Upload
marlies-eijsink
View
226
Download
4
Embed Size (px)
DESCRIPTION
ICT en AT-Scholen
Citation preview
Added Value ICT en AT-scholen eenmalige uitgave | 14 juni 2012
Scholen metvoorsprong
Uitgelicht Laptoponderwijs
Interview Erik DuvalOver Learning Analytics
“De Verenigde Scholen J.A.
Alberdingk Thijm doet erg
veel aan ICT...”, dat hoor je
hoe langer hoe meer, zowel
op onze scholen, in de regio
als her en der in het land. Dit
magazine wordt uitgebracht,
omdat we bij het aanstaande
terugtreden van Ad van der
Wiel als bestuurder van onze
onderwijsstichtingen voor pri-
mair en voortgezet onderwijs
de uitkomst van meer dan dertig jaar ict-
beleid willen laten zien.
Ad was in de zeventiger jaren van de vorige
eeuw als leraar natuur- en wiskunde en als
conrector op het Alberdingk Thijm College
zeer ‘aanwezig’ bij de introductie van de
eerste ‘computer’ in het onderwijs en in de
schooladministratie. De rol die hij met name
de laatste vijftien jaren achter de schermen
heeft gespeeld, is minder te zien geweest,
maar zeker niet minder belangrijk. Zonder zijn
enthousiasme voor ICT, zouden we zeker niet
zo’n vooraanstaande plaats als voortrekker
van ICT in de klas in het primair en voortgezet
onderwijs in Nederland innemen.
Het is dit enthousiasme van Ad geweest dat
veel leerkrachten en onderwijs ondersteu-
nende medewerkers hebben overgenomen
en ook dagelijks wordt
overgebracht op onze
leerlingen. Een aantal van
hen weet meer van toe-
passingen en mogelijkhe-
den dan sommige leer-
krachten. Ad heeft dat altijd
een fantastische ontwikke-
ling gevonden, de leerling
die zelf ook ICT in het on-
derwijs brengt.
Als leraar geschiedenis weet en wist ik dat je
technische vernieuwing nooit kunt tegen-
houden en beter maar kunt omarmen. Ik heb
dan ook altijd graag naast Ad gestaan om ICT
als speerpunt uit te dragen, al wist ik vaak niet
precies waarover het ging, behalve dat het
veel geld kostte. Nadat Ad plannen had toe-
gelicht, werden de gelden er ‘als vanzelf’ voor
vrijgemaakt: ook een vorm van added value.
Het ict-symposium van vandaag laat zien dat
we geen tijdperk afsluiten, maar vol op vaart
zijn.
Bestuursvoorzitter Verenigde Scholen
J.A. Alberdingk Thijm PO en VO
Voorwoord
Colofon
Added Value is een eenmalige uitgave van de Verenigde Scholen
J.A. Alberdingk Thijm.
Idee en redactie: Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
Fotografie: Digidaan en Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
Foto omslag: Luca Zoon en Nino de Rijk van basisschool Merlijn
in Eemnes
Foto achterkant: Robert Westerveld en Marline Jaspers Faijer van de
International School Hilversum
Vormgeving: Leli Ontwerp & Ingrid Scheinhardt, Amsterdam
Drukwerk: HooibergHaasbeek, Meppel
Oplage: 1.000 exemplaren
ISBN 978-90-819275-0-5 (Hilversum 2012)
Contact: Postbus 700
1200 AS Hilversum
www.atscholen.nl
2
4 54 72Voorhoede-school
Laptop-onderwijs
Rekenen integreren
Rynette de Villiers
Anoek van Hofwegen
Ineke Bruinsma
Dagboek laptopdokter
Saskia Makker
Hans Reiber
Jetty van Driel
Fotostrip stagiaire
Loes IJkelenstam
Citaten PO-directeuren
ICT-Foundation
Jozefschool
Bart van den Haak
Karin van Oort
Omgevingseducatie
Enquête leerlingen
Brief koepelbestuur
Overzicht AT-scholen
13
14
22
24
26
38
42
44
46
48
51
58
60
62
66
68
78
80
uitgelicht
In dit nummer
30 jaar ict-ontwikkeling op de AT-scholen
Leerlingen van het ATC krijgen vanaf het eerste jaar een eigen laptop
Een nieuwe visie op rekenonderwijs
INHOUD
Inhoud
3
Learning Analytics
Enorme potentie ICT
Boeiend onderwijs18 28 34
interviews
Erik Duval, hoogleraar computerwetenschappen
Toine Maes, directeur van Kennisnet
Annette Jonker, ict-coör-dinator van basisschool Merlijn in Eemnes
INHOUD
Alle ict-geschenken aan medewerkers op een rij!
EXTRA
Pagina 76
4
Voorhoedeschool wordt school met voorsprong
30 jaar ict-ontwikkeling op de AT-scholen
UITGELICHT
De eerste computers waarmee leer-
lingen kennis maakten met de digitale
wereld dragen de inmiddels illustere na-
men als Philips P2000 en Commodore
64. Deze werden al snel opgevolgd door
XT-computers van IBM, voorzien van een
groen- of amberkleurig monochroom
beeldscherm. Gegevens werden opgesla-
gen op cassettebandjes en later op ‘mo-
derne’ zogenaamde floppy disks die je
kon meenemen, maar die een beperkte
opslagcapaciteit kenden. Deze XT-com-
puters waren via een eenvoudig netwerk
met elkaar verbonden om gezamenlijk
gebruik te kunnen maken van een ma-
trixprinter, waarbij de letters duidelijk
zichtbaar waren opgebouwd uit puntjes.
Deze XT-computers waren ook de eerste
die werden ingezet voor administratieve
doeleinden, al snel verbonden met een
server om gegevens centraal te kunnen
opslaan. Van internetgebruik was toen
echter nog geen sprake.
Eerste systeembeheerders
Vanaf de per 1 augustus 1995 gereali-
seerde intensieve samenwerking van het
Alberdingk Thijm College, Groot Goylant
en Laar & Berg onder de naam Katholiek
Lyceum in het Gooi, werd ook de verdere
ontwikkeling van ICT op de scholen ge-
zamenlijk opgepakt. In het besturings-
centrum werd een groot deel van de
administratieve taken samengebracht
en daarbij werd direct vanaf het begin
geprobeerd optimaal gebruik te maken
van ICT.
In het onderwijs gaven ontwikke-
lingen rond de basisvorming en de
Eind jaren tachtig investeerde de overheid vele mil-joenen guldens in het onderwijs om leerlingen aan de computer te krijgen. Ook op een aantal scholen die nu deel uitmaken van de AT-scholen betekende dit het begin van de toepassing van ICT in het onderwijs en de schoolorganisatie daaromheen. Een overzicht.
DOOR HERMAN RIgTER
5Commodore 64
XT-computer van IBM Letters uit een matrixprinter
Floppy disk
Philips P2000
6
tweede fase aanleiding tot een nadere
gedachtenbepaling over de inzet van
computerapparatuur in het onderwijs.
De rol van docent zou gaan verschuiven
naar die van organisator van het leer-
proces. De docent zou in die rol moe-
ten beschikken over een variëteit aan
onderwijs-werkvormen en een meer
begeleidende rol gaan spelen bij meer
individuele leerwegen van leerlingen.
Bij deze veranderende rol van de docent
zouden ict-toepassingen een belangrijke
rol kunnen gaan vervullen. Ook de eerste
systeembeheerders gingen aan het werk.
In het begin waren dit docenten die een
aantal taakuren kregen om de computers
op hun eigen school operationeel te hou-
den. In 1995 bedroegen de totale kosten
voor aanschaf, vervanging en onderhoud
van hard- en software binnen het hele
instituut 200.000 gulden.
Beleidsplan
In maart 1996 verscheen het eerste
gezamenlijke “Beleidsplan informatie-
en communicatietechnologie”, opgesteld
door de ‘werkgroep informatiebeleid’ on-
der voorzitterschap van Ad van der Wiel.
In dit eerste plan stond uitbreiding van
het aantal computers en aanschaf van
nieuwe software centraal. Er werd vooral
aandacht besteed aan de wijze waarop
de administratieve processen beter kon-
den worden ingericht. Over scholing van
medewerkers en de wijze van inzet van
computers in het onderwijs was nauwe-
lijks iets vastgelegd. Opvallend was het
voornemen een multimediacomputer
aan te schaffen met een ‘video-kanon’,
totale kosten: 15.000 gulden (9% van het
totale ict-budget in 1996).
Voorhoedeschool
Al in december 1997 verscheen het vol-
gende ict-beleidsplan onder de naam
“Projectplan ICT voor het Katholiek Ly-
ceum in het Gooi”. Aanleiding voor het
verschijnen van dit nieuwe plan was
het feit dat het Katholiek Lyceum in het
Gooi (KLG) was geselecteerd als een van
de 105 ‘Voorhoedescholen’ in Nederland.
Deze voorhoedescholen ontvingen een
extra subsidie om de ontwikkelingen in
het toepassen van ICT in de school met
kracht door te zetten. In tegenstelling tot
het voorgaande plan lag in dit plan de
nadruk veel meer op het motiveren van
leerlingen door middel van ict-toepas-
singen in de klas, op het opnemen van
ict-toepassingen in de vakwerkplannen,
het scholen van docenten en het aan-
schaffen van veel extra computers voor
gebruik door leerlingen en docenten.
Binnen drie jaar moest er een verhou-
ding van minimaal 1 computer per 10
leerlingen gerealiseerd zijn. Ook werd
een nieuwe functie geïntroduceerd:
UITGELICHT
Aanschaf van een multimediacomputer met ‘video-kanon’
7
ict-coördinator. Het systeembeheer werd
voortaan grotendeels uitgevoerd door
één fulltime systeembeheerder voor alle
vestigingen tezamen.
Electronische leeromgeving
E-mail, websites en het gebruik van in-
ternet voor schooldoeleinden komen in
het volgende ict-beleidsplan uit 2000
voor het eerst ter sprake. In dit “Beleids-
plan ICT, van voorhoedeschool naar
school met voorsprong” wordt ook al
gesproken over toekomstige inzet van
virtuele klassen en ‘video conferencing’.
Opvallend veel aandacht wordt in dit
plan besteed aan het vormgeven van de
organisatie rondom ICT. Zo worden de
diverse rollen op dit gebied nauwkeurig
omschreven, van schoolleiding tot sys-
teembeheer. In de jaren die volgen wordt
op beperkte schaal gestart met de invoe-
ring van persoonsgebonden laptops en
gaat men gebruik maken van een Elec-
tronische Leeromgeving (ELO) voor uit-
wisseling van informatie en bestanden
tussen docenten en leerlingen.
Toonaangevend
In het “Beleidsplan informatie- en com-
municatietechnologie KLG” uit 2003
wordt de ambitie opgeschreven om
binnen drie jaar uit te groeien tot een
toonaangevende school op het terrein
van ICT. Zo wordt ernaar gestreefd dat
binnen zes jaar alle leerlingen kunnen
beschikken over een ‘eigen’ laptop. Daar-
naast worden streefcijfers genoemd voor
wat betreft het gebruik van ICT in de les-
sen, van 20% van de lestijd in de ‘gewo-
ne’ klassen tot 30% in de laptopklassen.
Als gevolg hiervan zou het aantal boeken
per leerling moeten afnemen.
‘Over 5 jaar is het KLG dé ict-school van
Europa’ is de aangescherpte ambitie die
is opgenomen in de “Beleidsverkenning
KLG 2005-2010”. Deze ambitie vormt het
uitgangspunt voor het “ICT-beleidsplan
van het KLG 2007”. In de inleiding van dit
plan staat beschreven dat na vele jaren
inspanningen op het terrein van ICT, het
KLG zeker binnen Nederland tot de toon-
aangevende ict-scholen mag worden
gerekend. Er komen steeds meer bezoe-
ken van andere scholen, verzoeken om
informatie en uitnodigingen om work-
shops en lezingen te verzorgen door heel
het land. Deze voorhoedepositie brengt
ook met zich mee dat steeds meer be-
slissingen met betrekking tot innovatie
zelfstandig moeten worden genomen in
plaats van het volgen van de bestaande
UITGELICHT
8
trends. Tijd, geld en inspanningen gaan
zitten in het ontdekken van nieuwe din-
gen. Een aantal hiervan wordt na ‘trial-
and-error’ terzijde geschoven. Zo was
het behalen van het ‘digitaal rijbewijs’
(ECDL) niet langer verplicht. Gelukkig
blijken ook veel vondsten waardevol en
verrijkend voor het onderwijs aan onze
leerlingen. De ondertitel van dit ict-be-
leidsplan “Van techniek naar didactiek”
geeft aan dat de techniek in steeds min-
dere mate een ‘bottleneck’ vormt in het
toepassen van ICT. Daarom kan de aan-
dacht in het ict-beleid in toenemende
mate worden verschoven in de richting
van aandacht voor didactiek, ofwel hoe
gebruiken we ICT in de praktijk van de
les zodanig dat het rendement van ons
onderwijs verbetert. In dit plan wordt
dan ook ruim aandacht besteed aan des-
kundigheidsbevordering van de mede-
werkers en de inzet van ICT in de klas.
ICT vanuit onderwijsvisie
In 2008 krijgt het KLG bestuurlijke ver-
antwoordelijkheid voor het katholiek
basisonderwijs in de regio. Met “Samen
sterker met een eigen gezicht”, wordt
het ict-beleid van het KLG ook geïmple-
UITGELICHT
2003 Speerpunten uit beleidsplan informatie-
en communicatietechnologie KLg: Binnen 6
jaar kunnen alle leerlingen beschikken over
een ‘eigen’ laptop. Er wordt gestreefd naar
ict-gebruik van 20% van de lestijd in de ‘ge-
wone’ klassen tot 30% in de laptopklassen.
1997 Beleidsplan: “Projectplan ICT voor het
Katholiek Lyceum in het gooi”. Opvallend was het
voornemen een multimediacomputer aan te schaf-
fen met een ‘video-kanon’, totale kosten: 15.000
gulden (9% van het totale ict-budget in 1996).
1995 Alberdingk Thijm College,
groot goylant en Laar & Berg gaan
verder onder de naam Katholiek
Lyceum in het gooi, ontwikkeling
van ICT gezamenlijk opgepakt.
2000 “Beleidsplan ICT, van voorhoede-
school naar school met voorsprong”.
Hierin wordt gesproken over toekom-
stige inzet van virtuele klassen en ‘video
conferencing’. Opvallend veel aandacht
wordt in dit plan besteed aan het vorm-
geven van de organisatie rondom ICT.
1996 Eerste geza-
menlijke “Beleids-
plan informatie- en
communicatie-
technologie”
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
9
menteerd in het basisonderwijs. De titel
illustreert het doel van het plan: geza-
menlijk werken aan de ontwikkeling van
ict-gebruik. Ict-gebruik is geen doel op
zich; iedere school geeft vanuit de eigen
onderwijsvisie invulling aan deze doel-
stelling. Door samenwerking wordt het
proces van invoering van ict-gebruik op
de afzonderlijke scholen aanzienlijk ver-
sneld. Gebruik maken van elkaars kennis
en schaalvoordelen spelen daarbij een
belangrijke rol. In dit plan wordt de am-
bitie beschreven om in de komende jaren
het gebruik van ICT op de basisscholen
zo te ontwikkelen dat ook de AT-scholen
primair onderwijs toonaangevend zullen
worden.
Het ‘vier in balans plus’-model, ont-
wikkeld door Kennisnet, gaat richting
geven aan verdere ontwikkeling van
ict-beleid.
UITGELICHT
2005 Over 5 jaar is het KLg
dé ict-school van Europa’, is
de aangescherpte ambitie
die is opgenomen in de
“Beleidsverkenning KLg
2005-2010”.
2008 “Samen sterker met een eigen
gezicht”, het ict-beleid van het KLg
wordt geïmplementeerd in het basis-
onderwijs. ICT op de basisscholen zo
ontwikkelen dat ook de AT-scholen
primair onderwijs toonaangevend zul-
len worden.
2012 Presentatie volgend
ict-beleidsplan zonder de
bestuurlijke ‘input’ van Ad
van der Wiel.
2007 Deze ambitie vormt het
uitgangspunt voor het “ICT-be-
leidsplan van het KLg 2007”.
2010 Het ‘vier in balans plus’-model, ontwikkeld door Kennisnet,
gaat richting geven aan verdere ontwikkeling van ict-beleid. In
2010 verschijnt: ‘’Van innovatie naar integratie”. Oprichting ICT
Foundation. Dit fonds is specifiek gericht op het financieren van
projecten die onderwijsontwikkeling met ICT tot doel hebben.
