticaj se odnosi iskljuivo na koliine proizvoda, to je kao rezultat dalo poveanje proizvodnje u posljednjih 10 godina. Kvalitet proizvoda jo uvijek je upitan jer ne postoji sistematian monitoring i kvaliteta prehrambenih proizvoda u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji. Ova injenica umanjuje i konkurentnost domaih proizvoda. Poticaj kod proizvoaa hrane je zanemariv i oni su orjentirani na slobodno trite, a u konkurenciji sa uvoznim proizvodima gube bitku. 17. Primarni poljoprivredni proizvoai nisu upoznati sa zahtjevima trita, kako domaeg tako i izvoznih trinih potencijala. 18. Nedovoljno je prisutna proizvodnja organske hrane za koju raste potreba kod nas i u svijetu. 19. Obzirom na prirodno i kulturno nasljee regije, postoje uslovi za razvoj ruralnog, seoskog i agro-turizma koji su vezani za primarnu poljoprivrednu proizvodnju. 20. Na regiji postoji znatan broj srednjih poljoprivrednih kola, ali ne postoji niti jedan poljoprivredni fakultet. Edukacija stenovnitva se obavlja kroz neformalne i informativne oblike, kroz grupni i pojedinani rad sa zemljoradnicima, koji je nedovoljan za proizvodnju trino konkurentnih38

proizvoda kako za domae tako i za inostrano trite. 21. Postoje velike rudnike povrine: Banovii, Dubrave, ikulje, urevik, na kojma nije izvrena rekultivacija i nastale su takozvane mjeseeve rupe, koje se u savremenom shvatanju smatraju ekolokim kriminalom. Ovakav nain eksploatacije ide na tetu buduih generacija.

22. Stepen zadovoljenje potreba iz primarne poljoprivredne proizvodnje je na relativno visokoj razini, za razliku od potreba za industrijski preraenim proizvodima gdje je nivo zadovoljenja potreba samo od 10-20%. Jedan od razloga je nerazvijena svijest o potrebi kupnje domaih proizvoda, a isto tako nepostojanje domaih prepoznatljivih brend marki iz ove vrste proizvodnje. 23. Autohtoni prehrambeni proizvodi iz primarne poljoprivredne proizvodnje i prerade imaju osnove da se od njih grade prepoznatljive trine marke. 24. Veina poljoprivrednog stanovnitva bavi se poljoprivredom kao dodatnom djelatnosti i kao takav se registruje u dravnim institucijama, a registraciju koriste za sve ostale oblike trgovine (uskljucivo zbog primanja poticaja. 25. Primarni poljoprivredni proizvoai doialjavaju ulogu drave uglavnom kroz postojanje subvencija Preraivai gotovo da i ne primjeuju funkciju drave u stvaranjeu okvira za razvoj proizvodnje prehrambenih proizvoda. 26. Dravne institucije smatraju svoju funkciju iskljuivo kroz obezbjeenje zakonodavnog okvira, kroz donoeje zakona koji se mahom ne sprovode u djelu ( njaee zbog nepostojanja finansijske porke). Osim regulatorne preporuka za uloga Vlade bi bila:Izgradnja stimulativnog regulatornog okruenja i Tehnika pomo

Preporuke: 1. Za razvoj poljoprivrede a time i prehrambene industrije potrebno je njegovati projekte koji se odnose na kupnju domaih prvenstveno industrijskih proizvoda razvijenje svijesti o znaaju regionalizacije u proizvodnji i distribuciji vlastitih prehrambenih razvoj ruralnih podruja i to na bazi poboljanja ruralne ivotne infrastrukture39

odrive tehnologije u poljoprivredi i proizvodji hrane masovnu edukaciju stanovnitva iz podruja podizanja svijseti o znaaju proizvodnje hrane i kupnje domaih proizvoda razvoj tipinih proizvoda posebno proizvoda sa geografskim porijeklom edukacija rukovodilaca, vlasnika firmi kao I politiar o stvaranju prepoznatljvih trgovakih marki prehrambenih proizvoda

