การสรางสรรคผลงานนาฏศลป

ปนเกศ วชรปาณ

ศศ.ม.(นาฏยศลปไทย)

สาขาวชานาฏศลปไทย คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

2559

ค ำน ำ

ต าราเลมนผเขยนไดวเคราะห สงเคราะห ต าราจากเอกสาร ต ารา งานวจยทเกยวของกบงานสรางสรรคนาฏศลป และประสบการณการเรยนการสอนนาฏศลปทงนาฏศลปไทย นาฏศลปพนเมอง และนาฏศลปสากล นอกจากนยงเกดจากประสบการณการเปนกรรมการตดสนในผลงานสรางสรรคนาฏศลประดบอดมศกษาหลายแหง และในการตดสนงานสรางสรรคนาฏศลปของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ระดบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มาขยายความเพมเตม จากประสบการณทงหมดของผเขยน

ต าราการสรางสรรคผลงานนาฏศลป มเนอหาเกยวกบ หลกความรเบองตนในการสรางสรรคนาฏศลป องคประกอบการสรางสรรคผลงานเบองตน การสรางสรรคผลงานนาฏศลปไทยประเภทมาตรฐาน การสรางสรรคผลงานนาฏศลปไทยประเภทพนเมอง การสรางสรรคผลงานนาฏศลปประยกต และการบนทกผลงานสรางสรรคนาฏศลป ใชประกอบการสอนในรายวชา ผลงานสรางสรรคนาฏศลปส าหรบคร (TD03401) ซงเปนวชาบงคบทเปดสอนในสาขาวชานาฏศลปไทย คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน ผเขยนขอขอบคณผเขยนเอกสาร ต ารา และงานวจยทไดน ามาใชในการอางองและ เรยบเรยง ขอกราบขอบพระคณผชวยศาสตราจารยมาลน อาชายทธการ ครผประสาทวชา และอาจารยทปรกษาในการเขยนต ารา ผชวยศาสตราจารยปทมาวด ชาญสวรรณ และ ผชวยศาสตราจารยพรพงศ เสนไสย ทกรณาใหค าปรกษา คณาจารยสาขาวชานาฏศลปไทย และคณาจารยทกทาน คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน ทใหก าลงใจดวยดมาตลอดภาพทาร า ทาเตนในต าราเลมน นกศกษาสาขาวชานาฏศลปไทย คณะครศาสตรรวมแสดงแบบบนทกภาพ ผ เขยนขอขอบพระคณอาจารย และนกวชาการท ผ เขยนไดน ามาอางองทกทาน หวง เปนอยางย งวาต าราเลมน คงจะเปนประโยชนตอนกศกษาและผสนใจท ว ไป ผ เขยนขอขอบพระคณทกทานมา ณ ทน

ปนเกศ วชรปาณ

มถนายน 2559

(3)

สารบญ

หนา

ค าน า (1)

สารบญ (3) สารบญภาพ (7)

สารบญตาราง (15)

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบการสรางสรรคผลงานนาฏศลป 1

ความหมายของการสรางสรรคผลงานนาฏศลป 1

ประเภทและลกษณะของนาฏศลป 3

รปแบบการน าเสนอผลงานนาฏศลป 11

คณลกษณะผสรางสรรคผลงานนาฏศลป 16

สรป 18

บทท 2 องคประกอบการสรางสรรคเบองตน 19

ขนตอนการเกดความคดสรางสรรค 19

กระบวนการสรางสรรคนาฏศลป 22

ทฤษฎทศนศลป 27

ทฤษฎแหงการเคลอนไหว 29

สรป 30

บทท 3 การสรางสรรคผลงานนาฏศลป 33

แนวคด 33

ทาทาง 38

การใชพนท การแปรแถว 80

เพลง ดนตร 85

เครองแตงกาย 91

อปกรณการแสดง 97

สรป 101

(4)

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท 4 การสรางสรรคนาฏศลปไทยประเภทมาตรฐาน ชดสวรรณวาร 103

ขนตอนและวธการสรางสรรค 103

แนวคด 104

แรงบนดาลใจ 104

การแบงชวงการแสดง 105

การประดษฐแมทาและกระบวนทา 105

การเคลอนไหวบนเวท และการแปรแถว 134

การแตงกาย 138

เพลงและดนตร 139

สรป 141

บทท 5 การสรางสรรคนาฏศลปไทยประเภทพนเมอง ชดเซงสาวกมภวาโบกขาวหลาม 143

ขนตอนและวธการสรางสรรค 143

แนวคด 144

แรงบนดาลใจ 144

การแบงชวงการแสดง 144

การประดษฐแมทาและกระบวนทา 145

การเคลอนไหวบนเวท และการแปรแถว 170

การแตงกาย 172

เพลงและดนตร 175

สรป 177

(5)

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท 6 การสรางสรรคผลงานนาฏศลปประยกต ชดฟอนพทธชนะมาร 179

ขนตอนและวธการสรางสรรค 179

ประวตทมา 180

นยามศพทเฉพาะ 182

แนวคด 182

แรงบนดาลใจ 182

การแบงชวงการแสดง 183

การประดษฐแมทาและกระบวนทา 184

การเคลอนไหวบนเวท และการแปรแถว 202

การแตงกาย 206

สรป 209

บทท 7 การบนทกผลงานสรางสรรคนาฏศลป 211

การบนทกผลงานสรางสรรคในรปแบบรายงานการวจย 213

รปแบบการบนทกผลงาน 214

บทสรป 218

บรรณานกรม 223

(6)

(7)

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1.1 นาฏศลปไทยอนรกษ ชดระบ าอยธยา 8

1.2 ระบ ามาตรฐาน ชดระบ ากฤษดาภนหาร 9 1.3 นาฏศลปไทยสรางสรรค แบบมาตรฐานในงานประกวดศลปหตถกรรม 13

นกเรยนภาคอสาน ชดปชนาคน ปราสาทพร

1.4 นาฏศลปไทยสรางสรรคประเภทนาฏศลปพนเมองในงานประกวดศลปหตถกรรม 14

นกเรยนภาคอสาน ชดเซงลลาหมากยาง 3.1 การใชเสนตรง สอความหมายเขมแขง เดดเดยว 38

3.2 การใชเสนตรงมมลก สอความหมายหนกแนน สงสงา 39

3.3 การใชจด สอความหมายโดดเดยว สงบเงยบ 39

3.4 การออกแบบรปทรงสเหลยม สอความหมายถกก าหนด ตกรอบ 40

3.5 การออกแบบรปทรงวงกลม สอความหมายสามคค มพลง 40

3.6 การออกแบบทาทางการยน 42

3.7 การออกแบบทาทางการกมตว 42

3.8 การออกแบบทาทางสออารมณ สอความหมายแนวแน มพลง 43

3.9 การออกแบบทาทางการยนแบบอสระในแตละอารมณ 43

3.10 ทาร าสอดสรอยมาลา 45

3.11 ทาร าผาลาเพยงไหล 45

3.12 การจดซมในระบ ามาตรฐาน ชดระบ านารายณเจดปาง 46

3.13 การจดซมในระบ า อยธยา 46

3.14 การสรางสรรคนาฏศลปรปแบบนาฏศลปไทย (แบบมาตรฐาน) 47

ชดนาฏนรมณเมขลา

3.15 การสรางสรรคนาฏศลปรปแบบนาฏศลปไทย (แบบมาตรฐาน) 47

ชดนาฏนรมณเมขลา

3.16 ทาบดบวบาน 50

3.17 ทากงหนรอน 50

3.18 ทาพสมยเรยงหมอน 51

3.19 ทาสะบดจบ 51

(8)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

3.20 ทาจบหงาย 52

3.21 ทาตงวงหนา 52

3.22 ทาจบเขาอก 54

3.23 ทาไหว 54

3.24 ทาตากปก 55

3.25 ทาสะบดจบ 55

3.26 ทาสอดสรอยมาลา 56

3.27 ทาสลบจบ 56

3.28 ทาวงแบบ 57

3.29 ทาไวมอดานขาง 59

3.30 ทาพรหมสหนา 59

3.31 ทาไหว 60

3.32 ทาตงวงกลาง 60

3.33 ทาแตะแกม 61

3.34 ทาชนว 61

3.35 ทาเดนออก 62

3.36 ทาเดนแตะเทา 63

3.37 ทาการเดนซอนแถว 63

3.38 การแสดงนาฏศลปพนเมองอสาน ชดชยนงธญญง 64

3.39 การแสดงนาฏศลปพนเมองอสาน ชดวจตราภษานาคนางหาญ 64

3.40 ต าแหนงทาท 1 the Frist Position 65

3.41 ต าแหนงทาท 2 the Second Position 66

3.42 ต าแหนงทาท 3 the third Position 66

3.43 ต าแหนงทาท 4 the fourth Position 67

3.44 ต าแหนงทาท 5 the fifth Position 67

3.45 ทายดตวขน เดอมปวงต (ทาเขยงเทา) 68

3.46 ทากองเบรในทาเดกาเซ (แอนหลงในทาแยกขากวาง) 68

(9)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

3.47 ทาเดกาเชในเทาทาท 4 โดยชเทาหลง แขนอยในทาท 5 69

3.48 ทาอาราเบสก ปองเช 69

3.49 ทาการเคลอนไหวโบกแขนแบบบลเลตในการออกแบบจนตลลาประกอบเพลง 71

3.50 ทาการหมนในการออกแบบจนตลลาประกอบเพลง 71

3.51 การแสดงชดขนลางทรงเครอง 72

3.52 การร าเดยวชดมโนหราเลนน า 73

3.53 การร าเดยวไหซองภาคอสาน 73

3.54 การร าคชดศภลกษณอมสม 74

3.55 การร าคชดเซงพายหญาคา 74

3.56 การออกแบบทากลมจนตลลาลมหนาว 75

3.57 การออกแบบทากลมจนตลลาสายฝน 75

3.58 การเลยนแบบทานกในรปแบบนาฏศลปไทย 76

3.59 การเลยนแบบทาเลอยของงในรปแบบนาฏศลปประยกต 76

3.60 การเลยนแบบทาวายน าของปลาในรปแบบนาฏศลปประยกต 77

3.61 ทาเชงสญลกษณแบบรปธรรม ทาสายน า 78

3.62 ทาเชงสญลกษณเชงรปธรรม ทาดอกบว 78

3.63 ทาเชงสญลกษณเชงนามธรรม ความสบสน วนวาย หาทางออก 79

3.64 ทาเชงสญลกษณเชงนามธรรม ความเศราโศก หมดหวง 79

3.65 ภาพแสดงการแบงพนทการแสดง A 81

3.66 ภาพแสดงการแบงพนทการแสดง B 82

3.67 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค (แบบมาตรฐาน) ชดนาฏนรมณเมขลา 92

3.68 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค (แบบมาตรฐาน) ชดเทวาอารกษ 93

3.69 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค (พนเมอง) ชดอสานาร 94

3.70 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค (พนเมอง) ชดเซงขอลอ 95

3.71 การแตงกายนาฏศลปไทยประยกต (พนเมอง) ชดลลานาคน 96

3.72 อปกรณการแสดงนาฏศลปประยกต ชดสายฝน 98

3.73 อปกรณการแสดงนาฏศลปประยกต ชดเจอซาน 99

(10)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

3.74 อปกรณการแสดงนาฏศลปประยกต ชดสวรรณภม 100

4.1 ทาเดนพระ-นาง 106

4.2 ทาประมง 107

4.3 ทาลงเรอ 108

4.4 ทานงเรอ 109

4.5 ทาเดนเรอ 110

4.6 ทาท าการคา 111

4.7 ทาเลนน า 112

4.8 ทาทกทาย 113

4.9 ทาประสบพาย 114

4.10 ทาบงฝน 115

4.11 ทาเรอโคลง 116

4.12 ทาพายโหมกระหน า 117

4.13 ทาเรอลม 118

4.14 ทาจมน า 119

4.15 ทาวายน า 120

4.16 ทาน าพดพาไป 121

4.17 ทาด าผดด าวาย 122

4.18 ทาพบกน 123

4.19 ทารวมใจ 124

4.20 ทาชวยเหลอกน 125

4.21 ทาชวยกนกเรอ 126

4.22 ทาพบเรอ 127

4.23 ทาประกอบเรอ 128

4.24 ทามองเหนฝง 129

4.25 ทาเดนขนฝง 130

4.26 ทากาวไกล 131

(11)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

4.27 ทายงใหญ 132

4.28 ทาความส าเรจ 133

4.29 เครองแตงกายนกแสดงหญง 138

4.30 เครองแตงกายนกแสดงชาย 139

5.1 ทาท 1 145

5.2 ทาท 2 146

5.3 ทาท 3 147

5.4 ทาท 4 148

5.5 ทาท 5 149

5.6 ทาท 6 150

5.7 ทาท 7 151

5.8 ทาท 8 152

5.9 ทาท 9 153

5.10 ทาท 10 154

5.11 ทาท 11 155

5.12 ทาท 12 156

5.13 ทาท 13 157

5.14 ทาท 14 158

5.15 ทาท 15 159

5.16 ทาท 16 160

5.17 ทาท 17 161

5.18 ทาท 18 162

5.19 ทาท 19 163

5.20 ทาท 20 164

5.21 ทาท 21 165

5.22 ทาท 22 166

5.23 ทาท 23 167

(12)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

5.24 ทาท 24 168

5.25 ทาท 25 169

5.26 เสอแขนกด 172

5.27 ผาถง 173

5.28 ตางหเงน 173

5.29 ดอกไมตดผม 174

5.30 หมวก 174

5.31 ดอกไมตดผม 175

5.32 ดอกไมตดผม 175

6.1 ทากอบฟาง 184

6.2 ทาบงสรยะ 185

6.3 ทาเกยวเกลา 186

6.4 ทาแลหา 187

6.5 ทาโกยหญา 188

6.6 ทานอมถวาย 189

6.7 ทาลงวงลงเหลยม 190

6.8 ทาเขมแขง 191

6.9 ทากระทบสน 192

6.10 ทาแผลงศรแบบมวยโบราณ 193

6.11 ทางวงชาง 194

6.12 ทาเสอลากหาง 195

6.13 ทาแขแกงหาง 196

6.14 ทาพญามารยกพล 197

6.15 ทาตอส 198

6.16 ทายกลอย 199

6.17 ทาคลนมหาสมทร 200

6.18 ทาพชตมาร 201

(13)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

6.19 เครองแตงกายนกแสดงชายฝายพราหมณ 206

6.20 เครองแตงกายนกแสดงชายฝายพญามาร 207

6.21 เครองแตงกายนกแสดงพระแมธรณ 208

7.1 ตวอยางชองบนทกโนตแบบระบบลาบาน (Labannotation) 211

7.2 ตวอยางการเขยนทาทางกอนจงหวะระบ ากฤษดาภนหาร 212

(14)

(15)

สารบญตาราง

ตารางท หนา

3.1 การเคลอนไหวลกษณะเสนตรงและเสนโคง 84 4.1 โนตเพลงสวรรณวาร 140

5.1 โนตเพลงเซงสาวกมภวาปโบกขาวหลาม 176

(16)

บทท 1

ความรเบองตนเกยวกบการสรางสรรคผลงานนาฏศลป

การสรางสรรคผลงานนาฏศลป จดเปนหนงในการพฒนาความสามารถของมนษยในดานสนทรยศาสตรความคดรเรมในสงแปลกใหมจากประสบการณ การสงสมความร การแกไขสถานการณ การประยกต การสะทอนสงคม การประยกตปรบเปลยนใหทนกบสงคม วฒนธรรมในโลกปจจบน กระบวนการสรางสรรคนาฏศลปเปนองคประกอบส าคญทชวยพฒนาความงอกงามทางวฒนธรรมอนหลากหลายใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกน ผสรางสรรคผลงานนาฏศลปจงเปนกลไกส าคญใน การผลตผลงานดานศลปวฒนธรรมของชาต ทงนผสรางสรรคจง มความจ าเปนในการเขาใจกระบวนการออกแบบผลงาน ซงเปนหนงในการประมวลองคความรดานนาฏศลปส าหรบผเรยนใน บทนผเขยนจะกลาวถง ความรเบองตนเกยวกบการสรางสรรคผลงานนาฏศลป ไดแกความหมายของการสรางสรรคผลงานนาฏศลป ประเภทและลกษณะของนาฏศลป รปแบบการน าเสนอผลงานนาฏศลป และคณลกษณะผสรางสรรคผลงานนาฏศลป

ความหมายของการสรางสรรคผลงานนาฏศลป

นาฏศลป ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ไดใหความหมายวา ศลปะแหง การละคร หรอการฟอนร า การสรางสรรค ตามการใหค าจดความของราชบณฑตยสถาน (2554) ไดใหความหมายไววา สรางใหมใหเปนขน (มกใชเปนนามธรรม) มลกษณะรเรมในทางทด เชนความคดสรางสรรค ศลปะสรางสรรค นอกจากนการสรางสรรคผลงานทางนาฏศลป ยงรวมถงการประยกต ซงค านยาม กลาววา เปนการน าความรในวทยาการตางๆ มาปรบใหเปนประโยชน การสรางสรรค และการประยกต ในทางนาฏศลปแลวไมสามารถแยกออกจากกนไดอยางเดดขาด จงเปนการสรางขนใหมจากความรพนฐานดงเดม น าความคดใหมมาปรบเปลยน แตงเตมในรปแบบใหม เปนการสรางองคความรใหมทแตกตางไปจากเดม

นอกจากนความหมายของการสรางสรรคผลงานดานนาฏศลป มผเชยวชาญดานนาฏศลปหลายทาน ไดใหค าจ ากดความไวอยางนาสนใจ ดงน ศาสตราจารย ดร.สรพล วรฬหรกษ ราชบณฑต ไดใหความหมายของ Choreography หรอ นาฏยประดษฐ ทหมายความรวมถงการสรางสรรคนาฏศลป ไววา

2

“นาฏยประดษฐ หมายถง การคด การออกแบบและการสรางสรรค แนวคด รปแบบและกลวธแนวนาฏยศลปชดหนง ทแสดงโดยผแสดงคนเดยวหรอหลายคน ทงนรวมถงการปรบปรงผลงานในอดต นาฏยประดษฐจงเปนการท างานทครอบคลม ปรชญา เนอหา ความหมาย ทาร า ทาเตน การแปรแถว การตงซม การแสดงเดยว การแสดงหม การก าหนดดนตร เพลงเครองแตงกาย ฉากและสวนประกอบอนๆทส าคญในการท าใหนาฏยศลปชดหนงสมบรณตามทตงใจไว ผออกแบบนาฏยศลป เรยกกนโดยทวไปวา ผอ านวยการฝกซอม หรอ ผประดษฐทาร า แตในทนขอเสนอค าใหมวา นกนาฏยประดษฐ ซงตรงกบภาษาองกฤษวา Choreography” มาลน อาชายทการ (2547: 3) ไดกลาวถง ความหมายของค าวา Choreography มรากศพทมาจากภาษากรก ดงน Chores – Dance , Graphy – Write และกลาวถงนาฏศลปสรางสรรควานาฏศลปสรางสรรค หมายถง การแสดงการฟอนร าใหแปลกใหม ไมเหมอนใคร การท าการฟอนร าใหวจตรพสดารในแนวทางหรอหลกการทเปนขอมลใหม แปลกใหม ไมซ าแบบใคร (มาลน อาชายทธการ, 2556: 25) พรพงศ เสนไสย (2546: 2) ไดกลาวถงความหมายของค าวา Choreography หมายถง การจดการ ทางสรระรางกายใหเกดเปนระบ าโดยกระบวนการเรยงรอยทาทางอยางเปนระบบโดยมเจตนารมยและวตถประสงคชดเจน

ผเขยนจงสรปความหมายของการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏศลปไดวา การสรางสรรคผลงานนาฏศลปหรอเรยกวานาฏยประดษฐ เกดจากผสรางสรรคผลงานทางนาฏศลปก าหนดแนวคด รปแบบจากการสงสมประสบการณขนในชดการแสดงทใหมอยางเปนระบบ ผานนกแสดงทถายทอดเรองราว อาจเปนผลงานเดยว หรอกลมกไดโดยอาศยองคประกอบในงานศลปะในการสรางสรรคงานใหตรงเจตนาของผสรางสรรค การสรางสรรคผลงานทางนาฏศลป เปนพลวตทางสงคมและวฒนธรรมทสามารถขบเคลอนไดตลอดเวลาไมจ ากดเฉพาะกลมใดกลมหนงของสงคม สามารถกอใหเกดปรากฏการณทมความส าคญตอเอกลกษณของชาต เปนสงสนบสนนอนกอเกดใหเหนถงความงดงามในอตลกษณของชนชาตอยางเหมาะสม ทงยงเปนเครองบงบอกถงสายสมพนธทางวฒนธรรมทเชอมโยงระหวางประเทศอยางทวถงและในขณะเดยวกนยงเปนสงชวยผลกดนใหเอกลกษณนนคงอย การสรางสรรคผลงานนาฏศลป มความจ าเปนอยางยงทตองทราบถง ประเภทและลกษณะของนาฏศลป อนเปนพนฐานหนงของความรทจะน าไปสรางสรรคได ซงผเขยนจะขอกลาวในล าดบตอไป

3

ประเภทและลกษณะของนาฏศลป

ประเภทของนาฏศลป หมายถง การก าหนด ชเฉพาะ ลกษณะเฉพาะของนาฏศลปนนๆ ทงในดานทาทาง เครองดนตร เพลง การแตงกาย ใหเกดความเขาใจตรงกน และเปนทยอมรบในสงคมในชวงเวลาหนงจนเกดเปนศลปะประจ าชาตหรอทองถน การเขาใจในเรองการสรางสรรคผลงานนาฏศลปในเบองตนนน สงทผสรางสรรคผลงานจ าเปนตองทราบเปนอนดบแรกคอ ประเภทและลกษณะของนาฏศลปในโลก ทสามารถแบงออกไดเปนหลายสกล หลายเผาพนธ ผเขยนสรปไดวาสามารถแบงประเภทและลกษณะตามหลกเกณฑการก าหนดลกษณะเฉพาะของนาฏศลปใน แตละสกล ไดแก

1. ก าหนดจากลกษณะนาฏศลปตามเชอชาต 2. ก าหนดจากแบบมาตรฐาน (Classical) และ แบบพนเมอง (Folk) 3. ก าหนดตามยคสมย 4. ก าหนดจากการสรางสรรคขนใหมไมซ าแบบเดม

1. ก าหนดจากลกษณะนาฏศลปตามเชอชาต ลกษณะเฉพาะทางนาฏศลปหรอเรยกวา นาฏยลกษณ สามารถก าหนดไดตามเชอชาต เผาพนธของมนษยทก าเนดเกดขนตงแตโบราณกาล ดงมปรากฏถงกลมวฒนธรรมนาฏศลปในหนงสอนาฏยศลปปรทรรศน มความโดยสรปวานาฏศลปสบทอดจากชมชนถอก าเนด สบทอด และ พฒนาขน การพจารณาถงลกษณะเดนของนาฏยศลปเปนเรองยากเพราะมความซ าซอนและปนเป กนอย นาฏศลปในโลกอาจแบงเปนกลมตามความคลายคลงกนไดถง 8 กลม คอ จน อนเดย อาหรบ อาฟรกา โพลนเซย ยโรป อเมรกา และมาเลย จากผเชยวชาญทางนาฏศลปไทย และนาฏศลปสากล พอจะสรปถงการแบงประเภทของนาฏศลปสกลตางๆ ทเกดขนใหเหนถงลกษณะเฉพาะเจาะจงในแตละประเภทพอสงเขปไดดงน ประเภทการเตนร าตะวนออก (Eastern Dance) และตะวนตก (Western Dance) มลกษณะทแตกตางกนเนองมาจากความเชอทางศาสนา ซงเปนแรงกระตนและแหลงก าเนดใน การสรางสรรคทาร า ดงจะเหนไดในบางประเทศทการเตนร าเกดขนมาจากกการบชาเทพเจากอนแลวตอมาจงคอยๆกลายมาเปนการเตนร าเพอการแสดง ไดแก อยปตและกรกโบราณ เปนตน ในปจจบนรปแบบของการเตนร าของตะวนตกไดเปลยนไปโดยสนเชงแทบจะไมหลงเหลอความสมพนธของมนษยกบเทพเจาหรอภตผปศาจอกตอไป(สพรรณ บญเพง, ม.ป.ป.: 3) ประเภทนาฏศลปตะวนตก ไดแก Classic Ballet, Romantic Ballet, Modren Ballet

(บลเลตคลาสสค โรแมนตค โมเดรนบลเลต) Ballroom Dance (ลลาศ) หรอการเตนเพอสงคม Jazz

Dance (แจ๏สด๏านซ) Tap Dance (แท๏ป ด๏านซ) ระบ ากระทบปลายเทาและสนเทา โดยความแขงแรง

4

ของขา และเทา Rap Dance (แร๏พ ด๏านซ) Latin Dance (ละตน ด๏านซ) การเตนแบบชนชาตลาตนทเนนการสน เขยาทกสวนรางกายตามจงหวะของเครองประกอบจงหวะ เปนตน

ประเภทระบ าและละครอนเดย เชน ภารตะนาฏยม กถกกะล กถก มณประ ลกษณะเดนของศลปะการแสดงของอนเดย นาฏลลาอาศยการเคลอนไหวของสวนตางๆของรางกายคอนขางมาก เครองดนตรทเดนทสดและขาดไมไดคอ กลอง ซงมมากมายหลายประเภท นาฏศลปและการแสดงละครของอนเดยโดยแกนแทแลว คอการแสดงออกของความศรทธาทางศาสนาและเปน การตความตามความหมายและความเชอของชาวฮนด (มาลน ดลกวณช, 2543: 107) ประเภทระบ าและละครญปน เชน โนงาค: โนและเคยงเงน บนราค คาบก ลกษณะเดนของศลปะการแสดงของญปน มความละเอยด ประณต พถพถนในการสรางสรรค ใสใจรายละเอยดของเทคนคการแสดงตางๆ นยมใชเครองดนตรนอยชนประกอบการแสดงและใชอยางแผวเบา สภาพ ระมดระวง เนอเรองสะทอนความจรงจงตอชวต คานยมและทศนคตคนญปนจะใหความเคารพและเทดทนศลปนชนครอยางสมเกยรต ประเภทของระบ าและละครจน เชน อปรากรจน (งว) น ามาการแสดงทกแขนงมาบรณาการไวในงว ซงเปนศลปะการแสดงประจ าชาตประกอบดวย ดนตร การขบรอง ระบ า การแสดงออกดวยทวงทา การแสดงอารมณและสอความหมาย ตลอดจนการแสดงกายกรรมโลดโผน เนนท การแตงหนาและแตงกายสสนฉดฉาด สดใส สะดดตา เปนทตนตาตนใจและใหเขากบความอกทกของดนตร (มาลน ดลกวณช, 2543: 154) ประเภทนาฏศลปและการละครไทย เชน ละครชาตร ละครนอก ละครใน ละครพนทาง ละครดกด าบรรพ ละครรอง ละครพด ละครพดสลบล า ละครเสภา นาฏศลปพนเมองภาคกลาง นาฏศลปพนเมองภาคอสาน นาฏศลปพนเมองภาคเหนอ เชน หมอล ากลอน หมอล าเรองตอกลอน หมอล าเรอง หมอล าเพลน หมอล ากกขาขาว เปนตน (พรพงศ เสนไสย, 2546: 91) นาฏศลปหลวงยงคงเปนศนยกลางทมบทบาทส าคญในการวางรากฐานซงเปนทยอมรบวาเปนแบบแผนมาตรฐาน ทวประเทศ สวนนาฏศลปพนบานไมมแบบแผนทาร าหรอภาษาทาทตายตว ผแสดงอาจคดทาร าขนใหมไดหากไดรบแรงบนดาลใจบางประการ (มาลน ดลกวณช, 2543: 255) จะเหนไดวาแตละประเทศมนาฏศลปและการละครทเปนเอกลกษณประจ าชาต ทมลกษณะแตกตางทงทางกายภาพตามสภาพภมประเทศ ทองถน นอกจากนยงพบวา การเกดนาฏศลปในแตละประเทศนนยงมปจจยการก าเนดจากสภาพสงคม เศรษฐกจ การเมอง ความเปนอย การยายถนฐาน อนกอใหเกดการผสมผสานกนทางวฒนธรรมอยางไมสนสด ดงนน ประเภทของนาฏศลปตามเชอชาตทกลาวถงอาจเปนเพยงการบนทกจากผร ผ เช ยวชาญ นกเดนทาง ศลปน ท เคยได สมผสศลปะการแสดงของชาตนนๆ อาจยงมนาฏศลปในเผาพนธตางๆอกมากมายทยงรอการคนพบและ

5

บนทกนาฏศลปทบงบอกถงความเปนตวตน เปนสญลกษณทางวฒนธรรม ทสามารถระบไดถงการเปนชนชาตทเจรญดวยอตลกษณแหงตน

2. ก าหนดจากแบบมาตราาน Classical) และ แบบพนเมอง Folk) ค าวา มาตรฐาน (Classical) และพนเมอง (Folk) มกพบในการก าหนดนาฏศลปในประเทศทมอารยธรรมอนยาวนาน มนาฏศลปของหลวง (แบบราชส านก) และมการละเลนตามทองถน ควบคกน หรอเรยกวา แบบพนเมอง เชน การแสดงบลเลต ของตะวนตก เปนการแสดงแบบหลวง ทยอมรบวาเปนมาตรฐาน และมการแสดงระบ าพนเมอง เชน ระบ าชนเผา หรอเรยกวา พนเมอง สวนในนาฏศลปและการละครไทยนน มการแบงลกษณะของการแสดงออกเปน 2 ประเภท นาฏศลปแบบหลวงและนาฏศลปแบบทองถน โดยนาฎศลปแบบหลวง คอ นาฏศลปทสบทอดมาจากราชส านก เชน โขน ละคร การละเลนของหลวง นอกจากนนกรมศลปากรยงไดน าเอาการแสดงและนาฏศลปทองถนมาปรบปรงขนใหมและเรยกวาการแสดงและนาฏศลปพนเมอง นอกจากนยงพบวา กรมศลปากรไดมการผลตนาฏศลปพนเมองในรปแบบของกรมศลปากร กลาวคอ น าศลปะการแสดงพนบานทมในทองถนในแตละภาค มาปรบปรงใหมมาตรฐานขนเพอใชในการบรรจไวเปนเอกลกษณของชาต โดยมการบรรจเปนแบบเรยนเพอใหเยาวชนไดรจกและสบทอด เชน การร าเอาร าโทน ทเปนการละเลนของภาคกลาง มาประยกตปรบปรงใหมและเปลยนชอเปน ร าวงมาตรฐาน

นาฏศลปและการละครไทย แบงประเภทแบบมาตรฐาน และแบบพนเมองไวดงน แบบมาตรฐาน ประ เภทการละคร ไทย แบ ง เป น โขน ละครร า และระบ า (เตมสร บญยสงห, เจอ สตะเวทน, 2519: 128) นอกจากนยงหมายความรวมถงมหรสพ ทเรยกค ารวมวา ระบ า ร า เตน โดยมลกษณะของการแสดง คอ

