Unia Europejska

ZZaałłooŜŜeenniiaa pprr ooggrr aammoowwee rr oozzwwoojj uu rr oollnniiccttwwaa

eekkoollooggiicczznneeggoo nnaa tteerr eenniiee GGmmiinnyy SSoossnnoowwiiccaa

--- aaannnaaalll iii zzzaaa pppoooddd kkkąąąttteeemmm uuuppprrr aaawww eeekkkooolllooogggiii ccczzznnnyyyccchhh ---

Opracował:

Dr hab. Jerzy Szymona

Katedra Ekologii Rolniczej

Akademia Rolnicza w Lublinie

Lublin, 2007

2

I. WSTĘP

Przekładane studium pt. „ZałoŜenia programowe rozwoju rolnictwa ekologicznego

na terenie Gminy Sosnowica” zostało opracowane na zlecenie Gminy Sosnowica. Adresatem

i wykonawcą zlecenia jest dr hab. Jerzy Szymona – pracownik naukowy Akademii Rolniczej

w Lublinie. Studium jest częścią projektu pt. „Opracowanie innowacyjnego planu rozwoju

Gminy Sosnowica, opartego na posiadanym potencjale i czynnym wykorzystaniu transferu

wiedzy”, współfinansowanego w 75% przez Unię Europejską, ze środków Europejskiego

Funduszu Społecznego oraz 25% ze środków BudŜetu Państwa, na podstawie umowy

o dofinansowanie realizacji projektu nr Z/2.06/II/21/06/U/10/06, podpisanej z instytucją

wdraŜającą – Samorządem Województwa Lubelskiego.

Zgodnie z intencją umowy, myślą przewodnią studium było poszukiwanie odpowiedzi

na następujące pytania:

- Czy istnieją moŜliwości proekologicznego rozwoju gospodarczego Gminy Sosnowica ?

- Jakie mogą wystąpić zagroŜenia ekosystemów przyrodniczych, w tym rolniczych ?

- Czy występują zagroŜenia w produkcji rolniczej i wytwarzaniu Ŝywności?

- Czy ochrona przyrody i ekosystemów rolniczych jest sprawą pilną, czy moŜe być

przesunięta do dalszej perspektywy ?

- Jak zdefiniować cele rozwoju rolnictwa Gminy Sosnowica ?

- Jakie praktyczne imperatywy dla władz samorządowych moŜna sprecyzować, korzystając

z dotychczasowych doświadczeń innych regionów Polski i Unii Europejskiej ?

- Jakie wdroŜenia muszą stać się składową częścią rozwoju rolnictwa ekologicznego Gminy

Sosnowica ?

Prezentowane niŜej studium oparto na wielu publikacjach naukowych, raportach

i ekspertyzach, cytowanych w niniejszym opracowaniu. Tę pracę kieruję do władz gminnych,

radnych, ośrodków edukacyjnych, pracowników doradztwa rolniczego i wszystkich osób

związanych z Gminą Sosnowica, mających poczucie odpowiedzialności za produkcję

bezpiecznej Ŝywności, w zrównowaŜonych ekologicznie systemach rolniczych.

Autor

3

II. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ I PRZE STRZENNEJ

GMINY SOSNOWICA

Charakterystyka środowiska przyrodniczego województwa lubelskiego, powiatu

parczewskiego i gminy Sosnowica

Województwo lubelskie połoŜone jest we wschodniej części kraju w między rzekami

Bugiem od strony wschodniej, Wisły od strony zachodniej, od strony południowej rzek Sanu

i Tanwi. Granicę północną wyznaczają tereny leśno-rolnicze zlewni rzeki Bug.

Województwo lubelskie zajmuje 8 % powierzchni kraju i jest trzecim co do wielkości

regionem w Polsce [1].

W obszarze województwa lubelskiego moŜna wyodrębnić trzy krainy fizjograficzne.

Część północno-wschodnia, nizinna, ograniczona jest linią Puławy-Łęczna-Horodło. Bardziej

na południowy wschód jest obszar wyŜynny sięgający do linii Kosin-Frampol-Susiec.

Południowo-wschodnie peryferie są niziną, ale zaliczaną do obniŜenia przedgórskiego Karpat

(H. Maruszczak, 1972).

Administracyjnie województwo lubelskie leŜy na zewnętrznej wschodniej granicy Unii

Europejskiej i Polski, granicząc z Białorusią i Ukrainą. Wewnątrz naszego państwa sąsiaduje

z województwami: podkarpackim, świętokrzyskim, mazowieckim i podlaskim.

Województwo dzieli się na 24 powiaty, w tym 4 grodzkie oraz 213 gmin [8].

W przestrzeni województwa lubelskiego dominują obszary rolnicze, związane

z gospodarką wiejską. Uboga baza surowców mineralnych i niedostatek źródeł energii

sprawiły, Ŝe przemysł Lubelszczyzny nie miał naturalnych podstaw rozwoju i choć odegrał

waŜną rolę w rozwoju regionalnym, nigdy nie decydował o potędze gospodarczej

województwa. Znacznie korzystniejszy był potencjał przyrodniczy do produkcji rolnej. DuŜy

udział wysokiej klasy bonitacyjnej gleb to walor dostrzeŜony przez mieszkańców

Lubelszczyzny. Ziemia dająca wysokie plony traktowana była jak matka-Ŝywicielka

zapewniająca byt człowiekowi. ToteŜ tu przetrwały tradycje rolnicze, które dziś moŜna

określić mianem rolnictwa ekologicznego.

Według danych Urzędu Statystycznego w Lublinie województwo lubelskie posiadało

w 2006 roku 1.497,3 tys. hektarów uŜytków rolnych, zajmujących 59,6 % ogólnej jego

powierzchni. Charakteryzuje się ono dość duŜym zróŜnicowaniem warunków

przyrodniczych, obejmujących glebę, agroklimat, rzeźbę terenu i warunki wodne [8].

4

Przy szczegółowej ocenie warunków przyrodniczych Lubelskie wyróŜnia się wysokim

wskaźnikiem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który sytuuje Lubelszczyznę

na trzecim miejscu w kraju (Stuczyński T. i in. 2000, s. 5). NajwyŜszą jakością rolniczej

przestrzeni produkcyjnej wyróŜniają się powiaty: hrubieszowski, świdnicki, lubelskie,

tomaszowski i zamojski oraz ziemie powiatu Lublin i Zamość. Natomiast w powiatach:

włodawskim, łukowskim, bialskim, lubartowskim, parczewskim i ryckim oraz ziem powiatu

grodzkiego Biała Podlaska, wskaźnik ten kształtuje się poniŜej średniej w województwie.

Jednak ogólnie warunki przyrodnicze województwa lubelskiego i co się z tym wiąŜe równieŜ

produkcji rolniczej, są lepsze niŜ przeciętne w kraju.

ZróŜnicowanie jakości gleb wpływa na strukturę uŜytkowania gruntów i zasiewów.

Powierzchnia gruntów ornych w 2006 roku wynosiła 1.177 tys. hektarów, co stanowiło

46,9 % całkowitego obszaru województwa. Trwałe uŜytki zielone zajmowały 10,5 %

powierzchni województwa. Obszary leśne obejmowały 567,7 tys. ha, co stanowiło 22,6 %

całkowitego terenu województwa. Największy odsetek lasów występuje w powiatach:

janowskim, biłgorajskim i włodawskim.

Grunty orne i trwałe uŜytki zielone w poszczególnych powiatach jest dość

zróŜnicowany. Decyduje o tym jakość gleb, lesistość oraz udział sadów i innych plantacji

wieloletnich. Twierdzi on równieŜ, Ŝe struktura zasiewów na gruntach ornych wykazuje duŜe

róŜnice w ujęciu powiatowym. Na dobrych glebach południowej części województwa,

w powiatach hrubieszowskim, zamojskim i tomaszowskim dominują rośliny wymagające

lepszych stanowisk: pszenica, rzepak, burak cukrowy. Na glebach słabych i bardzo słabych

występujących na północy regionu, w powiatach: bialskim, łukowskim, ryckim i radzyńskim

przewaŜają z oczywistych względów: Ŝyto, ziemniak i owies. Jednocześnie zaznacza się

większy udział uŜytków zielonych.

Produkcji rolniczej w naszym regionie sprzyjają korzystne warunki klimatyczne.

Województwo charakteryzuje się klimatem umiarkowanie kontynentalnym, przy czym moŜna

je podzielić nas część północno-wschodnią [Polesie Lubelskie, Podlasie, Małe Mazowsze]

o klimacie surowszym i bardziej wilgotnym oraz południowo-zachodnią [ WyŜyna Lubelska,

Roztocze] o klimacie łagodniejszym a zarazem suchszym. Średnie roczne temperatury

powietrza mieszczą się granicach 7,0 – 7,7ºC, a przeciętne roczne opady wahają się

w granicach 550 – 650 mm.

Województwo lubelskie charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi,

w porównaniu do innych regionów naszego kraju. Występuje tu wielka róŜnorodność

biologiczna i krajobrazowa. Zachowane zostały ostoje lęgowe i bytowe rzadkich, często

5

zagroŜonych wyginięciem gatunków flory i fauny. System ekologicznych obszarów

chronionych województwa lubelskiego złoŜony jest dwóch Parków Narodowych:

Roztoczańskiego i Poleskiego, siedemnastu parków krajobrazowych, siedemnastu obszarów

chronionego krajobrazu, 83 rezerwatów przyrody oraz terenów Europejskiej Sieci

Ekologicznej NATURA 2000. W kwietniu 2002 roku UNESCO ustanowiło Rezerwat

Biosfery „Polesie Zachodnie”, zajmujący obszar w trzech państwach: Polski, Ukrainy

i Białorusi.

6

7

Powiat Parczewski leŜy na obszarze Polesia Lubelskiego, obejmując jego środkową część,

czyli Równinę Parczewską, wraz z Sosnowicką Zaklęsłością oraz północno-zachodnią część

Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Główną atrakcją powiatu parczewskiego są walory

przyrodniczo-krajoznawcze. Region ten przecinają doliny rzek: Piwonii, Tyśmienicy,

Zielawy oraz kanał Wieprz-Krzna. DuŜo jest rozlicznych zbiorników wodnych, od małych

do olbrzymich stawów, jak np. Staw Siemień, zbiorniki retencyjne związane z kanałem

Wieprz-Krzna w Mostach i Opolu-Podedwórzu oraz liczne jeziora krasowe

z najpiękniejszymi: Zagłęboczem, Bialskim i Czarnym Sosnowickim. Jeziora te otacza

rozległy kompleks leśny - Lasy Parczewskie. Tereny te są doskonałym miejscem na krótkie

lub dłuŜsze pobyty wypoczynkowe.

Obszar Powiatu Parczewskiego wyróŜnia się niezwykłymi walorami krajobrazowymi.

Niemal 16,5% powierzchni powiatu stanowią obszary chronionego krajobrazu i pomniki

przyrody. Na południu powiatu znajduje się część Poleskiego Parku Narodowego, który

obejmuje rozległe obszary łąk, lasotundry i torfowisk. Teren ten charakteryzuje się ponadto

duŜym zalesieniem (24% ogółu powierzchni) oraz licznymi zbiornikami wodnymi

naleŜącymi do Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Ze względu na czyste środowisko

i mało przekształcony krajobraz, w powiecie panują dobre warunki do rozwoju turystyki

i rekreacji oraz produkcji zdrowej Ŝywności.

Na terenie powiatu parczewskiego jest wiele form ochrony przyrody. Największe

znaczenie ma Poleski Park Narodowy obejmujący swym zasięgiem część gminy Sosnowica.

Są tu równieŜ rezerwaty przyrody, jak np. OchoŜa, Jezioro Czarne Sosnowickie, Królowa

Droga, Czarny Las, Jezioro Obradowskie oraz liczne pomniki przyrody. Niezwykły jest

kontrast między spokojną, łagodną, wręcz monotonną rzeźbą tego obszaru, a jego

skomplikowaną budową geologiczną. Na stosunkowo płytkim podłoŜu krystalicznym

znajdują się węglonośne pokłady karbonu, a na nich grube warstwy skał wapiennych

przykryte utworami trzecio- i czwartorzędowymi, głównie pochodzenia polodowcowego.

Mało odporne na chemiczną działalność wody pokłady kredy są podłoŜem, na którym

powstały formy krasowe, tj. jeziora i zagłębienia bezodpływowe, tworzące bagna i mokradła.

Poleski Park Narodowy obejmuje unikalny w skali kraju krajobraz Pojezierza

Łęczyńsko-Włodawskiego z duŜym udziałem terenów wodno-torfowiskowych i leśnych.

Obszar parku przypomina miniaturę europejskiej tundry i lasotundry. Poleski Park

Krajobrazowy utworzony w 1983 r. obejmuje cenne przyrodniczo obszary leŜące wokół PPN,

tworząc kilka enklaw pełniących funkcje ochronną w stosunku do PPN. Najcenniejszy

8

przyrodniczo teren stanowią: rejon Jeziora Czarnego z rezerwatem przyrody, jezioro

Skomelno, kompleks stawów sosnowickich i okolice jeziora Zagłębocze.

