องคความรเรอง

การเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

กรมการศาสนา

กระทรวงวฒนธรรม

www.dra.go.th

องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

ผจดพมพ กรมการศาสนากระทรวงวฒนธรรม

ปทพมพ ๒๕๕๘

จำนวน ๒๕,๐๐๐เลม

ทปรกษา

นายกฤษศญพงษศร อธบดกรมการศาสนา

นายสเทพเกษมพรมณ ผอำนวยการสำนกพฒนาคณธรรมจรยธรรม

นายพสทธนรตตวงศกรณ ผอำนวยการกองศาสนปถมภ

นายเกรยงศกดบญประสทธ เลขานการกรมการศาสนา

คณะผจดทำ

นายสำรวยนกการเรยน นกวชาการศาสนาชำนาญการพเศษ

นางสาวสณหวงสนตตระกล นกวชาการศาสนาชำนาญการ

นายศกดเพชรยานะแกว นกวชาการศาสนาชำนาญการ

นางสาวสพตราปรชน นกวชาการศาสนาปฏบตการ

นางปลนธนเปรมดลกรตน เจาพนกงานการศาสนาชำนาญงาน

นายปญญาดเลศ นกวเทศสมพนธ

ภาพปกจากhttp://ssukumaa.blogspot.com/2012/12/blog-post_15.html

พมพท โรงพมพสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

๓๑๔-๓๑๖ถนนบำรงเมองปอมปราบศตรพายกรงเทพมหานคร๑๐๑๐๐

โทร.๐-๒๒๒๓-๓๓๕๑,๐-๒๒๒๓-๕๕๔๘,๐-๒๒๕-๗๔๙๑,๐-๒๒๒๑-๐๑๓๕

โทรสาร๐-๒๖๒๑-๒๙๑๐,๐-๒๖๒๑-๒๙๑๑

คำนำ

เนองในโอกาสฉลองพระชนมาย ๕ รอบ สมเดจพระเทพ

รตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร๒ เมษายน๒๕๕๘กรมการศาสนา

กระทรวงวฒนธรรม ในฐานะหนวยงานของรฐทมบทบาทและหนาท

ในการดำรงไวซงสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรย ตลอดจน

ดำเนนงานดานศาสนา ใหคนไทยนำหลกธรรมทางศาสนามาใช

ในการพฒนาคณภาพชวตใหเปนคนดมคณธรรม ไดพจารณาเหนวา

เปนโอกาสอนดยงทพสกนกรชาวไทยทกหมเหลาจะไดแสดงออกถง

ความจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย ดวยการบำเพญคณงามความด

ถวายพระราชกศลแดพระองคทไดสรางคณประโยชนแกพสกนกร

และประเทศชาตอยางอเนกอนนต จงไดจดใหมการเทศนมหาชาต

เวสสนดรชาดกขนทวประเทศ เพอใหชนในชาตไดเขารวมกจกรรม

ทางพระพทธศาสนา และไดศกษาหลกธรรมทปรากฏในมหาชาต

เวสสนดรชาดก รวมทงนำมาประยกตใชใหเกดประโยชนแกตนเอง

และสงคมสงคมมความสมครสมานสามคคและปรองดองสมานฉนท

ในการน กรมการศาสนาไดจดพมพหนงสอ “องคความร

เรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก”ขนซงเปนการรวบรวมองคความร

เกยวกบมหาชาตเวสสนดรชาดกคอความเปนมาของการเทศนมหาชาต

ประเพณการเทศนมหาชาต รปแบบการจดเทศนมหาชาต เนอหาโดยยอ

และขอคดของแตละกณฑ และประโยชนทไดรบจากการเทศนมหาชาต

เพอใหพทธศาสนกชนและผสนใจไดใชเปนคมอแนวทางในการศกษาเรอง

การเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

หวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมนจกอำนวยประโยชนแก

ผทสนใจทำใหไดรบความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดกไดดยงขน

(นายกฤษศญพงษศร)

อธบดกรมการศาสนา

สารบญ

หนา

ความเปนมา ๑

ประเพณการเทศนมหาชาต ๔

ประโยชนทไดจากการเทศนมหาชาต ๙

สงทตองจดเตรยมในการเทศนมหาชาตทนยมยดถอปฏบต ๑๑

รปแบบการจดเทศนมหาชาต ๑๒

ทำนองการเทศนมหาชาต ๑๒

จำนวนกณฑของมหาชาตเวสสนดรชาดก ๑๖

เนอหาโดยยอของมหาชาตเวสสนดรชาดก๑๓กณฑ ๑๗

เพลงประกอบการเทศนมหาชาต ๒๒

อานสงสในการทำบญของแตละกณฑ ๒๖

อานสงสในการฟงเทศนมหาชาตทง๑๓กณฑจบในวนเดยว ๒๘

ขอคดทไดจากมหาชาตเวสสนดรชาดกทง๑๓กณฑ ๒๙

บรรณานกรม ๓๓

�องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

องคความรเรองการเทศนมหาชาต

เวสสนดรชาดก

ความเปนมา

การเทศนมหาชาตคอการชแจงหรอการเลาเรองเวสสนดร

ชาดก วาดวยพระบพจรยาของพระพทธองคในอดตชาต เมอเสวย

พระชาตเปนพระเวสสนดร ทรงบำเพญพระบารมเปนชาตสดทายกอน

จะตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา การเทศนมหาชาตนมมาแตครง

กรงสโขทย เวสสนดรชาดกนนเปนพทธพจนซงพระผมพระภาคไดตรส

แกพระภกษสงฆและพระประยรญาต ณ นโครธาราม กรงกบลพสด

ในคราวทพระพทธองคเสดจกรงกบลพสด พระประยรญาตมพระเจา

สทโธทนะเปนประธานเสดจมาตอนรบ ตางกยงมทฐมานะแรงกลา

ไมยอมนอบนอมนมสการพระพทธองค ดวยเหนวาพระพทธองคมวย

ออนกวาตน พระพทธองคไดทอดพระเนตรเหนเหตดงนน จงทรงแสดง

ปาฏหารยเสดจลอยขนไปจงกรมอยบนอากาศ ใหธลละอองพระบาท

หลนลงมาบนพระเศยรเหลาพระประยรญาตลำดบนนหมพระประยรญาต

ตางพากนคลายทฐมานะ ประคองอญชลนมสการชนชมโสมนส

ดวยบญญาภนหารของพระพทธองค ขณะนน ฝนโบกขรพรรษ (มนำฝน

� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

สแดง) กตกลงมาเปนทนาอศจรรย ผใดปรารถนาจะใหเปยกกเปยก

ถาไมปรารถนาจะใหเปยกแลวแมแตนดหนงกไมเปยกกายเลย ตอมา

พทธศาสนกชนไดเกดมความเชอวา หากผใดไดสดบตรบฟงเทศนมหาชาต

ยอมเกดสรสวสดพพฒนมงคลเปนอยางมาก เปนกศลบญราศสบไป ดงนน การเทศนมหาชาตคอมหากศลทเตอนบคคลใหนอมรำลกถง การบำเพญบญอนมการสละความเหนแกตว เพอผลประโยชนสง ของมวลมนษยชาตเปนสำคญ เวสสนดรชาดกมเนอหาสาระมากรวมไวในมหานบาตชาดก ซงมดวยกน๑๐เรองซงเรยกกนวาทศชาตแตอก๙เรองนนไมเรยกวามหาชาต คงเรยกแตเวสสนดรชาดกเรองเดยวเทานนทเรยกวา มหาชาตในเรองน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานภาพ ทรงอธบายวา พทธศาสนกชนชาวไทยตลอดจนประเทศใกลเคยงนบถอกนมาแตโบราณวา เรองเวสสนดรชาดกสำคญกวาชาดกอน ๆ ดวยปรากฏบารมของพระโพธสตวบรบรณในเรองเวสสนดรชาดกทง ๑๐ อยาง คอ ๑. ทานบารม ทรงบรจาคทรพยสน ชาง มา ราชรถ พระโอรสพระธดาและพระมเหส ๒. ศลบารม ทรงรกษาศลอยางเครงครด ระหวางผนวชเปนฤา ษอยณเขาวงกต ๓. เนกขมมบารม ทรงครองเพศบรรพชตตลอดเวลา ทประทบณเขาวงกต ๔. ปญญาบารม ทรงบำเพญภาวนามยปญญาตลอดเวลา ทผนวช ๕. วรยบารมทรงปฏบตธรรมมไดยอหยอน

�องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๖. สจจบารม ทรงลนพระวาจายกพระกมารใหชชก เมอพระกมารหลบหนกทรงตดตามมาให ๗. ขนตบารมทรงอดทนตอความยากลำบากตาง ๆ ขณะท เดนทางมายงเขาวงกต และตลอดเวลาทประทบ ณ ทนน แมเมอ ทอดพระเนตรเหนชชกเฆยนตพระกมารอยางทารณ พระองคกทรง ขมพระทยไวได

๘. เมตตาบารม เมอพราหมณเมองกลงคราษฎร มาทล

ขอชางปจจยนาค เพราะเมองกลงคราษฎรฝนแลง กทรงพระเมตตา

ประทานให และเมอชชกมาทลขอพระกมารทงสองพระองค โดยอางวา

ตนไดรบความลำบากตางๆพระองคกมเมตตาประทานใหดวย

๙. อเบกขาบารม เมอทรงเหนวาพระกมารทงสองถกชชก

เฆยนต และวงวอนใหพระองคชวยเหลอ พระองคกทรงบำเพญอเบกขา

คอทรงวางเฉยเพราะทรงเหนวาไดประทานเปนสทธขาดแกชชกไปแลว

๑๐. อธษฐานบารม ทรงตงมนทจะบำเพญบารมเพอให

สำเรจพระโพธญาณเบองหนา แมจะมอปสรรคกมไดทรงยอทอ ทำให

พระอนทรตองประทานความชวยเหลอตางๆเพราะตระหนกในนำพระทย

อนแนวแนของพระองค

ในศลาจารกสมยสโขทย หลกท ๓ ท เรยกวาจารก

“นครชม” ซงจารกไวเมอ พ.ศ. ๑๙๐๐ ในรชสมยพญาลไท (พระมหา

ธรรมราชาท๑)มกลาวไววา“พระธรรมเทศนามหาชาตหาคนสวดมได”

� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

หลกฐานนจงเปนเครองแสดงไดวา พทธศาสนกชนชาวไทยนยมจดใหม

การเทศนมหาชาตมาแตสมยสโขทยเปนราชธาน

ในไตรภมพระรวง ไดกลาวถงพระเวสสนดรวา “ครงเมอ

พระพทธเจาเรานสรางสมภารเปนพระญาเวสสนดร อนอวยทานชางเผอก

ตวชอปจจยนาเคนทร แกพราหมณทงหลายอนมาแตเมองกลงคราฐ

ดวยใจสทธา ดวยบญสมภารบารม ดงนน ตจงไดมาเปนพระรศมอนขาว

แลตไดไปกอนหนาทานดวยบญสมภารเราดงนแล”