2. U ruralnim podrujima potrebno je razvijati koncepte razvoja ruralnog, seoskog i agro turizma, koji su direktno povezani sa poljoprivredom i mogu poveati trite poljoprivrednim proizvoaima, to je trenutni trend u zemljama EU. Pri tome je potrebno eksploatisati prirodno i kulturno nasljee. 3. Razvijanje brendova iz oblasti poljoprivrede i proizvodnje hrane. Razvoj brendova treba da ide od mikrolokacija na nivou lokalnih zajednica prema vrhu.Brend predstavlja i odraava se na emotivni status potroaa, najee trajniji. Problem u BiH je siromtvo. Meutim proizvodnja hrane se moe prilagoditi i siromanima uz stvaranje brenova jeftinih proizvoda Preporuke Razvoj brenodva prehrambenih proizvoda sa niskom cijenom i zadovoljavajueg kvaliteta Razvoj prehrambenih proizvoda konkurentnim prednostima Razvijanje programa i asocijacija potroaa za kupnju domaih proizvoda sa ciljem edukacija stanovnitva 4. Mjere koje bi mogle unaprijediti uslove za razvoj primarne proizvodnje i prerade mlijeka u BiH odnose se na unaprjeenje uslova poslovanja mljekarske industrije i unaprjeenje ekonomskih uslova u primarnoj proizvodnji mlijeka. 5. Mjere koje bi u narednom periodu mogle unaprijediti trine i proizvodne uslove za razvoj mljekarske proizvodnje treba usmjeriti na unaprjeenje trnih i proizvodnih uslova za razvoj mljekarske proizvodnje i podstai dugoroni razvoj mljekarske proizvodnje . 6. Sistemske mjere : 6.1. Usklaivanje legislative BiH sa EU. 6.2. Ukljuivanje javnih rezervi u rjeavanje sezonskih i trinih oscilacija u proizvodnji i na tritu mlijeka. 6.3. Sanacija finansijske likvidnosti 6.4. Osigurati kontinuitet izvoza u budue lanice EU 6.5. Zahtjev EU za izuzimanje BiH iz sistema intervencija koje EU poduzima prema treim dravama u kriznim situacijama na evropskom tritu 6.6. Finansiranje izvoza. 6.7. Mjere zatite domae proizvodnje.40

7. Ostale sistemske mjere: 8. Dugoromo je sprovoditi mjere ukrupnjavanja posjeda uz uvoenje mehanizacije kao i edukaciju poljoprivrednih proizvoaa, uz uvoenje agrotehnikih mjera. 9. Potrebno je poveati poticaje prehrambenoj industriji, a u cilju stvaranja prepoznatljivih trgovakih, robnih marki prehrambene industrije, bilo da se te trgovake marke uspostavljaju na osnovu kooperacije sa poznatim prehrambenim proizvoaima iz inozemstva (kupovinom licenci ili franiza), ili da stvaraju vlastite brendove. Do sada dobri primjeri za to u BiH su: Argeta, Perutnina, Ledo, Megle i dr.. 10. Potrebno je osnovati Poljoprivredni fakultet na regiji. 11. Nastavne planove i programe Poljoprivrednog i Tehnolokog fakulteta treba prilagoditi potencijalima proizvodnje i prerade hrane ekonomske regije SI BiH. 12. Posebno treba raditi projekte za odrive tehnologije u proizvodnji hrane nastale na povrinama usljed devastacije zemljita nakon eksploatacije uglja i drugih ruda.

literatura:1. urvi D. (2011). Biljna proizvodnja 2010. godine. Statistiki Bilten Federacije Bosne i Hercegovine. Zavod za statistiku Fedracije BiH Sarajevo. 2. Domazet A. i saradnici. (2008).Strategija razvoja Tuzlanskog Kantona 2008 2013, Ekonomski Institut Sarajevo. 3. EKONOMSKI institut d.o.o. Bijeljina. (2009). Strategija razvoja Brko Distrikta (20082017). Ekonomski institut Bijeljina. 4. urevi D. (2008). Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine. Federalni zavod za statistiku Sarajevo. 5. urevi D. (2009). Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine. Federalni zavod za statistiku Sarajevo. 6. urevi D. (2010). Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine. Federalni zavod za statistiku Sarajevo. 41

7. urevi D. (2009). Industrijska proizvodnja Federacije Bosne i Hercegovine. Statistiki Bilten Federacije Bosne i Hercegovine. Zavod za statistiku Fedracije BiH Sarajevo. 8. Vidovi J. i Kuli A. (2008). Industrijska proizvodnja u Bosni i Hercegovini. Bilten o industrijskoj proizvodnji Bosne i Hercegovine. Agencija za statistiku BiH Sarajevo. 9. MINISTARSTVO VANJSKE TRGOVINE I EKONOMSKIH ODNOSA BOSNE I HERCEGOVINE. (2008). Godinji izvjetaj o stanju u sektoru poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja BiH. Izvjetaj iz oblasti poljoprivrede za Bosnu i Hercegovinu za 2008. godinu. 10. Marku R. , Damir E. (2010). Analiza institucionalno-pravnog okvira i kapaciteta poljoprivrednog sektora u Bosni i Hercegovini u cilju poboljanja konkurentnosti, kvaliteta proizvodnje i pribliavanja EU standardima. Inicijativa Graani ka/ za Evropu. Radna grupa 3-poljoprivreda, hrana i ruralni razvoj Sarajevo 11. Jai M. I sar. (2010).uvanje voa i povra u kontrolisanoj atmosferi.Printcom Tuzla. 12. Jai M, Hadimusi V. (2008)Stanje i razvoj prehrambene industrije u Federaciji BiH. Tranzicija-Meunarodni nauno-struni asopis za ekonomiju i politiku tranzicije, Tuzla-Beograd. 19:7-21. 13. FAOSTAT: http://faostat.fao.org/default.aspx 14. Agencija za statistiku BiH: http://www.bhas.ba/ 15. EUROSTAT: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home 16. Federalni zavod za statistiku BiH: http://www.fzs.ba/

42

PRILOZITabela 4.1.1. Biljna proizvodnja Regije SI BiH 2009/10. GODINA OranineR/B povrine i bate prema nainu koritenja

