ใบความรท ๑๐ การชวยฟนคนชพ

การชวยฟนคนชพ ปฏบตการชวยฟนคนชพ (Cardiopulmonary resuscitation : CPR) หมายถง การ ชวยเหลอผทหยดหายใจหรอหวใจหยดเตน ใหมการหายใจและการไหลเวยนกลบคนสสภาพเดม ปองกนเนอเยอไดรบอนตรายจากการขาดออกซเจนอยางถาวร ซงสามารถท าไดโดยการชวยฟนคนชพขนพนฐาน (Basic lifesupport)ไดแก การผายปอด และการนวดหวใจภายนอก ขนตอนการชวยฟนคนชพ (CPR) หลกในการปฐมพยาบาล เนอง จากอบตเหตมกท าใหเกดการบาดเจบไดในหลายอวยวะ ซงมความรนแรงและอนตรายตางกน หวใจส าคญของการปฐมพยาบาลคอการเรยงล าดบความส าคญของอวยวะทไดรบบาด เจบเพอใหการปฐมพยาบาลในการบาดเจบทรนแรงกอน ดงน 1. การชวยเหลอดวนทสด เปนการชวยเหลอเพอใหมชวตรอดหรอเพอรกษาชวต - การชวยหายใจ - การชวยนวดหวใจ - การชวยหามเลอดจากบาดแผลภายนอก 2. การชวยเหลอดวน เปนการชวยเหลอเพอปองกนความพการตออวยวะตางๆ ลดความรนแรงของการ บาดเจบทเกดขน -การปกปดแผลดวยผาสะอาด -การเขาเฝอกชวคราว ( Emergency splints ) -การจดทาใหเหมาะสมกอนเคลอนยายผปวย 3. การชวยเหลอรอง เปนการเคลอนยายผบาดเจบสงสถานพยาบาลและการแจงขาว ขอควรปฏบตส าหรบผปฐมพยาบาล 1. ตองควบคมสตอารมณใหสงบ 2. ตองใหก าลงใจแกผบาดเจบทรสกตวอย 3. ตองตรวจตราสงตางๆตอไปน - ความปลอดภยของผบาดเจบและการเขาไปชวยเหลอ - การหายใจ การตกเลอดและระดบความรสตของผบาดเจบ 4. ตองขอความชวยเหลอตางๆ

ภาวะหยดหายใจและหวใจหยดเตน ภาวะหยดหายใจ (respiratory arrest) และภาวะหวใจหยดเตน (cardiac arrest) - เปนภาวะทมการหยดการท างานของอวยวะในระบบทางเดนหายใจและการไหลเวยน เลอด สวนมากมกจะพบวามการหยดหายใจกอนเกดภาวะหวใจหยดเตน และ ถาไมไดรบการชวยเหลอทถกตอง จะท าใหเสยชวตได สาเหตของการหยดหายใจ - ทางเดนหายใจอดตนจากสาเหตตางๆ เชน จากสงแปลกปลอมอดกนทางเดนหายใจ การแขวนคอ การถกบบรดคอ การรดคอ เปนตน ในเดกเลกสาเหตจากการหยดหายใจทพบไดมากทสดคอ การส าลกสงแปลกปลอมเขาหลอดลม เชน ของเลนชนเลก ๆ เมลดถว เปนตน - มการสดดมสารพษ แกสพษ ควนพษ - การถกกระแสไฟฟาแรงสงดด - การจมน า - การบาดเจบททรวงอก ท าใหทางเดนหายใจไดรบอนตรายและเนอเยอไดรบบาดเจบ - โรคระบบประสาท เชน บาดทะยก ไขสนหลงอกเสบ ท าใหกลามเนอหายใจเปนอมพาต - การไดรบสารพษจากแมลงสตวกดตอย เชน ผง ตอ แตน ตอยบรเวณคอ หนา ท าใหมการบวมของเนอเยอของทางเดนหายใจและหลอดลมมการหดเกรง - การไดรบยากดศนยควบคมการหายใจ เชน มอรฟน ฝน โคเคน บารบทเรต ฯลฯ - โรคหวใจ เชน กลามเนอหวใจขาดเลอดไปเลยงอยางเฉยบพลน - มการตดเชอของระบบทางเดนหายใจ และมภาวะหายใจวายจากสาเหตตางๆ สาเหตของหวใจหยดเตน - หวใจวายจากโรคหวใจ จากการออกก าลงกายมากเกนปกต หรอตกใจหรอเสยใจกระทนหน - มภาวะชอคเกดขนอยางเฉยบพลน จากการสญเสยเลอดมาก ท าใหกลามเนอหวใจขาดเลอด หรอมเลอดมาเลยงไมเพยงพอ - ทางเดนหายใจอดกน ท าใหกลามเนอหวใจไดรบออกซเจนไมเพยงพอ - การไดรบยาเกนขนาดหรอการแพ ขอบงชในการปฏบตการชวยฟนคนชพ 1.ผ ทมภาวะหยดหายใจ โดยทหวใจยงคงเตนอยประมาณ 2-3 นาท ใหผายปอดทนท จะชวยปองกนภาวะหวใจหยดเตนได และชวยปองกนการเกดภาวะเนอเยอสมองขาดออกซเจนอยางถาวร 2.ผ ทมภาวะหยดหายใจและหวใจหยดเตนพรอมกน ซงเรยกวา clinical death การชวยฟนคนชพทนทจะชวยปองกนการเกด biological death คอ เนอเยอโดยเฉพาะเนอเยอสมองขาดออกซเจน ระยะ เวลาของการเกด biological death หลงจาก clinical death ยงไมมใครทราบแนชด แตโดยทวไป มกจะเกดชวง 4-6 นาท หลงเกด clinical death ดงนนการปฏบตการชวยฟนคนชพจงควรท าภายใน 4 นาท

