“Ademnood”“Ademnood”

Huub KeijzersDirecteur Stadsbeheer Weert

Groenforum Nederland & Entente FloraleVereniging STADSWERK Nederland

Afvalsamenwerking Limburg

Seminartour Stedelijk Interieur 28 september 2006

Gevolg van de verstoorde “rood – groen” balans !

Nieuw vakmanschap gevraagd!

Inleiding met vier leerpunten:

Nieuw vakmanschap gevraagd!

Inleiding met vier leerpunten:

1. Inzicht in de compactheid van de stad

2. Inzicht in luchtkwaliteit

3. Inzicht in vernieuwend groen vakmanschap

4. Noodzaak van een nieuw stedelijk concept

Hoe groen of compact ?(de feiten)

Hoe groen of compact ?(de feiten)

Kattenbroek

Venlo

Lelystad

Norm nota Ruimte: 75 m2 per woning

De hoeveelheid groen per inwoner in een aantal wereldsteden. Het gemiddelde voor de G30 steden in Nederland is eveneens aangegeven. De horizontale lijn

komt overeen met het richtgetal uit de Nota Ruimte van 75 m2 groen per woning .

0

50

100

150

200

250

Aa

rhu

s

An

cona

Ha

nnov

er

Mun

che

n

G30

Luxem

bourg

Bo

log

na

Jack

son

vill

e

Londo

n

Bru

ssel

kan

sas

city

rom

e

Am

sterd

am

Mila

an

Mem

ph

is

Wa

shin

gto

n

Se

atle

Ne

w Y

ork

wereldsteden en G30 (Nederland)

m2

gro

en

m2 openbaar groen per woning in de grootste (G30) steden

0

50

100

150

200

250

300

Em

me

n

Le

lyst

ad

He

lmo

nd

Arn

he

m

Ve

nlo

Za

an

sta

d

He

erl

en

Am

ers

foo

rt

Ein

dh

ove

n

En

sch

ed

e

Tilb

urg

De

n B

osc

h

Nijm

eg

en

Zw

olle

De

n H

aa

g

De

ven

ter

Bre

da

Ro

tterd

am

He

ng

elo

Do

rdre

cht

Alm

elo

Gro

nin

ge

n

Alk

ma

ar

Sch

ied

am

Ma

ast

rich

t

Le

eu

wa

rde

n

Utr

ech

t

Ha

arl

em

Am

ste

rda

m

Le

ide

n

stad

m2 g

roen p

er

wonin

g

richtgetal uit Nota Ruimte 2004

vierkante meter groen per woning in de Amsterdamse stadsdelen

0 20 40 60 80 100 120 140 160

oud-west

de baarsjes

amsterdam-centrum

amsterdam oud zuid

westerpark

bos en lommer

zeeburg

oost/watergraafsmeer

osdorp

zuideramstel

amsterdam-noord

slotervaart

zuidoost

geuzenveld-slotermeer

De relatieve afname(de feiten)

De relatieve afname(de feiten)

indexcijfers voor oppervlakte parken en bebouwd gebied van de gemeente Utrecht

1989=100, bron: CBS

85

90

95

100

105

110

115

120

1989 1993 1996 2000

indexcijfer %

jaa

r

park

bebouwd

Onderzoek VITO(Parken / groenstroken binnen 200 m1 zijn relevant)

Onderzoek VITO(Parken / groenstroken binnen 200 m1 zijn relevant)

gemiddelde minimale afstand tot groenvoorziening in meters

150

200

250

300

350

400

He

ng

elo

De

n H

aa

gZ

wolle

He

lmo

nd

Utr

ech

t

Am

ste

rda

m

Ma

ast

rich

tB

reda

Za

an

sta

d

Ro

tte

rda

m

Ve

nlo

Ha

arl

em

Alm

elo

Am

ers

foo

rt

Alk

ma

ar

Nij

me

ge

nE

nsc

hed

e

De

ve

nte

r

Lee

uw

ard

en

Ein

dh

ove

nD

ord

rech

t

Tilb

urg

Lely

stad

Leid

en

De

n B

osc

h

Sch

ied

am

He

erl

en

Gro

nin

ge

n

Em

me

nA

rnhe

m

Alm

ere

Conclusies Raad Landelijk GebiedConclusies Raad Landelijk Gebied

• Groene kwaliteit (hoeveelheid) schiet nu al tekort

• In de verstedelijkende omgeving:

• Bebouwing groeit sneller dan nieuw groen.

• Scheefgroei zal verder versterken (steeds minder groen):

– Grote bouwopgaven

– Terugtrekkende overheid

– Korte termijnwinsten prevaleren boven duurzaam en toekomstvast

• Nederland ontwaakt over decennia in groene armoede.

• Leefbaarheid / gezondheid in de stad neemt stelselmatig af.

• Het stadsinfarct is nabij: steden groeien dicht.

De luchtkwaliteitDe luchtkwaliteitFijn stof

NOx

COx

PAK

VOS

Etc.