Ochronie ścisłej podlega torfowisko wysokie połoŜone przy południowym brzegu Jeziora

Czarnego. Bogata jest fauna rezerwatu. Spotyka się tu Ŝurawia, bociana czarnego,

trzmielojada, perkoza dwuczubego.

Gmina Sosnowica charakteryzuje się wyjątkowo wysokimi walorami przyrodniczymi

i krajobrazowymi. Wpływa na to mozaikowy układ terenów bagiennych, wodnych,

torfowiskowych i leśnych, a takŜe niezwykłe bogactwo flory i fauny. Najbardziej

wartościowe przyrodniczo tereny gminy objęto ochroną w formie Ekologicznego Systemu

Obszarów Chronionych (ESOCH). Na terenie tejŜe gminy, ESOCH tworzą: Poleski Park

Narodowy, Poleski Park Krajobrazowy, Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu.

Uzupełniają go rezerwaty przyrody, pomniki przyrody i parki podworskie. Obszary

podlegające ochronie prawnej zajmują ponad 68 % powierzchni gminy.

Część lasów gminy o łącznej powierzchni 684,42 ha uznano za lasy ochronne grupy

pierwszej (lasy masowego wypoczynku i turystyki). Przy wyjątkowo wysokich walorach

przyrodniczych i krajobrazowych, duŜej ilości jezior i lasów gmina Sosnowica posiada

bardzo dobre warunki do rozwoju turystyki i rekreacji. Przez gminę Sosnowica prowadzi

czarny szlak turystyczny "Nałęcz". Niezwykle atrakcyjna jest ścieŜka przyrodnicza "Perehod"

wiodąca do schronu ornitologicznego. Spotkać tu moŜna ponad 150 gatunków ptaków

np. wodniczkę, gęś gęgawą, bąka, Ŝurawia, bociana czarnego, orła bielika.

Charakterystyka historyczno – kulturowa województwa lubelskiego, powiatu

parczewskiego i gminy Sosnowica

Historycznie Ziemia Lubelska dosyć długo nie stanowiła jednorodnego organizmu

politycznego. W początkach państwa polskiego Lublin obok Przemyśla był jedynym

znaczącym grodem piastowskim na wschód od Wisły. Natomiast tereny dzisiejszego

województwa były dosyć długo ziemią niczyją, na której ścierały się wpływy wielu nacji,

w tym Piastów i ksiąŜąt Rusi, a później Litwinów i Korony Polskiej.

Województwo lubelskie utworzył król Kazimierz IV Jagiellończyk, wyłączając

z województwa sandomierskiego ziemie ma wschód od Wisły. Pierwszym wojewodą został

Dobiesław Kmita. Powierzchnia województwa wynosiła wtedy ok. 10 230 km². Herb

województwa przedstawiał białego jelenia na czerwonym tle. Województwo lubelskie

posiadało dwóch senatorów: wojewodę i kasztelana lubelskiego. Sejmiki odbywały się

9

w Lublinie. Nowe województwo objęło krainy historyczne: Małopolskę (fragment),

Południowe Podlasie i Ziemię chełmską [9].

Dzieje ziemi chełmskiej przedstawiają od X wieku ścieranie się dwóch wpływów:

zachodniego Piastów i wschodniego Rurykowiczów, a gdy najazdy tatarskie zdruzgotały

potęgę ksiąŜąt Rusi, przybył jeszcze trzeci współzawodnik do władzy – Litwa Gedymina.

Gdy Kazimierz Wielki przyłączył w roku 1340 Ruś Czerwoną do Polski, zaczęły się spory

i walki między Kazimierzem i ksiąŜętami litewskimi o ziemię chełmską i Wołyń. Mocą

ugody z Olgierdem, Kazimierz Wielki, odzyskawszy ziemię chełmską, oddał ją w dzierŜawę

Jerzemu Narymuntowiczowi, księciu bełskiemu, zostawiając załogę polską w grodzie

chełmskim. Gdy jednak ksiąŜę ten wchodził w ciągłe zmowy przeciw Polsce i dopomagał

najazdom Litwinów, król Ludwik, następca Kazimierza, zarządziwszy roku 1377 wielką

wyprawę, zajął Chełm i ostatecznie ziemię chełmską wcielił do Korony.

Ziemia chełmska rządziła się oddzielnie od województwa ruskiego, sejmikowała

w Chełmie, wybierając dwóch posłów i jednego deputata. Dzieliła się na dwa powiaty:

chełmski i krasnostawski, z których kaŜdy miał starostwo grodowe, w Chełmie

i Krasnymstawie, i osobnych urzędników ziemskich. Niegrodowe starostwa były: lubomlskie,

ratnieńskie, hrubieszowskie i inne. Senatorów było dwóch: większym, czyli krzesłowym, był

biskup chełmski (rzymskokatolicki), a mniejszym chełmski kasztelan. Powiat chełmski

w roku 1676 posiadał 16 miast i miasteczek oraz 260 wsi, a powiat krasnostawski 7 miast

i 167 wsi.

10

W okresie II Rzeczpospolitej województwo lubelskie znajdowało się w centrum kraju

i sąsiadowało z województwami: Poleskim, Lwowskim, Kieleckim, Białostockim,

Warszawskim i wołyńskim. Powierzchnia województwa liczyła 31 123 km².

11

Po II wojnie światowej województwo lubelskie stało się wschodnią, graniczną rubieŜą

państwa polskiego.

Obecnie po zmianach granic administracyjnych w latach 1975 i 1998 ukształtował się

terytorialny status quo naszego województwa.

12

ZIEMIA PARCZEWSKA

Obecny powiat parczewski zajmuje dawne pogranicze polsko - litewskie. Od czasów

Jagiellonów granica ta przebiegała przez dzisiejszy powiat, którego część północno-

wschodnia naleŜała do Litwy, a południowo-zachodnia wraz z Parczewem do Polski.

Po rozbiorach cały powiat związany został z Podlasiem, a po odzyskaniu niepodległości przez

Polskę wszedł w skład woj. lubelskiego.

Na przestrzeni wieków Ziemia Parczewska zapisała się w dziejach nie tylko

Lubelszczyzny, ale i całej Polski. Co prawda dokumentowana historia miasta Parczewa

zaczęła się w 1401 r. wraz z nadaniem praw miejskich przez Władysława Jagiełłę,

ale osadnictwo na Ziemi Parczewskiej istniało juŜ od czasów najdawniejszych. Odnalezienie

w 1986 r. w Parczewie sześciu krzemiennych sierpów, pochodzących z ok. 1700 r. p.n.e.

świadczy o zasiedleniu tych terenów i prowadzeniu gospodarki rolniczej. Osadnictwo

wiejskie na tych terenach rozwinęło się w okresie średniowiecza, o czym świadczą zapisy

w źródłach historycznych, jak np. w „Liber Beneficiorum” Jana Długosza.

Dla samego Parczewa i całego regionu okresem prawdziwego rozkwitu były czasy

panowania Jagiellonów. Parczew leŜący w połowie drogi między Krakowem a Wilnem,

na szlaku drogowym, był miejscem zjazdów panów polskich i litewskich. Rozkwit miasta

nastąpił głównie dzięki połoŜeniu na pograniczu ziem Polski i Litwy, oraz na szlaku

komunikacyjnym z Wilna do Krakowa. W 1413 roku na zjeździe w Horodle, Parczew został

wyznaczony na miejsce zjazdów polsko-litewskich sejmów. Stał się odtąd waŜnym

ośrodkiem Ŝycia politycznego kraju. Miasto w 1415 r. stało się stolicą powiatu w ówczesnym

województwie sandomierskim. W 1441 r. odbył się tu pierwszy zjazd polsko - litewski,

a w 1446 r. obradował tu Sejm, podczas którego koronę elekcyjną otrzymał Kazimierz

Jagiellończyk.

W XV i XVI w. miasto gościło wielokrotnie królów polskich - Jana Olbrachta,

Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta. W 1564 r. Parczew po raz ostatni w swej historii był

miejscem obrad sejmowych. Zapadły tu wówczas niezwykle waŜne dla Polski decyzje, król

Zygmunt August przyjął do realizacji w kraju postanowienia soboru trydenckiego.

Wygaśnięcie rodu Jagiellonów, a następnie przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy

spowodowało stopniowy upadek Parczewa. Pewien rozwój nastąpił pod koniec XVIII w.

Kiedy to Parczew, po raz drugi, staje się siedzibą powiatu w 1793 r. Od czasów rozbiorów

aŜ do 1955 r. jest prowincjonalnym, mało znaczącym miasteczkiem. Po raz trzeci Parczew

jest powiatem w latach 1955-1975, a od 1999 r. po raz czwarty.

13

Ziemia Parczewska znana jest z walk narodowo - wyzwoleńczych, szczególnie

z Powstania Styczniowego i okresu II Wojny Światowej. Świadczą o tym miejsca walk

i pomniki w Sosnowicy, Jabłoniu, Milanowie, Parczewie i w Lasach Parczewskich.

GMINA SOSNOWICA

Według badacza osadnictwa Ziemi Chełmskiej W. Czarneckiego pierwsze wzmianki

o Sosnowicy pochodzą z lat 1440-1447. Miejscowy bojarski ród przyjął nazwisko

Sosnowski. Od tej pory dzieje Sosnowicy na wiele wieków złączone zostały z rodem

Sosnowskich. W 1521 roku potwierdzono lokację wsi przez Fiedora, dziedzica Sosnowicy.

Sosnowscy mimo, Ŝe dziedziczyli na peryferiach Ziemi Chełmskiej i w trudnych warunkach

naturalnych szybko zdobywali róŜne urzędy i prowadzili rozległą akcję osadniczą wokół

swojej siedziby. Andrzej Sosnowski Ŝyjący na początku XVII wieku był w latach 1631-1639

skarbnikiem ziemi chełmskiej, a w 1642 marszałkiem sejmiku ziemi chełmskiej.

W drugiej połowie XVII wiek Ŝył Oktawian Sosnowski kolejny dziedzic tych dóbr.

Był to sławny Ŝołnierz z czasów buntu Chmielnickiego. W 1672 roku wybrano

go marszałkiem sejmiku chełmskiego. Z nim wiąŜe się powstanie miasta Sosnowicy.

Oktawian oŜenił się z Katarzyną z Zamiechowskich i miał trzech synów: Pawła, Marcina

i Albrechta. Bracia równieŜ byli Ŝołnierzami, a dobra sosnowickie objął Marcin Sosnowski.

Był on budowniczym dworu w Sosnowicy z początku XVIII wieku. Na przełomie XVII

i XVIII wieku Sosnowica uzyskała prawa miejskie. Nie był to dobry czas na zakładanie

miast. Kraj był w kryzysie, często wstrząsany wojnami. Same miasto Sosnowica było jednym

z najmniejszych miast w Ziemi Chełmskiej. Czas wojen z przełomu XVIII i XIX wieku,

peryferyjne połoŜenie oraz konkurencja sąsiednich miast nie sprzyjała rozwojowi.

Gdy dokonywano weryfikacji stanu miast, około 1820 roku, Sosnowica była miasteczkiem

opuszczonym. Niektóre sąsiednie wsie miały większą liczbę mieszkańców. Dlatego

w 1822 roku Sosnowica straciła prawa miejskie. Od tej pory Sosnowica była osadą miejską.

W okresie międzywojennym Sosnowica była waŜnym ośrodkiem lokalnego handlu

i usług. W Sosnowicy była apteka, 7 sklepów bławatnych, kamasznik, czapnik, 2 kaszarnie,

zakład kowalski, młyn parowy, olejarnia, dwie piekarnie, piwiarnia, 2 zakłady rzeźnicze,

13 sklepów spoŜywczych, szewc, sklep wędliniarski, wiatrak i sklep Ŝelazny.

Obecnie po reformie administracyjnej z 1973 roku, w Gminie Sosnowica znajdują się

miejscowości: Sosnowica, Orzechów Stary, Orzechów Nowy, Górki, Komarowka, Kropiwki,

Lipniak, Olchówka, Pieszowola, Turno, Zbójno, Zienki, Sosnowica Dwór, Bohutyn, Zacisze,

Izabelin, Mościska, Czołoma, Czerniów, Hołodyska.

14

III. ZASADY ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO

Rolnictwo ekologiczne jest systemem produkcji opartym na wykorzystaniu naturalnych

procesów zachodzących w obrębie gospodarstwa.