ประเพณการเทศนมหาชาต

ในสารานกรมไทยสำหรบเยาวชนฯ เลม ๑๘ ไดกลาวไววา

ประเพณการเทศนมหาชาตจดเปนการทำบญทสำคญและมความหมาย

มากทสดในสงคมไทย เนองจากเปนประเพณของพทธศาสนกชนชาวไทย

ททำสบเนองมาแตโบราณจนถงปจจบน เพราะความเชอวาถาผใดไดฟง

เทศนมหาชาตแลวจะไดกศลแรง และหากใครตงใจฟงใหจบในวนเดยว

จะไดเกดรวม และพบพระศรอรยเมตไตรยโพธสตวซงจะมาตรสร

เปนพระพทธเจาในอนาคต

สมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงโปรดเกลาฯ ใหประชมพระสงฆ

นกปราชญ ราชบณฑตแปลและแตงมหาชาตคำหลวงขนเปนภาษาไทย

เมอ พ.ศ. ๒๐๒๕ สำหรบสวดในพระราชพธเขาพรรษาและสวดให

อบาสกอบาสกาฟงระหวางพรรษา

�องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

เรองราวของมหาชาตชาดกมความสำคญอยางยงตอ

พทธศาสนกชน เพราะถอวาเปนตอนทพระพทธเจาเสวยพระชาต

เปนพระเวสสนดรอนเปนพระชาตสดทายททรงบำเพญพระบารมครบ

๑๐ประการกอนจะตรสรพระสมมาสมโพธญาณดวยทานบารมชนสดยอด

ทยากยงจงเรยกวามหาชาต

ความนยมและความสำคญของเรองมหาชาตชาดก ปรากฏ

ใหเหนไดจากวรรณกรรมทแตงขนมากมายทงตางสำนวนและตางยคสมย

เฉพาะทเปนฉบบหลวงกมมากมายในลกษณะของรปแบบคำประพนธ

ตางๆนอกจากนยงมมหาชาตฉบบทองถนตางๆอกเชนทางภาคเหนอ

มมหาชาตภาคพายพ เขยนเปนอกษรลานนา มหลายฉบบและ

หลายสำนวน ทางภาคอสาน มมหาชาตคำเฉยง สวนทางภาคใต

มมหาชาตชาดกฉบบวดมชฌมาวาส สงขลา เปนตน และยงมมหาชาต

สำนวนตาง ๆ อกมากมายทแตงกนเองโดยอสระกระจายอยตามหวเมอง

ตาง ๆ ประเพณการฟงเทศนมหาชาตจงปรากฏในสงคมไทยทกภมภาค

ทงในราชสำนกและในหมประชาชนทวไป

ในราชสำนก ปรากฏเปนพระราชพธในวงหลวงมาแตสมย

สโขทยแลว ในสมยอยธยา พระมหากษตรยถงกบทรงโปรดเกลาฯ

ใหสรางพระทนงทรงธรรมดวยพระราชประสงคใหเปนททรงธรรมในงาน

พระราชพธ เทศนมหาชาต พระราชพธนสบเนองมาจนถงสมย

� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

กรงรตนโกสนทร ในแผนดนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

ทรงเกณฑพระบรมวงศานวงศ ขาราชการทำกระจาดใหญบชากณฑเทศนา

คราวหนง แมพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ครงททรงดำรงอย

ในสมณเพศกทรงหดเทศนกณฑมทร จนกลายเปนธรรมเนยมให

พระราชโอรสถวายเทศนมหาชาตในวงหลวง

ในทองถน โดยเฉพาะในเขตภาคอสานถอเปนงานบญทยงใหญ

สำคญทสดของป จะจดขนในราวเดอน ๔ เรยกวา บญพระเวส ทงยงม

ประเพณเกยวเนองกบเทศกาลนดวย เชน พธแหพระเวสเขาเมองและ

พธแหขาวพนกอนเพอบชาคาถาพน ทางภาคเหนอกใหความสำคญกบ

การเทศนมหาชาตมาก เหนไดจากมประเพณสรางหลาบเงนหรอ

แผนเงนแกะลาย แขวนหอยรอบฉตรถวายเปนเครองขนธตงธรรมหลวง

ในงานบญเทศนมหาชาตแผนเงนเหลานจะจำหลกเปนรปลวดลายตางๆ

สวนทางภาคใตนน ประเพณเทศนมหาชาตไดคลคลายไปเปนประเพณ

สวดดานซงคลายคลงกบการสวดโอเอวหารรายอยางกรงเทพฯ ทวด

พระศรรตนศาสดาราม

จะเหนวาประเพณเทศนมหาชาตทเปนประเพณหลวง

ไดสงผลกระทบตอประเพณราษฎรอยางกวางขวาง แตทองถนไดพฒนา

รปแบบการเทศนและประเพณตางๆใหแตกตางไปเพอใหสอดคลองกบ

ธรรมเนยมทองถนทแตกตางกนไปในแตละภาค ในภาคกลางจะคงลกษณะ

�องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

สำคญของประเพณหลวงไวมาก เชน ในการเทศนมกจะมปพาทย

ประโคมขณะดำเนนพธตามแบบของหลวงดวย เชอวาเปนการเสรมศรทธา

ใหเกดความปตในผลบญทไดบำเพญกบทงเปนเครองเตอนใจใหผทไดยนเสยง

ปพาทย ไดทราบวากำลงมพธเทศนมหาชาตอย ผใดรบกณฑเทศนใดไว

จะไดตระเตรยมตวไดทน ปพาทยในงานเทศนมหาชาตจะเรมดวยเพลง

โหมโรง และกำหนดเพลงปพาทยประจำกณฑไว ซงเปนเพลงหนาพาทย

ตามแบบหลวงทมความศกดสทธและถอเปนเพลงชนสงทงสน เชน

กณฑทศพรใชเพลงสาธการกณฑหมพานตใชเพลงตวงพระธาตเปนตน

การเทศนมหาชาตในสวนทเปนประเพณราษฎร นอกจาก

จะรกษาขนบแบบราชสำนกท เนนความศกดสทธแลว ยงแฝงดวย

ความสนกสนานและการละเลนแทรกอยดวย เชน พระทเทศนมหาชาต

กณฑตางๆอาจวาแหลเพอใหผฟงไดรสยงขน แหลตางๆทมประจำกณฑ

ทเรยกวาแหลนอกนจะแตงเปนพเศษนอกเนอเรองพระเวสสนดรกได

หรอชาวบานในบางทองทแถบภาคกลางจะมการเลนมหาชาตทรงเครอง

เวลามพธเทศนมหาชาต ซงชาวบานจะรบมาจากวดและไปเลนกนเอง

ตอมาชาวบานกลบไปชวนพระมาเลนดวยกนจงเปนการเลนระหวางแมเพลง

ทมเสยงดทมกรบบทเปนพระนางผสดหรอพระนางมทรกบพระทมกจะรบบท

พระเวสสนดรและชชกเปนตน

� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

จะ เหน ได ว าคต ธ รรมต อการดำ เนนช ว ตตามหล ก

พระพทธศาสนา โดยเฉพาะคตของการทำบญใหทาน การกลบชาตมาเกด

ของพระโพธสตวคอพระเวสสนดร ความเชอเรองบญ-กรรมอยในสำนก

ของชาวไทยทงสงคม ดวยอทธพลของมหาชาตชาดกทมบทบาทอยางสง

ในการสรางบรณาการทางศาสนาใหเกดขนตอชาวไทยทกภมภาคมาเปน

เวลาชานานแลว พระสงฆเปนผมบทบาทอยางยงตอกระบวนการเชอมตอ

ประเพณหลวงสประเพณราษฎร ทำใหเกดความกลมกลนในทาง

วฒนธรรมทมพระพทธศาสนาเปนสญลกษณแหงสงศกดสทธรวมกน

ทามกลางคตความเชอในทองถนทแตกตางกน

ลกษณะความสมพนธระหวางประเพณหลวงและประเพณ

ราษฎรทเหนจากประเพณการเทศนมหาชาต แสดงใหเหนถงเจตนา

ในการพยายามเผยแพรประเพณหลวงสทองถนโดยตรง อทธพลของ

ประเพณหลวงทสงตอประเพณราษฎร กระทำโดยผานกระบวนการเรยนร

ทางสงคม ทมวดเปนศนยกลางในการใหการศกษาและอบรมสงสอน

สอดแทรกคานยมจากราชสำนกทเนนแบบแผนทเปนระเบยบใหคลายคลงกน

แตความโนมเอยงของประเพณราษฎรทจะเลยนแบบประเพณหลวง

ตามธรรมชาตของการยกยองแบบแผนจากราชสำนกเปนพนเดมของ

สงคมชาวนาอยแลว ทำใหประเพณหลวงบางอยางกลายเปนสงท

ประชาชนตองการเอาอยางโดยทราชสำนกเองไมไดมเจตนาหรอตองการ

จะมอทธพลแตประการใด

�องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

(http://guru.sanook.com/search/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%

B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8

%A3%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%99%E0%B9%8C%E0%B8%A

1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4)

ประโยชนทไดจากการเทศนมหาชาต

สงทไดรบเมอฟงเทศนมหาชาต ไดแก สอนใหคนรจก

ทำความด ประกอบกรรมด รจกการบำเพญบญ บรจาคทาน สละ

ความเหนแกตว สละทรพยเพอสาธารณประโยชน เปนการลด

ความตระหนในใจ ลดความเหนแกตว ทำใหไมยดตดกบสงทเปนรป รส

กลน เสยงทเปนอนจจง เพราะเวลาจากโลกนไปแลวไมมใครนำสงตางๆ

ตดตวไปไดมแตความดและความชวเทานนทสามารถเอาไปไดในภพหนา

นอกจากนน พทธศาสนกชนยงมความเชอวา การไดฟงพทธวจนะ เชน

การฟงเทศนมหาชาตยอมเกดอานสงสและกศลราศแกตนและยงเนองมาจาก

ความเชอเรองศาสนอนตรธาน คอ ความเสอมของพระพทธศาสนา

๕ประการไดแก

๑. ปรยตอนตรธานคอความสญสนผศกษาเลาเรยน

๒.ปฏบตอนตรธานคอความสญสนของการปฏบตธรรม

�0 องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๓. ปฏเวธอนตรธาน คอ ความสญสนการตรสรอรยมรรค

อรยผล

๔. สงฆอนตรธานคอความสญสนพระภกษสงฆ

๕. ธาตอนตรธาน คอ ความสญสนพระสารรกธาตของ

พระพทธเจา

ดงนน การเทศนมหาชาตจงเปนการสนบสนนใหมการศกษา

ปรยตสทธรรมและเปนการสบทอดพระพทธศาสนาอกดวย จงเชอกนวา

ผใดไดฟงเทศนมหาชาตหรอเวสสนดรชาดกครบ ๑๓ กณฑ ๑,๐๐๐

พระคาถาจบภายในวนเดยว และบชาดวยดอกไมธปเทยนแตละอยาง

ใหครบพน สรมงคลยอมเกดผนน แมนำทตงไวในมณฑลพธกถอกนวา

เปนนำมนต สามารถกำจดเสนยดจญไรได นอกจากนนยงเชอวาจะได

อานสงสอนยงใหญ๕ประการคอ

๑. จะไดเกดมาในยคศาสนาพระศรอรยเมตไตรย ซงจะมา

อบตเปนพระพทธเจาองคตอไปในอนาคต

๒. เมอดบขนธจะไดไปเกดในสคตโลกสวรรค เสวยทพย

สมบตอนโอฬาร

๓. จะไมเกดในอบาย(ไมตกนรก)เมอตายไปแลว

๔. จะเปนผมงมลาภยศสรรเสรญไมตรและมความสข

๕. เมอไดฟงพระธรรมเทศนา จะไดรบมรรคผล นพพาน

เปนพระอรยบคคลในพระพทธศาสนา

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

สงทตองจดเตรยมในการเทศนมหาชาตทนยมยดถอปฏบต

มดงน

๑. การตกแตงบรเวณพธ บรเวณพธนยมตกแตงใหม

บรรยากาศคลายอยในบรเวณปาหมพานตตามเนอเรองเวสสนดรชาดก

โดยเจาของกณฑแตละกณฑจะนำตนกลวย ตนออย ใบมะพราว

(ทางมะพราว) และกงไมมาผกตามเสาและบรเวณรอบ ๆ ธรรมาสน

ประดบธงทว และราชวตฉตรธงปกไวตามสมควรสำหรบเครองกณฑเทศน

จะประกอบดวย ผลไมนานาชนด ขนม และสงทมกจะขาดไมได คอ

กลวยออยและนอกจากนนจดเตรยมขนเรยกวา“ขนประจำกณฑ”ไว

โดยเจาภาพและผมารวมงานจะนำปจจยมาใสขนเพอตดกณฑเทศน

เมอถงเวลาเทศนกณฑของใคร เจาภาพกไปประจำอยทใกลกบธรรมาสน

พระเทศน ทงน เจาของกณฑมกจะเตรยมดอกไมธปเทยนใหเทากบ

จำนวนคาถา เชน กณฑทศพร ๑๙ คาถา ดอกไมธปเทยนอยางละ

๑๙ดอกเมอเทศนจบกณฑแลวปพาทยจะประโคมเพลงประจำกณฑรบ

๒. การตงขนสาครใหญ ในการจดเทยนบชาประจำกณฑ

นยมตงขนสาครใบใหญหรออางใหญทเหมาะสมไว ใสนำสะอาดใหเตม

เพอปกเทยนบชาประจำกณฑในระหวางทพระเทศน (ภาชนะใสนำน

ตงหนาธรรมาสนกลางบรเวณพธ)นำในภาชนะทตงนเสรจพธแลวถอวา

เปนนำพระพทธมนตสามารถเปนนำปดเสนยดจญไรตางๆได

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๓. การเตรยมเทยนเลมเลกในการเตรยมเทยนสำหรบบชา