2009136.351 30.553 5.291 529.389 701.584 119.750 3.189 7.765 30.133 21.744 22.382 17.822 2.259 225.044 12.812 6.237 70.757 1.061 1.226 3.039 1.544 96.676 1.023.303

201071.996 17.698 3.349 457.914 550.957 107.986 3.165 6.680 31.300 16.678 22.091 17.799 2.047 207.746 13.442 5.697 70.732 959 1.226 2.802 1.383 96.241 854.944

1 2 3 4

Penica Jeam Zob Kukur.zrno UKUP.ITA Krompir Grah Luk crni Kupus i kelj Paradajz Paprika Krastavac Luk bijeli UKUP.POV. Jabuke Kruke ljive Bresk. i kajs. Orasi Trenje Vinje UKUP.VOA A+B+C

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

C D

43

Tabela 4.1.2. Biljna proizvodnja TK za 2010.godR/B Oranine povrine i bate prema. na. kori.

Srebrenik

Graaanic a

Gradaac

Banovici277 12 39 1480 1808 2480 69 24 30 228

Lukavac

Kalesija

ivinice

Ukupno

Kladanj

Teoak

Sapna

Doboj Istok200 23 0 840 1063 1050 0 120 40 40

Tuzla

eli741 323 300 3000 4364 560 60 282 100 96

1 2 3 4


1197 35 10 11184 12426 6968 48 728 600 350

3840 30 96 19395 23361 3900 160 900 4860 285

704 226 130 11520 12580 8760 75 140 123 158

112 3 26 756 897 1950 10 48 8 5

1929 450 391 14000 16770 8800 20 240 1950 1000

150 8 5 880 1043 1440 2 6 7 12

238 86 158 8672 9154 5110 60 604 383 174

75 20 22 2428 2545 560 4 50 0 32

252 20 10 4430 4712 6000 40 120 120 200

364 66 120 8057 8607 10620 150 333 30 680

10079 1302 1307 86642 99330 58198 698 3595 8251 3260 2120 7545 1218 84885

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

120 44 441 0 28 92 56 781

263 228 5650 129 59 90 99 6518

184 98 910 5 39 33 9 1278

402 210 852 33 99 24 2 1622

4875 1260 8415 225 72 506 21 15374

288 133 990 45 48 77 36 1617

189 55 288 0 0 9 0 541

396 74 461 41 45 68 30 1115

140 70 140 2 21 17 8 398

126 35 1093 8 12 33 28 1335

150 62 36 21 21 62 15 367

988 231 5809 101 67 256 115 7567

570 352 1800 10 7 135 50 2924

8691 2852 26885 620 518 1402 469 41437 225652

C D

Tabela 4.1.3. Biljna proizvodnja TK za 2009.godR/B Oranine povrine i bate prema. na. kori.

Srebrenik

Graaanic a

Gradaac

Banovici500 35 64 1520 2119 2880 0 30 30 264

Lukavac

Kalesija

ivinice

Ukupno

Kladanj

Teoak

Sapna

Doboj Istok720 180 0 1610 2510 2400 0 150 40 50

Tuzla

eli760 316 330 3600 5006 560 45 270 130 80

1 2 3 4


1750 68 64 12734 14616 7200 28 1128 600 420

5477 53 115 20826 26471 520 170 1040 4550 314

1175 292 228 13500 15195 10650 96 225 432 260

96 12 12 823 943 2100 10 48 16 9

3905 1125 880 12160 18070 15770 14 188 2250 385

165 13 8 990 1176 1520 3 6 7 12

458 143 246 12290 13137 6750 60 587 370 198

340 60 30 3312 3742 1200 80 80 0 0

700 90 0 44500 45290 3947 7,5 137,5 165 100

429 30 54 9000 9513 15300 150 350 300 510

16475 2417 2031 136865 157788 70797 663,5 4239,5 8890 2602 1846 8250 1488 98776

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

395 144 2050 0 117 90 54 2850

272 286 6720 134 68 112 147 7739

182 96 780 11 52 98 17 1236

433 238 680 25 59 28 1 1464

3900 1080 6300 264 61 450 20 12075

304 122 957 51 48 94 41 1617

189 55 288 0 0 22 0 554

655 108 710 38 77 77 32 1697

102 73 140 3 22 22 8 370

136 45 867 11 11 53 38 1161

224 90 975 25 35 48 20 1417

3 231 1839 94 80 255 115 2617

345 167 1400 8 6 86 41 2053

7140 2735 23706 664 636 1435 534 36850 293414

C D

Tabela 4.1.4. Biljna proizvodnja optina iz RS-a u SI BiH za 2009 god.R/B Oranine povrine i bate prema. na. kori.