ล าดบขนในการปฏบตการชวยฟนคนชพ การปฏบตการชวยฟนคนชพ ขนพนฐานประกอบดวย 3 ขนตอนใหญส าคญ คอ A B C ซงตองท าตามล าดบคอ A - Airway : การเปดทางเดนหายใจใหโลง B - Breathing : การชวยใหหายใจ C - Circulation : การนวดหวใจเพอชวยใหเกดเลอดไหลเวยนอกครง

1. A : Airway หมายถง การเปดทางเดนหายใจใหโลง ซงเปนการปฏบตการขนแรก ทตองท าอยางรวดเรว เพราะเนองจากโคนลนและกลองเสยงมการตกลงไปอดทางเดนหายใจสวนบนในผ ปวยทหมดสต ดงนนจงตองมการเปดทางเดนหายใจใหโลง โดยการดดคางขนรวมกบการกดหนาผากใหหนาแหงนเรยกวา "head tilt chin lift" 1.1 การชวยจดทางเดนทางหายใจใหโลง และอยในทาทจะใหการชวยเหลอ ซงท าไดโดย - วางฝามอบนหนาผากผปวยและกดลง นวชและนวหวแมมอพรอมทจะเออมมาอดจมกเมอจะผายปอด มอลางใชนวกลางและนวชเชยคางขน ดงภาพท ๑ ซงวธนจะสามารถใชไดในผบาดเจบทมกระดกสนหลงสวนคอหก - ใชมอกดหนาผากเหมอนวธแรก สวนมออกขางหนงชอนใตคอขนวธนท าไดงาย แตไมควรท าในผทไดรบบาดเจบทกระดกสนหลงเพราะจะเกดอนตรายตอไข สนหลง - ใชสนมอทงสองขางวางบนหนาผากกดลง แลวใชนวชและนวกลางจบกระโดงคาง (Mandible) ของผปวยขนไปทางขางหนา ซงผท า CPR นงคกเขาอยทางศรษะของผปวย ซงวธนท าไดยาก แตชวยใหทางเดนหายใจโลงด ถาการหยดหายใจเกดจากลนตกไปอดตนทางเดนหายใจผปวยจะหายใจไดเอง และในขนตอนการเปดทางเดนหายใจนควรใชเวลา ๔ - ๑๐ วนาท

ภาพ ทางเดนหายใจทเปดและปด

ภาพ head tilt chin lift ใน กรณทมกระดกสนหลงสวนคอหก หรอในรายทสงสย ควรใชวธ "jaw thrust maneuver" โดยการดงขากรรไกรทงสองขางขนไปขางบน ผชวยเหลออยเหนอศรษะผปวย