ประจำกณฑ จะเตรยมไวจำนวน ๑,๐๐๐ เลม แยกเปนมดไวแลว

ทำเครองหมายใหทราบวามดไหนสำหรบบชาคาถากณฑใด เมอถงคราว

เทศนกณฑนนกจะเอาเทยนมดนนออกจดบชาตดรอบ ๆ ภาชนะทใสนำ

กระทำเชนนตอกนไปจนครบ๑๓กณฑ ครบจำนวนเทยน๑,๐๐๐ เลม

ซงเทากบจำนวนคาถา ในบางสถานทนยมทำธงเลก ๆ ๑,๐๐๐ คน

แบงจำนวนเทาคาถาประจำกณฑเชนเดยวกบเทยน เตรยมไวสำหรบปกบชา

ทหยวกกลวย การจดเทยนหรอปกธงบชากณฑดงกลาวนนเปนหนาท

ของเจาภาพผรบกณฑนนๆ

รปแบบการจดเทศนมหาชาต

๑. แบบการจดเทศนเรยงกณฑ คอ การจดใหพระเทศน

แตละกณฑเรยงลำดบไปทง๑๓กณฑ

๒. แบบการจดเทศนแบบประยกตคอการจดใหเหมาะสม

กบความตองการของผจดและผฟง เชน จดใหมการเทศนธรรมาสนเดยว

เลาเรองตงแตตนจนจบ จดใหมเทศน ๒ ธรรมาสน มการแสดงประกอบ

การเทศนเปนตน

ทำนองการเทศนมหาชาต

ในระยะเรมแรก การเทศนมหาชาตใชภาษาบาลลวน

ทเรยกวา “เทศนคาถาพน” ทำใหประชาชนทวไปฟงไมเขาใจเนอเรอง

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

ขาดความนาสนใจ นอกจากความเชอทวาไดบญเพยงอยางเดยว ตอมา

สมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงพจารณาเหนวาหากปลอยใหเปน

เชนนตอไป เวสสนดรชาดกจะสญสนไป จงมรบสงใหนกปราชญราชบณฑต

แตงมหาชาตคำหลวงขน มหาชาตคำหลวงไมไดแตงสำหรบเทศน

แตแตงสำหรบสวดใหอบาสกอบาสกาฟง ในเวลาไปอยบำเพญกศลทวด

ในวนพระขน/แรม๘คำ๑๕คำหรอนำมาสวดในวนสำคญทางพระพทธศาสนา

ครนสมยรตนโกสนทรนกยงรกษาประเพณการสวดมหาชาตคำหลวงอย

โดยสวดมหาชาตคำหลวงทำนองเกาถวายขณะเสดจพระราชดำเนนไป

บำเพญพระราชกศลถวายพมเทยนแกเจาอาวาสพระอารามหลวง

สมเดจพระราชาคณะ พระราชาคณะ และพระครสญญาบตร ในวนขน

๑๕ คำ เดอน ๙ ของเทศกาลเขาพรรษาณ วดพระศรรตนศาสดาราม

และการทเดกนกเรยนไปนงสวดหนงสอเรองตางๆ ตามทำนองซงเรยกวา

“สวดโอเอวหารราย” ตามศาลารายในวดพระศรรตนศาสดาราม

กสบเนองมาจากประเพณนเชนกน

ในรชสมยสมเดจพระเจาทรงธรรมโปรดเกลาฯ ใหแตงหนงสอ

มหาชาตคำหลวงขนอกครงหนงหรอเรยกวากาพยมหาชาตเปนคำประพนธ

ชนดรายยาวแตงไวสำหรบพระเทศนใหสาธชนฟงแตมเนอเรองยาวมาก

ไมอาจเทศนใหจบภายในวนเดยวได หากเทศนเพยงอยางเดยวจะทำให

นาเบอ พระทเทศนจงมการใสลลา นำเสยง สำเนยง ทวงทำนอง

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

ในแตละบทบาทของตวละครในแตละกณฑ เพอใหเกดจนตนาการ

ชวนตดตาม การเทศนมหาชาตดวยทำนองตาง ๆ จงนาจะเรมตนจาก

กาพยมหาชาตทแตงขนในรชสมยของพระเจาทรงธรรมน และไดรบ

ความนยมแพรหลายมาจนถงปจจบน

พระครวนยธรมานพ กนตสโล วดพระเชตพนวมล

มงคลาราม ไดอธบายไววา ทำนองในการเทศนมหาชาตมทำนองหลก

อย๒แบบคอ

๑. การเทศนมหาชาตทำนองหลวง เปนการเทศนแบบ

ทำนองธรรมวตรและทำนองแหล ซงตองเทศนไปตามเนอหาทมอย

ในคมภร ทำนองหลวงถอเปนทำนองมาตรฐานหรอทำนองราชการ

โบราณถอเปนแบบฉบบของการเทศนมหาชาตการเทศนแบบทำนองธรรมวตร

เปนการเทศนทใชทำนองธรรมดามการเออนเสยงอยบางแตไมมากนก

การเทศนมหาชาตแบบทำนองแหลตามทำนองหลวง

เปนการเทศนทมทวงทำนองไปตามเนอหาทมอยในคมภร หรอทเรยกกนวา

แหล พระทจะเทศนมหาชาตแบบนไดตองฝกการเออนเสยงขน-ลง

และตองมเสยงคอนขางด มความชดเจน ตองใชเสยงเปน การเทศน

ทำนองแบบน พระเทศนตองฝกมาเปนอยางด จงจะเทศนไดนาฟง

เพราะการเทศนมหาชาตแตละครง จะตองมการเลนเสยงและใชเสยงมาก

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

มทงทำเสยงเลกเสยงใหญทำนองมหาชาตแตละกณฑจงมความแตกตางกน

เชนเดยวกบความแตกตางของเพลงหนาพาทยทง๑๓เพลงอนเปนเพลง

ประจำกณฑ

๒. การเทศนมหาชาตทำนองราษฎร หรอการแหลแบบ

ทำนองราษฎร หมายถง ทำนองแหลทมเนอหาอยนอกคมภร ไมวาจะเปน

แหลนอกเทยบกบเนอทมเนอความอยในมหาชาตทง๑๓กณฑหรอแหลนอก

ทมเนอความไมเกยวของกบเนอความในมหาชาตเลย เชน แหลพร

แหลนอกทมเนอความเกยวกบพทธประวต การแหลประเภทนขนอยกบ

พระนกเทศนเลอกมานำเสนอกบคนฟง ตามความเหมาะสมของโอกาส

และเวลา

พระพจตรธรรมพาท(ชยวฒนธมมวฑฒโน)ไดอธบายไววา

ทำนองในการเทศนมหาชาตมทำนองหลกอย๓ทำนองคอ

๑. ทำนองประจำกณฑ ไดแก ทำนองทางราชการ หรอ

ทเรยกวา“ทำนองหลวง”หรอทำนองในเนอ(เนอเรอง)