Bosan.Bro d

Vukosavlj e

Srebrenic a

Vlasenica

Pelagiev o

Bratunac

D.abari

Bijeljina

ekovii

Modria

Ugljevik

Petrovo

Zvornik

Ukupno

Osmaci

Lopare

amac

Milii

1 2 3 4


57290 15318 156 124609 197373 18024 1100 1082 8640 12900 15410 3800 270 61226 1123 616 3725 63 90 166 99 5882 264481

228 22 0 6125 6375 1139 119 128 68 56 55 32 34 1631 413 86 1377 5 71 192 21 2165 10171

1049 420 81 9570 11120 2644 58 73 63 15 8 6 28 2895 529 334 7802 57 15 197 85 9019 23034

80 50 145 4324 4599 1080 17 39 25 6 15 9 3 1194 89 4 870 0 4 5 1 973 6766

5313 3312 284 57431 66340 4975,5 84,2 185 1423,1 470,4 439 308 36 7921,2 327 157 2643 21 29 122 130 3429 77690,2

189 88 24 1855 2156 390 14 14 36 28 9 80 9 580 71 70 440 3 45 15 14 658 3394

4239 520 406 9425 14590 39 23 10 26 20 30 20 0 168 44 16 325 6 4 18 11 424 15182

875 105 15 1775 2770 2300 20 150 400 200 80 150 10 3310 70 48 135 14 4 52 20 343 6423

394 27 6 214 641 293 17 28 50 40 68 66 10 572 703 203 902 12 79 59 16 1974 3187

1400 812 800 8385 11397 1140 174 150 180 120 150 330 80 2324 26 19 3150 0 15 13 12 3235 16956

1912 282 32 4999 7225 106 23 3 32 15 12 10 1 202 26 15 109 11 2 4 10 177 7604

8640 1712 110 35060 45522 1700 50 375 3240 2760 2700 1200 60 12085 205 99 0 31 40 52 92 519 58126

17 11 2 1193 1223 105 5 4 1 1 1 1 1 119 15 5 115 0 2 5 0 142 1484

3776 31 0 13905 17712 944 130 109 54 67 78 32 61 1475 508 467 9170 37 82 200 43 10507 29694

70 0 44 1554 1668 2841 9 10 55 11 4 17 4 2951 54 33 508 0 26 15 2 638 5257

2000 185 120 15660 17965 67 9 1 3 3 3 1 1 88 72 3 237 0 5 50 1 368 18421

1960 429 4 30475 32868 3850 73 174 1647 545 480 2915 12 9696 420 200 2470 18 20 156 21 3305 45869

89432 23324 2229 326559 441544 41637,5 1925,2 2535 15943,1 17257,4 19542 8977 620 108437,2 4695 2375 33978 278 533 1321 578 43758 593739,2

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

C D

Tabela 4.1.5. Biljna proizvodnja optina iz RS-a u SI BiH za 2010 god.R/B Oranine povrine i bate prema. na. kori.

Bosan.Bro d

Vukosavlj e

Srebrenic a

Vlasenica

Pelagiev o

Bratunac202 20 0 5440 5662 1890 105 132 63 52 54 42 48 2386 384 82 1253 5 67 17 18 1826 9874

D.abari

1 2 3 4


23605 7744 70 133857 165276 19009 1084 722 9100 6750 15000 4400 240 56305 624 347 2980 28 90 124 59 4252 225833

Bijeljina

ekovii

Modria

Ugljevik

Petrovo

Zvornik

Ukupno

Osmaci

7625 8725 935 60 56 42 14 5 6 27 1145 483 278 7336 113 12 299 102 8623 18493

Lopare855 115 130

amac

4095 4294 1150 16 43 24 7 15 17 3 1275 95 4 784 0 4 4 1 892 6461

Milii58 45 96

3945 2354 112 51505 57916 4292,4 112 175,5 1485 453,2 451 340 35 7344,1 323 155 2408 14 26 101 124 3151 68411,1

300 32 16 1575 1923 270 21 12 30 12 9 60 9 423 47 42 220 2 36 13 14 374 2720

1942 160 60 9082 11244 6 2 0 8 2 2 0 0 20 23 13 600 2 5 5 5 653 11917

735 108 30 1200,5 2073,5 2300 20 150 400 200 80 150 100 3400 70 60 180 17 7 78 28 440 5913,5

273 31 9 230 543 317 19 31 67 39 76 81 12 642 700 188 900 10 80 51 15 1944 3129

1000 500 625 9250 11375 1170 210 80 240 150 120 350 84 2404 20 38 3000 0 10 13 12 3093 16872

1292 210 50 6880 8432 63 24 2 26 12 13 8 1 149 26 15 105 2 10 4 8 170 8751

3865 930 63 36623 41481 1600 46,2 390 3420 2730 2700 1260 60 12206,2 205 99 480 32 40 59 108 1023 54710,2

11 12 3 771 797 293 15 21 12 8 8 20 3 380 34 16 233 0 7 14 1 305 1482

2058 10 0 11760 13828 806 99 84 40 51 58 23 55 1216 363 280 8254 26 55 120 32 9130 24174

56 6 28 1722 1812 5670 9 8 45 10 6 21 6 5775 47 29 381 0 20 21 2 500 8087

2000 185 120 13050 15355 67 1 1 3 3 3 1 1 80 72 3 237 0 5 50 1 368 15803

1225 242 5 26100 27572 3450 100 180 1584 600 440 2850 11 9215 432 194 2376 17 22 137 20 3198 39985

43422 12704 1417 320765,5 378308,5 43288,4 1943,2 2087,5 16589 11093,2 19040 9629 695 104365,3 3948 1843 31727 268 496 1110 550 39942 522615,8

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

C D

Tabela 4.1.6. Biljna proizvodnja optina POK-a Dom.-am.Oranine povrine i bate prema. na. kori.