System ten jest w pełni racjonalny i nowoczesny. Pozwala osiągać zadowalające wyniki

gospodarcze. Produkcja ekologiczna przynosi określone profity ekonomiczne oraz w duŜym

stopniu zaspokaja oczekiwania i potrzeby rynku. Dlatego powinna być prowadzona

w dobrych, towarowych gospodarstwach, gdzie moŜna osiągać wysokie i dobrej jakości

plony. Produkcja ta moŜe odbywać się tylko w zrównowaŜonym środowisku przyrodniczym,

gdzie skaŜenie nie przekracza przyjętych norm.. Stan skaŜenia gleby i roślin w gospodarstwie

ekologicznym jest badany przez organizacje kontrolujące. Normy określają progi graniczne

skaŜenia środowiska, a wszystkie analizowane substancje muszą mieścić się w zakreślonych

granicach. NiezaleŜnie od stanu środowiska gospodarstwa przyjmuje się, Ŝe nie moŜe być

ono bardziej skaŜone niŜ otoczenie i nie powinno wykazywać tendencji wzrostowej.

Technologie stosowane w produkcji rolnej muszą być przyjazne środowisku. Te, które

wpływają degradująco na przyrodę, nie mogą mieć zastosowania w gospodarstwie

ekologicznym. Rolnictwo ekologiczne jest systemem wykluczającym stosowanie

syntetycznych substancji takich, jak: syntetyczne nawozy, chemiczne pestycydy, hormony

wzrostu itp. Środki te są podstawą innych systemów: rolnictwa konwencjonalnego

i integrowanego. Brak związków syntetycznych nie oznacza jeszcze działalności

ekologicznej. JeŜeli skaŜenie środowiska przekracza przyjęte normy, to najbardziej

„ekologicznie” prowadzone gospodarstwo rolne, nie da Ŝywności o wysokiej wartości

biologicznej, poniewaŜ moŜna się spodziewać przekroczenia zawartości substancji

szkodliwych dla zdrowia. ZałoŜenia te wytyczają najwaŜniejszy cel rolnictwa ekologicznego

– produkcj ę Ŝywności wysokiej jakości. Podkreśla się takŜe ochronę środowiska.

Rolnictwo ekologiczne wykazuje w ostatnich latach dynamiczny rozwój, szczególnie

w krajach o wysokim potencjale gospodarczym. Liczba gospodarstw ekologicznych w USA

i Unii Europejskiej gwałtownie wzrasta. SprzedaŜ produktów rośnie tam systematycznie.

W ciągu ostatnich sześciu latach średnioroczny przyrost często przekraczał 20%, w stosunku

do roku poprzedniego. Jest to najbardziej dynamicznie rozwijający się sektor rynku rolno-

spoŜywczego [Daw, Freitas 1995]. Mimo tak szybkiego przyrostu liczby gospodarstw

ekologicznych, ciągle jednak produkcja z nich jest zbyt mała, aby zaspokoić zapotrzebowanie

rynku.

Jak wynika z danych IFOAM [11], w roku 2005 łączna suma powierzchni uprawnej

zajętej w świecie pod uprawy ekologiczne wynosiła 31,8 mln ha. Najwięcej było ich w mało

15

u nas znanej Australii – 12,2 mln ha. Drugie, pod względem obszaru miejsca upraw

ekologicznych, znajdują się w Europie – 6,5 mln ha i Ameryce Południowej – 6,4 mln ha.

W Azji jest 4,1 mln ha, w której dominującą pozycję zajmują Chiny – 3,5 mln ha. Stany

Zjednoczone i Kanada łącznie posiadają 1,4 mln ha. Kraje afrykańskie nie przywiązują

zbytniej wagi do rolnictwa ekologicznego, czego wynikiem jest tylko 1,2 mln ha upraw

ekologicznych.

Powierzchnia upraw w Europie przekroczyła w 2005 roku 6,5 mln ha, co stanowi 3,4 %

całego areału gruntów rolnych [11]. Pomimo Ŝe rynek ekologiczny w porównaniu z rynkiem

konwencjonalnym jest jeszcze dosyć mały, to jego wzrost jest bardzo dynamiczny i jest

to tendencja bardzo stabilna. Z jednej strony świadomość konsumentów rośnie, a z drugiej

wszystkie kraje UE promują u siebie produkcję ekologiczną, co musi się wiązać z rozwojem

rynku zbytu. Rynek Ŝywności ekologicznej jest najszybciej rozwijającym się rynkiem

spoŜywczym w UE oraz USA [12].

SprzedaŜ produktów ekologicznych w krajach Unii Europejskiej i USA rośnie

systematycznie od 6 lat – średnio ponad 20%. Jest to najbardziej dynamicznie rozwijający się

obecnie sektor gospodarki Ŝywnościowej. Produkty ekologiczne są wytwarzane w 130

krajach świata ale Stany Zjednoczone konsumują 51 % światowej produkcji, a kraje Unii

Europejskiej – 46 %. Mimo szybkiego wzrostu liczby gospodarstw ekologicznych, ciągle jest

ich zbyt mało, aby mogły zaspokoić zapotrzebowanie rynku.

W rankingu państw europejskiej piętnastki bezapelacyjnie prowadzą Włosi. Jest u nich

ponad milion hektarów upraw ekologicznych, co stanowi 6,76% ogólnego areału rolnictwa

włoskiego. Co ciekawe, to iŜ tę pozycję osiągnęli Włosi dopiero w ostatnich latach. Sprawcą

takiego boomu stał się doskonale zorganizowany rynek produkcji ekologicznej. Włosi

umiejętnie wykorzystali swoje tradycyjnie ekstensywne i rozdrobnione rolnictwo,

do produkcji ekologicznej.

Polska na tym tle przedstawia się dosyć mizernie. Według danych z roku 2006

mieliśmy tylko 159 tysięcy hektarów ekologicznych upraw. Mimo duŜego potencjału

produkcyjnego polscy rolnicy nie zaistnieli, w sposób znaczący na europejskim rynku

ekologicznym. Rolnictwo ekologiczne jest to jeden z działów rolnictwa, w którym

z powodzeniem moŜemy konkurować z krajami wysokorozwiniętymi, po wejściu Polski

do Unii Europejskiej. Polska ma szansę stać się jednym z głównych producentów Ŝywności

ekologicznej, na rynki europejskie. Przemawia za tym czyste środowisko, nieskaŜone gleby

oraz inna struktura naszego rolnictwa, podobna nieco do rolnictwa włoskiego. Degradacja

naszych terenów rolniczych, jest daleko mniejsza, niŜ w krajach Europy zachodniej.

16

Stąd w wielu opracowaniach postrzega się nasz kraj, jako potencjalnego konkurenta na rynku

Ŝywności wysokiej jakości, w tym pochodzącej z gospodarstw ekologicznych.

Mimo wielu trudności na rynku wewnętrznym i barier stawianych przez europejskich

odbiorców, większość naszej produkcji [80%] jest eksportowana do krajów Unii Europejskiej

i do USA, gdzie zapotrzebowanie na Ŝywność wysokiej jakości jest bardzo duŜe.

Rynek wewnętrzny dopiero się rozwija. DuŜe zahamowanie w porównaniu

do pozostałych państw europejskich, wynika z małej świadomości oraz częstego

wprowadzania w błąd potencjalnego klienta. Co prawda zniknęły, sklepy z tzw. zdrową

Ŝywnością, których było bardzo wiele na terenie naszego kraju, jednak w dalszym ciągu

próbuje obejść się przepisy unijnego rozporządzenia, dodając róŜne przymiotniki do nazwy

produktu Ŝywnościowego, sugerujące lepszą jego jakość. Na przykład umieszcza się

informację na opakowaniu „Ŝywność z terenów ekologicznie czystych”. Slogan ten nie jest

poparty Ŝadnymi dowodami.

W Polsce mamy dobrze rozwinięty przemysł rolno-spoŜywczy, niestety w większości

w obcych rękach. Jednak oprócz duŜych firm rozwijają się równieŜ małe zakłady

przetwórcze . Właśnie małe zakłady są bardziej dostosowane do produkcji i przetwórstwa

produktów ekologicznych. Związane jest to z określonymi normami, do których łatwiej

dostosować się małym zakładom. W systemie produkcji ekologicznej głównie wytwarza się

małe partie towaru. W małych zakładach łatwiej jest rozdzielić produkcję ekologiczną

od konwencjonalnej, a w ten sposób zazwyczaj zaczyna się przetwórstwo ekologiczne.

Jednak przy odpowiedniej wielkości produkcji, równieŜ w duŜych zakładach jest moŜliwa

produkcja ekologiczna.

MODELOWE GOSPODARSTWO EKOLOGICZNE

Rolnik powinien uprawiać te rośliny i chować te zwierzęta, które lubi. Nie moŜe

kierować się koniunkturą rynkową, która się zmienia szybciej, niŜ warunki jakie rolnik

zdolny jest wypracować dla nowej gałęzi produkcji. Chaotyczna, nieprzemyślana

wielokierunkowość pogarsza efekty ekonomiczne i obniŜa plonowanie roślin, jak i wydajność

zwierząt. Specjalizacja gospodarstwa winna wpływać z wewnętrznych zamiłowań rolnika.

Istnieje wtedy pewność, Ŝe gospodarstwo będzie dobrze funkcjonowało.

NiezaleŜnie od ukierunkowania, w gospodarstwie powinien występować harmonijny

związek między produkcją roślinną i zwierzęcą. Nie moŜe być dobrych gospodarstw

ekologicznych, wyspecjalizowanych w uprawie roślin a pozbawionych zwierząt, jak

i odwrotnie – ferm hodowlanych bez własnego zaplecza paszowego.

17

Przepisy prawne

Rolnictwo ekologiczne w krajach Unii Europejskiej zostało uregulowane

Rozporządzeniem Rady Ministerialnej Wspólnoty Europejskiej Nr 2092/91 z 24 czerwca

1991 r. W Polsce przepisy tego rozporządzenia przywołuje Ustawa o rolnictwie

ekologicznym [Dz. U. nr 93, poz. 898] z 20 kwietnia 2004 r. Według przepisów ustawy

i rozporządzenia u producentów ekologicznych prowadzi się szczegółową kontrolę produkcji

rolnej, przetwórstwa i dystrybucji Ŝywności po to, aby dać pewność konsumentowi,

Ŝe poszukiwana przez niego Ŝywność, spełnia parametry produktu ekologicznego. Kontrolę

prowadzą w naszym kraju jednostki certyfikujące, upowaŜnione przez Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi. Obligatoryjna kontrola jest przeprowadzana raz w roku u kaŜdego

producenta. Jej celem jest stwierdzenie, czy producent przestrzega zasad rolnictwa

ekologicznego.

Zasady układania płodozmianów

Dobrze ułoŜony płodozmian to nie tylko wyŜsze plony roślin, lepsza zdrowotność,

mniejsze zachwaszczenie, ale w gruncie rzeczy podstawa harmonijnego funkcjonowania

całego gospodarstwa ekologicznego. Większość uprawianych przez człowieka roślin

ma spore wymagania pokarmowe i z tego powodu rolnik musi przez cały czas dbać

o podnoszenie Ŝyzności gleby w swoim gospodarstwie.

W gospodarstwie ekologicznym uprawia się kilkanaście gatunków roślin oraz stwarza

warunki sprzyjające rozwojowi organizmów zwierzęcych. By nie wyjałowić jednostronnie

gleby, stosuje się odpowiednie następstwo roślin.

W gospodarstwie ekologicznym najczęściej uprawia się rośliny w mieszankach,

najlepiej wielogatunkowych. Bogactwo roślin powiększa się nie tylko w przestrzeni

gospodarstwa, lecz i w czasie rozbudowując zmianowanie do 5 - 7, a nawet kilkunastu jego

elementów.

Płodozmian gospodarstwa ekologicznego jest tak skonstruowany, by gleba przez cały

okres wegetacyjny była przykryta roślinnością. Realizacja tego kanonu, nie nastręcza

trudności w uprawie roślin o długim okresie wegetacyjnym, np.: wieloletnich motylkowatych

(lucerna, koniczyna) oraz jednorocznych (np. burak, ziemniak). Gorszą sytuację wywołują

gatunki o krótszym rozwoju (np. zboŜa). Dlatego wysiewa się je zawsze z wsiewką

(najczęściej motylkowatych) lub jeśli to moŜliwe (np. wczesne ziemniaki), to rolę po zbiorze

okrywa się (mulczuje) kompostem, sieczką zielonki, słomy itp.

18

W kulturach o gęstym łanie, przeznaczonym na paszę, wysiewa się mieszanki

wielogatunkowe (np. owies + jęczmień + groch + bobik). Nawet zboŜa konsumpcyjne

uprawia się z gatunkami o zbliŜonym rytmie rozwoju i tej samej porze zbioru, lecz róŜnych

nasionach, łatwych następnie w oddzielaniu (np. pszenica jara + peluszka). Mieszanki

wielogatunkowe moŜna uprawiać przez wiele lat po sobie, bez objawów zmęczenia gleby.

