Ru`ica Slijep~evi} i \ur|a Stanojevi}

Analiza nadgrobnihspomenika sa seoskoggroblja u Robajama

Analizirana je serija od 99 nadgrobnih spomenika

na seoskom groblju u Robajama, op{tina Mionica.

Svi analizirani spomenici mogu se datovati u period

od XVII do XX veka. Prema obliku mogu se podeliti

na spomenike pravougaonog oblika, pravougaonog

oblika sa trouglastim gornjim delom kao i pravouga-

onog oblika sa zaobljenim gornjim delom. Tragovi

ornamenata su uo~eni na gotovo svim spomenicima.

Osnovni element svakog od njih je krst koji se javlja

u nekoliko varijanti. Epitafi su, ukoliko ih ima, naj-

~e{}e napisani reformisanom }irilicom. Na osnovu

celokupne analize mo`e se zaklju~iti da na ovom

mestu imamo kontinuitet sahranjivanja u trajanju od

oko 400 godina, da od porodica koje su naseljavale

Robaje sre}emo Arsenijevi}e, Dimitrijevi}e, Drago-

jevi}e, Gavrilovi}e, Ili}e, Maksimovi}e, Markovi}e,

Marinkovi}e, Mari}e, Mati}e, Mijatovi}e, Niki}e,

Pe(j)i}e, Petra{evi}e, Radovanovi}e, Radivojevi}e,

Savi}e i da je ve}ina njih i dalje prisutna u selu.

Uvod

Selo Robaje nalazi se u zapadnoj Srbiji, na oko15 km zapadno od Mionice i spada u sela razbijenogtipa. U samom selu na mestu Staro groblje ili Bobija(x 4718.805 y 4718.805, z 355 m) nalazi se nekro-pola ~iji se horizont sahranjivanja, na osnovu nad-grobnih spomenika, mo`e smestiti u okviru periodaod XVII veka do danas (slika 1).

Prvi pomeni Robaja datiraju iz 1721. godine i unjima postoje podaci da se najstariji deo naselja na-lazio kod izvora reke Spasovine, odakle se selo {irilodalje. Podru~je naseljavanja tokom istorije se vi{eputa menjalo usled ~estih epidemija kuge na ovom

prostoru. Smatra se da je i sam naziv Robaja nastaousled simboli~nog porobljavanja naroda kugom (Pa-vlovi} 1991: 459). Prvi popis stanovni{tva u selu iz-vr{en je 1735. godine i prema ovim podacima seloje tada brojalo sedamnaest domova. Tako|e, postojehara~ki tefteri iz 1818. godine gde stoji da se u selunalazi trideset i sedam ku}a u kojima `ive {ezdeset i~etiri porodice. Broj stanovnika je dalje rastao, takoda u popisu iz 1900. godine saznajemo da selo Ro-baje ima devedeset ku}a u kojima `ivi petsto osam-deset i sedam ljudi. Imena pojedinih osoba koje sepominju u navedenim popisima uo~ena su na nad-grobnim spomenicima sa evidentiranog groblja uselu Robaje.

Istra`ivanje seoskog groblja u Robajama obuh-vatalo je vi{e etapa: rekognosciranje groblja, priku-pljanje informacija i njihovo uno{enje u posebnekartone, i analizu dobijenih podataka uz konsulto-vanje odgovaraju}e literature. Prilikom istra`ivanjaevidentirano je 99 spomenika. Prvenstveno su pri-kupljeni podaci koji se ti~u oblika spomenika, kao ipodaci o izgledu i polo`aju epitafa i ornamenataukoliko su oni postojali na spomeniku. Zatim su, naosnovu hronologije, izdvojene starija i mla|a grupaspomenika, pri ~emu je prime}eno da je starijagrupa koncentrisana na uzvi{enju u zapadnom delugroblja. Posebna pa`nja obra}ena je na eventualnopostojanje hronolo{ke smene dominantnih tipovaornamenata.

Tako|e, evidentirane su porodice sahranjene nagroblju, a pored toga su prona|ene informacije otome da li one i dalje `ive u selu. Svi prikupljenipodaci upore|ivani su sa arheolo{kom ali i etno-lo{kom literaturom vezanom za Robaje u datom pe-riodu, a kori{}ene su usmeno dobijene informacije.

