Aerofoni narodni instrumenti IAerofoni narodni instrumenti I

Jednostavni aerofoni i Jednostavni aerofoni i labijalne sviralelabijalne svirale

Aerofoni instrumentiAerofoni instrumenti(aer – gr(aer – grč. = vazduhč. = vazduh))

Najbrojnija i najkompleksnija kategorijaNajbrojnija i najkompleksnija kategorija instrumenatainstrumenata

Zvuk se dobija tako što Zvuk se dobija tako što vazduh treperi oko vazduh treperi oko telatela (jednostavni aerofoni) ili (jednostavni aerofoni) ili u teluu telu instrumenta (tzv. duvački instrumenti), gde instrumenta (tzv. duvački instrumenti), gde korpus korpus (telo) instrumenta funkcioniše kao (telo) instrumenta funkcioniše kao rezonatorrezonator

Jednostavni aerofoni instrumentiJednostavni aerofoni instrumenti

često se ne smatraju instrumentima u često se ne smatraju instrumentima u pravom smislu te reči, već svojevrsnim pravom smislu te reči, već svojevrsnim zvučnim igračkamazvučnim igračkama

većina njih zaista i jesu većina njih zaista i jesu dečije igračkedečije igračke

Jednostavni aerofoni instrumenti – Jednostavni aerofoni instrumenti – dobijanje tonadobijanje tona

naglim, hitrim naglim, hitrim trzajemtrzajem (bič) (bič)

brzim kretanjembrzim kretanjem nekog nekog jezičkajezička, najčešće , najčešće izazvanim duvanjem (list, trava, pero od izazvanim duvanjem (list, trava, pero od luka, “muzike” – usna harmonika, luka, “muzike” – usna harmonika, harmonika)harmonika)

brzim okretanjembrzim okretanjem kroz vazduh (zujaljka, kroz vazduh (zujaljka, dugme na kanapu, čigra)dugme na kanapu, čigra)

BičBič

funkcijafunkcija: oruđe, ponekad i specifičan : oruđe, ponekad i specifičan zvučni instrumentzvučni instrument

delovidelovi: ručka i vrpca: ručka i vrpca

zvuk se dobijazvuk se dobija naglim trzajem ruke u kojoj naglim trzajem ruke u kojoj je bič i podseća na pucanj, prasakje bič i podseća na pucanj, prasak

najviše u upotrebi kod najviše u upotrebi kod pastirapastira u u panonskom regionupanonskom regionu

ListList

običan list sa drveta, poželjno tvrd – običan list sa drveta, poželjno tvrd – kvalitetan (kruška, limun i sl)kvalitetan (kruška, limun i sl)funkcija: funkcija: čobanska zabavačobanska zabava, kod vbeštih , kod vbeštih svirača i svirača i pratnja narodnim igramapratnja narodnim igramatehnika sviranja:tehnika sviranja: prisloni se na donju usnu, prisloni se na donju usnu, vazdušni mlaz se upravi na ivicu ili sredinu vazdušni mlaz se upravi na ivicu ili sredinu lista. lista. vazduh seče ivicu lista i proizvodi zvukvazduh seče ivicu lista i proizvodi zvukpreciznost intonacije i repertoarpreciznost intonacije i repertoar zavise od zavise od veštine sviračaveštine svirača

Trava (ili list od neke žitarice – Trava (ili list od neke žitarice – pšenica, raž)pšenica, raž)

tehnika sviranjatehnika sviranja: stegne se između : stegne se između opruženih palčeva i prisloni uz usta. opruženih palčeva i prisloni uz usta. dobijanje zvuka:dobijanje zvuka: vazduh seče ivicu trave i vazduh seče ivicu trave i proizvodi zvukproizvodi zvukinstrument instrument svirkasvirka – vlas trave se zadene – vlas trave se zadene između dva komada drvetaizmeđu dva komada drvetavlas travke može zameniti papirić ili tanak vlas travke može zameniti papirić ili tanak sloj brezove ili višnjeve koresloj brezove ili višnjeve korefunkcijafunkcija: dečiji instrument, zabava: dečiji instrument, zabava

Pero od crnog lukaPero od crnog luka

instrument instrument perceperce

instrument instrument piskapiska

Perce od crnog lukaPerce od crnog luka

dečijidečiji instrument instrument

funkcijafunkcija: zabava: zabava

kako se pravikako se pravi: otkine se perce crnog luka, : otkine se perce crnog luka, delimično se izgori u pepelu, odseca se delimično se izgori u pepelu, odseca se vrh i duva u širi krajvrh i duva u širi kraj

vrste zvuka:vrste zvuka: jednoličanjednoličan (samo duvanje) i (samo duvanje) i treperavtreperav (mali svirač pomaže se i (mali svirač pomaže se i kažiprstom kojim dotiče mekši deo cevi)kažiprstom kojim dotiče mekši deo cevi)