VisieKennis,
attitude & vaardigheden
Software/ content
Ict- infrastructuur
Didactisch gebruik van ICT voor leren
Samenwerking & ondersteuning
Org
anis
atie
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
10
In 2010 verschijnt het meest recente plan voor de AT-scholen voortgezet onderwijs
met als titel “Van innovatie naar integratie”. Hieronder het eerste deel uit de inleiding
van dit plan:
“De ict-ontwikkeling binnen de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm VO
(AT-scholen VO) is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een begrip in onder-
wijsland. De laptopscholen (Alberdingk Thijm College en de International
School Hilversum) zijn daarvan de meest opvallende exponent[en]. Maar ook
de landelijke ontwikkelingen rondom het arrangeren van digitale leermate-
rialen (DigilessenVO.nl/LES 2.0), worden vaak in één adem genoemd met de
AT-scholen VO, aangezien deze samenwerkingsverbanden hun oorsprong
vinden binnen de AT-scholen.
De wijze waarop binnen de AT-scholen VO de visie op ICT wordt vertaald in
beleid en vervolgens wordt geïntegreerd in het primaire proces ten behoeve
van een kwaliteitsverbetering van het onderwijs aan onze leerlingen dwingt
bij velen respect af. Maar gelukkig is binnen de AT-scholen VO het bewust-
zijn duidelijk aanwezig dat stilstand achteruitgang betekent en dat er de
komende jaren nog vele verbeterslagen op het terrein van ICT en onderwijs
gemaakt kunnen worden. Daarbij zal de nadruk liggen op het integreren van
innovatieve ontwikkelingen in het primaire proces.”
UITGELICHT
Om ook de komende jaren innovaties
met behulp van ICT mogelijk te maken
en verder te stimuleren binnen de AT-
scholen is in dit plan de oprichting van
de ICT-Foundation aangekondigd. Dit
fonds is specifiek gericht op het finan-
cieren van projecten die onderwijsont-
wikkeling met ICT tot doel hebben.
Voor het eerst in 30 jaar zal in het najaar
van 2012 geprobeerd worden om, ook
zonder de bestuurlijke ‘input’ van Ad van
der Wiel, een volgend ict-beleidsplan te
presenteren. Ook in dit plan, nu voor PO
en VO samen, zal kwaliteitsverhoging
van ons onderwijs en onze onderwijsor-
ganisatie door ICT centraal staan, opdat
we ook in de toekomst ‘een school met
voorsprong’ zullen blijven.
11
12
2005
RyNETTE DE VILLIERS – IS ALMERE
Student life at the IS Almere in the coming years
Simon closes the door against
the cold wind as the four
friends make their way to-
wards the gym hall. On their
way they pass the huge touch
screen tablet in the network
access centre. Sarah sees that
the new edition DP Biology
book will be accessible online
soon, whilst Carl searches the
virtual library to see if the new
Sacher has been published yet.
Ms Faulkner reminds the students of the app-
share session during second break and Bar-
bara groans as she remembers that she for-
got to charge her iPad the night before. She
would have to leave it in one of the charging
ports during PE.
Across the room in the audial story telling
corner, a few boys burst out laughing as they
pass the set of headphones from one to the
other. Ms Faulkner gives
them a stern look and they
quickly put back their own
headphones.
The four friends look up as
the second bell goes and as
they hurry down the steps
they catch the last line of
IS Almere news as the Twit-
ter ribbon passes along the
bottom of the digital notice
board.
Simon opens the door and holds it as the rest
squeeze past to enter the gym area.
…of student life at the IS Almere in the com-
ing years. This would not be possible without
support from the ICT-Foundation and indi-
viduals like Ad van der Wiel who inspire tire-
lessly to develop and grow.
Sarah sees that the new edition DP Biology book will
be accessible online soon
13
14
‘De iPads bieden goede individuele begeleiding’
Anoek van Hofwegen; ict-coördinator met ambitie
UITGELICHT
Met trots wijst Anoek naar de com-
puter die keurig op een hangtafeltje staat
opgesteld. Ernaast hangt het digibord.
‘Dat ziet er toch heel professioneel uit?’
Het digibord wordt veelvuldig ge-
bruikt in de lessen van groep 6 van Anoek
van Hofwegen. Leerlingen en juf Anoek
beleven veel plezier als ze een filmpje
kunnen bekijken of iets op het digibord
moeten doen. ‘Ik maak veel gebruik van
internet op het digibord. Ik bereid me
thuis voor via een bepaalde website en
de volgende dag op school kan ik die in-
formatie meteen van de site halen. In de
pauzes kan ik fragmenten van het Jeugd-
journaal of Klokhuis laten zien waarmee
we meteen een actueel item kunnen be-
spreken.’
Stand alone
Anoek werkt sinds 2001 op de Titus
Brandsmaschool. Ze begon toen als kleu-
terleidster zonder vaste groep. ‘Op een
moment moest er een nieuwe server ko-
men en omdat ik nog geen vaste groep
had, werd ik aanspreekpersoon voor de
systeembeheerders. Ik moest ze helpen
bij het zoeken van de beste plek voor de
server; de ruimte bijvoorbeeld mag niet
te vochtig zijn en in klaslokalen maakt
zo’n server teveel geluid. Als de systeem-
beheerders dan opnieuw op school kwa-
Anoek van Hofwegen is leerkracht en ict-coördinator op de Titus Brandsmaschool voor basisonderwijs in Hilversum-Noord. Twee jaar geleden verhuisde de school naar een nieuw pand aan de Lopes Diaslaan, waar ook een speelzaal aan verbonden is.
Een actueel item bespreken we meteen in de klas
DOOR MARLIES EIJSINK
15
Favoriete websites:
1 kennisnet.nl2 digibordopschool.nl3 atscholen.nl met name de ict-innovatie,
de digilessen en de thuiswerkhulp
16
UITGELICHT
men, was ik vanzelf weer hun aanspreek-
persoon. Ook in de ogen van mijn team
werd ik al snel aangewezen als ict-er.
En dat terwijl er in die periode nog heel
weinig was. We hadden maar een paar
computers en dat waren allemaal stand
alones. We hadden ook een verrijdbaar
digibord, maar dat bleek zo’n gedoe met
snoeren en aansluitingen dat veel leer-
krachten regelmatig teruggrepen naar de
vertrouwde video- of dvd- speler.’
Luxe
Sinds mijn komst op de Titus Brandsma-
school in 2001 is er veel veranderd. Twee
jaar geleden met de oplevering van ons
nieuwe schoolgebouw kwamen er een
nieuwe ict-infrastructuur met een nieuw
netwerk en nieuwe ict-middelen.
Anoek: ‘Het is hier nu heel luxe, alle lo-
kalen hebben digiborden en we hebben
de beschikking over 36 vaste computers
die allemaal op het netwerk zijn aan-
gesloten.’ Leerkrachten kunnen er mee
overweg, maar net als op andere scho-
len zijn er grote onderlinge verschillen.
Anoek: ‘Je ziet dat er door de jaren heen
heel veel ontwikkeling is in het ict-ge-
bruik onder leerkrachten.’ Ook Anoek be-
sloot zich verder te scholen en vroeg een
lerarenbeurs aan. Met deze beurs volgde
ze de cursus “ICT als kenniscoördinator”.
‘Zonder ict-kennis is het heel moeilijk
om een goede keus te maken tussen de
verschillende software, netwerken en
hardware. Ik heb al een paar keer meege-
maakt dat mij iets is geadviseerd wat he-
lemaal niet goed voor onze school bleek
te zijn.‘
iPad in de klas
Anoek kijkt uit naar het volgende ict-pro-
ject dat op haar weg komt. ‘We krijgen 3
iPads op de school die we willen gaan in-
zetten voor de bovenpresteerders van de
groep. Voor deze leerlingen is nog weinig
interactief materiaal beschikbaar.’ Aan-
vankelijk wilde de school meer iPads
inzetten. Anoek: ‘Er is echter nog geen
brede leerlijn beschikbaar voor de iPad,
het up to date houden van de software en
het goed opbergen van de iPads kost tijd.
Ik zie wel veel in de iPad als het gaat om
individuele begeleiding. Als een leerling
een vraag heeft over een bepaald woord
dan zou ik het graag even snel willen op-
zoeken op een iPad in plaats van dat ik
er een woordenboek bij moet halen.’
172007
18
Bij leren hoort ook ‘bloeden’. Het maken van fouten is een essentieel onderdeel van het leerproces
18
19
LEARNING ANALYTICS EN OPEN CONTENT
Erik Duval, hoogleraar computerwetenschappen over:
Erik Duval, hoogleraar computerweten-
schappen aan de Katholieke Universiteit
Leuven, verdiept zich hierin. Bovendien
is hij een van de voortrekkers binnen de
KU Leuven van ‘Open Content’. Hij vindt
dat beschikbare kennis door weten-
schappers niet afgeschermd moet wor-
den, maar juist algemeen toegankelijk
moet zijn voor iedereen.
Learning Analytics vraagt om het op-
nieuw overdenken van hoe onderwijs-
gevenden en leerlingen of studenten
omgaan met leerprocessen. Duval legt
uit wat zijn visie is: “Leren is iets heel
intiems en authentieks dat elke mens
van nature in zich heeft. De belangrijk-
ste drijfveer om iets te leren is om iets
te kunnen dat je voorheen nog niet kon.
Het vergroot je autonomie. Een mooi
voorbeeld daarvan vormt fietsen. Door
te leren fietsen vergroot je je actieradius,
je kunt komen waar je voorheen nog niet
kon komen. Het vergroot je autonomie
met een factor vijf! Maar bij leren hoort
ook ‘bloeden’. Bij leren fietsen is dat
meestal letterlijk bloeden, maar bij alle
leerprocessen maakt bloeden, ofwel het
maken van fouten, een essentieel onder-
deel uit van het leerproces. Een belang-
rijke rol voor opvoeders en docenten
daarbij is om een veilige ‘leeromgeving’
te scheppen waarin fouten maken mag
In de digitale onderwijswereld zullen ‘Learning Analytics’
het onderwijsproces steeds meer gaan beïnvloeden.
Bij Learning Analytics beschikt de docent over een
‘dashboard’ met gegevens over het leerproces van
de leerlingen, waardoor een andere manier van regie
voeren over het onderwijsproces mogelijk wordt.
INTERVIEW
Leren is iets heel intiems en authentieks dat elke mens van nature in zich heeft
19
20
INTERVIEW
(of zelfs moet). Ook mijn studenten op
de universiteit moeten leren door trial
and error om hun doel, bijvoorbeeld het
leren van een programmeertaal te kun-
nen bereiken. Maar bovenal is leren ‘se-
rious fun’.”
Duval onderscheidt in het formele leer-
proces op school twee belangrijke as-
pecten: vertrouwen en samenwerking.
Docenten moeten het vertrouwen krij-
gen van hun school dat zij het beste uit
hun leerlingen naar boven zullen halen.
Hierbij hoort vanzelfsprekend ook dat zij
hierover verantwoording afleggen, maar
niet op formele en makkelijk te meten
aspecten zoals zit iedereen stil tijdens
een college, of is het boek wel helemaal
behandeld? Veel belangrijker is het om te
verantwoorden of leerlingen daadwerke-
lijk iets hebben geleerd.
Bij het leerproces van leerlingen moet
een docent rekening houden met het feit
dat elke leerling op zijn eigen manier
leert. Duval: ‘Individuele leerlingen moet
je dan ook zoveel mogelijk individueel
aanspreken. Daarnaast vind ik samen-
werking een zeer belangrijk onderdeel
van leren. Ook leerlingen moeten leren
samenwerken, leren elkaar zaken uit te
leggen en ten slotte expliciteren wat ze al
dan niet hebben gedaan en waarom. Veel
van mijn bètastudenten vinden vooral
deze samenwerkingscomponent van het
leren zeer lastig.’
Wat is Learning Analytics en op welke
wijze kan het helpen bij het ondersteu-
nen van het leren zoals u dat ziet?
Wat Learning Analytics precies is, kan ik
het beste uitleggen aan de hand van het
voorbeeld van een hardloper. Een hard-
loper probeert zijn voedingsschema en
trainingsprogramma zo optimaal mo-
gelijk af te stellen om uiteindelijk een
zo goed mogelijke prestatie tijdens een
wedstrijd te kunnen leveren. Daarbij kan
hij tegenwoordig gebruik maken van tal-
loze ict-toepassingen. Zo kan hij de voe-
dingswaarden van zijn maaltijden met
speciale computerprogramma’s bereke-
nen en een digitale hartslagmeter dra-
gen tijdens het trainen. Met behulp van
de gegevens die deze hulpmiddelen hem
bieden op een persoonlijk dashboard
kan hij besluiten om zijn voeding aan
te passen of zijn trainingsprogramma te
wijzigen. Zo draagt ICT bij aan het leve-
ren van een betere prestatie.
Zo’n persoonlijk dashboard met ge-
gevens op basis waarvan het leerproces
wordt geregistreerd en waar nodig kan
worden bijgestuurd, vormt de kern van
Learning Analytics. Op basis van de be-
rekende gegevens kunnen ook automa-
tisch interventies worden gedaan in de
vorm van aanwijzingen of tips. Zowel de
leerling als de docent zouden, ieder van-
uit hun eigen rol, gebruik kunnen maken
Individuele leerlingen moet je dan ook zoveel mogelijk individueel aanspreken
21
INTERVIEW
van dit dashboard. De komende jaren zal
vooral aandacht moeten worden besteed
aan de vraag welke factoren van invloed
zijn op het leerproces en hoe we deze
kunnen meten en beïnvloeden. Hiervoor
is nog veel onderzoek nodig.
‘De eerste toepassingen die ik bij mijn
studenten gebruik, hebben vooral be-
trekking op het begeleiden van het sa-
menwerken in werkgroepen. Daarbij is
het actief deelnemen van studenten van
belang. We tellen het aantal blog posts
dat zij publiceren en het aantal malen
dat zij reageren op anderen. Deze zaken
zijn met computerprogramma’s prima
meetbaar. Op basis van gegevens die op
het persoonlijk dashboard verschijnen,
krijgen de studenten, indien daartoe
aanleiding is, tips om meer en beter te
participeren en kan ik als docent interve-
niëren als dat nodig is. Dit is een prach-
tige manier om de samenwerking tussen
studenten beter te kunnen begeleiden en
stimuleren. Wat mij betreft een zeer nut-
tige toepassing van Learning Analytics.
U bent ook al jaren binnen de KU Leu-
ven voorvechter voor Open Content.
Wat zijn daarbij uw drijfveren?
Openheid is wat mij betreft een kern-
principe. Toen ik lange tijd geleden de
lijsten met publicaties van mezelf en
collega’s vrij toegankelijk op het inter-
net had geplaatst, werd dit door veel
van mijn collega’s als problematisch
ervaren. De standaard was toen om alle
kennis en leermaterialen voor jezelf te
houden. Ik vond dat niet met mijn ge-
weten te verenigen. Het is ook zeer in-
efficiënt. Gelukkig zijn de tijden veran-
derd en wordt steeds meer kennis met
elkaar gedeeld, maar het kan nog beter.
Ook van mijn studenten eis ik open-
heid, zowel met betrekking tot de kennis
die zij opdoen en de materialen die zij
produceren, als ook in de wijze waarop
zij zich verantwoorden tijdens hun leer-
proces. Ik wil technologen opleiden die
het later vanzelfsprekend vinden om
verantwoording af te leggen voor hun
keuzes en zo open mogelijk handelen.
Ook eis ik een open houding van hen
met betrekking tot het opdoen van nieu-
we kennis en ervaringen. We weten ze-
ker dat we nu mensen opleiden die later
werkzaamheden moeten gaan doen die
we nu nog niet eens kunnen bedenken.
Om dit te bewerkstelligen moet ik mijn
studenten vaak uit hun ‘comfortzone’
halen. Normaal gesproken krijgen zij
een probleem voorgelegd tijdens hun
studie dat ze vervolgens moeten gaan
oplossen, vaak via voorgeprogrammeer-
de wegen. In een aantal gevallen leg ik
ze nu niet eens het probleem voor, maar
laat ze het hele proces zelf oppakken en
vormgeven. Ik denk dat dit essentieel is
bij het opleiden van studenten voor de
maatschappij van morgen.
21
Openheid is wat mij betreft een kernprincipe
22
INEKE BRUINSMA – GROOT GOyLANT EN ICT-CAMPUS
Een doorlopende leerlijn: de ICT-Campus
In augustus 2008 is de ICT-
Campus gestart, het resul-
taat van een samenwerking
tussen de AT-scholen en het
ROC Midden Nederland. Met
zijn MBO voor Beheer ICT en
Applicatieontwikkeling maakt
deze opleiding het ict-plaatje
van AT-scholen compleet. De
ICT-Campus biedt een door-
lopende leerlijn voor de leer-
lingen die op het VMBO van
groot goylant de ict-route volgen, ook wel
de junior ICT-Campus genoemd. Daarnaast
blijkt de opleiding ook steeds meer leerlingen
uit de regio aan te trekken door de kleinscha-
lige en tweetalige setting.