1. โขน หมายถง การแสดงสวมหนากาก ทเรยกวา หวโขน มการเตนประกอบจงหวะและค าพากย เจรจา ตลอดจนการร าหนาพาทยและร าประกอบบทรองบาง (ธนต อยโพธ, 2508: 38) 2. ละครร า หมายถง การใชศลปะการรายร าในการด าเนนเรองเปนหลก ไดแก ละครชาตร ละครนอก ละครใน ละครดกด าบรรพ ละครพนทาง ละครเสภา (สวนละครรอง และละครพด ด าเนนเรองดวยการรองและการพด ตามล าดบ จดวาเปนแบบมาตรฐานเชนเดยวกน แตไมใช ละครร า) 3. ระบ า หมายถง ศลปะแหงการร าทผแสดงร าพรอมกนเปนหม เชน ระบ าชดเทพบตรนางฟา ระบ าเบกโรงชดเมขลา รามสร หรอถาจะเทยบกบระบ าทรจกกนในภายหลงตอมา เชน ระบ าดาวดงส หรอถาเปนชดระบ ามศลปะแบบไทยกเรยกกนวา ฟอน เชน ฟอนเมอง ฟอนเงยว ฟอนมานมยเชยงตา ฟอนลาวแพน จงเลยเรยกเปนค ารวมวา ฟอนร า หรอ ระบ าร าฟอน (ทงนฟอนดงกลาว กรมศลปากรไดน ามาปรบปรงใหเปนแบบมาตรฐานในภายหลง) (ทะเบยนขอมล: วพธทศนา ชดระบ า ร า ฟอน, 2549: 36)

6

แบบพนเมอง นาฏศลปพนเมอง หมายถง การรายร าทเกดจากวฒนธรรม ประเพณตามแบบของทองถนของตน ตามคนพนเมองหรอชนเผา นาฏศลปพนเมองถกจดเปนประเภทหนงของนาฏศลปไทยโดยประกอบไปดวย การแสดงพนเมองและเพลงพนเมอง (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, 2538) ค าจ ากดความของนาฏศลปพนเมองนน แตเดมเรามกใชค าวา “พนบาน” กบ “พนเมอง” สบสนปนเปกนโดยไมมการแบงแยก ซงความแตกตางของพนบานและพนเมองนน ผเชยวชาญดานการศกษาศลปะพนบานและศลปะพนเมอง ไดสรปไวดงน (ปราน วงษเทศ, 2525: 319) นอกจากนนาฏศลปพนเมองยงมค าจ ากดความทชเฉพาะถงลกษณะการแสดง ดงเชน

ฟอน คอ ศลปะของการร าทประกอบดวยผแสดงตงแต 1 คน ขนไป ซงจดอยในการแสดงประเภท ระบ า หรอร า แตค าวา ฟอน ใชกบการแสดงทางภาคเหนอเปนหลก เปนการแสดงทมความสวยของลลาทาร าอนออนชอยงดงาม เพลงรอง และท านองดนตรมความไพเราะ ฟอนเปนการแสดงพนเมองทมลกษณะการแตงกาย เพลงรอง เพลงดนตรตามภาษาทองถนหรอตามเชอชาต ซงมปรากฏอยทางภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เซง คอศลปะของการแสดงพนบานทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การจ าแนกประเภทของนาฏศลปพนเมองนน สามารถแบงไดตามลกษณะทแตกตางกนไปตามสภาพภมประเทศ สงคม วฒนธรรมแตละทองถน ดงนน การแบงประเภทของการแสดงพนเมองของไทย โดยทวไปจะแบงตามสวนภมภาค ดงน 1. การแสดงพนเมองและนาฏศลปภาคเหนอ

2. การแสดงพนเมองและนาฏศลปภาคกลาง 3. การแสดงพนเมองและนาฏศลปภาคอสาน

4. การแสดงพนเมองและนาฏศลปภาคใต

นาฏศลปพนเมอง เปรยบเสมอนสญลกษณแหงวฒนธรรมชนเผาของไทยในแตละภมภาคทแฝงไวดวยคณคาในปรชญา สงคม วถถนของชมชนทสงสมเปนวฒนธรรมอยางยาวนาน ประกอบดวยความงามของการฟอนร าทมความเปนเอกลกษณและแตกตางกนทง 4 ภาคของประเทศไทย

3. ก าหนดตามยคสมย การก าหนดนาฏศลปและการละคร สามารถแบงไดตามชวงสมยของประวตศาสตร ของไทย โดยแบงละครเปนแบบละครร าแบบดงเดม (มาตรฐาน) และละครร าทปรบปรงขนใหม ตามลกษณะการแสดงพบวา ก าหนดในราวปลายรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (นยะดา สารกภต, 2515: 94) ดงน 1. ละครร าแบบดงเดม (มาตรฐาน) หมายถง ละครทใชศลปะการรายร าเปนหลกใน การด าเนนเรอง ไดแก ละครชาตร ละครนอก ละครใน ละครดกด าบรรพ และละครพนทาง

7

2. ละครร าทปรบปรงขนใหม หมายถง ละครทน าเอาละครแบบดงเดมมาปรบปรงขนใหม โดยใชศลปะการรองและการพด ไดแก ละครรอง และละครพด

นอกจากการแสดงละครของไทยแลว ยงพบวาการก าหนดนาฏศลปแบบดงเดมและปรบปรงขนใหม ยงมความหมายรวมถงนาฏศลปพนเมองดวย

1. แบบดงเดม เปนการแสดงพนเมองทเกดขนในชนบทของทกภาคของประเทศไทย สะทอนใหเหนวฒนธรรมและสภาพของสงคม รวมทงการด ารงชวตความเปนอยในแตละทองถนทมความแตกตางกนตามลกษณะภมอากาศ ออกมาเปนการแสดงในรปแบบของการละเลนกนในกลมชนเพอพธการ เพอความสนกสนานหรอเพอเทศกาลทส าคญๆ เชน กลองสะบดชย ฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนเงยว ฟอนเจง ฟอนดาบ ร าโนรา ร าสละ แสกเตนสาก ฟอนภไท เซงกระตบขาว ร าโทน ร าแมศร เรอมจบกรบ เซงกะโป เซงบงไฟ เซงตงหวาย

2. แบบทกรมศลปากรประดษฐขนใหม เปนการแสดงพนเมองทกรมศลปากรน ามาปรบปรงและประดษฐขนใหม เพอใหเกดความเหมาะสมทงในดานความสวยงาม และระยะเวลาในการแสดงใหมความกระชบและรวดเรว ซงเปนชดการแสดงทไดรบความนยมแพรหลายมาจนถงปจจบน เชน ฟอนแพน ฟอนสาวไหมฟอนดวงเดอน ฟอนจนทราพาฝน ระบ าตารกปส ระบ ารอนแร ร าซดชาตร ระบ าศลปากร ระบ าเกบใบชา ระบ าชาวนา

พฒนาการการเกดนาฏศลปพนเมองของไทย จงกลาวไดวา เกดจากการละเลนพนบานของไทยเขาไปสการพฒนานาฏศลปในราชส านกโดยมการปรบปรงการแสดงพนบานใหมระเบยบแบบแผนทชดเจนเพอเหตผลการอนรกษศลปวฒนธรรมของชาตและเผยแพรกลบเขาไปสทองถนต างๆ เพอใหเกดความกาวหนา เฟองฟ เปนเอกลกษณของชาตในยคตอๆ ไป

ในปจจบนยงพบค าวา นาฏศลปไทยอนรกษ นาฏศลปไทยมาตรฐานหรอระบ ามาตรฐาน ทบงบอกถงประเภทนาฏศลปไทยอกลกษณะหนงในลกษณะการแบงตามยคสมย รวมถงเพอความชดเจนในการประกวด ดงน 1. นาฏศลปไทยอนรกษ

การอนรกษ พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2554 ใหความหมายวา หมายถงการรกษาไวใหคงเดม นาฏศลปไทย หมายถง ศลปะแหงการฟอนร าทแสดงถงเอกลกษณประจ าชาตไทยทมระเบยบแบบแผน มทวงทาทคดขนอยางเปนระบบ ถกยกยองเปนศลปะของชาตไทย

ค าวา นาฏศลปไทยอนรกษ เกดขนจากการแขงขนนาฏศลปไทยในงานศลปหตถกรรรมนกเรยนมการแขงขนครงแรกในปการศกษา 2552 โดยส านกคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานเปนผก าหนดเกณฑการแขงขน และไดแบงกจกรรมการแขงขนนาฏศลปไทยออกเปน 3 กจกรรม คอ ร าวงมาตรฐาน นาฏศลปไทยอนรกษ ระบ ามาตรฐานและนาฏศลปไทยประยกต

8

นาฏศลปไทยอนรกษ ในเกณฑการแขงขนนาฏศลปไทยในงานศลปหตถกรรรมนกเรยนไดระบความหมายไววา นาฏศลปไทยอนรกษ หมายถง การแสดงนาฏศลปไทยประเภทร าหรอระบ าเบดเตลดทปรมาจารยนาฏศลปไทยไดคดประดษฐทาร า ดนตร และท านองเพลงไว และไดรบ การยอมรบ ตวอยางเชน ระบ าโบราณคด ร าสนวล ร าอวยพร ร ามโนหราบชายญ ระบ านพรตน ระบ านางกอย ระบ าวชน ระบ าไก ระบ ามา ระบ านกยง ระบ ากวาง ระบ าจนทกนร ระบ าฉง และระบ ากรบ เปนตน

การก าหนดลกษณะของนาฏศลปไทยอนรกษนน เหนไดวานาจะเปนการก าหนดประเภทระบ าเบดเตลดใหมความตางชดเจนในลกษณะเปนนาฏศลปทมทมาจากแบบราชส านกหรอเรยกวาเปนแบบมาตรฐาน (ในวงหลวง) ซงตอมาไดกลายเปนนาฏศลปของชาตภายใตการดแลของ กรมศลปากร ในแบบเดยวกน ดงนน เมอมการประกวดระบ ามาตรฐาน จงมค าวา นาฏศลปไทยอนรกษเกดขนภายหลง

ภาพท 1.1 นาฏศลปไทยอนรกษ ชดระบ าอยธยา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

9

2. ระบ ามาตรฐาน

ส านกคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน ไดก าหนดค านยามของ ระบ ามาตรฐาน ไววา ระบ ามาตรฐาน หมายถง การแสดงระบ าทเปนมาตรฐานของการแตงกาย ซงผแสดงจะตองแตงกายยนเครองพระ-นาง ทาร า และเพลง ตวอยางเชน ระบ ากฤษดาภนหาร ร าแมบท ระบ าสบท ระบ าดาวดงส ระบ าเทพบนเทง ระบ าพรหมาสตร เปนตน

ภาพท 1.2 ระบ ามาตรฐาน ชดระบ ากฤษดาภนหาร

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพจะเหนไดวา ส านกคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานแยกประเภทของนาฏศลป ในประเภทระบ ามาตรฐาน และนาฏศลปไทยอนรกษโดยระบจากเครองแตงกายพระ-นาง จดใหเปนระบ ามาตรฐาน และเครองแตงกายทไมไดแตงเครองพระ-นาง เรยกวา นาฏศลปไทยอนรกษ ซงยงคงความหมายวา เปนแบบแผนมาตรฐาน ทกรมศลปากรเปนผคดประดษฐขนเทานน

4. ก าหนดจากการสรางสรรคขนใหมไมซ าแบบเดม การสรางสรรคนาฏศลปขนใหมไมซ าแบบเดม มลกษณะนาฏศลปทเกดจากการปรงแตง ประยกต ปรบปรง สรางสรรคทงทเกดขนใหม และเกดจากการรวมนาฏศลปหลายๆประเภทเขาดวยกน โดยก าหนดจากการเกดกอนหลง และมลกษณะทแตกตางจากของเดม มกใชกบนาฏศลปประเภทระบ าเบดเตลด หรอการแสดงชดสนๆ ซงผเขยนขอกลาวถง นาฏศลปตะวนตก ทเขามามอทธพลตอการเปลยนแปลงรปแบบการสรางสรรคนาฏศลปในประเทศไทย คอ โมเดอรนบลเลต โมเดอนแดนซ คอนเทมโพรารแดนซ การเตนแจ๏ส การเตนแทปแดนซ โดยมรายละเอยดดงน (สพรรณ บญเพง, ม.ป.ป.: 6-7)

10

โมเดอรนบลเลต (Modern Ballet) เปนรปแบบการแสดงการเตนร าประเภทหนงทเกดขนในภายหลงแตยงคงมหลกของความเปนบลเลตดงเดมอย แตไดถกสรางสรรคขนในชวงศตวรรษท 20 โมเดอรนบลเลตเปนการแสดงบลเลตทไมมเรองราว (non-literal) และคอนขางเปนนามธรรม (abstract) โมเดอรนแดนซ (Modern Dance) หรอการเตนสมยใหม เปนรปแบบหน งของ การเคล อนไหวทใชในการแสดง การเตนโมเดอรนแดนซเปนรปแบบการเตนท มลกษณะทตรงกนขามกบการเตนบลเลต แจ๏ส หรอแท๏ป เปนการเตนท ใชเทคนคแบบใหมซ งหลกหนกฏเกณฑอนมากมายและจ าเจของการเตนมากขนทงในดานทาทางการแสดงออก การน าเสนอ และเครองแตงกายทใชในการแสดงเปนตน คอนเทมโพรารแดนซ (Comtemporary Dance) เปนรปแบบการเตนทเกดขนในชวงศตวรรษท 20 เปนการรวมระบบและรปแบบตางๆของการเตนทพฒนามาจากการเตนแบบโมเดอรนแดนซ และโพสโมเดอรนแดนซ มากกวาทจะเปนการหมายถงเทคนคการเตนแบบใหมหรอ New Dance ในประเทศองกฤษ การเตนคอนเทมโพรารแดนซในประเทศทางแถบอเมรกา ยโรปและในทวปเอเซยจะมลกษณะทแตกตางกน

การเตนแจ๏ส (Jazz Dance) เปนรปแบบการเตนทพฒนามาจากดนตรแจ๏ส การเตนแจ๏ส เปนรปแบบการเตนทมความหลากหลายและเตมไปดวยพลง (Energy) แบงเปน 3 ลกษณะไดแก Lyric Style, Comic Style, หรอ Comical และ Geometric การเตนแจ๏สเปนรปแบบการเตนชนดหนงของชาวแอฟรกนในประเทศอเมรกาทเกดในชวงตน ค.ศ. 20 เปนการเตนร าเพอความสนกสนานและเพอการเขาสงคม เปนการเตนเขากบจงหวะของชาวแอฟรกนทซงเปนการเคลอนไหวโดย การแยกสวนตางๆของรางกาย (Isolation) แลวประดษฐทาเตน ในลกษณะตางๆ การเตนแจ๏สมกเปนการเตนกบเพลงทมจงหวะเรว เชนในจงหวะสวง (Swing) หรอชารลสตน (Charleston) เปนตน เนองจากเปนการเตนทงายมจงหวะเรวและสนกสนานจงท าใหเปนทนยมอยางรวดเรว

การเตนแทปแดนซ (Tap Dance) เปนรปแบบการเตนชนดหนงซงเกดขนระหวางป ค.ศ. ท 19 ในประเทศสหรฐอเมรกาเปนการผสมผสานและพฒนามาจากการเตน Irish Jigs และการเตน English (Lancashire) Clogs แตไดรบอทธพลอยางมากจากจงหวะการเตนของชนเผาแอฟรกน (African Tribal Dance) การเตนแท๏ปแดนซ เปนการเตนโดยใชรองเทาทมโลหะเลกๆ ตดอยทพน ของรองเทาเพอใหเกดเสยงดงเมอปลายเทาหรอสนเทาเคาะโดนพนทมลกษณะแขง การเตนผเตนจะตองเคลอนไหวเทาโดยการเคาะเทาในลกษณะตางๆเพอใหเกดเสยงและเปนการสรางจงหวะตางๆ กนไป

11

มาลน อาชายทธการ (2547: 67) ไดกลาวถง รปแบบการน าเสนอ สามารถแจกแจงเปนกลมใหญๆ ไดดงน 1. นาฏยศลปทเปนแบบแผน อาจมการปรบแตงบางทาใหแตกตางออกไปบาง แตกยงคงลกษณะนาฏยศลปแบบแผนอยางชดเจน

2. นาฏยศลปแบบพนเมอง รปแบบนจะมการน าเอาศลปะทองถนในลกษณะตางๆ มาใช มขอจ ากดนอยลง ใหความรสกถงกลนไอของทองถนนนๆ

3. นาฏยศลปรวมสมย เปนการใชศลปะการเคลอนไหวทไมมขดจ ากด มอสระ แตมความหมายในตวเอง 4. นาฏยศลปประยกต เปนการน าเอานาฏยศลปบางประเภทมาปรงแตง ดดแปลง เพมเตมใหเกดสสน ความแปลกใหม เชนผแสดงมการเปลงเสยงบางชวง, มการน าเทคโนโลยมาผสม, มการสรางท าใหประหลาดผดรปทรง อยางชดเจน

การผสมผสานนาฏศลปตางสกลกน พบวา เปนลกษณะการสรางสรรครปแบบหนงทพบและเรยกวาไมซ าแบบเดม เชนนาฏศลปไทยผสมผสานกบนาฏศลปตะวนตก (บลเลต) เชน บลเลต มโนหราหรอร าวงมาตรฐาน ทมการใชมอแบบร าไทยผสมผสานกบการย าเทาแบบตะวนตก ทงนใชองคประกอบของการแสดงเรอง ทาทาง เพลง ดนตร ทมลกษณะผสมผสานกนรวมอยดวย

จะเหนไดวาประเภทของนาฏศลปในแตละลกษณะประกอบไปดวย การแสดงละครทเปนเรองเปนราว นาฏศลปทสอดแทรกอยในละคร ร าและระบ าเบดเตลด ทงนาฏศลปทเกดขนใน ราชส านกทเปนแบบมาตรฐาน นาฏศลปพนบานในทองถนตางๆของไทย และนาฏศลปสรางสรรครวมถงการแสดงนาฏศลปและการละครของประเทศตางๆ ทเปนรากฐานของการก าเนดนาฏศลปทส าคญของโลก เปนขอมลพนฐานส าหรบการสรางสรรคผลงานนาฏศลปชดใหมซงจ าเปนตองอาศยการศกษาหาขอมลเบองตนเพอน าไปประยกต สรางสรรคผลงานชนใหมอยางถกตอง ในล าดบตอไปผเขยนจะไดอธบายถง รปแบบการน าเสนอผลงานนาฏศลป ทน าไปใชในการท าผลงานนาฏศลปตามวตถประสงคของรายวชาทเรยน

รปแบบการน าเสนอผลงานนาฏศลป

การสรางสรรคผลงานนาฏศลปในรายวชาผลงานสรางสรรคนาฏศลปส าหรบคร ก าหนดใหผเรยนสามารถสรางสรรคนาฏศลปในลกษณะของการร าหรอเตนเปนชดสนๆอยางระบ าเบดเตลด หรอเรยกวา นาฏศลปสรางสรรค ทตองอาศยความร ประสบการณเดม และน ามาสรางสรรคขนใหมภายใตความคดอยางมระบบในการสรางสรรคผลงานนาฏศลป จงเปนการคดชดการแสดงขนมาใหมใหแตกตางจากชดทมอยเดม ไมวาจะเปนการสรางสรรคจากรปแบบใดเปนพนฐาน เชน การน าเอา

12

เพลงไทยสากลมาประกอบกบจนตลลาทมลกษณะมพนฐานทาร าไทยแตรปแบบการใชเทา การใชจงหวะในการเคลอนไหวเปนแบบการประยกตทาบลเลต รปแบบน าเสนอผลงานนาฏศลปดงกลาวน เปนการสรางสรรคทเกดขนในชวง 50 ป และแพรหลายในราวปพ.ศ. 2533 จนถงปจจบน ทสถาบนการศกษาหลายแหงเรมมภาควชานาฏยศลป มการวดผลสมฤทธทางการดานนาฏศลปดวยการประดษฐนาฏศลปสรางสรรคขนใหม นอกจากนยงพบวา มการประกวดนาฏศลปสรางสรรคประเภทนาฏศลปไทย (แบบดงเดม)จากงานศลปหตถกรรมนกเรยนของส านกคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานทก าหนดการแขงขนประเภทนยงสงผลใหการประดษฐนาฏศลปใหมๆ เพมจ านวนขนอยางรวดเรว นบเปนปรากฎการณทางวฒนธรรมของชาตทเกดขนจากภมปญญานกนาฏยประดษฐทกระดบการศกษา เนนย าใหเหนวานาฏศลปไทยยงคงสบทอด มการปรบตวใหสอดคลองกบสงคมทกยคทกสมย

ผเขยนจงแบงรปแบบของการสรางสรรคผลงานนาฏศลปทมกพบในการท าผลงานในวงการการศกษาและน ามาเปนรปแบบการสรางสรรคงานเพอใชในการวดผลความรดานนาฏศลปของนกศกษาสาขาวชานาฏศลปในหลายสถาบนเพอการเปนประโยชนในการท าผลงานไวดงน

1. นาฏศลปไทยสรางสรรค 2. นาฏศลปรวมสมย หรอนาฏศลปประยกต

1. นาฏศลปไทยสรางสรรค นาฏศลปไทยสรางสรรค ตงแตปการศกษา 2553 ของงานศลปหตกรรมนกเรยนกจกรรมนาฏศลปไทยประยกตไดถกยกออกจากกจกรรมการแขงขนนาฏศลปไทย โดยไดบรรจกจกรรมนาฏศลปสรางสรรคเขามาแทนทจนกระทงถงปจจบน (ปการศกษา 2554) (อรรจมาภรณ ชยวสทธ, 2556: 2) ซงในการใหค าจ ากดความของการแขงขนประเภทนาฏศลปไทยสรางสรรคในการประกวดนพบวา มการใหค าจ ากดความแตกตางกน

ตงแตปพ.ศ. 2552 – 2558 ก าหนดเกณฑการแขงขนไววา นาฏศลปไทยสรางสรรค คอการแสดงทนอกเหนอจากนาฏศลปไทยอนรกษ เปนการแสดงนาฏศลปไทยทคดประดษฐ สรางข นใหมทงเพลง ดนตร เนอหา การแตงกาย และลลาทาร า สอดคลองตามกรอบแนวคดทก าหนด และไมเกยวของกบการแสดงนาฏศลปพนเมอง และนาฏศลปสากล (ศลปหตถกรรมนกเรยน ครงท 64, 2558: 8) ในป พ.ศ. 2559 ก าหนดเกณฑการแขงขนไววา นาฏศลปไทยสรางสรรค หมายถง การแสดงนาฏศลปไทยทสรางสรรคขนใหมทงทาร า เพลง ดนตร เนอหา การแตงกาย และลลาทาร า สอดคลองตามกรอบแนวคดทก าหนดขน ทงนจะแสดงออกมาในรปแบบของระบ าเบดเตลด หรอ การแสดงพนเมองกได (ศลปหตถกรรมนกเรยน ครงท 65, 2559: 8)

13

ภาพท 1.3 นาฏศลปไทยสรางสรรค แบบมาตรฐาน

ในงานประกวดศลปหตถกรรมนกเรยนภาคอสาน ชดปชนาคน ปราสาทพร

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ในป พ.ศ. 2560 ก าหนดเกณฑการแขงขนไววา นาฏศลปไทยสรางสรรค หมายถง การแสดงนาฏศลปไทยทสรางสรรคขนใหมทงทาร า เพลง ดนตร เนอหา การแตงกาย และลลาทาร า สอดคลองตามกรอบแนวคดทก าหนดขน โดยผานทกษะกระบวนการกลมอยางเปนระบบแลว น าเสนอในรปแบบของโครงงานและการแสดง 1 ชด ซงจะออกมาในรปแบบของประเภทระบ าเบดเตลดหรอ การแสดงพนเมองในเชงสรางสรรค นาฎศลปไทยสรางสรรคประเภทนาฏศลปพนเมอง เปนการแสดงทเกดขนจากการน าเอา นาฏศลปพนบานทง 4 ภาคของไทย และรวมถงศลปะการแสดงพนบานตามทองถนตางๆ ทมเอกลกษณเปนของตวเองอยางเหนไดชด น ามาสรางสรรคใหเหนถงวถชวตทองถน หรอเรยก การสรางสรรคนไดอกอยางหนงวา นาฏศลปพนเมองสรางสรรค ซงมทงจากการประดษฐโดย กรมศลปากร น านาฏศลปพนบาน 4 ภาคทกรมศลปากรไดศกษาทาร าและน าทาร ามาปรบปรงเผยแพรโดยทวไป จดวาเปนนาฏศลปมาตรฐาน(แบบแผนตามแบบฉบบกรมศลปากร) สวนทาร าแมบทอสาน โนราหภาคใต หรอ ฟอนเลบตามคมเจา เหลานขอยกเปนนาฏศลปพนเมองดงเดมจากนเมอมผผลตนาฏศลปพนบานโดยใชทาดงเดมอยมากบาง นอยบาง และน าเนอเรอง บทรอง เนอหาใหมมาสรางสรรคทาร าโดยใชวงดนตรและเพลงพนเมองตามทองถนนนๆ ใหจดวาเปนนาฏศลปไทยประเภทพนเมองสรางสรรค

14

ภาพท 1.4 นาฏศลปไทยสรางสรรคประเภทนาฏศลปพนเมอง ในงานประกวดศลปหตถกรรมนกเรยนภาคอสาน ชดเซงลลาหมากยาง

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ดงนน นาฏศลปไทยสรางสรรค จ งมลกษณะในเกณฑการประกวดฯ วา มรปแบบทสรางสรรคทาร า เพลง ดนตร เครองแตงกาย ในลลาทาร าไทย ทงแบบ นาฏศลปไทยมาตรฐาน หรอ แบบนาฏศลปไทยประเภทพนเมอง ในลกษณะการแสดงชดสนๆหรอเรยกวา ระบ าเบดเตลด ทมเนอหาใหม ภายใตกรอบแนวคดใหมโดยมผานกระบวนการกลม ทมเนอหาเชงสรางสรรค 2. นาฏศลปรวมสมย หรอนาฏศลปประยกต

นาฏศลปไทยรวมสมย หมายถง การบรณาการนาฏศลปไทยและนาฏศลปจากหลายหลายวฒนธรรมแลวสรางสรรคขนในปจจบนซง นราพงษ จรสศร ไดกลาวถง นาฏศลปไทยรวมสมยวา เปนการเตนร าหรอฟอนร าทสรางสรรคขนในปจจบน โดยบรณาการนาฏศลปไทยและนาฏศลป จากหลากหลายวฒนธรรม ทตางยคตางสมยกนมารวมแสดงในคราวเดยวกน (มาลน อาชายทธการ, 2556: 12) นาฏศลปรวมสมย เปนปรากฎการณของนาฏศลปทเกดขนในชวง 60 ปทเกดขนในประเทศไทย จากการหลงไหลทางวฒนธรรมการแสดงของตางชาตทเขามาตามเสนทางการคาคมนาคม การอพยพยายถนฐานของคน การแลกเปลยนทางศาสนาและวฒนธรรม กระแสโลกาภวฒน มผลใหเกดการเปลยนแปลงของการละครและนาฏศลปไทย เปนการปรบตว ประยกตใหเก ดสงใหม ทงเปนนาฏศลปทเกดจากการประยกตนาฏศลปไทยมาตรฐานภายใตจารตดงเดม และประยกตจากนาฏศลปไทยสนาฏศลปรปแบบใหมทมความหลากหลาย รวมเรยกการสรางสรรคงานนาฏศลปทเกดขนใหมนวา นาฏศลปรวมสมย

15

นาฏศลปรวมสมยทเปนนาฏศลปชนดใหมทเกดขนโดยการหลงไหลเขามาของนาฏศลปสากลในประเทศไทย มผลใหเกดนาฏศลปประยกตหรอ เรยกกนวา นาฏศลปรวมสมย นาฏศลปทางสากล เปนรปแบบผสมผสานระหวางนาฏศลปของไทย และนาฏศลปของตางประเทศ ทน ามาเผยแพรในประเทศไทย นาฏศลปตางประเทศสวนหนงเตบโตขนในแนวทางแหงสกลศลปะของตน แตอกสวนหนงเกดการผสมผสานกบนาฏศลปในประเทศไทย จนเกดเปนนาฏศลปแบบใหมขน และไดรบความนยมจงพฒนาตอมาใหการผสมผสานเขารปเขารอยมากขนส าหรบบทบาททางศลปวฒนธรรมกเปนการผสมผสานนาฏศลปตางๆหลากชนดกวานาฏศลปทางสากล บลเลต เปนนาฏศลปตะวนตกทเขามามสวนส าคญในวงการนาฏศลปของประเทศไทยมากขนเปนล าดบ บลเลตในประเทศไทยนาจะมมานานแตไมมหลกฐานชดเจน จนกระทงปพ.ศ. 2480 โรงเรยนศลปากรหรอวทยาลยนาฏศลปในขณะนนเรมเปดสอนบลเลตขนโดย คณครสวสด ธนบาล ครนถงป พ.ศ. 2484 ซงเปนชวงระหวางสงครามโลกครงท 2 มการทงระเบดกรงเทพมหานครอยางหนกจนตองหยดกจการชวคราว ในขณะเดยวกนกมนาฏศลปสากลหรอบลเลตทไมยนปลายเทาแสดงสลบฉากละครของคณะตางๆ เชน คณะศวารมณ ในเรอง พนทายนรสงห ประดษฐทาเตนโดย สวสด ธนบาล, คณะผกาวล ในเรอง มนตนาคราช พ.ศ. 2491 ประดษฐทาเตนโดย ประสทธ จนทรนตรา และเรองเงอกนอย พ.ศ. 2492 ในปพ.ศ. 2505 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 ทรงพระราชทานเพลงชด มโนหราและโปรดเกลาฯ ใหคณหญงเดมอน ประดษฐบลเลตมโนหราขนเปนบลเลตผสมร าไทย จงเรยกวา บลเลตไทย บลเลตไทยเรองมโนหราจงเปนตนแบบใหเกดบลเลตไทย เปนบลเลตสกลใหมขนในวงการบลเลตของโลก ซงนบวาบลเลตสกลใหมนเปนตนแบบของนาฏศลปรวมสมยในประเทศไทยยคตอมา นาฏศลปรวมสมย เปนการฟอนร าทงทเปนเรองราวและไมเปนเรองราวอยางละคร รปแบบของทาทางและการเคลอนไหวทน ามาใชในการฟอนร ามความหลากหลายและไมมแบบแผนหรอจารตใดๆ ก ากบไว นาฏศลปรวมสมยมชอเรยกตางๆกน เชน Modern Dance Comtemporary Dance

