1. AKRLK POLMERLERAkrilik asitlerin, k, s ya da metallere maruz braklmas sonucu oluan polimerlerdir. Akrilik bileikler, sentez yoluyla elde edilen plastik, reine ve yalarn genel addr. Kullanlan akrilik, bileiin tr ve prosesin artlarna bal olarak sert ve saydam, yumuak ve esnek katlar veya yapkan, koyu kvaml sv rnler elde edilebilir. Kalplanm yap malzemeleri, optik gereler, mcevherat, yaptrclar, kaplama malzemeleri ve dokuma elyaf gibi eitli bileiklerin hammaddesi akrilik bileiklerdir. Mesela orlon ve akrilan, akrilik ipliklerin, pleksiglas da cam benzeri akrilik maddelerin ticari addr[1].Akrilik plastikler; polimer ve kopolimerlerin geni bir dizisini ihtiva ederler. Bu dizi ierisindeki ana monomerik elemanlar esterlerin iki ailesi olan akrilatlara ve metakrilatlara aittir.Uygulamada akrilat eldesi propilen oksidasyonu zerine dayandrlmaktadr. Akrilik plastiklerin be temel yesi vardr. Bunlar; polimetilmekatrilat, akrilik asit, poliakrilat, polimetakrilat, poliakrilonitrildir[2].Poliakrilik adyla bilinen polimerler ailesinin temel yeleri akrilik ve metakrilik asitlerdir. Bu asitlerin metil esterleri, peroksit katalizrler eliinde kolayca polimerleir[3].Akrilik asit: CH2= CHCOOH forml ile gsterilen organik bir asit olup propenoik asit de denir. Sanayide, asetilen ve karbon monoksitle suyun nikel katalizr eliinde tepkimesi veya akrilonitril bileiklerinin hidrolizi ile elde edilir. Polimerlerin retiminde balang maddesidir[3].1.1. zellikleriAkrilik trleri arasnda farkllk vardr. Ancak kristal berraklklar, kimyasallara ve evre koullarna kar dayankllklar gibi zellikleri ve pigmentler, boyayclarla uygunluklar asndan birbirlerine benzerler.Akrilik renksiz levha, effaflk asndan dz cam zellikleri gsterir ve n tmn iletir. Akriliklerin ayrca, gne na, evre koullarna ve suni k kaynaklarna kar yksek dayanmlar vardr. zellikle antiok akrilikleri hava artlarna dayankllklar az olmasna karn, kolay kolay sararmazlar. Yzey cilasn, grnn ve fiziksel zelliklerini 4 yl k kaynana maruz kalmasna karn korurlar. Yksek gerilme ve bklme dayanmlar varsa da uzun sre dk seviyede gerilime maruz kaldnda yzeyde sr atlamas olur. Bu nedenle, sz konusu polimere uygulanacak yk 1500 psiyi gememelidir. Ksa srede uygulanacak daha yksek gerilme kuvvetinin bir etkisi yoktur. Birok trler 93 C scaklna kadar kullanlabilirler. Is altnda bklme scakl, 73-98 C arasndadr. Tavlama ilemi ile bu deer artrlabilir. Uygun tasarlanm ekillerle sertlii artrlabilir. Dz yatay levhada, zamanla kar arl, buz, su, rzgar ve hatta desteksiz olduu zaman kendi arl ekil bozukluuna sebep olabilir. Dk elektriksel zellikleri olan akrilikler yancdr[2].Akrilik rensiz levha, effaflk asndan dz cam zellikleri gsterir ve n tm iletimini salar. Akriliklerin ayrca gne na evre elemanlarna ve suni k kaynaklarna kar yksek mukavemetleri vardr. zellikle anti-ok akriliklerinin hava artlarna kar mukavemetlerinin az olmasna karn kolay kolay sararmazlar. Yzey cilas, grn ve fiziki zelliklerini drt k kaynana maruz kalmalarna ramen korurlar. Yksek gerilim ve bklmeye kar direnleri yksek olmalarna karlk uzun sre dk de olsa bir gerilmeye maruz kalrlarsa; yzeyde sr atlamas oluur. Uygun tasarlanm ekillerle biim verme suretiyle sertlii arttrabilir. Dz yatay levhalarda zamanla; kar arl, buz, su ve rzgr ve hatta desteksiz olduu zaman kendi arl deformasyona neden olabilir. Akriliklerin elektriksel zellikleri ok dktr ve yancdrlar. Levha olarak eitli dkm metotlaryla ve ekstrzyonla retilir. Hcre dkm malzemesinin optik kalitesi daha iyi ve daha yumuak yz vardr. Devaml dkm ise daha muntazam kalnlk elde edilmesini salar. Kalplama granl formlleri, molekl arlk ve ana zellikler ve bilhassa ak hz, s mukavemeti ve gevreklik asndan farkllklar gsterirler. [4]1.2. leme TeknolojileriDier termoplastiklere uygulanan teknikler, akrilikler iin de uygulanr. Akrilik granller, kalplanabilir veya ekstrude edilebilir. Enjeksiyonla kalplamada, tek kat veya n plastikletirme, planek makineleri ve kar hareketli burgu makineleri kullanlabilir. Formlasyon, makinenin zellikleri, talep tasarm ve para ls gibi faktrler kalplama artlarn etkiler. Levha ve profiller, tek veya iki katl makinelerde ekstrzyonla yaplabilir. Dz levhalar, ekstrzyon paralarnn merdaneli cila ileminden geirilmesi ile elde edilir. Kabartma merdanesi ile yzeye istenilen ekiller verilebilir. Oluk veya dier ekilleri verme ve kesme ilemleri proses sonunda yaplr[4].