Kenmerk van de compacte stad

Kenmerk van de compacte stad

• Toename rode functies:– Verbruiken zuurstof– Produceren CO2, SOx, O3, NOX, PAK’s, fijn stof, VOS

• Afname groene functies:– Produceren zuurstof– Binden CO2, NOX, fijn stof, VOS, etc.– Bevorderen leefbaarheid in de stad:

– versnelt herstel, verbetert concentratie, ontstrest, werkt preventief, stimuleert bewegen

Rood – Groen balans bepalend voor stadskwaliteit !

Causaliteit(hart en vaatziekten, longziekten)

Causaliteit(hart en vaatziekten, longziekten)

Daly’s(Disability Adjusted Life Year)

Daly’s(Disability Adjusted Life Year)

• Samengestelde maat voor ziektelast; getal voor:

• Verlies aan levensverwachting

• Verlies aan kwaliteit van leven

• Duur van het gezondheidseffect

• Aantal mensen met gezondheidsschade

• Andere maten voor ziektelast:

• Verwachte sterfte per jaar

• Aantal mensen met een bepaalde aandoening

• Financiële lasten van gezondheidsverlies

Relevante fractiesRelevante fracties

• Definitie fijn stof is < PM10

• < PM2,5 meest gezondheidsrelevant

• PM10 – PM2,5 niet te verwaarlozen

• Hoe kleiner de deeltjes, hoe dieper in de longen

• Samenstelling < PM10 :

– Anorganische bestanddelen

– Koolstofbevattende bestanddelen

– Zeezout

– Oxiden van metalen en silicium

– Water

Opbouw fijnstofOpbouw fijnstof

GrenswaardenGrenswaarden

• Grenswaarde voor het daggemiddelde:• Aantal dagen > 50 µg/m3 fijn stof

• Norm is maximaal 35 dagen

• Grenswaarde voor jaargemiddelde:• Norm is < 40 µg/m3 fijn stof

• Relatie met daggemiddelde correspondeert met

jaargemiddelde van 31 µg/m3 fijn stof

• Meteorologische invloed is 5 µg/m3

• Feitelijk < 26 µg/m3 fijn stof (wil je aan

daggemiddelde voldoen)

• Ook onder grenswaarde is er gezondheidsverlies

Gezondheid en fijn stof(de feiten in cijfers)

Gezondheid en fijn stof(de feiten in cijfers)

• Korte termijn blootstelling:• Jaarlijks 2.300 – 3.500 sterfgevallen

• Levensverkorting van enkele maanden

• Gemiddeld 3.000 doden per jaar

• Langdurige blootstelling:• Jaarlijks 12.000 – 24.000 sterfgevallen

• Gemiddeld 18.000 doden per jaar

• Levensverkorting van ca. 10 jaar

• Jaarlijks aldus 180.000 mensjaren verloren

Conclusies m.b.t. Luchtkwaliteit:Conclusies m.b.t. Luchtkwaliteit:

• Jaarlijks gaan 180.000 mensjaren verloren

• Europese normering en aandacht is terecht.

• Europese normen hebben rechtstreekse werking.

• Stilleggen bouwplannen en wegenaanleg (RvS)

• Rijksoverheid loopt achter met implementeren Europees beleid

• Stedelijk wonen leidt tot gezondheidsschade.

• De “Compacte stad” heeft haar grenzen bereikt.

• Luchtkwaliteit is een ordenend principe geworden.

• Bronbestrijding heeft ook haar economische grenzen.

Groen GezondheidLucht Economie

Zelfreinigend vermogengroen en luchtkwaliteit

Zelfreinigend vermogengroen en luchtkwaliteit

Welke mogelijkheden biedt het openbare groen

in het verbeteren van de luchtkwaliteit in de

stedelijke leefomgeving

BeinvloedingsruimteBeinvloedingsruimte

Verlaagde stad achtergrondbelasting

Verlaagde regionale achtergrond

Lange afstand transport

50

40

30

20

10

0

Stedelijk gebied Landelijk gebied

Minder lokale normoverschrijding

Kennis van beplanting(wat is bepalend bij efficiency groen)

Kennis van beplanting(wat is bepalend bij efficiency groen)

• Elke vegetatie is beter dan geen vegetatie (vangt grof stof en fijn stof (filtering),

bindt vervuilende stoffen en gassen, levert zuurstof)

• Bomen vangen 2-16 meer fijnstof dan lage vegetatie (groter volume en

groter bladoppervlak)

• Plantensoorten verschillen van elkaar (wijze van opname, vorm en oppervlak

blad, groenblijvend, takstructuur)

• Structuur van groenelementen bepalend (lineair, herhaling, breedte en hoogte,

ruwheid, porositeit of doordringbaarheid)

• Blootstelling (aard van component, blootstellingniveau)

• Locatie (afstand van bron van emissie, aanwezigheid bebouwing, val en trekwinden,

turbulentie)