Wykorzystuje się często efekt dodatniego sąsiedztwa roślin uprawnych (np. jęczmień + owies

lub owies + bobik), ale teŜ między nimi a ziołami, czy równieŜ roślinami uwaŜanymi

za chwasty (np. pszenica ozima + chaber bławatek, Ŝyto + kąkol polny).

Płodozmiany gospodarstw ekologicznych są rozmaite, o zróŜnicowanej liczbie pól,

ale powinny znaleźć się w nich:

1. Pole okopowych z duŜą ilością nawozu organicznego.

2. Pole zboŜowych.

3. Strukturotwórcze pole pastewnych motylkowatych.

NaleŜy podkreślić, Ŝe wszystkie uprawy w takim gospodarstwie są nawoŜone

(najlepiej kompostem), ale zróŜnicowanymi dawkami. DuŜą rolę do spełnienia mają tutaj

rośliny motylkowate, poprawiające bilans azotu, polepszające strukturę i meliorujące glebę,

pozostawiające w końcu najwięcej masy organicznej w postaci resztek poŜniwnych.

Rośliny te są głównym źródłem azotu, dlatego powinno być ich w płodozmianie

jak najwięcej. Nie moŜna jednak dopuścić do „zmęczenia gleby”. Zjawisko te wywołane jest

przez bakteriofagi, które niszczą bakterie brodawkowe na korzeniach roślin motylkowatych.

śeby zapobiec temu niekorzystnemu faktowi, naleŜy przy duŜym wysyceniu płodozmianu

motylkowatymi, tak dobrać następstwo, by nie powtarzały się zbyt często po sobie te gatunki

motylkowatych, które współŜyją z tym samym szczepem bakterii brodawkowych, poniewaŜ

poszczególne rasy bakteriofagów atakują tylko odpowiadające im szczepy bakterii.

Rośliny motylkowate współŜyją z róŜnymi szczepami bakterii brodawkowych

a mianowicie:

� lucerna i nostrzyk z Rhizobium melilotti,

� koniczyna biała, czerwona i szwedzka z Rhizobium trifolii,

� groch, peluszka, wyki, soczewica z Rhizobium leguminosarum,

� łubiny, seradela z Rhizobium lupini,

� soja z Rhizobium japonicum.

Stąd wynika wniosek, Ŝe przy układaniu zmianowania naleŜy unikać nie tylko zbyt

częstego następstwa tej samej rośliny po sobie, ale teŜ gatunków współŜyjących z tym samym

szczepem bakterii brodawkowych. Na przykład: koniczyn nie naleŜy siać po sobie częściej

19

jak 4-6 lat, łubinów i seradeli nie krócej jak co 4 lata, lucerny nie szybciej od liczby lat

występowania jej na danym polu. MoŜna natomiast po łubinie wysiać soję, po soi groch,

po grochu koniczynę itd. Oczywiście płodozmian z samych motylkowatych jest

niewskazany, ale poprzedzielanie ich innymi roślinami pozwala na częstszy wysiew tych

gatunków. NaleŜy podkreślić, Ŝe zjawisko zmęczenia gleby po motylkowatych moŜe

nieznacznie lub wcale nie nastąpić, jeśli sieje się je w mieszankach, np. lucernę lub koniczynę

z trawami.

Tabela 1 Mieszanki roślin strączkowych [w kg/ha]

Nr mieszanki Gatunki roślin - ilość nasion

1 Peluszka – 120 kg

Słonecznik – 20 kg

2 Bobik – 180 kg

Owies – 40 kg

3 Gryka – 40 kg

Seradela – 40 kg

4 Seradela – 40 kg

Facelia – 5 kg

5 Wyka jara – 70 kg

Peluszka – 50 kg

Słonecznik – 20 kg

6 Bobik – 60 kg

Peluszka – 50 kg

Wyka jara – 40 kg

Słonecznik – 10 kg

20

Tabela 2 Mieszanki Motylkowatych wieloletnich z trawami [w kg/ha]

Nr mieszanki Gatunki roślin - ilość nasion

1 Koniczyna czerwona – 16 kg

Tymotka łąkowa – 4 kg

Kupkówka pospolita – 3 kg

2 Koniczyna czerwona – 16 kg

Rajgras wyniosły – 6 kg

3 Koniczyna czerwona – 16 kg

Koniczyna szwedzka – 5 kg

Koniczyna biała – 12 kg

4 Lucerna mieszańcowa – 18 kg

Tymotka łąkowa – 5 kg

5 Lucerna mieszańcowa – 18 kg

Rajgras wyniosły – 10 kg

6 Lucerna mieszańcowa – 18 kg

Kupkówka pospolita – 3 kg

Problematyka nawoŜenia organicznego

Produkcja, przechowywanie, stosowanie i działanie nawozów organicznych, to istotne

problemy gospodarstwa ekologicznego. Rolnik w swoim gospodarstwie musi wyprodukować

taką ilość nawozów, aby plony roślin kształtowały się na zadowalającym poziomie

a jednocześnie bilans będących w obiegu składników był maksymalnie wysoki. Wytwarzane

w obrębie gospodarstwa nawozy organiczne muszą być przechowywane. Główną przyczyną

tego jest asynchronizacja pomiędzy terminami produkcji a zastosowaniem nawozów.

Rolnik ekologiczny bazuje na nawozach organicznych, wytwarzanych we własnym

gospodarstwie (kompost, obornik, nawozy zielone). MoŜna w ograniczonym zakresie

stosować teŜ gnojowicę. W celu polepszenia bilansu nawozowego wykorzystuje się wszelkie

odpadki i ścieki gospodarskie. Niebagatelną rolę w ogólnym rozrachunku odgrywają takŜe

resztki korzeniowe i poŜniwne roślin uprawnych. Nawozy organiczne są podstawą

nawoŜenia w gospodarstwie ekologicznym. Nawozami uzupełniającymi są nawozy mineralne

zasobne w mikro- i makroelementy [załącznik nr 1].

21

Najlepszym nawozem w gospodarstwie ekologicznym jest kompost, gdyŜ pozwala

w maksymalny sposób wykorzystać wszelkie odpadki organiczne w gospodarstwie, a poprzez

dozowanie komponentów, w tym nawozów mineralnych, moŜna otrzymać oczekiwany skład

chemiczny gotowego produktu, zgodny z potrzebami roślin, pod które będzie stosowany.

Ponad to kompost jest nawozem najbardziej zbliŜonym do naturalnego, pełnym poŜytecznych

drobnoustrojów. Stosowanie dobrze przygotowanego kompostu, daje najlepsze efekty.

Kompost składa się głównie z obornika. Jednak wszelkie odpadki, takie jak: słoma,

liście, nać ziemniaczana, łodygi kukurydzy, słonecznika, stare siano itp., stają się składnikami

kompostu. Czasami zdarza się, Ŝe zapotrzebowanie na kompost, przewyŜsza moŜliwości

„produkcyjne” obory. Wtedy rolnik przeznacza część pól na zasiew roślin, słuŜących później

jako dodatek do obornika układanego w stos kompostowy. Brak wystarczającej dawki

kompostu uzupełniany jest dodatkiem masy zielonej do pryzmy.

Odzwierzęcym nawozem najczęściej stosowanym jest obornik. Obornik musi być

starannie przechowywany, do czego zmuszają terminy jego stosowania. Zapotrzebowanie

na obornik występuje wiosną i jesienią. Między tymi terminami musi być on składowany

i przechowywany, tak by nie tracił swych wartości nawozowych. Celem przechowywania

jest niedopuszczenie do procesów rozkładu obornika. Osiąga się to przy braku dostępu

powietrza. Brak lub minimalny dopływ powietrza gwarantuje spowolnienie reakcji

fermentacyjnych, co korzystnie wpływa na wartość obornika. Wartość ta zaleŜy głównie

od sposobu jego przechowywania.

Gnojowica jest nawozem organicznym, którego stosowanie w kaŜdym gospodarstwie,

nie tylko ekologicznym wymaga sporej dozy ostroŜności. Paradoks zagadnienia polega

na tym, Ŝe skład chemiczny sugeruje, iŜ jest ona lepszym nawozem organicznym,

niŜ pozostałe. Zawiera bowiem wszystkie składniki niezbędne do prawidłowego wzrostu

i rozwoju roślin. Nie zachodzi tu prawie Ŝaden ubytek części mineralnych, w porównaniu

z ich ilością i jakością w paszach spoŜywanych przez zwierzęta. Teoretycznie więc

gnojowica powinna być niemal idealnym nawozem organiczno-mineralnym.Rzeczywistość

przedstawia się jednak zgoła odmiennie. Rozdrobnioną substancję organiczną o duŜej

aktywności biologicznej wprowadza się do gleby ze znaczną ilością wody, która wypiera

powietrze. Pozostały tlen natychmiast zuŜywają aktywne formy substancji organicznej

i mikroorganizmy glebowe. Wkrótce nasilają się procesy beztlenowe, wraz z całym

łańcuchem negatywnych a nawet fitotoksycznych następstw. Niewielka dawka gnojowicy

nie wywołuje ujemnych skutków. Odwrotnie, działa dodatnio, proporcjonalnie do zawartych

22

w niej składników mineralnych i organicznych. Jednak ustalenie optymalnych dawek tego

nawozu jest dość trudne.

Gnojowica jest produktem finalnym powszechnie stosowanego sposobu usuwania

nieczystości w chowie zwierząt krajów Europy Zachodniej. Dotyczy to takŜe gospodarstw

ekologicznych. Zaletami są: mało pracochłonny sposób usuwania odchodów oraz moŜliwość

pełnej mechanizacji przenoszenia i rozlania na pola. Niebagatelną wadą jest duŜy ładunek

wody, która moŜe być przyczyną negatywnych zjawisk w środowisku glebowym. Dlatego

pilnym zagadnieniem staje się opracowanie i wdroŜenie metod utylizacji gnojowicy.

Dobrym sposobem wykorzystania gnojowicy jest jej kompostowanie wraz ze słomą.

Po ułoŜeniu warstwy słomy wylewa się na nią gnojowicę. Ilość jej powinna być taka,

by słoma namiękła jak gąbka do tego stopnia, Ŝeby z niej nie wyciekała ciecz. Po nasączeniu

pierwszej warstwy, nakłada się drugą i następne aŜ do wysokości maksymalnej 2 m.

Po dwóch miesiącach fermentacji stos moŜna przerobić ale nie jest to zabieg konieczny.

Jeśli pryzma jest zbyt sucha, naleŜy zwilŜyć ją wodą. Fermentacja trwa od 3 do 5 miesięcy.

Początkowo temperatura dochodzi do 40 - 60° C, by po dwóch tygodniach obniŜyć się do 20 -

25o C. Kompost taki produkowany jest w gospodarstwach z duŜą ilością słomy. Sprasowanie

słomy w kostki lub zbelowanie wymaga dodatkowego nakładu pracy a zwózka, układanie

i polewanie gnojowicą to dalszy wzrost kosztów. Niemniej produkcja ta pozwala

zagospodarować nadwyŜki słomy oraz daje moŜliwość wykorzystania większej ilości

gnojowicy, bez skaŜenia środowiska.

W ekologicznym gospodarstwie bezinwentarzowym, podstawowymi nawozami są

nawozy zielone. Nawozem zielonym nazywamy nadziemną masę roślin w postaci zielonki,

którą wprowadza się do gleby w celu wzbogacenia w azot i związki organiczne. Nawozy

zielone odgrywają takŜe duŜą rolę w tych gospodarstwach ekologicznych, gdzie obornik

nie pokrywa potrzeb nawozowych. WyróŜnia się następujące formy ich uŜytkowania:

1. Cała masa roślinna jest przyorana na miejscu produkcji.

2. Masa roślinna pocięta na sieczkę okrywa glebę jako ściółka.

3. Rośliny jare pozostawia się na okres zimowy, aby przegniły.

4. Masę roślinną wywozi się z pola i poddaje procesowi kompostowania.

5. Masę nadziemną roślin przewozi się na inne pole - tam przyoruje się lub rozrzuca

po powierzchni (ściółkowanie).

Rozrzucenie zielonki po powierzchni roli, powoduje większe straty azotu, w postaci

amoniaku, ale bardzo korzystnie działa na glebę (hamuje kiełkowanie nasion chwastów,

ogranicza parowanie wody z powierzchni gleby, chroni ją przed niszczeniem struktury).

23

Przyorać moŜna rośliny nie ścięte, ale lepsze efekty osiągnie się po pocięciu zielonki

na sieczkę i wymieszaniu jej z powierzchniową warstwą gleby kultywatorem

lub glebogryzarką.