๒. ทำนองประจำตวไดแกทำนองทผแตงหรอผแหลจะคด

ประดษฐขนหรอยกยายใหเกดความไพเราะตามความสามารถของตน

๓. ทำนองประจำภาค ไดแก ทำนองทเปนไปตามสำเนยง

ภาษาของแตละทองถน เฉพาะทำนองประจำกณฑ ยงแบงออกไปอก

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

หลายลกษณหลายทำนอง เชน ทำนองธรรมวตร ทำนองธรรมวตรกราย

ทำนองธรรมวตรแททำนองเดนทำนองเดนกรายทำนองขนทำนองขนสง

ทำนองยายเปนตน

ทำนองการเทศนมหาชาต จดไดวาเปนศลปะจงใจคน

เขาสศาสนาศลธรรม โดยอาศยลลานำเสยงทวงทำนองเปนตวดำเนนเรอง

ใหเหนถงลกษณะของบคคลทงในดานดและเลว และเปนการจรรโลงจตใจ

สาธชนใหสมผสถงอรรถรสของธรรมะ และนำไปประยกตใชในชวต

ประจำวนได

จำนวนกณฑของมหาชาตเวสสนดรชาดก

กณฑ หมายถง ขอความสวนหนง ตอนหนง มกใชกบ

การแสดงพระธรรมเทศนาหรอการเทศน กลาวคอ ขอความธรรมะ

ทอธบายจบเรองในตอนเดยว เรยกวา กณฑ เวสสนดรชาดกมทงหมด

๑๓กณฑดงน

๑. กณฑทศพรมจำนวนคาถา๑๙คาถา

๒. กณฑหมพานตมจำนวนคาถา๑๓๔คาถา

๓. กณฑทานกณฑมจำนวนคาถา๒๐๙คาถา

๔. กณฑวนปเวสนมจำนวนคาถา๕๗คาถา

๕. กณฑชชกมจำนวนคาถา๗๙คาถา

๖. กณฑจลพนมจำนวนคาถา๓๕คาถา

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๗. กณฑมหาพนมจำนวนคาถา๘๐คาถา

๘. กณฑกมารมจำนวนคาถา๑๐๑คาถา

๙. กณฑมทรมจำนวนคาถา๙๐คาถา

๑๐. กณฑสกกบรรพมจำนวนคาถา๔๓คาถา

๑๑. กณฑมหาราชมจำนวนคาถา๖๙คาถา

๑๒. กณฑฉกษตรยมจำนวนคาถา๓๖คาถา

๑๓. กณฑนครกณฑมจำนวนคาถา๔๘คาถา

เนอหาโดยยอของมหาชาตเวสสนดรชาดก ๑๓ กณฑ มดงน

๑.กณฑทศพร เมอพระนางผสดเทพอปสรสนบญ

ทาวสกกะ พระสวามทรงทราบจงพาไปประทบยงสวนนนทวนในเทวโลก

พรอมใหพร ๑๐ ประการ คอ ขอใหไดอยในประสาทของพระเจาสพ

ขอใหมจกษดำดจนยนตาลกเนอขอใหควดำสนทขอใหพระนามวาผสด

ขอใหมโอรสททรงเกยรตยศเหนอกษตรยทงหลายและมใจบญขอใหมครรภ

ทผดไปจากสตรสามญคอแบนราบในเวลาทรงครรภ ขอใหมถนงามไมดำ

และหยอนยาน ขอใหมเกศาดำสนท ขอใหมผวงาม และขอใหมอำนาจ

ปลดปลอยนกโทษได

๒.กณฑหมพานตพระนางผสดไดจตลงมาเปนพระราชธดา

ของพระเจามททราช เมอเจรญชนมายได ๑๖ ชนษา จงไดอภเษกสมรส

กบพระเจากรงสญชยแหงเมองสพ ตอมาไดประสตพระโอรสนามวา

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

เวสสนดร ในวนทประสตนนไดมนางชางฉททนตตกลกเปนชางเผอก

ขาวบรสทธ ขาราชบรพารจงนำมาไวในโรงชางเปนชางตนคบารม

ใหมชอวา ปจจยนาค เมอพระเวสสนดรเจรญชนมายได ๑๖ พรรษา

พระบดาไดยกสมบตใหครอบครองและทรงอภเษกกบพระนางมทร

พระธดากษตรยมททราช ตอมามพระโอรสชอ ชาล พระธดาชอ กณหา

เมอครองราชยแลว พระองคไดสรางโรงทาน บรจาคทานแกผเขญใจ

ตอมาพระเจากาลงคะแหง เมองกาลงครฐไดส งพราหมณมาขอ

พระราชทานชางปจจยนาค พระองคจงไดพระราชทานชางปจจยนาค

แกพระเจากาลงคะ ชาวเมองสญชยไมพอใจพระองค จงเนรเทศ

พระเวสสนดรออกนอกพระนคร

๓.กณฑทานกณฑ พระนางผสดทรงเสยพระทย เมอทรง

ทราบวา พระเวสสนดร ถกประชาชนกลาวโทษวาไดพระราชทานชาง

ปจจยนาคแกเมองอน และใหเนรเทศจากเมองสพ จงรบเสดจมาพบ

พระเวสสนดรและพระนางมทร จากนนเสดจเขาไปเฝาพระเจากรงสญชย

ทลขออภยโทษแตกไมสำเรจ เพราะเปนไปตามกฎของธรรมศาสตร

ราชประเพณรงเชาพระเวสสนดรทรงบรจาคสตสดกมหาทานคอการให

ครงใหญ ๗ อยาง ๆ ละ๗๐๐คอ ชาง มา โคนม รถนาร ทาสทาส

จากนนทลลาพระชนกและพระชนนออกไปจากเมอง พระเจาสญชย

ขอใหพระนางมทรและพระโอรสพระธดาไมตองตามไป แตทงหมด

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

ไมยนยอม รงขนพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยพระโอรส

พระธดาเสดจออกจากนครมงตรงไปยงเขาวงกต

๔.กณฑวนปเวสน พระเวสสนดรพรอมพระมเหส

และพระโอรสพระธดาเมอเสดจถงเมองเจตรฐพระราชาเสดจมาตอนรบ

และทลเชญใหครองเมองเจตรฐแตพระเวสสนดรขอไปบำเพญเพยรในปา

กษตรยเจตรฐจงรบสงใหพรานชอวา เจตบตร คอยอารกขาในปา

เมอพระเวสสนดรเดนทางมาถงเขาวงกตทรงเปลยนเครองทรงเปนนงหม

ของนกบวช พระนางมทรกทรงบวชเปนดาบสน บำเพญศลในปาอยท

อาศรม พระนางมทรไดปดกวาดอาศรมทกวน จากนนกออกไปหาผลไม

ในปา ตกนำมาเตรยมไว ในปานนอดมดวยผลไมนานาชนดมสระโบกขรณ

นำสะอาดใสไหลเยน มพฤกษารมรนและมดอกไมหอมหวนทวทงปา

ราวประดจวมานทพย

๕.กณฑชชกพราหมณชอวา ชชก ไดเทยวขอทานเกบเงน

ไดถง ๑๐๐ กษาปณ จงนำเงนไปฝากเพอนไว จากนนกออกเดนทาง

ตระเวนขอเงนเรอยไป สวนพราหมณผวเมยเกบเงนไวนานแลว เหนวา

ชชกไมกลบมาเอาคน คดวาชชกคงตายไปแลว จงนำเงนนนออกมา

ใชจายจนหมด ครนชชกหวนกลบมาทวงเงนคน พราหมณผวเมยกตกใจ

ไมรจะทำอยางไรด ดวยความทกลวชชกจะเอาความ จงไดตกลงมอบ

นางอมตตดาลกสาวใหแกชชกแทนเงนทใชหมดไปนางอมตตดานนมรปงาม

�0 องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

และเปนสาวรน สวนชชกเฒาชราและมรปลกษณอบาทวอปลกษณยงนก

เมอชชกพานางอมตตดาไปอยกนดวยกนทหมบานทนวฐพวกเมยพราหมณ

บานอนตางพากนรษยาอจฉานางอมตตดา พราหมณทงหมบานตางก