Piska od crnog lukaPiska od crnog luka

dečijidečiji instrument instrument

funkcijafunkcija: zabava: zabava

izradaizrada: od najčvršćeg dela pera odseče se : od najčvršćeg dela pera odseče se komadić od oko 40 mm koji služi kao komadić od oko 40 mm koji služi kao “korpus”“korpus”

tehnika proizvođenja zvukatehnika proizvođenja zvuka: duvanjem u : duvanjem u instrument vazduh treperi unutar komadića instrument vazduh treperi unutar komadića i dobija se zvuki dobija se zvuk

““Muzike” – usna harmonikaMuzike” – usna harmonika

fabričke izradefabričke izrade

na Balkan stigao sa zapadana Balkan stigao sa zapada

oblikoblik: uska pravougaona kutija sa otvorima za : uska pravougaona kutija sa otvorima za duvanje sa jedne strane + niz metalnih jezičaka duvanje sa jedne strane + niz metalnih jezičaka u telu instrumentau telu instrumenta

način dobijanja zvukanačin dobijanja zvuka: metalni jezičci trepere : metalni jezičci trepere kada se duva i proizvode zvuk u telu instrumentakada se duva i proizvode zvuk u telu instrumenta

tehnika sviranjatehnika sviranja: pokretanje instrumenta levo-: pokretanje instrumenta levo-desno – od viših ka nižim tonovima + duvanjedesno – od viših ka nižim tonovima + duvanje

funkcijafunkcija: izvođenje narodnih pesama i pratnja : izvođenje narodnih pesama i pratnja narodnim igramanarodnim igrama

HarmonikaHarmonika

fabrički instrumentfabrički instrumentdelovi instrumentadelovi instrumenta: :

1. 1. deo sa dugmetima, odnosno klavijaturomdeo sa dugmetima, odnosno klavijaturom (dugmetara ili klavirska harmonika)(dugmetara ili klavirska harmonika)

2. 2. mehmeh (obezbeđuje potrebnu količinu vazduha (obezbeđuje potrebnu količinu vazduha

za proizvođenje zvuka)za proizvođenje zvuka)

3. 3. deo sa basovimadeo sa basovima – dugmetima pomoću kojih – dugmetima pomoću kojih se ostvaruje akordska i basova pratnjase ostvaruje akordska i basova pratnja

4. 4. jezičci jezičci – u unutrašnjosti instrumenta, – u unutrašnjosti instrumenta, pomoću čijeg treperenja se ostvaruje tonpomoću čijeg treperenja se ostvaruje ton

još o harmonicijoš o harmonici

u krajeve Srbije dolazi sa zapada, u krajeve Srbije dolazi sa zapada, nakon I nakon I svetskog ratasvetskog rataiako skupa i teško dostupna, postaje iako skupa i teško dostupna, postaje izuzetno izuzetno popularnapopularna, potiskuje mnoge , potiskuje mnoge dotadašnje tradicionalne instrumentedotadašnje tradicionalne instrumenterepertoarrepertoar: raznolik; narodne pesme, : raznolik; narodne pesme, narodne igrenarodne igremuzička struktura u tradicionalnoj muzicimuzička struktura u tradicionalnoj muzici: : melodija i jednostavna harmonska pratnjamelodija i jednostavna harmonska pratnja

Zujaljka (zujalo, zujak, zujača)Zujaljka (zujalo, zujak, zujača)

daščica daščica nazubljena po obodu s rupicom na nazubljena po obodu s rupicom na jednom kraju jednom kraju + kanap+ kanap provučen kroz provučen kroz rupicurupicu

tehnika sviranjatehnika sviranja: drži se za kanap i okreće. : drži se za kanap i okreće. Instrument seče vazduh i tim treperenjem Instrument seče vazduh i tim treperenjem proizvodi se zujeći zvuk. proizvodi se zujeći zvuk.

funkcijafunkcija: verovatno nekada obredna, : verovatno nekada obredna, danas dečija zvučna igračka.danas dečija zvučna igračka.

Dugme na kanapu (vrčak, zvrk)Dugme na kanapu (vrčak, zvrk)

izgled:izgled: veliko dugme + kanap koji je veliko dugme + kanap koji je provučen kroz rupice dugmetaprovučen kroz rupice dugmetatehnika dobijanja zvukatehnika dobijanja zvuka: krajevi kanapa : krajevi kanapa uhvate se obema rukama, a onda se uhvate se obema rukama, a onda se dugme u sredini zavrti. Naglim širenjem dugme u sredini zavrti. Naglim širenjem ruku dolazi do rasplitanja upletenog ruku dolazi do rasplitanja upletenog kanapa, dugme se okreće, vazduh treperi i kanapa, dugme se okreće, vazduh treperi i čuje se zujanje.čuje se zujanje.funkcijafunkcija: dečija igračka: dečija igračka