1.3. Kullanm AlanlarDahili aydnlatma panolarnda, levhalar geni apta kullanlr. Dier byk kullanm alan, konstrksyon projeleridir. rnein; ekil verilmi levhadan pano ve stun korneji, havalandrma ihtiyacn azaltmak iin gerekli gne siperlikleri, yzme havuzu tecritleri; alveri merkezlerinde, restoranlarda, klandrma montaj, klandrlm tavanlar, lensler, difizr ve siperliklerin yapmnda kullanlr.Otomotiv sektrnde, lensler, madalyonlar, isim levhalar, alet panolar ve sinyallerde kullanlr.Ayrca akrilikler mze, sergi ve dkkanlardaki tehir kabinlerinde ve effaf demonstrasyon modellerinde grlrler. Ev ilerinde, yerletirme dahil, pano ve dekorasyon uygulamalarnda, oda ayrmlarnda ve mobilyalarda uygulanr. yi kalite tuvalet ve kvetler gibi shhi donanmlarn retiminde cam destekli, yksek direnli levha kullanlr. Mermer hissi veren mble, s ayarl akrilik sv ve alam destekli iki bileenden elde edilir.Darbe dayanm yksek kalplama granlleri, klandrma, srlama, aydnlk bacas, kubbe ve oyuncak ve duvar kaplamalar yapmnda; inaat uygulamalarnda ve transit aralarnda kullanlan akrilik/PVC alam levhalar yapmnda kullanlr[4].Dhili aydnlatma panolarnda levhalar geni apta kullanlrlar. Dier byk kullanm alan yap projeleridir. rnein; ekil verilmi panolar ve stun kornii, havalandrma ihtiyacn azaltmak iin gerekli gne siperlikleri, yzme havuzu tecritleri, al-veri malzemelerinde, lenslerde, difizr ve siperliklerin yapmnda kullanlr[2].2. AKRLK ELYAFAkrilik elyaf, grn ipee benzeyen ve sy ok iyi yaltan bir sensetik elyaftr. Arlka en az %85 akrilonitril ieren elyaflar akrilik elyaf, arlka %35-%85 arasnda akrilonitril iere elyaflar ise modakrilik elyaf eklinde adlandrlr. zellikle yksek derecede g tutuma zelliinin gerekli olduu liflerde kullanlmak zere retilirler. Akrilik liflerinin monomeri olan akrilonitrilin elde edilmesi 4 yolla olabilmektedir[5].;1-Etilensiyanhidrinin Dehidrasyonu2-Asetilen ve Hidrojensiyanit Yolu3-Propilen Yolu4-Asetaldehid Yolu2.1. zellikleriSaf poliakrilonitril(PAN) liflerinde makro molekller arasndaki etkili ekim kuvvetleri nedeniyle lifler yksek bir kristaliniteye ve 100Cnin zerine camlama noktasna(cams gei scakl) sahiptirler. Camlama noktasnn altndaki scaklklarda makro molekllerin rotasyon ve titreim hareketleri makromolekller arasndaki balar koparmaya yetmediinden liflerin amorf blgeleri de kapal ve sk bir yapya sahiptir. Dolaysyla boyarmadde veya dier terbiye maddesi zeltilerin liflerin ierisine ilemesi ok kstldr. Bu ilemin yksek scaklklarda ve basn altnda yaplmas gerekir.Bu zorluu gidermek iin, piyasaya karlan normal PAN lifleri saf akrilnitrilden deil, bunun %15 kadar ko-monomer ile birlikte polimerizasyondan elde edilen ko-polimerlerden elde edilmektedir. Ko-monomer nicelii genellikle %4-11 arasnda deimekte olup,%15den daha fazla ko-monomer ieren liflere Modakrildenilmektedir.Ko-monomer ilavesi, makromolekllerin birbirlerine yaklamasn ve etkin bir ekilde makromolekller aras balar oluturmasn zorlatrmaktadr. Dolaysyla makromolekller arasndaki daha az ve etkin balarn, makromolekllerin rotasyon ve titreim hareketleriyle ksmen koparlmas kolaylamakta, yani liflerin camlama scaklklar daha dk olmaktadr. Bu nedenle, piyasadaki normal poliakrilonitril lifleri 1000Cnin altndaki scaklklarda boyanabilmektedir.Ko-monomer olarak metilakrilat, metilmetakrilat, vinil asetat, vinilklorr gibi bileiklerin kullanlmas, liflerin yalnzca camlama noktasn drerek, boyarmadde akmnn daha dk scaklklara balamas eklinde etki gstermektedir. Ko-monomer olarak slfo veya karboksil grubu ieren vinil bileiklerinin kullanlmas durumunda ise, liflerin balayabilecei bazik boyarmaddelerle nicelii de artmaktadr. Normal olarak, slfo veya karboksil grubu iermeyen poliakrilonitril lifleri de bazik boyarmaddelerle boyanabilmektedir. Ko-monomer ieren poliakrilnitril liflerinin camlama noktas genellikle 85Cnin altndadr. Bu scaklktan daha dk scakllarda boyarmadde yok denilecek kadar az ve yava olmakta ve camlama noktasnn almasyla alnm bir anda hzlanmakta ve 3-4Clik bir scaklk art alnm hznn iki misli artmasna yol amaktadr. Bu nedenle dzgn boyarmadde almnn salanmas iin bu kritik scakln bilinmesi gerekmektedir. Dier taraftan liflerin alabilecei maksimum bazik boyarmadde nicelii de snrldr ve eitli poliakrilik(PAC) liflerinde farkllk gstermektedir.Poliakrilonitril eldesi srasnda akrilonitrilin yannda ko-monomer kullanlmas, liflerin yalnzca boyanma zelliklerinin deimesine deil ayn zamanda fiziksel-teknolojik zelliklerinin de deimesine yol amaktadr. Ko-monomer ieren liflerinin kopma dayanmlar saf PAC liflerine nazaran biraz daha dk karken, kimyasal ve hidrotermik dayanmlarnda da olumsuz ynde bir deime izlenmektedir.Poliakrilonitril ko-polimerlerinden elde edilen liflerin tutumlar da, saf poliakrilonitrilden (homopolimerlerden) elde edilenden farkldr ve daha yumuaktr. Liflerin tutum ve grnlerini etkileyen bir faktr de, uygulanan lif ekimi yntemidir. Genellikle kuru lif ekimi yntemine gre elde edilen lifler biraz daha yumuak bir tutuma ve daha yksek parlakla sahiptirler. Bunun yannda, bu ynteme gre elde edilen lifler ise daha fazla ko-monomer(%7-11) ierdiklerinden bunlar daha dk scaklklarda boyarmadde almaya balamaktadrlar.Poliakrilnitril liflerinin s tutma yeteneklerinin iyi (yn ayarnda), hacim elastisitelerinin (yaylanma yeteneklerinin) yksek, zgl arlklarnn dk (1,14-1,19) ve burumazlk zelliklerinin de iyi olmas nedeniyle, bu lifler birinci derecede yn liflerinin kullanld yerlerde, zellikle her trl trikotajlarda, ve perdelik, demelik (kadife) yapmnda kullanlmaktadr. ekme dayanm 2-3 gr/denierdir. Srtnme dayanmlarnn dk olmas nedeniyle, bu liflerden yaplm mamllerde boncuklanma tehlikesi fazla deildir. Poliakrilonitril liflerinin elastikiyet dereceleri de olduka dktr.Poliakrilonitril lifleri hidrofob liflerdir. Dolaysyla bunlarn sudaki kesit imesi %2den azdr. Normal olarak poliakrilonitril lifleri iin kabul edilen ticari nem %0,5dir. Ancak kullanlan ko-monomere de bal olarak PAC lifleri 20Cde %1,5-2,5 kadar higroskopik nem alabilmektedir. Ancak su ierisinde braklan lifler kapilaraktif olarak %80e kadar kabilecek miktarlarda su alabilmektedir. Bu suyun liflerin ierisine lifin yzeyinden deil, lif ularndan girdii ve lif ierisindeki boluklarda (vakuollerde) yerletii kabul edilmektedir. Sulu ortamda braklan PAC liflerinin alabilecei su nicelii ko-monomerin cinsi ve nicelii ile de ilgilidir. Prensip olarak ko-polimer poliakrilik liflerden daha fazla su alabilmektedir. Dolaysyla lifin alabilecei su nicelii ile, boyarmadde alm arasnda da bir paralellik vardr. Poliakrilonitril liflerinin ya kopma dayanmlar, kuru kopma dayanmlarna nazaran %10-15 daha dktr.Poliakrilonitril lifleri genel olarak asitlere kar dayankldr. Organik asitlerden pek etkilenmezler, anorganik asitlerin de konsantrasyonlar ok yksek olmad taktirde nemli bir etkileri grlmez.PAC liflerinin soukta bazlara kar dayankll da iyi iken, scak kuvvetli bazlardan olumsuz olarak etkilenmektedirler. Etkinin derecesine bal olarak renkleri sararmakta, hatta koyu kahverengiye dnmektedir. Bazlarn etkisi ile nitril gruplar iki adm zerinden sabunlatndan, makromolekller arasndaki balar da azalmakta, lifler daha gevek bir yap kazanmaktadr.PAC lifleri 160Cnin stndeki scaklklarda da sararmaktadr. Bu sararma konjuge ift ba ieren halkalarn oluumu sonucu ortaya kmaktadr.Bazlarn etkisi sonucu sararm bir PAC lifine asit etki ettirildiinde, sararma ksmen giderilebilmektedir. Buna gre asidin etkisi ile halkalar hidrolize urayarak renksiz amid veya karboksil gruplarna dnmektedirler.Sofra tuzu, sodyum slfat gibi baz tuzlarn poliakrilik liflerine etkisi ok fazla deil iken, inkoklorr, kalsiyum klorr, sodyum rodanr... gibi baz tuzlarn deriik zeltileri (>%50) poliakrilonitril liflerini zebilmektedirler. Bu nedenle, bu tuzlarn zeltileri ya lif ekimi yntemine gre PAC lifleri eldesi srasnda zc olarak kullanlabilmektedirler.Poliakrilonitrilin ykseltgen maddelere kar dayankll da snrldr. rnein hipokloritler zellikle bazik ortamlarda liflere olumsuz etki gsterir iken, potasyumpermanganat da uzun sre etki ettirildiinde liflere zarar vermektedir. Bu liflerin aartlmas en etkili ekilde ve liflere zarar vermeden, asidik ortamda bir sodyumklorit aartmas yaparak salanabilmektedir.PAC lifleri dimetilasetamid, dimetilslfoksit, etilenglikolkarbonat, btirolakton, malonnitril gibi polar organik zcler ierisinde tmyle znmektedirler. Benzen, benzilalkol, toluen, ksilen, fenol, glisorin gibi organik bileikler lifleri iirmekte fakat fazla bir deiiklie yol amamaktadrlar.Poliakrilonitril liflerinin dier tam yapay lifler gibi yksek scakllara kar dayankll kstldr. Ancak bu liflerin kesin bir erime noktalar yoktur. Lifin tipine bal olarak genellikle 230Cnin zerindeki bir scaklktan itibaren lifler yumuaklamaktadrlar. Buna paralel olarak makromolekller paralanmaya ve lifler yapkan bir tutum kazanmaya da balamaktadrlar.Ksa sreli olarak poliakrilonitril lifleri 150Cye kadar stldklarnda zarar grmemektedirler. Ancak camlama noktasnn zerindeki scaklklarda(genellikle 70-800Cnin stnde) lifler yumuadndan ve kopma dayanmlar nemli lde dtnden bu liflerden yaplm mamullerin kurutulmas mmkn derecede dk scaklklarda(40-700C) yaplmaldr.Uzun sreli (birka hafta) olarak da poliakrilonitril lifleri zarar grmeden 120Cye kadar stlabilmektedirler. Uzunca sre yksek scaklk etkisi altnda kalan poliakrilonitril lifleri sararmaktadr. Sararmann nedeni, scak baz etkisinde de olduu gibi nitril gruplarnn konjuge ift ba ieren halkalara dnmesine dayanmaktadr.ok dk scaklklarda PAC liflerinin kopma dayanmlar nemli lde artmakta ve esneme %leri azalmaktadr. rnein 400Cde liflerin kopma dayanmlar %35lik bir art gstermektedir.PAC liflerinin k ve ak hava koullarna kar dayanaklklar, lifin tipine bal olmakla beraber genelde ok iyidir. Ak hava koullarna en uygun liftir. Bir yl srekli olarak ak havada braklan ipek, yn, rejenere selloz, poliamid liflerinin kopma dayanmlar sfra derken, PAC lifinde ise yalnzca %18lik bir azalma gstermektedir[6].2.2. Kullanm AlanlarAkrilik ve modakrilik elyaflar yne benzemesi nedeniyle, yn yerine geebilecek ok eitli uygulamalarda kullanlmaktadr. Genel kullanm alanlar sportif kumalar, ort ve kostmlkler, erkek ve kadn giysileri ve perdelikler olarak saylabilir. rg ynleri, hal, battaniye, perde, kuma, eitli filtreler ve i amarlar en yaygn kullanm alanlardr[7].3. AKRLK POLMERLERN RETMAkrilik polimerler; Akrilik asit Metil akrilat Etil akrilat Btil akrilat zobtil akrilat 2-etilhekzil akrilatolmak zere farkl maddelerden retilebilmektedir. Bu maddeler ierisinden akrilik asit dndakilerin kullanm ile yaklak olarak %98-99 safla ulalabilinmektedir.Akrilik polimerlerin monomer yaplar;CH2CHCOOReklinde ifade edilebilir ve serbest radikal olarak adlandrlan R bileiinin doas, polimer formlarnn zelliklerini belirler. Akrilik monomerleri ok ynl, uygun yap bloklardr ve istenen zelliklere uygun polimer retilirken bu ok ynl monomerler kullanlr. Akrilikler dier monomerlere oranla daha yksek maliyete sahip olsalar da yksek kaliteli rn oluturmalar ve esiz zellikleri ile yksek maliyetlerini fazlasyla karlarlar. te yandan akrilik polimerlerin ve kopolimerlerin hidrolize kar dayanmlar ok yksektir.Akrilik asidin monomerik esterleri iki yoldan retilebilir; Yar katalitik Peppe prosesi Propilen oksidasyon prosesiYar katalitik Peppe prosesinde;4C2H2 + 4ROH + 2H+ + Ni(CO)4 4CH2CHCOOR + Ni+2 + 2Hsitokiyometrik reaksiyonu veya yksek scaklk ve yksek basnta ise;CO + C2H2 + H2O + ROH + H+ CH2CHCOORkatalitik reaksiyonu ile akrilik monomerleri elde edilir.Daha yeni olan propilenin oksidasyonu prosesinde ise, yksek scaklk ve buhar eliinde katalitik reaksiyonlar gerekletirilir[8]. Bu prosesin genel mekanizmas iki basamaktan oluur. nce propilen oksitlenir ve akrolein haline gelir ve ileri oksitleme aamalarnda akrilik asit oluur. Bu iki basamak genellikle farkl katalizr eliinde ve farkl alma koullarnda gerekletirilir. Birinci basamak;C3H6 + O2 C3H4O + H2O propilen akroleineklinde gerekleir ve ikinci basamak ise;C3H4O + O2 C3H4O2akrolein akrilik asiteklinde gerekleir. Bu proses esnasnda akrilik asit retimini maksimum dzeye ulatrmak amacyla farkl katalizrlerle ve farkl koullarda alan ikili reaktr sistemi kullanlr. Birinci reaktr ikinci reaktre gre daha yksek scaklkta altrlmaldr[9]. Polimerizasyon ilemine tabi tutmak zere kullanlmak istenen akrilik esteri iin ise akrilik asit alkolle esterletirilir ve bu ilem ayr bir proses olarak yaplr[8];CH2CHCH3 + O2 CH2CHCHO + H2O2CH2CHCHO + O2 2CH2CHCOOHekil.1(a) ve (b) ile akrilat retim prosesinin ve ekil.2 ile propilen oksidasyonunun akm diyagramlar grlmektedir.Metakrilik asit esterleri ise, aseton siyanohidrinden dorudan doruya elde edilir. Bunun iin nce aseton siyanohidrin, metakrilamid slfat vermek zere deriik slfat asidi ile reaksiyona sokulur. Bunu takiben bir alkol ile reaksiyona sokulur. Proses sreklidir ve metakrilamid slfat izole edilemez. Aseton siyanohidrin, aseton ve siyanl hidrojenden elde olunur[10]. ekil.3 ile metil metakrilat retimi ile ilgili akm diyagram grlmektedir.Akrilonitril polimerleri de akrilik polimerlerin nemli bir snfn oluturmaktadr. Etilen siyanohidrinin katalitik dehidrasyonu ve katalizr zeltisi iinde asetilene HCN katlmas eklinde reaksiyon mekanizmas gerekletirilir. Mekanizma u ekildedir;CH2CH2O + HCN HOCH2CH2CN CH2CHCN + H2OProseslerden birinde etilen oksit ve hidrosiyanik asit karm kesikli veya srekli bir reaktrdeki diizopropil amin gibi sterik engellenmi bir aminin 60-700C scaklktaki sulu zeltisine ilave olunur. Reaksiyon rn, bir distilasyon kolonuna beslenerek, amin katalizr ve su, daha yksek scaklkta kaynayan siyanohidrinden ayrlr. Sonradan gelen dehidrasyon kademesinde tercih olunan bir ilem yaklak olarak 200-2400C scaklkta, katalizre siyanohidrin eklenmesi, akrilonitril ve suyun distillenerek ayrlmas ve son olarak da akrilonitrilin fraksiyonlu distilasyonla ayrlmas eklindedir. ekil.4 ile retim akm emas verilmektedir. Asetilen (C2H2) ksmi oksidasyon ile metandan elde edilir. Gaz, su ierisinden geirilir, solvent absorbsiyonu ve fraksiyonlu distilasyonla yaklak %99.5 saflkta C2H2 elde edilir. Gerekli olan HCN ise metan, amonyak ve sudan %98 saflkta elde edilir. C2H2 ve HCN 900C scaklkta %35-60 CuCl bulunduran sulu zeltide meydana gelir[10].3.1. Polimerizasyon3.1.1. Yn ve zelti PolimerizasyonlarIs ile birlikte azo bileikleri veya peroksitler gibi organik radikal balatclarn eklenmesi ile gerekleir.Akrilik monomerlerin yn polimerizasyonu hdaki ve apraz bal znmeyen polimer ann olumasnda ani hzlanma olarak karakterize edilmitir. Akrilik monomerlerin zelti polimerizasyonlar znebilen akrilik polimerler retir. zelti polimerizasyonlar genellikle en az 446 kPa basnca dayankl, byk, paslanmaz elik, nikel veya cam astarl silindirik kazanlarda gerekletirilir.3.1.2. Emlsiyon PolimerizasyonuEndstri iin en nemli olan tiptir. Su, monomer, suda znen balatc, yzey aktif madde en nemli girdi maddeleridir. Yzey aktif madde iki fonksiyona sahiptir; Suda monomer emlsiyonu oluturma Misel olumasEndstriyel akrilik emlsiyon polimerizasyonu kesikli proses olarak ceketli paslanmaz elik veya cam astarl kazanlarda gerekletirilecek ekilde tasarlanmtr. Cam astarl olan kazanlar daha kolay temizlenebildikleri iin tercih edilir.Monomer emlsiyonlar ayr paslanmaz elik emlsiyonlatrma tanklarnda hazrlanr. Bu tanklar trbin kartrc, manometre seviye gstergesi, soutma bobinleri, inert gaz pskrtc, scaklk kaydedici, alev tutucu ve eitli nozllerle donatlmtr. Monomer emlsiyonu srekli olarak beslenir.Polimerize edilmi emlsiyon, trlara veya varillere doldurulana kadar basit, paslanmaz elikten depolama tank kullanlr. Bu tank ayn zamanda pH ve kat ierii ayar yapmak, harmanlama operasyonu ve dengeleyici-koyulatrc eklemek iin de kullanlr.Reaktr 900Cde altrlr ve kartrlr. Riflaks sonucu kalan monomerler 88-940C civarnda eklenir. Ekleme bitince scaklk 950C olur ve bu ekilde monomer dnm tamamlanr. Ardndan rn oda scaklna getirilir, filtrelenir ve paketlenir. ekil.5 ile emlsiyon polimerizasyonunun temsili bir akm diyagram verilmitir.3.1.3. Sspansiyon PolimerizasyonuYn polimerizasyonunun zel bir eididir. Monomer suyun iinde koruyucu kolloidler ve sspanse edici ajanlar yardm ile sspanse edilir. Tane boyutu kartrma hz ve sspansiyon ajan konsantrasyonu ile kontrol edilir. Proses suyu, sspansiyon ajanlar, dier alt komponentler, monomer karm ve balatc kazana beslenir. Belirli scaklkta, azot atmosferi altnda, iyi kartrma ile stlr. Reaksiyon hzla sonlanr. Bulama soutulur, filtrelenir, santrifjlenir, ykanr ve 80-1200Cde alminyum tepsilerde veya rotary vakumunda kurutulur[8].4. AKRLK ELYAFLARIN RETMBir akrilik elyaf uzun zincir halindeki sentetik polimer olarak adlandrlr ve ieriinin en az %85i akrilonitril yaplardan oluur. Sentetik elyaf retimi(poliakrilonitril_PAA) ilk olarak Almanyada ve ardndan Amerikada balamtr[8].Endstriyel akrilonitril retimi genel olarak 3 ayr ekilde retilebilir; Etilen oksit ve HCNden, Asetilen ve HCNden, Asetaldehit ve HCNden ve Propilen kullanlan proseslerden.4.1. Etilen oksit ve HCNki basamakl bir prosestir. Etilen oksit ve HCNnin 55-600C scaklkta katalizr eliinde sulu zelti iinde reaksiyonlar sonucu etilen siyanohidrin aa kar. rn evaporasyon ileminden geirilir. %88-90 konsantrasyonda ham siyanohidrin elde edilir. Etilen siyanohidrin kendiliinden ve yavaa akrilonitril ve suya bozunur. Bozunma 2000C scaklkta ve magnezyum karbonat kullanm ile hzlandrlr. Son olarak ise fraksiyonel distilasyon ile yksek derecede safla ulalr.