ชนชมนางอมตตดาจนมาทบตเมยตนทกวน เพราะนางอมตดานน

เปนบตรกตญญเมอมาอยกบชชกกปรนนบตรบใชทกประการ

๖.กณฑจลพน พรานเจตบตรผมรปรางกำยำไวหนวดแดง

หนาตาถมงทง ถอหนาไมอาบยาพษมาหาชชกหมายจะฆาใหตายตามคำสง

กษตรยเจตรฐ เฒาชชกเจาเลหคดอบายเอาตวรอด จงตวสนงนงกรบรอง

บอกไปวา ตนเองเปนราชทตของพระราชามาทลเชญพระเวสสนดร

กลบพระราชวง เพราะพระราชาทรงอภยโทษแลว พรานเจตบตรไดยน

กดใจเชอคำเทจนนจงจดเสบยงเพมใหชชกและชทางใหอกดวย

๗.กณฑมหาพน เฒาชชกเดนทางไปกลางปา ไดพบกบ

อจจตฤาษ ไดหลอกลวงฤาษใหหลงกล วาตนเองเปนกลยาณมตร

ของพระเวสสนดร จนไดพกคางคนกบฤาษ รงขนฤาษไดใหกนผลไม

และชใหชมเขาลำเนาไพร พรอมบอกระยะทางสภาพปาและหนทาง

ทจะไปสเขาวงกตใหแกชชกเมอไปถงเปนเวลาพลบคำเฒาชชกกซอนตว

บนชะงอนเขาดวยคดวา ตองรอรงเชาใหพระนางมทรออกไปหาผลไม

กอนเพราะพระนางคงไมยอมยกลกใหใครแน

๘.กณฑกมาร เมอพระนางมทรเขาปาหาผลไมแลว ชชก

จงเขาเฝาทลขอพระชาลและกณหา พระเวสสนดรกประทานให

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

สองกมารไดยน จงตกใจกลวหนไปซอนตวอยในสระ พระเวสสนดร

ไดขอรองใหทง๒พระองคออกมาแลวชชกกนำทงสองพระองคไป

๙.กณฑมทร พระนางมทรเขาปาหาผลไม ไดพบกบ

เหตการณมหศจรรยตาง ๆ จงเดนทางกลบอาศรม ไดเกดพายใหญ

มดครมไปทวบรเวณอกทงยงมสงหสาราสตวรายมาขวางทางไว เมอมาถง

อาศรมไดทราบเรองราวทงหมดทำใหพระองคเสยพระทยมาก จนสลบไป

หลงจากฟนคนสตกลบมาพระนางกอนโมทนากบพระเวสสนดรดวย

๑๐. กณฑสกกบรรพพระอนทรเกรงวาจะมผมาขอพระนาง

มทรไปอกและจะไมมผปรนนบตพระเวสสนดรจงไดแปลงเปนพราหมณ

ชราลงมาขอ เมอไดแลวไมนำกลบไป ไดถวายคนแกพระเวสสนดร

โดยขอใหไมประทานพระนางมทรแกผใดอก พรอมทงประสาทพร

๘ประการใหแกพระเวสสนดรคอ๑.ใหทรงไดรบอภยโทษ๒.ใหทรง

ชวยคนถกฆาได ๓. ใหไพรฟาไดพงพา ๔. ใหมนคงในมเหส ไมลมหลง

สตรอน ๕. ใหไดสบสนตตวงศ ๖. ใหมสงของบรจาคทานอยางไมม

ทสนสด๗.ใหมอาหารทพยพอเพยงทกรงเชา๘.ใหไดสำเรจพระโพธญาณ

จากนนพระอนทรจงเสดจกลบสสวรรค

๑๑. กณฑมหาราช ชชกไดพาสองกมารหลงทางไปจนถง

เมองสพ จนกระทงไดพบกบพระอยยกาและพระอยยกา จงรบสงให

ไถถอนตวทงสองพระองค และพระราชทานเลยงอาหารชนดแกชชก

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

ชชกไมมวาสนาเพราะบรโภคมากเกนไป จงเปนเหตใหไฟธาตพการ

อาหารไมยอยจนถงแกความตาย พระเจาสญชยรบสงใหเตรยมกองทพ

ไปรบพระเวสสนดรและพระนางมทร

๑๒. กณฑฉกษตรยพระเจาสญชยและจตรงคเสนา เดนทาง

ไปถงเขาวงกต กษตรยทง ๖ พระองค คอ พระเจาสญชย พระนางผสด

พระเวสสนดรพระนางมทรพระชาลพระกณหาไดมาพบกนในกลางปา

โดยมไดคาดฝนกทรงวปโยคโศกศลยจนถงวสญญภาพสลบลงฝนโบกขรพรรษ

บนดาลตกลงมาใหทรงฟนจากนนพากนขอลโทษและไดขอใหพระเวสสนดร

ลาผนวช

๑๓. กณฑนครกณฑพระเวสสนดรเมอลาผนวชแลวทรงสงลา

พระอาศรม รบพระราชทานเครองทรงกษตรย แลวเสดจกลบไป

ครองเมองสพ ดวยความรมเยนเปนสข จนพระชนมาย ๑๒๐ พรรษา

สวรรคตแลวไดอบตเปนทาวสนดสตเทพบตรบนสวรรคชนดสต

เพลงประกอบการเทศนมหาชาต

นบแตโบราณมา การประกอบพธกรรมหรอกจกรรมตาง ๆ

ในวถชวต มกใชดนตรเปนองคประกอบหนงในการจดกจกรรมเสมอ

ไมวาเปนพธกรรมทางการเกดการตายการทำบญตางๆในการเทศนมหาชาต

กเชนเดยวกน การใชดนตรบรรเลงในพธกรรมเพอการจงใจใหสาธชน

ทอยหางไกลไดทราบวา มการจดกจกรรมเทศนมหาชาตขน พรอมทง

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

เชญชวนใหมารวมงานบญและเปนการชวยทำใหพธกรรมนนๆศกดสทธ

กระตนเราจตใจและชวยเสรมใหการเทศนในแตละกณฑไดอรรถรสยงขน

การใชเพลงประกอบนนใชเมอพระขนธรรมาสนเทศน

และเมอจบการเทศนในแตละกณฑ เมอพระขนธรรมาสนเทศนบรรเลงเพลง

สาธการ เพอบชาพระรตนตรยและอญเชญสงศกดสทธลงมายงมณฑลพธ

เพอฟงพระธรรมเทศนา และเมอเทศนจบแตละกณฑ บรรเลงเพลง

ประจำกณฑตามจดเดนของแตละกณฑ สมเดจพระบรมวงศเธอ เจาฟา

กรมพระยานรศรานวดตวงศ ไดประทานเพลงประจำกณฑแบบหลวง

ในเรองเวสสนดรชาดกดงน

กณฑทศพร ๑๙ พระคาถา บรรเลงเพลงสาธการ

เพอประกอบกรยานอมนมสการรบพร ๑๐ ประการของพระนางผสด

จากพระอนทร

กณฑหมพานต ๑๓๔พระคาถา บรรเลงเพลงตวงพระธาต

เพอประกอบกรยาใหทาน มงประกอบการบรจาคทานของพระเวสสนดร

เปนเพลงฉง ใชอตรา ๒ ชน และเลอกมาเฉพาะเพลงน เพอใหชอเปน

เครองนอมนำไปถงเหตการณในพทธประวต ตอนโทณพราหมณ

ตวงพระบรมสารรกธาต บรรเลงโดยใชตะโพน กลอง ประกอบจงหวะ

จดเดนของกณฑอยทการใหชางปจจยนาค

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

กณฑทานกณฑ ๒๐๙พระคาถา บรรเลงเพลงพระยาโศก

ประกอบกรยาโศกสลด รนทดใจ ของพระเจาสญชย พระนางผสด

พระนางมทร และบรรดาพระบรมวงศานวงศทพระเวสสนดรตองถกเนรเทศ

ออกจากเมอง

กณฑวนปเวสน ๕๗ พระคาถา บรรเลงเพลงพระยาเดน

ประกอบกรยาการเดนปาของพระเวสสนดรพระนางมทรและพระกมาร

ทง๒พระองค

กณฑชชก ๗๙พระคาถา บรรเลงเพลงเซนหลา ประกอบ