ZBORNIK RADOVA 2011 ARHEOLOGIJA • 471

Ru`ica Slijep~evi} (1995) Zrenjanin, Stra`ilovska

88, u~enica drugog razreda Karlova~ke gimnazije,

\ur|a Stanojevi} (1995) Svilajnac, Moravska 35,

u~enica tre}eg razreda gimnazije Srednje {kole u

Svilajncu

MENTOR:

Tamara Pavlovi}, student 3. godine arheologije,

Filozofski fakultet, Beograd

Rezultati

Na lokalitetu seoskog groblja u Robajama evide-ntirano je 99 nadgrobnih spomenika koje smo raz-vrstali u dve grupe: na spomenike koji poti~u iz XVIIi XVIII veka i na one koji poti~u iz XIX i XX veka.Datovanje spomenika iz prve grupe izvr{eno je pre-te`no na osnivu njihovog oblika, ornamenata i polo-`aja na groblju. Ono je nepouzdano, jer na ovimspomenicima nema ~itkih epitafa. Spomenici iz drugegrupe datovani su na osnovu informacija sa epitafauo~enih na njima, a to su godina ro|enja i smrti po-kojnika kao i godina podizanja spomenika.

Grupi iz XVII i XVIII veka pripada ukupno 17spomenika, koji se nalaze na zapadnom delu groblja.Spomenici su po obliku: pravougaoni (10), trapezo-idni (3), pravougaoni sa trouglastim gornjim delom(2), trouglasti (1) i u obliku krsta (1). Postoje dva dis-locirana spomenika, dok je 15 in situ. Svi spomenicisu o~uvani i izra|eni od kre~njaka.

Ornamenti koji su uo~eni kod ove grupe spome-nika ve}inom su neo~uvani. Oni se mogu podeliti utri tipa: ornamenti koji se nalaze sa prednje stranespomenika (10), ornamenti koji se nalaze sa bo~nihstrana spomenika (2), i ornamenti koji se nalaze sasve ~etiri strane spomenika (1). Naj~e{}i ornamentjeste kombinacija vi{e krstova ~ije su sve strane je-dnake, kombinacije krstova ~iji je donji krak du`i odostalih ili upisani krstovi. Tako|e su konstatovani izasebni krstovi ovih oblika. Pored karakteristi~nihmotiva javljaju se i specifi~ni motivi, i to motiv pre-

slice na levoj bo~noj strani spomenika, dok se nadrugom spomeniku javlja motiv {tapa koji se nalazisa desne bo~ne strane. Ni na jednom spomeniku nepostoje tragovi bojenja. Samo dva spomenika nasebi sadr`e tragove epitafa od kojih su oba ~itka inatpisana su reformisanom }irilicom.

472 • PETNI^KE SVESKE 69 DEO III

Slika 1.Groblje u Robajama(Foto: S. Blagojevi})

Figure 1.Cemetery in Robaje(Photo: S. Blagojevi})

Slika 2. Pravougaoni spomenik sa zaobljenim gornjimdelom (Foto: S. Blagojevi})

Figure 2. Monument in the form of a rectangle withthe upper part curved (Photo: S. Blagojevi})

Kod spomenika iz druge grupe, koji datiraju izXIX i XX veka, uo~eno je da je prvobitno najzastu-pljeniji bio pravougaoni oblik sa zaobljenim gor-njim delom (slika 2). Ovaj oblik je zastupljen od~etrdesetih godina XIX veka do kraja prve decenijeXX veka, nakon ~ega se od kraja prve decenije XXveka postepeno zamenjuje pravougaonim spome-nicima sa trouglastim vrhom (slika 3). Pored toga, uovom periodu javlja se i nekoliko pravougaonihspomenika. Ovu smenu oblika spomenika povezu-jemo sa smenom dominantnih vidova dekoracija naornamentima. Tako osnovni element krsta u dva ra-zli~ita perioda prate dva razli~ita tipa dekoracija.Prvi tip, zastupljen u ranijem periodu, sastoji se izponovljenog, upisanog ili zrakastog krsta iznad ko-ga je polukru`ni luk sa trouglastim zracima koji sezavr{ava dvema simetri~nim volutama (slika 5).