ภาพ jaw thrust maneuver 2. B : Breathing หมายถง การ ชวยหายใจ เนองจากการหายใจหยด รางกายจะมออกซเจนคงอยในปอดและกระแสเลอด แตไมมส ารองไวใชดงนน เมอหยดหายใจ จงตองชวยหายใจ เปนวธทจะชวยใหออกซเจนเขาสปอดผปวยได ซงออกซเจนทเปาออกไปนนมออกซเจนประมาณ 16-17 % ซงเพยงพอส าหรบใชในรางกายการ ตรวจดการหายใจ ซงควรใชเวลาเพยง ๓ - ๕ วนาท ซงท าโดยคกเขาลงใกลไหลผปวย ผใหการชวยเหลอเอยงศรษะดทางปลายเทาผปวย หอยชดตดกบปากผปวยและฟงเสยงลมหายใจผปวย ตามองดหนาอกวามการเคลอนไหวหรอไมหรอใชแกมสมผสลมหายใจจากผปวย การ หายใจเขา เปนการทปอดพองตวรบอากาศภายนอกเขาทรวงอกจากนนปอดจะบบตวเอาลมทใช แลวออกท าใหเหนทรวงอกเคลอนลงเลกนอย ซงการขยายขนลงเปนจงหวะสม าเสมอ และนบการหายใจหนงครง ซงการหายใจนอย (ตน) หรอไมหายใจ จะตองชวยการหายใจในทนท โดยการทผท า CPR สดหายใจเขาเตมทแลวเปาเขาสผปวยโดย สามารถ ท าไดหลายวธ คอ ดวยการเปาปาก (mouth to mouth) เปาจมก (mouth to nose) และวธการกดหลงยกแขนของโฮลเกอร - นลสน (back pressure arm lift or Holger - Nielson method) ท าไดดงน 2.1 ปากตอปาก ผท าการชวยฟนคนชพควรนงขางใดขางหนง ใชนวชและนวหวแมมอของขางทกดศรษะ บบจมกผปวยเพอไมใหอากาศรวออกขณะเปาลมเขาปาก มอขางทยกคางประคองใหปากเผยอเลกนอย ผท า CPR สดหายใจเขาปอดลก ๆ ซก 2-3 ครงเขาเตมทประกบปากครอบปากผปวยพรอมเปาลมเขาเตมท ดวยความเรวสม าเสมอประมาณ

๘๐๐ มลลลตรตอ ๑ ครง เพอใหปอดขยาย ขณะท าการชวยเลหอควรสงเกตวาทรวงอกขยายออกแสดงถงอากาศผานเขาไปไดด แลวรบถอนปาก รอใหลมออกจากผปวย ซงใชเวลาประมาณ ๑-๑๕ วนาท แลวเปาซ า

ภาพ การผายปอดดวยวธ Mouth to Mouth 2.2 ปากตอจมก การเปาลมเขาทางจมกเปนวธทด กระท าไดเชนเดยวกบการเปาปาก ซงในกรณทเปดปากไมไดหรอมแผลทปากหรอในเดกเลกใหใชมอดานท เชยคางยกขนใหปากปดแลวเปาลมเขาทางจมกแทนโดยตองใชแรงเปามากกวาปาก เพราะมแรงเสยดทานสงกวา

ภาพ การผายปอดดวยวธ Mouth to Nose ขณะทเปาใหเหลอบมองยอดอกของผรบบรการดวยวามการยกตวขนหรอไม การเปาลมหายใจของผชวยเหลอผานทางปากหรอจมก จะตองท าอยางชาๆ ปลอยปากหรอผชวยเหลอออกจากปากหรอจมกของผปวย เพอใหผปวยหายใจออก ให ผายปอด 2 ครง ๆ ละ 1-1.5 วนาท (แตละครงไดออกซเจน 16 %) อตราเรวในการเปา คอ 12 -15 ครง / นาท ใกลเคยงกบการหายใจปกต การตรวจชพจรเพอประเมนการไหลเวยนโลหต โดย คล าทหลอดเลอดใหญทตรวจงาย คอหลอดเลอดแดงคาโรตด (อยทางดานขางของล าคอน าเลอดไปเลยงศรษะ) โดยวางนวโปงและนวกลางตรงชองกระหวางลกกระเดอกหรอ Thyroid cartilage และกลามเนอคอ Sternomastoid สงเกต และนบจงหวะการเตนของหลอดเลอด ถามชพจรอยในเกณฑใชได แตไมหายใจใหชวยเฉพาะการหายใจ ถาไมมชพจรหรอมแตชามาก เบามาก ใหท าการชวยการไหลเวยนตอจากการชวยหายใจทนทโดยในการคล าชพจรไมควรใช เวลาเกนกวา ๕ วนาท ซงผปฏบตการชวยฟนคนชพควรฝกหด