Ukupno

Oraje

Odak

R/B

1 2 3 4


1595 275 25 3650 5545 120 15 20 120 150

6970 1107 185 19250 27512 1920 87,5 600 4400 1300

6992 1120 47 14300 22459 1350 38 230 570 360

15557 2502 257 37200 55516 3390 140,5 850 5090 1810 910 495 126 12811,5

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

24 7 110 1 11 9 2 164

75 57 440 25 9 28 24 658

118 28 387 8 8 6 14 569

217 92 937 34 28 43 40 1391 69718,5

C D

1

Tabela 4.1.7. Biljna proizvodnja optina POK-a za 2010 god. Dom.-am.Oranine povrine i bate prema. na. kori.

Ukupno

Oraje

Odak

R/B

1 2 3 4


840 147 0 2500 3487 80 10 12 80 90

2990 575 100 13475 17140 3000 120 700 5750 1800

4305 1330 0 11256 16891 920 36 180 420 360

8135 2052 100 27231 37518 4000 166 892 6250 2250 847 525 114 15044

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

30 9 110 2 15 10 2 178

62 53 410 10 18 17 13 583

122 29 400 10 8 6 14 589

214 91 920 22 41 33 29 1350 53912

C D

1

Tabela 4.1.8. Biljna proizvodnja Brko Distrikta za 2009 i 2010 god.Oranine povrine i bate prema. na. kori.

2009

2010

R/B

1 2 3 4


14887 2310 774 28765 46736 3925 460 140 210 75 84 100 25 5019 760 1035 12136 85 28,5 240 392 14676,5 66431,5

10360 1640 525 23275 35800 2500 358 105 210 75 84 100 20 3452 589 911 11200 49 171 257 335 13512 52764

A5 6 7 8 9 10 11 12

B13 14 15 16 17 18 19

C D

2

Tabela:4.1.4.1. Proizvodnja krmnih kultura u BiH (2009).Kultura Kukuruz za krmu Djetelina Lucerka TDS Stocna repa Mjeavina trava i mahunjaca Mjeavina mahunjaca i ita Grahorica Ukupno: Izvor: Agencija za statistiku BiH

Proizvodnja (t) 471.004 138.597 133.489 98.155 14.963 3.196 3.182 701 863.287

Tabela: 4.1.4.2. Proizvodnja krmnih kultura po opinama Regije SI BiH (2009). KULTURA Jed.mjere POK TK B.Distrikt RS SI BIH Djetelina t 1476 9598 1800 14399 27273 Lucerka t 1106 8421 950 21235 31712 Kukuruz zeleni t 14300 101619 2075 30815 148809 Stona repa t 207 1280 0 317 1804 Ostalo krmno bilje t 0 0 630 814 1444 Trava djet. Smjesa t 657 9564 360 0 10581 UKUPNO t 17746 130482 5455 67580 221263 Adaptirano na osnovu podataka: Agencije za statistiku BiH, FZS, RZS RS

3

Tabela 4.2.1.1. Broj krava i proizvodnja mlijeka na nivou BiH Godina razvoja 2005 2006 2007 20082009

Broj krava (000 grla) 315 312 307 297 293.169 Izvor: Milkprocessing

Proizvodnja mlijeka (000 l ) 616.895 652.894 724.251 737.159 733.779

Tabela 4.2.1.2. Broj krava i proizvodnja mlijeka na nivou Regije SI BiH Godina razvoja Broj krava (000 grla) 2005 110,3 2006 109,2 2007 107,5 2008 104,02009

Proizvodnja mlijeka (000 l ) 215913,3 228512,9 253487,9 258005,7 256822,7

102609,2 Adaptirano na osnovu podataka Milkprocessing

4

Tabela 4.2.2.1. Zaklana stoka i perad u BiH (2009). BrojGoveda (ukupno) Telad Junad Ostala goveda Ovce (ukupno) Jagnjad Ostale ovce 145.995

73.132 58.831 14.032 98.544 70.573 27.971 144.418 27.319 117.099 24.039 23.761 278

Svinje (ukupno) Prasad Ostale svinje Perad ukupno (000) Tovljeni pilii Ostala perad Izvor: Agencija za statistiku BiH

5

Goveda (ukupno) Telad Junad Ostala goveda Ovce (ukupno) Jagnjad Ostale ovce Svinje (ukupno) Prasad Ostale svinje Perad ukupno (000) Tovljeni pilii Ostala perad

Tabela 4.2.2.2. Zaklana stoka i perad po opinama u Regiji SI BiH (2009). TK POK BD RS 25436 2014 3823 12741 1009 1915 10250 812 1540 2445 194 367 17169 1360 2580 12295 974 1848 4873 386 732 25161 1993 3781 4760 377 715 20401 1616 3066 4188 332 629 4140 328 622 48 4 7 Adaptirano na osnovu podataka Agencije za statistiku BiH

SI BIH19826 9931 7989 1905 13382 9584 3798 19611 3710 15902 3264 3227 38

51098 25596 20591 4911 34490 24701 9790 50546 9562 40985 8414 8316 97

Tabela 4.2.4.1. Stona proizvodnja u BiH (2009). Vuna (t) Broj strienih ovaca Po ovci (kg) Jaja (000 komada) Broj koka nosilica (000 komada) Po nosilici komada Med (t) Po konici (kg) Izvor: Agencija za statistiku BiH

Ukupno 1.438 918.070 1.6. 785.840 3.899 202 3.261 9.4.