4.2. Asetilen ve HCNBu proses iin geerli sitokiyometrik reaksiyon;C2H2 + HCN CH2CHCNeklindedir. Suda CuCl2 eliinde yrtlr. Endstriyel skalada proses gerekletirilirken taze katalizr zeltisi yar srekli veya srekli olarak sisteme beslenir. Reaksiyon sonucu kan rn soutulur ve sudan geirilerek akrilonitril absorplanr. Suyun iindeki akrilonitril oran %2dir. Saf monomer, fraksiyonlu distilasyon ile elde edilir.4.3. Asetaldehit ve HCNBu proses iin geerli sitokiyometrik reaksiyon;CH3CHO + HCN CH3CHOHCN CH2CHCN + H2Oeklindedir. lk basamak laktonitril retimidir. Ayn rn 10-200C scaklkta zc olarak kullanlr. Ardndan rn, katalizr olarak 2:1 orannda fosforik asit ile kartrlr ve ok hzl ekilde yanm gazlar yardmyla 600-7000C scakla stlr. 1-2 saniye yksek snn ardndan ok hzl ekilde %30luk fosforik asit zeltisi injekte edilip soutularak 500C scakla indirilir. Younlaan gazlar %6 akrilonitril, %2 HCN ve %2 asetaldehit ierir. Saf akrilonitril nce laktonitril ile daha sonra da suyla ykama ilemi uygulanarak elde edilir. Verim asetilen ile elde ilemine oranla %12-14 daha yksektir. 4.4. Propilen kullanlan prosesler4.4.1. Distillers prosesiki basamaktan oluur. Propilenin oksidasyonu ile akrolein elde edilir. Ardndan kan gazlar, amonyum ile reaksiyona girer ve akrilonitril oluur. CH3CHCH2 + hava OCHCHCH2OCHCHCH2 + NH3 + hava CH2CHCNreaksiyonlar ana reaksiyonlardr. ki basamak sonunda akrilonitril, akrolein, HCN ve NH3 karm elde edilir. Saf monomer seri halde azeotropik distilasyon uygulanmas ile elde edilir.