Drugi tip, koji ga postepeno zamenjuje od krajaprve decenije XX veka, sastoji se iz gr~kog (cruximmissa), latinskog (crux commissa) i upisanogkrsta. Ispod krsta je floralni element u vidu polu-kru`nog venca koji obrazuju dve gran~ice (slika 6).Kako su ornamenti sa floralnim elementima kara-kteristi~ni za spomenike iz XX veka, zanimljiv jeizuzetak takvog spomenika podignutog 1842. go-dine. Na jednom od spomenika iz perioda XIX i

ZBORNIK RADOVA 2011 ARHEOLOGIJA • 473

Slika 3. Pravougaoni spomenik sa trouglastim gornjimdelom (Foto: S. Blagojevi})

Figure 3. Monument in the form of a rectangle withtriangular upper part (Foto: S. Blagojevi})

Slika 4. Spomenik u obliku krsta (Foto: T. Pavlovi})

Figure 4. Monument in the form of a cross (Photo: T.Pavlovi})

Slika 5. Ornament na pravougaonom spomeniku sazaobljenim gornjim delom (Foto: S. Blagojevi})

Figure 5. Ornament on the monument in the shape ofa rectangle with the upper part curved (Photo: S.Blagojevi})

XX veka tako|e se javlja ornamentalni motiv jedin-stven na groblju. U pitanju je motiv pastirskog {tapa,gotovo identi~an onom na spomeniku iz periodaXVII i XVIII veka. Tek kod nekolicine ornamenatauo~avamo tragove bojenja i to crnom bojom. Gotovosvi spomenici imaju tragove epitafa koji se nalazi nanjihovoj prednjoj strani, ispod ornamenta. Epitafi suve}inom ~itki, dok svaki epitaf sadr`i informaciju oimenu i prezimenu pokojnika, godini ili datumu nje-gove smrti, imenu osobe koja je podigla spomenik,kao i podatak o njenom srodstvu sa pokojnikom. Epi-tafi nemaju tragove bojenja i napisani su na srpskomjeziku, reformisanom }irilicom. Izuzetak su dva spo-menika iz XVII i XVIII veka napisana nereformi-sanom }irilicom, kao i dva spomenika iz XIX i XXveka koji su napisani na crkvenoslovenskom, pri~emu se jedan od njih datuje u 1852. godinu.

Diskusija

Rezultati istra`ivanja predstavljaju podatke kojise odnose na oblike nadrgobnih spomenika, epitafe iornamente koji se javljaju na njima. Njihovim upo-re|ivanjem sa podacima iz literature stvorena je os-nova za postavljanje odre|enih istra`iva~kih pitanja,kao {to je pitanje hronologije, forme i smene formispomenika, pojava spomenika specifi~nog oblika,tipovi i smena tipova kao i simbolika ornamenata,kao i pitanje za{to se odre|ene porodice pominju u

literaturi ali ne i na epitafima sa evidentiranih spo-menika i obratno.

Jedno od najbitnijih pitanja ovog istra`ivanja jepitanje hronologije za starije spomenike po{to nanjima ne postoje jasni pisani podaci o tome. Pretpo-stavlja se da oni datiraju iz perioda XVII i XVIIIveka. Ovi spomenici spadaju u tanke, plo~aste usa-dnike {to delom ukazuje na to da nisu stariji odXVI stole}a, odnosno da su karakteristi~niji za no-vije doba, posebno za severozapadnu Srbiju (presvega XVI i XVII veka). Ako bi neki spomenicieventualno mogli da pripadaju periodu XVI veka,to su amorfni spomenik bez ukrasa i spomenik kojina sebi ima motiv {tapa (usmena informacija E. Ze-~evi}).

Ipak, postoji mogu}nost da ti spomenici poti~uiz ranijeg perioda, zato {to se takvi oblici i motivine pojavljuju na spomenicima iz modernog doba. Utom slu~aju mo`e se postaviti pitanje za{to senalaze ba{ na ovom mestu, jer ne postoje pisanipodaci koji nam ukazuju na postojanje sela Robajepre datog perioda. Kada je u pitanju hronologija iformiranje seoske nekropole, bitno je ista}i da sespomenici iz XVII i XVIII veka grupisani nauzvi{ici seoskog groblja, dok se mla|i spomenici izperioda XIX i XX veka {ire od ovog mesta ka putu,{to mo`e ukazivati na smer {irenja groblja.

Me|u spomenicima iz XVII i XVIII veka naj-zastupljeniji oblik spomenika je pravougaoni, madase u manjem broju javljaju i pravougaoni spomeniksa trouglastim gornjim delom, spomenik oblika tra-peza, trougla i krsta. Spomenik oblika krsta kojipripada ovoj grupi ima specifi~an oblik na ~itavomgroblju, a tako|e se ne pojavljuje ni na jednom odokolnih seoskih grobalja (slika 4). Stoga mo`emopretpostaviti da spomenik poti~e iz nekog drugogperioda ili je spomenik izradio drugi majstor. Uslednedostatka epitafa nismo u mogu}nosti da utvrdimokome pripada ovaj nadgrobni spomenik.