Do przyorania najlepiej nadają się rośliny jednoroczne a mianowicie: strączkowe,

seradela, gorczyca, koniczyna szkarłatna (inkarnatka), rzepak, Ŝyto, owies, gryka. W celu

pełnego wykorzystania okresu wegetacyjnego rośliny te uprawia się w międzyplonach

(poplon ścierniskowy, poplon ozimy, wsiewka poplonowa). Natomiast masę zieloną, którą

przeznacza się na inne pole lub do kompostowania, moŜna wyprodukować z roślin

wieloletnich, dających więcej zielonej masy i bogatszej w azot np. łubin wieloletni, lucerna,

koniczyna czerwona, trawy, esparceta. Nawozy zielone muszą znaleźć się w płodozmianie

gospodarstw ekologicznych. Nie tylko dostarczają materii organicznej, ale poprawiają

funkcjonowanie ekosystemu gospodarstwa. Dzięki nim w obiegu biologicznym znajduje się

większa masa składników mineralnych. WaŜnym składnikiem nawozów zielonych jest azot.

Jego dostępność w glebie zaleŜy od szybkości rozkładu przyoranej zielonej masy.

Zbyt szybki rozkład zielonki, szczególnie z młodych roślin motylkowych moŜe zostać

przyhamowany przez dodatek słomy zboŜowej.

Słoma zbóŜ ma niewielką wartość nawozową. NawoŜenie nią stwarza pewne

trudności, dlatego Ŝe zawiera duŜo węglowodanów a mało azotu. Stosunek ilościowy C do N

wynosi 80:1. Przeorana słoma staje się dobrą poŜywką dla mikroorganizmów glebowych,

które zabierają azot i inne składniki dostępne w glebie. W ten sposób rozkładająca się słoma,

staje się przyczyną głodowania roślin uprawnych. Przyoranie słomy po Ŝniwach, powoduje,

Ŝe pole z taką jej zawartością w glebie, nie nadaje się pod zasiew ozimin. Lepsze efekty

osiąga się po pocięciu słomy na sieczkę i wymieszaniu glebogryzarką lub kultywatorem

z powierzchniową warstwą gleby. Słoma tak potraktowana szybciej ulega rozkładowi, dzięki

duŜemu dostępowi powietrza i lepszemu nasączeniu wodą opadową. Ale i w tym przypadku

pole moŜe zostać obsiane dopiero wiosną.

Nawozy mineralne

Do uzupełnienia nawoŜenia organicznego, w rolnictwie ekologicznym uŜywane

są nawozy mineralne (nie sztuczne). Są to głównie mielone skały zasobne w makroelementy

i nie zawierające substancji szkodliwych. Składniki zawarte w tych nawozach są trudniej

dostępne dla roślin, dlatego lepsze ich wykorzystanie jest moŜliwe, przez wprowadzenie

zawartych w nich składników do obiegu biologicznego. Osiąga się to poprzez dosypywanie

24

tych nawozów do kompostu, obornika, gnojowicy. Gorsze efekty są po zastosowaniu ich

bezpośrednio do gleby.

Tabela 3 Nawozy mineralne i środki poprawiaj ące właściwości gleby dozwolone

do stosowania w rolnictwie ekologicznym

Nazwa Producent Charakterystyka

EM Efektywne

Mikroorganizmy

Greenland Technologia EM,

24-110 Puławy, ul.Mościckiego 1,

info@emgreen.pl

Środek poprawiający

właściwości gleby,

preparat

mikrobiologiczny

Nawóz wapniowy

węglanowy

Kopalnia Wapienia „Morawica” S.A.

26-026 Morawica k/Kielc

Wapno nawozowe

BIO-ALGEEN S90 Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe

„POLGER-KIDO”Krzysztof i RóŜa Kido

s.c.;ul.Zamkowa 3, 76-200 Słupsk

Glony morskie i

produkty z glonów

Wapno nawozowe

zawierające magnez

Górnicze Zakłady Dolomitowe Spółka

Akcyjna,

42-470 Siewierz, ul. Bacholińska 11

Wapno nawozowe

Nawóz wapniowo-

magnezowy węglanowy

„Winna”

Kieleckie Kopalnie Surowców

Mineralnych S.A.,

ul. Ściegiennego 5, 25-033 Kielce

Nawóz wapniowo-

magnezowy

Nawóz wapniowo-

magnezowy węglanowy

„Laskowa”

Kieleckie Kopalnie Surowców

Mineralnych S.A.,

ul. Ściegiennego 5, 25-033 Kielce

Nawóz wapniowo-

magnezowy

Nawóz wapniowo-

magnezowy węglanowy

„Jaźwica”

Kieleckie Kopalnie Surowców

Mineralnych S.A.,

ul. Ściegiennego 5, 25-033 Kielce

Nawóz wapniowo-

magnezowy

Magnesia-Kainit® K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów

2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

061 850 93 61

Nawóz potasowo-

magnezowy z

domieszką sodu i

siarki

Kizeryt granulowany

ESTA®

K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów

2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

Siarczan magnezowy

granulowany

25

061 850 93 61

Kizeryt pylisty ESTA® K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów

2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

061 850 93 61

Siarczan magnezowy

pylisty

Wapno kredowe

pochodzenia

naturalnego-kopalina

Kopalnia Kredy Jeziornej Rynowo, ul.

Spokojna 2,

78-500 Drawsko Pomorskie

Nawóz wapniowy

Nawóz wapniowo-

magnezowy węglanowy

odmiana 05

Kopalnia Jurkowice, Kopalnie Dolomitu

S.A.,

27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8

Nawóz wapniowo-

magnezowy

Nawóz wapniowo-

magnezowy węglanowy

odmiana 05

Kopalnia Piskrzyn, Kopalnie Dolomitu

S.A.,

27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8

Nawóz wapniowo-

magnezowy

Nawóz wapniowo-

magnezowy węglanowy

odmiana 07

Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A.,

27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8

Nawóz wapniowo-

magnezowy

Nawóz wapniowy

węglanowy odmiana 05

Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A.,

27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8

Nawóz wapniowy

Nawóz wapniowy

węglanowy odmiana 04

Kopalnia Budy, Kopalnie Dolomitu S.A.,

27-600 Sandomierz, ul.Błonie 8

Nawóz wapniowy

EPSO Top K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów

2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

061 850 93 61

Siarczan magnezowy

Patentkali® K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów

2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

061 850 93 61

Siarczan potasowy z

magnezem

Hortisul® K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów

2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

061 850 93 61

Siarczan potasowy

Siarczan potasu pylisty K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów

2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

061 850 93 61

Siarczan potasu

pylisty

Siarczan potasu K+S Polska sp. z o.o. pl. Wiosny Ludów Siarczan potasu

26

granulowany 2, 61-831 Poznań, tel. 061 850 93 60, fax.

061 850 93 61

granulowany

RADKOWIT LAFARGE KRUSZYWA Sp.z o.o.,

Kopalnia Dolomitu Radkowice, 26-026

Morawica k/Kielc, tel.041 3117571

Nawóz wapniowo-

magnezowy

węglanowy

Nawóz wapniowy-PN-C-

87007-2-04-50

„Lhoist Bukowa” Sp. z o.o., Bukowa, ul.

Osiedlowa 10, 29-105 Krasocin

Nawóz wapniowy

Nawóz wapniowo-

magnezowy węglanowy

odmiana 03

Jeleniogórskie Kopalnie Surowców

Mineralnych S.A. w Szklarskiej

Porębie

Wapno nawozowe

Nawóz wapniowo-

magnezowy

węglanowyodmiana 03

Jeleniogórskie Kopalnie Surowców

Mineralnych S.A. w Szklarskiej

Porębie

Wapno nawozowe

Mączka bazaltowa „STOMEB” PPHU Andrzej Kopeć, 55-

081 Miet- ków, Domanice 10, tel (071)

316 82 01

Środek poprawiający

właściwości gleby

AGROCARB MP OMP Sp. z o.o. Kraków, ul. Lubicz 25,

Mielnickie Zakłady Kredowe,

ul. Przemysłowa 1, 17-307 Mielnik

Wapno nawozowe

NPG-1 „AGROZEM” Sp. z o.o., 57-300 Kłodzko,

ul. Dąbrówki 7/V/8, tel: 609-542-021

e-mail agrozem@op.pl

Mączka bazaltowa

Biologiczne środki ochrony roślin

Rozprzestrzenianie się chwastów, chorób i szkodników jest hamowane w gospodarstwie

ekologicznym, głównie poprzez działania profilaktyczne. Odpowiedni płodozmian,

nawoŜenie, dobór odpornych odmian roślin, zapewnienie warunków rozwoju naturalnych

wrogów szkodników, te działania hamuja rozwój szkodliwych organizmów.

Ponad to mechaniczne uprawki agrotechniczne niszczące patogeny.

Jeśli te zabiegi nie wystarczą, w ostateczności sięga się po biologiczne środki ochrony

roślin, które nie pozostawiają szkodliwych pozostałości w glebie i materiale roślinnym.

27

Tabela 4 Środki ochrony roślin dozwolone do stosowania w rolnictwie ekologicznym

Nazwa Producent

GREVIT 200 SL Avis Naturall Polska Sp. z o.o.

ZAPRAWA ZIOŁOWA

PNOS-1 LS

Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i

Szkółkarstwa

ZAPRAWA ZIOŁOWA

PNOS-2 LS

Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i

Szkółkarstwa

BIOCHIKOL 020 PC Gumitex Poli - Farm Sp. z o.o.

BIOCHIKOL-K AL Gumitex Poli - Farm Sp. z o.o.

BIOCHIKOL-W AL Gumitex Poli - Farm Sp. z o.o.

BIOCZOS BR P.P.H. "HIMAL"

SIARKOL EXTRA

80 WP

Zakłady Chemiczne "Organika - Sarzyna" Spółka Akcyjna

w Nowej Sarzynie

MIEDZIAN 50 WP Zakłady Chemiczne "Organika - Azot" S.A. w Jaworznie

MIEDZIAN 50 WG Zakłady Chemiczne "Organika - Azot" S.A. w Jaworznie

oddział w Woli Krzysztoporskiej

MIEDZIAN EXTRA

350 SC

Zakłady Chemiczne "Organika - Azot" S.A. w Jaworznie

BIOSEPT 33 SL Cintamani Poland

CUPROFLOW 375 SC ISAGRO

PROMANAL 60 EC Neudorff GmbH KG

SINCOCIN AL AgSci Ltd

PREV-AM 060 SL Citrus Oil Products

SAVONIL - SUPER AL BIOPON s.c.

Wytwórnia Nawozów

ANTIFUNG 20 SL HOST International Sp. z o.o.

28

IV. ROLNICTWO EKOLOGICZNE W GMINIE SOSNOWICA

Gmina Sosnowica - ma obszar 172,35 km², w tym:

uŜytki rolne: 40%

uŜytki leśne: 41%

Gmina Sosnowica

Herb gminy

Gmina połoŜona jest w zlewiskach rzek Wieprz i Bug. Przez gminę przepływa rzeka

Piwonia oraz Kanał Wieprz-Krzna. Na terenie gminy znajdują się jeziora i stawy rybne. Do

atrakcji turystycznych naleŜą jeziora: Białe Sosnowickie, Tomaszne, Skomileno, Zagłębocze,

Czarne, Sosnowickie, Cycowe (Komarowskie), Zienkowskie. W części północnej gminy

znajdują się kompleksy leśne bogate w róŜne gatunki flory i fauny.

Gmina Sosnowica nie posiada dobrych warunków do rozwoju rolnictwa. W strukturze

uŜytkowania ziemi przewaŜają grunty rolne, na których głównie uprawia się: Ŝyto, owies i

ziemniaki. DuŜą część gruntów stanowią łąki, coraz mniej wydajne i słabo nawoŜone.

Nieopłacalność produkcji rolnej ma wpływ na uboŜenie i wyludnianie się wsi oraz pociąga za

sobą negatywne zjawiska społeczne.

Jednym z głównych atrybutów współczesnego rolnictwa, wzbudzającym kontrowersje

wśród ekologów jest chemizacja. Dzisiaj nawozy sztuczne odgrywają istotną rolę w

podnoszeniu plonów roślin uprawnych. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego

[8] zuŜycie nawozów mineralnych w latach 1949/50 wynosiło średnio dla całej Polski – 17,7

kg NPK/ha, a w latach największego zuŜycia w Polsce: 1979/80 – 192,9 kg NPK/ha.

Nastąpił więc ponad dziesięciokrotny wzrost zuŜycia nawozów [w 2004 - 102,5 kg NPK/ha].

W tym trzydziestoleciu plon wszystkich roślin przeliczony na jednostki zboŜowe wzrósł

dwukrotnie. Jednak nawozy mineralne będące potęŜnym czynnikiem zwiększającym plony,

są takŜe przyczyną wielu niekorzystnych zmian środowiskowych. Wprowadzenie do gleby

duŜej ilości wysokoskoncentrowanych, łatwo rozpuszczalnych związków, zmienia nie tylko

charakterystykę chemiczną roztworu glebowego ale uderza w cały splot fizycznych i

29

biologicznych powiązań, między materią oŜywioną i nieoŜywioną. Efektem tego jest uboŜsze

Ŝycie drobnoustrojów w glebie, a pośrednio brak harmonii w pobieraniu składników

odŜywczych przez rośliny uprawne. Ten stan rzeczy dotyka teŜ człowieka i zwierzęta

hodowlane, poprzez zmiany w proporcji składników odŜywczych w spoŜywanym pokarmie –

braku niektórych, połączony z nadmiarem innych.