ČigraČigra

izgledizgled: konusno telo koje se okreće na : konusno telo koje se okreće na zašiljenom krajuzašiljenom kraju

tehnika dobijanja zvukatehnika dobijanja zvuka: vrteći se kroz : vrteći se kroz vazduh, telo čigre ga seče i treperenje vazduh, telo čigre ga seče i treperenje vazduha proizvodi zvukvazduha proizvodi zvuk

čigra se zavrti rukom ili bičemčigra se zavrti rukom ili bičem

funkcijafunkcija: dečija igračka: dečija igračka

Labijalni duvački instrumenti – Labijalni duvački instrumenti – labijalne sviralelabijalne svirale

tehnika dobijanja zvuka: uduvavanje tehnika dobijanja zvuka: uduvavanje vazduha u telo instrumenta. Vazduh u vazduha u telo instrumenta. Vazduh u korpusu treperi i dobija se zvukkorpusu treperi i dobija se zvuk

Tipovi labijalnih sviralaTipovi labijalnih svirala

1. 1. cev otvorena na jednom krajucev otvorena na jednom kraju (ključ) (ključ)

2. 2. cev otvorena sa oba kraja, bez rupicacev otvorena sa oba kraja, bez rupica (zviždaljka, kapica od žira, dudurajka (zviždaljka, kapica od žira, dudurajka (dudurejš))(dudurejš))

3. 3. cev otvorena sa oba kraja, sa rupicamacev otvorena sa oba kraja, sa rupicama (kaval)(kaval)

4. 4. cev otvorena sa oba kraja sa prorezom i cev otvorena sa oba kraja sa prorezom i bridombridom (svirala, cevara, okarina, dvojnice) (svirala, cevara, okarina, dvojnice)

KljučKljuč

stari tip ključa sa masivnim gvozdenim stari tip ključa sa masivnim gvozdenim šupljim telom. skine se donji deo ključa ili šupljim telom. skine se donji deo ključa ili prereže, te se preko otvora duva.prereže, te se preko otvora duva.

vazduh se seče preko oštre ivice dok vazduh se seče preko oštre ivice dok istovremeno vazduh u telu instrumenta istovremeno vazduh u telu instrumenta zatreperi i dobija se zvuk paralelan zatreperi i dobija se zvuk paralelan flautskomflautskom

funkcijafunkcija: dečija igračka: dečija igračka

ZviždaljkaZviždaljka

od vrbove koreod vrbove korepravi se u proleće, kad se kora može lako pravi se u proleće, kad se kora može lako skinutiskinutitehnika pravljenjatehnika pravljenja: grančica se obreže, pa : grančica se obreže, pa se kora delimično svuče sa nje, stvarajući se kora delimično svuče sa nje, stvarajući cilindričnu šupljinucilindričnu šupljinutehnika dobijanja zvukatehnika dobijanja zvuka: vazduh se seče : vazduh se seče preko oštre ivice šupljine, dok istovremeno preko oštre ivice šupljine, dok istovremeno vazduh u telu instrumenta zatreperi vazduh u telu instrumenta zatreperi funkcijafunkcija: dečija igračka: dečija igračka

Kapica od žiraKapica od žira

““gotov”, gotov”, u prirodi nađeni instrumentu prirodi nađeni instrument za za dobijanje zvukadobijanje zvuka

tehnika sviranjatehnika sviranja: kapica se drži između : kapica se drži između kažiprsta i srednjeg prsta, prislanja se uz kažiprsta i srednjeg prsta, prislanja se uz donju usnu i “preko” nje se duvadonju usnu i “preko” nje se duva

tehnika dobijanja zvukatehnika dobijanja zvuka: vazduh se seče : vazduh se seče preko oštre ivice (dok istovremeno vazduh preko oštre ivice (dok istovremeno vazduh u telu instrumenta zatreperi). u telu instrumenta zatreperi).

Dudurajka (dudurejš)Dudurajka (dudurejš)

od biljke kukuteod biljke kukuteizradaizrada: stablo se odseče polukružno, obrazujući : stablo se odseče polukružno, obrazujući oštru ivicuoštru ivicutehnika dobijanja zvukatehnika dobijanja zvuka: vazduh usmeren na : vazduh usmeren na ivicu rezultira prodornim tonomivicu rezultira prodornim tonomrasprostranjenostrasprostranjenost: Homolje, vlaška tradicija, : Homolje, vlaška tradicija, ženska tradicijaženska tradicijasviraju dve žene na dva instrumenta različite sviraju dve žene na dva instrumenta različite dužine (tonovi se razlikuju obično za sekundu)dužine (tonovi se razlikuju obično za sekundu)na odsvirani ton dodaje se falsetno pevanjena odsvirani ton dodaje se falsetno pevanjefunkcijafunkcija: signalni instrument, oglašava sedeljku : signalni instrument, oglašava sedeljku ili pomaže komunikaciji pastirica.ili pomaže komunikaciji pastirica.