และ Buto ซงเปนแนวหรอรปแบบการฟอนร าทน ามาจากญปน ในประเทศไทยไมไดยดถอรปแบบใดรปแบบหนงโดยเฉพาะ อกทงมการน านาฏศลปไทยและนาฏศลปพนบานของไทยมาประยกตเขาในการฟอนร าประเภทนอยดวย นอกจากนยงมการน านาฏศลปตะวนตกสกลอนๆ เชน อนโดนเซยบาง จนบางมาผสมผสานเขาดวยกน จงท าใหนาฏศลปรวมสมยมความแปลกแตกตางกนไปในแตละชดอยางมาก นาฏศลปรวมสมย มพฒนาการกอนบลเลต เพราะระบ าฝรงเขามาสประเทศตงแตสมยรชกาลท 5 และอยคกบสงคมกรงเทพมหานครมาจนถงรชกาลท 9 กระแสของการประสมไทยกบสากลในระบ าฝรง กพฒนามาเปนล าดบในชอตางๆ เชน จนตลลา นาฏศลปสรางสรรค นาฏศลป

16

รวมสมยไมใชการผสมผสานระหวางนาฏศลปทมแบบแผยตายตว 2 ประเภทคอ บลเลตกบร าไทย อยางบลเลตแบบไทย แตเปนการผสมผสานขององคประกอบทหลากหลาย จงท าใหไมสามารถจะพฒนารปแบบใดรปแบบหนงได ครนเวลาลวงเลยไปหลายทศวรรษการแสดงนาฏศลปรวมสมยกยงเพมความนยมขน มนกประดษฐทาร ารนใหมๆทผานการศกษา และประสบการณจากตางประเทศกลบมาพฒนานาฏศลปรวมสมยผนวกกบกระแสการอนรกษวฒนธรรม จงมกระแสหรอแนวพฒนาทชดเจนขน เกดนาฏศลปรวมสมยรปแบบใหมทมองคประกอบนาฏศลปไทยเปนพนฐาน บคคลส าคญในวงการนาฏศลปรวมสมยในประเทศไทยทมบทบาทตอการพฒนาวงการนาฏศลปรวมสมยคอ นราพงษ จรสศร ผบกเบกนาฏศลปสมยใหม (Modern Dance) ของประเทศไทยตงแตป 1978 เปนตนมา ไดสรางผลงานการแสดงมากมายทงในฐานะนกแสดง ผออกแบบนาฏศลปและผสบทอดงานนาฏศลปอยางตอเนองจวบจนปจจบน นาฏศลปรวมสมย หรอเรยกอกอยางหนงไดวา นาฏศลปประยกต นยมแสดงกนในหมนสตนกศกษา หรอนกเรยน ในโอกาสพเศษตางๆ เชน งานประจ าปสถาบนของตน ตอมาไดกระแสการแสดงนาฏศลปรวมสมยมากขน กระแสมาจากหลกสตรการศกษาทางนาฏศลปไทยและสากล ก าหนดใหนกเรยน นสต นกศกษาตองจดการแสดง นาฏศลปสรางสรรค เพอเปนสวนหนงของการจบการศกษาในหลกสตรนนๆ นกเรยน นสต นกศกษาเหลาน นยมเลอก แนวนาฏศลปรวมสมยหรอนาฏศลปประยกเกดขนเปนจ านวนมากเพราะจ านวนสถาบนการศกษานาฏศลปและผเรยนเพมจ านวนมากขนเปนล าดบ (สรพล วรฬรกษ, 2549: 258)

คณลกษณะผสรางสรรคผลงานนาฏศลป

ผสรางสรรคผลงานหรอเรยกอกอยางหนงวา นกนาฏยประดษฐ คอ ผสรางสรรคผลงานดานนาฏศลป ใหเกดสงใหมโดยใชองคประกอบในงานนาฏศลปแตละประเภทเปนพนฐาน การเปน นกนาฏยประดษฐนนทกคนสามารถเปนได ไมจ ากดเพศ วย การศกษา เพยงแตตองมคณสมบตของนกออกแบบดงน คณสมบตของนกออกแบบทาเตน (มาลน อาชายทธการ, 2547: 3) 1. ชางสงเกตและจดจ า

2. ใฝหาความรและสรางสมประสบการณ 3. กลาคด กลาสรางผลงาน

4. มจดยนทแนนอนในการสรางผลงาน

5. มใจกวางกลารบฟงค าวจารณ

17

ผออกแบบทาเตน (Choreographer) สพรรณ บญเพง (ม.ป.ป.: 10) หมายถง บคคลทเปน ผคดคนทาทางการเคลอนไหวและน าทาทางการเคลอนไหวตางๆเหลานนมาจดเรยบเรยงและประกอบเปนการแสดงการเตนร าชดหนงหรอเรองหนง ผออกแบบทาเตนจะเปรยบเสมอนผก ากบ การแสดงนนๆ เอง โดยมหนาท และอ านาจในการตดสนใจ และมความรบผดชอบในการแสดงนนอยางเตมท พรพงศ เสนไสย ไดหยบยกขอคดของแมคคนนอล ชาวอเมรกา กลาวถงคณลกษณะของคนทมความคดสรางสรรคสงในสาขาตางๆ มบคลกดงน (พรพงศ เสนไสย, 2546: 18-19) 1. ชอบแสดงความเดน

2. ชอบคลกคลในวงสงคม

3. ถอตนเปนศนยกลาง 4. เชอมน

5. ชอบอสระ

6. ไมกงวลใจ

7. ชอบรบในสงแปลกๆ

8. มความคดในลกษณะทมความยดหยน

9. มความซบซอนในการรบร 10. มความกลาหาญ

11. ไมชอบระเบยบ

12. ชอบอยคนเดยวมากกวาการรวมกลม

คณสมบตดงกลาวของนกสรางสรรค เปนจดเรมตนของการหาสงแปลกใหม ยอมรบในหลกการเหตผลและมการพฒนาตนเสมอ งานสรางสรรคนาฏศลปเปนงานทตองอาศยพนฐานความรดานการปฏบตนาฏศลปจนเกดความช านาญ สงสมประสบการณ มความเขาใจในลกษณะและรปแบบของงาน จงเกดกระบวนการพฒนา สรางสรรค งานดานนาฏศลป ความเขาใจพนฐานเกยวกบ การออกแบบทาทาง ผสรางงานจ าเปนตองมความรเกยวกบองคประกอบของการสรางงานและ การน าเสนอ เพอใหเกดความเขาใจพนฐานอยางชดเจนอนสงผลใหผลงานออกมาสมบรณเปนไป ตามความมงหมาย ไมคลาดเคลอนไปจากจดมงหมายทวางไว ซงสามารถวดผลไดจากผชมนนเอง ความเขาใจพนฐานเกยวกบการออกแบบทาทางนน ผสรางงานจะตองรและเขาใจเกยวกบสรระรางกายของมนษยและการแสดงอารมณความรสกตางๆ เพอเปนจดเรมในการคดงานแบบงายๆอนเกดจากจนตนาการในการฟงเพลง แลวถายทอดออกเปนการแสดง (มาลน อาชายทธการ, 2547: 6)

18

สรป

การสรางสรรคผลงานนาฏศลปหรอเรยกวานาฏยประดษฐ เกดจากผสรางสรรคผลงานทางนาฏศลปก าหนดแนวคด รปแบบจากการสงสมประสบการณขนในชดการแสดงทใหมอยางเปนระบบ ผานนกแสดงทถายทอดเรองราว อาจเปนผลงานเดยว หรอกลมกได การสรางผลงานทางนาฏศลปมความจ าเปนตองมความรพนฐานเกยวกบประเภทของนาฏศลปในโลกเพอการน ามาใชเปนรปแบบ การคดสรางสรรคผลงานชนใหม การก าหนดประเภทนาฏศลปนนสามารถสรปหลกการไดหลายลกษณะ ทงแบงตามเชอชาต เผาพนธ แบบมาตรฐาน หรอแบบดงเดม แบบพนเมองหรอทองถน แบงตามยคสมยการเกดกอนและหลง และการเกดขนใหมโดยไมซ าของเดม ในวงการนาฏศลปไทยชวง 50 ปทผานมา พบวา มการก าหนดประเภทนาฏศลปเพมเตมเพอใหเหนถงนาฏศลปตามจารตดงเดม และนาฏศลปทประดษฐขนใหม ทงนการเกดขนของนาฏศลปในยคใหมนมปจจยจากหลายสาเหต เกดจากการหลงไหลของอารยธรรมตางชาตไมวาจะเปน ชาตตะวนตก ตะวนออก เกดจากสถาบนการศกษาทผลตสาขาวชานาฏศลปในระดบอดมศกษา เกดจากการประกวดนาฏศลปสรางสรรคในระดบประถมศกษา และมธยมศกษา เหลานท าใหนาฏศลปสรางสรรคขนใหมม จ านวนมาก ทส าคญคอ รปแบบของนาฏศลปสรางสรรคมไดถกจ ากดอยในวงการของศลปนทเปนผผลตผลงานเพยงเทานน นาฏศลปสรางสรรคในปจจบนถกขยายตอสวงการการศกษาของไทยทกระดบชน ซงเปนปรากฏการณทมความส าคญตอประเทศชาต การศกษาเรองกระบวนการสรางสรรคในเรอง องคประกอบของความคดสรางสรรค เปนสงทมความจ าเปนในเบองตนตอการสรางงานของนกศกษาสาขาวชานาฏศลปทจ าเปนตองเรยนรเพอใชในสาขาวชาชพตอไป

บทท 2

องคประกอบการสรางสรรคเบองตน

การสรางสรรคนาฏศลปมองคประกอบในการสรางสรรคงานทผสรางสรรคจ าเปนในการคดออกแบบ ในขนตอนของการออกแบบสรางสรรคน นกนาฏยประดษฐอาจมเนอเรองโดยคราวทอยากจะลงมอท า แตยงไมรจะเรมจากจดไหน หรออาจมองยงไมทะลถงปลายทาง อาจเปนเพราะ ยงไมเกดการตความในชนงานทจะสรางสรรคขน การเกดแนวความคดใหมยงรวมถงองคประกอบหลายสวนทตองการรายละเอยดอยางชดเจน เพอใหงานสรางสรรคนนเปนไปตามจนตนาการของ นกนาฏยประดษฐ ซงสวนประกอบทท าใหเกดกระบวนการการสรางสรรคจ าแนกไดดงน 1. ขนตอนการเกดความคดสรางสรรค 2. กระบวนการสรางสรรคนาฏศลป 3. ทฤษฏทศนศลป 4. ทฤษฎแหงการเคลอนไหว

ขนตอนการเกดความคดสรางสรรค

การเกดความคดสรางสรรค เปนกระบวนการในการคดหนง ในการเกดการสรางงานในหลากหลายอาชพ สวนมากแลวมกพบในงานประเภทออกแบบตางๆ งานสรางสรรคดานศลปะ งานประพนธเพลง ดนตร การออกแบบฉาก เวท แสง การออกแบบเครองแตงกาย รวมถงงานออกแบบทาร า ทาเตน และการประเภทอนๆอกมากมาย จงอาจกลาวไดวา การเรมตนออกแบบในเบองตนนน ควรมหลกการในการคดอยางเปนระบบ เปรยบเสมอนมเขมทศในการเดนทางเพอมใหออกนอกประเดน ซงมขนตอนในการเกดความคดสรางสรรคจากนกทฤษฎไดรวบรวมไวดงน นพนธ จตตภกด (2523: 20) ไดศกษาเกยวกบการสรางสรรคและไดจดล าดบขนตอนการเกดความคดสรางสรรคไว 4 ขนตอน ดงน

1. ขนเตรยม (Preparation) เปนขนตอนการรวบรวมขอมลตางๆ เกยวกบความรทวไปและความรเฉพาะ เพอมาประกอบการพจารณา โดยอาศยพนฐานของกระบวนการตอไปน 1.1 การสงเกตนกคดสรางสรรคจ าเปนตองเปนนกสงเกตทด และสนใจตอสงแปลกๆ ใหมทไดพบเหนเสมอ

1.2 การจ าแนก หมายถง กระบวนการจ าแนกขอมลทไดจากการสงเกตเปนหมวดหมเพอใชเปนแนวทางในการล าดบความคดตอไป

20

1.3 การทดลอง เปนหวใจของการสรางสรรคงาน เพราะผลการทดลองจะเปนขอมลส าหรบคดสรางสรรคตอไป

2. ขนฟกตว (Incubation) เปนขนทใชเวลาส าหรบการครนคดเปนระยะทยงคด ไมออกบางครงแทบไมไดใชความคดเลย การฟกตวนบางครงความคดอนจะแวบมาโดยไมรตว

3. ขนคดออก (Illumination or Inspiration) เปนขนของการแสดงภาวะสรางสรรค อยางแทจรง คอ สามารถมองเหนลทางในการรเรม หรอสรางสรรคงานอยางแจมชดโดยตลอด

4. ขนพสจน (Verification) เปนขนการทบทวน ตรวจสอบ ปรบปรงประเมนคาวธการวาใชไดหรอไม เพอใหค าตอบทถกตองแนนอนเปนกฎเกณฑตอไป

Divito (1971: 208) ไดก าหนดขนตอนของการเกดความคดสรางสรรคไวดงน 1. ขนวเคราะห (Analysis) คอ ขนสมผสหรอเผชญกบสถานการณ ซงสวนมากจะเปนปญหาตางๆ ปญหาจะถกน ามาวเคราะห ก าหนดนยามเพอกอใหเกดความเขาใจในปญหาและสวนประกอบ

2. ขนผสมผสาน (Manipulate) หลงจากรสภาพปญหา วเคราะหปญหา ความคดทจะแกปญหาจะถกน ามาผสมผสานกน ซงจะตองอาศยความคบของใจและความเขาใจในปญหา

3. ขนการพบอปสรรค (Impasse) เปนขนทเกดขนบอยและเปนขนสงสดของ การแกปญหาในขนนจะมความรสกวาวธการบางอยางในการแกปญหานนใชไมได คดไมออกรสกลมเหลวในการแกปญหา 4. ขนคดออก (Eureka) เปนขนคดแกปญหาไดทนททนใดหลงจากทไดพบอปสรรคมาแลว ซงจะท าใหเกดความเขาใจอยางแจมแจงในการแกปญหานนๆ

5. ขนพสจน (Verification) เปนขนตอจากขนพบอปสรรคและขนคดออกเพอพสจนตรวจสอบความคดเพอยนยนความคดดงกลาว

ความคดสรางสรรคไมจ าเปนตองมขนตอนเปนล าดบขนตอนดงกลาวแตเปนการคาดคะเนจากเหตการณทวไปทเกยวของกบความคดสรางสรรค การคดสรางสรรคของบคคล ไมจ าเปนตองเปนขนสงสดเสมอไป แตความคดสรางสรรคอาจเปนขนตอนใดในหกขนตอนตอไปน (บญเหลอ ทองอย, 2521: 16)

ขนท 1 การคดสรางสรรคขนตน

ขนท 2 ขนมผลผลตออกมา ขนท 3 ขนสรางสรรค

ขนท 4 ขนความคดสรางสรรคสงประดษฐใหม ขนท 5 ขนปรบปรงความคดสรางสรรคสงประดษฐใหมๆ

ขนท 6 ขนความคดสรางสรรคสงสด สามารถแสดงความคดเปนนามธรรม

21

ความคดสรางสรรคเปนการคดอเนกนยทประกอบดวย ความคดรเรม ความคลองแคลวในการคด ความยดหยนในการคด และความคดละเอยดลออ (อาร รงสนนท, 2527: 24-34) เปนองคประกอบของความคดความคดสรางสรรคทประกอบดวยทฤษฎเกยวกบสตปญญาและความคด แตทจะใชเปนแนวคดในการศกษาเกยวกบความคดสรางสรรคม 3 ทฤษฎคอ ทฤษฎโครงสรางทางสตปญญาของกลฟอรด ซงไดแบงสมรรถภาพทางสมองออกเปน 3 มตคอ 1. เนอหาทคด (Content) หมายถง สงเราหรอขอมลตางๆทสมองรบไปคดม 4 ประเภท ไดแก ภาพ สญลกษณ ภาษา และพฤตกรรม

2. วธการคด (Operation) หมายถง ลกษณะกระบวนการท างานของสมองแบบตางๆ ม 5 แบบ ไดแก ความรความเขาใจ ความจ า การคดแบบเอกนย (Convergent Thinking) การคดแบบอเนกนย และการประเมนผล

3. ผลของการคด (Product) เปนผลของกระบวนการจดกระท าของความคดกบขอมลเนอหา ผลตผลของความคดออกมาเปนรปแบบตางๆ การแปลงรป และการประยกตจากแบบทฤษฎโครงสรางทางสตปญญา องคประกอบสวนหนงในมตทวาดวยการคดแบบอเนกนยมความสมพนธโดยตรงกบความคดสรางสรรค และองคประกอบสวนหนงในมตทวาดวยผลของความคดทเรยกวา การแปลงรปเปนสวนทแสดงถงความคด ประเภทของความคดสรางสรรค แบงออกเปนประเภทใหญๆ ได 3 ประเภท คอ

1. ความคดสรางสรรคทางความคด (creative in thinking) 2. ความคดสรางสรรคทางความงาม (creative in beauty) 3. ความคดสรางสรรคทางประโยชนใชสอย (creative in function)

ความคดสรางสรรคทางความคด หมายถง การทบคคลพยายามคดหาแนวทางตางๆ ซงเรองของความคดทบางทานเสนอแนะวา ความคดมลกษณะตางๆ กน 3 ประเภท คอ

1. ความคดภายใน (insight thinking) 2. ความคดตามล าดบ (sequential thinking) 3. ความคดพลกแพลง (strategic thinking)

ความคดทง 3 ประเภท เปนสวนหนงของความคดสรางสรรคนนเอง ขนตอนความคดสรางสรรคเหลาน สามารถน ามาใชกบการเรมคดผลงานสรางสรรคนาฏศลปไดเชนเดยวกน เปนจดเรมตนใหเกดแนวคดซงการคดนนหากไมถกฝกใหคดมากอน ยอมไมสามารถคดไดอยางทนท แตเมอฝกคดจากการชมการแสดง ฟงเพลง แลวคดตาม วเคราะหตามจากนนเมอน าสงเหลานนมาขยายความคดออกเปนล าดบ แยกประเภท แยกหวขอ พจารณาตอยอดความคด หรออาจเรยกไดวา

22

ถอดองคความรจากสงทไดเหน น ามาคดสรางสรรคผนวกกบความร ประสบการณของผสรางสรรค กสามารถเกดงานชนใหมได ดงกระบวนการสรางสรรคนาฏศลป ทจะกลาวในล าดบตอไป

กระบวนการสรางสรรคนาฏศลป

ในขนตอนการสรางสรรคผลงานนาฏยศลป หรอเราเรยกวานาฏยประดษฐนน ศาสตราจารย ดร.สรพล วรฬหรกษ ราชบณฑต (สรพล วรฬหรกษ, 2543: 211-229) กลาวถง ขนตอนการท างานไวอยางนาสนใจ ผเขยนขอหยบยกเนอหาโดยสงเขป ดงน 1. การคดใหมนาฏยศลป 2. การก าหนดความคดหลก

3. การประมวลขอมล

4. การก าหนดขอบเขต

5. การก าหนดรปแบบ

6. การก าหนดองคประกอบอนๆ

7. การออกแบบนาฏยศลป นอกจากน ยงมการกลาวถงหลกการขนตอนการออกแบบนาฏศลปตามแบบของ พรพงศ เสนไสย ซ งเปนวธคดหน งทชวยใหเกดการสรางผลงานทมความชดเจนมากขนในหนงสอ นาฏยประดษฐ กลาวไววา (พรพงศ เสนไสย, 2546: 22-23) 1. คดสรางใหเปนของเกาแก โบราณ และดงเดมตามแบบแผนบรรพบรษ หมายถง การสรางสรรคนาฏยประดษฐ โดยยงยดหลก และคงโครงสรางตามแบบแผนโบราณ เชน นาฏยศลปไทย ยงปรากฏการตงวง จบ ลอแกว กระดก ยกหนา หรอปรากฏทาร าในเพลงแมบทเลก หรอแมบทใหญ เปนตน เชน ร าเปดงานมงคลทวไป ร าอวยพรวนเกด งานมงคลสมรส เปนตน ทงนเพลงทเลอกมาประกอบอาจเปนบทเพลงทมอยแลว แลวน ามาบรรจกบเนอหาทแตงขนใหม 2. คดสรางใหเปนการผสมผสานนาฏยศลปหลายๆ จารตเขาดวยกน หมายถง การน านาฏศลปตงแตสองนาฏยจารตขนไปผสมผสานเปนงาน เชน นาฏยศลปตะวนตกอยางบลเลตกบนาฏยศลปอนเดย นาฏยศลปอสานกบนาฏยศลปอนเดย ทปรากฏในการแสดงแสงเสยงไมวาจะเปนปราสาทหนพมาย จ.นครราชสมา ปราสาทพนมรง อ.นางรอง จ.บรรมย และปราสาทเปอยนอย จ.ขอนแกน เปนตน นาฏยประดษฐประเภทนจะพบการผสมผสานนาฏยลกษณของแตละอยางเอาไวชดเจนเชน ลกษณะการจบ การกระดกเทาไปหลง การทรงตว ยงคงเปนแบบนาฏยศลปไทย สวนเทาและการเคลอนไหวอาจเปนการคดประดษฐตามแบบนาฏยลกษณอนๆ เปนตน

23

3. คดสรางแบบประยกตจากแบบดงเดม หมายถง งานนาฏยประดษฐ ทอาศยการหยบเพยงเอกลกษณเดนของนาฏยศลปนนๆ เชน ทาทาง เทคนคพเศษบางอยาง นอกจากนน ผประดษฐกจะพยายามแสวงหากระบวนทาใหมๆ การเคลอนไหวใหมๆ ใหแหวกแนวจากของเดม และใหไดความหมายตรงกบทผประดษฐตองการ หรอตรงวตถประสงคทก าหนดไว 4. คดใหม ท าใหม ไมเคยพบเหนทไหนมากอน อาจพดไดวาเปนงานสรางแบบหลดโลก ไปเลย (ระบ าตามใจฉน) ไมสนใจในกฎและกรอบใดๆ เพราะฉนเหนอะไรบางอยางทเขาใจวาลาสมยเพราะฉนเหนอะไรบางอยางมนขดแยงกบความเปนตวของฉน ฉนจงอยากจะสรางอยากจะประดษฐงานนาฏยศลปตามแบบทฉนเกบสงสมประสบการณใหมทไมมนกนาฏยกวคนใดเลยสรางสรรคมากอน มนเปนสงทหลบหลก กฎเกณฑทงมวล ไมไดเดนทางตามแบบอยางใครๆ มนเปนการเคลอนไหวอยางอสระเสร มนไมจ าเปนทจะตองอาศยองคประกอบอนใดนอกเสยจากรางกาย ฉนไมไดน าเอาอดต และปจจบนมาปะปนกน ฉนเปนฉนในยคน พ.ศ.น ฉนจงไดสรรสรางนาฏยศลปใหเปนไปตามยคและอายขยของฉน เพอประดบไวใหแผนดนไดรจก กอนทมนจะกลายเปนเพยงต านานในอนาคต ฉนไมไดท าลายศลปะ ขนบ จารต และประเพณแตอยางใดเพราะฉนรเสมอวาฉนก าลงท าอะไรอย เพราะฉนไดศกษาสงทฉนก าลงจะลงมอท ามาเปนอยางด แตประตมากรรมเคลอนททฉนก าลงปนนอยนนมนคอ สมยน สมยทฉนเปนอยปจจบนเขาทงหลายในวงการนาฏยศลปเรยกฉนวา “นาฏยศลป รวมสมย” ซงฝรงเรยกฉนวา “Contemporary Dance” ตวตนทฉนเปนอย ณ ทกวนน คอ บชา สงเกา โดยจะไมหยบยมมาใช แตจะประดษฐรางกายและการเคลอนไหวใหเปนสงใหม ซงยงมนกนาฏยศลปทมวธท างานการออกแบบนาฏยศลปแตกตางกนเปนการเฉพาะของตน แตในทนจะไดก าหนดขนตอนไว เ พอใหสะดวกแกการออกแบบส าหรบนกนาฏยประดษฐ เมอนกนาฏยประดษฐไดค านงถงหลกการตางๆ ดงกลาวมาแตตนแลว กถงเวลาออกแบบจรงๆ การออกแบบทางนาฏยศลปมวธ และขนตอนคลายคลงกนศลปะสาขาอนๆ คอ 1. ก าหนด โครงรางรวม 2. การแบงชวงอารมณ 3. ทาทางและทศทาง และ 4. การลงรายละเอยด

นอกจากน สวภา เวชสรกษ (2547: 10-21) ไดรวบรวมแนวคดเกยวกบกระบวนการสรางสรรคงานของศลปนไวในงานวทยานพนธระดบดษฎบณฑต กลาวโดยสรปดงน อาร สทธพนธ กลาวถงกระบวนการในการสรางสรรคงานไววา การสรางใหเกดเปนสงใหมหรอของใหมนน มหลกในการสรางสรรคทส าคญ 3 ประการ หรอจะเรยกวากระบวนในการสรางสรรคกไดคอ

1. การสลบใหตางไปจากทเคยเหน (misplacing) เชน การสลบใหผดต าแหนงทเคยเหนมากอน การสลบใหมรปรางหรอรปทรงตางไปจากเดม การสลบใหมสสนแตกตางไปจากทเคยเหนกนมาแลว การสลบใหเกดประโยชนใชสอยตางออกไปจากทเคยพบเหนเคยทราบมากอน การสลบมประโยชนไดมากมายหลายประการ เปนความคดสรางสรรคอยางหนงทจ าเปนมาก การสลบทง 4

24

ประการน เปนกระบวนความคดสรางสรรคทมกจะท าใหผชมรปเขยนหรอภาพปนน มกฉงนอยเสมอเนองจากไมคนหรอไมเคยคาดคดมากอน

2. การสรางความคดใหสบสน (ambiguity) คอ การพยายามใหผชมไดใชความคดและสงเกตตอเรองราวทตนเหนซงอาจจะด าเนนไดดงน การด าเนนเรองแลวขมวดปมใหคด การเนนสวนทเหนวาไมส าคญใหเดนขน การผกเรองใหมใหเหนวา มนอาจจะเปนไปไดหรอมนนาจะเปนไปได 3. การปรงแตงดดแปลงใหม (adjustable) คอ การทรจกดดแปลงของเดมทมอยแลวใหใหมขน แปลกไปจากเดม โดยมวธการปรบปรงของเดมจากความคดเดม การเปลยนแปลงฐานะเดมใหดขน และการปรบใหเหมาะสมกบเวลาและบรเวณวาง (time and space) กระบวนความคดสรางสรรคทง 3 ประการ ดงกลาวคอ การสลบท การสรางความคดสบสนและการปรงแตงเปนเหตทส าคญในวธการสรางศลปกรรมทกชนด ทกแขนงศลปกรรมถาไมม การเปลยนแปลงและไมมคนเขามสวนรวมดวยจะเรยกวาเปนศลปกรรมทสมบรณไมได ดงนน การเปลยนแปลงศลปกรรมทกๆอยางทกระดบ จ าตองยดถอลกษณะส าคญ 3 ประการคอ

1) ความกวางขวางในรปทรงและเรองราว หรอความหลากหลาย

2) ความคดแรกเรมเปนของตนเอง หรอความเปนตนแบบ

3) ความเหมาะสมสามารถดดแปลงแกไขใหไดดได ความคดสรางสรรคทางความงาม หมายถง การสรางความงามใหม แปลกไปจากเดม เชน การ

สลบสเสอผา การออกแบบลวดลายเสอผา หรอออกแบบตกแตงเพอความงามอนๆ รวมถง การสรางสรรคสงใหมดวย

ความคดสรางสรรคทางประโยชน ไดแก ความพยายามทจะใชสงของทมประโยชนอยแลว ท าประโยชนอนๆ นอกเหนอจากทรจกกน เชน การน าเอาเครองเรอหางยาวมาท าเปนเครองสบน า หรอน าเอาผาขาวมาไปใชแทนยางในรถจกรยานหรอยางในลกบอลเลนแกขด เปนตน

จากประสบการณการสอนของผเขยนนกศกษาในวชาเอกนาฏศลป ในระดบอดมศกษาสวนใหญมกลมนกศกษาทมพนฐานแตกตางกนกอนเขามาศกษาในวชาเอกนาฏศลปโดยแบงกลมหลกๆ ไดคอ

1. มประสบการณการเรยนนาฏศลปไทย 5 ปขนไป อยางสม าเสมอฝกฝนอยางเปนระบบ คอ กลมนกศกษาสงกดวทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร มความถนดนาฏศลปไทยแบบมาตรฐาน นาฏศลปพนเมองอยางเขมขน 2. มประสบการณการเรยนนาฏศลปไทย 2-3 ปขนไป ในสวนรวมการแสดงของโรงเรยน คอ กลมประเภทนกเรยนทวไปทมสวนรวมในกจกรรมนาฏศลปในชมรมนาฏศลปหรอ การละคร มความถนดทหลากหลายแตไมถนดอยางใดอยางหนงเปนพเศษ

25

3. มประสบการณการเรยนนาฏศลปไทยนอยกวา 1ป ทมสวนรวมในกจกรรมของโรงเรยนไมบอยครง คอ กลมประเภทนกเรยนทวไป ทอาจเคยมประสบการณบาง ซงไมมความถนดในวชานาฏศลป อาจกลาวไดวากลมนกศกษาวชาเอกนาฏศลปในระดบอดมศกษามพนฐานความถนดในนาฏศลปตางกน ท งน เร องการสรางสรรคงานนาฏศลปกม ใช เร องยาก เกนไปทจะท าได จากประสบการณการสอนของผเขยนในรายวชาผลงานความคดสรางสรรคทางนาฏศลป พอจะสรปไดวา การเลอกประดษฐนาฏศลปชดใหมนนสามารถมรปแบบแนวทางการสรางสรรคไดดงน 1. พจารณาจากความสามารถ ความรของตนในชนงานนนๆ เชน มพนฐานร าได เตนเปน พนเมองคลอง สามารถสรางงานไดทกรปแบบไมวาจะเปนนาฏศลปไทยสรางสรรค (มาตรฐาน) นาฏศลป พนเมองสรางสรรค นาฏศลปรวมสมยหรอนาฏศลปประยกต หรอ มความสามารถเฉพาะอยาง หรอถนดเพยงรปแบบใดรปแบบเดยว ควรจะเลอกท าในสงทตนถนด การหยบเอาความถนดมาใชเปนสงทงายกวาการแสวงหาทไมถนด ซงจะท าใหเราทราบกฎเกณฑในรปแบบนนๆดกวา ถาไมถนดนาฏศลปทกรปแบบ ควรเลอกนาฏศลปรวมสมย ทสามารถใชองคประกอบหลายอยางในการแสดง หารปแบบการน าเสนอทแปลกใหมมาน าเสนอรวมดวย เชน รปแบบการน าเสนองาน การใชฉาก อปกรณ สอ เพอใหงานนาสนใจ มจดขาย 2. พจารณาจากโครงเรองทสะทอนสงทก าลงไดรบความสนใจ หรอเปนการน าเสนอโลกการเปลยนแปลงของโลก เชน เรองโลกยคดจตอลทมาถงและความเปนไปตออนาคต การเปลยนแปลงของขนบรรยากาศโลกมผล ซงเนอหาทนาสนใจเปนจดดงดดทจะไดรบความนยมจากผชม