• Omstandigheden (groeiomstandigheden, microklimaat)

Kennis over geschikte bomenafvang fijnstof PM10

Kennis over geschikte bomenafvang fijnstof PM10

Zeer geschiktPicea abies, Pinus mugo, Pinus nigra, Pinus sylvestris, TaxusAcer pseudoplatanus, Prunus padus, Betula pubescens

GeschiktLaris decidua, Acer campestre, Acer negundo, Alnus glutinosaCarpinus betulus, Fagus sylvatica, Prunus serotina, Sorbus ariaTilia cordata, Prunus avium

Matig geschiktQuercus robus, Salix alba, Populus nigra, Fraxinus excelsior

Kennis over toepassen Voorbeeld: oplossing bij “canyon effect”

Kennis over toepassen Voorbeeld: oplossing bij “canyon effect”

Kennis bij gebiedsinrichting(belangrijke wetmatigheden)

Kennis bij gebiedsinrichting(belangrijke wetmatigheden)

• Effect wordt deels bereikt door filtering en deels door wind afbuiging. Filtering en wind afbuiging moeten dus beide in de oplossing naast elkaar voorkomen.

• Wind is transportmiddel, voor filtering moet beplanting voor wind bereikbaar zijn en een bepaalde doordringbaarheid hebben.

• Situering t.o.v. bronbelasting en/of ontvanger afhankelijk van stedenbouwkundige situatie en bron vervuiling. Foutieve situering leidt tot plaatselijke concentratieverhoging (street canyon)

• Situering smalle lineaire groenstructuren is essentieel. Opeenvolging verhoogt de effectiviteit ook bij een hoog aandeel achtergrondconcentratie.

Kennis over elementenbinding(wetenschappelijk onderzoek Universiteit Bochum)

Kennis over elementenbinding(wetenschappelijk onderzoek Universiteit Bochum)

Kennis effect doordringbaarheidKennis effect doordringbaarheid• Indringing van vervuilde lucht wordt

bevorderd bij aanwezigheid van

ondoordringbare obstakels (gebouwen,

geluidsschermen).

• Door turbulentie wordt vervuiling sneller

naar het maaiveld gevoerd.

• Poreuze obstakels zoals beplanting

hebben geen turbulentiezone.

• Gematigde porositeit vergroot het

windluwe en turbulentievrije gebied.

Kennis technische toepassing(ES systeem)

Kennis technische toepassing(ES systeem)

• Velen kennen het principe, maar regels voor optimalisatie ontbraken• ES systeem: 30 rekenregels bepalen systematiek o.a.

– Lineariteit– Combinatie boven- en onderbeplanting– Effectversterking door herhaling– Locatiegebonden plantkeuze– Seizoen (bij goede soortkeuze verschil zomer en winter 20%)– Tijd (effect evenredig met hoogte, direct werkend maar met de jaren beter)

Modelmatige implementatieModelmatige

implementatiefabriek weg woning/kantoor

Uitstootreiniging 20%Stof- en gasopname

Geluidswering + beplanting =

Luchtzuivering nabij bronZuivering van ventilatielucht

= verbetering binnenklimaat

Herhaling van groene elementenLucht afbuiging

Zelfreiniging wordt meetbaar(NOx en fijn stof)

Zelfreiniging wordt meetbaar(NOx en fijn stof)

• 1 stadsboom = 10.000 km• 100 m2 dak- gevelgroen = 10.000 km• 1 woning = 1,7 auto• 1 woning = 20.000 km (2,3

inwoner)

Verbetering balans:O2, NOx, fijnstof, PAK, VOS-/- +/+

AutogebruikOpen haardVerbrandingsprocessenEnergiegebruik

BoomaanplantDak- en gevelgroen

Openbaar- en tuin groenLuchtstroming

Slotconclusie:

‘n nieuw stedelijk concept vereistOpmaat voor:

“De Groene Stad”

Slotconclusie:

‘n nieuw stedelijk concept vereistOpmaat voor:

“De Groene Stad”Nieuwe (ontwerp)eisen:

– Harde norm voor m2 groen per woning, industrie, weginfra– Harde norm voor zelfreinigend vermogen stedelijk ontwerp– Normering voor reinigend vermogen landelijk gebied– Financieringsmodel voor het uitvoeren van ingrepen

Effecten nieuw concept:– Gezonde stadslucht– Lagere ziektekosten vanwege gezonde lucht– Wonen met 7-14% meerwaarde onroerend goed– Behoud van toekomstwaarde (duurzaamheid)– Verbetering akoestisch klimaat– Vermindering energieverbruik stedelijk gebied– CO2 reductie

Floriade 2012 in Venlo(“De Groene stad” als leidende filosofie)

Floriade 2012 in Venlo(“De Groene stad” als leidende filosofie)

Bedankt voor uw aandacht !

Bedankt voor uw aandacht !

Lezenswaardig:

Recht op groen (deel 1 en 2): www.rlg.nlFijn stof nader bekeken: www.rivm.nl