De uitdaging, voor zowel de studenten als de
organisatie, is de mogelijkheden van de AT-
scholen optimaal te benutten. In de loop van
de tijd is synergie ontstaan die voor alle ‘spe-
lers’ voordeel oplevert. De eerstejaars stu-
denten lopen een dag per week stage op de
basisscholen van de AT-scholen waar zij zeer
diverse activiteiten uitvoeren: eenvoudige
reparaties doen, hardware inventariseren, en
instructies aan leerlingen en
leerkrachten geven.
Onze basisscholen stellen de
studenten in de gelegenheid
om hun eerste ervaringen
op te doen in een ‘real life’
werkomgeving. AT-scholen
is een door de EKABO-
geaccrediteerde stagebie-
der waar de studenten hun
examenopdrachten kunnen
uitvoeren tijdens stages bij systeembeheer
en verschillende van onze VO-scholen. Ook
worden regelmatig groepen MBO-studenten
ingezet bij grotere klussen, zoals leerlinglap-
tops omzetten op het nieuwe netwerk en het
verplaatsen van een groot aantal werkplek-
ken. De MBO-studenten hebben ook het net-
werk aangelegd voor het nieuwe lokaal van
de junior ICT-Campus. gastsprekers vanuit
onze organisatie vertellen de MBO-studenten
over ict-ontwikkelingen binnen de AT-scho-
len, zoals het verbeteren van de infrastructuur
en het implementeren van de nieuwe digitale
werkomgeving: Sharepoint.
Door regelmatig overleg tussen systeem-
beheer, Herman Rigter en de ICT-Campus
worden de ontwikkelingen op het gebied
van infrastructuur en onderwijsvernieuwing
besproken. Bovendien wordt bekeken hoe
door een goede samenwerking een optimaal
resultaat behaald kan worden.
Studenten doen ervaring op in een ‘real life’ werkomgeving
22
23
2008
24
LAPTOPDOKTER LENNART BON
Een week uit het leven van de laptopdokter
Sinds 2007 is Lennart Bon de laptopdokter
van het Alberdingk Thijm College. Aanvanke-
lijk was hij het grootste deel van de tijd kwijt
met het repareren van de laptops. Inmiddels
zijn zijn werkzaamheden uitgebreid naar on-
der meer ondersteuning van het onderhoud
van de website en het maken van digitaal les-
materiaal. Een weergave van zijn werkzaam-
heden gedurende zomaar een week.
MaandagMaandag is de drukste dag. De meeste ge-
vallen van schade aan laptops vinden in het
weekend plaats. Na de eerste pauze heb ik
dan al zeker zo’n 15 leerlingen gezien. Sinds
we met de Macbooks werken, is het aantal
schadegevallen sterk gedaald. Nu komen ge-
middeld twee laptops per week binnen, waar
niets meer aan te doen is. In het ‘Toshiba-
tijdperk’ waren dat er wel gemiddeld 20. Wa-
ter- of vochtschade is een veel voorkomend
probleem. Denk aan een pakje yoki-drink dat
in de tas – waar ook de laptop in zit - knapt,
het glaasje prossecco van moeder die omvalt
boven de laptop, een kat die nietsvermoe-
dend urineert of een niet al te waterdichte
tas waar de regen doorheen sijpelt. Naarmate
leerlingen ouder worden neemt het aantal
schadegevallen wel af. Over het algemeen
zijn leerlingen vanaf de vierde klas voorzichti-
ger met hun laptop.
DinsdagOp dinsdag en vrijdag is er ondersteuning van
het iCentre van Apple. Er komt dan iemand
naar school die de zwaardere schadegeval-
len kan repareren. Door deze ondersteuning
hoeft zelden een laptop teruggestuurd te
worden naar de fabrikant. In een van de lo-
kalen leek de beamer lamp kapot te zijn, ik
heb de lamp gereset zodat het weer even
werkt totdat de nieuwe lamp er is. Binnen-
kort gaan we over op een nieuwe website. Ik
ben nu aan het uitzoeken hoe ik foto albums
kan maken in Sharepoint, de nieuwe digitale
werkomgeving. We hebben een webmaster
die zorgt voor tekst- en beeldmateriaal. Ik
ondersteun dan bij het uploaden ervan en
zorg dat het netjes op de site komt te staan.
Naast de website houd ik me ook bezig met
andere online media: ik onderhoud ook een
facebook-pagina. Vorige week vrijdag heb ik
via twitter de hockey uitslagen van onze ATC-
teams getweet, zodra ik ze binnen had. Onze
twitter account heeft nu 360 volgers.
WoensdagEen van de docenten had wat hulp nodig bij
Vrijdag heb ik via twitter hockey uitslagen van onze ATC-teams getweet, zodra ik ze binnen had
25
LAPTOPDOKTER LENNART BON
het maken van een podcast; een veel voor-
komende vraag van een docent. Steeds meer
docenten willen hun les gaan filmen en heb-
ben daar vragen over. Docenten komen zel-
den bij mij met een beschadigde laptop. Hun
vragen gaan vooral over het maken van les-
materiaal. Ze maken daarbij gebruik van pod-
casts, vodcasts, prezi en powerpoint.
DonderdagEen aantal jaren geleden stonden leerlingen
in de pauzes in de rij met vragen over hun
laptop. Dat is nu veel minder. De laptops
zijn verbeterd en door de ondersteuning van
het Apple iCentre hoeven laptops zelden te
worden teruggestuurd. Ik heb hierdoor veel
meer tijd om me met andere ict-zaken be-
zig te houden. Vandaag verdiep ik me in di-
gitale inschrijfmogelijkheden. Als ict-rijke
school willen we graag dat leerlingen zich
online kunnen inschrijven voor bijvoorbeeld
herkansingen. Ook voor de ouders die de
tafeltjesmiddag willen bezoeken, moet het
mogelijk worden digitaal in te schrijven. Som-
mige leerlingen willen graag proberen om je
te slim af te zijn, anderen zijn gewoon veel te
ongeduldig en willen graag snel een oplos-
sing voor een probleem. Ik vind de omgang
met docenten en leerlingen erg leuk. Je bent
niet alleen heel technisch bezig en voortdu-
rend aan het prutsen totdat je een oplossing
hebt gevonden voor een probleem, je moet
ook aanspreekbaar zijn en goed met de leer-
lingen en docenten kunnen opschieten.
VrijdagVrijdag is meestal een rustige dag. Ik heb
weinig leerlingen die langskomen voor pro-
blemen met laptops. Ik kan tijd besteden
aan complexere problemen waar ik veel tijd
voor nodig heb om een oplossing te vinden.
Ik doe veel onderzoek en raadpleeg allerlei
fora. Eindelijk heb ik een oplossing gevonden
voor een probleem dat ik al meerdere malen
ben tegengekomen. Leerlingen willen de af-
beelding op hun bureaublad aanpassen en
tijdens het opnieuw opstarten loopt de lap-
top vast. Eigenlijk was de oplossing heel sim-
pel, namelijk de oude instellingen weggooien
en de laptop resetten. Ik kan daar erg blij van
worden: als ik lang heb moeten zoeken, pro-
beren, fora raadplegen om het probleem dan
uiteindelijk op te lossen.
26
SASKIA MAKKER-VELTHUIS – ALBERDINGK THIJM COLLEGE
Ict-rijk Alberdingk Thijm College
Al in de tweede helft van de
jaren ‘90 stond in het bo-
venschoolse beleidsplan de
ambitie beschreven om bin-
nen 5 jaar met onze scholen
op ict-gebied tot de beste
van Europa te behoren. Van-
uit het managementteam van
groot goylant vroegen wij
daar destijds weleens op door
bij Ad van der Wiel, in de ver-
onderstelling dat hij dit zou
nuanceren, maar niets was minder waar. Hij
onderschreef het statement uiterst serieus.
geruststellend was het echter wel dat deze
uitspraak er, elke keer dat de beleidsnotitie
een update kreeg, ongewijzigd in stond en
dat de periode van 5 jaar niet terugtelde naar
3 jaar, 1 jaar...
Onderwijl werden op ict-gebied grote ont-
wikkelingen mogelijk gemaakt. Bij het op-
richten van de Alberdingk Thijm Mavo in
2004 kreeg ik van Ad de mogelijkheid per
twee leerlingen één computer beschikbaar te
stellen. Hierdoor kon in deze school vanaf het
begin de werkplanning voor
leerlingen via de digitale
leeromgeving geschieden
en werd een groot deel van
het curriculum digitaal aan-
geboden.
Van een afstand zag ik dat
op het Alberdingk Thijm
College (ATC) werd aange-
kondigd dat de testperiode
met laptopklassen voor-
bij was en dat alle nieuwe brugklasleerlin-
gen met een laptop zouden gaan werken.
Veel docenten herinneren zich nog de dag
dat zij van de toenmalige rector, Karin van
Oort, hoorden dat ze allemaal een prachtige
tablet-laptop van Toshiba kregen ter waarde
van ruim 2.000 euro en dat ze zich allemaal
moesten voorbereiden op lesgeven aan leer-
lingen met een laptop. Een van de grootste
initiators van deze rigoureuze aanpak was na-
tuurlijk Ad.
Toen ik in 2006 rector van het ATC werd, zei
Ad bij mijn benoeming: ‘We hebben een rec-
tor nodig die het als een uitdaging ziet om
leiding te geven aan een laptopschool en die
het ict-onderwijs verder gaat ontwikkelen’. In
dat jaar startte voor de tweede keer een hele
jaarlaag brugklassers met een laptop.
Aanvankelijk hadden de leerlingen een
Windows-gestuurde laptop, in 2008 werd op
mijn initiatief overgestapt naar een Macbook.
De ‘elektronische leeromgeving’ neemt een steeds belangrijker plaats in als communicatie- en ontwikkelplatform
26
2727
In juni 2010 verliet de eerste lichting leerlin-
gen, opgegroeid in onze moderne ict-traditie,
geslaagd onze school. Vanaf september 2010
beschikken alle ATC-leerlingen, iedere dag
over een rijk toegeruste laptop. Steeds meer
wordt het werken met ICT door onze leerlin-
gen en de medewerkers als vanzelfsprekend
beschouwd. Was eerder het vaststellen van
kwantitatieve richtlijnen voor leerlingen en
docenten leidend – de in 2005 ingestelde
‘30%-norm’ voor het gebruik van ICT in de les
–verschuift thans de aandacht van ‘of’ naar
‘hoe’ ICT ingezet gaat worden.
De wijze waarop we vanaf 2008 met digitaal
lesmateriaal omgaan, is in lijn met de aan-
dacht voor kwalitatieve beoordeling van ICT
in de les, waarop Ad nadrukkelijk stuurde. Op
initiatief van Ad en Herman Rigter ontwikkelt
een groep ‘arrangeurs’ van de AT-scholen
ict-lesmateriaal en kunnen de eigen docen-
ten vraag gestuurd ontwikkelen voor de vak-
secties. De secties zullen de komende jaren
verder gaan werken aan de ontwikkeling en
het digitaal beschikbaar hebben van metho-
devervangend lesmateriaal. De ‘elektronische
leeromgeving’ neemt een steeds belangrijker
plaats in als communicatie- en ontwikkelplat-
form.
Dankzij deze ontwikkelingen zijn dagelijks op
het ATC 1000 laptops in gebruik en beheerst
iedere ATC-leerling die de komende jaren
met een diploma de school verlaat, een aan-
tal ict-vaardigheden die hem in het vervolg-
onderwijs goed van pas zullen komen. Hij
heeft kennis van Office applicaties, kan plan-
nen met visuele vormgevers zoals Mindview
en digitale agenda’s en is in het bezit van een
typediploma en een digitaal portfolio.
28
Kennisnet beschikt over ‘de verdieping’, een ruimte die vol staat met de nieuwste snufjes op het terrein van onderwijs en ICT
28
29
ICT ENORmE POTENTIE VOOR hET ONdERwIjS
Toine Maes, directeur van Kennisnet
Maar wat doet Kennisnet nu precies voor
het onderwijsveld en wat is de toekomst-
visie op de inzet van ICT? We gingen op
bezoek bij Toine Maes, directeur van
Kennisnet om antwoord te krijgen op
deze vragen.
Het belangrijkste doel van Kennisnet is
om mensen die werkzaam zijn in het on-
derwijs bewust te maken van de potentie
van ICT. Kennisnet ondersteunt hen met
expertise, innovatie en voorzieningen.
Om deze doelstelling te realiseren wor-
den diverse middelen ingezet.
Hoe bereikt Kennisnet deze
doelstelling?
‘In de eerste plaats proberen we onze vi-
sie op de belangrijke rol van ICT in het
onderwijs te verspreiden. Dit doen we
met name door het uitgeven van boekjes
en brochures en het verzorgen van lezin-
gen en workshops. Daarnaast proberen
we docenten en directies van scholen
praktisch te ondersteunen bij de inzet
van ICT in de dagelijkse schoolpraktijk.
Kennisnet beschikt over ‘de verdieping’,
een ruimte in het gebouw in Zoetermeer
die vol staat met de nieuwste snufjes op
het terrein van onderwijs en ICT. Hier
kunnen onderwijsgevenden en directies
inspiratie en ideeën opdoen om op hun
eigen school een volgende stap te zetten
in het gebruik van ICT.
Bovendien doen we veel onderzoek naar
het gebruik en de effectiviteit van de in-
zet van ICT in het onderwijs. De onder-
zoeksresultaten leveren een schat aan
Iedereen die werkt in het onderwijs heeft wel eens gehoord
van Kennisnet. Velen hebben ook wel eens contact met
deze stichting gehad, in de vorm van een workshop, een
bezoek aan de stand op een beurs of bij het zoeken naar
materialen op de website.
INTERVIEW
29
30
INTERVIEW
informatie op die helpt bij het beter in-
zetten van ICT.
De eerste tien jaar van zijn bestaan heeft
Kennisnet zich bijna uitsluitend gericht
op ondersteuning van de inzet van ICT
in het primaire proces. De laatste jaren
zijn de taken van Kennisnet uitgebreid
naar andere niveaus onder invloed van
een drietal maatschappelijke ontwikke-
lingen.
Er blijft behoefte bestaan aan een
versnelling van de inzet van ICT op het
leerdomein om zo een bijdrage te leve-
ren aan een hogere kwaliteit van ons
onderwijs. Er is in Nederland nog geen
school die optimaal gebruik maakt van
ICT in haar onderwijs. Tijdens een reis
naar Singapore heb ik daarvan wel een
prachtig voorbeeld gezien. Op de ‘Cres-
cent girls school’ zit het gebruik van ICT
in elke vezel van de school: in de visie
op goed onderwijs, in de kennis en vaar-
digheden van de docenten, in de be-
schikbare materialen. Op het gebied van
kwaliteitsontwikkeling zal Kennisnet de
komende jaren een bijdrage blijven le-
veren aan ondersteuning van docenten
en directies. Daarbij zal de vorm van on-
dersteuning wel meer verschuiven in de
richting van online dienstverlening.
De maatschappelijke wens tot hogere
doelmatigheid vraagt om het beter orga-
niseren van het onderwijs en de school
door middel van een meer geïntegreerd
ict-gebruik. Belangrijk doel is de indivi-
duele leerling optimaal te ondersteunen
in zijn of haar leerproces door meer ge-
personaliseerd onderwijs mogelijk te
maken. Een leerling zou na een uitge-
breide intake een persoonlijke leerroute
moeten kunnen volgen waardoor het
‘De verdieping’ bij Kennisnet
DocentManager
Bestuurder
OnderwijsInstelling
Opbrengstgericht werken
Maatschappelijke roep om een hogere
kwaliteit
Maatschappelijke plicht tot meer transparantie
Maatschappelijke realiteit van een hogere
doelmatigheid
31
INTERVIEW
hoogste leerrendement wordt behaald.
Kennisnet wil dit proces op de scholen
de komende jaren ondersteunen. Het zal
hierbij vooral gaan om het delen van de
beschikbare kennis op dit terrein en het
samenbrengen van partijen die hierbij
elkaar kunnen versterken. Een organi-
satie als VO-content bijvoorbeeld kan
hierbij een belangrijke rol spelen waar
het gaat om het beschikbaar stellen van
eenvoudig arrangeerbare leermaterialen.
Er is een steeds duidelijker vraag van-
uit de maatschappij om meetbare resul-
taten te laten zien, dus om verantwoor-
ding af te leggen voor wat men doet met
de beschikbare middelen. De verwach-
ting is hierbij dat het moeten afleggen
van verantwoording op den duur zal lei-
den tot doelmatig werken en dus hogere
(leer)opbrengsten. Kennisnet organi-
seert het technisch beheer van de hier-
voor benodigde technische systemen.’