4.4.2. Sohio prosesiBu proses iin oksidasyon ajan havadr. Reaksiyon mekanizmas,CH2CHCH3 + NH3 + 3/2 O2 CH2CHCN + 3H2O eklinde gsterilir. 2-3 atm basn altnda 425-5100C scaklkta reaksiyon yrtlr. Asetonitril ve HCN gibi yan rnler oluur. Su spreyi ile karm ykanr. Ykamadan nce scaklk 150C scakln altna drlmelidir. ekil.6 ile Sohio prosesinin akm diyagram verilmitir. Reaktre beslenen hava, amonyak ve propilen istenen scaklk ve basn deerleri altnda katalizrle kartrlr ve reaksiyon gerekletirilir. Reaktrden kan akmdaki gazlar geri kazanm kolonu ile elde edilir. Alt akm olarak kan sulu zelti birincil rn ayrma kolonuna girer ve akrilonitril saflatrma ilemine tabi tutulmak zere ya olarak alt akma geerken, HCN ve hafif safszlklar ieren dier akrilonitril akm ya olarak st akma geer. Saflatrma sistemlerinde ar safszlklar ve su ekilerek saf akrilonitril elde edilir.4.4.3. DuPont prosesi4CH2CHCH3 + 6NO 4CH2CHCN + N2 + 6H2Omekanizmas ile belirtilir. Reaksiyon buhar fazda yrtlr. Dehidrojenasyon katalizrleri kullanlr. 460-5000C scaklkta gerekletirilir. Ekonomik adan; %15 propan ieren propilen kullanlr. NO, amonyumun ksmi oksidasyonu ile %15 NO ieren azot arlkl bir akm ile salanr. En iyi sonular propilen fazlasyla allmas yoluyla elde edilmitir. rn, %37 propilen, %7 propan, %51 azot ve %5 akrilonitril ierir. Akrilonitril, saflatrma ilemleri bu karlmdan elde edilir. Propilen oksidasyonu ile yaplan bu farkl sistemden en verimlisinin DuPont prosesi olduu kabul edilmitir[11].4.5. Bileim ve PolimerizasyonAkrilik elyaf, akrilonitrile ek olarak birok eitli monomer ierir. Polimerin zc ierisindeki znrln arttrmak ve boyalarn elyaf iine difzyon hzn ykseltmek amacyla metil akrilat, metil metakrilat, vinil asetat gibi doal monomerler ile kopolimerizasyon yaplr. Ayrca az miktarda iyonik monomerler de kullanlr, bylece boyanabilirlik zellii artrlr. Halojen ieren monomerlerin eklenmesiyle de aleve kar diren kazandrlr.Bu kopolimerizasyon ilemleri heterojen veya zelti polimerizasyonlar ile yaplr. Akrilonitril suda ksmen znr, fakat polimer hem akrilonitril hem de suda znmez. Bu da heterojen polimerizasyonu doal seim yapar. Kesikli ve srekli ilemler kullanlr. Srekli ilemde; monomer, su ve balatc SKTRye beslenir, atmosfer basnc ve 30-700C scaklkta allr. Polimer, su ve reaksiyona girmemi monomerlerden oluan bulama filtrelernir, polimer ykanr ve kurutulur, monomer iyiletirmesi yaplr ve reaktre geri beslenir. ekil.7 ile bu heterojen sistemlerden birisi olan sulu sspnasiyon akrilonitril polimerizasyonuna ait akm diyagram gsterilmitir. Bu prosesin avantaj; basit, kolay kontrol edilebilen olmas ve ok eitli polimerlere uygulanabilir olmasdr. Balatclar genellikle suda znen perslfat, bislfat gibi(az miktarda demir veya klorat-slfit ile aktive edilmi) redoks kombinasyonlardr. zelti polimerizasyonu slak ekim veya kuru ekim eklinde direkt retim iin kullanlr. zcler dimetilslfoksit, dimetilformamid, inkoklorr ve tiyosiyanatlarn sulu zeltileridir. Tercih edilen balatclar ise eitli organik peroksitler ve azo bileikleridir. Ultraviyole k da balatc olarak kullanlabilir. zelti polimerizasyonunun avantaj; direkt retim nedeniyle proses basamaklarn elenmesi yoluyla azaltlm retim maliyetidir.Akrilik elyaflar %78 slak ekim, %22 kuru ekim yntemleri ile retilirler. Bu iki yntemin fark balangta elyaf retim aamasndadr. Ykama, oryantasyon, kurutma, dinlendirme ve bitirme uygulamalar her ikisi iin de ayndr.4.6. Akrilonitril Polimerizasyonu4.6.1. Ktle Polimerizasyonuznmeyen zellii nedeniyle polimerizasyon esnasnda oluan polimerlerin srekli olarak kmesi sz konusudur. Buna bal olarak radikal polimerizasyonu bu koullar altnda farkllar ve homojen faz polimerizasyonundan ak bir ekilde ayrr. Benzil peroksitler, dier azo, peroksit bileikleri veya redoks sistemleri akrilonitrilin polimerizasyonunu tetiklemek iin kullanlabilir.