กรยาการกนอนตะกละตะกลามของพราหมณชชก ถาไมใชการบรรเลง

พณพาทยหลวงกจะใชเพลงคางคาวกนกลวย (หรอวรเชษฐ) ซงเปนเพลง

หนาพาทยประกอบการไปมาของผทพพลภาพหรอวกลจรตตางๆ

กณฑจลพน ๓๕ พระคาถา บรรเลงเพลงคกพาทย

หรอเพลงรวสามลา ซงเปนเพลงหนาพาทยประกอบการแสดงอทธฤทธ

หรอขขวญซงพรานเจตบตรแสดงแกชชก

กณฑมหาพน ๘๐ พระคาถา บรรเลงเพลงเชดกลอง

ประกอบการเดนทางอยางรบเรงของชชกไปยงเขาวงกต หลงจากไดรบ

การบอกทางจากอจจตฤาษแลว

กณฑกมาร ๑๐๑พระคาถา บรรเลงเพลงโอด เชดฉง คอ

บรรเลงเพลงโอดกบเพลงเชดฉงสลบกน ประกอบอากปกรยาทชชก

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

พากณหาชาลเดนทางไปเฆยนตไป กณหาชาลจงรองไหไปเดนทางไป

สลบกนตลอดทาง

กณฑมทร ๙๐ พระคาถา บรรเลงเพลงทยอยโอด คอ

บรรเลงเพลงโอดสลบกบเพลงทยอย ประกอบกรยาครำครวญหวน

ใหของพระนางมทร เมอไดทราบวาพระเวสสนดรไดบรจาคพระกมาร

ทง๒พระองคใหแกชชก

กณฑสกกบรรพ ๔๓ พระคาถา บรรเลงเพลงเหาะ

ประกอบกรยาเหาะลงมาของพระอนทร บางครงอาจบรรเลงเพลงกลม

ซงเปนเพลงหนาพาทยประกอบกรยาเหาะเหนเดนอากาศของเทพยดา

เชนเดยวกน และบางครงบรรเลงเพลงกระบองกน ซงเปนเพลงหนาพาทย

ประกอบการแปลงตวของพระอนทรกม

กณฑมหาราช ๖๙ พระคาถา บรรเลงเพลงกราวนอก

ประกอบการยกพลซงพระเจาสญชยยกออกไปรบพระเวสสนดรกลบเมอง

บางครงอาจบรรเลงเพลงเรองทำขวญหรอเวยนเทยน ประกอบทองเรอง

ในตอนทพระเจาสญชยทรงรบขวญพระราชนดดาทงสอง

กณฑฉกษตรย ๓๖ พระคาถา บรรเลงเพลงตระนอน

ประกอบกรยานอน เพราะในกณฑน กษตรยทง ๖ คอ พระเจาสญชย

พระนางผสด พระเวสสนดร พระนางมทร พระชาลและพระกณหา

ไดพบปะและประทบแรมคนอยณบรเวณอาศรมในปานน

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

กณฑนครกณฑ๔๘พระคาถาบรรเลงเพลงกลองโยนแลวเชด

เพลงกลองโยน หมายถง การยกขบวนเสดจพยหยาตราอยางมศกด

พรงพรอมไปดวยขบวนอสรยยศ สวนเพลงเชดนน เปนหนาพาทยแสดง

การไปโดยทางไกล ประกอบเนอเรองทเชญพระเวสสนดรกลบเมองสพ

พรอมไปดวยขบวนอสรยยศอยางสมพระเกยรต

เมอการเทศนมหาชาตสนสดลงโดยมไดมการเทศนอรยสจ

หรอมงานอนใดอกกบรรเลงเพลง“กราวรำ”ตอกบเพลงเชดซงบรรเลง

เมอจบกณฑนครกณฑ เพลงกราวรำเปนเพลงแสดงความรนเรง ดใจ

ซงหมายถงอารมณอนเบกบานดวยปตทกศลกรรมไดสำเรจไปแลวโดยบรบรณ

กบเปนการอนโมทนาและอวยพรใหผทมารวมในการกศลน มความสขกาย

สบายใจทวกน เหมอนคำวา “สวสด” และพระภกษสงฆกลาวยถาสพพ

แสดงวาจบงานแตเพยงเทาน

อานสงสในการทำบญของแตละกณฑ

เชอกนสบ ๆ กนมาแตโบราณกาลวา ในการทำบญของ

แตละกณฑนนจะไดรบอานสงสแตกตางกนออกไปดงน

๑.กณฑทศพร ผใดบชากณฑทศพร ผนนเกดในภพภมใด

จะไดรบทรพยสนเงนทองสมปรารถนา ถาเปนสตรจะไดสามเปนทชอบ

เปนทเจรญใจ ถาเปนชายจะไดภรรยาตามทประสงคตองการ ถามบตร

หญงหรอชายกจะเปนคนวานอนสอนงายมรปรางหนาตางดงาม

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๒.กณฑหมพานตผใดบชากณฑหมพานตผนนเกดในภพ

ภมใดจะไดสงปรารถนาทกประการ เกดในตระกลทพรงพรอมดวยทรพยสน

เงนทองและบรวารและจะมแตความสขกายสขใจ

๓.กณฑทานกณฑ ผใดบชากณฑทานกณฑ ผนนเกดใน

ภพภมใดจะบรบรณดวยแกวแหวนเงนทองขาทาสบรวาร

๔.กณฑวนปเวสน ผใดบชากณฑเทศนวนปเวสน ผนน

เกดในภพภมใดจะไดรบความสขสมปรารถนา เฉลยวฉลาด สามารถ

ปราบศตรใหยอยยบไปได

๕.กณฑชชก ผใดบชากณฑชชก ผนนเกดในภพภมใด

จะประกอบดวยสมบตอนงดงามกวาผอน จะเจรจากบผใดกมเสยงไพเราะ

ครนจะไดสามหรอภรรยา รวมทงมบตร กจะมรปรางทรงงดงาม วานอน

สอนงาย

๖.กณฑจลพน ผใดบชากณฑจลพน ผนนเกดในภพภมใด

จะเปนผสมบรณดวยสมบตและบรวาร

๗.กณฑมหาพนผใดบชากณฑมหาพนผนนเกดในภพภมใด

จะมทรพยสนศฤงคารและบรวารมาก

๘.กณฑกมาร ผใดบชากณฑกมาร ผนนเกดในภพภมใด

ยอมประสบความสำเรจในสงทปรารถนา

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๙.กณฑมทรผใดบชากณฑมทรผนนเกดในภพภมใดจะเปน

ผมงคง สมบรณดวยทรพยสมบต เปนผมอายยนยาว ทงประกอบดวย

รปโฉมงดงามกวาคนทงหลายมแตความสขความเจรญ

๑๐.กณฑสกกบรรพ ผใดบชากณฑสกกบรรพ ผนนเกดใน

ภพภมใดจะไดเปนผเจรญดวยลาภยศตลอดจนจตรพธพรทง๔ประการ

คออายวรรณะสขะพละ

๑๑.กณฑมหาราช ผใดบชากณฑมหาราช ผนนเกดใน

ภพภมใดจะไดมนษยสมบตสวรรคสมบตและนพพานสมบต

๑๒.กณฑฉกษตรย ผใดบชากณฑฉกษตรย ผนนเกดใน

ภพภมใดจะไดเปนผเจรญดวยจตรพธพรทง๔ประการคออายวรรณะ

สขะพละ

๑๓.กณฑนครกณฑ ผใดบชากณฑนครกณฑ ผนนเกดใน

ภพภมใดจะไดเปนผบรบรณดวยวงศาคณาญาต ขาทาสชายหญง ธดา

สามหรอบดามารดาเปนตนอยพรอมหนากนโดยความผาสกปราศจาก

โรคาพาธทงปวง จะทำการใด ๆ กพรอมเพรยงกน ยงการงานนน ๆ

ใหสำเรจลลวงไปดวยด

อานสงสในการฟงเทศนมหาชาตทง ๑๓ กณฑจบในวนเดยว

๑. เมอตายจากโลกนไปแลว เมอกลบมาเกดเปนมนษย

จะไดพบพระศรอารยพทธเจา

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๒. เมอตายจากโลกนไปแลว จะไปเกดในสคตโลกสวรรค