Welke invloed zullen de onderwijsbe-
zuinigingen hebben op de inzet van
ICT in het onderwijs?
‘Je kunt iedere bezuinigingsoperatie zien
als een bedreiging maar ook als een kans.
Bezuinigen vormt een bedreiging wan-
neer je kijkt naar het verlies van midde-
len die scholen beschikbaar hebben voor
de aanschaf van ict-hulpmiddelen en
ondersteuning. Het kan een kans wor-
den als je kijkt naar de mogelijkheden
die de inzet van ICT biedt om efficiënter
te werken en dus geld te besparen, zowel
met betrekking tot het onderwijs als de
organisatie daaromheen. Om van deze
kansen optimaal gebruik te maken, moet
de school wel beschikken over een dui-
delijke visie op de rol van ICT en de im-
plementatie strak organiseren’.
Welke rol speelt Ad van der Wiel bij
Kennisnet en de landelijke ontwikke-
lingen op het terrein van ICT?
‘Ad is een onderwijsman in hart en nie-
ren, die bovendien beschikt over een
heldere visie op de mogelijkheden van
ICT in het onderwijs. Na een aantal jaar
lid te zijn geweest van de Programma-
raad van Kennisnet is hij de afgelopen
drie jaar actief als lid van de Raad van
Toezicht. Hij geeft belangrijke input bij
strategievorming van Kennisnet, weet
door te pakken wanneer dat nodig is. Hij
doorziet de diverse niveaus in het Ne-
derlandse onderwijs en weet deze waar
mogelijk met elkaar te verbinden. Voor
mij is hij een goede sparringpartner om
mijn eigen ideeën aan te toetsen. Vanuit
de situatie bij de Alberdingk Thijm scho-
len, met PO en VO binnen een bestuur,
kan Ad vanuit de dagelijkse praktijk veel
ervaring inbrengen. In eerste instantie is
hij meestal een beschouwer, laat ande-
ren graag eerst aan het woord, maar wan-
neer hij de tijd daarvoor rijp acht treedt
hij naar voren en geeft als gezaghebbend
bestuurder met een natuurlijk overwicht
zijn mening. Kortom, Ad is de afgelo-
pen jaren zeer belangrijk geweest voor
de ontwikkeling van Kennisnet en heeft
daarmee een grote bijdrage geleverd aan
de toename van inzet van ICT in het Ne-
derlandse onderwijs’.
31
32
33
The iPad is here to staySince February 1st, 2011, the Primary Years
Programme (PYP) of International School Hil-
versum started with the iPad project. goal of
the project was to look at how the iPad could
be integrated in the primary curriculum and
be of added value in the PYP. Now, a year lat-
er, this tablet computer has earned a spot as
the most frequently used piece of technology
in the PYP. With more than a hundred edu-
cational apps, the iPad doesn’t seem to stop
challenging and inspiring the students and
their teachers on a daily basis.
What makes the iPad special?
The strength of the device is its many capa-
bilities in combination with a wide range of
user-friendly applications. Use for example
Photobooth and it is a photo camera and a
picture editor in one. Open DictionaryXL and
you’ll find a dictionary and thesaurus, sup-
ported by an audio voice that is able to pro-
nounce every word with a single tab. Open
up Story Buddy and with no trouble at all
you can create your own story book, includ-
ing pictures, drawings and text in a matter of
minutes. Simply said: the iPad makes the digi-
tal world accessible and connects it to every
day life.
Would you like to know more? Scan the QR
code to further explore the iPad project.
THOMAS MEDDENS
Grade 1 students Haider and Natalia working together on the iPad
34
BASISSChOOL mERLIjN: ’GEEN hEILIGE huISjES’
Ict-coördinator Annette Jonker
Annette Jonker is ict-coördinator van
basisschool Merlijn in Eemnes. Ze staat
inmiddels 23 jaar voor de klas waarvan een
groot deel van de tijd op de Hobbitstee.
Twee jaar geleden kwam de vraag van het
bestuur om een nieuwe school op
te richten.
35
Annette Jonker: ‘Aanvankelijk was het
plan om een tweede locatie van de Hob-
bitstee op te richten maar gaandeweg
kreeg dit filiaal steeds meer een eigen
profiel.’
Merlijn telt nu 44 leerlingen en heeft
een relatief hoog percentage kinderen
dat extra ondersteuning nodig heeft. An-
nette Jonker voltooide de masteroplei-
ding Special Educational Needs waarin
ze kennismaakte met specifieke software
(Kurzweil) voor leerlingen met dyslexie.
Jonker: ‘Kurzweil is dyslexiesoftware
voor alle vormen van leesproblemen in
alle schooltypen. Kinderen met dyslexie
hebben vaak moeite met lezen, wat hen
frustreert in het verwerven van kennis
voor bijvoorbeeld wereldoriëntatie. Als
gevolg hiervan hebben deze kinderen
vaak minder zelfvertrouwen. De soft-
ware van Kurzweil helpt deze kinderen
heel erg. Met Kurzweil kan bijvoorbeeld
tekst van internet of een gescande tekst
worden voorgelezen. Het leek mij wel
geweldig om dit hulpmiddel te kunnen
inzetten op school.’
Schoolmates
Annette Jonker heeft samen met directeur
Trudy Hogenbirk een ict-plan geschreven
en inmiddels is een groot deel daarvan
gerealiseerd. Jonker: ‘Vanaf groep 4 heeft
elke leerling een eigen schoolmate. Dit
zijn kleine laptops die wat steviger zijn
dan gewone laptops en ook als tablet
gebruikt kunnen worden door de touch
screens.’ Jonker weet deze schoolmates
innovatief in te zetten in het onderwijs.
Een voorbeeld: ‘Er was een leerling die
tijdens de klassikale instructies zijn han-
den niet stil kon houden. Ik heb hem toen
de opdracht gegeven om kleipoppetjes te
maken en hier animatiefilmpjes van te
maken. We hebben een opstelling be-
dacht waar hij eenvoudig zijn laptop kan
neerzetten om die filmpjes te maken. Hij
was hier heel erg enthousiast over en ging
meteen aan de slag.’ Zo krijgen leerlingen
buiten de instructies om altijd iets aan-
geboden waar ze zinvol en effectief mee
bezig kunnen zijn. Jonker: ‘Als leerkracht
moet je hier uiteraard wel mee uit de voe-
ten kunnen en ook voldoende ict-vaardig
zijn. Het voordeel van zo’n nieuwe school
is dat je met een heel nieuw team werkt
en dat er geen heilige huisjes zijn. We in-
formeren elkaar over nieuwe websites,
het gebruik van de digiborden en evalue-
ren de programma’s die we gebruiken. Ik
ben niet meer tijd kwijt om lessen voor te
bereiden dan voorheen. Bovendien kan
ik de lessen die ik heb gemaakt gemakke-
lijk opslaan en bewaren in mappen waar
andere collega’s ook gebruik van kunnen
maken.’
Zelfstandigheid
Het gebruik van de laptops in de lessen
vraagt wel wat van de capaciteit van het
INTERVIEW
35
Vanaf groep 4 een eigen schoolmate laptop
36
netwerk. Daar moet je als leerkracht slim
mee om gaan. Jonker: ‘Als je de kinde-
ren allemaal tegelijk hun computer laat
opstarten en tegelijk naar een bepaalde
website laat gaan, loopt het netwerk snel
vast. Leerlingen mogen dan ook voor
schooltijd zelf bepalen wat ze willen
doen. De een start direct de computer op
en de ander gaat eerst iets anders doen.
Ook tijdens de instructies formuleer ik
mijn vragen zo dat ze niet allemaal te-
gelijk naar dezelfde website gaan. Ze
moeten zoeken naar de website die het
beste antwoord geeft op de vraag. Op die
manier voorkom je dat iedereen tegelijk
naar dezelfde website gaat.’ Naast het in-
structiegedeelte zijn leerlingen dus veel
zelfstandig bezig. De school heeft com-
binatiegroepen waarin leerlingen zelf-
standig leren te werken. Jonker: ‘Ouders
kiezen heel bewust voor deze school.’
Wetenschappelijk bewijs
Het profiel van Merlijn en de kleinscha-
ligheid blijkt een succesvolle combina-
tie. De school begon met 22 leerlingen,
telt nu 44 leerlingen en het leerlingen-
aantal zal de komende jaren verder stij-
gen. Jonker: ‘We kiezen voor veel ICT,
maar dat betekent ook dat we erg zuinig
moeten zijn als het kan. We organise-
ren alleen excursies die passen bij onze
thema’s. Het is wetenschappelijk aange-
toond dat kinderen meer gemotiveerd
werken en het een positief effect heeft
op leerprestaties als ze gebruik kunnen
maken van computers in de klas (Ken-
nisnet, 2009). Dit sluit heel goed aan bij
onze overtuiging dat onderwijs boeiend
moet zijn.’ Niet alle lesstof wordt via de
computer aangeboden; klassikale in-
structie blijft van belang. Daarbij zijn de
digiborden een belangrijke ondersteu-
ning. Gaat de instructie over klokkijken
dan zijn er talloze klokken beschikbaar
op internet. Maar na de instructie en de
verwerking in het schrift gaan de kinde-
ren oefenen met het programma dat bij
de methode hoort. Hierdoor slijpt de stof
die geleerd moet worden in. Ik zie dat het
effect heeft, ook bij de methodegebon-
den toetsen. Voor spelling doen we dat al
en weten daarom dat het goed is om dit
ook voor rekenen te onderzoeken. Onze
innovatieaanvraag sluit hierbij aan. Juist
een vak als wereldoriëntatie leent zich
erg goed hier voor. Er is heel veel mate-
riaal op dat gebied; een van mijn favorie-
ten is de Actieve Planeet, een thema uit
het International Primary Curriculum
(IPC) . Dat biedt veel materiaal om te ver-
duidelijken wat voor leerlingen moeilijk
is. Daarnaast zoeken leerlingen zelf veel
informatie op websites. Jonker: ‘Gebruik
van websites stimuleert de nieuwsgie-
righeid van kinderen, het “beweegt” en
“vertelt”. Het maakt dat kinderen willen
leren en leren leren.’
INTERVIEW
Gebruik van websites stimuleert de nieuwsgierigheid van kinderen
37
2008
DIGITAAL LEERMATERIAAL VAN LERAREN VOOR LERAREN
VO-content:
Hans Reiber is al jaren fervent voorstander van het met
elkaar delen van digitaal leermateriaal door docenten. Na
zijn inspanningen op dit terrein als bestuurder bij het Stedelijk
Lyceum in Enschede en als voorzitter van het bestuur van
de Onderwijsvernieuwingscoöperatie is hij nu werkzaam
als directeur bij de stichting VO-content.
38
Hans Reiber
38
Wat is de voorgeschiedenis van
VO-content?
In 2002 opende het vernieuwende Slash
21, een school van de stichting Carmel,
in Lichtenvoorde haar deuren. Geen
klassikale lessen meer, geen vaste vak-
ken: vraaggestuurd leren met een groot
beroep op de zelfstandigheid van de
leerlingen. De inzet van ICT en digitaal
leermateriaal werden als belangrijke
factoren gezien om het onderwijs te
verbeteren. Slash 21 is in 2006 om di-
verse redenen gestopt, maar het idee dat
brede inzet van digitaal leermateriaal in
het onderwijs een belangrijke stap voor-
waarts zou betekenen, werd op diverse
plekken in Nederland opgepikt en verder
uitgewerkt. De twee belangrijkste initia-
tieven zijn hierbij de Onderwijsvernieu-
wingscoöperatie (OVC, een samenwer-
kingsverband van tien VO-scholen) en de
stichting DigilessenVO.nl (DVO), dat zijn
oorsprong vond binnen de AT-scholen in
Hilversum en van daaruit is gegroeid tot
een samenwerkingsverband van onge-
veer vijfentwintig VO-scholen verspreid
over Nederland. Ad van der Wiel heeft
bij de oprichting van DVO een belangrij-
ke rol gespeeld en is later ook voorzitter
van het bestuur van deze stichting ge-
worden. De scholen die deelnemen aan
deze initiatieven zijn overtuigd van het
belang van goed digitaal leermateriaal,
faciliteren eigen docenten om dit mate-
riaal te maken en zijn bereid te investe-
ren in belangrijke randvoorwaarden, zo-
als een technische ontwikkelomgeving
en een redactie. De afgelopen jaren zijn
ook diverse subsidies toegekend voor
verschillende projecten en is gezocht
naar meer samenwerking. Zo is DVO
gaan samenwerken met een aantal grote
erfgoed instellingen in Nederland (Beeld
en Geluid, Naturalis, Rijksmuseum van
Oudheden, Museum Volkenkunde, Eye-
filminstitute en het Nationaal Archief)
onder de naam ‘LES 2.0’. Om de produc-
tie van voldoende en kwalitatief goede
leermaterialen in leerlijnen per vak te
kunnen realiseren, is vanuit de VO-raad
in 2011 besloten om te komen tot oprich-
ting van de stichting VO-content, waarin
diverse partijen (DVO, OVC, StudioVO,
Math United en eindexamensite.nl) zou-
den gaan samenwerken.
Wat is het belang van goed digitaal
leermateriaal?
Om in de toekomst de concurrentie met
de grote opkomende economieën (o.a.
China en India) aan te kunnen moeten
we onze leerlingen optimaal toerusten
met kennis en vaardigheden om ‘hun
mannetje te kunnen staan’. Belangrijk
hierbij is dat elke leerling zoveel moge-
lijk maatwerk krijgt aangeboden tijdens
zijn of haar leertraject. Het ontwikkelen
van individuele leerlijnen en de inzet
van ICT en digitaal leermateriaal is daar-
bij onontbeerlijk en kan de hefboom zijn
om deze doelstellingen te bereiken.
INTERVIEW
Vraaggestuurd leren en zelfstandigheid
39
40
INTERVIEW
Al vele jaren worden de uitgeverijen be-
naderd met de vraag om meer digitaal
leermateriaal. Zij wilden, zeker in het be-
gin hun vertrouwde bussinessmodel van
educatieve methoden in de vorm van boe-
ken (soms aangevuld met wat eenvoudige
digitale materialen) niet verlaten. Maar
er was in het kader van maatwerktrajec-
ten behoefte aan een ‘cafetariamodel’, je
koopt wat je nodig hebt en daar betaal je
voor. Dat is de reden voor het ontstaan van
initiatieven als DVO, met als doel goed en
betaalbaar digitaal leermateriaal beschik-
baar te stellen aan de scholen. Mede door
deze initiatieven vanuit de scholen zelf
zijn ook de uitgevers op dit moment ver-
sneld bezig om in te springen op de vraag
naar goede digitale leermaterialen.
Hoe werkt VO-content?
VO-content is een stichting die bestaat
uit een klein centraal bureau met slechts
enkele medewerkers die de werkzaam-
heden coördineren. Het merendeel van
de werkzaamheden, het maken van de
digitale leermaterialen, vindt plaats
bij een aantal partijen die contracten
hebben afgesloten met VO-content. De
twee belangrijkste partners daarbij zijn
StudioVO (een uitgeverij) en LES 2.0.
Daarnaast zijn er nog wat kleinere partij-
en die deelnemen, zoals Math United en
eindexamensite.nl. Binnen VO-content
zijn op deze wijze de digitale collecties
van grote erfgoedinstellingen binnen
Nederland voor het onderwijs ontslo-
ten, is er veel kennis met betrekking tot
het uitgeven van digitale leermaterialen,
zijn er handige online tools voor leraren
en leerlingen beschikbaar en worden er
digitale leermaterialen gemaakt volgens
het principe ‘door leraren voor leraren’.
Verreweg het grootste deel van de ma-
terialen is beschikbaar in de vorm van
open content, dat wil zeggen vrij toegan-
kelijk voor iedereen binnen het Neder-
landse onderwijs.
Hoe wordt al dit werk dan bekostigd?
Aan alle VO-scholen wordt gevraagd om
een bijdrage van 7 euro per leerling per
jaar. Dit is een heel laag bedrag, als je het
vergelijkt met wat je ervoor krijgt. Dit
geld wordt gebruikt voor onderhoud en
actualisering van de bestaande collecties,
zodat de kwaliteit gegarandeerd kan wor-
den. Op dit moment wordt deze bijdrage
voor ruim 190.000 leerlingen betaald.
Wat kunnen scholen en leraren vinden
bij VO-content?
Op 1 augustus 2012 zullen er al veel ster-
collecties worden opgeleverd (zie kader).