คล าชพจนใหช านาญ 3. C : Circulation หมายถง การ นวดหวใจภายนอก ท าในรายทประเมนภาวะหวใจหยดเตน โดยการจบชพท carotid artery แลวไมพบวามการเตนของชพจร กจะชวยใหมการไหลเวยนของเลอดโดยการกดนวดหวใจภายนอก (cardiac massage) โดยมหลกการคอ กดใหกระดกหนาอก (sternum) ลงไปชดกบกระดกสนหลง ซงจะท าใหหวใจทอยระหวางกระดกทงสองอน ถกกดไปดวย ท าใหมการบบเลอดออกจากหวใจไปเลยงรางกาย เสมอนการบบตวของหวใจ วธนวดหวใจ 1. จดใหผปวยนอนหงายราบ บนพนแขง ถาพนออนนมใหสอดไมกระดานแขงใตล าตว 2. วดต าแหนงทเหมาะส าหรบการนวดหวใจ โดยใชนวชและนวกลางขางทถนด วาดจากขอบชายโครงลางของผปวยขนไป จนถง ปลายกระดกหนาอก วดเหนอปลายกระดกหนาอกขนมา 2 นวมอ แลวใชสนมอขางทไมถนดวางบนต าแหนงดงกลาว และใชสนมอขางทถนดวางทบลงไป และเกยวนวมอใหนวมอทวางทบแนบชดในรองนวมอของมอขางลาง (interlocked fingers) ยกปลายนวขนจากหนาอก 3. ผชวยเหลอยดไหลและแขนเหยยดตรง จากนนปลอยน าหนกตวผานจากไหลไปสล าแขนทงสองและลงไปสกระดกหนาอก ในแนวตงฉากกบล าตวของผเจบปวยในผใหญและเดกโต กดลงไปลกประมาณ 1.5 - 2 นว ใหกดลงไปในแนวดง และอยากระแทก 4. ผอนมอทกดขนใหเตมทเพอใหทรวงอกมการขยายตว และหวใจไดรบเลอดทอดมไปดวยออกซเจน ขณะทผอนมอไมจ าเปนตองยกมอขนสง มอยงคงสมผสอยทกระดกหนาอก อยายกมอออกจากหนาอก จะท าใหมเลอดไปเลยงสวนตางๆ ในรางกาย และมเลอดไหลกลบเขาสหวใจ ท าใหมการไหลเวยนเลอดในรางกาย 5. การกดนวดหวใจจะนวดเปนจงหวะสม าเสมอ ในอตราเรว 100 ครง/นาท ถานอยกวานจะไมไดผล การสงผปวยไปโรงพยาบาลเปนสงทส าคญ ควรน าผปวยสงโรงพยาบาลใหเรวทสดเทาทจะท าไดและตองเฝาประเมน สงเกตภาวะการเปลยนแปลงของผปวยตลอดเวลา ในกรณทตองท า CPR ตดตอกนเปนระยะเวลานาน ควรตดตามผลโดยการหยดท า CPR เพอจบชพจรทก ๒ - ๓ นาท และไมวาโดยเหตผลใด ๆ ไมควรหยดท า CPR เกนกวา ๕ วนาท ยกเวนถาทานเปนผท า CPR เพยงคนเดยวและจ าเปนตองโทรศพทเรยกรถพยาบาลมาชวย ต าแหนงการวางมอ ผ ใหการชวยฟนคนชพจะตองใชสนมอ (Heel of Hand) ขางหนงวางบนกระดกหนาอกโดยใหอยเหนอลนปประมาณ ๓ เซนตเมตร หรอสองนวมอซงกระท าโดยใชนวชและนวกลางวางทาบลงบนกระดกหนาอก ใหนวกลางอยชดลนป แลวใชสนมออกขางหนงวางทบลงไปโดยไมใชฝามอแตะหนาอกและเมอวาง ถกต าแหนงแลวไมควรยกขนหรอเคลอนท ซงพบไดบอยในการฝกปฏบตและท าใหการท า CPR ไมไดผลด