Osnovni motiv na svim ornamentima je krst,hri{}anski simbol i simbol raspe}a, koji se javlja uvi{e razli~itih varijanti. Na spomenicima iz XVII iXVIII veka naj~e{}e se javljaju kombinacije krstova~ije su sve strane jednake, kombinacije krstova ~ijije donji krak du`i od ostalih ili upisani krstovi.Pored karakteristi~nih motiva, postoje i dva motivakoji su jedinstveni na celom groblju – predstava{tapa (slika 7) i predstava preslice (slika 8). Motiv{tapa pre bi mogao da ukazuje na delatnost (~o-banin ili ~obanica, sve{tenik), ili polo`aj pokojnika

474 • PETNI^KE SVESKE 69 DEO III

Slika 6. Ornament na pravougaonom spomeniku satrouglastim gornjim delom (Foto: S. Blagojevi})

Figure 6. Ornament on yhe monument ina form ofrectangle with the triangular upper part (Photo: S.Blagojevi})

u dru{tvu (knez ili druga titula) (Dudi} 1995: 109),nego na starost (osoba starog doba). Naime, poredovog spomenika, nalazi se spomenik sa istim orna-mentom, koji poti~e iz perioda XIX i XX veka. Ova~injenica nam mo`e ukazati na to da su sahranjeneosobe pripadale istoj porodici, {to bi u ovom slu~ajubila porodica Markovi}, ili da su se bavili istom dela-tno{}u. Motiv preslice mo`e da ukazuje na to da jeosoba kojoj je podignut taj spomenik bila `enskogpola.

Grupa spomenika iz XIX i XX veka sadr`i ~itkeepitafe zahvaljuju}i kojima su prikupljeni podaci zademografski presek sela Robaje. On se prete`no od-nosi na starosnu i polnu strukturu stanovni{tva. Takoje utvr|eno da je od evidentiranih osoba na seoskomgroblju sahranjeno {estoro dece, 13 adolescenata, 26osoba srednjeg doba i 20 osoba starog doba, od kojihje 56 osoba mu{kog, a 25 osoba `enskog pola. Pro-se~an `ivotni vek evidentiranih osoba iznosio je 44godine. Tako|e uo~avamo da je od svih evidentiranihosoba na groblju najdu`i `ivotni vek imao Milija, ~ije

prezime nije poznato, koji je `iveo 106 godina, anajkra}i Ljubinka Gavrilovi} koja je `ivela svega16 meseci. Na epitafima sa nadgrobnih spomenikapominju se ~lanovi 18 razli~itih porodica, a to suporodice Arsenijevi}, Dimitrijevi}, Dragojevi}, Ga-vrilovi}, Ili}, Jakovljevi}, Maksimovi}, Marinkovi},Markovi}, Mari}, Mati}, Mijatovi}, Niki}, Peji},Petra{evi}, Radivojevi}, Radovanovi} i Savi}. Naj-brojniji su pripadnici porodice Gavrilovi}, po{to jena groblju evidentirano 16 ~lanova ove porodice.

Najstarijim porodicama u selu pripadaju najsta-riji spomenici. Naime, konstatovali smo da su toporodice Gavrilovi}, Marinkovi}, Dragojevi} i Ma-rkovi} (Pavlovi} 1991: 1004). Izuzetak je porodica@u`i} (@ugi}) ~ije se prezime ne pojavljuje ni na je-dnom spomeniku. Pored navedenih, na epitafima,kao i u literaturi, pominju se slede}e porodice:Pe(j)i}, Niki}, Maksimovi}, Radivojevi}, Ili}, Mija-tovi}, Dimitrijevi}, Petra{evi}, Arsenijevi}, Radova-novi}, Savi}, Mati} i Mari}. Kako saznajemo odme{tana sela Robaje, ve}ina ovih porodica trenutnoima potomke u selu Robaje, osim porodica Dimitri-jevi}, Arsenijevi}, Radovanovi} i Mati}. Zbog toga

ZBORNIK RADOVA 2011 ARHEOLOGIJA • 475

Slika 7. Specifi~ni ornament sa predstavom preslice(Foto: V. Pecikoza)

Figure 7. Specific ornament which presents a distaff(Photo: V. Pecikoza)

Slika 8. Specifi~an ornament sa predstavom pastirskog{tapa (Foto: V. Pecikoza)