3. พจารณาจากสงทผสรางสรรคมแรงบนดาลใจทจะท าขน เชน ชอบวถชวตชนบท เปนคนทองถนนนๆ รจกเอกลกษณและเขาใจวฒนธรรมทองถน ใฝฝนอยากจะท าในสงทตนมงมน ถงแมจะไมมความถนดมากนก กสามารถศกษา แสวงหาค าตอบและมทปรกษาในผลงานกสามารถท าขนได

4. พจารณาจากนกแสดง นกแสดงจดวามความส าคญเปนอนดบตนๆ ตอแนวคดในการสรางสรรค เพราะหากนกแสดงไมมความถนดในงานทผสรางอยากจะท า กเทากบไมประสบความส าเรจเพยงจดแรกแลว เชน ผสรางสรรคตองการน าเสนอรปแบบการแสดงนาฏศลปรวมสมย แตนกแสดงไมมความถนดไมเขาใจการเคลอนไหว แสดงทาทางทดฝนธรรมชาต ขดตอสายตาผชม ลกษณะเชนนการแสดงกไมบงเกดผลส าเรจทดได ดงนนจงควรมนกแสดงทสามารถเขาใจกระบวนการ มความถนดทจะแสดงในงานนนๆ ได

26

5. พจารณาจากงบประมาณ การแสดงทกชดตองมการลงทน ไมวาจะนอยหรอมากถาผสรางสรรคสามารถหางบประมาณไดเพยงพอตอการแสดงกจดวา การแสดงนนมความเปนไปไดในการท าใหประสบความส าเรจ เชนผสรางสรรคตองการใชอปกรณการแสดงทมราคาสง ตองจางท า หรอใชชดแตงกายทมการตดเยบใหมทงชด ไมสามารถสรางขนเองได ตองอาศยการจางท าซงมงบประมาณทสงเกนกวางบประมาณทม เชนนกขดแยงกบความตองการของผสรางสรรค จงควรพจารณารปแบบทน าเสนอใหมความเหมาะสมกบงบประมาณ

6. พจารณาจากภาพรวมของการสรางงาน ผสรางสรรคผลงานนอกจากจะใชประสบการณ แรงบนดาลใจ องคประกอบของการแสดงตางๆ แลว สงทตองค านงถงความเปนไปไดของการสรางสรรคผลงานนาฏศลปคอ ภาพรวมของการสรางงาน เชน ท าแลวไดอะไร เพออะไร มประโยชนหรอไม เปนการหาโจทยและค าตอบของผสรางสรรคงาน ใหมเปาหมายของการกระท าทชดเจน เชน ตองการสรางการร าบวงสรวงของศาลหลกเมองในจงหวดของตน เพอเปนการศกษา ทาฟอนแบบดงเดมน ามาประยกตใหม เพราะทาฟอนเดมทมอาจไมไดมการศกษาเพมเตม จงท าใหทาฟอนพนบานขาดหายไป ในการประยกตใหมจงรวบรวม ผานการตรวจสอบจากผเชยวชาญในทองถน เพอการอนรกษและสรางสรรคควบคกบไป จงมประโยชนตอการสรางผลงานนขนและถายทอดโดยคนในทองถนรนสรน ท าใหทาฟอนทคดใหมนมคณคา คณประโยชนตอการสรางสรรคใหม หรอการสรางสรรคผลงานท าขนเพอสะทอนปญหาทเปนอยของชมชน เชน การก าจดขยะ และวธน าไปรไซเคล แกปญหาการขาดความรของมนษยทท าใหเกดผลกระทบตอสภาพแวดลอมของโลก จากนนผสรางสรรคน าการแสดงนไปแสดงในโรงเรยนตางๆ เพอประโยชนในการปลกฝงตอเยาวชนใหชวยกนอนรกษโลก

เมอผสรางสรรคงานพจารณาจากพนฐานองคประกอบการสรางงานบนพนฐานความเปนไปไดทงภาพในจนตนาการ การออกแบบ และอยบนพนฐานทสามารถเกดขนไดจรงแลวนน มความคดรวบยอด (Concept) ของการแสดงทจะท าแลว ขนตอนตอไปของผสรางสรรคผลงานนาฏศลปคอ การออกแบบองคประกอบของงาน อนไดแก ทาร า เพลง ดนตร ชดแตงกาย การออกแบบการเคลอนท การออกแบบเวท ฉาก แสง ซงองคประกอบเหลานใชทฤษฎทางทศนศลปเปนองคประกอบหลกในการสรางสรรคดานนาฏศลปในทกสวนรวมกน จงตองศกษาองคประกอบทางทศนศลปควบคกน เพอใหผลงานสรางสรรคทจะเกดขนม พนฐานทางศลปะใน การออกแบบ ยงท าใหภาพรวมการแสดง และรายละเอยดในองคประกอบตางๆมความสมบรณยงขน

27

ทฤษฎทศนศลป

ทฤษฎทศนศลป เปนพนฐานเบองตนทผเรยนดานศลปะในทกแขนงตองศกษาเปนอนดบแรก ศาสตราจารยเกยรตคณชะลด นมเสมอ (2557: 8) ไดกลาวถง การแบงประเภทศลปะตามลกษณะของการรบสมผสออกไดเปน 3 สาขา คอ

1. ทศนศลป (Visual Arts) เปนศลปะทสามารถมองเหนไดดวยการเหน ไดแก จตรกรรม ประตมากรรม ภาพพมพ และสถาปตยกรรม

2. โสตศลป (Aural Art) เปนศลปะทรบสมผสดวยการฟง ไดแก ดนตร และวรรณกรรม (ผานการอานหรอรอง) 3. โสตทศนศลป (Audiovisual Arts) เปนศลปะทรบสมผสดวยการฟงและการเหนพรอมกน ไดแก นาฏกรรม การแสดง ภาพยนตร ซงเปนการผสมกนของวรรณกรรม ดนตร และทศนศลป บางแหงเรยกศลปะสาขานวา ศลปะผสม (Mixed Art)

นอกจากน ศลปะยงมค านยามมากมายถงคณคา ลกษณะ และมนกทฤษฎมากมายทกลาวถงแนวคดทฤษฎทางศลปะ ซงแบงออกไดเปน 3 ทฤษฎหลกๆ ดงน 1. ศลปะ คอ การเลยนแบบธรรมชาต (Art as representation)

2. ศลปะ คอ รปทรง (Art as pure form)

3. ศลปะ คอ การแสดงออกซงอารมณ (Art as expression)

ทฤษฎการเลยนแบบธรรมชาตนนเปนทฤษฎทเกาแกกวาทฤษฎอน ชาวกรกโบราณถอวา การลอกแบบธรรมชาตไดเหมอนมากทสด จดวาเปนสงทสวยทสด ทฤษฎเรองรปทรง มความส าคญในเรองคณคาทางสนทรยะ ค าวารปทรง (Form) หมายถงการจดวตถแหงเพทนาการ คอ แสง ส เสยง เปนตน รปทรงท าใหเกดความสนใจ งานศลปะชนเยยมจะเกดความแปลกใหม ความตนเตน ศลปะจงเปนเครองมอทจะน าไปสความตนเตน รปทรงเกดขนกบงานศลปะทกประเภททงดนตร และนาฏศลป และทฤษฎการแสดงออกทางอารมณนนถอวาศลปะเปนการแสดงออกของอารมณภายในของมนษยออกมา ซงมลกษณะของการแสดงอารมณทเปนศลปะไดแก การแสดงออกทเปนไปดวยเจตนา คอตงใจแสดงออกมา เปนอารมณทมงใหเกดความสวยงาม การแสดงอารมณทมพลงจงใจใหเกดความรสกวางามหรอไมงาม สออารมณทใชในการแสดงอารมณออกมานน เปนสงทมความหมายในตวเอง เชน ค าพด สสน ทรวดทรง เปนตน และการแสดงอารมณทมเอกภาพทางอารมณ อารมณทศลปนแสดงออกมานนมใชเปนความรสกของใครคนใดคนหนง แตเปนอารมณของมนษยทวๆ ไป ดงนนทฤษฎนจงถอวา ทงรปทรงและความหมายมความส าคญตอศลปะดวยกนทงค

28

จากทฤษฎทางทศนศลปดงกลาวขางตนน เหนไดวา ศลปนผสรางสรรคผลงานดานศลปะ จ าเปนตองอาศยหลกทฤษฎเบองตนในการท าความเขาใจตอลกษณะของงานศลปะทมรปแบบใน การสอสารตอผชม และสงทส าคญอกประการหนงคอ ทฤษฎเรองทศนธาต จดวาเปนองคประกอบหลกในขนตอนการสรางสรรคล าดบถดมาในการก าหนดรปราง รปทรง ใหเกดภาพในผลงานสรางสรรคอยางชดเจนยงขน

ทศนธาต (Visual Element) หรอองคประกอบศลปในทางทศนศลป หมายถง สอสนทรยภาพทศลปนจะน ามาประกอบกนเขาใหเปนรปทรง เพอสอความหมายตามแนวเรองหรอแนวความคดทเปนจดหมายนน ประกอบไปดวย จด เสน รปราง รปทรง น าหนกออน แก ส บรเวณวาง และพนผว

จด (Dot) จดเปนธาตเบองตนทสดของการเหน จดมมตเปนศนย ไมมความกวาง ความยาว หรอความลก เปนธาตทไมสามารถจะแบงออกไดอก เปนสงทเลกทสดทจะใชสรางรปทรงและสรางพลงเคลอนไหวของทวางขนในภาพได เสน (Line) เสนเปนทศนธาตเบองตนทส าคญทสด เปนแกนของทศนศลปทกๆ แขนง เสนเปนพนฐานของโครงสรางของทกสงในจกรวาล เสนแสดงความรสกไดทงดวยตวของมนเอง และดวยการสรางเปนรปทรงตางๆ ขน เสนยงสามารถบงบอกถงความรสกไดดงน เสนนอน ใหความรสกกวางขวาง เงยบสงบ นง ราบเรยบ ผอนคลายสายตา เสนตง ใหความรสกสงสงา มนคง แขงแรง รงเรอง เสนเฉยง ใหความรสกไมมนคง เคลอนไหว รวดเรว แปรปรวน

เสนโคง ใหความรสกออนไหว สภาพออนโยน สบาย นมนวล เยายวน

เสนโคงกนหอย ใหความรสกเคลอนไหว การคลคลาย ขยายตว มนงง เสนซกแซกหรอฟนปลา ใหความรสกรนแรง กระแทกเปนหวงๆ ตนเตน สบสนวนวาย และการขดแยง เสนประ ใหความรสกไมตอเนอง ไมมนคง ไมแนนอน

เสนกบความรสกทกลาวมานเปนเพยงแนวทางหนง ไมใชความรสกตายตว ทงนขนอยกบ การน าไปใชรวมกบสวนประกอบอน

รปรางและรปทรง รปราง (Shape) หมายถง เสนรอบนอกทางกายภาพของวตถ สงของเครองใช คน สตว และพช มลกษณะเปน 2 มต มความกวางและความยาว รปรางแบงออกเปน 3 ประเภท คอ

1. รปรางธรรมชาต (Natural Shape) หมายถง รปรางทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน คน สตว และพช เปนตน

29

2. รปรางเรขาคณต (Geometrical Shape) หมายถง รปรางทมนษยสรางขนมโครงสรางทแนนอน เชน รปสามเหลยม รปสเหลยม และรปวงกลม เปนตน

3. รปรางอสระ (Free Shape) หมายถง รปรางทเกดขนตามความตองการของ ผสรางสรรค ใหความรสกทเปนเสร ไมมโครงสรางทแนนอนของตวเองเปนไปตามอทธพลของสงแวดลอม เชน รปรางของหยดน า เมฆ และควน เปนตน

รปทรง (Form) หมายถง โครงสรางทงหมดของวตถทปรากฏแกสายตาในลกษณะ 3 มต คอมทง สวนกวาง สวนยาว สวนหนา สวนลก คอจะใหความรสกเปนแทง มเนอทภายใน มปรมาตรและมน าหนก

น าหนกออน-แก (Value) หมายถง จ านวนความเขม ความออนของสตางๆ และแสงเงาตามทประสาทตารบร เมอเทยบกบน าหนกของสขาว-ด า ความออนแกของแสงเงาท าใหเกดมต เกดระยะใกลไกลและสมพนธกบเรองสโดยตรง ส หมายถง สงทปรากฏอยทวไปรอบๆ ตวเรา ไมวาจะเปนสทเกดขนเองในธรรมชาตหรอสงทมนษยสรางขน สท าใหเกดความรสกแตกตางมากมาย เชน ท าใหรสกสดใส ราเรง ตนเตน หมนหมองหรอเศราซมได เปนตน

บรเวณวาง (Space) หมายถง บรเวณทเปนความวางไมใชสวนทเปนรปทรงหรอเนอหาในการจดองคประกอบใดกตามถาปลอยใหมพนทวางมากและใหมรปทรงนอย การจดนนจะใหความรสกอางวาง โดดเดยว

พนผว (Texture) หมายถง พนผวของวตถตางๆทเกดจากธรรมชาตและมนษยสรางสรรคขน พนผวของวตถทแตกตางกนยอมใหความรสกทแตกตางกนดวย

การออกแบบนาฏยศลปคลายคลงกบการออกแบบทศนศลปเพราะนาฏยศลปเปรยบเสมอนประตมากรรมการเคลอนทบนเวท อนมผแสดงเปนปจจยหลก นกนาฏยประดษฐมหนาทออกแบบ โดยก าหนดใหผแสดงออกทาทาง ทศทางการเคลอนไหว การจบกลมฯลฯ ใหเปนไปตามการออกแบบทางนาฏยประดษฐของตน ในการออกแบบนาฏยศลปนนนกนาฏยประดษฐจ าเปนตองค านงถงทฤษฎทางทศนศลป เพอใหงานของตนครบองคประกอบทางศลปะตามทนกนาฏยประดษฐไดออกแบบสรางสรรคไว

ทฤษฎแหงการเคลอนไหว

กฎแหงการเคลอนไหว หรอเปนกฎของธรรมชาตท เสมอนกญแจของทาทาง รปแบบ การเคลอนไหวสามารถบงบอกอารมณ สอความหมาย ซงมหลกทฤษฎแหงการเคลอนไหว 2 ประเภทคอ การใชพลง และการใชทวาง (สรพล วรฬรกษ, 2543: 229-230)

30

1. การใชพลง การใชพลงในนาฏศลปม 3 ประเภทคอ ความแรงของพลง การเนนพลง และลกษณะของการใชพลง ความแรงของพลง เปนการทใชปรมาณการเคลอนไหวในดานพลงมาก-นอยแตกตางกน และใหความรสกทแตกตางกนดวย เชน การเคลอนไหวทรวดเรว และรนแรง จะใหความรสกรบเรง ทรงพลง ดดน ในขณะทปรมาณของพลงนอย ใหความรสกแตกตางกน คอ ออนโยน ละเมยดละไม เปนมตร การเนนพลง เปนการใชพลงอยางเจาะจง ปจจบนทนดวน เปนจดเนนใหเกดความสนใจ เชน การกระแทกสนเทา ใหจงหวะทไมแนนอน ท าใหผชมหนมามอง ลกษณะการใชพลง เปนการใชพลงในการเคลอนไหว อนไดแก การแกวงไกว การระเบด การสบเนอง การสนพลว และการลอยตว เปนการใชพลงทใหอารมณและความรสกตางกนขณะเคลอนท 2. การใชทวาง เปนการเคลอนไหวในลกษณะ ความกวาง ความยาว และความสง โดยมการก าหนดได 3 ลกษณะคอ ต าแหนง ขนาด และทศทาง ต าแหนง มลกษณะการจดใหผแสดงอยต าแหนงใดบนเวท หรออาจเรยก อกอยางวา ก าหนดจดบนเวททงในการก าหนดต าแหนงในลกษณะของทาทาง และก าหนดต าแหนงของการเคลอนท เปนชวงๆ

ขนาด มลกษณะการทผแสดงสามารถเคลอนไหวไปยงจดหนงจดใดบนเวทไดกวางหรอแคบ โดยมปรมาณผแสดงเปนตวก าหนดขนาดในการใชบนเวท ทศทาง มลกษณะการเคลอนทจากจดหนงไปยงอกจดหนง ในการแปรแถว บนเวทได 8 ทศ ซงสมพนธกบต าแหนงของคนดคอ การเขาหาคนด การถอยออกจากคนด การขนานกบคนด การทแยงมมกบคนด การวนเปนวงหนาคนด การฉวดเฉวยนหรอเลยวไปมาแบบฟนปลา การยกสงและการกดต า ซงมอทธพลตอความรสกของคนดเปนส าคญ

สรป

องคประกอบการสรางสรรคเบองตนประกอบไปดวย ขนตอนการเกดความคดสรางสรรค กระบวนการสรางสรรค และทฤษฎแหงการเคลอนไหว ทฤษฎทศนศลป เปนพนฐานของกระบวนความคดใหเกดงานสรางสรรคดานศลปะทกประเภท ล าดบขนตอนของการเกดความคดนนเกดจากการมขอมลในเรองทสนใจ จดเรยงระบบ แยกแยะขอมล ทดลอง แลวจงเกดกระบวนการสรางสรรคขนอยางแทจรง ชดเจน จากนนจงเปนขนตรวจสอบ ประเมนคณคาผลงานเพอความถกตองในกระบวนการสรางสรรคทางนาฏศลปนนมขนตอนก าหนดความคด ก าหนดรปแบบ ก าหนด

31

องคประกอบอนๆ และสามารถพสจนทดลองไดเชนกนรวมถงการคดสรางสรรคยงเกดจากการเขาใจในประเภทของนาฏศลปแตละประเภท และสามารถสรางสรรคนาฏศลปจากการผสมผสาน ประยกตทงในรปแบบดงเดมใหใหมขนโดยยงรกษาจารตเดม การผสมผสานนาฏศลปตงแตสองจารตขนไป ประยกตจากแบบดงเดมบางสวนน ามาประยกตขนใหม และคดใหมโดยไมยดกบสงใด นอกจากน นกนาฏยประดษฐยงสามารถเลอกสรางสรรคผลงานขนใหมโดยพจารณาจากความสามารถ ความถนดของตนจากเรองทสนใจหรอสะทอนเหตการณปจจบน นอกจากน แรงบนดาลใจของนกนาฏยประดษฐทใฝฝนอยากสรางผลงานเปนสงทสามารถน ามาสรางสรรคไดอยางดยงรวมถงองคประกอบดานนกแสดง งบประมาณ และประโยชนจากผลงานสรางสรรคทท าขน นกนาฏยประดษฐยงตองมความรพนฐานดานทฤษฎทศนศลป และทฤษฎแหงการเคลอนไหว อนเปนองคประกอบทางศลปะและการเคลอนไหวของทาทางทส าคญและสามารถน าไปใชในงานสรางสรรคนาฏศลปได เมอนกนาฏยประดษฐเขาใจในองคประกอบการสรางสรรคเบองตนแลวในขนตอนตอไปจะเขาสกระบวนการสรางสรรคผลงานทางนาฏศลปซงเปนหวใจหลกของการเกดงานชนใหม ดงจะไดกลาวในบทตอไป

32

บทท 3

การสรางสรรคผลงานนาฏศลป

การสรางสรรคผลงานนาฏศลปมองคประกอบในการสรางสรรคงานทผสรางสรรคจ าเปนในการคดออกแบบซงเปนสวนส าคญในการสรางสรรคนาฏศลป ในบทนจะอธบายถงองคประกอบในงานสรางสรรคทผสรางสรรคสามารถน าไปเปนพนฐานในการสรางสรรคผลงานนาฏศลปทกประเภทได บนพนฐานองคประกอบเดยวกน อนไดแก 1. แนวคด

2. ทาทาง 3. การใชพนท การแปรแถว

4. เพลง ดนตร 5. เครองแตงกาย

6. อปกรณการแสดง

แนวคด

แนวคด (Concept) ตามความหมายในพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 หมายถง ความคดทเปนแนวทจะด าเนนตอไป นอกจากน แนวคด ยงหมายความรวมถง ความคดส าคญซงเปนแนวในการผกเรองหรอความคดอน ๆ ทสอดแทรกอยในเรองกได เชน แนวคดเกยวกบเรองบญกรรม แนวคดเกยวกบความรก ความยตธรรม ความตาย แนวคดท เกยวของกบมนษย หรอแนวคดทเปนความรในดานตางๆ

แนวคด (Concept) เปนสงทวางโครงเรองหลกของการแสดง ใชหลกการเดยวกบการแสดงละครทจ าเปนตองมความคดรวบยอดกอนเปนอนดบแรก การละครถอเปนจดเรมตนของการแสดงของมนษย การละครและนาฏศลปเปนสงทแยกไมขาดจากกน การละครเปนการแสดงเรองราวโดยใชการกระท า หรอค าพด แตอาจไมใชทกสวนของรางกายในการสอสารในลกษณะของนาฏศลป ทงนการวางโครงเรองของการละครเปนหวใจหลกของเรองราวเชนเดยวกบการแสดงนาฏศลป มทงสวนทเหมอนกนและแตกตางกนในรายละเอยด การสรางสรรคนาฏศลปจงตองอาศยการก าหนดโครงเรองและองคประกอบของการแสดงละครในการวางเรองราวทจะเกดขนตงแตตนจนจบเรอง โดยมลกษณะของการก าหนดโครงเรองแบบการละครรวมถงองคประกอบของละครดงน

34

อรสโตเตล นกปราชญชาวกรกในศตวรรษท 4 กอนครสตศกราช กลาววาละคร ประกอบดวย 6 สวน โดยเรยงตามล าดบความส าคญคอ โครงเรอง (Plot) ตวละคร (Character) ความคด (Thought) ภาษา (Diction) เพลง (Song) และภาพ (Spectacle) ซงหลกองคประกอบของละครนยงใชไดในยคปจจบน ผเขยนขอหยบยกโครงเรองในองคประกอบของการละครทสามารถน ามาใชในการวางโครงเรองของการสรางสรรคนาฏศลป ซงมความหมายดงน (นพมาส แววหงส, 2558: 4-9) โครงเรอง คอ ล าดบของเหตการณภายในกรอบของบทละครเรองหนงๆ ตงแตจดเรม การพฒนาเรองไปจนถงจดลงเอย วรรณกรรมการละครสวนใหญแสดงใหเหนมนษยทตกอยในหวง การตดสนใจเนองมาจาก “ความขดแยง” ขณะทเรองราวด าเนนไป ปญหาจะทวความยงยากขน ท าใหตวละครตองตดสนใจเลอกทางเดน ปมปญหาจะขมวดเกลยวเครยดขนจนถงจดสงสดของเรอง และน าไปสการคลคลายเรอง นกเขยนบทละครจะตองจดล าดบเหตการณทชให เหนการตอสดนรนของตวละคร ตลอดจนแสดงใหเหนผลสดทายทตวละครประสบตามวถของการด าเนนเรอง ปจจยทสามารถใชวเคราะหโครงเรองโดยทวไปไดแก

การกระท าในละคร เกดจากความขดแยง (Conflict) ซงมทงความขดแยงภายในและ ความขดแยงภายนอก ไมวาจะเปนความขดแยงระหวางตวละคร, สงคม, โชคชะตา, หรอความขดแยงในจตใจ ความขดแยงนจะท าใหตวละครพยายามหาทางแกปญหาหรอฝาฟนอปสรรคทเขามาขวางทาง นนหมายถง โครงเรองตองมการแสวงหาการแกปญหาของความขดแยงในละคร เปนการมองหาทศทางโดยใชการกระท าของตวละครเปนจดหมาย ผเขยนสรปลกษณะของโครงเรองทสามารถน ามาใชในการสรางสรรคนาฏศลปไดดงน

การปพน (Exposition) เปนการปพนใหเหนถงภมหลงและความเปนมาของเรองราวและ ตวละคร

การเตรยมเรอง (Foreshadowing) เปนการวางเรองราวบางอยางเอาไวลวงหนาเพอทวาเมอเหตการณผนแปรไปสตอนจบ คนดจะไดสามารถหวนระลกถงการเขาใจและเขาใจตอจดหกเหทเกดขน

จดเรมเรอง (Point of attack) คอ ชวงเวลา ณ จดทนกเขยนจบมาเปนตอนเรมตนของ การกระท าในละครกอนทจะพฒนาเรองตอไปในทศทางทวางไว อาจเลอกใชจดเรมเรองชา หรอ จดเรองตนเรวกไดขนอยกบการวางโครงเรอง

เหตการณกระตน (Inciting incident) คอ สงทเกดขนซงเปนแรงผลกดน หนเห หรอรบกวนสถานการณทเปนมาในตอนตนเรอง อนเปนผลใหเกดความปนปวนหรอท าใหตวละครประสบปญหาทจะตองสะสางหรอแกไขตอไป

35

จดสงสด (Climax) คอ ชวงขณะทความตงเครยดขนไปถงจดสงสดในละคร เปนสงทท าใหละครสนก และอาจมจดพลกผลน (anticlimax) ซงเปนการพลกผน หนเห หรอกลบตาลปตรไปจากความตงเครยดทคาดหมายกได ซงอาจจะเปนกลวธในการคลคลายเรองแบบหนง

การคลคลาย (Denouement) คอ ตอนลงเอยของละครตอจากความตงเครยดสงสดแลว เปนผลมาจากการตดสนใจและการกระท าขนสดทายของตวละคร การคลคลายเปนผลมาจากการตดสนใจและการกระท าขนสดทายของตวละคร จะเปนการเชอมโยงเรองราวทงหมดเขาดวยกนอยางสมบรณและน าไปสจดลงเอยทท าใหเรองจบลงตวในใจของผชม

ในการวางโครงเรองของการสรางสรรคผลงานนาฏศลปนน มสวนประกอบของละครทสามารถน ามาใชได แตทงนการน าเสนอดวยวธการอาจมความตางกน ดงจะน าองคประกอบของ การละครมาอธบายถอดความในลกษณะของการวางโครงเรองแบบการสรางสรรคนาฏศลปไดดงน

การปพน (Exposition) ลกษณะการปพนเรองของการแสดงนาฏศลปนน อาจใชการสอสารดวยลกษณะของนาฏยลกษณ เพลง ดนตร การแตงกาย ฉาก เชน ระบ าสโขทย เปนนาฏศลปทประดษฐขนในยคสโขทย การป พนเรองจากลกษณะของนาฏยลกษณคอ การเลยนแบบทาพระพทธรปปางลลา ดนตร ใชปใน กระจบป ซงมหลกฐานตามภาพจ าหลกในสมยนน ชดแตงกายศกษาจากภาพลายเสนรอบพระพทธบาทสมฤทธสมยสโขทย การปพนเรองของนาฏศลปไมสามารถใชเวลามากมายทจะอธบายตวตน หรอตวแสดง ดงนนการปพนเรองของนาฏศลปจงเปนภาพเชงประจกษแบบองครวมทเหนอยางชดเจนตงแตตนเรอง

การเตรยมเรอง (Foreshadowing) เรองราวในระบ าชดหนงๆ เกดไดทงการแสดงทมลกษณะเปนระบ าทไมมเรองราว หมายถงไมผกเปนเรอง เปนเพยงระบ าทมงแสดงถงความงดงามของสงใดสงหนงเทานน เชน การร าบวงสรวงสงศกดสทธ ทมเรองราวในตวไมรอยเรยงผานเรองราว แตยงคงมแนวคดหลกของระบ าทแสดงถงการเคารพ การบนบานศาลกลาวถายทอดออกมาในลกษณะการรายร า หรอร าฉยฉาย ทมงอวดทกษะการรายร าเปนหลก แสดงถงความงดงามและทกษะฝมอการร า สวนในระบ าทมการผกเรองนน มลกษณะระบ าทมเรองราว เชน การน าวรรณคดเรอง ขนชางขนแผน ตอนนางวนทองถกประหาร น าเสนอในรปแบบนาฏศลปไทยประยกต แนวคดหลกของเรองคอ จตค านงสดทายของนางวนทอง ทผสรางสรรคตองการเสนอแงมมของนางวนทองใน การระลกถงบคคลทรกกอนจะถกประหาร ซงในการเกรนน าเรองเปนการเหนภาพเรองราว ในชวงตางๆของนางวนทอง ทน ามาเตรยมเรอง เพอใหผชมหวนระลกถงตอนตนเรอง เมอเขาสจดหกเหของเรองในชวงทาย กจะเขาใจความคดและความรสกของนางวนทองในฉากกอนถกประหาร ในการเกรนน าเรองสามารถท าไดเชนเดยวกบการละคร แตดวยเวลาของระบ าชดหนงๆไมสามารถทจะยดเยอได การเตรยมเรองจงตองมการวางแผนในการน าเสนอใหชดเจน ตรงประเดนผชมจงจะเขาใจไดในเวลาอนจ ากด

36

จดเรมเรอง (Point of attack) มกจะเกดขนพรอมๆกบภาพการเคลอนไหวของผแสดง การเรมเรองในระบ านน พบวา การเปดตวของระบ าทไมมการผกเรองราวมลกษณะ เรมจากจงหวะ ทชา (หมายถง ดนตรทคอยๆ เพมระดบขนเรอยๆ) แมแตระบ าทเปนจงหวะสนกสนานหรอจงหวะเรวตงแตตน กยงมการเพมขนของจงหวะขนอกในชวงกลาง ซงนบวาเปนการเรมของเรองราวในระบ า สวนจดเรมเรองในระบ าทผกเปนเรองราวนน จดเรมเรองกพบวาเรมตงแตการเปดตวในตอนแรกเชนกน เชน ฟอนบญขาวประดบดน เปนประเพณบญเดอนเกาของชาวอสานทชาวบานรวมกนท าบญเพออทศแกผลวงลบไปแลว โดยเรมเรองจากการฟอนน าอาหารทหอไวร าเปนขบวนเขาวด ซงนบเปนจดเรมเรองของระบ า ในจงหวะเพลงและดนตรทมความเรวปานกลาง ไปสชวงกลางทเรงจงหวะ เรวขน

เหตการณกระตน (Inciting incident) เปนเหตการณทเปนจดเนนของการแสดง สวนใหญเกดจากระบ าทมตวเอกของระบ าทมการผกเรอง ตวเอกมการพบสถานการณทตองตดสนใจท าสงใดสงหนงหรอเปนการกระตนใหเผชญหนากบสงทก าลงเกดขน เชน ฟอนแหนางแมว ในขณะทชาวบานก าลงไลจบแมวทมลกษณะดมาท าพธแหเพอขอฝน ผแสดงเปนกลมแมว เมอชาวบานไลลา เมอถงสถานการณขบขนทจะถกจบได นางแมวตวเอกจงตดสนใจกระโจนลงบอน าเพอหลกหน โดยทรดวาอาจตองตายเชนกน