Dit zijn (voorbeeld)leerlijnen voor een
vak op een bepaald niveau en voor een
bepaald leerjaar waarin de beschikbare
digitale leermaterialen keurig gerang-
Er was in het kader van maatwerktrajecten behoefte aan een ‘cafetariamodel’
INTERVIEW
schikt worden aangeboden. De stercol-
lecties zijn goed vergelijkbaar met de
methoden van de uitgevers. Leraren kun-
nen de hele leerlijn overnemen en ge-
bruiken of er (online) een eigen variant
van maken en waar wenselijk aanvul-
len met zelfontwikkelde materialen of
verwijzen naar materialen van de uitge-
vers. Daarnaast is er vanaf dit voorjaar al
een aanbod aan workshops beschikbaar
waarvan scholen gebruik kunnen maken
om hun leraren kennis te laten maken of
te leren werken met de stercollecties.
Hoe ziet de toekomst van VO-content
eruit?
Het doel is voor zoveel mogelijk vak-
ken kwalitatief goed en betaalbaar digi-
taal leermateriaal beschikbaar te stellen
voor scholen, en leraren te ondersteu-
nen in het gebruik van deze materialen.
De stercollecties worden afgemaakt tot
en met het examenjaar. Wanneer het lukt
om mede door het beschikbaar stellen
van de stercollecties de kwaliteit van ons
onderwijs te verbeteren, is het doel van
VO-content behaald.
Wat is de rol van Ad van der Wiel bin-
nen VO-content?
Ad is vanaf het begin betrokken geweest
bij de oprichting van VO-content en is
op dit moment penningmeester binnen
het bestuur. Hij heeft een duidelijke vi-
sie op de (on)mogelijkheden van digitaal
leermateriaal in het onderwijs, motivatie
van leerlingen en de wijze waarop VO-
content haar doelstellingen kan realise-
ren. Hij weet op bestuurlijk niveau veel
voor elkaar te krijgen, is slim en vasthou-
dend, handelt doelgericht, maar is altijd
zeer bescheiden. Een echte ‘voortrekker’
van ict-beleid!
41
VAK AFDELING NIVEAU LEERJAARNederlands vmbo b 1 + 2Nederlands vmbo kgt 1 + 2Nederlands havo, vwo h/v 1 + 2Wiskunde vmbo b 1 + 2Wiskunde vmbo kgt 1 + 2 Engels vmbo b 1 + 2Engels vmbo kgt 1 + 2Biologie vmbo kgt 1 + 2Biologie havo, vwo k/v 4 + 5 + 6Mens en maatschappij vmbo kgt 1 + 2Aardrijkskunde havo, vwo h/v 1 Geschiedenis havo, vwo h/v 1 Verzorging vmbo b/k/g 3 + 4Wiskunde havo, vwo h/v 1 + 2 Rekenen* vmbo, havo, vwo b + kgt + h/v 1 + 2Eindexamensite.nl vmbo, havo, vwo Eindexamenjaar
*) voor leden VO-contentwww.vo-content.nl/stercollecties
JETTY VAN DRIEL – INTERNATIONAL SCHOOL HILVERSUM
A school where the students know more than the teachers
Imagine a school where re-
verse mentoring takes place.
Imagine a school where the
students know more than
the teachers about the pos-
sible outcome of a problem.
Imagine a school where the
students are no longer con-
sumers of knowledge, but
producers of it. In 2012 that
is actually not so difficult to
do. Now place yourself back
30 years and then try to imagine it. To have
done so would have been visionary. Few of us
have that capability; most of us live for now
and the immediate problems of finding a new
printer cartridge or an internet connection. In
technology it is most challenging to see the
now and the distant future at the same time.
Perhaps the insight that an astronomer pos-
sesses has been necessary to achieve this.
With his vision, Ad van der Wiel could eas-
ily have been the co –author of the classic
Tom Cruise film ‘Minority Report’. In the film,
now some 10 years old, Tom Cruise is guiding
images sent to him wirelessly across several
screens using only his finger. When the film
was made this was pure sci-
ence fiction. Now our prima-
ry school students pick up an
iPad and do much the same
as Mr. Cruise did in the film.
Twenty years ago the
KLG began laying the foun-
dations of an organization
wide ICT programme that
is today still growing and
establishing itself in all of
the areas of education. Back
then semi mandatory policies, such as as-
signing 30% of one’s lesson to ICT were laid
down to encourage teachers and staff to take
the first step on the road to introducing ICT
into the classroom. It was a very steep hill and
in the rain many slipped back down. Teach-
ers were asked to obtain their digital driving
license, which most of us embraced with en-
thusiasm, some with reluctance, all of us with
trepidation. The idea was, like pelicans, we
would devour such mysteries as powerpoint,
excel and word, and then regurgitate them
down the gullets of our students, so that they
would visualize progress.
Thus suitably equipped the schools moved
on to the ambitious laptop project. Carts lad-
ened with silver bricks, endless wires and
complex charging points were maneuvered
along the ancient corridors to different class-
rooms; students were suitably impressed.
Despite these early advances the ever reliable
computer room was still preferred by the
Thanks to technology the students are now the producers of authentic content
42
43
teachers. Inevitably each year saw new in-
novations and eventually students were given
personal laptops, the first of which were car-
ried home in sharp plastic boxes resembling
a timecapsule about to be plunged into the
earth, capable of surviving a nuclear war and
re-emerging centuries later as icons of early
technology. The International School Hilver-
sum still has some lying around, presumably
because the rubbish collectors refuse to take
them away. Then the covers softened, as did
the weight and size of the laptops, bringing us
to the present day.
While this has been going on, the con-
cept of the teacher – student – classroom
setting/relationship has shifted at an even
greater pace. To start with, our students were
encouraged to consume knowledge. Thanks
to technology they are now the producers
of authentic content. With knowledge like
quicksand the need for us all to co – produce
is greater than ever. Text books become re-
dundant before the invoice is settled and es-
tablished teaching methods are constantly
challenged. We as teachers no longer need
our digital driver’s licence to access ICT, but
we must understand and accept the concept
of reverse mentoring. How often is it that stu-
dents are able to step up and take over the
lesson for a short while to explain a process
or an application, to develop a thought or
challenge an idea. This activity in the class will
inevitably become a natural phenomenon as
it is well known that technology empowers
students. As we conclude, the International
School Hilversum in particular wants to draw
attention to Ad’s support to our proposal to
introduce Apple technology to the school,
which has proven to pay off despite its higher
cost and to have justified its viability with its
enormous success. Our best chance of keep-
ing up with the rapid developments both
tangible and abstract in technology comes
from having the best technology available in
the classroom. We all need to strive to stay
alongside these enormous changes still to
come and to recognize that our visionary was
right in the first place. Now we must fly solo.
Students at International School Hilversum
44
CINDY TOLBOOM, LEERLING VAN DE ICT-CAMPUS LOOPT STAGE OP:
“Leerlingen van groep 4
volgen een cursus Word.”
“Ik digitaliseer veel lesmateriaal zodat docenten dat in de les
kunnen gebruiken.”
“Sommige leerlingen kunnen
het helemaal zelf en anderen gaan wat
langzamer.”
45
DE PAULUSSCHOOL IN HILVERSUM
“Om 11.00u. haal ik een aantal
leerlingen uit de klas die een cursus Word
gaan doen”
“Ik help de leerlingen bij
de oefeningen als ze er zelf niet
uitkomen.”
46
LOES IJKELENSTAM
Bouwstenen voor de toekomst
In september 2011 is het St. Al-
oysius College, in samenwer-
king met de KBS Bernardus in
Blaricum, gestart met een pro-
ject dat tot doel heeft leerlin-
gen te laten werken met digi-
tale aansturing van apparaten,
een ‘hot item’ in de ICT. Daar-
naast beoogt het project sa-
menwerking van leerlingen uit
voortgezet- en basisonderwijs
van AT-scholen om nieuwe
oplossingen of toepassingen te bedenken en
uit te voeren.
De bouwstenen die voor het programmeren
gebruikt worden, zijn grotendeels van Lego.
Sommige van die bouwstenen (NTX stenen)
kunnen geprogrammeerd worden. Op basis
van de input van sensoren worden door het
programma signalen gegeven die onder an-
dere motortjes kunnen aansturen. Het doel
is de leerlingen een realistisch probleem te
laten oplossen.
Dit gebeurt in drie stappen:
• Hetuitvoerenvaneen
voorgestructureerde
opdracht
• Hetverwerkenvande
opgedane kennis in een
eigen ontwerp
• Hettoepassenvandie
kennis op een realistisch
probleem.
De eerste opdracht voor de leerlingen is het
maken van een karretje dat reageert op geluid
en voorwerpen kan herkennen en ontwijken.
Vervolgens ontwerpen de leerlingen een
‘marslander’ die op een fictief marslandschap
kan rijden. Deze marslander wordt op afstand
bestuurd en kan bodemonderzoek doen en
luchtvochtigheid meten.
Tenslotte gaan de leerlingen oplossingen
bedenken voor echte problemen waarbij het
besturen van apparaten een rol speelt. Ze
kunnen bijvoorbeeld apparaten maken die
voor gehandicapten van nut zijn. Ook zou-
den technische oplossingen bedacht kunnen
worden voor het uitvoeren van gevaarlijk, saai
of vuil werk.
De leerlingen ontwerpen een ‘marslander’ die op een fictief marslandschap kan rijden
46
47
48
SCHOOLDIRECTEUREN PRIMAIR ONDERWIJS
“Vanaf het moment dat de Paulusschool bij de AT-scholen kwam, is er heel veel veran-derd. Op de Paulusschool werden alle com-puters in een keer vervangen: er kwam een vrachtauto met een hele stapel computers. Deze stapel viel om. Allemaal teruggestuurd en een week later kwam er een nieuwe lading. Of het echt nieuwe waren was niet duidelijk, maar ze werken nog steeds.”
Wim de Weijer, Paulusschool Hilversum
“Op de Augustinusschool was de ICT een drama. Het ging er nog niet erg professio neel aan toe: een ouder was daar systeembeheer-der en de kabeltjes lagen in het water.“
Nellie van Rijn, Augustinusschool Hilversum
“We zitten middenin de ontwikkeling van een nieuwe elektronische leeromgeving (elo). Er zijn weinig basisscholen in Nederland waar elo’s tot de mogelijkheden behoren.”
Wim de Weijer, Paulus-school Hilversum
“Ik ben erg positief over het aanbod van ict-cur-sussen op het Alber-dingk Thijm Institute.’’
Henk van Velzen, Titus Brandsmaschool Hilversum
“De cultuuromslag van SKOW-bestuur naar de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm is op ict-gebied duidelijk merkbaar. Al onze groepen hebben nu een smartboard of touch screen. Er zijn een paar pioniers in mijn team die enthousiast raken over alle mogelijkheden en anderen daarin mee-nemen. Als je minder snel meegaat in de ict-ontwikkelingen als leerkracht is dat ook niet erg. Het bestuur is op ict-gebied visionair en maakt de middelen vrij om in ICT te investe-ren. Dit is uniek.”
Ellen Melchers, Joseph Lokinschool Ankeveen
“Na de overdracht aan het huidige bestuur in 2008 is een grote slag geslagen met Parnassys; het leerlingvolgsysteem en de leerlingadmini-stratie werden gein te-greerd.“
Lidwien Vos, De WilgeHilversum
CITATEN
“We hebben alle ruimte om onze school verder te ontwikkelen op ict-gebied. Zo gaan we binnenkort starten met laptops voor hoogbegaafden, en in alle klaslokalen hangen digiborden.“
Henk van Velzen,Titus Brandsmaschool Hilversum
“Ict-coördinatoren van verschillende scholen komen regelmatig bij elkaar om kennis uit te wisselen.’’
Luuk Oostenbroek, C. HummelingschoolHilversum
“De samenwerking tussen PO en VO is uniek. Het PO kan veel leren van VO op het gebied van ICT en vice versa. Bovendien is er binnen de AT-scholen een heldere financieringsstructuur om-trent de mogelijkheid om apparatuur aan te schaffen en deze in termijnen af te betalen. Ad maakt zich sterk om elke school van draadloos internet te voorzien. Het zegt iets over de ambities van het bestuur van de stichting dat het er veel voor doet om de scholen optimaal te faciliteren. Goed functio-nerende computers, laptops, smart-borden en draadloos internet en daarbij een goed ict-beleidsplan horen inmid-dels tot de standaarduitrusting van alle AT-scholen.”
Frans Wikkerman, St. Antoniusschool Kortenhoef
“Onze eerste stagiair van de ICT-Campus was een hele leuke, Kelvin Klein. De stages zijn voor de MBO studenten ook goed voor het leren van sociale vaardig heden.’’
Nellie van Rijn, Augustinusschool Hilversum
“Op initiatief van het bestuur lopen leerlingen van de ICT-Campus stage op de PO-scholen. Een stagiair die bij ons op school heeft gezeten en waar we de handen vol aan hadden heeft tijdens zijn stage heel leuke dingen gedaan met de leerlingen op vrijdagmiddag met digitale rekenprogramma’s.”
Wim de Weijer, Paulusschool Hilversum
49
50
CITATEN
“Leerlingen hebben nog steeds oefening nodig in een aantal basale vaardigheden zoals goed leren communiceren, monde-ling en schriftelijk, en leren omgaan met getallen. Daarnaast willen we hen vooral ook vaardigheden leren, zoals het leren leggen van verbanden, leren onder-zoeken, leren samenwerken, creatief en kritisch denken. Omgaan met moderne technologie en media is daar een vanzelf-sprekend onderdeel van.”
Trudy Hogenbirk, Hobbitstee, Mariaschool en Merlijn Eemnes
“We hebben onlangs een nieuwe lees methode gekozen. Ad wees ons op de digitale middelen die bij de leesmethode werden aan-geboden. Op basis daarvan hebben we een beslissing genomen. Eerder had ik daar niet op gelet.’’
Ellen Melchers, Joseph Lokinschool Ankeveen
“Ik ben vooral gericht op de vraag wat de toe-passingen op ict-gebied zijn binnen de school. In mijn denken en tijdens overlegmomenten is altijd de vraag hoe ICT een plek kan krijgen. In de keuzes die we in het onderwijs maken, speelt ICT een duidelijke en zingevende rol.’’
Edith van Meningen, De Wilgetoren Hilversum
“De Binckhorst St. Jan en De Wilge willen hun positie als innovatieve basis-scholen verstevigen door de speerpunten “Engels” en “ICT” van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm met elkaar te verbinden. In de kleuterbouw stellen we ons tot doel het Early English programma te versterken door de Engelse taal ten allen tijde beschikbaar te laten zijn voor de kinderen. Door de iPad te integreren in het bestaande onderwijsaanbod is er sprake van verrijking en innovatieve waarde. We vergroten mogelijkheden in de kleutergroepen om gebruik te maken van de kracht van interactief leren d.m.v. ict-toepassingen.”
Saskia Benneker, de Binckhorst-St. Jan Laren
51
Beter onderwijs door inzet van ICT
ICT-Foundation:
De inzet van moderne ict-middelen
kan een belangrijke bijdrage leveren aan
het bieden van een toekomstgericht en
motiverend onderwijsprogramma. Om
het toepassen van nieuwe ict-ontwik-
kelingen in het onderwijs te stimule-
ren is in het voorjaar van 2011 de ICT-
Foundation opgericht. Dit fonds van de
AT-scholen is specifiek gericht op het
financieren van projecten die onderwijs-
ontwikkeling m.b.v. ICT tot doel hebben.
Al ruim een jaar kunnen scholen een
projectaanvraag indienen wanneer deze
aan een aantal criteria voldoet (zie kader
op de volgende pagina).
Het afgelopen jaar zijn al diverse pro-
jecten opgestart. Om een indruk te geven
hier een korte beschrijving van de lopen-
de projecten (april 2012).
Sharepoint op AT-scholen
Vanaf het voorjaar van 2011 wordt hard
gewerkt aan het inrichten van een nieu-
we digitale werkomgeving voor de AT-
scholen, waarbij werken in ’The Cloud’
centraal staat. Sharepoint vormt het hart
van deze nieuwe omgeving. Uitgangs-
punt is dat medewerkers en leerlingen
op een eenvoudige wijze altijd en overal
toegang hebben tot hun bestanden, email
en agenda. Bovendien kan informatie
binnen de AT-scholen eenvoudiger wor-
den verspreid en wordt communicatie
en samenwerking tussen medewerkers
gestimuleerd.
iPads in het PYP
In de eerste helft van 2011 is uitgebreid
onderzoek gedaan naar de mogelijkhe-
den om de iPad in te zetten in het ‘pri-
mary years programme’ van de Interna-
tional School Hilversum. Over dit project
heeft projectleider Thomas Meddens een
rapport geschreven en een aantal zeer
informatieve filmpjes gemaakt. Beiden
kunt u terug vinden op de website van de
ICT-Foundation.
Naast internationalisering is innoveren van het onderwijs met behulp van nieuwe ict-toepassingen een speerpunt van de AT-scholen.
UITGELICHT
52
iPad pilot VO
Laar & Berg en de International School
Almere zijn vanaf augustus 2011 aan het
onderzoeken of de iPad een goede keuze
is wanneer men in de toekomst alle leer-
lingen op beide scholen van een eigen
device wil voorzien.