Figure 8. Specific ornament which presents ashepherd’s cane (Photo: V. Pecikoza)

se mo`e pretpostaviti da su se ove porodice odselileili da nemaju `ive potomke. Tako porodica Radova-novi} vi{e ne `ivi u Robajama, ve} u selu Paune (R.Milo{evi}, usmena informacija). Isto tako postoje po-rodice koje se pominju u literaturi, ali ~ija prezimenanisu prona|ena na evidentiranim epitafima. Takve suna primer: Stepan~evi}i, Bojinovi}i, Miovi}i, Zeki}i,Te{i}i, @ivkovi}i, \or|evi}i i Jankovi}i. Stoga mo-`emo pretpostaviti da su njihovi spomenici uni{tenivremenom ili da su porodice sahranjene na nekomdrugom mestu. Saznali smo da u selu postoji jo{jedno groblje na ~ijim spomenicima se pominju pri-padnici navedenih porodica (ibid.). Izuzetak su Ste-pan~evi}i, koji se pominju u literaturi uz podatak daje ~itava jedna oblast u selu bila nazvana po njima,ali na ~ije nadgrobne spomenike nismo nai{li.

Kroz razgovor sa jednim me{taninom saznalismo da se ova porodica doselila u Robaje iz Herce-govine i da se ubrzo po dolasku podelila u dve noveporodice, Pavlovi}e i Bogdanovi}e. Osniva~i ovihporodica su bra}a Pavle i Bogdan, potomci Stepan~e-vi}a. Pavlovi}i su se naselili u Robajama, {to potvr-|uje i ~injenica da smo na{li veliki broj njihovihspomenika na groblju na koje su nam ukazali me-{tani, dok su se Bogdanovi}i nastanili u selu Vrti-glave.

Sa druge strane, uo~ili smo da postoji porodicakoja se pominje na nadgrobnim spomenicima, ali ne iu literaturi. U pitanju je porodica Jakovljevi}, ~ijih jepetoro pripadnika registrovano na dva spomenika.Pored toga, saznali smo da su potomci porodice Dra-gojevi} i dalje vlasnici seoske kafane koju je 1856.godine osnovao Milan Dragojevi}, ina~e i poslanik uBeogradu, koji se pominje na jednom od epitafa naevidentiranom groblju. Vlasnik kafane Dragojevi} uRobajama trenutno je Milan Milovanovi}, suprugMirjane Dragojevi}, direktnog potomka osniva~a lo-kala. Iako tokom evidentiranja nadgrobnih spomenikanismo nai{li na spomenik koji pripada Milanu Dra-gojevi}u, evidentirali smo druge pripadnike ove po-rodice, uklju~uju}i njegovog sinovca Panteliju. Zanjega saznajemo da je bio kmet u selu Robaje, a po-red njega su na groblju sahranjene njegova k}erkakao i supruga Mara, dok se na jednom od spomenikapominje i njegov sin Milan. [to se ti~e porodice Dra-gojevi}, na groblju je evidentirano 7 spomenika nakojima se nalazi prezime ove porodice, od kojih ~etiripripadaju `enskim, a tri mu{kim individuama. Na os-novu epitafa saznajemo da su evidentirani pripadnici

ove porodice na groblju sahranjivani u periodu od1895. do 1922. godine.

Analizom epitafa saznajemo da su jedanaestoropreminulih ljudi bili savremenici Prvog i Drugog sr-pskog ustanka, iako ni za jednog od njih ne postoji ipodatak da je u~estvovao u ustanku. Radi se o 7mu{karaca i 4 `ene ro|enih izme|u 1777. i 1812.godine. Na osnovu podataka sa epitafa saznajemoda nijedna od ovih osoba nije poginula ni u jednomustanku po{to se godine smrti kre}u od 1842. do1892. godine. Pored toga, neke od evidentiranihosoba bile su savremenici i u~esnici Prvog svetskograta, kao {to su Todor Savi} i @ivorad Markovi}koji su slu`ili u vojsci.

Zaklju~ak

Starije spomenike na seoskom groblju u Roba-jama nije bilo mogu}e ta~no datovati iako postojepretpostavke da oni poti~u iz XVII i XVIII veka. Sadruge strane, na osnovu analize epitafa sa nad-grobnih spomenika iz XIX i XX veka utvr|eno jeda se javlja kontinuitet u sahranjivanju u tom pe-riodu. Pored toga, na osnovu prostornog rasporedaspomenika odre|eno je u kom se pravcu {irilo gro-blje, po{to je starija grupa spomenika bila konce-ntrisana u njegovom sredi{njem delu. [to se ti~eformi spomenika, kod starije grupe uo~ili smo jedandominantni i nekoliko manje zastupljenih oblika,dok ostaje otvoreno pitanje jednog spomenika ob-lika krsta koji je specifi~an za ~itavo groblje pa isva groblja u njegovoj bli`oj okolini, kao i pitanjenjegovog datovanja.