4.6.2. Emlsiyon-Sspansiyon PolimerizasyonuAkrilonitrilin emlsiyon ve sspansiyon polimerizasyonlarnn ikisinde de monomerlerin suda yaylmas, dalmas ile yrtlr. Sspansiyonda; monomerlerin organik veya inorganik dzenleyiciler varlnda hzl kartrma yaplarak kmesi salanr. Sonuta znm katalizr de ieren tanecikler halinde rn elde edilir. Emlsiyon polimerizasyonunda yzey aktif maddeler nemli iken sspansiyon polimerizasyonunda nemli deildir. Ayrca, emlsiyon polimerizasyonunda suda znen katalizrler kullanlr.4.6.3. zelti PolimerizasyonuAkrilonitril, organik veya inorganik zc ierisinde zlr. Bu tip polimerizasyonun avantaj; ayrma ilemi gerektimeyii, direkt olarak ekim ilemine tabi tutulabilii ve bunlarn sonucunda da daha dk maliyete sahip olmasdr[8].Bu yntemde direkt lif ekme zeltisi hazrlanr. Ancak burada sre daha uzundur. PAN lifleri kuru yada ya ekim yntemiyle elde edilir. Kuru ekimde polimer dimetiformamid gibi organik bir solventle zlr ve %25-40 orannda polimer ieren bir zelti oluturulur. ekil.8 ile zelti polimerizasyonuna rnek olarak dimetilformamid iinde akrilonitril karm polimerizasyonu akm emas gsterilmektedir. Gaz alnr, filtre edilir ve kaynama noktasna kadar stldktan sonra dzelere pompalanr. Lif ekme kanalnda liflere 400Cde scak hava ya da gaz verilir ve lifler sertletirilir[5].5. TRKYEDE AKRLK RETMTrkiyede akrilik elyaf retimi 1950li yllardan bu yana devam etmektedir. ounlukla iplik sanayinde kullanlmak zere yaplan retime genel olarak bakldnda retim eitleri iinde nceleri poliamid elyafn paynn fazla iken daha sonralar akrilik ve poliester elyafn paynn artt gzlenmitir. Akrilik elyafn ana maddesi akrilonitrildir. Bu hammadde petrol trevi bir rndr. Genel anlamda elyaf oluturan liflerin uzunluk, kvrm, kesit ve uzunluun kesite oran gibi nemli zellikleri mevcuttur. Bunlarn arasnda en belirleyici olan uzunluk olup buna gre iki tip lif vardr.a) Srekli Lif (Continious Filament): Her bir lifin uzunluu hemen hemen sonsuzdur. pek, reyon, naylon, poliester ve dier btn sentetikler bu gruba girer.b) Kesikli Lif (Staple Fibre): Pamuk, yn gibi doal elyafa benzer ksa ve az ok muntazam uzunluktadr. Reyon, naylon, poliester gibi suni ve sentetik kesikli elyaf, bklmemi srekli elyafn 3-15 cm. uzunluklarda kesilmeleri ile meydana gelirler[5].5.1. Akrilik Elyaf retim ve Teknolojisi1950li yllarn bandan itibaren Trkiyede retilmeye balayan akrilik elyaf, akrilonitril maddesinin polimerizasyon rndr. lkemizde mevcut tesislerde akrilonitril ve vinilasetat veya metaklirat polimerize edildikten sonra bir zc svda zlr ve ince deliklerden baka bir kimyasal madde iine sevk edilerek lif haline dnrler[5].5.2. PolimerizasyonAkrilonitril ve ikinci bir monomer, depolama sahasndan borularla kartrc, soutma ceketli bir polimerizasyon reaktrne sevk edilir. Reaktre aktivatr olarak sodyum metabislfit katalizr olarak da amonyum ferslfat ve demir (2) slfat ilave edilir. Bu katk maddeleri, hassas bir ekilde zelti halinde dozlandrlr. Aa kan s, reaktrn ceketinden devrettirilen su ile uzaklatrlr. Reaksiyonda meydana gelen polimer amur halde olduundan, sspansiyon haline dnr ve reaktrden taarak amur tankna akar. Bu srada, sspansiyona ilave edilen E.D.T.A. maddesi ile, reaksiyonun devam etmesi nlenir. Tanktan alnan sspansiyon, filtrelere verilir. Burada reaksiyon svdan ayrlan polimer, iyice ykandktan sonra vidal konveyrler ile kurutucuya beslenir. Filtrasyonun dier rn olan sznt iindeki reaksiyona girmemi monomer ise bir ayrtrma kolonunda buhar yardm ile ayrtrlr ve yeniden reaktre beslenir.Kurutucuya beslenen polimer, yar yarya su iermektedir. Kurutma ilemi, nce polimerdeki su yzdesinin scak hava ile % 8e drld fla kurutucu ksmnda, daha sonra ise % 0.5e drld akkan yatak ksmnda tamamlanr. Kurutucu knda en ok % 0.5 sulu ok ince toz haline gelen polimer, hava ile polimer depolama sularna tanr[5].