Sturen in de toekomst
Doel van dit project is leerlingen inzicht
te laten krijgen in automatiseringspro-
cessen waarbij besturing van apparatuur
een belangrijke rol speelt. Via opdrach-
ten die moeten worden uitgevoerd m.b.v.
computerprogramma’s en bouwmateria-
len van Lego leren zij ‘robots’ bouwen die
via sensoren gegevens uit de omgeving
opnemen en op basis daarvan diverse
acties kunnen uitvoeren. De leerlingen
starten met dit project in groep 7 van de
basisschool. Het project eindigt in klas
2 van het voortgezet onderwijs (zie ook
pagina 44).
ICT op maat
Dit project bestaat uit twee delen:
1. Ontwikkelen van een nieuwe “intu-
itief te gebruiken” ict-omgeving ten
behoeve van de PO-scholen. Het gaat
hierbij om een omgeving waarin leer-
lingen, leerkrachten en de ict-coördi-
nator intuïtief de juiste keuzes maken
in het gebruik van middelen. Leerlin-
gen maken makkelijk gebruik van de
programma’s, leerkrachten worden
eigenaar van een deel van het systeem
(bv. beslissen welke leerlingen van
welke schoolprogramma’s gebruik
kunnen maken), de ict-coördinator
kan ondersteunen vanuit een over-
zichtelijke structuur.
2. Opzetten van een database met ken-
nis over webbased ict-programma’s
gericht op leerlingen met speciale
begeleidingsbehoeften, toegankelijk
voor alle AT-scholen PO.
UITGELICHT
Om voor financiering vanuit de ICT-Founda-tion in aanmerking te komen moet een project minimaal aan de volgende eisen voldoen:
• het betreft een echte ict-innovatie, in ieder geval voor de AT-scholen. Dit ter beoordeling aan het ‘ict-overleg’ (bestaande uit de Bestu-ursleden van de AT-scholen en een aantal ict-deskundigen vanuit de organisatie);
• minimaal twee AT-scholen hebben direct belang bij uitvoering van dit project;
• hard- en software die ten behoeve van een project worden aangeschaft, blijven eigen-dom van de koepelstichting, waarbij het be-heer wordt gevoerd door de Director ICT;
• indien materialen worden aangeschaft die leiden tot structurele kosten op de langere termijn doordat bijvoorbeeld vervanging noodzakelijk is, moet de dekking hiervoor worden aangegeven;
• de looptijd van het project moet vooraf worden aangegeven;
• na afloop van het project dient (ten minste) een uitgebreide schriftelijke evaluatie te worden opgeleverd;
• er dient vooraf te worden aangegeven hoe men na afloop van het project (afhanke-lijk van de resultaten natuurlijk) de innovatie gaat integreren in de schoolorganisatie.
Bij deze projecten komen zowel materiële als personele kosten voor vergoeding in aan-merking.
53
ELO op de basisschool
De Paulusschool, de KinderCampus en
de Wilgetoren waren benieuwd of er een
Electronische Leeromgeving bestond die
goed toepasbaar zou zijn in het PO. Hier-
toe hebben zij een projectaanvraag in-
gediend bij de ICT-Foundation en vanaf
augustus 2011 zijn Marion Cauvern en
Conny de Bont als projectleiders met dit
onderzoek bezig.
Virtual library – fase 1
Waar vroeger kennisoverdracht vooral
plaats vond via papieren boeken en
tijdschriften, vaak bijeengebracht in
prachtige bibliotheken, is tegenwoordig
de digitale wereld het belangrijkste me-
dium voor kennisverwerving. De Inter-
national School Almere en de Internati-
onal School Hilversum vinden dat deze
gewijzigde vorm van kennisverwerving
ook vraagt om een andere vormgeving
van de schoolbibliotheek. In dit project
onderzoeken zij hoe deze nieuwe ‘virtual
library’ eruit zou kunnen zien. In fase
2 van dit project willen zij deze nieuwe
omgeving ook daadwerkelijk gaan in-
richten en gebruiken.
Cursustraject smartboarden
De meeste AT-scholen maken gebruik
van Smartboardsoftware bij hun digi-
borden. Een duidelijk gestructureerd
scholingsaanbod in het gebruik van deze
software ontbreekt echter. Daarom is
Thomas Meddens, leerkracht op de In-
ternational School Hilversum gevraagd
om een dergelijk scholingsaanbod op te
zetten. De eerste resultaten zijn inmid-
dels in de praktijk getest en worden door
de gebruikers zeer positief ontvangen.
Ook de komende jaren zal de mogelijk-
heid worden geboden om via een project-
aanvraag bij de ICT-Foundation zelf te
gaan onderzoeken welke mogelijkheden
de inzet van nieuwe ict-toepassingen in
de dagelijkse onderwijspraktijk biedt.
UITGELICHT
Meer informatie is te vinden op de web-site van de ICT-Foundation. Deze web-site is te vinden op Portal.atscholen.nl, onder ‘Organisatie’ en ‘Ict-innovatie’.
54
‘Laptop onderwijs, wat is dat?’
Leerlingen van het Alberdingk Thijm College leggen uit:
UITGELICHT
Floris Timmer (4 vwo) heeft sinds
hij begonnen is aan zijn vierde school-
jaar een nieuwe MacBook Air, de nieuw-
ste generatie laptop, gekregen. Dit is van-
wege het feit dat er na drie jaar voor een
nieuwe laptop wordt gekozen. Deze lap-
top is ideaal voor het gebruik op school.
Floris: ‘’Hij is heel licht, en formidabel
afgewerkt.” De Macbook Air weegt ruim
1 kg. De witte laptops hebben weliswaar
wel meer geheugen, maar zijn daarente-
gen veel zwaarder.
Geen boeken slepen
Leerlingen van het ATC slepen allang
niet meer tassen vol boeken van huis
naar school. 15 tot 30% van de lessen
wordt ingevuld met filmpjes op inter-
net, digitale oefeningen op cd-rom of je
moet zelf bronnen raadplegen op inter-
net. De lessen informatica gaan al he-
lemaal via de laptop. Jop Jaeger (3 vwo):
“Toch maken de meeste leerlingen nog
wel aantekeningen in hun schrift.” Sietze
Naber (5 vwo) vult aan: “Er zijn inder-
daad een paar leerlingen die zelfs alle
aantekeningen op de computer maken
maar die snelheid heeft niet iedereen.”
Sietze stapte over van het Gemeentelijk
Gymnasium naar het Alberdingk Thijm
College en was zeer onder de indruk van
de ict-vaardigheden van zijn medeleer-
lingen en de docenten. Sietze: “Ik merk
Leerlingen van het Alberdingk Thijm College (ATC) krijgen vanaf het eerste jaar een eigen laptop. Wat houdt laptoponderwijs precies in, hoe ervaren de leerlingen dat en hoe helpt het ze in hun verdere loopbaan? Drie leerlingen leggen uit hoe het zit.
Sommigen maken ook de aantekeningen op de computer
55
Favoriete websites/games Floris:
1 Age of Empires II2 www.google.nl
Favoriete websites Sietze:
1 Google2 Facebook3 Twitter
Floris Timmer en Sietze Naber
56
UITGELICHT
dat ik, in vergelijking met leerlingen die
op andere scholen zitten, vrij snel een
Powerpoint presentatie in elkaar kan
zetten. Docenten doen snel een beroep
op je ict-vaardigheden bijvoorbeeld door
tijdens de les om een korte presentatie
te vragen. Door deze opdrachten merk
ik dat mijn vaardigheden met een grote
sprong vooruit gaan.”
De ondersteuning en de ict-vaardig-
heden van de docenten zijn – zo ervaren
de leerlingen – van hoog niveau. Floris:
“Een docent Frans heeft een hele uitge-
breide website met ongeveer 15.000 be-
zoekers per maand. Maar dit blijft niet
alleen bij deze docent Frans, steeds meer
docenten beginnen met het maken van
een educatieve website. Zo heeft ook een
docent Duits een eigen website gemaakt.
ICT heeft natuurlijk veel meer kanten:
zo filmen onze docenten economie hun
lessen en zetten die filmpjes als vodcast
op het internet. Daarnaast worden de
Powerpoints van de les op Studieweb
geplaatst waar je ze nog een keer terug
kunt kijken.”
Niet in alle lessen wordt veel gebruik
gemaakt van ICT. Sietze: “Bij geschiede-
nis is nog veel bandmateriaal beschik-
baar.” Floris vult aan: “Het gaat bij ge-
schiedenis vooral om goede verhalen.”
Computervaardigheden
Doordat het gebruik van de laptop zo
is geïntegreerd in het onderwijs, krij-
gen leerlingen al vroeg door hoe je het
maximale uit je laptop haalt en dat ook
toepast in de praktijk. Leerlingen krijgen
in de eerste twee jaar veel les in com-
putervaardigheden. Jop Jaeger: “In het
eerste jaar krijg je veel begeleiding in
het ordenen van je mappen op de com-
puter. Waar zet je alle boeken neer? Waar
houd je je aantekeningen bij? Hoe zet
je een structuur op waarin je alles snel
kunt opzoeken? In het tweede jaar ligt
het accent meer op vaardigheden.” Sietze
Naber vult aan: “En dat komt je later heel
goed van pas.“
Vooroordeel
Lange tijd hebben laptopscholen te ma-
ken gehad met het vooroordeel dat lap-
topgebruik in de school het social media
gebruik bevordert en tijdens de les de
verleiding groot is om andere dingen te
doen dan de les te volgen. Sietze Naber:
“Aanvankelijk is het heel verleidelijk om
voortdurend te zitten internetten, chat-
ten of facebooken als je over een compu-
ter in de les kunt beschikken, maar naar-
mate je langer over zo’n laptop beschikt,
ga je er toch steeds verantwoordelijker
mee om.” Inmiddels heeft het ATC wel
maatregelen genomen om ook toekom-
stige leerlingen en hun ouders duidelijk
te maken dat tijdens schooltijd er zo min
mogelijk afleiding is. Jop Jaeger: “Alle
harde schijven van de computers zijn
opgedeeld in partities. Een deel is voor
Mijn vaardigheden gaan met grote sprongen vooruit
57
UITGELICHT
school en een voor thuis. Docenten kun-
nen meekijken met de leerlingen in het
deel dat voor de school bedoeld is. Leer-
lingen die andere dingen doen of niet
zijn ingelogd, kunnen nu makkelijker
hierop worden aangesproken.”
Social media brengen ook veel voor-
delen met zich mee voor het schoolwerk.
Floris: ‘’Met Skype kun je thuis heel ge-
makkelijk overleggen met je klasgenoot
als je met een gezamenlijk project bezig
bent. Ik hoef dan niet kilometers te fiet-
sen om aan iets te werken. Wat we nu
ook doen is werken met iCloud; dan heb
je een bepaald aantal gigabytes in het
internet waar je bestanden op kan plaat-
sen.” Ook in hun vervolgstudie menen ze
deze kennis goed te kunnen gebruiken.
Gewend om de technische mogelijkhe-
den en social media professioneel in te
zetten, zijn ze kritisch naar de inzet van
ICT op de verschillende universiteiten.
Sietze: “Ik merk dat ik kritisch kijk naar
de websites van de universiteiten; als
het er goed uitziet is dat medebepalend
voor het beeld dat ik van de instelling
heb. Tot nog toe verloopt het contact dat
ik met de TU Delft heb heel goed, vooral
het e-mailverkeer dat ik heb verloopt
buitengewoon netjes. Bij de TU Eind-
hoven is dat veel minder het geval, ik ga
me dan toch afvragen hoe de ICT daar is
georganiseerd.”
Social media brengen ook veel voordelen met zich mee voor
het schoolwerk
Jop Jaeger en Sietze Naber
Favoriete websites Jop:
1 www.schoolwise.nl2 http://nl.wikipedia.org
58
JOZEFSCHOOL
‘Een school kan geen dag meer zonder computers’
In januari 2012 zijn de drie katholieke basis-
scholen in Wijdemeren onderdeel geworden
van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk
Thijm. In de aanloop van deze bestuursover-
dracht is hard gewerkt aan het omzetten van
de computersystemen. Het beheer werd eer-
der gedaan door een bedrijf in Brabant dat
problemen zoveel mogelijk op afstand pro-
beerde op te lossen. Directeur Marino van
Montfoort: ‘Als er wat was dan kon je ze wel
bellen maar ze kwamen zelden langs. Dat
was wel eens lastig, want daardoor duurt het
langer voordat problemen zijn opgelost.’
De Jozefschool is een van de drie basis-
scholen in Nederhorst den Berg. ‘We zijn de
grootste basisschool in deze gemeente, en
tellen nu 190 leerlingen. Dat aantal zal afne-
men als gevolg van demografische ontwikke-
lingen in Wijdemeren. Inmiddels zijn alle lo-
kalen voorzien van een digibord en heeft elk
lokaal een aantal computers waar leerlingen
kunnen werken. Van Montfoort: ‘In de toe-
komst hoop ik dat leerlingen nog veel meer
met de computer gaan doen. Er is in samen-
werking met Herman Rigter een ict-beleids-
plan opgesteld waarmee ik wil bereiken dat
mijn team nog intensiever gebruik zal maken
van de mogelijkheden.’
DE INFRASTRUCTUUR
De medewerkers van systeembeheer waren
drie dagen bezig met het omzetten van alle
computers van het ene systeem naar het an-
dere. Gedurende die dagen was gebruik van
de computers beperkt; internet en e-mail-
verkeer was niet mogelijk.
HET PROCES
De eerste stap was de aanleg van data-in-
voerpunten. Inventarisatie ervan werd ge-
daan door een van de medewerkers van sys-
teembeheer en vervolgens werden door een
electricien extra punten aangelegd
Tijdens de tweede fase werden de com-
puters voorzien van een nieuw beheersys-
teem. André Greven, ict-coördinator: ‘Vroe-
ger moest dat per computer gebeuren. Nu
ontwikkelen we in de voorbereidingsfase
een programma, vervolgens zetten we dat
op de server van de school. We hoeven de
com puters dan alleen nog opnieuw op te
starten. Ze halen de nieuwe programmatuur
van de server en het is klaar. Wel duurt het
dan nog een tijdje voordat je dan weer over
dezelfde gegevens en programma’s kunt
beschikken als in de oude situatie. Veel van
deze programma’s moeten namelijk opnieuw
worden geïnstalleerd en de oude leveranciers
In de toekomst hoop ik dat leerlingen nog veel meer met de computer gaan doen
59
JOZEFSCHOOL
moeten hun databases vrijgeven. Soms willen
ze daar geld voor zien.’
De derde stap was de “nazorg”. Op woens-
dagochtend – de derde ochtend van deze
werkzaamheden – was de belangrijkste taak
het instrueren van de leerkrachten over het in
gebruik nemen van de vernieuwde compu-
ters. Het liefst wilden we alle docenten in een
keer de instructies geven, maar dat was niet
haalbaar. ‘Daarom zijn we bij alle docenten
individueel langs gegaan. Dat kostte veel tijd,
maar was wel de beste oplossing.
Marcel, een van de systeembeheerders,
is gewend om tussen het lesgeven door
en te midden van een klas met kinderen de
docent uitleg te geven over de computers
en het digibord in de klas. De kinderen van
de Jozefschool bleken erg nieuwsgierig en
keken graag even mee. Gelukkig was de juf
prima in staat de orde in de klas te handhaven
en tegelijkertijd naar het verhaal van Marcel
te luisteren. Toen alles duidelijk was en bleek
te werken was het werk voor de Jozefschool
klaar. Op naar de volgende school.
De kinderen van de Jozefschool bleken
erg nieuwsgierig en keken graag even mee
Marcel Dopheide, systeembeheerder, geeft instructies
BART VAN DEN HAAK
Ict-ontwikkeling en AT-scholen: … anytime, anywhere
Wie de site van het Alberdingk
Thijm Institute bezoekt om
in te schrijven voor een ict-
training, kan zich verheugen
in een zeer ruim aanbod van
trainingen en workshops. Tij-
dens een cursusjaar komen
– aan de Emmastraat of op
schoollocatie – medewerkers
vrijwel wekelijks samen om
te investeren in ict-kennis en
–vaardigheden. Voor deelne-
mers aan de cursussen geldt dat zij – vrijwel
zonder uitzondering – menen de aansluiting
bij de laatste ontwikkelingen te gaan missen
en meer en meer moeten insteken op digi-
tale ‘emprovise’. Juist deze onzekerheid en
schijnbare zwakte kenmerkt de medewerker
van een organisatie die voorop loopt en in het
onderwijs bewezen kernzaken met noodza-
kelijke vernieuwing wil verbinden.