ภาพ แสดงการวดต าแหนง และการกดนวดหวใจภาย การปฏบตในการชวยฟนคนชพเบองตน 1.เมอพบคนนอนอย คลายหมดสต ตองลองตรวจดวาหมดสตจรงหรอไม โดยการเรยกและเขยาตว เขยาหรอตบทไหล ถาหมดสตจะไมมการโตตอบ หรอมเสยงคราง หรอมการเคลอนไหวเพยงเลกนอย

ภาพ ตรวจสอบการหมดสต 2. ประเมนการหายใจโดยการท า look listen and feel - look คอ ดการเคลอนไหวของทรวงอก และหนาทองวามการยกตวขนหรอไม หรอ หายใจหรอไม - listen คอ ฟงเสยงลมหายใจ โดยเอยงหของผชวยเหลอเขาไปใกลบรเวณจมกและปากของผปวย วาไดยนเสยงอากาศผานออกมาทางจมกหรอปากหรอไม - feel คอ สมผส โดยการใชแกมของผชวยเหลอสมผสกบความรสกวามลมหายใจทผานออกจาก ปากหรอจมก อาจใชส าลหรอวสดบางเบาจอบรเวณจมก

ภาพ แสดงการท า look listen and feel 3. ถาพบวาไมหายใจใหเรยกขอความชวยเหลอจากผอน พรอมทงจดทานอนหงายราบบนพนแขง เรมขนตอนการปฏบตการชวยฟนคนชพ ขนตอนท 1 Airway โดยการเปดทางเดนหายใจใหโลง ดวยวธ head tilt chin lift หรอ jaw thrust maneuver (ถามการหกของกระดกสนหลงสวนคอ) 4. ทดสอบการหายใจโดยการท า look listen and feel อกครงหนงถายงไมหายใจ ใหท าขนตอนตอไปคอ ขนตอนท 2 Breathing คอ เปาลมหายใจ 2 ครง

5. ทดสอบวาหวใจหยดเตนหรอไมดวยการจบชพจร ถาไมมการเตนของหวใจ เปาปากอก 2 ครง แลวท า cardiac massage ดวยอตราเรว 100 ครง/นาท โดยการนบ 1 และ2 และ 3 และ………จนถง 30 ครง 6. ท าสลบกนอยางน ไปจนครบ 4 รอบ (1 นาท) จงประเมนการหายใจและการเตนของชพจร และประเมนอก ทก 1 นาท 7. ถามผชวยเหลอมาชวยอก ใหแบงการท าหนาทกน เชน ผชวยเหลอคนท 1 ผายปอด ผชวยเหลอคนท 2 กดนวดหวใจ ถาผชวยเหลอแตละคนอาจเหนอยและตองการเปลยนหนาทกน โดยการตะโกนวา "เปลยน" กจะสลบหนาทกน

ภาพ การปฏบตการชวยฟนคนชพ 2 คน 8. ใหปฏบตการชวยฟนคนชพขนพนฐานอยางตอเนองจนกระทงมบคลากรน า อปกรณมาชวยเหลอเพมเตม และรบน าสงโรงพยาบาลทใกลทสดทนท การจดทาผปวยหลงปฏบตการชวยฟนคนชพ หลงปฏบตการชวยฟนคนชพ จนกระทงผปวยมชพจรและหายใจไดเองแลว แตยงหมดสตอย หรอพบผปวยหมดสต แตยงมชพจรและหายใจอย ควรจดใหอยในทาพกฟน (recovery position) ซงทานจะชวยปองกนลนตกไปอดกนทางเดนหายใจ ชวยใหน าลายหรอเสมหะไหลออกจากปากได ท าใหปลอดภยจากการสดส าลก การจดทาท าไดดงน 1. นงคกเขาขาง ๆ ผปวย ท า head tilt chin lift เหยยดขาผปวยใหตรง จบแขนดานใกลตวงอและหงายมอขนดงภาพ