Szkodliwe efekty wywołane stosowaniem nawozów sztucznych, prowadzą nie tylko do

zagroŜeń zdrowia, lecz są przyczyną zaburzeń środowiska przyrodniczego. Łatwo

wymywane z gleby związki chemiczne, przedostają się do wód gruntowych i dalej do rzek i

zbiorników wodnych. Wzrost koncentracji soli mineralnych w wodzie, powoduje masowy

rozwój flory wodnej, która po pewnym czasie ginie z nadmiaru, zuŜywając cały zapas tlenu

rozpuszczonego w wodzie. Gdy to nastąpi duszą się ryby i inne zwierzęta wodne. Dalszy

wzrost stęŜenia związków chemicznych, zabija wszelkie przejawy Ŝycia i rzeki zamieniają się

w ścieki.

Próba intensyfikacji produkcji rolnej w Gminie Sosnowica poprzez rozwój rolnictwa

konwencjonalnego, a przez to wzrost zuŜycia nawozów sztucznych, moŜe stać się przyczyną

zatrucia lekkich, sosnowickich gleb oraz eutrofizacji wód gruntowych i powierzchniowych.

Dlatego jedyną drogą rozwoju rolnictwa w Gminie Sosnowica jest system ekologiczny.

Do priorytetowych zadań, które przyczynią się do poprawy rozwoju wsi i rolnictwa na

terenie gminy Sosnowica naleŜy zaliczyć:

- propagowanie ekologicznej produkcji rolnej, w tym ogrodnictwa i chowu zwierząt

roślinoŜernych,

- tworzenie rynków zbytu dla ekologicznej produkcji,

- rozwój edukacji poprzez usługi doradcze, zwiększanie dostępności do najnowszych

informacji rynkowych oraz wspieranie marketingu produktów rolnych,

- organizowanie grup producenckich i rozwijanie spółdzielczości rolniczej,

- poprawę systemów melioracyjnych,

- poprawę walorów krajobrazowych poprzez zalesianie gruntów śródleśnych, nieuŜytków i

gruntów słabych klas

- promowanie walorów Ŝywności ekologicznej i rolnictwa.

Zadania te mogą być realizowane wyłącznie przez Urząd Gminy, przy udziale

profesjonalnych organizacji i firm, zajmujących się wyŜej wspomnianymi aspektami

produkcji rolnej.

30

EKOGWARANCJA PTRE jako najwi ększa polska jednostka certyfikująca

deklaruje ścisłą współpracę z władzami Gminy Sosnowica, w realizacji następujących

programów:

- propagowaniu ekologicznej produkcji rolnej. Jednostka nasza wykona w

porozumieniu z władzami Gminy szkolenia w okresie jesienno – zimowym rolników,

zainteresowanych rolnictwem ekologicznym

- tworzenie rynków zbytu dla ekologicznej produkcji. Ekogwarancja kontroluje ponad

100 firm, zajmujących się skupem, przetwarzaniem, obrotem produktami

ekologicznymi. Na spotkania z rolnikami, jako potencjalnymi dostawcami surowców

ekologicznych, będą dojeŜdŜali przedstawiciele firm, wybranych branŜy. Firmy te

mogą przedwstępnie zawrzeć z rolnikami lub grupami producenckimi umowy na

dostawę surowców ekologicznych.

- rozwój edukacji poprzez usługi doradcze, zwiększanie dostępności do najnowszych

informacji rynkowych oraz wspieranie marketingu produktów rolnych. Ekogwarancja

współpracuje z firmami specjalizującymi się w doradztwie ekologicznym,

rozprowadzaniem nawozów uŜywanych w gospodarstwach ekologicznych czy

oferujących biologiczne środki ochrony roślin. Przedstawiciele tych firm będą obecni

na spotkaniach z rolnikami Gminy Sosnowica, a rolnicy deklarujący chęć

przemodelowania swoich gospodarstw na produkcję ekologiczną, będą objęci ścisłą

opieką doradców i dostawców ekologicznych.

Wszystkie te działania chcemy realizować we współpracy z władzami Gminy Sosnowica

i na bieŜąco informować o efektach naszej pracy. Cele te mogą zostać zrealizowane

tylko przy przychylności wójta i Rady Gminy.

31

Gmina Sosnowica w województwie lubelskim

W gminie Sosnowica jest obecnie 15 gospodarstw objętych systemem rolnictwa

ekologicznego, kontrolowanych przez jednostkę certyfikującą EKOGWARANCJA PTRE z

Lublina. Wśród nich jest 8 gospodarstw ekologicznych i 7 znajdujących się w okresie

przechodzenia na produkcję ekologiczną.

Gospodarstwa ekologiczne posiadają:

Janusz Szczepański Górki 16B 21-230 Sosnowica Andrzej Szelest Pieszowola 31 21-230 Sosnowica Grzegorz Kozicki Olchówka 4 21-230 Sosnowica Małgorzata Karpińska ul. Kosmonautów 28 20-358 Lublin Andrzej Karpiński Komarówka 20 21-230 Sosnowica Jacek Ordowski Górki 3 21-230 Sosnowica ElŜbieta Ordowska Górki 3 21-230 Sosnowica Mira Arasimowicz ul. Chełmska 28 22-070 Cyców

32

Gospodarstwa w okresie przechodzenia na produkcję ekologiczną posiadają:

Artur Plackowski Pieszowola 68 21-230 Sosnowica Aleksander Mielniczuk Pieszowola 24 21-230 Sosnowica Jerzy Łoszak ul. Sejmowa 14 22-200 Włodawa Jacek Ilczuk Olchówka 16 21-230 Sosnowica Sławomir Zając Nowolipie 21/18 01-002 Warszawa Henryk Bielecki Komarówka 3 21-230 Sosnowica

Tomasz Pawluk ul. 1000-lecia PP 16/59 22-200 Włodawa

Gospodarstwa te nie są niestety dobrymi gospodarstwami towarowymi.

Są to w większości drobne kilkuhektarowe gospodarstwa, wytwarzające płody rolne

na potrzeby rodziny właściciela. Na przeciwległym biegunie są duŜe nawet kilkuset

hektarowe gospodarstwa złoŜone tylko z trwałych uŜytków zielonych bez produkcji

zwierzęcej. Właściciele tych małych jak i duŜych gospodarstw są zainteresowani wyłącznie

dopłatami, przewidzianymi dla gospodarstw ekologicznych. Na domiar złego wielu wyŜej

wymienionych właścicieli nie mieszka w swoich gospodarstwach, a nawet jeden z nich na

stałe mieszka poza województwem lubelskim i jeden w Lublinie. Jest to chora sytuacja,

negująca ideę rolnictwa ekologicznego. Stąd teŜ logicznym zamierzeniem projektu

realizowanego w ramach opracowania innowacyjnego planu rozwoju Gminy Sosnowica,

powinno połoŜyć się nacisk na propagowanie zasad towarowej ekologicznej produkcji rolnej.

Brak większego zainteresowania towarową produkcją rolną rolników Gminy

Sosnowica wiąŜe się z dwoma czynnikami. Pierwszym z nich są gleby. W Gminie

Sosnowica największą powierzchnię zajmują gleby, których geneza związana jest

ze środowiskiem wodnym bądź podmokłym (hydrogeniczne). Są to gleby torfowe torfowisk

niskich, wysokich i przejściowych, a takŜe czarne ziemie, gleby murszowe i glejowe. Wśród

gleb wykształconych na podłoŜu mineralnym wymienić naleŜy gleby bielicoziemne

i brunatne. Grunty te z natury nie nadają się do wysokotowarowej produkcji rolnej. Badania

przeprowadzone przez lubelski oddział Stacji Chemiczno – Rolniczej jednoznacznie

potwierdzają słaba zasobność gleb uŜytkowanych rolniczo w gminie Sosnowica. Analiza

odczynu i zasobności gleby wykazała duŜe zróŜnicowanie zakwaszenia gleby z przewagą

gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych zarówno w roku 2007 jak i w latach 2004-2007.

W związku z tym w roku 2007 potrzeby wapnowania w 89 (89%) próbach określono jako

konieczne, potrzebne i wskazane. W latach 2004-2007 wartość ta wyniosła (74%),

a przebadanych było 166 próbek.

Wzrost powierzchni uŜytków rolnych o odczynie kwaśnym jest sygnałem

do systematycznego badania gleb (co 4 lata) w celu uzyskania informacji o potrzebach

33

wapnowania. Procesy zakwaszenia gleb poza czynnikami przyrodniczymi są nasilane

działalnością człowieka poprzez emisje tlenków azotu i siarki oraz stosowanie mineralnych

nawozów azotowych. Zakwaszenie gleb ogranicza wielkość produkcji roślinnej, sprzyja

uaktywnianiu substancji toksycznych w glebie i zmniejsza przyswajalność składników

pokarmowych roślin. W glebach bardzo kwaśnych o pH poniŜej 4,2 pojawiają się jony glinu

silnie toksyczne dla roślin. Zakwaszenie gleb utrzymuje się na dość wysokim poziomie,

wiąŜe się to prawdopodobnie ze zmniejszeniem corocznie stosowanych nawozów

wapniowych.

Zawartości makroskładników tj. fosforu, potasu i magnezu są zróŜnicowane z

przewagą wartości niskich i bardzo niskich.

Uzyskane wyniki zawartości metali cięŜkich mieszczą się w granicach wartości

dopuszczalnej. W przebadanych 10 próbach gleby:

Zawartość ołowiu waha się w granicach od 4,80 – 13,22 mg/kg s.m. i mieści się

w granicach ilości dopuszczalnej 100 mg /kg s.m.

Zawartość kadmu kształtuje się na poziomie < 0,27 mg/kg s.m. i mieści się

w granicach wartości dopuszczalnej 4 mg/ kg s.m.

Zawartość arsenu kształtuje się na poziomie od 0,76 – 1,58 mg/kg s.m. i jest w

100% próbek w granicach wartości dopuszczalnej 20 mg/kg s.m.

Zawartość rt ęci kształtuje się na poziomie od 0,0142 – 0,0780 mg/kg s.m. i jest

w 100% próbek w granicach wartości dopuszczalnej 2 mg/kg s.m.

Analiza pobranych próbek gleby wskazuje, Ŝe w badanych próbkach gleby zawartość

wszystkich badanych metali cięŜkich: kadmu, ołowiu, arsenu i rtęci w 100% mieści się

w granicach wartości dopuszczalnej.

34

KROPIWKI

BOHUTYN

TURNO

IZABELIN

SOSNOWICA

GÓRKIPIESZOWOLA

LIPNIAK

STARY ORZECHÓW

LEJNO

As

Hg

Pb

Cd

Dopuszczalne

Przekroczone

MAPA ZAWARTO ŚCI METALI CIĘśKICH W GLEBIE(Kadm, Ołów, Rt ęć, Arsen, Siarka)

Zawarto ść metali ci ęŜkich

GMINASOSNOWICA

1326

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1361

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1366

S-SO4As

Hg

Pb

Cd

1305

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1311

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1336

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1326

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1346

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1386

S-SO4

As

Hg

Pb

Cd

1376

S-SO4

Grupa 3 - wysoka

Grupa 2 - średnia

Grupa 1 - niska

Zawarto ści S-SO 4

35

W środowisku przyrodniczym znajduje się duŜa róŜnorodność związków chemicznych,

pierwiastków szkodliwych dla zdrowia ludzi, zwierząt i roślin. Jako wskaźniki określające

stopień zanieczyszczenia środowiska glebowego przyjmuje się: kadm, ołów, nikiel, miedź,

cynk. Do tego szeregu zalicza się teŜ siarkę – silnie wpływającą na odczyn gleb polskich. W

roślinach – oprócz tych samych pierwiastków co i w glebie (z wyjątkiem siarki) do substancji

szkodliwych dołącza się azotany.

Pozostałości pestycydów w glebie przechodzą niekiedy skomplikowane przemiany,

których efektem mogą być związki bardziej trujące, niŜ substancja wyjściowa. Niektóre z

nich bardzo długo zalegają w glebie, są bardzo trwałe i silnie skaŜają środowisko. Do tej

grupy naleŜą wycofane juŜ z produkcji, ale spotykane w glebie pestycydy nieorganiczne oraz

znajdujące się jeszcze w sprzedaŜy węglowodory chlorowe. Te ostatnie wykrywano w glebie

nie zmienione nawet po 9 latach od ostatniego oprysku roślin. Powszechnie stosowane

pestycydy fosforoorganiczne mają nieco krótszy okres zalegania w glebie – do 5 lat.