KavalKaval(turski, qaval)(turski, qaval)

cilindrična cevcilindrična cev dužine 700-800mm dužine 700-800mm materijalmaterijal: od trske ili mekog drveta (jasen, javor, lipa), u : od trske ili mekog drveta (jasen, javor, lipa), u novije vreme od metalanovije vreme od metala7 rupica7 rupica za sviranja za sviranja + 1+ 1 na poleđini (zatvara je palac) na poleđini (zatvara je palac)donji deo instrumenta – rupe donji deo instrumenta – rupe glasniceglasnice (pomažu (pomažu rezonantnosti korpusa)rezonantnosti korpusa)tonski obimtonski obim: 6 tonova: 6 tonovapreduvavapreduvava u oktavni i duodecimni registar u oktavni i duodecimni registarfunkcija:funkcija: pastirski instrument pastirski instrumentrepertoarrepertoar: čobanske improvizacije, pratnja pesme: čobanske improvizacije, pratnja pesmetipično se svira tipično se svira u paru – melodijski i bordunskiu paru – melodijski i bordunski kaval (tzv. kaval (tzv. muški i ženski)muški i ženski)sreće se i sreće se i solističkisolistički ili u tradicionalnom ili u tradicionalnom ansambluansamblu (sa (sa gajdama, darabukom itd)gajdama, darabukom itd)rasprostranjenostrasprostranjenost: centralni Balkan: centralni Balkan

SviralaSvirala

labijalni duvački instrument sa prorezom i labijalni duvački instrument sa prorezom i bridombridom

delovi mehanizma za dobijanje tona delovi mehanizma za dobijanje tona (“prorez i brid”):(“prorez i brid”):

1.1. čep i zasviraččep i zasvirač

2.2. vetrilo – otvor na poleđini instrumentavetrilo – otvor na poleđini instrumenta

3.3. oduška – rupa sa donje straneoduška – rupa sa donje strane

još o sviralijoš o svirali

ima ima 6 rupica6 rupica sa prednje i sa prednje i 11 sa zadnje strane (zatvara se sa zadnje strane (zatvara se palcem)palcem)svira u dva registra – osnovnom i oktavnom (korišćenje svira u dva registra – osnovnom i oktavnom (korišćenje zavisi od funkcije – u zatvorenom ili otvrenom prostoru zavisi od funkcije – u zatvorenom ili otvrenom prostoru itd)itd)način izradenačin izrade: svirala – iz jednog komada drveta, vlaški : svirala – iz jednog komada drveta, vlaški fluer – od dve spojene polovine drvetafluer – od dve spojene polovine drvetanaziv:naziv:

1.1. u zapadnim krajevima Srbije – u zapadnim krajevima Srbije – sviralasvirala2.2. u istočnim – u istočnim – duduk, dudučka, dudučeduduk, dudučka, duduče u zavisnosti od u zavisnosti od

veličineveličine3.3. severoistočna Srbija - vlaška tradicija – severoistočna Srbija - vlaška tradicija – fluerfluer4.4. noviji naziv – noviji naziv – frulafrula

Repertoar i specifičnosti svirke na Repertoar i specifičnosti svirke na sviralisvirali

pratnja narodne igre, izvođenje narodnih pratnja narodne igre, izvođenje narodnih pesama, pastirska i putnička svirkapesama, pastirska i putnička svirka

vrlo vrlo ornamentisana svirkaornamentisana svirka, ponekad , ponekad dodatni zvuk iz grla sviračadodatni zvuk iz grla svirača

ritmikaritmika zavisi od funkcije svirke (pratnja igri zavisi od funkcije svirke (pratnja igri - - distributivan ritamdistributivan ritam, pastirska ili putnička , pastirska ili putnička svirka – svirka – parlando rubatoparlando rubato))

CevaraCevara

labijalna svirala sa bridomlabijalna svirala sa bridom veličine kavala veličine kavala

cilindrična cevcilindrična cev dužine 500-850mm od dužine 500-850mm od drveta šljive, jasen i sl.drveta šljive, jasen i sl.