ekil.9: Trkiyede akrilik elyaf retimi blok diyagram5.3. Lif retme MetotlarPolimer bir zc madde iinde zldkten sonra, gayet ince (0.05-0.2 mm aptaki) deliklerden geirilir ve yeni bir ortama sevk edilir. Bu yeni ortamn, sv veya gaz olmasna gre, retim YA ve KURU ilem adn alr.Genellikle, dimetil asetamid olan zc madde yerine di-metilformamit, dimetil slfoksit veya potasyum tiosiyanat da kullanlabilir.Ya ilemde, zcde mevcut olan polimer madde yeni zelti ile temas edince, zc maddeyi svya terk eder ve polimer madde zlmeyen lif halinde kalr. (Koaglasyon)Kuru ilemde ise scak gazlarn ters akmla devrettirildii bir ortamda zc madde geri kazanlr.Her iki halde de elde edilen elyaf, scakta veya scak suda molekl yapsnn ve mekanik niteliklerinin slah iin haddelenmeye tabi tutulur, kurutulur ve kvrlrlar. Yine scak suda veya gaz ortamndan bir gevetme ilemine tabi olan lifler hazr hale getirilmi olurlar[5].5.4. DOP Hazrlamazc madde olan dimetil asetamid, 10 C civarnda soutulur ve zel bir ekipman ile % 26 orannda polimer ile ince bir sspansiyon haline getirilir. Baz kimyevi maddelerde ilave edildikten sonra homojen hale getirilir. Isl ilemlerden geirildikten sonra dearatrde havas alnarak filtre preslerinden szlr. Bylece elde edilen DOP, parlak lif demetleri retmek iindir. Yar mat elyaf elde etmek iin hazrlama srasnda sspansiyona titandioksit ilave edilmesi gerekmektedir[5].5.5. Lif ekmeDili pompalarda elyaf ekim makinalarna sevk edilen dop sirklasyonda tutularak scakl ve konsantrasyonu sabit klnan zc banyosuna sevk edilir. zerinde on binlerce delik bulunan bir nevi szgeten geerken banyoda koagle olan dop, ince lifler haline gelir (koaglasyon) ve oluan srekli elyaf (TOW) merdaneler tarafndan ekilir. Su banyolarnda ykanrken zcden arnr, scak merdanelerde kurutulamadan nce apre banyosunda yumuatlr.Bu yntem, renksiz (ekru) tow retmek iindir. Renkli tow retmek iin ise, koaglasyon banyosundan kan tow, ykama banyolarna girmeden nce boya banyolarnda istenen renge boyanr, ykanp aprelendikten sonra kurutma merdanelerinde kurutulur. Kuruyan tow, ondle gruplarnda kvrmlandrldktan sonra, fiziksel zelliklerin sabitletirilmesi iin otoklavda buhar terbiyesine tabi tutulur. Otoklavdan kan tow balyalanmak zere preslere gnderilir.kinci ondlasyon ilemi birincisinin benzeridir ve towun sert tuesini yumuatmak iindir. kinci ondle makinalarndan kan tow yksek devirli bir rotaya veya zerinde istenilen kesim boyuna gre dizilmi baklar bulunan bir tambura beslenir ve kesik lifler haline getirilerek pnmatik bir sistemle balyalanmak zere preslere gnderilir.TOWdan dorudan tops (taranm yn) yaplaca hallerde elektrikle kzdrlm plaklar arasndan geirilen tow hzlar gittike artan merdanelerin ekimi ile koparlr. Konvertr ad verilen bu makinalardan kan lifler, otoklavda ssal bir terbiyeye tabi tutulur. Dublaj ve bobin makinalarndan geerek balyalanr[5].6. TRKYEDEK RETCLER VE KAPASTELER