Tabela 4.2.4.2. Stona proizvodnja po opinama u Regiji SI BiH (2009).Vuna (t) Broj strienih ovaca Po ovci (kg) Jaja (000 komada) Broj koka nosilica (000 komada) Po nosilici komada Med (t) Po konici (kg)

TK POK BD RS 251 20 38 195 159.949 12.667 24.038 124.670 1,6, 1,6, 1,6, 1,6, 136.912 10.842 20.576 106.714 679 54 102 529 202 202 202 202 568 45 19 443 9

SI BIH 503 321.325 1,6, 275.044 1.365 202 1.141 9

9 9 9 Adaptirano na osnovu podataka Agencije za statistiku BiH

6

Tabela Broj rodnih stabala najvanijih vrsta voaka u BiH (u 000)

Entitet Kanton Unsko-sa k. Posavski k. Tuzlanski k. Zeni. -Dob.k. Bosa.Podr.k Srednjebo.k Herce-ner. k Zapa.-her. k. Sarajevski.k. Hercegbos.k Ukupno FBiH RS Ukupno BiH

ljiva 913 108 1476 1114 152 466 403 16 341 72 5061 7670 12731

Jabuka 128 13 165 292 79 119 161 16 102 20 1095 1586 2681

Kruka 63 10 150 186 39 66 89 7 89 7,4 706 1005 1711

Breskva 6,8 0,5 12 1,5 0,5 0 198 12 0,3 232 130 362

Trenja 33 2,7 79 68 52 18 213 32 9,2 2 510 424 934

Vinja 2,7 9,2 76 16 9,7 0,9 68 5,4 6,3 2,9 197 319 516

Orasi 86 4,3 43 37 18 11 39 13 5,8 5,7 263 262 525

Ukupno 1233 148 2001 1715 350 681 1171 101 554 110 8064 11396 19460

Najzastupljenija vrsta voa je ljiva, sa sve veom orijentacijom prema proizvodnji jabuke i kruke. Najvea ekspanzija moe se evidentirati u proizvodnji jagodastog voa i to malina i jagoda, ali zvanine podacio irenju ove proizvodnje ne postoje, ali iz broja podignutih novih zasada opaa se njihov brzi rast.

7

Tabela Broj rodnih stabala razliitog voa u Federaciji BiH1R.br. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Vrsta voa ljiva Jabuka Kruka Trenje Vinje Kajsije Breskve Orah Groe 2005. 4.831.757 1.544.878 861.750 376.218 129.268 46.351 387.656 295.503 9.962.000 2006. 4.859.907 1.747.846 847.248 386.979 133.273 51.539 400.616 296.279 10.037.000 2007. 4.987.503 1.914.616 966.744 401.421 141.411 58.116 403.173 303.798 10.426.000 2008. 5.274.841 2.085.378 1.008.031 422.314 152.331 63.079 476.915 309.362 12.148.000

Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku u posljednjim godinama biljei se poveanje zasaenih stabala, odnosno rodnih stabala voa, a time bi trebalo oekivati i poveanje proizvodnje. Ukupna povrina pod vonjacima u 2007. godini je 43.000 hektara. Meutim i pored toga izostalo je permanentno poveanje proizvodnje voa. Razlog tome je: prilina starost vonjaka, neodgovarajui sortiment, male povrine, nedovoljno zastupljene komercijalne sorte voa, nekoritenje savremenih metoda u proizvodnji i zatiti vonjaka i sl. U posljednjim godinama dolo je do znatnog ulaganja u podizanju novih vonjaka sa modernom tehnologijom i zatitom. Tome su doprinijeli i poticaji koje obezbjeuje Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva sa kantonalnim ministarstvima poljoprivrede i drugi nivoi institucija vlasti.

1

Izvor: Federalni zavod za statistiku.

8

Tabela Proizvodnja pojedinih vrsta voa u Federaciji BiH2

R.br. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Vrsta voa ljiva Jabuka Kruka Trenje Vinje Kajsije Breskve Orah Groe

2005. 26.334 17.465 8.034 4.015 1.089 331 5.640 2.368 20.813

2006. 37.950 20.604 7.875 3.995 1.118 498 6.581 2.386 19.900

2007. 45.277 19.702 7.458 4.567 1.201 582 6.942 2.687 18.735

2008. 35.044 21.057 8.280 4.805 1.353 418 7.757 2.572 21.866

2

Izvor: Federalni zavod za statistiku i Statistiki godinjak Federacije BiH 2008. godina.