Dva tipa cevareDva tipa cevare

1.1. stariji stariji (7 + 1 rupica, obim tonova kao (7 + 1 rupica, obim tonova kao kaval)kaval)

2.2. novijinoviji (posle II svetskog rata, 5 rupica) (posle II svetskog rata, 5 rupica)

još o cevarijoš o cevari

rasprostranjenostrasprostranjenost: svrljiški kraj i šira : svrljiški kraj i šira oblast istočne Srbijeoblast istočne Srbijefunkcijafunkcija: pastirski instrument, obredni : pastirski instrument, obredni instrument (za Đurđevdan), pratnja instrument (za Đurđevdan), pratnja narodnih igaranarodnih igararupice se poklapaju člancima prstijurupice se poklapaju člancima prstijuNačin sviranja:Način sviranja:

1.1. u osnovnom i preduvanom registruu osnovnom i preduvanom registru2.2. zaržavanje – obogaćenje tonom iz grlazaržavanje – obogaćenje tonom iz grla

OkarinaOkarina(oca – ital. guska)(oca – ital. guska)

labijalni instrument od pečene glinelabijalni instrument od pečene glineoblikoblik: podseća na glavu guske: podseća na glavu guskedelovi instrumentadelovi instrumenta: prorez i brid, 7 rupica : prorez i brid, 7 rupica raspoređenih kao 3+4 u dva reda + rupica raspoređenih kao 3+4 u dva reda + rupica oduška + rupica sa zadnje strane koja se oduška + rupica sa zadnje strane koja se zatvara palcemzatvara palcemtonski obimtonski obim: oktava: oktavanema preduvani registarnema preduvani registarrepertoarrepertoar: pratnja narodnih igara, narodne : pratnja narodnih igara, narodne pesmepesmeporeklo:poreklo: pronalazak italijanskog majstora pronalazak italijanskog majstora Đuzepe Donatija (kraj XIX veka). U Srbiju dolazi Đuzepe Donatija (kraj XIX veka). U Srbiju dolazi početkom XX veka.početkom XX veka.

DvojniceDvojnicedvocevna svirala – labijalna, sa prorezima i dvocevna svirala – labijalna, sa prorezima i bridovimabridovimadve paralelne vazdušne cevi izbušene u dve paralelne vazdušne cevi izbušene u jednom komadu drvetajednom komadu drvetatipovi dvojnicatipovi dvojnica

1.1. zapadni tipzapadni tip (4+3 rupice – Srbija ili 3+4 rupice – (4+3 rupice – Srbija ili 3+4 rupice – BiH i Hrvatska; heterofona svirka)BiH i Hrvatska; heterofona svirka)

2.2. istočni tipistočni tip - - dvojke, dvoćedvojke, dvoće (0+6 rupica – istočna (0+6 rupica – istočna Srbija; bordunska svirka)Srbija; bordunska svirka)repertoar:repertoar: pratnja igara (naročito zapadni tip) – pratnja igara (naročito zapadni tip) – ritmički jasna heterofonija ili pastirska / putnička ritmički jasna heterofonija ili pastirska / putnička svirka (heterofonija-bordun ili bordun)svirka (heterofonija-bordun ili bordun)

Aerofoni narodni instrumenti Aerofoni narodni instrumenti IIII

svirale sa jezičkom i narodne svirale sa jezičkom i narodne trube-rogovitrube-rogovi

Svirale sa jednostrukim jezičkomSvirale sa jednostrukim jezičkom(narodni klarineti) (narodni klarineti)

osnova za stvaranje zvuka: osnova za stvaranje zvuka: pisak sa pisak sa jednostrukim jezičkomjednostrukim jezičkom

- samostalnosamostalno kao sprava za dobijanje zvuka kao sprava za dobijanje zvuka- ubačen ubačen u telou telo instrumenta – rezonantnu instrumenta – rezonantnu

kutijukutiju

način gradnje piska:način gradnje piska:- cevčica od trske ili drveta, zasečena- cevčica od trske ili drveta, zasečena

Svirala od slameSvirala od slame

od slame raži, ječma, ovsaod slame raži, ječma, ovsa (koji imaju (koji imaju solidnu šupljinu, te tako grade dobar solidnu šupljinu, te tako grade dobar rezonator)rezonator)

odseca se odseca se uoči žetveuoči žetve (tad je najčvršća) (tad je najčvršća)

dužina – dužina – oko 200mmoko 200mm

zaseca sezaseca se ispod kolenceta ispod kolenceta

mogu se izbušiti i mogu se izbušiti i rupicerupice

dečija igračkadečija igračka

Karabljica i srodni instrumentiKarabljica i srodni instrumenti

imitacijaimitacija karaba (svirala) karaba (svirala) gajdigajdidečija igračkadečija igračka – instrument za uvežbavanje – instrument za uvežbavanje tehnike sviranja na gajdamatehnike sviranja na gajdamadva komada suve trskedva komada suve trske

- cevčica – pisakcevčica – pisak- cevčica – svirala (2-6 rupica)cevčica – svirala (2-6 rupica)

srodni instrumenti: srodni instrumenti: - duduk (Srem) duduk (Srem) - karabe (Svrljig)karabe (Svrljig)- jednostruke diple (BiH)jednostruke diple (BiH)- jednojnice (Hercegovina) jednojnice (Hercegovina)