Toen, aan de start van deze eeuw, het Katho-
liek Lyceum in het Gooi de eerste, brede initia-
tieven nam om ICT in het voortgezet onderw-
ijs een rol te geven die aansluit bij de behoefte
van de leerling in de eenentwintigste eeuw,
moest een aantal hobbels
worden genomen. Een in-
frastructuur die ontworpen
was om – met name – ad-
ministratieve processen op
kleine schaal te onderste-
unen, voldeed niet langer.
Met de komst van de eerste
‘laptopkarren’ werden stap-
pen gezet in de richting van
het – inmiddels algemene –
‘anytime, anywhere learning’.
Niet langer werkte een kleine groep leerlin-
gen een zeer beperkt aantal uren op een vaste
computer op een vaste werkplaats; meer en
meer werd door grote groepen leerlingen,
meerdere malen per dag met een mobiele
machine gewerkt, liefst op een draadloos
netwerk.
De nieuwe werkwijze vraagt ook om nieu-
we verbindingen tussen ICT en de filosofie
van de organisatie. Op het moment dat de
eerste klassen van het Alberdingk Thijm Col-
lege (ATC) standaard en op dagelijkse basis
met een persoonlijke laptop gingen werken,
werd expliciet door belanghebbenden om de
legitimering van de ict-koers van de school
gevraagd. Angst voor en scepsis ten aanzien
van de vernieuwingen waren bij medewer-
kers en ouders geen uitzondering. Een vijftal
jaren later – jaren waarin het beleid van deze
‘laptopschool’ kon rijpen – werd ik als con-
rector van het ATC op een jaarvergadering
van de Oudervereniging blij verrast door de
De nieuwe werkwijze vraagt ook om nieuwe verbindingen tussen ICT en de filosofie van de organisatie
60
61
veranderde attitude ten aanzien van het ict-
rijke onderwijs op de school. Thema van de
feedback uit het publiek op deze avond was
niet langer het risico van ict-implementatie,
maar de kansen voor onze leerlingen die met
dergelijk modern beleid binnen de school
gehaald worden.
Inmiddels zijn op vrijwel alle VO-scholen
in het land projecten gelanceerd waarin com-
puters en digitale content een hoofdrol spe-
len. Binnen de AT-scholen zijn – hoewel de
wet van de remmende voorsprong ons soms
parten speelt – op alle locaties beleidslijnen
uitgezet die het kader vormen voor dooront-
wikkeling van ict-rijk en dynamisch onderwijs.
Met een structurele, ook bovenschools ge-
organiseerde scholing en, bij voorbeeld, de
ontwikkeling van een groeiende ICT-Campus
verankert een filosofie, die decennia geleden
reeds op bestuursniveau ontstond, zich in
onze organisatie.
De laatste jaren overziend, mogen we con-
cluderen dat de voorlopersrol ons resultaat
heeft gebracht om ‘content’ mee te zijn.
Consistente omgang met op visie gebaseerd
beleid is daarbij beslissend geweest en daagt
ons uit de komende jaren die eigen koers te
blijven varen.
Gisteren volgde ik het ‘teksten’ van enkele
van mijn leerlingen van Laar & Berg op Face-
book. Kern van het betoog: de iPad voldoet
niet langer en laptop volstaat niet langer in
het leerproces. De nieuwe ‘learning device’
heeft – op zijn minst – holografische moge-
lijkheden, moet gestileerd zijn naar de ’way of
life’, past in de broekzak van ‘baggy pants’ en
geeft altijd, overal en razendsnel toegang tot
de ‘cloud’. De demomodellen worden mo-
menteel getest. Ik ben benieuwd hoe over vijf
jaar ons ict-rijke onderwijs eruit ziet …
De inzet van ICT kan een belangrijke bijdrage leveren aan kwalitatief beter onderwijs
62
“KENNIS KOMT ALTIJD WEER VAN PAS”
Karin van Oort:
Na haar aantreden in 2010 heeft zij direct
de ontwikkeling van ICT binnen de stich-
ting een nieuwe impuls gegeven, omdat
zij ervan overtuigd is dat de inzet van ICT
een belangrijke bijdrage kan leveren aan
kwalitatief beter onderwijs en het facilite-
ren van de organisatie daaromheen.
Eind jaren negentig deden de eerste
laptops hun intrede op het ATC. Zij waren
toen nog een bezienswaardigheid. Maar
al snel kwamen er meer. Voor gebruik
door leerlingen werd in eerste instantie
gebruik gemaakt van laptopkarren, ge-
vuld met 30 laptops. Karin van Oort: “Dit
leverde veel problemen op: het uit de kar
halen en weer in de kar terugzetten nam
zeer veel kostbare lestijd in beslag; nie-
mand voelde zich verantwoordelijk voor
de laptops, dus men ging er niet echt
voorzichtig mee om; vaak werd vergeten
na afloop van de les de stekker van de kar
weer in het stopcontact te steken, met als
gevolg dat halverwege de volgende les de
laptops ermee stopten door gebrek aan
energie. We hadden dus interesse in be-
tere oplossingen. Een week lang scholen
bezoeken in Engeland bood uitkomst.
Hier waren goede voorbeelden te vinden
van effectief laptopgebruik door leer-
lingen, zowel in de klas als thuis bij het
huiswerk. Vooral het Technology College
in Birmingham gebruikte een concept dat
zeer tot onze verbeelding sprak. In het
kader van een speciaal project dat werd
gefinancierd door de toenmalige rege-
ring, had de school laptops aangeschaft
die de leerlingen in eigen beheer hadden
en dus zowel op school als thuis konden
“Ik heb veel ict-kennis die ik heb opgedaan op de
AT-scholen in mijn latere carrière prima kunnen benutten.”
Dit zegt Karin van Oort, voormalig rector van het ATC en
nu bestuursvoorzitter van de Stichting Katholiek Onderwijs
Leiden. Deze omvat tien basisscholen, een school voor
speciaal basisonderwijs en twee VO-scholen in Leiden
en omgeving.
INTERVIEW
63
64
INTERVIEW
gebruiken. Daarnaast werd op die school
veel gedaan aan het ontwikkelen van di-
gitaal leermateriaal en het scholen van
docenten. Geïnspireerd kwamen we terug
in Hilversum en we zijn direct de eerste
plannen gaan maken. Enige tijd later ben
ik nog op studiereis geweest naar Dene-
marken. Daar leerde ik vooral veel over
de mogelijkheden van afstandsleren en
digitaal onderwijs. Deze ervaringen wer-
den eveneens in de plannen verwerkt. In
Nederland was op dat moment alleen het
Zernike College in Groningen ook aan het
experimenteren met het ‘laptop per leer-
ling’ concept. Zij hielden de laptops op
school uit ’veiligheidsoverwegingen’. Wij
waren er echter van overtuigd dat juist
het ook thuis kunnen beschikken over
dezelfde laptop als op school een grote
meerwaarde had. Als de leerlingen de
laptop gewoon in hun gebruikelijke rug-
zak zouden vervoeren voorzagen wij geen
grote veiligheidsrisico’s.
De kosten van het geplande laptoppro-
ject bleken zeer hoog en daarom maakte
het ATC graag gebruik van de mogelijk-
heid voor financiële ondersteuning van-
uit de Centrale Directie van toen nog het
Katholiek Lyceum in het Gooi. In augus-
tus 2004 konden dan ook de eerste ‘per-
soonlijke’ laptops aan leerlingen worden
uitgereikt, een belevenis op zich.
De docenten waren reeds een half jaar
eerder van laptops voorzien. Iedereen
was daartoe bij elkaar gekomen in de me-
diatheek en voorafgaand aan het uitdelen
had ik een goed en een slecht bericht voor
ze. Het goede bericht was dat er voor ie-
dereen een laptop was. Dit werd vanzelf-
sprekend met gejuich begroet. Het slech-
te bericht was echter dat binnen korte tijd
de boeken uit de school zouden moeten
verdwijnen en plaats moeten maken voor
digitaal leermateriaal. Dit bericht zorgde
voor heel wat minder positieve gelui-
den. In de praktijk is het afschaffen van
de boeken minder snel gegaan dan ik had
ingeschat, maar ik ben er nog steeds van
overtuigd dat het op niet al te lange ter-
mijn alsnog zal gebeuren.
Een ontwikkeling waarvoor op de AT-
scholen in een vroeg stadium is geko-
zen en die zeker heeft bijgedragen aan
een snelle groei van de inzet van ICT op
de scholen, is het centraliseren van sys-
teembeheer geweest. In plaats van sys-
teembeheerders per school die allemaal
hetzelfde doen, is gekozen voor het cen-
traliseren van deze dienstverlening. Hier-
door konden de verschillende systeem-
beheerders zich gaan specialiseren en
konden ook belangrijke schaalvoordelen
worden gerealiseerd.
Op 1 december 2004 heb ik de AT-scho-
len verlaten en ben ik gestart als rector
op het Veenlanden College in Mijdrecht.
Daar heb ik veel zaken op het gebied van
ICT die op de AT-scholen waren bedacht
en gerealiseerd eenvoudigweg kunnen
kopiëren. Ook in mijn huidige functie
heb ik nog steeds veel voordeel van de
kennis en ervaring die ik destijds op het
ATC heb opgedaan.”
Voor iedereen was er een laptop!
2009
66
STICHTING OMGEVINGSEDUCATIE GOOI, VECHT-EN EEMSTREEK
Omgevingseducatie online…en buiten
Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht-en
Eemstreek (OGVE) is niet meer weg te den-
ken uit de regio. Sinds 1994 werkt de stich-
ting aan lesmateriaal over de eigen omgeving
en organiseert excursies voor het primair en
voortgezet onderwijs. De stichting is de scha-
kel tussen het onderwijs en de organisaties
voor natuur, erfgoed en duurzaamheid. Leren
in en over je eigen omgeving, dat spreekt aan!
In 1995 bracht de stichting het eerste lesma-
teriaal uit in de vorm van de papieren ‘Streek-
reeks’: een werkboek met bronnenbrieven.
Het werkboek werd behandeld in de klas en
de leerlingen gingen naar buiten of naar een
instelling met een bronnenbrief in de hand.
Na de Streekreeks volgde de serie werkboe-
ken onder de titel Zappen in je buurt samen
met onderzoeksopdrachten, een meer acti-
verende werkvorm. De computer kwam eind
jaren ’90 meer en meer de school in. Omge-
vingseducatie maakte de overstap naar digi-
taal lesmateriaal. Dat was geen eenvoudige
klus, maar wel reuze interessant en uitda-
gend. Op welke manier kunnen we het staps-
gewijs onderzoeksmatig leren werken over
de eigen omgeving online realiseren? Op de
Fontys Hogeschool was al een digitaal format
ontwikkeld voor zelfstandig onderzoekend
leren. Ad van der Wiel, bestuurslid bij OGVE
sinds 1996, stimuleerde de overstap en keek
kritisch mee hoe dit format kon worden aan-
gepast voor omgevingseducatie.
OMGEVING ONLINE
www.zappeninjebuurt.nl ging in 2006 online:
een regionale leerlinggerichte dynamische
leeromgeving om onderzoekend leren in
de eigen stedelijke en natuurlijke omgeving
te stimuleren. We ontwikkelden een door-
lopende leerlijn van gestructureerde werk-
vormen voor het vmbo tot open werkvormen
voor het vwo. De onderzoeksvragen waren
geformuleerd of de leerlingen formuleerden
ze zelf. Gedigitaliseerde bronnen uit de col-
lecties van de regionale instellingen werden
op verschillende manieren aangeboden, in
bijvoorbeeld ‘gallerys’: een serie foto’s en/of
teksten samengesteld in tijd of per thema.
Ook kregen de leerlingen interactieve platte-
gronden, foto’s met link naar de website van
een instelling of filmfragmenten aangebo-
den. Ter afwisseling ontwikkelden we een
inter actief toetsprogramma: Test-je-kennis.
De leerlingen maakten hun eindwerkstuk on-
line in de digitale leeromgeving. Zappen was
vernieuwend!
De computer kwam eind jaren ’90 meer en meer de school in
67
ALICE GEIJSEL, PROJECTLEIDER
Steeds meer digitale leermiddelen kwamen
het onderwijs binnen. Inloggen voor elk on-
line programma werd irritant, scholen schaf-
ten elo’s aan. Docenten zochten naar digitale
leermiddelen waarbij de werkvormen voor de
leerlingen min of meer eenduidig waren. Ad
weet de stichting bij de les te houden: ‘Waar-
om maken we van de zappen-opdrachten
geen digilessen?’
DIGILESSEN
Op www.omgevingseducatie.nl zijn nu de
digilessen te vinden. Inmiddels zijn bijna alle
zappen opdrachten geactualiseerd en omge-
zet naar digilessen, gratis voor alle scholen in
de regio.
Enkele digilessen
• Hetveenlandschap
• DeHollandseWaterlinieenStelling
van Amsterdam
• DudokinHilversum
• OmroepstadHilversum
• DeBuitenplaatsen‘sGraveland
• Ecologischeverbindingeninderegio
• Naardermeer
Elke digiles is een geheel van onderzoeks-
vragen, bronnen analyseren, excursie buiten
en een eindwerkstuk maken. De bronnen
worden zoals op de zappensite op diver-
se manieren aangeboden, maar ze zijn nu
te vinden op www.regionalebronnenbank.nl.
Omgevingseducatie plaatst daarin bronnen
uit de collecties van de erfgoed- en natuur-
instellingen in de regio, die naar thema en
subthema passen bij de kerndoelen van di-
verse vakken.
Soorten bronnen
• Afbeeldingen(foto’s,plattegronden,
oude ansichten en kaarten)
• Teksten(krantenartikelen,artikelenuit
de tijdschriften, interviews, brochures)
• Filmbeelden(kortefragmenten,uit
archieven, verwijzingen naar regionale
onderwerpen in landelijke databanken,
door leerlingen zelf gemaakte filmclips)
Zowel aan de digilessen als aan de bronnen-
bank wordt verder gewerkt, en de zappen site
gaat per 1 juni 2012 uit de lucht. Ad stimuleert
de Stichting OGVE tot voortdurend alert zijn
op nieuwe ontwikkelingen en hij blijft geluk-
kig als bestuurslid nog met ons meedenken
over innovaties op ict-gebied.
Alice Geijsel
LEERLINGEN ENqUETE
Online onderzoek AT-scholen
LEERLINGEN ENqUETE
Om daar achter te komen is in april op een aantal AT-scholen een online enquete
afgenomen onder leerlingen. Op deze bladzijden zijn de resultaten daarvan
weergegeven. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen leerlingen op een VO-
laptopschool (het Alberdingk Thijm College), leerlingen op diverse niet laptopscholen in het
VO en leerlingen op een aantal PO-scholen.
“Hoeveel tijd bren-gen onze leerlingen door achter hun computer en
wat doen zij dan?”
“Hebben ze allemaal een mobieltje
met toegang tot internet?”
“Kortom, hoe ziet het ict-profiel
van onze leerlingen eruit?”
68
“Op welke wijze maken ze gebruik van
sociale media?”
69
LEERLINGEN ENqUETE
WELK SOORT COMPUTER GEBRUIK JE THUIS? (HIERBIJ KUN JE MEERDERE ANTWOORDEN GEVEN).
*) computerkast met beeldscherm, muis en toetsenbord **) bijv. iPad of Samsung Tablet
0,7%
GEEF AAN HOE LEUK JE HET VINDT OM MET COMPUTERS TE WERKEN (THUIS EN OP SCHOOL)
ATC 8,91
Overige VO-scholen 8,11
PO-scholen 8,7
Ik gebruik thuis geen computer Wii
Desktop computer *) Playstation
Tablet computer **) Xbox 360
Laptop computer Kinect
31,5%
46,4%
54,4% 32,9%
43,6%
85,2%
48,9%
57,4% 27,7%
31,9%
78,7%
0%
Gemiddelde cijfer :
37,5% 28,6%
25%
100%
ATC Overige VO-scholen PO-scholen
2,1%
4%
9%
5,4%
4%
12,8%
0%
70
VAN WELKE SOCIAL MEDIA MAAK JE GEBRUIK? (JE KUNT MEERDERE ANTWOORDEN KIEzEN)
LEERLINGEN ENqUETE
HEB JE EEN MOBIELE TELEFOON? HEB JE MET DEzE MOBIEL OOK TOEGANG TOT INTERNET?
ATC Overige
VO-scholen
PO-scholen
96,4%
3,6%
97,2%
2,8%
77,3%
22,7%
ATC Overige
VO-scholen
PO-scholen
67,3%
32,7%
79%
21%43,2%
56,8% Ja
Nee
6,3% 1,4%
Geen enkele LinkedIn
Hyves Youtube
Twitter Weblog/blog
40,6% 85,3%
79%
62,2%
68,2% 79,5%
25%
36,4%
0% 0%
69,1% 87,3%
78,2%
81,8%
9,1% 2,3%
4,9%
3,6%
2,3%
ATC
Overige VO-scholen
PO-scholen
71
HOEVEEL MINUTEN BESTEED JE GEMIDDELD PER DAG AAN:
LEERLINGEN ENqUETE
HOEVEEL GELD GEEF JE GEMIDDELD PER JAAR UIT AAN COMPUTERGAMES?