9

Tabela Novozasnovani vonjaci i vinogradi od 2002. do 2007. godine podsticani od Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva3(u hektarima)

Vrsta voa ljiva Jabuka Kruka Trenja Vinja Kajsija Breskva Nektarina Orah Malina Ostalo Groe UKUPNO

USK

PK

TK

ZDK

BPK

SBK

HNK

ZHK

KS

HBK

FBiH

11 1,5 2,3

146,8 6,3 4

2076,6 83,2 57,7 2,4

47,3 41,2 9,4

4,37 64,99 0,5

78,13 38,22 3,49 1,3

25,62 49,6 5,44 45,21 25,56 7,5 123,96 0,3

1,22 0,98

2,7 3,4 0,7 0,68

2393,91 290,25 83,5 49,23

0,33 1,75 0,95

0,7

16,5 18,3

2

5,66

53,07 25,83 128,33 0,3

1

3,3

1,17 8,47 14,3

36,6

86,7 10,5

250,3 26,5 99,2

19,77 2,75 46,32

13,16 15,75 79,59

2,3

0,9

4,8 0,1

0,76

416,6 64,1

37,1

357,5 3,9

211,01 514,72

2,72 102,01 7,9

13,25

2,06

863 620,7

38,9

232,6

2712,9

476

138,7

235,3

496,5

25,9

3,5

4368,2

I pored svojih klimatskih i zemljinih pogodnosti u proizvodnji voa Federacija BiH i Bosna i Hercegovina nisu upotpunosti iskoristile te mogunosti u smislu vee proizvodnje voa. Jo uvijek je prisutan veliki uvoz kontinentalnog voa koji se kree oko 60.000 do 80.000 tona u proteklim godinama. Uvoz svjeeg voa u FBiH i BiH, na agrume i banane otpada oko 49,3 %, odnosno 53,5% prikazanog uvoza. Od ukupnog uvoza svjeeg voa oko 75 do 80 % se uvozilo preko firmi iz Federacije BiH.

3

Izvor: Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva

10

Tabela Uvoz svjeeg voa u FBiH i BiH (u tonama)

Vrste R.br voa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Jabuka Kruka Kajsija marelica Vinja Trenja Breskva Nektarina ljiva Jagoda Malina Naranda Mandarina Limunika Limun Groe svjee Lubenica Dinja Banana Kivi Ukupno

2007. F BiH BiH 20.402 3.031 259 79 6 1.698 2.456 2.981 77 2 38.320 14.106 1.660 9.321 7.516 10.566 1.197 38.320 2.829 154.826

2008. F BiH 12.537 1.869 231 35 2,5 1.154 1.616 781 201 34.255 15.469 1.811 7.080 6.888 4.973 740 34.255 2.137 126.035 BiH 25.422 2.276 341 2.104 6 1.657 2.001 4.256 212 35.301 17.753 2.098 8.177 9.653 8.485 886 35.301 2.399 158.328

2009. F BiH 14.899 1.854 BiH 28.307 2.111

291 175 0 741 1.360 775 171

525 2.612 2 2.062 2.295 4.898 186 41

13.968 14.537 1.468 7.919 5.444 6.712 632 32.298 2819 106.063

16.400 16.520 1.679 9.159 7.765 11.398 809 32.433 3065 142.266

Kada se posmatra izvoz voa, najvie je zastupljen izvoz jabuka, ljiva i lubenica, ali te koliine nisu velike u odnosu na koliine tog voa kojeg uvozimo. Izvoz voa u posljednjim godinama biljei poveanje koliina.

11

Tabela . Izvoz svjeeg voa iz FBiH i BiH (u tonama)

Vrste R.br. voa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Jabuka Kruka Kajsija marelica Vinja Trenja Breskva Nektarina ljiva Jagoda Malina Borovnica Limun Groe svjee Lubenica Dinja Kivi Ukupno FBiH -

2007. BiH 4128 298 0 0 0 426,9 323,5 3.121,40 144,5 12 108,5 0 374,4 1.028 11,5 61,4 10.038,1 FBiH 171,6 4,4 0 0 0 206,8 144,3 774,4 67 0,5 12,7 35,3 290,6 485,8 48,8 103,1