Lejka i surlaLejka i surla

lejkalejka- leskovački krajleskovački kraj- pisak + cev za sviranje (6 rupica) + rog-lejka pisak + cev za sviranje (6 rupica) + rog-lejka

(tikva)(tikva)- zvuk podseća na dublji registar klarineta zvuk podseća na dublji registar klarineta

surlasurla- u Šumadijiu Šumadiji- pisak + cev za sviranje (6 rupica) + rog-surla pisak + cev za sviranje (6 rupica) + rog-surla

(natega)(natega)- često se po nekoliko svirača udružuje u često se po nekoliko svirača udružuje u

karakterističan ansamblkarakterističan ansambl

PaljkaPaljka

užički krajužički kraj

građa:građa:- pisak od leskepisak od leske- cilindrična cev od zove sa 4 rupice za sviranjecilindrična cev od zove sa 4 rupice za sviranje- levkasti dodatak od tikvelevkasti dodatak od tikve

melodijske mogućnosti:melodijske mogućnosti: netemperovan tonski niz netemperovan tonski niz malog ambitusamalog ambitusa

svirači se udružuju u svirači se udružuju u ansambleansamble (po ugledu na (po ugledu na orkestre trubača) orkestre trubača)

DipleDiple

dve sviraledve svirale u kojima su u kojima su dva piskadva piska, , sasa mehom ili bezmehom ili bez njega njega

dva tipa dipala:dva tipa dipala:- crnogorske diplecrnogorske diple- dalmatinske dipledalmatinske diple

Crnogorske dipleCrnogorske diple

dve dve cevi cevi od trske, međusobno uvezane, sa po od trske, međusobno uvezane, sa po 5 5 rupicarupica

dva dva piskapiska

dodat dodat rogrog na donjem kraju, radi poboljšanja na donjem kraju, radi poboljšanja zvučnostizvučnosti

tehnika sviranjatehnika sviranja: prsti paralelno zatvaraju rupice : prsti paralelno zatvaraju rupice na obe svirale, dobijajući jednoglasnu svirkuna obe svirale, dobijajući jednoglasnu svirku

repertoarrepertoar: pastirske, improvizatorske melodije: pastirske, improvizatorske melodije

cirkularna tehnika disanjacirkularna tehnika disanja

HercegovinaHercegovina

Dalmatinske dipleDalmatinske diple

dve cevidve cevi bušene bušene u jednom komadu drvetau jednom komadu drvetadva piskadva piskakutlakutla od drveta na vrhu instrumenta od drveta na vrhu instrumentaraspored rupicaraspored rupica: 6 na desnoj, 2 na levoj : 6 na desnoj, 2 na levoj sviralisviralicirkularna tehnika disanjacirkularna tehnika disanjarasprostranjenostrasprostranjenost: od Istre do zapadne : od Istre do zapadne Bosne i HercegovineBosne i Hercegovinerepertoarrepertoar: čobanska svirka, muzika za ples: čobanska svirka, muzika za ples

DalmacijaDalmacija

IstraIstra

otociotoci

PeljesacPeljesac

GajdeGajde(ghaida – turski, gaida, kaida - arapski)(ghaida – turski, gaida, kaida - arapski)

terminologija na prostorima Srbijeterminologija na prostorima Srbije: : - gadlje (Vuk Karadžić)gadlje (Vuk Karadžić)- karabe (Svrljig, severoistočna Srbija)karabe (Svrljig, severoistočna Srbija)- ćimpoj (Vlasi u severoistočnoj Srbiji)ćimpoj (Vlasi u severoistočnoj Srbiji)

osnova građe:osnova građe:- melodijska svirala sa rupicama (jedna ili dve)melodijska svirala sa rupicama (jedna ili dve)- bordunska svirala (cev)bordunska svirala (cev)- duvaljka ili ručni meh – laktačaduvaljka ili ručni meh – laktača- mešinamešina

Tipovi gajdiTipovi gajdi

dvoglasne gajdedvoglasne gajde- srpsko-makedonskesrpsko-makedonske- vlaškevlaške

troglasne gajdetroglasne gajde- svrljiškesvrljiške- banatskebanatske

Dvoglasne gajdeDvoglasne gajde

srpsko-makedonskesrpsko-makedonske- jugoistočna Srbija i jugoistočna Srbija i

MakedonijaMakedonija- 8 rupica (7+1) na gajdarki 8 rupica (7+1) na gajdarki

(melodijskoj svirali)(melodijskoj svirali)- trodelna bordunska svirala – trodelna bordunska svirala –

brčalo – ton za dve oktave brčalo – ton za dve oktave niži od petog tona na niži od petog tona na gajdarki (štimuje se gajdarki (štimuje se pomeranjem/ugađanjem pomeranjem/ugađanjem delova brčala)delova brčala)