ATC Overige
VO-scholen
PO-scholen
Niets
25 tot 50 euro
100 tot 250 euro
0 tot 25 euro
50 tot 100 euro
250 tot 500 euro
meer dan 500 euro
45,5%23,9%
35,2%
17,4%
28,3%
15,2%
13%
2,2%
13,1%10,3%
19,3%
15,2%
3,4% 3,4%
9,1%
16,4%
21,8%
1,8%5,5%
5
Televisie Tijdschrift
Krant Nieuws op de computer
Boek
18
19
9
33
4 11
27
4
89 12
55 21
62 15
ATC
Overige VO-scholen
PO-scholen
Favoriete games: ATC – Call of Duty, Sims 3
& Wii spelen. Overige VO-scholen – Fifa & Call of Duty. PO-scholen – Mario.
72
Rekenen bij Fransen aardrijkskunde
UITGELICHT
Al is het machientje inmiddels
vervangen door een tool op de compu-
ter; het is de vraag hoe veel we eigenlijk
nog rekenen? Uit wetenschappelijk on-
derzoek blijkt dat de rekenvaardigheid
bij kinderen vlak voor de Cito-toets het
hoogst is. Daarna neemt die vaardig-
heid af, omdat het rekenen nooit meer
zo intens wordt geoefend als vlak voor
de Cito-toets. Inmiddels is rekenen dan
ook weer nadrukkelijk terug op de mid-
delbare school, als een apart vak. In 2014
wordt de rekentoets een verplicht onder-
deel voor alle eindexamenkandidaten.
Commissie Meijerink
De discussie over de rekenvaardigheid
van jongeren kwam vooral in het nieuws
door de – zo kopten de kranten - zorg-
wekkende kwaliteit van de reken- en taal-
vaardigheden van de pabo studenten. In
het advies ‘Over de drempels met taal en
rekenen’, dat de Expertgroep Doorlopen-
de Leerlijnen Taal en Rekenen (commis-
sie Meijerink) in 2008 uitbracht, staat de
vraag centraal: Wat moeten leerlingen
van taal en rekenen kennen en kunnen?
Kern van het advies is dat er ‘doorlopende
Wie in de jaren tachtig naar de middelbare school ging, nam altijd een rekenmachientje mee in de schooltas. Tenminste, als je die dag wiskunde had of natuur- of scheikunde. Nooit werd het rekenmachientje uit de tas gehaald bij een les Frans, geschiedenis of aardrijkskunde. En hoe vaak is het rekenmachientje daarna nog gebruikt, behalve als men een technische studie ging doen?
Rekenen terug op de middelbare school
DOOR MARLIES EIJSINK
Een visie op rekenonderwijs
73
UITGELICHT
leerlijnen’ moeten komen en ‘referentie-
niveaus’ met beschrijvingen van kennis
en vaardigheden die leraren houvast bie-
den voor het bepalen, volgen en stimule-
ren van de ontwikkeling van leerlingen.
Bart van den Haak, rector van Laar & Berg,
heeft de bui jaren geleden al zien hangen:
‘Dit leidt – als we niet oppassen – tot een
toekomst met aparte schoolklasjes waar
leerlingen op oubollige wijze rekensom-
metjes moeten gaan maken. Er zullen
nieuwe VO reken methodes komen en de
kern is: sommetjes maken.’
Verbeteren rekenvaardigheid
Van den Haak heeft in 2010 een werk-
groep binnen AT-scholen opgericht,
waarin vertegenwoordigers van PO en
VO van AT-scholen zitting hebben geno-
men. Belangrijk doel is de ontwikkeling
van een doorlopende leerlijn rekenen,
die niet na het basisonderwijs ophoudt
en waarin ICT een belangrijk aandachts-
punt is. Van den Haak: ‘Het rapport van
de commissie Meijerink is niet de aan-
leiding geweest voor de oprichting van
de werkgroep. In onze gelederen is het
belang van rekenen altijd helder ge-
weest, maar wel met een oorsprong in
onderwijskundige visie, niet omdat een
Ontwikkeling van een doorlopende leerlijn
74
UITGELICHT
normatief toetsdoel, in lijn met een poli-
tieke trend, dient te worden gehaald. Wij
willen rekenen op een manier die ertoe
doet aanbieden: rekenen in de context.
De relevantie van rekenen is in alle vak-
ken te herleiden. Denk aan aardrijkskun-
de waar je de inhoud van een berg kunt
laten berekenen, zelfs grammatica is in
een rekenkundig model te vangen. Als
je dat laat zien liefst met aansprekend,
dynamisch lesmateriaal dan krijg je de
leerlingen daar enthousiast voor; reke-
nen wordt dan leuk en relevant.’
De AT-werkgroep Rekenen bestaat uit
docenten van VO en PO-scholen. Van den
Haak: ‘We vinden het belangrijk om ook
het primair onderwijs bij het proces te
betrekken want we willen weten wat de
ontwikkelingen zijn op het gebied van
rekenen daar en hechten aan de onder-
linge uitwisseling van kennis en kunde.
Daarnaast hebben we ook twee externen
uitgenodigd: het APS en het Freudenthal
Instituut, die expertise in huis hebben en
veel (digitaal) lesmateriaal op het gebied
van rekenen hebben ontwikkeld.’ Niet
veel schoolorganisaties zijn bezig met
het ontwikkelingen van visie op het vlak
van rekenen. De werkgroep verricht dan
ook pionierswerk. Van den Haak: ‘Na-
deel daarvan is dat het langer duurt dan
gehoopt voordat een en ander zoals be-
oogd van de grond komt op de scholen.
Het duurt bijvoorbeeld even voordat de
visie is doorgedrongen bij alle leden van
leerkracht en dat men deze ook daadwer-
kelijk kan vertalen in de eigen les. Scho-
ling, de persoonlijke dialoog voeren en
zoeken naar een passend profiel bij het
werven van nieuwe docenten zijn be-
langrijke aandachtsgebieden.’
Geen docent zal nog ontkennen dat
een passende, eigentijdse visie en ict-
vaardigheden belangrijk zijn. Op Laar &
Berg wordt momenteel een kleine studio
gerealiseerd waar docenten onder andere
hun eigen, professionele vodcasts kun-
nen maken. ‘Dynamisch curriculumver-
rijkend materiaal is vaak helemaal niet
moeilijk om te maken, maar je moet het
de collega die wat minder ict-vaardig is
wel even laten zien. Een les waar met een
iPad een opname van is gemaakt kun je
al als pod- of vodcast aanbieden. Ook in
digitale open databases, zoals rekenweb,
is al heel veel materiaal beschikbaar. Het
leuke van veel digitaal materiaal is dat
het in alternatieve, prikkelende vorm
wordt aangeboden. Leerlingen kunnen
het bijvoorbeeld tegen elkaar opnemen,
dat is hartstikke leuk.’
Uiteindelijk doel is dat het aparte re-
kenklasje helemaal kan worden opgehe-
ven. Van den Haak: ‘Als rekenen geïnte-
greerd wordt aangeboden in de andere
vakken dan heb je geen aparte rekenles
meer nodig.’
Bij aardrijkskunde kun je de inhoud van een berg laten berekenen
75
2011
76
ICT-GESCHENKEN
Bij gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Katholiek Lyceum in het Gooi ontvingen alle medewerkers een HP iPaq.
In de loop van de jaren hebben vele medewerkers een USB-stick uitgereikt gekregen.
Handige USB-stick
2007 Skype telefoon
De afgelopen jaren zijn bij
diverse gelegenheden ict-
presentjes uitgereikt aan
de medewerkers. Hiermee
wordt het belang dat de
AT-scholen hechten aan de
inzet van ICT in onderwijs
en organisatie benadrukt.
2005 HP iPaq
Het uitreiken van een Skype telefoon in het kerstpakket was gericht op het genereren van ge-bruik van telefonie via internet tussen medewerkers van de AT-scholen, een voor die tijd nieuwe ontwikke-ling.
Tijdens de nieuwjaarsreceptie voor alle medewerkers uit het VO werden minispeakers uitgedeeld. Deze speakers produceren ondanks het geringe formaat voldoende volume om in een klas met leerlingen te kunnen gebruiken. Een klein maar nuttig presentje dus.
Misschien wel het meest gewaardeerde ict-presentje was een mobiele harddisk met een opslagcapaciteit van 20 Gb. Alleen alle aanwe-zigen op de nieuwjaarsbijeenkomst in januari 2008 konden hierop aanspraak maken.
Begin 2009 kregen alle medewer-kers het boek “Homo Zappiens. Growing up in a digital age”. Wim Veen beschrijft de wijze waarop de huidige generatie leerlingen opgroeit in een maatschappij vol technologische mogelijkheden en veranderingen. In april 2009 heeft Wim Veen over dit onderwerp ook een lezing ge-geven voor alle medewerkers.
ICT-GESCHENKEN
2011 Mini-speakers
2009 Boek
2008 Harddisk
2008 VO / 2011 PO – Remote control
Een zeer nuttig attribuut voor iedere onderwijsgevende die gebruik maakt van een beamer in het onderwijs is een afstandsbediening waarmee een powerpoint-presentatie ook op afstand bediend kan worden.
77
Aan: de heer A. van der Wiel Hilversum, 14 juni 2012
Geachte heer van der Wiel, beste Ad,
Naast internationalisering is onderwijsinnovatie met behulp van ict-toepassingen al
geruime tijd een beleidsspeerpunt van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm.
Door het inzetten van moderne ict-middelen in het les programma wordt een belangrijke
bijdrage geleverd aan het bieden van kwalitatief hoogstaand, toekomstgericht,
gevarieerd en motiverend onderwijs.
Om het toepassen van nieuwe ict-ontwikkelingen in het onderwijs te stimuleren, is in
het voorjaar van 2011 de ICT-Foundation opgericht. Met dit fonds worden innoverende
en schooloverstijgende projecten gefinancierd, die onderwijsontwikkeling m.b.v. ICT
tot doel hebben. De oprichting van de ICT-Foundation is door de scholen met veel
enthousiasme ontvangen, getuige het grote aantal projectaanvragen dat in het eerste
jaar reeds is gedaan door de verschillende scholen.
Jouw inzet op het gebied van ICT is bijna 30 jaar lang de drijvende kracht geweest
achter de ict-onderwijsinnovatie binnen de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
en de bereikte successen zijn dan ook grotendeels te danken aan jouw voortrekkersrol.
Om deze reden heeft het bestuur van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
besloten om de ICT-Foundation per 1 augustus a.s. te hernoemen tot de Ad van der
Wiel-Foundation.
Met vriendelijke groet,
Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm,
drs. J.C.M. de la Parra, mr drs. Th.W.C. Brok,
bestuursvoorzitter directievoorzitter
79
De toekomst…Ook de komende jaren zal ict-ontwikkeling een speerpunt blijven binnen de AT-
scholen. De ambitie om tot de toonaangevende scholen op dit gebied binnen Eu-
ropa te gaan behoren blijft onverminderd van kracht. Om deze ambitie te verwe-
zenlijken is ‘blijven(d) innoveren’ van groot belang. Blijven innoveren betekent
op zoek gaan naar nieuwe innovatieve toepassingen van ICT voor het onderwijs
en de onderwijsorganisatie. Blijvend innoveren staat voor het verankeren van de
nieuwe toepassingen in onze onderwijs- en organisatorische processen om zo
een blijvende bijdrage te kunnen leveren aan kwalitatief beter onderwijs voor
onze leerlingen.
De belangrijkste nieuwe ontwikkelingen binnen de AT-scholen op dit moment:
‘Werken in the cloud’ zal de komende jaren een grote vlucht nemen. Altijd
en overal toegang hebben tot je digitale bestanden, dat is de toekomst. Het doet
er daarbij niet toe of je de beschikking hebt over een laptop, een tablet of een mo-
biele telefoon. Binnen de AT-scholen is gekozen voor Sharepoint als gezamen-
lijke digitale werkomgeving voor leerlingen en medewerkers. Vele andere toe-
passingen zullen naadloos worden aangesloten op deze Sharepoint-omgeving.
‘Een device per leerling’ zal over enige jaren zijn gerealiseerd, zowel in het
VO als het PO. Welk device dat precies zal zijn, een laptop, een tablet of nog iets
nieuws, is nu nog niet met zekerheid te zeggen. Daarom dient de netwerkinfra-
structuur geschikt te zijn voor alle typen devices. Op de meeste VO-scholen is het
draadloos netwerk daarvoor inmiddels opgeleverd. Op de PO-scholen zullen de
benodigde voorzieningen de komende jaren worden aangelegd.
In het najaar van 2012 zal een nieuw ict-beleidsplan worden samengesteld, voor
het eerst een gemeenschappelijk plan voor de PO- en VO-scholen samen. In dat
plan zal de koers voor de komende jaren worden vastgelegd. Het succes van de
inzet van ICT zal ook in de toekomst echter vooral afhangen van de wijze waarop
de medewerkers van de AT-scholen daar gezamenlijk op de juiste wijze vorm aan
weten te geven. De Ad van der Wiel-Foundation zal ict-ontwikkeling blijven(d)
stimuleren.
ONTWIKKELINGEN
80
PRIMAIR ONDERWIJS – VERENIGDE SCHOLEN J.A. ALBERDINGK THIJM
KBS BernardusAantal leerlingen: 178
Eemnesserweg 18b, Blaricum
www.kbsbernardus.nl
KBS De Bijvanck Aantal leerlingen: 185
Levensboom 8, Blaricum
www.kbsdebijvanck.nl
De HobbitsteeAantal leerlingen: 213
Aartseveen 70, Eemnes
www.hobbitstee.nl
MariaschoolAantal leerlingen: 175
Vierkante Bosje 33, Eemnes
www.mariaschooleemnes.nl
MerlijnAantal leerlingen: 44
Aartseveen 96, Eemnes
www.merlijn-eemnes.nl
Augustinusschool Aantal leerlingen: 234
Kloosterlaan 11, Hilversum
www.augustinusschool.nl
C. HummelingschoolAantal leerlingen: 96
P. Planciusplein 12, Hilversum
www.chummelingschool.nl
KinderCampus (ervaringsgericht
onderwijs en geïntegreerde BSO)
Aantal leerlingen: 151
W. Bontekoestraat 34, Hilversum
www.kindercampus.nl
PaulusschoolAantal leerlingen:159
Irisstraat 2, Hilversum
www.paulusschoolhilversum.nl
Titus BrandsmaschoolAantal leerlingen: 151
Lopes Diaslaan 87, Hilversum
www.titus-brandsmaschool.nl
De WilgeAantal leerlingen: 439
C. Drebbelstraat 64, Hilversum
www.dewilge.nl
De WilgetorenAantal leerlingen: 85
Van ’t Hoffplein 2, Hilversum
www.dewilgetoren.nl
De Binckhorst-St. JanAantal leerlingen: 253
Eemnesserweg 17, Laren
www.debinckhorst.nl
Joseph Lokinschool Aantal leerlingen: 105
Hollands End 8, Ankeveen
www.kanscholen.nl
JozefschoolAantal leerlingen: 189
Dammerweg 7, Nederhorst den Berg
www.kanscholen.nl
St. AntoniusschoolAantal leerlingen: 279
Zuidsingel 50, Kortenhoef
www.kanscholen.nl
VERENIGDE SCHOLEN J.A. ALBERDINGK THIJM – VOORTGEZET ONDERWIJS
HAVO/VWO
Alberdingk Thijm College
(havo/vwo/gymnasium)
Aantal leerlingen: 955
Laapersveld 9, Hilversum
www.atscholen.nl/atc
Laar & Berg
(havo/vwo/IB MYP)
Aantal leerlingen: 798
Langsakker 4, Laren
www.laarenberg.nl
International School Hilversum
(IB PYP, MYP, DP)
Aantal leerlingen: 529
Emmastraat 56, Hilversum
www.ishilversum.nl
International School Almere
(IB MYP, DP)
Aantal leerlingen: 103
Heliumweg 61, Almere
www.internationalschoolalmere.nl
MAVO
Alberdingk Thijm MavoAantal leerlingen: 177
Van Linschotenlaan 503, Hilversum
www.atscholenvo.nl
St. Aloysius College
(Mavo/Havo)
Aantal leerlingen: 301
Prins Bernardstraat 160, Hilversum
www.hetalc.nl
VMBO/MAVO
Groot GoylantAantal leerlingen: 394
Van Linschotenlaan 501, Hilversum
www.atscholen.nl/gg