เสวยทพยสมบต

๓. เมอตายจากโลกนไปแลวจะไมตกนรก

๔. เมอถงยคพระศรอารยพทธเจา หากเปนเทพบตร

เทพธดาจะไดจตลงมาเกดเปนมนษย

๕. ครนไดฟงพระธรรมเทศนา กจกไดบรรลมรรคผล

นพพานเปนพระอรยบคคลในพระพทธศาสนา

ขอคดทไดจากมหาชาตเวสสนดรชาดกทง ๑๓ กณฑ

ในการฟงเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก ไดมผรวบรวม

ขอคดไวในแตละกณฑไวดงตอไปน

๑. ขอคดประจำกณฑทศพร:การทำบญใหสำเรจสมประสงค

ตองอธษฐานจต ตงเปาหมายชวตทตนปรารถนาไว ความปรารถนา

ทจะสำเรจได ผนนจะตองทำความด ตองรกษาความดนนไว และตองหมน

เพมพนความดใหมากยงขน

๒. ขอคดประจำกณฑหมพานต : ๑. คนดเกดมาทำโลก

ใหรมเยน๒.โลกตองการผเสยสละ๓.การทำดยอมมอปสรรค๔.จดหมาย

ปลายทางแหงการเสยสละอยทพระโพธญาณพระเวสสนดรกไมหวนไหว

๓. ขอคดประจำกณฑทานกณฑ : ๑. ความรกของแม

ความหวงของเมย๒.โทษทณฑของการเปนหมายคอถกประณามหยามหมน

�0 องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

อาจถงจบชวตดวยการกอกองไฟใหลกโชนแลวโดดฆาตวตาย ๓. พงยอม

เสยสละประโยชนสขสวนตวเพอประโยชนสขของสวนรวม๔.ยามบญม

เขากยกยามตกตำเขากหยามชวตมทงไดรบอฏฐารมณและอนฏฐารมณ

๔. ขอคดประจำกณฑวนประเวศน:๑.ยามเหนใจยามจน

ยามเจบ ยามจาก เปนยามทควรจะไดรบความเหลยวแล ๒. ผลดของ

มตรแท คอ ไมทอดทงในยามเพอนทกข ชวยอมชยามเพอนออนลา

ชวยฉดดงยามเพอนตกตำ๓.นำใจของคนดหากรวาปกตสขของคนสวนมาก

จะมเพราะการเสยสละของตน กยนดสละโอกาสและโชคลาภอนจะพงได

ดวยความชนชม

๕. ขอคดประจำกณฑชชก : ๑. ของทรกและหวงแหน

ทโบราณหามฝากผอนไวคอเงนมาเมย๒.ภรรยาทดยอมไมยอหยอน

ตอหนาท ๓. ของไมคควรยอมมปญหา ดงหโตปเทศทกลาวไววา

“ความรเปนพษเพราะเหตทไมใช อาหารเปนพษเพราะเหตไฟธาตไมยอย

เมยสาวเปนพษเพราะผวแก”

๖. ขอคดประจำกณฑจลพน :๑. มอำนาจหากขาดปญญา

ยอมถกหลอกไดงาย ๒. คนโงยอมเปนเหยอของคนฉลาด ๓. ไวใจทาง

วางใจคนจะจนใจตว

๗. ขอคดประจำกณฑมหาพน : ๑. ฉลาดแตขาดเฉลยว

มปญญาแตขาดสตกเสยทพลาดทาได๒.สงสารฉบหาย เชองายเปนทกข

๓.คบคนใหดหนาซอผาใหดเนอซอเสอใหดลาย

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๘. ขอคดประจำกณฑกมาร:๑.ความเปนผรจกกาลเทศะ

ชชกไมผลผลามเขาไปขอ รอจนพระนางมทรเขาปาจงเขาไปของสองกมาร

๒.พอแมทกคนรกลกเหมอนกนแตเปนหวงไมเทากนหวงหญงมากกวา

หวงชาย๓. สต เตสง นวารณง สตเปนเครองปองกนอนตรายทงปวงได

ขนต สาหสวาระณา ขนตปองกนความหนหนพลนแลนได เปนเหตให

พระเวสสนดรไมทำรายชชกเมอถกชชกประณาม๔.วสยหญงนนแมจะมาก

อยดวยเมตตากรณา ชอบปลดเปลองทกขแกผอนกจรงอย แตเวน

อยางเดยวทผหญงนนไมมวนจะสละสงนนคอ“ลก”

๙. ขอคดประจำกณฑมทร: ลกคอแกวตาดวงใจของผเปน

พอแม

๑๐. ขอคดประจำกณฑสกกบรรพ : การทำดแมไมมคนเหน

กเปนความดอยวนยงคำ ดจทองคำแมจะอยในตโชว หรอในกำปนกเปน

ทองคำการทำความดแมไมมคนเหนแตเทวดาอารกษเบองบนยอมร

๑๑. ขอคดประจำกณฑมหาราช:คนดตกนำไมไหลตกไฟไมไหม

ยอมไดรบความปกปองคมครองภยในททกสถาน

๑๒. ขอคดประจำกณฑฉกษตรย:๑.พรากมวนพบจากมวนเจอ

จากกนยามเปนไดเหนนำใจจากกนยามตายไดเหนนำตา๒.การใหอภย

ทำใหเกดสนตสขแกสวนรวม ๓. สเทายงรพลาด นกปราชญยงรผด

บรรพชตยงรเผลอ ความผดพลาดเปนเรองของมนษย แตการใหอภย

เปนวสยของเทวดา

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

๑๓. ขอคดประจำกณฑนครกณฑ :การทำความดยอมไดรบ

ผลดตอบแทน การใชธรรมะในการปกครองยอมทำใหเกดความสงบ

รมเยน(http://talk.mthai.com/topic/388285)

��องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

บรรณานกรม

กรมการศาสนา. เทศนมหาชาตเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคล

เฉลมพระชนมพรรษา๖รอบ๕ธนวาคม๒๕๔๒ระหวาง

วนท ๑๕-๑๗กนยายน๒๕๔๒ณหอประชมพทธมณฑล

อำเภอพทธมณฑลจงหวดนครปฐม.กรงเทพฯ :วงตะวน,

๒๕๔๒.๑๓๒หนา.

ธนต อยโพธ.ตำนานเทศนมหาชาต สำนกเลขาธการนายกรฐมนตร

พมพเปนทระลกในงานทอดผาพระกฐนพระราชทาน

ณวดมหรรณพารามกรงเทพมหานครวนท๒๙ตลาคม

พทธศกราช ๒๕๒๔. กรงเทพฯ : สำนกเลขาธการ

นายกรฐมนตร,๒๕๒๔.หนา๓๖-๔๒.

ตำนานเทศนมหาชาต.พระนคร:พระจนทร,๒๕๐๑.หนา๗๔-๘๕.

นรศร เลยมทอง.คมอมหาเวสสนดรชาดก ชนมธยมศกษาปท ๕-๖.

กรงเทพฯ:รวมสาสน(๑๙๗๗),๒๕๔๒.หนา๑-๒๒.

พระครวนยธรมานพปาลพนธ.รปแบบ เนอหาและวธการเทศนมหาชาต

ในยคปจจบน. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยราชภฏธนบร,

๒๕๔๙.๕๔๙หนา.

�� องคความรเรองการเทศนมหาชาตเวสสนดรชาดก

ดร.พระครวนยธรมานพปาละพนธ (กนตสโล).๒๕๕๓.สบสานการเทศน

มหาชาต.กรงเทพฯ:บรษทเอดสนเพรสโพรดกสจำกด.

พระครววธธรรมโกศล(ชยวฒนธมมวฑฒโน).กะเทาะเปลอกเวสสนดร.

พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๓๖.

หนา๑-๑๗.

พระพจตรธรรมพาท(ชยวฒนธมมวฑฒโน).แกนมหาชาต.กรงเทพฯ:

คอมแพคทพรนท,๒๕๔๓.หนา๑๒๖-๑๓๑.

โรงเรยนราชน.เทศนมหาชาตโรงเรยนราชน๑๓-๑๕ธนวาคม๒๕๔๘.

กรงเทพฯ : กลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม

โรงเรยนราชน,๒๕๔๘.หนา๒๒-๒๓.

เวบไซต

http://chinaiji.blogspot.com/2013/02/blog-post.html

http://guru.sanook.com/search/%E0%B8%9B%E0%B8%

A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%

B8%B5%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%

E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%99%E0%B9%8C%E0%B8%

A1%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%

B8%95%E0%B8%B4

http://www.faihin.org/index.php?option=com_kunena&

Itemid=55&func=view&catid=20&id=980

http://talk.mthai.com/topic/388285