- duvaljka sa zaletačem duvaljka sa zaletačem (klapnom)(klapnom)

- repertoar/funkcija: pratnja repertoar/funkcija: pratnja narodnih igara, putnička narodnih igara, putnička svirka, uz sofrusvirka, uz sofru

vlaške gajdevlaške gajde- severoistočna Srbijaseveroistočna Srbija- manjih dimenzija – viša manjih dimenzija – viša

intonacijaintonacija- štimovanje pomoću voskaštimovanje pomoću voska- repertoar/funkcija: pratnja repertoar/funkcija: pratnja

narodnih igara, pastirska narodnih igara, pastirska svirkasvirka

Troglasne gajdeTroglasne gajdesvrljiške gajdesvrljiške gajde

- gajdenicagajdenica iz dve cevi (5 iz dve cevi (5 rupica na levoj i 1 na desnoj rupica na levoj i 1 na desnoj cevi)cevi)

- dodat dodat rogrog na dnu gajdenice na dnu gajdenice- bordunska cev sa dodatom bordunska cev sa dodatom

jabukomjabukom – kuglom – kuglom- duvaljkaduvaljka- mešinamešina- često u često u ansambluansamblu gajde + gajde +

tapantapan- funkcijafunkcija: pratnja narodnih : pratnja narodnih

igara, obredna svirka na igara, obredna svirka na svadbisvadbi

banatske gajdebanatske gajde- većih dimenzijavećih dimenzija- karabekarabe iz dve cevi (5 rupica iz dve cevi (5 rupica

na levoj i 1 na desnoj cevi)na levoj i 1 na desnoj cevi)- dodat dodat rog-lularog-lula na dnu karaba na dnu karaba- prdaljkaprdaljka od drveta ili od drveta ili

gumenog creva sa ili bez gumenog creva sa ili bez jabukejabuke

- meh – laktačameh – laktača- mešinamešina sa sa košuljicomkošuljicom- repertoarrepertoar: instrumentalan i : instrumentalan i

vokalno-instrumentalanvokalno-instrumentalan- funkcijafunkcija: pratnja narodnih : pratnja narodnih

igara, obredna svirka na igara, obredna svirka na svadbisvadbi

dudedude

DvonjciDvonjci

dečijidečiji instrument u panonskim predelima instrument u panonskim predelima

građa:građa: podudarni gajdama, ali umesto podudarni gajdama, ali umesto meha od kozje kože imaju meh od meha od kozje kože imaju meh od goveđeg ili svinjskog mokraćnog mehura, goveđeg ili svinjskog mokraćnog mehura, a karabljice su od trske / manje kvalitetnog a karabljice su od trske / manje kvalitetnog drvetadrveta

funkcija:funkcija: instrument za uvežbavanje instrument za uvežbavanje sviranja na gajdama pre eventualnog sviranja na gajdama pre eventualnog ulaganja u kupovinuulaganja u kupovinu

Svirale sa dvostrukim jezičkomSvirale sa dvostrukim jezičkom(narodne oboe)(narodne oboe)

osnova za stvaranje zvuka: osnova za stvaranje zvuka: pisak sa pisak sa dvostrukim jezičkomdvostrukim jezičkom

način gradnje piska:način gradnje piska:

- dve trščice se prislone jedna uz drugu i sa - dve trščice se prislone jedna uz drugu i sa donje strane uvežu navoštenim koncem donje strane uvežu navoštenim koncem (ostavljajući prostor da vazduh prođe)(ostavljajući prostor da vazduh prođe)

Truba od kore drvetaTruba od kore drveta

dečijidečiji, sezonski instrument, sezonski instrument

tehnika izradetehnika izrade: sa deblje grane drveta : sa deblje grane drveta ogoli se ogoli se korakora u spiralnom, neprekinutom u spiralnom, neprekinutom potezu; tako dobijena potezu; tako dobijena traka se urolatraka se urola “na “na preklop”, preklop”, pričvrstipričvrsti trnovima i u nju se ubaci trnovima i u nju se ubaci pisakpisak. .

može biti može biti sa rupicama ili bez njihsa rupicama ili bez njih

Zurla / zurleZurla / zurle(zurna - persijski)(zurna - persijski)

izgled – građa instrumenta:izgled – građa instrumenta: - cilindrična cev sa konusnim završetkomcilindrična cev sa konusnim završetkom- 7 + 1 rupica za sviranje7 + 1 rupica za sviranje- 7 rupica – glasnika7 rupica – glasnika- slavec (potpomaže konusni oblik, po potrebi zatvara tri gornje slavec (potpomaže konusni oblik, po potrebi zatvara tri gornje

rupice)rupice)- mednik – okrugla mesingana pločica sa stalkom za pisakmednik – okrugla mesingana pločica sa stalkom za pisak- pisak od trske sa dvostrukim jezičkompisak od trske sa dvostrukim jezičkom