จดสงสด (Climax) เปนจดทเรองราวของระบ าด าเนนไปถงจดทสงสด ทผชมก าลงรอใหเกดขน หรอควรตองเกดขนใน อาจกลาวไดวาเปนจดทท าใหระบ าเกดความส าเรจตามเปาหมายท วางไว เชนในระบ าฉยฉายทมงอวดทกษะความสามารถของผร า เมอเรมจากทาร าทมกระบวนทาเรยบงาย คอยๆด าเนนไปถงทาร าทใชทกษะการร าขนสงยากทใครจะท าได ทตองมการฝกฝนเปนอยางด งดงามจนกระทงถงทสด หรอการเตนบลเลตเรอง สวอนเลค ทมทาหมนตอเนองถง 32 รอบ ในทาเตนชดแบลคสวอน พาร เดอเดอ จนใหกลายเปนแมแบบปฏบตทนกเตนตองท าใหได สวนในระบ าทมการผกเรอง จดสดยอดเปนจดทเกนความคาดหมายของผชมในการกระท าภาพสงสดของการแสดงใหนาอศจรรยใจ นาทงตามความคดรวบยอดทตองการอยางถงทสด เชน ระบ าชดกบดก ผแสดงเปนแมงมมทคอยดกรอเหยอ มแมลงเขามาหลายตวจนกระทงตวทออนแอทสด แมงมมจงชกใยลอมรอบเหยอนน ผชมสามารถคาดเดาไดวาแมงมมตองท าส าเรจ และผชมกรอคอยภาพท แมงมมจะจบเหยอไดอยางสมบรณ ภาพนนตองเกดขนอยางงดงามดวยกลวธออกแบบของผสรางสรรคทตองท าใหภาพทเปนจดสดยอดของเรอง เปนภาพทประทบใจ ในฉากนนผออกแบบใชเทคนคพเศษในการเนรมตใยแมงมงขนาดใหญเทากบฉากหลงของเวท หยอนโรยลงมาจากดานบนในขณะทแมงมมก าลงตะครบเหยอนน กจบเหยอไดบนผนผาใยแมงมมขนาดใหญ เปนไคลแมกซทตนตะลงประทบใจอยางทสด

37

การคลคลาย (Denouement) หรอการจบเรอง เปนภาพสดทายทจะเกดขนในระบ าโดย การจบเรองนนมลกษณะแตกตางกนไป เชนในระบ าทไมมเรอง การจบอาจเปนภาพรวมกลมนงทยงใหญแสดงใหเหนถงความอลงการของทาทางทรงสรรคจากจนตนาการทงดงามทสด หรออาจจบในลกษณะสนกสนาน หยอกลอระหวางนกแสดงทจะพบมากในนาฏศลปพนเมอง สวนในระบ าทม การผกเรองเกดขนไดในหลายลกษณะเชนเดยวกน ทงนตองเปนการคลายปมปญหาทเกดขนในระบ า เชน เรองบชายญ เปนการสะทอนถงความไมเทาเทยมกนของเพศหญง ทถกจบมาเพอเซนสรวงดวงวญญาณของภตผในยคอดต ในตอบจบของเรองตองสะทอนแนวคดของผสรางสรรคทวางไวอยางคลายสงสย และยงตองแฝงไวดวยปรชญาทเปนจรง ไมผดเพยนกบกฎเกณฑทงในแงคณธรรม ศลธรรม กฎเกณฑของสงคม และหลกศาสนา เพอการจรรโลงไวแหงคณคาของการแสดง จงสามารถน าการวางโครงเรองของการละครมาใชในการคดสรางสรรคงานนาฏศลปไดเปนอยางด นอกจากนในการวางความคดหลกของระบ ายงมวธการสรางกรอบแนวคดซง สามารถกระท าได 3 วธใหญๆ (มาลน อาชายทธการ, 2547: 63) คอ

1. การคด Concept แลวหาสอในการน าเสนอ การคดแบบนมกจะเปนการน าเสนอแงคดทเปนนามธรรม แลวน ามาเปรยบเทยบหรอยกตวอยางใหเหนเปนรปธรรมใหผ ชมเกดความเขาใจใน Concept งายขน

2. การคดสอในการน าเสนอแลวหา Concept การคดแบบนเปนวธทงายและนยมใชอยางแพรหลาย เปนการคดในสงทตนเองสนใจ หรอคดวานาสนใจ มาท าเปนผลงานแลวหาแงคดทเปนประโยชนบอกแกผชม จะเหนวางานลกษณะนเปนการใหคณคาควบคไปกบความบนเทง

3. การคด Concept หลงคดสอ มาน าเสนอมไดมวตถประสงคอนๆแฝงอย วธนมงเสนอเนอหาเพยงอยางเดยวและสะทอนใหเหนอยางชดเจน

รปแบบการน าเสนอในผลงานการสรางสรรค แบงไดดงน 1. Pure Dance น าเสนอในรปแบบของระบ าแท ไมมเรองราว มงเนนความสวยงามเปนหลกส าคญ

2. Story Dance น าเสนอเรองราวในรปแบบของระบ า หรอใชระบ าเปนตวเลาเรอง ผสรางงานจ าเปนตองปพนฐานของเรองทจะน าเสนอใหผชมทราบมเชนนนอาจจะท าใหผชมไมไดรบอรรถรถตามทตองการได

3. Dance Drama เปนละครทเนนความเปนจรง ดวยกรยา+อารมณ นนๆ ประกอบดนตร ซงอาจแทรกทาทางทเปนระบ าเขามาบางชวง

38

ดงนน แนวคด หรอความคดรวบยอดจงเปนการวางโครงเรองหลกของการสรางสรรคผลงานเปนอนดบแรก ซงอาจเกดขนจากผสรางสรรคงานมแรงผลกตอการอยากท า และตองมจดมงหมายทแนวแน มองภาพการแสดงทอยากใหเกดขนไดตงแตตนจนจบ และเลอกรปแบบทาทางใน การน าเสนอนนคอ นาฏยลกษณ หรอทาทาง เปรยบประดจหวใจแหงการสอสารดวยภาษากาย

ทาทาง

การเรมสรางสรรคทาทางเบองตนนนเมอผสรางสรรคไดวางแนวคดหรอความคดรวบยอดของระบ าแลว ขนตอนตอไปในการก าหนดทาทางจากภาพจนตนาการนน ผสรางสรรคสามารถกระท าไดโดยหลกการคดทาทาง วธใหญๆคอ รปราง รปทรง ทาทางธรรมชาตและการเคลอนไหวแบบอสระ การสอสารดวยอารมณ ทาพนฐานจากนาฏยลกษณในประเภทตางๆ

2.1 รปราง รปทรง จดเรมตนของการคดโครงสรางทาร า อาจเรมจากองคประกอบศลป หรอทศนธาต คอ

จด รปราง เสน โดยใชการเคลอนไหว ลกษณะทาทางน ามาก าหนดโครงสรางทานน ดงเชนการคดโครงสรางทาในลกษณะรปเรขาคณต เสนตรง สามเหลยม สเหลยม เสนเฉยง โดยเรมตนจากการก าหนดทานง

ภาพท 3.1 การใชเสนตรง สอความหมายเขมแขง เดดเดยว

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

39

ภาพท 3.2 การใชเสนตรงมมลก สอความหมายหนกแนน สงสงา ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.3 การใชจด สอความหมายโดดเดยว สงบเงยบ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

40

ภาพท 3.4 การออกแบบรปทรงสเหลยม สอความหมาย ถกก าหนด ตกรอบ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.5 การออกแบบรปทรงวงกลม สอความหมาย สามคค มพลง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

41

จากภาพวธการก าหนดทาจากรปราง รปทรงน เปนการคดทาหลกของระบ า เชนเดยวกบ การก าหนดเปาหมาย ทศทางของระบ าเปนการวางโครงสรางรวมของระบ าตงแตตนจนจบโดยอาจก าหนดทาทางหลกๆ ไวจ านวนหนง จากนนจงคอยบรรจรายละเอยดของการเคลอนไหวในรปแบบตางๆ เปรยบเสมอนการวาดภาพโครงรางอยางคราว แลวคอยแตงแตมเตมรายละเอยดทละสวน 2.2 ทาทางธรรมชาตและการเคลอนไหวแบบอสระ

การเคลอนไหวแบบธรรมชาต เปนการน ารปทรงอสระมาจดวางเพอสอความหมายของการแสดง เชน การยน การเดน การวง การกลง การกระโดด การนง การงอตว พลกตว สายตว โยกศรษะ โยกเอว โบกแขน เตะเทา สะบดขา เหวยงตว ซงถอวาเปนการออกแบบทาทางเบองตนเรมจากทาทางธรรมชาตเบองตนมาจดองคประกอบในทาทางใหดมความพเศษ สวยงามขน

42

ภาพท 3.6 การออกแบบทาทางการยน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.7 การออกแบบทาทางการกมตว

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

43

2.3 การสอสารดวยอารมณ ความหมายของการแสดงออก ผสรางสรรคตองมจดมงหมายของทาทางตางๆทเลอกใช เมอน าทาทางการสรางสรรคแบบธรรมชาตมารวมกบอารมณทตองการสอจาก สหนา แววตา กรยาอาการ

ภาพท 3.8 การออกแบบทาทางสออารมณ สอความหมายแนวแน มพลง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.9 การออกแบบทาทางการยนแบบอสระในแตละอารมณ ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

44

2.4 ทาพนฐานจากนาฏยลกษณในประเภทตางๆ

การเลอกองคประกอบของทาทางทมนาฏยลกษณ (แบบฉบบ) ในนาฏศลปแตละประเภทน ามาเปนพนฐานขององคประกอบของทาในงานสรางสรรคชนใหมเชน นาฏศลปไทยแบบมาตรฐาน นาฏศลปพนเมอง นาฏศลปสากล นาฏศลปประยกต ดงมรายละเอยดตอไปน นาฏศลปไทยแบบมาตรฐาน ทาร าในนาฏศลปไทยทผสรางสรรคจ าเปนจะตองทราบในเบองตน ไดแก องคประกอบของทาร าไทยในการฝกปฏบตพนฐาน ไดแก ทาร าในเพลงชา – เพลงเรว และแมบทใหญ และ นาฏยศพท ภาษาทา นาฏยลกษณของทาร าไทยแบบมาตรฐานน มลกษณะรปราง รปทรงทม ความซบซอน วจตร มการลงรายละเอยดของทาทางแบบพถพถน ประกอบไปดวยทาร า การแปรแถว และการตงซม โดยมลกษณะเฉพาะดงน รปแบบการใชมอ

การใชมอในแมทาพนฐานของนาฏศลปไทยนน มลกษณะของเสนแขง เสนโคง มเสนทหนกแนน แขงแรง ทรงพลง แตในการทรงพลงแฝงดวยความนมนวล วจตรบรรจง มการใชแขนแบบ ยด งอ หก ตงฉาก โคง ตง หงายรปแบบการใชมอพบวาใน 1 ค ากลอนหรอ 1 วรรค จะมการใชทาร า 1-2 ทาประกอบกน มทาเฉพาะทสามาถแสดงถงความหมายของอารมณ เชน ทารก ทาโกรธ ทาเลยนแบบธรรมชาต เชน นก ดอกบว เปนการตบทตามความหมายของเนอรอง รปแบบการยาเทา กาวเทา

การย าเทามลกษณะการเดนย าจงหวะตามรปแบบทก าหนดไวตายตว ในนาฏยศพท ในการก าหนดการกาว เชน การถดเทา การกระทงเทา กาวหนา กาวไขว ประสมเทา สะดด ในลกษณะอยกบท และมก าหนดการกาวแบบเคลอนไหว เชน ซอยเทา ขยนเทา โขยกเทา

รปแบบการใชลาตว

มการใชล าตวตามการก าหนดทาร าทตายตวในลกษณะของนาฏศลปไทย เชน การกดไหล กดตว กดเอว ซงสวนใหญล าตวไมมการกดต าหรอยกสง มลกษณะการใชตวแบบธรรมดาระดบกลาง

45

ภาพท 3.10 ทาร าสอดสรอยมาลา ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.11 ทาร าผาลาเพยงไหล ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

46

การตงซม เปนลกษณะการรวมกลมในทานาฏศลปไทยทมรปแบบเปนเอกลกษณ

ภาพท 3.12 การจดซมในระบ ามาตรฐาน ชดระบ านารายณเจดปาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.13 การจดซมในระบ า อยธยา ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

การน าแมทาในแมบทมาตรฐานไปใชในการสรางสรรคนน สามารถจดท าไดในหลายรปแบบ ดงไดกลาวแลวในประเภทงานสรางสรรค คอ นาฏศลปไทยสรางสรรค (แบบมาตรฐาน) ทคดขนจากรปแบบนาฏศลปไทย ทงการสรางสรรคทาร า เพลง ดนตร ดงเชนตวอยาง การสรางสรรคนาฏศลปไทยสรางสรรคชด นาฏมณเมขลาทน ามาจากพระราชนพนธเรองพระมหาชนก มลกษณะการรายร าของนางมณเมขลาทก าลงรายร ากบนางสวรรคดวยดวงแกวว เศษ เปนการจดน าเอาทาร า แบบมาตรฐานมาจดเรยงทาร า และองคประกอบการรวมกลมทใชรปราง รปทรงในการสอความหมาย

47

ภาพท 3.14 การสรางสรรคนาฏศลปรปแบบนาฏศลปไทย(แบบมาตรฐาน) ชดนาฏนรมณเมขลา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.15 การสรางสรรคนาฏศลปรปแบบนาฏศลปไทย (แบบมาตรฐาน) ชดนาฏนรมณเมขลา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

48

นาฏศลปพนเมอง ในทนหมายถง นาฏศลปไทยประเภทพนเมองทง 4 ภาคของไทยทสามารถน านาฏยลกษณ

มาเปนรปแบบการสรางสรรค ซงอาจน ามาเพยงโครงสรางทาร า หรอเลอกเฉพาะอยางใดอยางหนง มาประยกตใหมเชน น าเอาการวาดมอฟอนแบบภาคเหนอ มาเปนเอกลกษณในการสรางสรรคทา มาผสมผสานกบ รปแบบเทาแบบบลเลต ทงนขนอยกบการก าหนดแนวคดของชดระบ า ผเขยนจงขออธบายนาฏยลกษณของนาฏศลปพนเมอง ทง 4 ภาค โดยน าการแสดงทมเอกลกษณโดดเดน ภาคละ 1 ชดการแสดงเพอใหไดเหนถงนาฏยลกษณทเฉพาะเจาจง และน าไปประดษฐสรางสรรคนาฏศลปชดใหมได นาฏศลปพนเมองภาคเหนอ ชดฟอนเลบ

ฟอนเลบหรอเรยกกนวาฟอนครวทาน ฟอนเมองบาง ฟอนเลบบาง ทง 3 ชอนเปนการฟอนชนดเดยวกน แตเรยกไปตามสถานการณของการฟอน เชน การฟอนครวทาน คอ การฟอนน าขบวนแหของชาวบานทจดขนเรยกวา “ครวทาน” ซงประกอบดวย เครองอฐบรขาร (ตงแตไมกวาด หมอน ายา และเงนทอง) เพราะประเพณทางเหนอนนเมอพนการท านาแลวชาวบานกจะมงท าบญมการบรณะวด เปนตน ถาหมบานใดบรณะวดเรยบรอยแลวกนยมบอกบญไปยงหมบานอนๆ กใหมาชวยท าบญฉลอง เชน ฉลองโบสถ วหาร เปนตน จงเรยกวาฟอนครวทาน หรอฟอนเมอง สมยโบราณจะหาดไดยาก ถาจะดการฟอนทสวยงามและมลลาอนออนชอยตองเปนฟอนของคมเจาหลวง เพราะผฟอนสวนมากลวนแตฝกหดมาอยางด ใชแสดงประกอบพธเฉพาะในงานส าคญในพระราชฐานเทานนผฟอนโดยมากลวนแตเปนเจานายเชอพระวงศฝายในทงสน

รปแบบการใชมอ

การฟอนเลบมลกษณะการใชมอท เปนเอกลกษณในทาการมวนมอ บดมอ กรายมอ จบสงหลง ทงทเปนทาเลยนแบบธรรมชาตและทาทประดษฐขนในทาแมบทร าไทยมาตรฐาน การใชรปแบบมอของฟอนเลบมเอกลกษณทโดดเดนในดานการวาดวงแขนในหลายระดบ มการน าเอาทาแมบทมาผสมกบการแวดแขนอยางกลมกลน โดยเฉพาะการสวมใสเลบทองเหลองทกรดกรายเปนจดเดนของชดการแสดงทท าใหนาสนใจ

รปแบบการยาเทา กาวเทา

การย าเทาในชดฟอนเลบมลกษณะการกาวยดจนสดและยอใหมในทกๆ การกาว ท าให การฟอนมความสงางามของทวงทาการเคลอนไหว การกาวจะเกดทกจงหวะของการตกลองทเชองชา การกาวยด – ยอในลกษณะน เปนการเคลอนไหวทอาศยความพรอมเพรยงของผฟอน

49

รปแบบการใชลาตว

มการใชการโยนตวไปดานหนา ในลกษณะผแสดงหนขางเพอการกาวโยตว หรอ เรยกไดวาเหวยงตวเพอเปลยนจากทาหนงไปสอกทาหนง ซงสวนใหญแลวในทาฟอนมกจะมการใชล าตว ทยดตรง เพอใหเกดความสงาของผแสดง

50

ทาราหลก

ภาพท 3.16 ทาบดบวบาน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.17 ทากงหนรอน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

51

ภาพท 3.18 ทาพสมยเรยงหมอน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.19 ทาสะบดจบ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

52

ภาพท 3.20 ทาจบหงาย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.21 ทาตงวงหนา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

53

นาฏศลปพนเมองภาคอสาน ชดเซงตงหวาย

เปนการร าเพอบชาสงศกดสทธหรอเพอขอขมา นายประดษฐ แกวจณ ครใหญโรงเรยนบานเจยด อ าเภอเขมราฐ จงหวดอบลราชธาน ไดน ามาแสดงครงแรกททงศรเมอง ไดรบความนยมเปนอยางมาก ตอมา อาจารยศรเพญ อตตไพบลย อาจารยหวหนาภาควชานาฏศลป วทยาลยครอบลราชธาน เหนสมควรจะสงเสรม จงไดเอาแบบไปดดแปลงใหเหมาะสมกบกาลสมย และเปนทนยมแสดงกนอยทกวนน รปแบบการใชมอ

ลกษณะของการใชมอในทาร าพนเมองอสานนน เปนลกษณะการร าทน าทาแมบท ในนาฏศลปไทยมาเปนแบบใหเกดลกษณะทาทชดเจนขน เชน ทาสอดสรอยมาลา ยงฟอนหาง ขดจางนาง ในการเซงตงหวายนพบวา ลกษณะการใชมอเปนทาร าทไมตความหมายตามบทเพลง แตน าทาร าอสานพนบานมาบรรจไว โดยมชอทาเรยกตามแมบทอสาน เชน กาตากปก แรงตากขา จดเดนของการร าชดน มการใชการกระดกขอมอเพอเนนจงหวะและลกษณะของทาร ามการใชทาเปนส ารบ คอ ท าซ าทาเดม 2 – 3 ครง และเปลยนดานท าซ า เปนเชนนตลอดทงเพลง รปแบบการยาเทา กาวเทา

ลกษณะการย าเทาในจงหวะเซง จะย าเทาอยตลอดตามจงหวะเพลง มการใชจงหวะ การตบเทา ถดเทาไปขาง ดดเทาไปขางหลง การย าเทาเปนการเนนจงหวะท านองเพลง มการยกเทาไปดานหนา ดานขางและดานหลง น าหนกของการย าเทาเบาๆ สม าเสมอ มการกาวเทายาวในบางชวง การย าจงหวะเทาของการร าพนบานอสานนน จดวาเปนนาฏยลกษณทโดดเดนเปนแบบแผนในการร าทเหมอนกนเกอบทกเพลง รปแบบการใชลาตว

ลกษณะการใชล าตว ผร าควรจะปลอยตวสบายๆ ไมเกรงจนเกนไป การร าใชน าหนก ไปอยทเทามการเอนตวไปดานหนาและดานหลงมากกวาปกต ใชการขยบสะโพกขน – ลง

54

ทาราหลก

ภาพท 3.22 ทาจบเขาอก

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.23 ทาไหว ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

55

ภาพท 3.24 ทาตากปก

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.25 ทาสะบดจบ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

56

ภาพท 3.26 ทาสอดสรอยมาลา ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.27 ทาสลบจบ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

57

ภาพท 3.28 ทาวงแบ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

นาฏศลปพนเมองภาคกลาง ชดราโทน

ร าโทน เปนการรองร าทมรปแบบการร าเปนวงทใชการรองร าอยางงายในขนแรกทสบทอดมาจากการรองร าในยคโบราณทมพฒนาการจากการใชมอ หรอสงทหาไดงายตามทองถนมาประกอบจงหวะรองร าอยางไมมแบบแผนตายตว และใชเครองดนตรประกอบ คอ ใชโทน ฉง กรบ

รปแบบการใชมอ

การใชมอเปนการใชทาทางประกอบบทรอง มการตความหมายของทาร าประกอบการใชหลกการสร างทาร าตามแบบของทาร า ไทยมาตรฐ านหรอ เร ยกว าการตบทตามค ารอง เชน ความหมายเกยวกบความดงาม ใชทาแบมอไปดานหนา ความหมายเกยวกบความยงใหญ ใชทา พรหมสหนา ในแมบทใหญ เปนตน นอกจากนยงพบวา ยงมการใชทาเลยนแบบธรรมชาต เชน การเดนแกวงแขน ทาหลบหลก ใชการกมตวลงต า การใชมอช และพบวาในบทรอง 1 ค ากลอนจะใชทาเพยง 1 – 2 ทา เทานน

รปแบบการยาเทา กาวเทา

การย าเทามลกษณะการเดนย าจงหวะเกอบทกจงหวะเพลง เปนการเดนย าเทา กาวไปดานหนาตามวงกลมทวนเขมนาฬกา ซงเปนลกษณะของการร าเปนวงแบบดงเดม และยงพบการย าเทาในลกษณะถดเทา เดนถอยหลงตามแบบการเตนร าตะวนตก สนนษฐานวาเปนพฒนาการหนงของการใชเทาแบบการเตนลลาศในสมยนนทก าลงไดรบความนยม

58

รปแบบการใชลาตว

มการใชการโยกตวไปมา กลอมตวในบางเพลง สวนใหญการใชล าตวของร าโทนเปนไปแบบอสระ เรยบงายไมเนนระเบยบแบบแผน เพอใหงายตอการฝกปฏบตทมงเนนใหงายตอการจดจ าและสบทอดทาร าหลก ชดร าโทน

59

ทาราหลก

ภาพท 3.29 ทาไวมอดานขาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.30 ทาพรหมสหนา ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

60

ภาพท 3.31 ทาไหว ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.32 ทาตงวงกลาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

61

ภาพท 3.33 ทาแตะแกม

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.34 ทาชนว

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

62

นาฏศลปพนเมองภาคใตชด รองเงง รองเงง เปนการแสดงพนบานของชาวไทยมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใต มววฒนาการมาจากการเตนร าพนเมองของชาวสเปน โปรตเกส ซงน ามาแสดงในแหลมมลาย เมอคราวไดเขามาตดตอท าการคาจากนนชาวมลายไดน ามาดดแปลงและเรยกการเตนร าแบบนวา“รองเงง” รปแบบการใชมอ

รองเงง เนนจงหวะในการย าเทาเปนสวนใหญตลอดทงเพลง ในการใชรปแบบมอจงมลกษณะเคลอนตามธรรมชาตของการกาว โดยอาศยการก ามอหลวมๆ แกวงไปมา ในบางจงหวะใชการจบผาคลองไหลสายขางตวในการเปลยนทา จงเหนไดวาการใชมอในรองเงง เปนเพยงสวนประกอบในการเคลอนไหวจากต าแหนงหนงไปสทาหนงเทานน

รปแบบการยาเทา กาวเทา

การย าเทาในชดรองเงง มลกษณะการย าทกจงหวะ โดยการย านนเปนการกาวแตะเทาตลอดเวลาและมการใชแบบแผนการย ารปแบบอนอนอก เชน การสะบดปลายเทา การขโยกเทา และการกาวสลบทระหวางชาย – หญง การย าเทาในรองเงง นบวาเปนจดเดนของนาฏยลกษณในการแสดงทเนนการเขาคกน (รองเงงศลปะการเตนร าประกอบดนตรพนเมองใต, 2558) รปแบบการใชลาตว

การใชล าตวมลกษณะตรงและงอตวไปดานหนาเลกนอย

ทาราหลก

ภาพท 3.35 ทาเดนออก

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

63

ภาพท 3.36 ทาเดนแตะเทา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.37 ทาการเดนซอนแถว

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

การศกษานาฏยลกษณของนาฏศลปพนเมองในแตละภาคและเลอกน าเอานาฏศลปพนเมองมาสรางสรรคผลงานขนใหม ทงน ผสรางสรรคตองก าหนดบรบทในการเลอกใชใหเหมาะสมกบผลงานของตน ซงพจารณาจากแนวคดเปนหลก เชนการสรางสรรครปแบบการแสดงพนเมองภาคอสาน น าเอกลกษณทองถน และวฒนธรรมของชมชนมาเปนแนวคดในการออกแบบ ใชวงดนตรอสาน สอถงประเพณสขวญขาวของชาวภไท เปนน าขนตอนการสขวญขาวมาน าเสนอในชดชยนงธญญง หรอการชดวจตราภษานาคนางหาญ

64

ภาพท 3.38 การแสดงนาฏศลปพนเมองอสาน ชดชยนงธญญง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.39 การแสดงนาฏศลปพนเมองอสาน ชดวจตราภษานาคนางหาญ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

การแสดงชดวจตราภษานาคนางหาญ กลาวถง ผาพนเมองของอ าเภอนางหาญ จงหวดอดรธาน ทมลายผาพญานาคทเปนเอกลกษณ โดยน าเสนอถงภาพพญานาคสาวทออกมารายร าในรปแบบนาฏศลปพนเมองอสาน ใชการเคลอนไหวแบบทาทางการเลยนแบบการเลอยของงในจงหวะการย าเทาแบบอสาน

65

นาฏศลปสากล (บลเลต) บลเลต (Ballet) หรอในภาษาไทยเรยกวา ระบ าปลายเทา เปนการเตนร าทเนนความสามารถของเทาเปนหลก ประกอบกบลลาของการใชแขนและมอ รวมทงการเคลอนไหวในลกษณะตางๆ เชน การเดน การวง การกระโจน การเตนบลเลตจะไมมบทพดหรอรอง ตวผเตนจะเคลอนไหวไป ตามจงหวะของดนตรในทาทางตางๆ เพอสอสารใหผชมไดรบรถงความหมายและอารมณของผเตน

ลกษณะของทาเตน

รปแบบการใชมอ

การใชมอ-แขนมลกษณะเสนโคง วาดวงแขนกวาง รปแบบการยาเทา กาวเทา

เกบปลายนวเทา เขยงปลายเทา ฉกขากวาง เดนยองเบา เมอเคลอนไหวรวดเรวคลองแคลว ตวเบาขณะวง เปดปลายเทา รบน าหนกขนลงจากการกระโดดหลกหนแรงโนมถวง ของโลก รปแบบการใชลาตว

ล าตวตงตรงเปนเสนตรง เกบสวนพงและกนเขาหาจดศนยกลางของล าตว ตวออน มการทรงตวทด ทาพนฐานหลก

ภาพท 3.40 ต าแหนงทาท 1 the Frist Position

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

66

ภาพท 3.41 ต าแหนงทาท 2 the Second Position

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.42 ต าแหนงทาท 3 the third Position

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

67

ภาพท 3.43 ต าแหนงทาท 4 the fourth Position

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.44 ต าแหนงทาท the fifth Position

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

68

ภาพท 3.45 ทายดตวขน เดอมปวงต (ทาเขยงเทา) ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.46 ทากองเบรในทาเดกาเซ (แอนหลงในทาแยกขากวาง) ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

69

ภาพท 3.47 ทาเดกาเชในเทาทาท 4 โดยชเทาหลง แขนอยในทาท 5

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.48 ทาอาราเบสก ปองเช

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

70

การน าทาบลเลตมาประยกตใช จากประสบการณการสอนของผเขยนทงในรายวชาบลเลต แจสแดนซ ใหกบนกศกษาทไมมพนฐานนาฏศลปสากล ซงมความถนดในนาฏศลปไทย และนาฏศลปพนเมองนน พบวา การเรมตนฝกปฏบตนาฏศลปสากลขนพนฐานนน นกศกษาสามารถเขาใจและปฏบตตามได ถงแมวาในบางทาเปนการฉกกลามเนอขามากเกนไป กไมเปนอปสรรคในการน าทาบลเลตมาประยกตใช ซงสามารถเลอกใชนาฏยลกษณทเหมาะสมได และการเรยนบลเลตเพอน าประโยชนจากรปราง รปทรงทสวยสงา ในการเปดตว เปดไหล ดนหลง เชดหนา รวมถงเสนตวของการวางทาในบลเลตยงมส วนชวยใหนกศกษามการวางสรระทถกตอง สวยงามขนอยางเหนไดชด รวมถงการน าทาบลเลตมาสรางสรรคในรปแบบจนตลลารวมสมย หรอผลงานนาฏศลปประยกตนน นกศกษาสามารถเขาใจและฝกปฏบตไดเปนอยางด

71

ภาพท 3.49 ทาการเคลอนไหวโบกแขนแบบบลเลตในการออกแบบจนตลลาประกอบเพลง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.50 ทาการหมนในการออกแบบจนตลลาประกอบเพลง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

นอกจากน ยงมการสรางสรรคในลกษณะนาฏศลปประยกตทเกดจากการผสมผสานนาฏศลปแตละสกลเขาดวยกน ไมวาจะเปนนาฏยลกษณแบบร าไทย แบบพนเมอง แบบสากล เมอมการหยบมาใชรวมกนกจะเกดนาฏศลปลกษณะใหมทมความแปลกตา

72

ภาพท 3.51 การแสดงชดขนลางทรงเครอง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพการแสดงชดขนลางทรงเครอง เปนการน าเสนอผลงานนาฏศลปทใชนาฏยลกษณเขมร ทมลกษณะการใชแขนเปดกวาง ทรงเหลยม การเคลอนไหวแบบนาฏศลปไทยมาตรฐาน จ าลองภาพจากภาพจ าหลกในโบราณสถานในประเทศไทยทไดรบอทธพลเขมร ซงจดไดวาเปนการประยกตทมรปแบบคลายระบ าโบราณคด นอกจากการเลอกนาฏยลกษณดงกลาวขางตนแลว การสรางสรรคทาทางนนยงสามารถกระท าได 3 ลกษณะคอ การเตนเดยว การเตนค และการเตนกลม

การเตนเดยว มลกษณะการเตนทตองการแสดงถงความสามารถในทกษะการเตน ตองการสรางจดเนนในภาวะหนงๆเพอเกดความหมายบางประการ หรอตวเอกของเรองนนๆ การคดทาเตนเดยวยงสามารถก าหนดจดบนเวทไดอยางอสระ

73

ภาพท 3.52 การร าเดยวชดมโนหราเลนน า

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.53 การร าเดยวไหซองภาคอสาน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

74

การเตนค หมายถง การแสดงคกน 2 คน ซงอาจจะเปนชายคชาย หญงคหญง หรอชายคหญงกได ซงมบรบทความหมายแตกตางกนไป ลกษณะของการคดทาคยงตองมความสมพนธระหวางคทจ าเปนตองผสานกนใหมลกษณะเปนเอกลกษณทโดดเดนเชน การร าคในเพลงศภลกษณอมสม ทมลกษณะการใชทาร าเดยวกนและร าดวยกน ในลกษณะสองเปนหนงเดยว