6.1. Akrilik Polimer reticileri:Trkiyede akrilik retimi yapan kurulular Tablo 1.de listelenmitir.

Tablo 1. Akrilik polimer reticileri ve retim kapasiteleri [12-17]Kuruluun AdKapasitesi (ton/yl)

Polifen kimya san ve tic. a..7,000

Ylfen-

Cihan kimya san. ve tic. ltd. ti.-

Organik kimya san. ve tic. a..-

Argon kimya san. ve tic. a..-

Teknopol kimya san. ve tic a..-

6.2. Akrilik Elyaf reticileri:Trkiyedeki akrilik elyaf retimi yapan kurululardan en etkin olan Aksa Akrilik Kimya Sanayi A..dir. nk Trkiye iindeki Pazar pay yaklak %85tir [19]. Bu kuruluu takiben stanbul Elyaf ve plik San. ve Tic. A.. de Trkiyedeki akrilik elyaf retiminde ciddi bir paya sahiptir.Tablo 2. Akrilik elyaf reticileri ve retim kapasiteleri [18-21]Kuruluun AdKapasitesi (ton/yl)

Aksa akrilik kimya sanayi a..250,000

stanbul elyaf ve iplik san. ve tic .a..34,000

Pakel kimya tekstil san. ve tic. a..-

Prsan Pigment rnleri San. Ve Tic. A..-

Asl mensucat sanayi ticaret ltd. ti.1,825

Velsan akrilik elyaf ve iplik san tic. a..-

7. TRKYENN RETM VE TKETM STATSTKSEL VERLER7.1. Akrilik PolimerTrkiye istatistik enstits verilerinde ve eitli kaynaklarda yaplan aratrma sonucu bir bilgiye ulalamamtr.

7.2. Akrilik ElyafTicari olarak Trkiyede akrilik elyaf retimi 1950 ylnda balamtr. statistiksel verilere bakldnda ise gnmze kadar retim ve tketim miktarnda genel olarak art grlmektedir [18].Tablo 3. retim miktar deerleri (ton)[5]

Tablo 4. Trkiyedeki akrilik elyaf retim ve tketim miktarlar [18]1999200020012002200320042005

retim Miktar (ton)202.100218.000209.000231.000273.000300.000285.000

Tketim Miktar (ton)216.827242.224212.493275.595294.747306.065310.000

8. TRKYENN AKRLK POLMER THALAT VE HRACAT STATSTKSEL VERLER8.1. Akrilik Polimer2001 ylnda yaynlanan Plastik rnleri Sanayi zel htisas Komisyonu Raporundan alnan bilgilere gre akrilik polimerin ihracat ve ithalatnda 1995-1999 yllar arasnda genel olarak art grlmektedir [5]. 8.1.1. Akrilik polimer ithalat:Trkiyenin akrilik polimer ithalat Tablo 5.de verilmitir.