2008. BiH 3.154,8 793 0 0 0 211,3 144,6 2.019,30 93 4,3 40,9 35,3 524 1.380,80 77,2 103,1 8.581,6 FBiH 58 68

2009. BiH 3.615 978

9 0 0 276 191 1.226 30 1 8 44

50 70 0 346 203 2.641 42 10 33 44

649 64 12 180 2.816

710 902 12 196 9.852

2.345,3

12

PODACI O FIRMAMA I POLJOPRIVREDNIM PROIZVOAIMA

13

PRIVREDNO DRUTVO 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 1. MLINOVI MLIN I PEKARA d.d. Ljubae-Tuzla Ljubae kod Tuzle, Ljubae b.b. REBRONJA, /Doboj-Istok/ Brijesnica Velika bb MLINKOMERC,Kalesija, Miljanovci bb MLINOLES, Graanica ,Branilaca grada b.b. D.O.O. INTER KLAS mlin PLANE Tuzla, Plane b.b. D.O.O. INTER KLAS mlin PURAI Lukavac "EUROTRANS", Gradaac, ehitluci 80 "MLINORAD" eli, Nahvioci bb POGON TJESTENINE "INDIRA" Gradaac, VI Bataljona 38 lUKAVAC POGONI PRERADE VOA I POVRA VEGAFRUIT GradaacSarajevska bb FANA d.o.o. Srebrenik , Hazima Vikala bb "Goldenagro" ivinice, Baigovci bb, MAJEVIANKA Gornja Tuzla POGONI FLIPSA I IPSA CORN FLIPS tvornica MAJEVICA,Srebrenik ,Hazima Vikala bb VOAR Maoa, Gornji Rahi 112 POGONI PRERADE AJA

Jed. mj

Realni kapacitet

Domae trite gotovih proizvoda 150 24 20 20 20 15 100 15 500 700 100% 100% 50% 44% 100% 100% 100% 100% 100%

t/24h t/24h t/24h t/24h t/24h t/24h t/24h t/24h t t

1. 2. 3. 4. 1. 2.

t t

993 300

t t

Flips ips Oblatne Flips

660 450 300 500

90% 76%

1

1.

BILJANA Maoa 76208, Maoa bb

kom

aj 2.500.000 Zaini1.000.000

70%

UPISNIK PROIZVOAA OSVJEAVAJUIH BEZALKOHOLNIH PIA, VONIH SOKOVA, SIRUPA I FLAIRANIH VODA

R/b

Proizvoa

Adresa

Proizvodni program BAP voni sokovi sirupi flairana voda 0,33; 0,5; 1,5; 2 i 5 l BAP-pet 0,5 i 2 l flairana voda-pet 0,5; 2 i 5 l BAP-gazirana PET 0,5 i 2 l BAP-negazirana PET 0,5 i 2 l voni sirupi - PET 1l BAP-gazirana BAP-negazirana PET 0,33; 0,5; 1; 1,5 i 2 l

Kapacitet pogona

Napomena

1

"amdi-komerc" doo, Kladanj

Hamdije Selia 36, Kladanj

5000 l / 8 sati

2

"GPG Inenjering" doo, Lukavac

Septembarska do broja 10, Lukavac

1500 boca od 2l / sat

3

"Cevita" doo Tuzla

Paligorii 6, Tuzla

1200 l / sat

4

SZR "Lokrum", vl. Deli Hadib, Gradaac

Gradaac, vlasnik Deli Hadib

10.000 l / mjeseno

2

5

"Vegafruit" doo, Gradaac

Sarajevska bb, Gradaac

voni sokovi staklo voni sirupi - staklo 0,2 - 1 l BAP voni sokovi sirupi 0,5; 1; 1,5 i 2 l BAP flairana vodagazirana flairana vodanegazirana PETambalaa 0,5; 2; i 5l BAP flairana vodagazirana flairana vodanegazirana sirupi PET-ambalaa 0,5; 1,5; i 5l sirupi 1 l BAP-gazirana BAP-negazirana PET 0,5 i 2 l

12.000 l / sat

6

"BTM" Banovii

Banovii, vlasnik Goli eljko

7

"Papago" doo Lukavac

Lukavac, Kaare bb

1000 l/ sat

8

"Opel" doo Lukavac

Lukavac, D.Poljice bb

600 boca po 2l / 8 sati

9

"Rehuplast" doo Lukavac,

Tuzlanski odred bb, Lukavac

4000 l / 8 sati

3

10

SZR "Ines" vl. Hodi Ismet M.Merdania 20, Tuzla

BAP-gazirana BAP-negazirana flairana vodagazirana PET-ambalaa 1 i 2 l BAP - gazirana flairana vodagazirana flairana vodanegazirana BAP voni sokovi voni sirupi

300 l / sat

nepoznato ta danas rade

11

"Zdravnik" doo Srebrenik,

Gornji Hrgovi, Srebrenik

nepoznato ta danas rade

12

"Fibios - Azapagi" Tuzla

Goli Brijeg 1, Tuzla

sokovi 2000 l sirupi 400 l mineralna voda 52000 l / 8 sati voni sokovi 52000 l / 8 sati ledeni aj 40000 l / 8 sati

13

"Pivara" dd Tuzla

M.Tita 163, Tuzla

mineralna voda voni sokovi sirupi ledeni aj

14

"Fana" doo Srebrenik

Ul. Hazima Vikala bb, Srebenik

voni sokovi voni sirupi

5000 l / 8 sati

15

"Lu - prom" ivinice

Magistralni put 7, ivinice

voni sokovi voni sirupi

voni sokovi 4200 l / 8 sati voni sirupi 2000 l / 8 sati

4

16

"Altin company" Tuzla

Fadila Jahia panca 43, Tuzla Moranani 32 A, Tuzla

BAP-gazirana BAP-negazirana iz

Documents

Analiza Stanja i Mogucnosti Poljprehind SI BiH