ภาพท 3.54 การร าคชดศภลกษณอมสม

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.55 การร าคชดเซงพายหญาคา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

75

การเตนกลม หมายถง การแสดงทมมากกวา 2 คนขนไปมลกษณะส าคญในการสอความหมายไดหลากหลาย ในการจดวางจดตางๆบนเวทลวนมความส าคญ

ภาพท 3.56 การออกแบบทากลมจนตลลาลมหนาว

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.57 การออกแบบทากลมจนตลลาสายฝน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

76

2.5 ทาทางเลยนแบบธรรมชาต การเลยนแบบธรรมชาต เปนพนฐานของงานศลปะทกแขนง ในการฝกคดสรางสรรค

ทาทางในเบองตน อาจใชการฝกคดแสดงทาทางเลยนแบบธรรมชาตในสงมชวตทมการเคลอนไหว กรยาเคลอนไหวน สามารถน ามาปรงแตงเปนทาทางไดงาย เชน นกบน งเลอย ปลาวายน า

ภาพท 3.58 การเลยนแบบทานกในรปแบบนาฏศลปไทย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.59 การเลยนแบบทาเลอยของงในรปแบบนาฏศลปประยกต ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

77

ภาพท 3.60 การเลยนแบบทาวายน าของปลาในรปแบบนาฏศลปประยกต ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

2.6 ทาทางเชงสญลกษณ

การสรางสรรคทาเชงสญลกษณ หมายถง ทาทางทเกดขนเพอบงบอกถงสงใดสงหนงในลกษณะทงทสามารถเหนไดจรง และเปนการเหนจากการเปรยบเทยบ ซงมทงสญลกษณเชงรปธรรมและนามธรรม

รปธรรม หมายถง สงตางๆทรไดดวยประสารทสมผสทง 5 คอ ตา ห ลน จมก หรอสมผสกาย เปนสงทปรากฏจรงซงท าใหเกดการรบรไดดวยสมผสตามปกตของมนษย

78

ภาพท 3.61 ทาเชงสญลกษณแบบรปธรรม ทาสายน า

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.62 ทาเชงสญลกษณเชงรปธรรม ทาดอกบว

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

นามธรรม หมายถง สงทรไดดวยใจ แสดงออกใหเหนอยางเปนจรงไมได เชน ความรก ความโกรธ ความซอสตย เปนความรสกภายใน หากไมแสดงพฤตกรรมทสอถงความรสกนนกไมสามารถรได แตกสามารถรบรดวยความรสกในใจ

79

ภาพท 3.63 ทาเชงสญลกษณเชงนามธรรม ความสบสน วนวาย หาทางออก

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 3.64 ทาเชงสญลกษณเชงนามธรรม ความเศราโศก หมดหวง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

80

ทาทางตางๆทไดมาจากหลกแนวคดดงกลาวขางตนน ในบางขณะอาจเกดขนจากผแสดงเขาใจในแนวคดของผสรางสรรคระหวางการฝกซอม และแสดงทาทางอนๆออกมา ซงทานนอาจถกหยบมาใชใหเปนประโยชนในการแสดงได นอกจากนน ผสรางสรรคยงตองทราบถงความสามารถของผแสดง เชน มความสามารถในการกระโดดฉกขาลอยตวได หรอตลงกาได ตองน ามาเปนประโยชนตอการสรางทาทางทพเศษใหเกดความโดดเดน ตวอยางเชน การแสดงภาพการลาสตว มนายพรานก าลงไลลากวางในปา ใหใชผแสดงทมความสามารถกระโดดลอยตวฉกขา รบบทเปนกวาง แสดงทาทาง กระโดดเลยนแบบกวาง วงหนนายพราน เชนนจะท าใหมการคดสรรทาทางทเปนจดเดนในชวงของการแสดง

การใชพนท การแปรแถว

การใชพนทบนเวทเปนสวนส าคญในการสอความหมายของชดการแสดงอกอยางหนงท นกนาฏยประดษฐตองท าความเขาใจถงองคประกอบความส าคญบนเวท ซงประกอบไปดวย ลกษณะเวท ต าแหนงเวท การใชพนท และการแปรแถว

1. ลกษณะเวท

การใชเวทของการแสดงนาฏศลปทกประเภทโดยสวนใหญแลวมกจะนยมใชตามลกษณะโรงละครแบบโพรซเนยม (proscenium theatre) เปนโรงละครทนยมกนอยางแพรหลายมากทสดและมพฒนาการอนยาวนาน ซงมอปกรณดานการแสดงและอปกรณดานเทคนคทเกยวของกบ การแสดงจ านวนมากทเอออ านวยตอการตดตงฉาก การจดแสง และการใชเทคนคพเศษตางๆ ทกประเภทอยางดทสด โรงละครใหญทงในประเทศไทยและในโลกจะพบวาเกอบทงหมดเปนโรงละครแบบโพรซเนยมทงสน โรงละครส าคญในประเทศไทย ไดแก หอประชมใหญ ศนยวฒนธรรมแหงประเทศไทย โรงละครแหงชาต กรงเทพฯ โรงละครแหงชาตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดนครราชสมา โรงละครเฉลมกรงโรยลเธยรเตอร ภเกตแฟนตาซ โรงละครรชดาแกรดเธยรเตอรทมขนาดใหญและมเวทกวางขวางทสดในประเทศไทยปจจบน

โรงละครแบบโพรซเนยมมลกษณะเปดชองดานหนาของเวททมกรอบ เปนเครองชวยก าหนดสายตาการแลเหนของผชม พนทของเวทส าหรบแสดงจะถกแบงออกเปน 2 สวน ไดแก สวนทใชในการแสดง (playing area หรอ acting space) โดยตรง และสวนทเปนพนทเบองหลงฉาก (backstage space หรอ working space)

81

2. ต าแหนงเวท คอ บรเวณทใชเปนสวนของการแสดงทงหมด มกอยดานหลงกรอบโพรซเนยม บางครงอาจจะก าหนดใหออกมาดานหนาเวททตอเตมเปนพเศษ อาณาเขตของ acting area นจะสนสดทผนงของฉากทอยดานหลงสดซงอาจจะเปนยกพนสงหรอเปนระดบพนปกต เนอทของเวททงหมดอาจจะเปน acting area เชนการร าละครแบบทมเตนร าประกอบ นยมแบงพนทเวทออกเปนสวนๆ เพอความสะดวกในการท างานเบองหลงฉาก การออกแบบฉาก การแสดง และก ากบการแสดง โดยอาศยซายมอและขวามอของนกแสดงเมอหนหนามาทางผชมเปนหลกดงน คอ

1. Down stage คอ พนทของเวททอยใกลกบคนดมากทสด

2. Up stage คอ พนทเวททอยดานในทไกลจากผชม

3. Center stage คอ พนทของเวททอยตรงกลางระหวาง up stage กบ 4. Off stage คอ พนทดานนอกทางซายมอ ขวามอ หรอดานหลงของพนททใชในการแสดง 5. Back stage คอ พนททอยดานหลงฉาก หรอดานหลง cyclorama

ภาพท 3.65 ภาพแสดงการแบงพนทการแสดง A

ทมา : กฤษรา วรศราภรชา, 2552

82

ภาพท 3.66 ภาพแสดงการแบงพนทการแสดง B

ทมา : กฤษรา วรศราภรชา, 2552

จากภาพการก าหนดต าแหนงบนเวทในการแสดงระบ าตางๆ สวนใหญแลวตามลกษณะของเวททมรปแบบของโรงละครแบบโพรซเนยม ซงเปนเวททมพนททรงสเหลยม และมการแบงพนท บนเวท โดยอาศยระยะระหวางของดกบผแสดงในการก าหนด ลกษณะในการใชเวทของระบ านน มการก าหนดจดบนเวทในแตละสวนมความส าคญตางกน เชน ในทางระบ านน ก าหนดใหตวเอกอยตรงกลางเวท ตวรองอยลอมรอบตวเอก ตวเอกสวนใหญมการใชพนททหลากหลาย เคลอนไหวไปมาทวเวท ในขณะทตวรองเคลอนไหวบนจดตางๆ ของเวทนอยกวา การใชรปแบบเวททรงสเหลยมนยงคงเปนแบบแผนทใชในปจจบน แมวาพนทแสดงจะไมจ ากดอยเฉพาะโรงละคร การก าหนดต าแหนงตางๆบนพนทเวทอนๆ กยงคงมสดสวนการใชรปแบบสเหลยมเชนกน จงอาจกลาวไดวา ความสมพนธของพนทแสดงกบนกแสดง และลกษณะการแสดง ในการแสดงนาฏศลปสรางสรรคมกใชพนทแสดงลกษณะเดยวคอ เวทเหนได 3 ดาน ดานหลงจะเปนมาน หรอฉากหลง มการเขา-ออกของผแสดง ได 3 ดาน คอ ดานขางขวา ดานขางซาย และดานหนา จดบนเวทก าหนดมการแบงเปน 3 สวน คอ สวนหนาใกลผชม สวนกลางเวท และสวนหลงไกลผชม แตละสวนของเวทแบงออกเปน 3 สวน คอ ดานขวา ตรงกลาง และดานซาย 3. การใชพนท และการแปรแถว

ลกษณะการใช พนท ในการแสดงสามารถท าไดหลายวธ เปนการก าหนดทศทาง การเคลอนทจากจดหนงไปยงจดหนง ไดแกการเคลอนไหวไปดานขาง และจากบนลงลางของเวท หรอเคลอนตดกนในลกษณะเปนเสนตรง

83

84

ตารางท 3.1 การเคลอนไหวลกษณะเสนตรงและเสนโคง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพการใชพนทและการแปรแถวในระบ านน มกมการใชในลกษณะการเคลอนทเปนเสนตรงหลากหลายแนว และการเคลอนทในลกษณะโคง ในการออกแบบการใชพนทของนาฏศลปสรางสรรค ในนาฏศลปไทยสรางสรรค นาฏศลปพนเมอง สวนใหญนยมการเคลอนทในลกษณะเสนตรงแนวนอน แนวดง แนวเฉยง สามเหลยมปากผนง การเขากลมในรปทรงวงกลม การแปรแถวสบหวาง ซกแซก วนเปนเลขแปดแนวนอน ซงเปนลกษณะทพบไดในนาฏศลปไทยแบบมาตรฐาน และการแปรแถวหรอการใชพนทนนเปนการแปรแถวเพอความสวยงาม เพอใหเกดมตในระบ าทหลากหลาย แตไมมความหมายแฝงในการสอของการเคลอนไหว สวนนาฏศลปประยกต สงทแตกตางกนในการใชพนท มกพบวาจะพยายามใชพนทหลายลกษณะ เชน แบงกลมหลายกลม แตละกลมนนมการเคลอนทไปคนละทศ และหลายรปแบบ ในจงหวะเดยวกน และพบวา มกมความหมายในการใชพนท เชน ผแสดงรวมกลมกน 5 คน ในลกษณะแสดงความเปนหนงเดยว สวนผแสดงอก 2 คน แยกตวและพยายามหลกหนไปคนละทศ แสดงทาทางตางกน สอใหเหนถงการแตกแยก การเปนตวเอง ความเชอมน ดงนน การใชพนทบนเวท จงมความส าคญตอการน าไปใชในหลายลกษณะ ทงน ผสรางสรรคควรก าหนดการเคลอนไหวจาก แนวคด รปแบบการเคลอนไหว และการสอความหมาย

85

เพลง ดนตร

รปแบบของวงดนตรเปนสงทจ าเปนตอผสรางสรรคผลงาน ในการเลอกใชดนตรทเหมาะสม ในงานสรางสรรคสามารถเลอกใชไดอยางหลากหลาย แตรปแบบผลงานบางประเภทจ ากดการใชเฉพาะ เชน นาฏศลปไทยสรางสรรค (มาตรฐาน) ก าหนดใหใชเฉพาะเครองดนตรไทยปพาทย เครองหา หรอเครองคเทานน ดงนนหากผสรางสรรคไมค านงถงขอก าหนด จะท าใหการน าไปใชผดพลาดได ดงจะไดกลาวถงประเภทของวงดนตรทพบในการสรางสรรคผลงานนาฏศลป ดงน 1. วงดนตรไทย

2. วงดนตรพนบาน

3. วงดนตรสากล

1. วงดนตรไทย

วงดนตรไทยในปจจบนมการจดรปแบบและมระเบยบแบบแผน ซงมวงดนตรไทยแบบมาตรฐานอย 3 ประเภทคอ วงเครองสาย วงปพาทย และวงมโหร (เฉลมศกด พกลศร, 2542: 67-80)

1.1 วงเครองสาย

วงเครองสายเปนวงดนตรทประกอบดวยเครองดนตรประเภทเครองสายเปนหลกและมเครองดนตรประเภทเครองเปาเปนสวนประกอบ เครองดนตรประเภทเครองหนงใชโทนร ามะนาบรรเลงจงหวะหนาทบและมฉง ฉาบ กรบ โหมง รวมบรรเลงประกอบจงหวะ วงเครองสายเหมาะส าหรบการบรรเลงในอาคาร นยมบรรเลงในงานมงคล เชน พธมงคลสมรสและงานเลยงสงสรรค เปนตน วงเครองสายแบงออกเปน 3 ประเภทคอ วงเครองสายไทย วงเครองสายผสม และ วงเครองสายปชวา วงเครองสายไทย

1. วงเครองสายไทยวงเลก ประกอบดวย เครองดนตรในตระกลเครองสายและเครองเปาอยางละหนงเครอง คอ จะเข ซอดวง ซออ จะเข ขลย โทน ร ามะนา ฉง ฉาบ กรบโหมง 2. วงเครองสายไทยเครองค ประกอบดวย เครองดนตรทอยในวงเครองสายเล ก เปนหลก โดยเพมจ านวนของเครองดนตรประเภทท าท านองจากเครองมอละหนงเปนสองหรอค คอจะเข 2 ตว ซอดวง 2 คน ซออ 2 คน ขลย 2 เลา ฉง 1 ค ฉาบ 1 ค กรบ 1 ค โหมง 1 ใบ โทน- ร ามะนา 1 ค

86

วงเครองสายผสม

วงเครองสายผสม เปนวงดนตรทประกอบดวยเครองดนตรทสงกดในวงเครองสาย ทกประเภท เพยงแตน าเอาเครองดนตรทอยนอกเหนอจากวงเครองสายไทยมาผสม เชน ไวโอลน ออรแกน ขม และแคน เปนตน อยางไรกตาม เครองดนตรทน ามาผสมนนตองค านงถงคณลกษณะของเสยงวามความกลมกลนมากนอยเพยงใด เมอน ามารวมกนแลวเรยกชอตามเครองดนตรทน า มาผสม

วงเครองสายปชวา เปนวงดนตรทประกอบดวยเครองดนตรในวงเครองสายไทยเปนหลก โดยน าปชวามาบรรเลงแทนขลยเพยงออ คงเหลอไวแตเพยงขลยหลบซงมเสยงสง

1.2 วงปพาทย วงปพาทยเปนรปแบบของการประสมวงดนตรของเครองดนตรในกลมเครองเปา และ

เครองดนตรในกลมเครองต ใชในงานพธ งานบญ และประกอบการแสดงตางๆ เชน โขน ละคร ลเก ประกอบดวย

1. วงปพาทยไมแขง ใชบรรเลงในงานพระราชพธและพธกรรมของประชาชน ตลอดจนใชบรรเลง

ประกอบการแสดง โขน หนงใหญ ละครนอก ละครใน หนกระบอก เปนตน

วงปพาทยเครองหา ประกอบดวย ปใน ระนาดเอก ฆองวงใหญ ตะโพน กลองทด ฉง

วงปพาทยเครองค ประกอบดวย ปใน ปนอก ระนาดเอก ระนาดทม ฆองวงใหญ ฆองวงเลก ตะโพน กลองทด ฉง ฉาบเลก ฉาบใหญ กรบ โหมง

วงปพาทยเครองใหญ ประกอบดวย ปใน ปนอก ระนาดเอก ระนาดทม ระนาดเหลก ระนาดทมเหลก ฆองวงใหญ ฆองวงเลก ตะโพน กลองทด ฉง ฉาบเลก ฉาบใหญ กรบ โหมง 2. วงปพาทยเสภา ใชบรรเลงและขบรองในการแสดงเสภา ซงมการพฒนามาจากนทานค ากลอน การประสมวงปพาทยเสภามพนฐานมาจากวงปพาทยไมแขงโดยมการน าเอาลกเปงมาง (กลองสองหนา 1 ลกมาตแทนตะโพนและกลองทด ประกอบดวย ปใน ปนอก ระนาดเอก ระนาดเอกทม ฆองวงใหญ ฆองวงเลก กลองสองหนา ฉง ฉาบเลก ฉาบใหญ กรบ โหมง 3. วงปพาทยไมนวม

มโครงสรางเหมอนกบวงปพาทยไมแขง โดยใชไมนวมตระนาดเอก ใชขลยเพยงออแทนปนอกและปในและเพมซออ 1 คน เพอใหไดเสยงทนมนวลกวาวงปพาทยไมแขง

87

4. วงปพาทยนางหงส เดมเปนวงทใชบรรเลงในงานศพของสามญชน ตอมาไดน ามาบรรเลงในงานสวด พระอภธรรมศพเจานาย และใชในตอนถวายพระเพลงพระบรมศพ ชอเรยกของวงดนตรวงนเรยกตามชอเพลงทน ามาบรรเลงประโคมในงานคอเพลงนางหงส โดยจะใชบรรเลงในงานอวมงคลเทานน ปจจบนไมคอยเปนทนยมจงหนมาใชวงปพาทยมอญแทน

5. วงปพาทยดกด าบรรพ วงปพาทยดกด าบรรพไดแนวคดมาจากการแสดงโอเปราของยโรปมรปแบบ การแสดงทประณตและแสดงตามแนวละครใน ตวแสดงด าเนนเรองดวยการรอง มฉากแสดงทสมจรง นอกจากนยงมการบรรงโหมโรง (Overture) เลาเรองกอนการแสดง เครองดนตรทใชวงปพาทย ดกด าบรรพ จะใชเครองดนตรทมเสยงไมแขงกราวเพราะการแสดงจะแสดงภายในโรงเรอนเพอไมใหเสยงดงกอนเกนไป จงมการเปลยนไมระนาดไปใชไมนวม และใชขลยเพยงออแทนปใน และปนอก

6. วงปพาทยมอญ

เปนวงดนตรทน าเอาเครองดนตรมอญมาผสมกบวงปพาทยไมแขง โดยสามารถใชบรรเลงไดในทกโอกาส ทงงานมงคลหรองานอวมงคล ปจจบนวงปพาทยมอญไดรบความนยม อยางมาก โดยเฉพาะการน าไปประโคมงานศพหรอการแสดงลเก

1.3 วงมโหร วงมโหรเปนการรวมกนของเครองดนตรทกตระกล คอ ดด ส ต และเปา มารวมอยในวงเดยวกน มแนวทางการบรรเลงทนมนวล ไพเราะ นยมใชบรรเลงในพธการทศกดสทธและเปนมงคลตางๆเดมคงเปนของผชายเลน แตตอมาผมบรรดาศกดซงมบรวารมากจงหดใหผหญงเลนมโหรบาง หลงจากนนมโหรกกลายเปนของผหญงดงจะพบไดตามงานจตรกรรม ประตมากรรม

1. วงมโหรเครองค มการเพมระนาดทมกบฆองวงเลก ซออ ซอดวงอยางละ2 คน จะเข 2 ตว ขลยหลบ ซอสามสาย 1 คน เครองประกอบจงหวะคงเดม

2. วงมโหรเครองใหญ วงมโหรจงเลยนแบบวงปพาทยเครองใหญโดยมการเพมระนาดทมกบระนาดเอกเหลกขนอก 2 ราง ดวยทองเหลอง เพราะเทยบใหเสยงสงไพเราะกวาเหลก

การเลอกใชเพลง และเครองดนตรไทยเปนสวนประกอบหลกในการสร างชดระบ า โดยมากแลวใชในการน าไปสรางสรรคนาฏศลปไทยแบบมาตรฐาน ซงมขนบจารตตามแบบกรมศลปากรทระบไว ซงจะพบวาม 2 ลกษณะคอ การเลอกบรรจเพลงไทยเดมทมบทรอง ประกอบกบ วงดนตรไทย หรอการเลอกบรรจเฉพาะดนตรไมมบทรอง และไมน าวงดนตรประเภทอนๆ มาประยกต

88

2. วงดนตรพนบาน

เปนวงดนตรทใชบรรเลงในแตละทองถน เปนกจกรรมทมบทบาทอยเฉพาะในวถชวตของสงคมและวฒนธรรมนนๆ วงดนตรในแตละภาคทควรรจกมดงน 1. วงดนตรพนบานภาคเหนอ ประกอบไปดวย วงสะลอซง วงกลองแอว มองเซง วงกลองเตงทง หรอวงปพาทยเมอง วงปเจ วงกลองมองเซง วงกลองสะบดไชย วงปจม วงกลองหลวง วงกลองปจา วงกลองมาน สวนโอกาสทใชในการบรรเลงมความแตกตางกนไป เชนวงกลองแอว นยมใชบรรเลงการฟอนเมอง วงกลองมองเซง นยมใชบรรเลงประกอบการฟอนมองเซง เครองดนตรทใชบรรเลงในวงดนตรพนบานภาคเหนอทส าคญๆ ไดแก พณเปยะ ซง สะลอ ปจม กลองแอว กลองสะบดชย กลองตะโลดโปด เปนตน

2. วงดนตรพนบานภาคกลาง ประกอบไปดวย วงปพาทยพนบาน วงปพาทยนางหงส วงปพาทยมอญ วงเครองสาย สวนโอกาสทใชในการบรรเลงมความแตกตางกนไป เชน วงปพาทยมอญและวงปพาทยนางหงส นยมใชบรรเลงประโคมในงานศพ วงเครองสายนยมใชบรรเลงในงานมงคลตางๆ เชนงานแตงงาน งานขนบานใหม หรองานรนเรงตางๆ เปนตน

เครองดนตรทใชบรรเลงในวงดนตรพนบานภาคกลางทส าคญไดแก จะเข ขลย ซออ ซอดวง ระนาดเอก ซองวงใหญ ป ฉง ฉาบเลก กรบ โหมง เปนตน

3. วงดนตรพนบานภาคอสาน ประกอบไปดวย วงโปงลาง วงกนตรม วงตมโมง วงแคน โอกาสทใชบรรเลงในงานแตกตางกนไปเชน ใชในการบรรเลงเพอประกอบการแสดงพนบานประเภทเซงกระตบขาว เซงสวง ฟอนภไท สวนวงตมโมงใชบรรเลงในงานศพ ซงปจจบนหาดและหาฟง ไดยาก

เครองดนตรทใชบรรเลงในวงดนตรพนบานภาคอสานทส าคญไดแก แคน โปงลาง พณ โหวด ซอบงไฟ หมากกบแกบ (กรบ) เปนตน

4. วงดนตรพนบานภาคใต ประกอบไปดวย วงกาหลอ วงปพาทยชาตร วงรองเงง วงโตะครม วงดนตรโนหรา วงดนตรหนงตะลง วงดนตรซละ วงดนตรมะโยง วงดนตรลเกปา โอกาสทใชบรรเลงนยมบรรเลงในงานแตกตางกนไป เชน วงกาหลอ ใชบรรเลงในงานศพ วงดนตรหนงตะลง ใชบรรเลงประกอบการแสดงหนงตะลงโนหรา เปนตน

เครองดนตรทใชบรรเลงในวงดนตรพนบานภาคใตทส าคญไดแก ทบ ร ามะนา กลอง โหมง ฆองค กลองชาตร กรอโตะ รอบบ เปนตน

ณรทธ สทธจตต, (2555:13) ไดกลาวถงลกษณะของดนตรพนบานวา บทเพลงตางๆ ตลอดจนวธเลน วธรอง ไดรบการสงสอนถายทอดตอๆกนมา เปนบทเพลงทใชในการประกอบกจกรรมตางๆ รปแบบของเพลงพนบานไมซบซอน มกมท านองหลก 2-3 ท านอง รองซ าไปเรอยๆ

89

ประกอบการละเลน การฟอนร า หรอเตนร า เครองดนตรทใชบรรเลงมลกษณะเฉพาะเปนของทองถนนนๆ เปนสญลกษณของทองถนหรอชนเผา โดยสวนใหญแลวการน าเพลง ดนตรประเภทพนบานมาบรรจในผลงานสรางสรรคนาฏศลปนน มลกษณะการน าเพลงพนบานดงเดมน ามาแตงบทรองขนใหม และจากการน าเพลงสมยใหมมาผสมผสานกบเพลงจงหวะพนบาน รปแบบของการน าดนตรมาประยกตนนเกดขนอยางหลากหลาย โดยยงคงใหเกดความเปนทองถน มกลนไอของวฒนธรรมดงเดมเขามาผสมผสาน ซงสามารถสรางสรรคไดอยางอสระไมจ ากดรปแบบ

3. วงดนตรสากล

วงดนตรสากลทเกดขนในศตวรรษตนๆจนถงปจจบน จะมลกษณะการผสมวงทแตกตางกนทงชนดของเครองดนตรและจ านวนชนทใชในการบรรเลง ความหลากหลายของเครองดนตร และจ านวนผเลนกอใหเกดวงดนตรตามสมยนยมเปน 7 ประเภทใหญๆดงน 1. ภคดนตรหรอวงแชมเบอรมวสค (Chamber Music) เปนลกษณะการผสมวงใน ราชส านกหรอผสมวงเลนในหองโถงเปนลกษณะของวงแบบงายๆ ตามปกตมนกดนตร 2 ถง 9 คน จะมชอตางกนไปตามจ านวนผบรรเลง การผสมจ านวน 9 เครองดนตรเปนทสดส าหรบบทเพลง และการบรรเลง เรยกวา ภคดนตรหรอดนตรเชมเบอร 2. วงดรยางค (Orchestra) ใชบรรเลงเพลงทเรยกวา ดนตรวงดรยางค (Orchestra

music) วงดนตรแบบนจะสมบรณได กตองเปนวงดนตรทเรยกวา วงดรยางคซมโฟน (symphony

orchestra) ซงประกอบดวย เครองดนตรและผบรรเลงเปนจ านวนมาก เพราะผทปฏบตเครองสายนนจะตองมการทบหรอทวคณจ านวน 3. วงดรยางคประกอบการแสดงอปรากรและละคร (orchestral for accompaniment

amd opera) วงดรยางคประเภทน ประกอบดวยเครองดนตร 4 กลม เชนเดยวกบวงดรยางคซมโฟน แตเปนวงขนาดเลกกวา มจ านวนผเลนอยางมาก 60 คน

4. วงดรยางคขนาดเลกบรรเลงเพลงประชานยมหรอดนตรปอปปลารและดนตรลลาศ (small orchestra for playing popular and dance music)

5. วงโยธวาทต (Military Band) ใชเครองดนตรอยางเดยวกนกบวงดรยางค ยกเวนเครองสายทใชคนสเทานน ทไมใชเลย วงประเภทนจงมแตเครองเปาลวนๆคอ เครองลมไมและ เครองลมทองเหลอง เหมาะกบงานภายนอกสถานท งานน าแถวเดนขบวน และงานบรรเลงเพลงคอนเสรตกลางแจง 6. แตรวง (bass band) ประกอบดวยเครองดนตร 2 กลมคอ เครองลมทองเหลองและกลมเครองกระทบ

90

7. วงแจส (Jazz Band) ประกอบดวย กลมแซกโซโฟน คลารเนต ทรมเปต ทรอมโบน ดบเบลเบส เปยโน และเครองกระทบของแจส ในปจจบนกตารไฟฟากนยมเลนในวงแจสดวย

ดนตรสากลเปนสงทผสรางสรรคผลงานสวนใหญน ามาใชในการบรรจเพลงในนาฏศลปประยกต โดยมวธการน ามาหลายลกษณะเชน น าเครองดนตรไทย ดนตรพนบาน หรอ ดนตรประเภทอนๆมาผสมกบดนตรสากล เพอใหไดเอกลกษณของการแสดงนนๆ ในรปแบบของดนตรประยกต ทงการประยกตแบบผสมผสานระหวางวงดนตร การประยกตแบบใชเฉพาะเลอกเอกลกษณท านองดนตรน ามาดดแปลงใหม การเลอกใชเทคนคทางดนตรมาตดตอ เชน เสยงจากธรรมชาต หรอเสยงทท าใหเกดขนเอง หรออดเสยงพดบรรยาย รองเพลง สวดมนต น ามาสรางสรรคใหเกดความแปลก ใหมขน ซงลวนแลวแตตองใชจนตนาการบนพนฐานความรอยางละเอยดถถวน ดงนน ดนตรมสวนส าคญอยางยงตอประสาทสมผสของผแสดง ใหมความเขาใจในการสอความหมาย การเลอกสรรเพลงหรอดนตรตองมการใชการเลอกสรรเพอใหเหมาะสมกบชดการแสดง ผ เขยนไดสรปหลกวธ การเลอกสรรเพลง ดนตรทน ามาประกอบการสรางสรรคผลงานดงน 1. ก าหนดแนวคดของการแสดง แลวคอยออกแบบการใชเพลง ดนตร 2. ก าหนดจากบทรองทน ามาเปนบทแสดง แลวคอยบรรจเพลง ดนตร 3. ก าหนดจากทาทางกอน แลวเลอกรปแบบดนตรเพลง 4. ก าหนดจากเพลงดนตร แลวน าทาทางมาใส ผสรางสรรคผลงานอาจจะไมมความรทางดนตรมากนก ซงเมอก าหนดแนวคด ก าหนดทาทางเบองตนแลว จ าเปนตองอธบายสงทผสรางสรรคตองการใหผชวยดานดนตรเขาใจในแนวคดนนอยางชดเจนผประพนธเพลงยงตองอาศยองคประกอบในเนอหาของผสรางสรรคทาฟอนตางๆเพอน ามาเปนจนตนาการในการคดท านองใหแปลกใหม เชน ลกษณะของการฟอนร าทตองการการเคลอนไหวแบบชาสลบเรว และจบลงชา

การอธบายชวงการแสดงอยางชดเจน มสวนท าใหการคดสรางสรรคเพลงเปนไปดวยดซงอาจมการบรรจเพลงทประพนธขนใหม หรอเพลง ดนตร ทน ามาประยกตผสมผสานขน นอกจากนยงควรระวงเรองอารมณ ความตอเนองของเพลงใหมความสอดคลองกบการแสดง

91

เครองแตงกาย

เครองแตงกายในการสรางสรรคนาฏศลปนน จ าเปนตองศกษาเรองขององคประกอบศลปในทางทศนศลป เพอเปนประโยชนตอการน าไปใช อนไดแก

ขนาดและสดสวน ใหมความสมพนธกนในรปรางของผแสดง ไมดแลวผดสดสวน ความกลมกลน การตกแตงจากส วสด ทดแลวโดดเดนเปนพเศษ แตเมอพจารณาแลวไมเขา