Tablo 5. Trkiyenin 1995-1999 yllar arasndaki akrilik polimer ithalat [5]19951996199719981999

Miktar (kg)17.362.19225.224.22531.912.56832.037.35535.215.779

Deer ($)44.997.24961.514.87967.839.91270.168.12069.343.555

8.1.2. Akrilik polimer ihracat:Trkiyenin akrilik polimer ihracat ithalattaki arta paralel olarak art gstermektedir. 1995-1999 yllar arasndaki ihracat miktarlar Tablo 6.de verilmitir.Tablo 6. Trkiyenin 1995-1999 yllar arasndaki akrilik polimer ihracat [5]19951996199719981999

Miktar (kg)4.132.4766.603.457487.9217.926.35411.993.211

Deer ($)4.572.4816.647.626418.1857.022.1429.319.910

Akrilik polimer ihracat 1999 ylndan sonra da hzla artm, 2004 ylnda ihracat miktar 34,1 bin ton ve toplam deeri 35,4 milyon dolar olmutur. Dolaysyla 2004 ylnda ihracat miktarnda %12,6 azala ramen deerinde %5,7 orannda art grlmtr [24]. 2005 yl ihracat deerleri incelendiinde ise ihra edilen akrilik polimer miktarnn 47,969,653 kg ve deerinin 59,199,571 $ olduu grlmektedir [25]. Akrilik polimerlerin Ocak-Aralk 2006 ihracat miktarnda ise %58,5 ve deerinde % 48,6 orannda art grlm, ihracat miktar 76,87 bin ton ve deeri 90,04 milyon dolar olmutur [5].Akrilik polimerlerin ihra edilen dier plastik hammaddeleri arasndaki pay Tablo 7.de gsterilmitir.Tablo 7. Baz plastik hammaddelerinin ihracat iindeki paylar [5]

8.2. Akrilik ElyafTrkiyenin akrilik elyaf ithalat ve ihracat sektrdeki taleplerin dnda ekonomik krizlere de baldr. Ekonomik krizler sonucu talep ve kurulularn retim gc azalabilmektedir.Trkiyenin 1999-2005 yllar arasndaki akrilik elyaf ithalat ve ihracat istatistiksel verileri Tablo 8.de ve Tablo 9.da verilmitir [18].Tablo 8. 1999-2005 yllar arasndaki akrilik elyaf ithalat [18]Miktar (ton)Miktarda Yllk Art (%)Deer ($)Deerde Yllk Art (%)

199960.00066,553,324

200074.377124104,999,290158

200169.5919486,814,41683

2002118.535170159,542,225184

2003121.436102182,942,983115

2004115.32395202,898,336111

200549.16897,961,912

Tablo 9. 1999-2005 yllar arasndaki akrilik elyaf ihracat [18]Miktar (ton)Miktarda Yllk Art (%)Deer ($)Deerde Yllk Art (%)

199957.66557,556,284

200052.7299172,766,312126

200174.745142--

200271.00095--

200395.248134--

2004101.000106--

2005105.000-

9. AKRLK POLMER VE ELYAFLARIN GELECE9.1. Akrilik Polimerlerin GeleceiTrkiyedeki plastik sektrnde termoplastik, termoset ve elastomerik yapda plastik hammaddesi tketilmektedir. Plastik sektrndeki firmalarn kapasitesi ve rnleri eitlilik gstermektedir. Kullanlan plastik hammaddesinin en az %90 termoplastik yapdadr. Termoplastik yapda hammadde kullanan firmalarn yaklak %95i Petkimden hammadde satn almaktadr [14]. Akrilik polimerlerin daha nce de belirtildii gibi ithalat ve ihracat miktarlar giderek artmaktadr. Akrilik polimerlerin ihra edilen dier plastik hammaddeleri arasndaki pay da 1995 ve 1999 seneleri karlatrldnda artt grlmektedir (Tablo.7).Trkiye statistik kurumunun verilerine gre gelecek yllarda yurt iinde ve Bat Avrupada termoplastik tketim oranlar artacaktr. Dolaysyla ilenmemi plastik hammaddelerinin de tketimi artacaktr [5].9.2. Akrilik Elyaflarn GeleceiAkrilik elyaf suni-sentetik elyaflar arasnda doala en yakn olan yapay elyaftr. Tekstil kurulular tarafndan iplik retiminde ve sonrasnda dokuma, rme ilemleriyle hal, demelik, perdelik ve giyim eyas retiminde kullanlr. Akrilik elyaf retimi de tekstil sektrne bal olarak gerekletirilir.Dnyadaki toplam elyaf-iplik retim miktar incelendiinde de doal elyaf retiminin az bir farkla suni-sentetik elyaf retiminden fazla olduu grlmektedir ve 2004 ylnda akrilik elyafn suni-sentetik elyaflar iindeki retimindeki pay ise yaklak % 12 olarak belirlenmitir [26].2003 ylnda dnya akrilik elyaf retimi 2,676,000 ton iken 2004 ylnda %2.8 orannda art gstererek 2,751,000 ton olmutur [26]. Devlet Planlama Tekilatnn verilerine gre yurt iindeki akrilik elyaf talebi, retimi, ithalat ve ihracat da gelecek yllarda artn srdrecektir [27]. Gelecek yllardaki tahmin edilen akrilik elyaf talep, retim, ithalat ve ihracat miktarlar Tablo 10da gsterilmitir.

Tablo 10. Akrilik elyafn gelecei [27]20092010201120122013

Talep (ton)355.000362.000366.000370.000373.000

retim (ton)235.000240.000242.000244.000245.000

thalat (ton)120.000122.000124.000126.000128.000

hracat (ton)129.000130.000132.000134.000135.000

Akrilik elyaf talebinin ve retiminin artnn yan sra fiyatlarn yksek oluu talep art orann kstlamaktadr. Ayn zamanda Trkiyedeki retim, yurt ii akrilik elyaf talebini karlayamamaktadr. Yabanc lkelerde devlet yardm alan kurulular karsnda Trkiyedeki kurulularn rekabet gc zayflamaktadr. Uzakdou Asya lkeleri gerek retimgerek tketimde dnya ticaret hacminde en byk paya sahiptir. Akrilik elyaf retiminin neminin yan sra ihtiyacn da karlanabilmesi iin bu alanda yaplacak yatrmlara tevik edilmeli, devlet destek olmaldr [5].

16