W rolnictwie ekologicznym stan skaŜenia gleby i materiału roślinnego jest stale badany

przez organizacje kontrolującą. Normy określają progi graniczne skaŜenia środowiska, które

nie mogą zostać przekroczone przez określone substancje. Przyjmuje się, Ŝe niezaleŜnie od

stopnia zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego gospodarstwa, nie moŜe być ono

wyŜsze od otoczenia i nie powinno wykazywać tendencji wzrostowej.

Rolnictwo ekologiczne jest systemem wykluczającym stosowanie syntetycznych

substancji takich, jak: syntetyczne nawozy, chemiczne pestycydy, hormony wzrostu itp.

Środki te są podstawą innych systemów: rolnictwa konwencjonalnego i integrowanego.

Brak związków syntetycznych nie oznacza jeszcze działalności ekologicznej. JeŜeli

skaŜenie środowiska przekracza przyjęte normy, to najbardziej „ekologicznie” prowadzone

gospodarstwo rolne, nie da Ŝywności o wysokiej wartości biologicznej, poniewaŜ moŜna się

spodziewać przekroczenia zawartości substancji szkodliwych dla zdrowia.

Cała produkcja w obrębie gospodarstwa, tzn. typowo rolnicza oraz przetwórcza i inna,

nie moŜe zatruwać środowiska. Nie tylko substancje syntetyczne – całkowicie zabronione, ale

nawet niektóre ekologiczne, mogą być przyczyną skaŜenia środowiska przyrodniczego.

Przykładem jest gnojowica – nawóz organiczny uŜywany w gospodarstwie ekologicznym, ale

w umiarkowanych dawkach i odpowiednich terminach. Niewłaściwe jego stosowanie, moŜe

stać się przyczyną skaŜenia wód gruntowych, co jest zjawiskiem niedopuszczalnym z punktu

widzenia rolnictwa ekologicznego.

Obecnie stan wiedzy o ochronie środowiska wśród ludności wiejskiej jest niewielki.

Rozwój rolnictwa w dalszym ciągu jest utoŜsamiany z większym zuŜyciem nawozów

36

sztucznych i chemicznych pestycydów. Według tego poglądu nie naleŜy wprowadzać

ekologicznych metod produkcji. Ten krótkowzroczny pogląd nie znajduje uznania we

wspólnej polityce rolnej Unii Europejskiej. Rozwój rolnictwa ekologicznego i ochrony

środowiska przyrodniczego są traktowane priorytetowo. Panaceum na wzrastające zatrucie

środowiska rolniczego stało się w ostatnich latach w Europie – rolnictwo ekologiczne.

Rolnictwo ekologiczne jest systemem produkcji opartym na wykorzystaniu naturalnych

procesów zachodzących w obrębie gospodarstwa. Produkcja ta moŜe odbywać się tylko w

zrównowaŜonym środowisku przyrodniczym, gdzie skaŜenie nie przekracza przyjętych norm.

Rolnictwo ekologiczne nie oznacza powrotu do mało wydajnego rolnictwa tradycyjnego, lecz

jest następnym krokiem w kierunku uzyskania najwyŜszych plonów, tym razem drogą nie

zagraŜającą środowisku przyrodniczemu.

Drugim czynnikiem ograniczającym intensywną produkcję rolną jest Poleski Park

Narodowy. Park ma powierzchnię 9647,73 ha i otulinę o pow. 13624,25 ha.

Administracyjnie Park połoŜony jest w województwie lubelskim, na terenie powiatów

włodawskiego (gminy: Urszulin, Stary Brus, Hańsk); parczewskiego (gmina Sosnowica),

łęczyńskiego (gmina Ludwin) i chełmskiego (gmina Wierzbica).

Gmina Powierzchnia

Poleskiego Parku Narodowego w ha % powierzchni

Powiat włodawski Urszulin 5082 52,1

Powiat włodawski Stary Brus 489 5,0

Powiat włodawski Hańsk 589 6,0

Powiat parczewski Sosnowica 2442 25,0

Powiat chełmski Wierzbica 947 9,7

Powiat Łęczyński Ludwin 213 2,2

Ogółem 9762 100

Otulina Poleskiego PN zajmuje obszar większy od samego Parku - 13.624,25 ha.

Jej zadaniem jest izolowanie obszaru chronionego od negatywnego wpływu działalności

człowieka. Obszar otuliny jest wartościowy przyrodniczo, jego część wchodzi w skład

Poleskiego Parku Krajobrazowego. NajbliŜsze plany powiększania Parku w znacznej części

dotyczą właśnie fragmentów strefy ochronnej. Struktura własności terenów PPN wg stanu

na 31.12.2006r. przedstawia się następująco:

37

Wyszczególnienie Powierzchnia w ha

Razem Lasy

UŜytki

rolne Wody NieuŜytki Pozostałe

Grunty Skarbu Państwa

w zarządzie PPN 8397 4254 1764 447 1562 370

Grunty Skarbu Państwa

w innym zarządzie 15 1 4 2 0 8

Grunty prywatne 1262 526 600 20 51 65

Grunty pozostałe 88 6 3 6 0 73

Ogółem 9762 4787 2371 475 1613 516

Wielu rolników Gminy Sosnowica posiada swoje grunty rolne w obrębie Parku

Narodowego lub jego otuliny. Z wypowiedzi rolników biorących udział w ramach tego

projektu wynika, Ŝe są niechętnie nastawieni do warunków narzucanych przez przedstawicieli

Poleskiego Parku Narodowego, według których słabe gleby z wysokim poziomem wód

gruntowych, jeśli zostaną przenawoŜone, mogą być przyczyną eutrofizacji środowiska Parku.

Wpłynie to negatywnie na florę i faunę występującą w Parku.

Zdj. 1 Tereny Poleskiego Parku Narodowego

38

Jedynym sposobem pogodzenia załoŜeń Poleskiego Parku Narodowego z produkcją

rolną jest rolnictwo ekologiczne. Jest to system przyjazny środowisku przyrodniczemu,

a jednocześnie pozwalający na towarową produkcję rolniczą, prowadzoną na zadowalającym

poziomie.

Bogaty skład cennych roślin rosnących w otulinie Parku Narodowego i na gruntach

rolnych samego Parku pozwala na ekologiczne wykorzystanie, jako zbiór ze stanu

naturalnego. Przepisy Ustawy o rolnictwie ekologicznym [Dz.U. nr 93, poz. 898 z dnia

20.04.2004r.] i Rozporządzenia unijnego 2092/91 [Dz.U. L 198, 22.7.1991, s.1] podają, Ŝe

zbieranie roślin jadalnych i ich części, rosnących w sposób naturalny, na obszarach

naturalnych, w lasach i na obszarach rolniczych uznaje się za metodę produkcji ekologicznej.

Pod warunkiem, Ŝe zbieranie nie wpływa ujemnie na równowagę siedliska przyrodniczego,

ani na utrzymanie gatunków w obszarze zbioru.

Ocena poziomu dopuszczalnego zbioru roślin dzikorosnących jest bardzo trudna.

Wymaga pracy wysokiej klasy specjalistów. Jednostka certyfikująca EKOGWARANCJA

PTRE posiada w gronie swoich pracowników i podwykonawców specjalistów oceniających

stan środowiska wielu gatunków roślin dzikorosnących. Tereny zbioru muszą zostać

z certyfikowane, a zbieracze przeszkoleni. Punkty skupu muszą znajdować się pod stałą

kontrolą jednostki certyfikującej.

39

Zdj. 2 Dziki sad z terenu Poleskiego Parku Narodowego

UŜytki rolne Gminy Sosnowica charakteryzują się rzadko spotykaną specyfiką.

Na piaszczystych, ubogich glebach, przetykanych glebami torfowymi, okresowo zalewanymi,

zestaw uprawianych roślin jest ograniczony, a niskie plony nie zachęcają do intensyfikacji

produkcji. Jednak te negatywy mogą stać się atutem w produkcji ekologicznej. Według

danych z doświadczeń naukowych i obserwacji z praktyki na glebach lekkich po przejściu

na produkcję ekologiczną osiąga się najwyŜszy przyrost plonów. Po osiągnięciu wysokiego

poziomu plonowania roślin w gospodarstwie ekologicznym, nie następuje zagroŜenie

skaŜenia środowiska przyrodniczego. Dlatego ten system powinien być nad wyraz silnie

propagowany w Gminie Sosnowica.

40

Zdj. 3 Wiosenne roztopy na gruntach otuliny Poleskiego Parku Narodowego

V: JEDNOSTKA CERTYFIKUJ ĄCA EKOGWARANCJA PTRE

41

Jednostka Certyfikująca EKOGWARANCJA PTRE jest największą polską jednostką,

obejmującą 40 % polskiego rynku rolnictwa ekologicznego. Jednostka kontroluje 4.500

gospodarstw rolnych w całym kraju i 130 firm zajmujących się skupem, przetwarzaniem

i obrotem ekologicznymi płodami rolnymi. Jednostka posiada akredytację Polskiego

Centrum Akredytacji na spełnienie normy EN-PN 45011 oraz upowaŜnienie Ministra

Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr RE-1/2005-PL.

Dr hab. Jerzy Szymona Jednostka certyfikująca EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o.o.

• UpowaŜnienie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

• RE-1/2005-PL

42

Jednostka kontroluje gospodarstwa rolne i firmy na zgodność ze standardami produkcji

ekologicznej obowiązującymi w Unii Europejskiej [Rozporządzenie 2092/91 EWG] oraz

w USA [NOP], Japonii [JAS] i Szwajcarii [Bio Suisse].

EKOGWARANCJA PTRE chętnie nawiąŜe bliŜszą współpracę z władzami Gminy

Sosnowica, w celu rozwoju na tym terenie rolnictwa ekologicznego.

Czym zachęcić rolnika do ekologicznej produkcji ?

Pierwszą zachętą, która wzbudza zainteresowanie rolnika na początku są dotacje. W

całej Europie ekologiczna produkcja jest objęta subwencjami pienięŜnymi. W Polsce od

1998 roku rozwój rolnictwa ekologicznego jest wspierany dotacjami. TakŜe w tym roku i w

latach następnych przewidziano wysokie dotacje dla gospodarstw ekologicznych.

NaleŜy zaznaczyć, Ŝe dotacje te rolnik otrzymuje juŜ w pierwszym roku zgłoszenia

gospodarstwa i są to dodatkowe pieniądze do płatności bezpośrednich, otrzymywanych przez

wszystkich rolników od 2004 r.

43

POZIOM WSPARCIA DLA ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich Pakiet S02 ROLNICTWO EKOLOGICZNE PROW 2007-2013 RODZAJ UPRAW /warianty 2.1. – 2.12./

STAWKA DOTACJI

UPRAWY ROLNICZE – w okresie przestawiania 800 PLN/ha

UPRAWY ROLNICZE – z certyfikatem 750 PLN/ha

TRWAŁE U śYTKI ZIELONE – w okresie przestawiania 400 PLN/ha

TRWAŁE U śYTKI ZIELONE – z certyfikatem 350 PLN/ha

UPRAWY WARZYWNICZE – w okresie przestawiania UPRAWY ROŚLIN ZIELARSKICH

1540 PLN/ha 1150 PLN/ha

UPRAWY WARZYWNICZE – z certyfikatem UPRAWY ROŚLIN ZIELARSKICH

1300 PLN/ha 1050 PLN/ha

UPRAWY SADOWNICZE i JAGODOWE wg. rozporz ądzenie MRiRW - w okresie przestawiania UPRAWY SADOWNICZE i JAGOD. POZOSTAŁE

1800 PLN/ha 800 PLN/ha

UPRAWY SADOWNICZE i JAGODOWE wg. rozporz ądzenia MRiRW - z certyfikatem UPRAWY SADOWNICZE i JAGOD. POZOSTAŁE

1540 PLN/ha 650 PLN/ha

Drugim elementem zachęcającym do rolnictwa ekologicznego, są wieloletnie umowy

kontraktacyjne, zawierane przez firmy kontrolowane przez Ekogwarancję. Ekogwarancja

PTRE kontroluje firmy, zajmujące się skupem płodów rolnictwa ekologicznego. Firmy te

prowadzą kontraktację z gospodarstw posiadających certyfikat EKOGWARANCJI PTRE.

Kontraktują zboŜa, trzodę chlewną, bydło mięsne, owoce miękkie takie jak truskawka,

poziomka, czarna i kolorowa porzeczka, agrest, aronia oraz warzywa: marchew, pietruszka,

seler, cebula, ziemniaki, kalafior, brokuł, rabarbar itp. TakŜe skupują jabłka przemysłowe

[spady] z sadów przydomowych. Przyjętą zasadą są ceny wyŜsze co najmniej o 30% płacone

rolnikom za produkty ekologiczne, jako Ŝe jakość ekologiczna jest wyŜsza, niŜ jakość

Ŝywności konwencjonalnej.

Jak załoŜyć gospodarstwo ekologiczne?