กนกจดวาไมกลมกลน

การตดกน ท าไดหลายวธ ทงในดานลวดลาย ส สามารถสรางใหดแปลกตา เอกภาพ มความสมพนธสอดคลองกบความกลมกลน เอกภาพในการออกแบบการแตงกาย

นาฏศลป อาจหมายรวมถงดแลวไมขดตา ไมมากจนเกนไป แตมความงามเฉพาะเจาะจง การเนน เปนการเพมจดเดนของเครองแตงกาย เชน สรอยคอ สายสงวาล ชฎา

ส เปนสวนส าคญในการมองเหน การใหความรสกดานอารมณของการแสดง เ พม ความนาสนใจ และเปนสงทในชดระบ าควรพจารณาเปนหลก ตามหลกการใชสในจตวทยาใหความรสกแตกตางกนดงน

สแดง เยายวน รอนแรง เชอมน เปดเผย สเหลอง ราเรง ออนโยน มพลง จนตนาการ สดใส สเขยว สขม เยอกเยน สฟา ความสขสงบ พกผอน สดชน เรยบงาย

สมวง สงสง สงา ศรทธา สขาว สะอาด บรสทธ นกคด ทรงพลง สด า มนใจ นาเกรงขาม ดดน โดดเดยว

สน าเงน ผน า มนคง อบอน

การออกแบบเครองแตงกายในการสรางสรรคผลงานนาฏศลปสวนใหญจะพบลกษณะเดนส าหรบเครองแตงกายทใชในการแสดง ซงสามารถสรปหลกการออกแบบไดดงน

1. น าโครงสรางของรปแบบการแตงกายมาเปนโครงสรางหลก เชน เสนกรอบนอกของรปทรงในเครองแตงกายไทย ชฎา มสวนแหลม กระบงหนา กรอบหนาทรงเหลยม น ามาใสรายละเอยดใหมภายใตกรอบแนวคดในผลงาน

2. ลกษณะของวสด เชน ผา ลวดลายผา เชอก เถาวลย กระดม ดนปก ขนนก ลกปดเครองประดบโลหะ การประยกตจากวสดธรรมชาตน ามาเปนสวนเสรมใหดมมต เพมเอกลกษณ ของชด

92

3. รปแบบเครองแตงกายทองถน เชน ชนเผา ใสผาพนเมอง ทาตว ใสสรอยคอใหญ ผสรางสรรคสามารถน ามาประยกตใชในงานทตองการแสดงถงวฒนธรรมทองถน

4. การใชเครองแตงกายเพอสอความหมายพเศษ เชน เปนตวเอก ตวรอง ปศาจ นางฟา พญายกษ เครองแตงกายทน ามาออกแบบตองสอความหมายในตวอยางชดเจน ไมคลมเครอ

5. การใชเครองแตงกายเปนอปกรณการแสดง เชน การออกแบบกระโปรงยาว บาน เปนกลบดอกไม ในการแสดงใชผแสดงเปนดอกไม กระโปรงคอ กลบดอกไม หมนตวตลอดเวลา ลกษณะเชนนเครองแตงกายจดวาเปนหลกของการแสดงจงตองออกแบบใหเหมาะสม ไมสะดดลม หรอท าใหเกดการผดพลาดของผแสดง

6. ออกแบบตามจารตปฏบต เชน เครองแตงกายไทยตามแบบจารต ไมควรน ามาประยกตในลกษณะการแสดงแบบมาตรฐาน หรอท าใหผดเพยนจากเดม เพราะเปนเครองแตงกายเลยนแบบของกษตรย

ภาพท 3.67 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค (แบบมาตรฐาน) ชดนาฏนรมณเมขลา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพเปนการแตงกายตามแบบละครไทย แบบจารตปฏบต น ามาประยกตดวยผา สมยนยม ท าใหมสสนสวยสะดดตา ตวเอกใสสไบสชมพสด ตวรองใสสชมพออน เปนการสอความหมายดวยสเครองแตงกาย และเครองประดบทแตกตางกน ใชในนาฏศลปไทยสรางสรรค (แบบมาตรฐาน) ชดนาฏนรมณเมขลา กลาวถงเปนระบ านางมณเมขลา พรอมเหลาบรวาร รายร าในชนสวรรควมาน ในเรองพระมหาชนก

93

ภาพท 3.68 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค(แบบมาตรฐาน) ชดเทวาอารกษ ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพเปนการแตงกายไทยประยกต โดยใชลกษณะการแตงกายแบบนางในวง น าเครองทองมาใชเปนเครองประดบ ดวยสรอยคอ จอนห สงวาล ใชสไบปกดนทอง เดนเสนสไบมลวดลายตดขอบและปกเลอมท าใหมองเหนชดในระยะไกล ชายแตงกายสมยอยธยาเพมกรองคอใหเดนชด ใชในนาฏศลปไทยสรางสรรค(แบบมาตรฐาน) ชดเทวาอารกษ ผแสดงแสดงเปนเทพเทวดา นางฟา ทคอยปกปกรกษาคมครองอวยพรใหอยเยนเปนสข

94

ภาพท 3.69 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค(พนเมอง) ชดอสานาร ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพเปนการแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค (พนเมอง) ชดอสานาร ในต านานพนบานอสานเรองอสา บารส เปนฉากทนางอสา พรอมเหลาบรวาร ลงเลนน าทสระ การแตงกายในชดนเปนการแตงกายตามจนตนาการของผสรางสรรคทตองการใหเหนถงความสวยงามของหญงสาววยแรกรน พรอมเหลาพเลยง โดยใชนาฏศลป พนเมองอสาน แสดงทาทางการอาบน า เลนน า ในสระ การออกแบบเครองแตงกายจงมลกษณะใสเกาะอก มผาคลองตว เพอใหเกดภาพสมจรง

95

ภาพท 3.70 การแตงกายนาฏศลปไทยสรางสรรค(พนเมอง) ชดเซงขอลอ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพเปนการสรางสรรคนาฏศลปไทยสรางสรรคประเภทพนเมอง ชดเซงขอลอ หรอ การตเกราะเคาะไม ของชาวอสาน มการน าทาพนบานอสานมาสรางสรรคใหม โดยใชแนวคดการตเกราะทเปนภมปญญาชาวบานในอดตมาสรางสรรคขนใหม ทงนจงใชการแตงกายทเนนความเปนทองถน ใชผาถงและผาเกาะอกสตดกนเพอความโดดเดน และเปนผาพนบานทหางายในทองถน ซงการแสดงนาฏศลปพนเมองนมจดมงหมายใหชาวบานในชมชน สามารถน าไปแสดงไดในโอกาสตางๆ ดงนนเครองแตงกายจะมลกษณะทเรยบงาย ประยกตได และหาไดในทองถน

96

ภาพท 3.71 การแตงกายนาฏศลปประยกต (พนเมอง) ชดลลานาคน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพการแสดงชดลลานาคน เปนผลงานสรางสรรคในโครงการผลงานสร างสรรคของนกศกษาชนปท 4 ทมงวดผลดานการสรางงานนาฏศลปชดใหม ในชดนใชแนวคดเรองพญานาค ศรสทโธนาค ทชาวอสานมความเชอวามอยจรงในล าน าโขง และจะขนจากบาดาลเพอมาจดลกไฟในวนออกพรรษาตามต านานเพอถวายสกการะแกพระพทธเจาท เสดจกลบจากสวรรค เปน การสรางสรรคนาฏศลปในรปแบบนาฏศลปประยกตแบบพนเมอง ลกษณะการรายร าและดนตรทใชเปนนาฏศลปพนบาน แบบประยกต คอใชลลาการรายร าผสมผสานระหวางทาอสานและทาในจนตนาการโดยมกรยาเลยนแบบการเลอยของงใหญ มบรวารเปนนาคผหญงขนมารายร า มการตอตวเปนศรษะรปทรงพญานาค ในปางนาคปรก การออกแบบเครองแตงกายมความวจตรเตมไปดวยเครองทอง ตวเอกพญานาคมศรษะทใชเปนรปพญานาค 7 ตวลอมรอบ กรองคอเปนแผงใหญประดบดวยทบทมส หอยหนาท าดวยเครองโลหะชบทอง ใสก าลงขอมอ และรดตนแขนขนาดใหญ แสดงถงความยงใหญ พลงอนอ านาจอนเรนลบ นาเกรงขาม

97

อปกรณการแสดง

อปกรณประกอบการแสดง เปนสวนหนงทพบในการแสดง ใชสอความหมายในการแสดง ลกษณะการเลอกใชอปกรณการแสดงในนาฏศลปแตละประเภทแตกตางกนไป สามารถสรปการสอความหมายในการใชอปกรณไดดงน 1. นาฏศลปไทยแบบมาตรฐานและพนเมอง มการใชอปกรณการแสดงเพอประกอบ ความสวยงาม และเพอใชเปนสวนหนงของเนอหา เชน จนร าพด ร ากงไมเงนทอง ร าดาบ ร ากรช ร าพลอง ฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนเกบใบชา เซงกระตบ รอนแร 2. นาฏศลปประยกต

อปกรณทใชประกอบการแสดงนาฏศลปประยกต เปนองคประกอบนาฏศลปทส าคญอยางหนงทท าใหการแสดงมความสมบรณ ซงไมมขอก าหนดในการเลอกใชทตายตว ผสรางสรรคสามารถออกแบบอปกรณไดตามจนตนาการ ทงนมทงการสอความหมายเชงนามธรรม และรปธรรม เชน การใชผาสฟาขนาดใหญ มคนถอผาดานขางของเวททง 2 ฝงในลกษณะขงเปนแนวนอนกลางเวท สอถงสายน า ลกษณะเชนนจดวาเปนการสอเลยนแบบธรรมชาตทเปนรปธรรมทมอยจรง ลกษณะ การสออปกรณการแสดงแบบนามธรรม เปนลกษณะทตองการใหเหนถงการเปรยบเทยบเชงสญลกษณ หรอเชงปรชญา เชน การใชกลองกระดาษ 3 ใบ มขนาดตางกน ในการแสดงนาฏศลปประยกตชดความโลภ กลองแตละใบนนตองการสอถง ความโลภของมนษยในดานตางๆ ทไมเทากน และยงแทนความหายนะทมนษยพบจดจบในตอนทายเรอง

98

ภาพท 3.72 อปกรณการแสดงนาฏศลปประยกต ชดสายฝน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพการใชอปกรณการแสดงในการแสดงนาฏศลปประยกต ชดสายฝน เปนการน าเอาเพลงพระราชนพนธสายฝน น ามาใสทาทางการเคลอนไหวในลกษณะนาฏศลปประยกต โดยใชทาพนฐานของบลเลต ผสรางสรรคไดแบงชวงการแสดงออกเปน 2 สวนคอ ชวงแรก น าเสนอถงความแหงแลง ความทกขยากของประชาชนชาวไทยทตองเจออปสรรคมากมาย ชวงท 2 สอถง สายฝนทโปรยปรายจากพระเมตตาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 ทชวยใหความทกขยากของราษฎรหมดสนไป กลบกลายเปนความฉ าเยนเหมอนสายฝนทประทานจากฟากฟา การใชอปกรณ การแสดงคอรม มไดหมายถงไวปองกนแดด หรอกนฝนไมใหเปยกปอน แตมนยยะถงฝนไดตกลงมาจากฟากฟาแลว เหมอนความเมตตาของพระองคทไดชวยใหชวตกลบมามความสขอกครง

99

ภาพท 3.73 อปกรณการแสดงนาฏศลปประยกต ชดเจอซาน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพเปนการแสดงนาฏศลปประยกต ชดเจอซาน น าเอาลกษณะทาทางการเคลอนไหวแบบนาฏศลปจน ทมการใชปลายเทาแบบบลเลต มาประยกตกบจนตนาการภายใตแนวคด การใชพดทสอความหมายถง ความฝนของหญงสาวทอยากมความรก ลกษณะเปนนามธรรม มการตอพดกนของผแสดงเปนกลม คและเตนเดยว ในรปแบบกรยาทแตกตางกน เพอสอถงความรกของหญงสาวทใฝฝนถงในภาพแหงการรอคอยความรกทสมบรณแบบ แตในความเปนจรงเราไมสามารถก าหนด ความรกใหสมบรณในทกดานได ดงนน การใชพดจงมความหมายในเชงนามธรรม ลกษณะ การเปรยบเทยบ พดหบ เปรยบกบรกทไมสมหวง พดบาน เปรยบกบความรกทก าลงเบงบานเตมท การสะบดพด กระพอพด เปรยบกบ ความไมแนนอน ความลงเลในครก เปนตน

100

ภาพท 3.74 อปกรณการแสดงนาฏศลปประยกต ชดสวรรณภม ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

จากภาพเปนการออกแบบอปกรณการแสดงนาฏศลปประยกต ชดสวรรณภม ทมเรองราวของปลาอานนททมหวเปนงมหางเหมอนปลา ก าลงวายน าในมหาสมทร ในชวงของการแสดง ผสรางสรรคผลงานจงน าเอาศลปะการเชดหนงใหญ และท าอปกรณการแสดงเปนตวหนง และวาดรปปลาลงบนผนหนงนน ผเชดหนงเตนแบบโขนยกษทเหมอนการเชดหนงใหญ ถอหนงวงวนไปมา แสดงภาพปลาวายน าในมหาสมทร การสรางอปกรณการแสดงจงนบวามความส าคญตอ การสรางสรรคผลงานใหเกดความแปลกใหม ไมซ าเดม และยงเปนการน าศลปะหลายๆ ประเภทมาผสมผสานไวในผลงานสรางสรรค

101

สรป

องคประกอบของการสรางสรรคผลงานนาฏศลป เปนหวใจส าคญของการออกแบบงานดานนาฏศลป การสรางสรรคผลงานนาฏศลปในทกประเภทจ าเปนตองมความรพนฐาน เรอง แนวคด ทาร า การใชพนท การแปรแถว เพลง ดนตร เครองแตงกาย อปกรณการแสดง ทงนผสรางสรรคตองระมดระวงในการออกแบบองคประกอบการแสดงโดยตองค านงถง รปแบบของงานสรางสรรค เปนหลกในเรองขนบ ประเพณ ขอก าหนด ขอบงคบ ศาสนา วฒนธรรมทองถน การสะทอนภาพผลงานในมตใหม ทอาจใหเกดผลกระทบตอสงคม วฒนธรรมดงนนผสรางสรรคผลงาน ควรพจารณาในการสรางสรรคงานนนอยางรอบคอบ ในบทตอไปผเขยนจะไดอธบายถงขนตอนการสรางสรรคผลงานนาฏศลปใน 3 รปแบบ ทเกดขนในปจจบน คอ นาฏศลปไทยสรางสรรคประเภทมาตรฐาน นาฏศลปไทยสรางสรรคประเภทพนเมอง และนาฏศลปประยกตหรอ นาฏศลปรวมสมย ซงสามารถน าไปเปนตวอยางเพอการสรางสรรคผลงานนาฏศลปชดใหมได

102

บทท 4

การสรางสรรคนาฏศลปไทยประเภทมาตรฐาน ชดสรรณวาร

สวรรณวาร เปนผลงานการสรางสรรคนาฏศลปไทยประเภทมาตรฐาน หรอเรยกอกอยางหนงวา นาฏศลปไทยสรางสรรค ทมลกษณะองคประกอบดานทาร า ดนตร เพลง แบบนาฏศลปไทยมาตรฐาน น าเสนอถงการด าเนนชวตของชาวสยามทอาศยอยบรเวณรมแมน าและการสมภาษณจากชาวบานในชมชน ผสรางสรรคผลงานจงน าเอาอากบกรยา ทไดศกษามาประดษฐเปนทาร าโดยใชนาฏยศพท ภาษาทา จากแมบทนาฏศลปไทยมาประดษฐทาใหม ทถายทอดการด าเนนชวตของชาวสยามในอดตอกทงผสรางสรรคผลงานยงไดดงเอาเสนหของประชาชนในประเทศไทยทเปยมไปดวยความรกความสามคคชวยเหลอเกอกลซงกนและกนความมน าใจอนงดงามของชาวสยามมาสอดแทรกเขาไปในเรองราว ดงจะกลาวถง ขนตอนและวธการสรางสรรค แนวคด แรงบนดาลใจ การแบงชวงการแสดง การประดษฐแมทาและกระบวนทา การเคลอนไหวบนเวทและการแปรแถว การแตงกาย เพลงและดนตร

ขนตอนและวธการสรางสรรค

1. ศกษาจากเอกสารตางๆทเกยวของ เกยวกบประเพณ วฒนธรรมในอดตแถบลมน า 2. ศกษาขอมลโดยการสมภาษณบคคล

2.1 สมภาษณ บรรจง จนทร ผเชยวชาญดานนาฏศลป มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน เรองการประดษฐทาร าไทย

2.2 สมภาษณ ชาวบานในชมชนแมน าเจาพระยา เรองการด าเนนชวตในแถบแมน า จงหวดพระนครศรอยธยา 3. ศกษาจากการสงเกตกรยาทาทางเพอน ามาเปนแนวคดการสรางสรรคทาร า แบงเปน

2 สวน คอ

สวนท 1 เปนอากปกรยาของชาวบานทอาศยอยรมแมน า ทแสดงการสญจรไปมาทางน าซงมเรอเปนพาหนะน าเอาอากปกรยาของชาวบานในขณะทพายเรอมาประดษฐเปนทาร า สวนท 2 เปนอากปกรยาของแมคาทแสดงถงการคาขายทางน าของชาวสยามทอยอาศยรมน า โดยใชเรอพาหนะในการน าสนคามาขาย มาประดษฐเปนทาร า

104

4. ก าหนดเนอหาและรปแบบการแสดง 4.1 เนอหา ผสรางสรรค ไดรวบรวมขอมลจากเอกสารตางๆขางตน ไดส ารวจวถชวตของชาวสยามเพอท าการสงเกตพฤตกรรมของชาวสยามแลวน าขอมลทงหมดมาก าหนดขอบเขตเนอหาซงใชขอมลใชเอกสารและการสงเกตพฤตกรรมตามวถชวตของชาวสยาม

4.2 รปแบบของการแสดง จากการคนควาท าใหทราบวาชาวสยามมวถชวตประเพณวฒนธรรมทงดงามแสดงใหเหนถงความรกและความสามคคชวยเหลอซงกนและกน ซงสอใหเรอแทนประเทศไทย ผโดยสารแทนชาวสยาม ฝพายแทนผน าหรอก าลงส าคญในการชวยพฒนาประเทศชาต ผสรางสรรคผลงานไดน าเสนอ การแสดงในรปแบบนาฏศลปไทยสรางสรรคโดยใชผแสดงเปนหญง 4 คน ชาย 4 คน ซงแบงเปน ผแสดงชาย 2 คน แสดงทาทางเปนเรอและอกผชาย 2 คนทเหลอนน 1 คน แสดงเปนฝพายบงคบทศทางอก 1 คน พรอมผแสดง หญงทง 4 คนเปนผโดยสารเรอ

แนวคด

ผสรางสรรคน าเสนอความคดทงหมดออกมาในรปแบบของการแสดงนาฏศลปไทยประเภทมาตรฐาน โดยเนอเรองเปนการเปรยบเทยบความสามคคของคนชาวสยามในอดตทแมมอปสรรคกสามารถผานพนไปได โดยเปนการสอความหมายเชงนามธรรมใชสญลกษณ คนพายเรอแทนคนสยามในอดต เรอแทนประเทศไทย พายโหมกระหน าแทนอปสรรค การรวมกลมกนแทนความสามคค การขนฝงแทนความส าเรจ

แรงบนดาลใจ

เรมตนจากความประทบใจในทาทางการพายเรอ และตองการเสนอความเปนไทยในรปแบบนาฏศลปไทยสรางสรรค จงน ามาผกเรองราวใหมความเกยวของกบชนชาวสยามในอดตทม ความสามคครวมแรงรวมใจ มน าใจชวยเหลอกน เปนการสะทอนสงคมทเกอกล และอยากใหคนในปจจบนยดถอเปนแบบอยาง เพอสรางความตระหนกของเยาวชนในใหยดถอเปนแบบอยางของ การอยรวมกนอยางสขสงบ

105

การแบงชวงการแสดง

การแสดงแบงออกเปน 3 ชวง ดงน ชวงท 1 แสดงใหเหนถงวถชวตของชาวสยามในอดตทผกพนกบสายน าด าเนนชวต ประจ าวน

อยบนเรอ

ชวงท 2 แสดงใหเหนถงความสามคคเมอพบเจออปสรรคกไมหวนเกรงพรอมทจะชวยเหลอกนฟนฝาอปสรรคนนใหผานพนความส าเรจลลวง ไปไดดวยดโดยขณะเดนเรอ ไดมฝนพายโหมกระหน าท าใหทกคนชวยกนประคองเรอไวไมใหพลกคว า

ชวงท 3 แสดงใหเหนถงความรงเรองหลงจากทฝาฟนอปสรรคจนส าเรจทกคนไดชวยกนพฒนาท านบ ารงประเทศจนท าใหเกดความเจรญและอดมสมบรณสงบรมเยนและคงไวซงความงามโดยผแสดงทกคน แสดงเขาคกน และรวมตวกนเปนหนงเดยว

การประดษฐแมทาและกระบวนทา

การแสดงชดสวรรณวาร ออกแบบทาโดยอาศยการน าเอากรยาของคนทอาศยแถบลมน าแสดงทาร าประกอบการด าเนนวถชวต และการคาขายโดยใชเรอเปนพาหนะ มแมทาและกระบวน ทาหลกทงหมด 28 กระบวนทา เปนทาร าทเปนการเลยนแบบการเดน การพายเรอ การวายน าโดยใชแมทา การเคลอนไหวแบบนาฏศลปไทยมาตรฐาน และใชการจดกลมทหลากหลายแปรแถวเปน รปเรอ ในทศทางตางๆ

106

ภาพท 4.1 ทาเดนพระ-นาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ระหวางทศทางท 1 และ 4

ล าตว : ระหวางทศทางท 1 และ 4

แขน-มอ : แขนขวาเหยยดยาว แขนซายเหยยดระดบชายพก ตงมอทงสอง 3 จงหวะ จากนนเปลยนจบคว าในจงหวะท 4 คอยๆ ยายมาท า อกขางหนงพรอมคลายจบและตงมอในจงหวะท 8

ขา-เทา : ตงแถวเฉยงแยกเดนมาจากมมขวาของเวท ยดแลวยบจงหวะท 4 ยดจงหวะท 6 อยางชาๆ แลวยบจงหวะท 8

สอความหมาย : การเดนในรปแบบนาฏศลปไทยแสดงถงความเปนไทย

107

ภาพท 4.2 ทาประมง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ระหวางทศท 1 และ 4

ล าตว : ระหวางทศท 1 และ 4

แขน-มอ : ท าทาเดนนางตอจนครบ 9 ครง ขา-เทา : ตงแถวเฉยงเดนมาจากมมขวาของเวท ยดแลวยบ จงหวะท 4

ยดจงหวะ ท 6 อยางชาๆ แลว จงหวะท 8

กลมท 2

ศรษะ : ทศทางท 2-3-1-4

ล าตว : ทศทางท 2-3-1-4

แขน-มอ : 2 คนเปนเรอ น ามอประสานกนระดบปาก อก 2 คนกลาง ท าทาหวานแห

ขา-เทา : 2 คน น งต ง เขาซาย 2 คนยนหนหลงใหกน กาวเทาทถนด ออกมาขางหนาทงน าหนกลง

สอความหมาย : การด าเนนชวตของชาวสยามในการท าอาชพประมง

108

ภาพท 4.3 ทาลงเรอ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ : ตงมอทง 2 แขนขวาเหยยดแขนซายงอระดบอก

มอ-เทา : วงมากลางเวท กลมท 2

ศรษะ : คนท 1-2-3 ทศทางท 2 และคนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ทศทางท 2 และ 4

แขน-มอ : 2 คนเปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกนระดบแงศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวา แขนซายเหยยดกางออกแกวง คลายพายเรอ คนท 4 น ามอมาประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

มอ-เทา : 3 คนนงทบสน 1 คนยนเทาชด

สอความหมาย : ชาวสยามใชเรอเปนพาหนะในการเดนทาง

109

ภาพท 4.4 ทานงเรอ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผหญงทศทางท 1 ผชายคนท 1-2-3 ทศทางท 2 และ คนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ผหญงทศทางท 2 ผชายทศทางท 2 และ 4 แขน-มอ : ผหญงมอขวาจบสงหลง มอซายมวนมอจบระหวางอก ผชาย 2 คนเปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกนระดบแง ศรษะ

เปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวา แขนซายเหยยด

กางออก แกวงคลายพายเรอ คนท 4 น ามอมาประสานกน ระดบปาก เปนทายเรอ

ขา-เทา : ผ ห ญ ง น ง ท บ ส น ผ ช า ย ค น ท 1 -2 -3 ค น น ง ท บ ส น ค น ท 4 ยนเทาชด

สอความหมาย : ลงเรอล าเดยวกน

110

ภาพท 4.5 ทาเดนเรอ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผหญงทศทางท 1 ผชายคนท 1-2-3 ทศทางท 2 และคนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ผหญงทศทางท 2 ผชายทศทางท 2 และ 4

แขน-มอ : ผ หญ งลดม อขวาลงมาท ไหล ซ าย ผ ช าย 2 คน เปน เ ร อ คนท 1 น ามอประสานกนระดบแงศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวา แขนซายเหยยดกางออกแกวงคลายพายเรอ คนท 4 น ามอ มาประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

ขา-เทา : ผหญงนงทบสน เดนเขาขวาสลบซาย 4 ครง ผชายคนท 1 -2-3 คน นงทบสนคนท 4 ยนเทาชด

สอความหมาย : ประชากรมสวนชวยใหประเทศไทยกาวหนา

111

ภาพท 4.6 ทาท าการคา ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผหญงทศทางท 1 ผชายคนท 1-2-3 ระหวางทศท 1 และ 2 คนท 4 ระหวางทศท 3 และ 4

ล าตว : ระหวางทศท 1 และ 2

แขน-มอ : ผหญงมอทง 2 ขางจบคว าคลายมอจบหงายฝามอ โดยมอซายสง ผชาย 2 คนเปนเรอ มอขวา แขนซายเหยยดกางออก แกวงคลายพายเรอ คนท 4 น ามอประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

ขา-เทา : เดนเขาไปทางขวาปรบเปนแถวเฉยง สอความหมาย : การคาขายความเจรญรงเรอง

112

ภาพท 4.7 ทาเลนน า

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผหญงทศทางท 1 ผชายคนท 1-2-3 ระหวางทศ 1 และ 2 คนท 4 ระหวางทศท 3 และ 4

ล าตว : ระหวางทศท 1 และ 2

แขน-มอ : ผหญงมอขวาตงมอทไหลซาย สวนมอซาย หกขอมอ แขนตง สงหลง ผชาย 2 คน เปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกน ระดบแงศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวา แขนซายเหยยดกางออกคลายพายเรอ คนท 4 น ามอประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

ขา-เทา : นงทบสน

สอความหมาย : ความสนกสนาน

113

ภาพท 4.8 ทาทกทาย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผหญงทศทางท 1 ผชายคนท 1-2-3 ระหวางทศท 1 และ 2 ผชายคนท 4 ระหวางทศท 3 และ 4

ล าตว : ระหวางทศทางท 1 และ 2

แขน-มอ : ผหญงมอทง 2 ตงวง ท ามอพลวคลายกวก ผชาย 2 คน เปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกน ระดบแงศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวา แขนซ ายเหยยดกางออกแกว งคล ายพายเรอ คนท 4 น ามอประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

ขา-เทา : นงทบสน

สอความหมาย : ชาวสยามมอธยาศยด มมตรไมตรจตตอกน

114

ภาพท 4.9 ทาประสบพาย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท1 และ 3

ล าตว : ทศทางท1 และ 3

แขน-มอ : ท ามอบง ยกแขนสง ขา-เทา : นงตงเขาซาย

กลมท 2

ศรษะ : คนท 1-2-3 ทศทางท 2 และคนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ทศทางท 2 และ 4

แขน-มอ : 2 คนเปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกนระดบแง ศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวาแขนซายเหยยดกางออก แกวงแขน คลายพายเรอ คนท4 น ามอประสานกนระดบปากเปน ทายเรอ

ขา-เทา : 3 คนนงทบสน 1 ยนเทาชด

สอความหมาย : การพบอปสรรคขวางหนา

115

ภาพท 4.10 ทาบงฝน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 1 และ 3

ล าตว : ทศทางท 1 และ 3

แขน-มอ : ท ามอบงยกแขนสง ขา-เทา : นงตงเขาซาย

สอถง : การบงฝน

กลมท 2

ศรษะ : คนท 1-2-3 ทศทางท 2 และคนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ทศทางท 2-3 และ 4

แขน-มอ : 2 คนเปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกนระดบแงศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวาแขนซายเหยยดกางออกแกวง คลายพายเรอ คนท 4 น ามอประสานกนระดบปากพายเรอ

ขา-เทา : คนท 1-2-3 นงตงเขา คนท 3 ยนเทาชด

สอความหมาย : การบงฝน

116

ภาพท 4.11 ทาเรอโคลง

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 1 และ 3

ล าตว : ทศทางท 1 และ 3

แขน-มอ : กางแขนตงมอ ท าแขนงอสลบตงทละขาง ขา-เทา : นงตงเขาซาย

กลมท 2

ศรษะ : คนท 1-2-3 ทศทางท 2 และคนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ทศทางท 2 และ 4

แขน-มอ : 2 คน เปนเรอน ามอประสานกนระดบแงศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวาแขนซายเหยยดกางออก แกวงคลาย พายเรอ คนท 4 น ามอประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

ขา-เทา : คนท 1-2-4 นงตงเขา คนท 3 ยนเทาชด

สอความหมาย : ประชากรในประ เทศต องช วยกนประคบประคอง ใหประเทศคงอย

117

ภาพท 4.12 ทาพายโหมกระหน า ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 1 และ 3

ล าตว : ทศทางท 1 และ 3

แขน-มอ : คนท 1 และ 3 วาดแขนไปทางขวามอ ล าตวขวา จบมอซายตงมอ คนท 2 และ4 วาดแขนไปทางซาย มอซายจบตงมอ

ขา-เทา : นงตงเขาซาย

กลมท 2

ศรษะ : คนท 2-3-4 ทศทางท 2 และคนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ทศทางท 2 และ 4

แขน-มอ : 2 คน เปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกนระดบแงศรษะ เปนห ว เร อ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวา แขนซายเหยยดกางออกแกวงคลายพายเรอ คนท 4 น ามอประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