tehnika sviranja:tehnika sviranja: pisak je potpuno u usnoj duplji, cirkularno pisak je potpuno u usnoj duplji, cirkularno disanjedisanjesvira u paru, sa tapanomsvira u paru, sa tapanom (2 male ili 2 velike zurle + (2 male ili 2 velike zurle + tapan), u oktavama ili jedna vodi melodiju, druga borduniratapan), u oktavama ili jedna vodi melodiju, druga bordunirarepertoar / funkcija:repertoar / funkcija: pratnja igara orijentalnog porekla, pratnja igara orijentalnog porekla, prati obrede – svadbu, sunet, Bajram kod muslimanaprati obrede – svadbu, sunet, Bajram kod muslimanaporeklo:poreklo: verovatno iz Persije, posredstvom Turakaverovatno iz Persije, posredstvom Turaka

rasprostranjenost: rasprostranjenost: Kosovo i Metohija,Kosovo i Metohija, severozapad Srbije, severozapad Srbije, u Bosniu Bosni

Sopila – sopile (sopele)Sopila – sopile (sopele)rasprostranjenost:rasprostranjenost: Istra i severno hrvatsko primorje Istra i severno hrvatsko primorjetakođe instrument sa piskom sa dvostrukim takođe instrument sa piskom sa dvostrukim jezičkomjezičkomporeklo:poreklo: najverovatnije iz zapadne Evrope i najverovatnije iz zapadne Evrope i zapadnog Mediteranazapadnog Mediteranagrađa instrumenta:građa instrumenta:

- pisakpisak- čašica sa laticomčašica sa laticom- prebiralnica sa rupicamaprebiralnica sa rupicama- krilo (levkasti donji deo cevi)krilo (levkasti donji deo cevi)

najčešće svira najčešće svira u paruu paru – – mala + velikamala + velika (vela) sopila (vela) sopilafunkcija:funkcija: pratnja narodnih plesova, muzička dopuna pratnja narodnih plesova, muzička dopuna nekim crkvenim ceremonijamanekim crkvenim ceremonijama

Narodne trubeNarodne trube

sa levkastim nausnikom ili bez njega sa levkastim nausnikom ili bez njega (uglavnom na prostorima Srbije bez (uglavnom na prostorima Srbije bez nausnika)nausnika)

pastirski rogovi i trube od tikvepastirski rogovi i trube od tikve

Rikalo - bušenRikalo - bušenpastirski instrumentpastirski instrument u severoistočnoj Srbiji u severoistočnoj Srbijiveličina:veličina: 2-3 metra u dužinu 2-3 metra u dužinuporeklo naziva:poreklo naziva:

- rikalo (slovenskog porekla) – onomatopeja rikalo (slovenskog porekla) – onomatopeja zvukazvuka

- bušen (romanskog porekla – buccina = trubabušen (romanskog porekla – buccina = trubafunkcija:funkcija:

- signalna signalna - obredna (o Đurđevdanu)obredna (o Đurđevdanu)

tehničke mogućnostitehničke mogućnosti: koristi tonove alikvotnog : koristi tonove alikvotnog niza (uvek fanfarna melodika)niza (uvek fanfarna melodika)rasprostranjenostrasprostranjenost: poznaju ga i drugi narodi : poznaju ga i drugi narodi Evrope i šire: Rumunija, Mađarska, Slovačka, Evrope i šire: Rumunija, Mađarska, Slovačka, Rusija, Skandinavija...Rusija, Skandinavija...

Načini izrade rikalaNačini izrade rikalaod kore drvetaod kore drveta

- odabere se odgovarajuće odabere se odgovarajuće drvo – velika granadrvo – velika grana

- kora se zaseče celom kora se zaseče celom dužinom, a potom skine sa dužinom, a potom skine sa stablastabla

- obrežu se krajevi da se obrežu se krajevi da se dobije konusni oblik pri dobije konusni oblik pri spajanjuspajanju

- kora se vrati u prvobitni kora se vrati u prvobitni položaj i uveže pojasevima položaj i uveže pojasevima od like ili kožeod like ili kože

- umetne se pisakumetne se pisak

od stablaod stabla- odabere se deblo konusnog odabere se deblo konusnog

oblikaoblika- skine se kora, a potom se skine se kora, a potom se

takvo deblo prepolovi po takvo deblo prepolovi po dužinidužini

- dobijene polutke se izdube i dobijene polutke se izdube i ponovo sastaveponovo sastave

- uvezuju se pojasevima od uvezuju se pojasevima od like, kože ili metalalike, kože ili metala

- traje duže od sezonskih traje duže od sezonskih instrumenata ako se drži na instrumenata ako se drži na vlažnom mestuvlažnom mestu