ภาพ การจบแขนดานใกลตว

2. จบแขนดานไกลตวขามหนาอกมาวางมอไวทแกมอกขางหนง

ภาพ การจบแขนดานไกลตว 3. ใชแขนอกขางหนงจบขาไว ดงพลกตวผปวยใหเขางอขามตวมาดานทผปฏบตอย ใหผปวยอยในทาตะแคง

ภาพ การจบดงใหพลกตว 4. จบศรษะแหงนเลกนอย เพอเปดทางเดนหายใจใหโลง ปรบมอใหอยใตแกม และจดขาใหงอเลกนอย อนตรายของการท า CPR ไมถกวธ 1. วางมอผดต าแหนง ท าใหซโครงหก , xiphoid หก , กระดกทหกทมโดนอวยวะส าคญ เชน ตบ มาม เกดการตกเลอดถงตายได 2. การกดดวยอตราเรวเกนไป เบาไป ถอนแรงหลงกดไมหมด ท าใหปรมาณเลอดไปถงอวยวะตางๆ ทส าคญไดนอย ท าใหขาดออกซเจน 3. การกดแรงและเรวมากเกนไป ท าใหกระดกหนาอกกระดอนขน ลงอยางรวดเรว หวใจช าเลอดหรอกระดกหกได 4. การกดหนาอกลกเกนไป ท าใหหวใจชอกช าได

5. การเปดทางเดนหายใจไมเตมท เปาลมมากเกนไป ท าใหลมเขากระเพาะอาหาร เกดทองอด อาเจยน ลมเขาปอดไมสะดวก ปอดขยายตวไมเตมท ถามอาการอาเจยนเกดขนกอน หรอ ระหวางการท า CPR ตองลวงเอาเศษอาหารออกกอน มฉะนนจะเปนสาเหตของ การอดตนของทางเดนหายใจ (airway obstruction) การชวยหายใจไมไดผล เกดการขาดออกซเจน ถามอาการทองอดขน ระหวางการท า CPR ใหจดทาเปดทางเดนหายใจใหม และชวยการหายใจดวยปรมาณลมทไมมากเกนไป

ใบงานท การชวยฟนคนชพ ตอนท ๑ จงตอบค าถามตอไปน ๑. การชวยฟนคนชพ (CPR : Cardiopulmonary Resuscitaiton ) หมายถงอะไร ๒. การชวยฟนคนชพ มความส าคญอยางไร ๓. จงอธบายขนตอนการชวยฟนคนชพ ๔. การตรวจดผปวยวาหวใจเตนหรอไมท าโดยวธใดบาง ๕. อาการของผทไดรบกาซคารบอนมอนอกไซตในปรมาณมากเปนอยางไร ๖. จงบอกวธการชวยเหลอคนส าลกควนไฟทถกตอง ตอนท ๒ ใหนกเรยนน าตวอกษรหนาขอความดานขวามอมาเตมลงในชองวางดานซายมอใหถกตอง .......... ๑. การชวยฟนคนชพ ก. การวดชพจร .......... ๒. ผปวยหยดหายใจ ข. การดนหนาผากและยกคาง .......... ๓. ดการตอบสนองของผปวย ค. การดนหนาผากแหงนไมมากพอ .......... ๔. การเปดทางเดนหายใจ ง. มนงง คลนไส อาเจยน แขนขาไมมแรง .......... ๕. การเปาปาก จ. การขาดออกซเจนไปเลยงสมอง .......... ๖. การตรวจดการเตนของหวใจ ฉ. การวางมอบนหนาอกผปวยแลวกดลง .......... ๗. การกระตนหวใจ ช. เรยกหรอตทตนแขนเบา ๆ .......... ๘. ความผดพลาดในการชวยหาใจ ซ. การน าผปวยออกจากทเกดเหต .......... ๙. อาการของผส าลกควนไฟ ฌ. CPR : Cardiopulmonary Resusscitation .......... ๑๐. การลากหรอดง ญ. บบจมกและเปาลมเขาปากชา ๆ