Posmatranjem mla|e grupe spomenika uo~enaje pravilna smena dva najkarakteristi~nija oblikaovih spomenika. Tako|e, zaklju~eno je da je svakiod ovih oblika povezan sa jednim od dva domina-ntna tipa dekoracije na ornamentima, pa se stoga ihronolo{ka smena oblika spomenika odvija para-lelno sa smenom pomenutih tipova dekoracija.

[to se ti~e ornamenata uop{te, prime}eno je daje osnovni i obavezni element svakog od njih krstkoji se i kod starije i kod mla|e grupe spomenikajavlja u vi{e varijanti.

Mnoge informacije kori{}ene u radu pru`ili sunam epitafi uo~eni na nadgrobnim spomenicima, aone se pre svega odnose na demografske odlike selaRobaje u XIX i po~etkom XX veka. Analizom epi-tafa saznali smo imena porodica koja su u to vremenaseljavala selo, a u razgovoru sa me{tanima

476 • PETNI^KE SVESKE 69 DEO III

dobijene su informacije o tome da ve}ina njih i daljenastanjuje selo. Postavilo se pitanje nepostojanjaodre|enih prezimena prona|enih u literaturi na evide-ntiranim spomenicima. Tako|e u razgovoru sa me{ta-nima, saznali smo da su ove porodice sahranjene nadrugom groblju koje postoji u selu Robaje.

Zahvalnost. Ovom prilikom zahvalile bismo sedr Emini Ze~evi} iz Narodnog muzeja u Beogradu zadavanje stru~nih saveta i smernica koji su omogu}iliizradu ovog rada. Tako|e zahvalnost dugujemo Ra-disavu Milo{evi}u, profesoru srpskog jezika i knji-`evnosti, kao i me{taninu sela Robaje, BogoljubuPavlovi}u na pru`enim infomacijama koje su se od-nosile na porodice u Robajama. Pored toga, zahvalilebismo se Milanu Milovanovi}u, vlasniku kafane Dra-gojevi}, a tako|e i Marini Mihailovi}, radnici u ovomlokalu, za pru`ene informacije o porodici Dragojevi}.

Literatura

Dudi} N. 1995. Stara groblja i nadgrobni belezi uSrbiji. Beograd: Prosveta

Pavlovi} Lj. 1991. Kolubara i Podgorina. Valjevo:Napred

Ru`ica Slijep~evi} and \ur|a Stanojevi}

Analysis of Tombstones from theCemetery in the Village Robaje

In this paper the processing of tombstones fromthe cemetery in the village Robaje located at 15 kmof Mionica is performed. The processed series num-bered 99 monuments dated from the seventeenthcentury to the nineteenth century. The oldest monu-ment on which the year of death was readable isfrom the year 1840. We divided the monumentsinto two groups. The first one includes the monu-ments dated from the seventeeth to the eighteenthcentury, and the second group includes the onesfrom the nineteenth to the twentieth century. Themonuments from the first group are most often in aform of rectangle, while the monuments from thesecond group are most often in the form of a rect-angle with upper part curved, or in the form of arectangle with a triangular upper part. There is alsoa monument from the first group that has a specificshape in the form of a cross.

The same for all the monuments is that orna-mental motives are recorded at the top of the monu-ment, on the front side, and the main theme is across with numerous variants. Ornamental motiveson monuments dated form nineteenth to twentiethcentury are divided into groups according to theirchronology. Trails of the epitaph are also located onthe front. They contain information about the de-ceased, his name, year of birth and death, and thename and surname year of birth and death, and thename and surname of the person raising the monu-ment.

According to the epitaph analysis, monumentsare dedicated to the deceased who were part of thefirst families who settled in this region: Arsenijevi},Dimitrijevi}, Dragojevi}, Gavrilovi}, Ili}, Jakov-ljevi}, Maksimovi}, Marinkovi}, Markovi}, Mari},Mati}, Mijatovi}, Niki}, Peji}, Petra{evi}, Radi-vojevi}, Radovanovi}, Savi}.

ZBORNIK RADOVA 2011 ARHEOLOGIJA • 477