Przestawianie gospodarstwa trwa minimum 2 lata, a w przypadku roślin sadowniczych

rok dłuŜej. Okres ten jest potrzebny do wykonania przejść siewnych, w celu wprowadzenia

płodozmianu ekologicznego na gruntach ornych, zmiany rodzaju nawoŜenia i ochrony roślin

itp.

KaŜdy właściciel gospodarstwa rolnego, który chce zostać rolnikiem ekologicznym

powinien wykonać opisane poniŜej działania.

44

Zgłoszenie

Przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu w swoim gospodarstwie rolnym produkcji

metodami ekologicznymi rolnik powinien zapoznać się z zasadami obowiązującymi w

rolnictwie ekologicznym. MoŜe w tym celu skorzystać z pomocy doradcy

rolnośrodowiskowego legitymującego się certyfikatem wydanym przez Ministra Rolnictwa i

Rozwoju Wsi, publikacji dostępnych w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego lub informacji na

stronie internetowej Krajowego Centrum Rolnictwa Ekologicznego (26-600 Radom, ul.

Chorzowska 16/18) http://www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne

Po podjęciu decyzji rolnik powinien wypełnić w dwóch egzemplarzach druk Zgłoszenia

Działalności w Rolnictwie Ekologicznym, pobrany w Wojewódzkim Inspektoracie Jakości

Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych, w jednostce certyfikującej Ekogwarancja PTRE

lub ze stron internetowych: www.ijhar-s.gov.pl, www.ekogwarancja.pl. Pierwszy

egzemplarz naleŜy wysłać listem poleconym do jednostki certyfikującej Ekogwarancja

PTRE, natomiast drugi równieŜ listem poleconym do Wojewódzkiego Inspektora Jakości

Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych właściwego dla miejsca zamieszkania rolnika.

Kopię zgłoszenia rolnik zobowiązany jest przechowywać u siebie. Zgłoszenia moŜna

dokonywać przez cały rok.

Załącznikiem do Zgłoszenia jest Deklaracja, w której rolnik zobowiązuje się do

prowadzenia gospodarstwa zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego, poddaje się

systemowi kontroli przeprowadzonych przez inspektorów jednostki certyfikującej i Inspekcji

Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych, w tym do umoŜliwienia im wejścia na

teren gospodarstwa i udostępnienia dokumentacji dotyczącej zgłoszonej działalności.

Na podstawie Zgłoszenia rolnik zostanie objęty przez jednostkę certyfikującą

Ekogwarancja PTRE planem kontroli, co oznacza rozpoczęcie okresu przestawiania

gospodarstwa na metody ekologiczne. W tym momencie moŜe juŜ uzyskać zaświadczenie

wymagane przy składaniu wniosku o przystąpienie do programu rolnośrodowiskowego i

przyznanie przysługującej z tego tytułu płatności. Przystąpienie do programu

rolnośrodowiskowego i korzystanie z przysługujących płatności jest dobrowolne i nie kaŜdy

rolnik ekologiczny musi z tej moŜliwości korzystać.

45

Kontrola

Pełna fizyczna kontrola gospodarstw ekologicznych zarówno będących w okresie

przestawiania jak i tych, które juŜ posiadają certyfikaty, odbywa się raz w roku, po uprzednim

pisemnym zawiadomieniu. Rolnik musi zapewnić dostęp do wszystkich pól i obiektów

gospodarstwa oraz dokumentacji księgowej a takŜe dostarczyć wszelkie informacje niezbędne

do przeprowadzenia kontroli.

Oprócz kontroli zapowiedzianych, jednostka certyfikująca moŜe przeprowadzać

kontrole niezapowiedziane, szczególnie w przypadkach, gdy mogą wystąpić odstępstwa od

zasad obowiązujących w produkcji metodami ekologicznymi.

Przeprowadzenie kontroli jest płatne. W przypadku pozytywnych wyników rolnik moŜe

uzyskać dotację, której wysokość częściowo rekompensuje poniesione koszty. Zarówno koszt

kontroli jak i wysokość dotacji do kosztów kontroli zaleŜy od wielkości gospodarstwa. Co

roku Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydaje Rozporządzenie w tej sprawie.

Przestawianie produkcji na metody ekologiczne trwa przynajmniej 2 lata,

a w przypadku upraw wieloletnich juŜ rosnących na polu w momencie zgłoszenia, co

najmniej 3 lata (z wyjątkiem trwałych uŜytków zielonych, dla których okres przestawiania

jest 2-letni). W tym okresie rolnik musi juŜ ściśle przestrzegać zasad obowiązujących w

rolnictwie ekologicznym określanych w przepisach prawnych – Ustawie o rolnictwie

ekologicznym z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 93 poz. 898 z 2004r.) i Rozporządzeniu Rady

nr 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów

rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spoŜywczych (Dz.Urz. WE L 198,

22.07.1991r. z późn. zm.), które precyzują ściśle zasady produkcji.

Dotacje

JeŜeli rolnik jest zainteresowany uzyskaniem rekompensaty za wysoki nakład pracy i

wysiłek włoŜony w ochronę środowiska, juŜ z chwilą rozpoczęcia przestawiania

gospodarstwa na metody ekologiczne moŜe przystąpić do realizacji pakietu Rolnictwo

Ekologiczne [kod SO2] w programie rolnośrodowiskowym i uzyskać z tego tytułu dotację.

Płatność jest udzielana producentowi rolnemu, który prowadzi działalność rolniczą w

gospodarstwie rolnym o powierzchni co najmniej 1 ha uŜytków rolnych i zobowiąŜe się do

realizacji pakietu zgodnie z planem działalności rolnośrodowiskowej oraz przestrzegania

zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej w całym gospodarstwie.

Za działalność rolniczą uwaŜa się produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym równieŜ produkcję

materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego i reprodukcyjnego, produkcję

warzywniczą, grzybów uprawnych, sadownictwo, hodowlę i reprodukcję materiału

46

zarodowego ssaków, ptaków i owadów uŜytkowych, produkcję zwierzęcą oraz chów i

hodowlę ryb. Nie stawia się rolnikowi dodatkowych wymagań takich jak posiadanie

udokumentowanych kwalifikacji rolniczych.

Aby uzyskać dotacje z tytułu realizacji pakietu SO2 programu rolnośrodowiskowego

rolnik musi spełnić następujące warunki:

- uprawiać (być właścicielem lub dzierŜawcą) przynajmniej 1 ha uŜytków rolnych,

- posiadać numer ewidencyjny gospodarstwa nadany przez ARiMR,

- zobowiązać się do uczestnictwa w programie rolnośrodowiskowym przez okres 5 lat,

- posiadać plan prowadzenia gospodarstwa ekologicznego na okres 5 lat sporządzony przez

doradcę rolnośrodowiskowego i pozytywnie zaopiniowany przez Wojewódzki Ośrodek

Doradztwa Rolniczego,

- stosować zwykłą dobrą praktykę rolniczą na obszarze całego gospodarstwa,

- prowadzić produkcję zgodnie z zasadami określonymi w przepisach o rolnictwie

ekologicznym,

- zachować na terenie gospodarstwa istniejącą powierzchnię trwałych uŜytków zielonych i

elementów krajobrazu stanowiących ostoje dzikiej przyrody: naturalne zbiorniki wodne,

kępy drzew i krzewów, torfowiska, źródliska.

Wniosek naleŜy złoŜyć w biurze powiatowym ARiMR (właściwym ze względu na

miejsce zamieszkania) na formularzu pobranym w tym biurze wraz z zaświadczeniem z

Jednostki Certyfikującej o objęciu planem kontroli. Termin składania wniosków jest ustalany

drogą rozporządzenia. Informację moŜna uzyskać w ARiMR.

Na podstawie wniosku kierownik powiatowego biura ARiMR w drodze decyzji

administracyjnej przyznaje płatność rolnośrodowiskową.

O wysokość stawek płatności naleŜy pytać w biurze powiatowym ARiMR

47

VI: WNIOSKI

1. Obszar uŜytków rolnych Gminy Sosnowica wybitnie nadaje się do wdroŜenia systemu

rolnictwa ekologicznego. Obecna liczba gospodarstw ekologicznych na terenie gminy

jest niezadowalająca, a produkcja Ŝywności ekologicznej znajduje się tutaj na poziomie

szczątkowym.

2. Jednostka certyfikująca EKOGWARANCJA PTRE we współpracy z Urzędem Gminy

Sosnowica pragnie rozpocząć działania na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego.

Przewidujemy następujące działania:

a. w ramach zrealizowanego projektu przeszkolono rolników z podstaw

rolnictwa ekologicznego. NaleŜałoby kontynuować szkolenia specjalistyczne

z zakresu szczegółowej uprawy roślin metodami ekologicznymi,

b. zorganizować spotkanie z firmami skupującymi ekologiczne płody rolne,

c. zapewnić dostęp do ekologicznych środków produkcji na terenie gminy

[nawozów, środków ochrony roślin, materiału siewnego],

d. zorganizować skup ekologicznych płodów rolnych, dla rolników

posiadających certyfikat gospodarstwa ekologicznego.

3. Jednostka certyfikująca EKOGWARANCJA PTRE we współpracy z Urzędem Gminy

Sosnowica przeszkoli mieszkańców gminy, którzy chcieliby profesjonalnie zająć się

zbiorem roślin dzikorosnących w lasach i na obszarach rolniczych. Przeszkoleni

dostaną certyfikat wykwalifikowanego zbieracza, zostaną załoŜone ekologiczne punkty

skupu we współpracy z firmami skupowymi.

48

VII. LITERATURA

1. Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Geodeta Kraju, Warszawa 1995

2. Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2003 roku, Biblioteka

monitoringu środowiska, Lublin 2003

3. Krajobraz systemem informacyjnym środowiska geograficznego, "Krajobrazy

Dziedzictwa Kulturowego", 2002, z.3, s. 19-24

4. Maruszczak H., Warunki geomorfologiczne uprawy roślin, [w:] Województwo

Lubelskie. Rejonizacja produkcji rolniczej II, Prezydium Wojewódzkiej Rady

Narodowej, Wojewódzka Pracownia Planów Regionalnych, Wydział Rolnictwa

i Leśnictwa w Lublinie, Lublin 1972, s. 9-19.

5. Maruszczak H., Podziały geograficzne Europy i problemy pogranicza

Słowiańszczyzny zachodniej i wschodniej, [w:] Maruszczak H. i Michalczyk

Z., Geograficzne problemy pogranicza Europy Zachodniej i Wschodniej,

Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004, s. 9-30.

6. Nowak M., Nowak J.: Lubelszczyzna, wyd. WSiP, 1996

7. Ochrona środowiska w województwie lubelskim w 2004 r., Urząd Statystyczny

w Lublinie, Lublin 2005.

8. Rolnictwo w województwie lubelskim w 2006 r. Urząd statystyczny w

Lublinie, 2006

9. Romer E., Przyrodzone podstawy Polski historycznej, Lwów 1912.

10. Stuczyński T., Budzyńska K., Gawrysiak L., Zaliwski A., Waloryzacja

rolniczej przestrzeni produkcyjnej, "Biuletyn Informacyjny IUNG", 2000, z.

12, s. 4-17.

11. Szymona J., Sawicki B.: Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w

środkowo-wschodniej Polsce, Pamiętnik Puławski, z.120/II, Puławy 2000.

12. Szymona J.: Rola jednostek certyfikujących w systemie kontroli w rolnictwie

ekologicznym, Materiały z seminarium: Rolnictwo ekologiczne – nowe

warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej,

IJHARS, Warszawa, 2004 s.16 – 18,

49

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP - str 1

2. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ I

PRZESTRZENNEJ GMINY SOSNOWICA – str 2

a. Charakterystyka środowiska przyrodniczego województwa lubelskiego,

powiatu parczewskiego i gminy Sosnowica – str 2

- Powiat Parczewski – str 7

- Poleski Park Narodowy – str 7

- Gmina Sosnowica – str 8

b. Charakterystyka historyczno – kulturowa województwa lubelskiego,

powiatu parczewskiego i gminy Sosnowica – str 8

- Województwo Lubelskie – str 8

- Ziemia Parczewska – str 12

- Gmina Sosnowica – str 13

3. ZASADY ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO – str 14

a. MODELOWE GOSPODARSTWO EKOLOGICZNE – str 16

- Przepisy prawne – str 17

- Zasady układania płodozmianów – str 17

- Problematyka nawoŜenia organicznego – str 20

- Nawozy mineralne – str 23

- Biologiczne środki ochrony roślin – str 26

4. ROLNICTWO EKOLOGICZNE W GMINIE SOSNOWICA – str 28

5. JEDNOSTKA CERTYFIKUJ ĄCA EKOGWARANCJA PTRE – str 40

6. Jak załoŜyć gospodarstwo ekologiczne? – str 43

7. WNIOSKI – str 47

8. LITERATURA – str 48