ขา-เทา : คนท 1-2-3 นงตงเขาขวา คนท 3 ยนเทาชด

สอความหมาย : ประเทศเกดวกฤตภย

118

ภาพท 4.13 ทาเรอลม

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ทศทางท 2

ล าตว : ทศทางท 2

แขน-มอ : แขนทง 2 ตดพน

ขา-เทา : นงทบสนเทา สอความหมาย : ประเทศลมประชากรในประเทศกจะพบปญหา

119

ภาพท 4.14 ทาจมน า

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 2

ล าตว : ทศทางท 2

แขน-มอ : ยกแขนขนเหนอศรษะและท ามอออนลงชาๆ

ขา-เทา : คกเขา กลมท 2

ศรษะ : ทศทางท 2

ล าตว : ทศทางท 2

แขน-มอ : แบบมอคว าลงพน ทงสองขาง ขา-เทา : นงทบสน

สอความหมาย : การจมน า เปรยบไดกบประเทศถงขนวกฤต

120

ภาพท 4.15 ทาวายน า

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ทศทางท 2

ล าตว : ทศทางท 2

แขน-มอ : วาดมอไปขางหลงคลายทาวายน ากรรเชยง ขา-เทา : นงตงเขา สอความหมาย : ทกคนตองชวงพยงใหประเทศชาตพนจากวกฤต

121

ภาพท 4.16 ทาน าพดพาไป

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 4

ล าตว : ทศทางท 4

แขน-มอ : วาดมอไปขางหลง ขา-เทา : เดนถอยไปทศทางท 2

กลมท 2

ศรษะ : ทศทางท 2

ล าตว : ทศทางท 2

แขน-มอ : วาดมอไปขางหลง ขา-เทา : เดนถอยไปทศทางท 4

สอความหมาย : อปสรรคท าใหคนแยกจากกนได

122

ภาพท 4.17 ทาด าผดด าวาย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 4

แขน-มอ : มอขวาตงวงสง แขนซายระดบอก

ขา-เทา : ยนยกขาซายงอเขา กดปลายเทา กลมท 2

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ : ยกมอขวาตงเหนอศรษะแขนซายแนบล าตว

ขา-เทา : เขยงเทายดยบ

สอความหมาย : การพยายามดนรนหาทางรอด

123

ภาพท 4.18 ทาพบกน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผชายทศทางท 4 ผหญงทศทางท 2

ล าตว : ผชายทศทางท 4 ผหญงทศทางท 2

แขน-มอ : แขนสงหลงหกขอมอ

ขา-เทา : เกาเทาซายทงน าหนกทเทาหนา ขาขวาตงเปดสนเทา สอความหมาย : ประชากรทกคนมสวนรวมในการชวยเหลอประเทศใหเจรญได

124

ภาพท 4.19 ทารวมใจ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผชายทศทางท ผหญงทศทางท 3

ล าตว : ผชายทศทางท 1 ผหญงทศทางท 3

แขน-มอ : แขนอยขางล าตว กนศอกออก

ขา-เทา : วาดเทาขวาไปขางหนา ย าเทาหมนรอบตว

สอความหมาย : การรวมแรงรวมใจของคนในชาต

125

ภาพท 4.20 ทาชวยเหลอกน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ : มอทงสองแบหงาย แขนไขวทบกน

ขา-เทา : ยกขาซายงอเขากนขาออกขางตว กดปลายเทา สอความหมาย : การชวยเหลอเกอกลกน

126

ภาพท 4.21 ทาชวยกนกเรอ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ทศทางท1

ล าตว : ผชายทศทางท 1 และ 2 ผหญงทศทางท 1 และ 4

แขน-มอ : มอทง 2 ตงวงแขนนอกสง ขา-เทา : กาวขานอกทงน าหนกเทาหนา ขาในตงเปดสนเทา สอความหมาย : ทกคนตองชวยกนบ ารงชาต ศาสน กษตรย

127

ภาพท 4.22 ทาพบเรอ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ระหวางทศท 1 และ 4

ล าตว : ระหวางทศท 1 และ 4

แขน-มอ : แขนทง 2 กางออกเหยยดตง ตงมอ ฝามอประกบคนขางๆ

ขา-เทา : ยนตรงเทาชด

กลมท 2

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ : 2 คน ตงมอทง 2 มอซายขางล าตวระดบเอว มอขวาอยระดบ ชายพก อก 2 คน ตงวงเขาหากน วงในสง

ขา-เทา : 2 คนวงไปทางขวา อก 2 คนนง พบเพยบหนออกจากกน เหยยดขานอกออก

สอความหมาย : การคนพบทางส าเรจ

128

ภาพท 4.23 ทาประกอบเรอ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ผหญงทศทางท1ผชายคนท 1-2-3 ทศทางท 2 และคนท 4 ทศทางท 4

ล าตว : ผหญงทศทางท 2 ผชายทศทางท 2 และ 3

แขน-มอ : ผหญงมอขวาจบสงหลง มอซายตงวงอยระดบไหล ผชาย 2 คน เปนเรอ คนท 1 น ามอประสานกนระดบแงศรษะเปนหวเรอ คนท 2 ระดบปาก 1 คน ก ามอขวาแขนซายเหยยดกางออก แกวง คลายพายเรอ คนท 4 น ามอประสานกนระดบปากเปนทายเรอ

ขา-เทา : ยนตรง สอความหมาย : ทกคนชวยกนแกไขปญหาประเทศไทยจะสามารถกลบมาสงบสข

ดงเดม

129

ภาพท 4.24 ทามองเหนฝง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ระหวางทศท 1 และ 2

ล าตว : ระหวางทศท 1 และ 2

แขน-มอ : ผชายหนงคนน าฝามอซายประกบหลงมอขวา งอแขนเลกนอย อกสองคนมอจบเขา อกหนงคนทเหลอเอามอจบหลงคนทอย ขางซาย ผหญงมอซายตงวงหนา มอขวาจบสงหลง

ขา-เทา : ผชายคนทเปนหวเรอยนตรง คนทเปนฐานยอเขา คนขางนอกงอ เขา เลกนอยคนท เปนคนตอตวขนให ใช เทาขางหน งทถนด เหยยบบนหลงคนใน คอดานขวามอ ผหญงไขวขาขวามาขางหนา หมนรอบตว

สอความหมาย : การมองเหนอนาคตทสดใสอกครง

130

ภาพท 4.25 ทาเดนขนฝง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ระหวางทศทางท1และ2

ล าตว : ระหวางทศทางท1และ2

แขน-มอ : มอขวาอยขางหนา แขนซายอยขางหลง ขา-เทา : ยกขาซายกดปลายเทาไปขางหนา3กาว

สอความหมาย : การผานพนอปสรรคทงปวง

131

ภาพท 4.26 ทากาวไกล

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ : ยกแขนเหนอศรษะหนขอมอเขาหาหน

ขา-เทา : ยกขาซายกดปลายเทา กลมท 2

ศรษะ : ทศทางท 2

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ: มอขวาตงวงบวบาน มอซายแตะสะโพก

ขา-เทา : นงตงเขาซายกนเขาออก

สอความหมาย : การเรมตนใหมอกครง

132

ภาพท 4.27 ทายงใหญ ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ระหวางทศทางท 1 และ 4

ล าตว : ระหวางทศทางท 1 และ 4

แขน-มอ : คนท 1 และ 4 ตงวงมอในสง คนท 2 และ 3 มอซายจบสงหลง มอขวาตงวงมอซายอยระดบไหล

ขา-เทา : ยนเทาซายอยขางหนา กลมท 2

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ : 3 คนยก คนทถกยกมอขวาตงวงมอซายเหยยดแขนตงขางตว ขา-เทา : คอยๆ เดนไปทางขวาของเวท คนทถกยกขาขวางอเขา ขาซาย

เหยยดออก

สอความหมาย : การกลบมารงเรองอกครง

133

ภาพท 4.28 ทาความส าเรจ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ทศทางท 1

ล าตว : ทศทางท 1

แขน-มอ : ผชายคนหนงยกคนกลางขน คนทโดนยกน ามอประกบกนขางหนา งอแขนเลกนอย สวนคนท เหลอตงมอแขนงออกทงสองขาง มอแตะหลงคนทถกยก มอทอยดานหลงต าลง ผหญงตงมอ แขนทง 2 ขางกลางออก มอหนาสอง มอหลงต าลงระดบไหล

ขา-เทา : ผชายขาในกาวหนา ขานอกวางหลงกดปลายเทา ผหญงนงทบ สนเทาขาใน ขานอกเหยยดไปขางหลงกดปลายเทา

สอความหมาย : ความส าเรจเกดขนจากความสามคค

134

การเคลอนไหวบนเวท และการแปรแถว

แถวท 1 แถวปากผนง

แถวท 2 รวมกลม 2 กลม

แถวท 3 ปากผนงค

135

แถวท 4 แถวสบหวาง

แถวท 5 แถวเฉยง

แถวท 6 แถวเฉยงค

136

แถวท 7 แถวเปนตงซม

แถวท 8 แถวกากบาท

แถวท 9 แถวรวมกลม 2 กลม

137

แถวท 10 แถวปากผนงคว า

138

การแตงกาย

การแสดงชดสวรรณวาร แบงกายอกเปน 2 แบบ คอ การแตงกายของนกแสดงและกายแตงของนกแสดงชาย

เครองแตงกายของนกแสดงหญงทใชในการแสดง

ภาพท 4.29 เครองแตงกายนกแสดงหญง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ

เครองแตงกายของนกแสดงหญงทใชในการแสดงสวรรณวารประกอบไปดวยเกาะอกส าเรจ ผาแถบสแดงความยาวประมาณ 2.5 เมตร กวาง 50 เซนตเมตร ผาถงพมพลายโทนสน าตาลชมพ ความยาวประมาณ 2 เมตร กางเกงขายาวผาชฟองสเทา ผาคาดเอวเยบส าเรจ มผาพลวหอยหนาสน าตาลปกดวยลกปดสทองเพอเพมลวดลายและท าใหแวววาวสวยงามเมอแสงไฟทใชในการแสดง ตกกระทบ

139

เครองแตงกายของนกแสดงชายทใชในการแสดง

ภาพท 4.30 เครองแตงกายนกแสดงชาย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ

เครองแตงกายของนกแสดงชายไดดดแปลงการแตงกายของชายไทยสมยอยธยา ผชาย ไมใสเสอ ใชผาสแดงพาดไหล ใสกางเกงผาชฟองสด าไวขางใน ทบดวยผาถงสน าตาลทองจบผาลกษณะคลายโจงกระเบน โดยมดผาใหพอดเอว ดงชายผาทงสองขางพบไวดานใน ดงออกทางหลบจบจบหนานาง ใสผาคาดเอวทบ เครองประดบ สรอยถก เขมขดถก ขางหลงจะเยบสไบตดกน และเหนจบของผาถงทจบจบวางทบไว

เพลงและดนตร

เปนการประพนธเพลงขนใหม ซงใชแนวคดท านองเพลงชเวดากองของวงฟองน า มาเปนหลกในการประพนธ ทมทวงท านองไทยสอถงสายน า และประพนธเพลงเพมเตมขน โดยน าเพลงอารมณของการแสดงใน 3 ชวง เปนหลกในการออกแบบเพลงดนตร ดงน

140

ชวงท 1 ใชจงหวะดนตรมความเรวปานกลาง ใหอารมณสบาย เปรยบเหมอนการลองเรอ การด าเนนชวตแบบไทย

ชวงท 2 ใชจงหวะดนตรทเรวขน ท านองใหความรสกตนเตน หวาดกลว มเสยงพายโหมกระหน า ชวงท 3 ใชจงหวะดนตรทชา ท านองใหความรสกเขมแขง และยงใหญ

นอกจากน ยงใชเทคนคเสยงประกอบเขาชวย เพอความสมจรงในการบนทกเสยง โนตเพลง

ตารางท 4.1 โนตเพลงสวรรณวาร

---ด -ล ซ ด -ม -ด -ล ซ ด -ซ-ม รมชร -ซ-ฟ ลมฟซ

-ซ-ซ ลมชร -ม-ฟ ซฟมด -มรม ---ล --ด ล -ซ-ม

-ซ-ด ซร ฟด --ลซ --ฟม ---ล ---ล ---- ----

---- ---- -ลฟซ ซฟมร มฟซ- -ทดร -มฟซ ซฟมร

ม ฟ ซ - -ทดร ---ม -ซลซ -มรม ซมรด -ร-ม ซมรด

-ท -ล ---- ---- ซ-ลซ -ล-ซ -ล-ซ ลซมร ด-รม

-ซ- ม --รด รมซม รดลด ---- ซลดร -มซม -ร-ม

-ร-ม ซลซม ซมรม ซมรม --ซด ---- ---- -ม-ซ

-ร-ม -ดรล -ม-ซ -ร-ล -ทลร -ม-ซ -ร-ล -ซลม

-ม-ซ -ร-ล -ทลร -ทลซ ---- -ร -ท -ล-ท -ร ม ร -ท-ล -ซ-ล -ทร ม -ร-ซ -ล-ซ -มรม -ซมร มรทร

-ทลท -ล-ซ ---- -ร -ท -ล-ท -ร ม ร -ท-ล -ซ-ล

-ทร ม -ร -ม -ซ -ม -ร ทร -ทลท -ลซล -ท-ร -ม -ร -ล-ร -ม ซ ม -ร -ม -ร -ม -ร ม ซ -ร -ซ -ล -ซ -ม ร ม -ช ม ร ม ร ทร -ทลท -ล-ซ ---- ---- ---- ----

141

สรป

การแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรคชดสวรรณวาร ไดมวธการศกษาคนควาและวธการด าเนนโครงการอยางเปนระบบเพอสรางสรรคผลงานใหมความสมบรณแบบตรงตามวตถประสงค ซงมขนตอนเรมตงแตศกษาและเกบรวบรวมขอมลภาคสนามจากการสมภาษณผเชยวชาญและ การสงเกตวถชวต พฤตกรรมของชมชนในแถบลมแมน า ก าหนดเนอหาและรปแบบการแสดงออกแบบการแสดงเชงสญลกษณ มการแทนความหมายเปรยบเทยบลกษณะนามธรรม ทถายทอดเรองราวความสามคคของคนสยามในอดต เปนการสรางเรองราวทมการด าเนนเรอง และ เกดอปสรรค ตลอดจนการแกใขปญหา จบลงดวยความส าเรจ ซงนบไดวามการสรางสรรคนาฏศลปไทยทมความแปลกใหม นาสนใจ และผชมสามารถเขาใจไดชดเจน การสรางสรรคกระบวนทาร าใชรปแบบนาฏศลปไทยเปนหลก จ านวน 28 ทา มการใชลกษณะการเชอมทาและเคลอนไหวแบบรวดเรว โดยมการใชจงหวะนบในครงจงหวะบอยครง การใชล าตวมลกษณะเกนจรง ใชวงลน ซงถอวาเปนนาฏยลกษณในระบ าชดน

142

บทท 5

การสรางสรรคนาฏศลปไทยประเภทพนเมอง ชดเซงสาวกมภวาโบกขาวหลาม

เซงสาวกมภวาโบกขาวหลาม เปนผลงานการสรางสรรคนาฏศลปไทยประเภทพนเมอง ทน าเสนอถงอาชพขายขาวหลามทมชอเสยงของ อ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน โดยเนอหาของ การแสดงสอใหเหนถงอาชพขายขาวหลามประกอบกบทาทางการเรยกลกคาทเปนเอกลกษณของแมคาท เปนทด งดดลกคาได เปนอยางด การสรางสรรคนาฏศลป ไทยประเภทพนเมองน เปนการน าเอานาฏยลกษณนาฏศลปพนบานในทองถน เชนการย าเทาเรว การใชล าตวโยกไปมาอยตลอดเวลา การใชการจบ ตงวงในลกษณะไลทาจากต าไปสง การเคลอนไหวสะโพกขนลง ไปดานหนาและดานขาง ชดเซงสาวกมภวาปโบกขาวหลามนมความโดดเดนทการน าเอาทาโบก ขาวหลามของแมคามาสรางสรรคเ พมเตมให เก ดความลงตวไดอยางนาสนใจ ซงมขนตอน การสรางสรรคผลงาน ไดแก ขนตอนและวธการสรางสรรค แนวคด แรงบนดาลใจ การแบงชวงแสดง การประดษฐแมทาและกระบวนทา การเคลอนไหวบนเวทและการแปรแถวการแตงกาย เพลงและดนตร

ขนตอนและวธการสรางสรรค

1. ศกษาจากเอกสารตางๆ ทเกยวของ เกยวกบประเพณ วฒนธรรมทองถนอ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน

2. รวบรวมขอมลจากงานวจย เรองขาวหลาม เพอทราบถงวธการท าขาวหลาม

3. ศกษาขอมลโดยการสมภาษณบคคล

3.1 สมภาษณ นางทองยอย พาวรตน อ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน เพอทราบ วธการขายขาวหลาม

3.2 สมภาษณ นางหนนา เจรญสข อ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน เพอทราบกรรม วธการโบกขาวหลาม

4. ก าหนดเนอหาและรปแบบการแสดง 4.1 เนอหา ผสรางสรรค ไดรวบรวมขอมลจากเอกสารตางๆขางตน นอกจากนยงไดศกษาจากการสมภาษณ และเกบขอมลทาทางของโบกขาวหลาม เพอเปนแนวทางในการก าหนดขอบเขตเนอหาของการแสดง ใหสอดคลองและตรงตามวตถประสงค ของหวขอเรองมากทสด โดยเนนเนอหา

144

ในสวนของทาทางการโบกขาวหลาม ซงผสรางสรรคมแนวคดทตองการใหผชมไดทราบถงทาทาง การโบกขาวหลามทเปนเอกลกษณเฉพาะ

4.2 รปแบบของการแสดง การน าทาทางทเปนเอกลกษณ ดงดดสายตาลกคาทขบรถผานรานขายขาวหลามทมความโดดเดน ดงดดลกคา มาสรางสรรคทาทางเพมเตมจากจนตนาการน าเสนอในรปแบบนาฏศลปพนเมอง โดยใชนกแสดงหญง 8 คน การแสดงแบงออกเปน 3 ชวง ดงน

ชวงท 1 สอถงเอาขาวหลามออกมาขาย

ชวงท 2 สอถงกระบวนการโบกขาวหลาม

ชวงท 3 สอถงการพกเหนอย

แนวคด

ผสรางสรรคน าเสนอความคดทงหมดออกมาในรปแบบของการแสดงนาฏศลปไทยประเภทพนเมองอสาน โดยเนอเรองตองน าเสนอถงกรรมวธการการขายขาวหลามทมทาทางการโบก ขาวหลามเปนหลก เชน กระบวนการน าขาวหลามมาตงราน การเรยกลกคาหรอ ลกษณะทาทางของ การโบกขาวหลาม

แรงบนดาลใจ

เนองจากขาวหลามเปนสนคา OTOP ประจ าอ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน มวธการขายขาวหลามในวธการเรยกลกคาทเปนเอกลกษณของตวเองซงเปนสงทสะดดตาใหลกคาจอดรถซอขาวหลามผสรางสรรคผลงานจงน าเอาวธการโบกขาวหลามมาน าเสนอถายทอดและสรางสรรคชด “เซงสาวกมภวาปโบกขาวหลาม

การแบงชวงการแสดง

เซงสาวกมภวาปโบกขาวหลามใชผแสดงเปนหญงตงแต 8 -10 คนขนไป โดยน าลกษณะทาทางการโบกรถเรยกลกคาตามแนวขางทาง เพอใหลกคาจอดและซอขาวหลาม แบงออกเปน 3 ชวงดงน ชวงแรก สอถงการตงรานขายขาวหลามของแมคา ชวงท 2 ทาทางวธการเรยกลกคาโดยใชการเลยนแบบทาทางธรรมชาตทพบเหนน ามาประดษฐทาร าลกษณะนาฏศลปพนเมองอสาน

145

ชวงท 3 การพกเหนอยหลงจากขายขาวหลาม แสดงถงความสนกสนาน รนเรง

การประดษฐแมทาและกระบวนทา

การแสดงชดเซงสาวกมภวาปโบกขาวหลามมแมทาและกระบวนทาทงหมด 25 กระบวนทา แตละทาจะใหความหมายตางกนออกไปตามบทบาทในการแสดง โดยเปนทาทประดษฐขนใหมจากขอมล และจนตนาการของผสรางสรรค ซงอาศยพนฐานมาจากทาร าพนเมองมาชวยในการสรางสรรคกระบวนทา

ภาพท 5.1 ทาท 1

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวาเลกนอย

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอซายทาวสะเอวมอขาวจบทหมวก

ขา-เทา : ยนจรดพนเทาขาว

สอถงการออกมาตงรานขายขาวหลามทรมทาง

146

ภาพท 5.2 ทาท 2

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหมวกวางทหวไหลซาย มอซายทาวสะเอว

ขา-เทา : เทาซายกาวหนา เทาไขวหลงเปดสนเทา สอถงการออกมาตงรานขายขาวหลามทรมทาง

147

ภาพท 5.3 ทาท 3

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหมวกยนมาขางหนาเฉยงออกขางล าตวเลกนอย มอซายทาวสะเอว

มอ-เทา : เทาขวากาวหนา เทาซายไขวหลงเปดสนเทา สอถงการออกมาตงรานขายขาวหลามทรมทาง

148

ภาพท 5.4 ทาท 4

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหงายเหยยดแขนตงเฉยงมาดานขวาเลกนอย มอขวาทาวสะเอว

ขา-เทา : เทาซายกาวหนา เทาขาไขวหลงเปดสนเทา สอถงการออกมาตงรานขายขาวหลามทรมทาง

149

ภาพท 5.5 ทาท 5

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอจบค าทงสองขางแขนเหยยดตง ขา-เทา : เทาย าทงสองขาง สอถงการออกมาตงรานขายขาวหลามทรมทาง

150

ภาพท 5.6 ทาท 6

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงซาย

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอซายตงวงลาง มอขาวตงวงบน

ขา-เทา : เทาซายกาวหนา เทาขวาไขวหลงเปดสนเทา สอถงการโบกมอเรยกลกคา

151

ภาพท 5.7 ทาท 7

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองขางแทงวงลงแลวตงวงขนระดบชายพก

ขา-เทา : เทาซายกาวหนา เทาขวาไขวหลงเปดสนเทา สอถงการโบกมอเรยกลกคา

152

ภาพท 5.8 ทาท 8

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาตงวงบนระดบหางคว มอซายตงวงลางระดบชายพก

ขา-เทา : เทาซายกาวหนา เทาขวาไขวหลงเปดสนเทา

สอถงการโบกมอเรยกลกคา

153

ภาพท 5.9 ทาท 9

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนเขาวง แขน-มอ : มอขวาจบคว าแขนเหยยดตง มอซายก าแขนงอเลกนอย

ขา-เทา : เทาย าตามจงหวะ

สอถงการรวมกลมกนเพอเรยกลกคา

154

ภาพท 5.10 ทาท 10

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนเขาวง แขน-มอ : มอทงสองขางตงวงลาง ขา- เทา : เทาซายกาวหนาเทาขวาไขวหลงเปดสนเทายอเขาลง สอถงการโบกมอเรยกลกคา

155

ภาพท 5.11 ทาท 11

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หมนทวนเขมนาฬกา

แขน-มอ : มอทงสองก า แขนเหยยดตง ขา-เทา : ยนจรดเทาซาย

สอถงการเดนรวมกลม

156

ภาพท 5.12 ทาท 12

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองขาง จบหมวกแขนเหยยดตงสงไปขางหนา

ขา-เทา : เดนย าเทา กลมท 2

ศรษะ : เอยงขวา ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองขางตงวงบน

มอ-เทา : เดนย าเทาทงสองขางแลวคอยๆนงลง สอถงการพกเหนอยโดยใชหมวกพดใหคลายรอน

157

ภาพท 5.13 ทาท 13

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองขางจบหมวก

ขา-เทา : เปดสนเทาทงสองขาง นงยอเขา กลมท 2

ศรษะ : เอยงขวา ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองขางตงวงบน

ขา-เทา : เดนย าเทาทงสองขาง ขาขวาทบซาย

สอถงการพกเหนอยโดยใชหมวกพดใหคลายรอน

158

ภาพท 5.14 ทาท 14

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : เอยง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหมวกมอซายแทงมอลง ขา-เทา : เทาย าทงสองขาง

กลมท 2

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองขางตงวงสลบกน

ขา-เทา : เดนย าเทาทงสองขาง ขาขวาทบซาย

สอถงการพกเหนอยโดยใชหมวกพดใหคลายรอน

159

ภาพท 5.15 ทาท 15

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : เอยงซาย

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหมวกเหนอศรษะเลกนอย มอซายทาวสะเอว

ขา-เทา : นงคกเขาทบสน 1 คน

กลมท 2

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหมวกเหนอศรษะเลกนอย มอซายทาวสะเอว

ขา-เทา : นงตงเขาขวา 2 คน

กลมท 3

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหมวกเหนอศรษะเลกนอย มอซายทาวสะเอว

ขา-เทา : เทาซายกาวหนา เทาขวาไขวหลงเปดสนเทา

สอถงการพกเหนอยโดยใชหมวกพดใหคลายรอน

160

ภาพท 5.16 ทาท 16

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หมนทวนเขมนาฬกา

แขน-มอ : ปรบมอ

ขา-เทา : ยนจรดเทาซาย

สอถงการปรบมอเรยกลกคา

161

ภาพท 5.17 ทาท 17

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงซาย

ล าตว : หมนทวนเขมนาฬกา

แขน-มอ : มอทงสองขางกวก

ขา-เทา : ยนจรดเทาขวา

สอถงการโบกมอเรยกลกคา

162

ภาพท 5.18 ทาท 18

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบหมวกแขนเหยยดตงเหนอศรษะ มอซายทาวสะเอว

ขา-เทา : ยนจรดเทาซาย

สอถงการใชหมวกพดเพอคลายรอน

163

ภาพท 5.19 ทาท 19

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบทชายพก มอซายจบสงหลง ขา-เทา : เทาซายกาวหนาเทาขวาไขวหลงเปดสนเทา

สอถงทาหลกทาท 1 การใชทาเปนส ารบ

164

ภาพท 5.20 ทาท 20

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงซาย

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอซายจบทชายพก มอขวาจบสงหลง ขา-เทา : เทาขวากาวหนาเทาซายไขวหลงเปดสนเทา

สอถงทาหลกทาท 2 การใชทาเปนส ารบ

165

ภาพท 5.21 ทาท 21

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงซาย

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบเหยยดตง มอซายจบทชายพก

ขา-เทา : เทาซายยกหนาเทาขวายนขนานกบพน

สอถงทาหลกทาท 3 การใชทาเปนส ารบ

166

ภาพท 5.22 ทาท 22

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาตงวงระดบศรษะ มอซายตงวงทชายพก

ขา-เทา : เทาขาวกาวมาขางหนา เทาซายสงหลงแลวเปดสนเทา

สอถงทาหลกทาท 4 การใชทาเปนส ารบ

167

ภาพท 5.23 ทาท 23

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาตงวงกลาง มอซายจบคว าเหนอศรษะ

ขา-เทา : ย าเทาชาๆตามจงหวะเพลง สอถงความสนกสนาน รนเรงของการขายขาวหลาม

168

ภาพท 5.24 ทาท 24

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาตงวงกลาง มอซายจบคว าเหนอศรษะ

ขา-เทา : เทาซายกาวหนา เทาขวาไขวหลงเปดสนเทา

สอถงความสนกสนาน รนเรงของการขายขาวหลาม

169

ภาพท 5.25 ทาท 25

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาตงวงลาง ขา-เทา : ย าเทาทงสองขาง สอถงความสนกสนาน รนเรงของการขายขาวหลาม

170

การเคลอนไหวบนเวท และการแปรแถว

เนองจากการแสดงชดฟอนกระตกสายลายมดหมเปนการร าทเปนรปแบบของนาฏศลปพนบานเนองจากเปนผลงานสรางสรรค การแสดงจะตองมการเคลอนไหวจะท าใหการแสดงดไมนาเบอหรอซ าซาก ผสรางสรรคจงไดคดกระบวนทาทหลากหลายท าใหการแสดงดนาชมและนาตดตามมากยงขนจงมการแปรแถวดงตอไปน

แถวท 1 ออกมาดาน หนาเวทตอนแรกเปนแถวหนากระดาน

แถวท 2 แปรแถวมาเปนแถวหนากระดาน

แถวท 3 แปรแถวเปนเฉยง 1 แถว

แถวท 4 แปรแถวเปนกลม 1 แถว

171

แถวท 5 แปรแถวเปนหนากระดาน 2 แถว 2 กลม

แถวท 6 แปรแถวหนากระดาน 1 แถว วงกลม 1 วง

แถวท 7 แปรแถวเปนตงซม

แถวท 8 แปรแถวเปนวงกลม

172

แถวท 9 แปรแถวมาเปนแถวหนากระดาน

แถวท 10 แปรแถวเปนเฉยง 1 แถว

การแตงกาย

การออกแบบเครองแตงกายยงคงความเปนอสานไวจะนงผาถงสน เสอแขนกด จงมรปแบบการแตงกายดงน

ภาพท 5.26 เสอแขนกด

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

173

ภาพท 5.27 ผาถง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 5.28 ตางหเงน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

174

ภาพท 5.29 ดอกไมตดผม

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 5.30 หมวก

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

175

ภาพท 5.31 ดอกไมตดผม

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ภาพท 5.32 ดอกไมตดผม

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

เพลงและดนตร

เปนการประพนธเพลงขนใหมโดยอาจารยภภพ ปนแกว สาขาวชาดนตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน วธการประพนธมหลกการประพนธทอาศย แนวคดจากการแบงชวงการแสดงเปน 3 ชวง คอ

ชวงท 1 สอถงการออกมาตงรานขาย โดยใชจนตนาการจากทาทางทผสรางสรรคไดออกแบบ น าเอาอารมณของการแสดงทคอยๆออกมาตงรานแบบไมรบรอน จงออกแบบเพลงใหมลกษณะความเรวปานกลาง มความออนโยน และยงคงเอกลกษณของชาวอสานทมความสนกสนาน ราเรงอยในตว

176

ชวงท 2 สอถงการโบกขาวหลาม โดยมทาหลกทเปนเอกลกษณของการโบกเปนจงหวะ จงน าเอาการหยดจงหวะในหองเพลงหนง ประกอบดวย การหยด 4 ครง ในทกจงหวะ ตอกนใน 1 หองเพลง แทนการกดขอมอลง และยอตว ดงนน จงเนนจงหวะใหหยดตามทาร า และเรงจงหวะเรวขนในชวงท 2

ชวงท 3 สอถงการพกเหนอยเมอขายขาวหลามเสรจสน ทมอารมณเพลงผอนคลาย จงน าเอาวธการทอดเพลงลงในจงหวะชา แตมความแตกตางของท านองในชวงท 1

โนตเพลง

ตารางท 5.1 โนตเพลงเซงสาวกมภวาปโบกขาวหลาม

- - - - - - - ม - - - ร - ม – ด - - - ร - ม - ท - - - ด - ร – ล

- - - - - - - ม - - - ร - ม – ด - - - ร - ม – ซ - ล ซ ม - ซ – ล

- - - - - - - ม - - - ซ - - - ล - - - ซ - ล – ด - - - ร ม ซ – ม

- - - - - - - ล - - - ท - ด - ร - - - ท - ม – ร ม ร ด ล - ด – ร

- - - - - - - ล - - - ท - ด – ร - - - ท - ม – ร ม ร ด ล - ซ – ล

- - - - - ด ล ซ ล ด ซ ล ล ด ซ ล - - - - - ด ล ซ ล ด ซ ล ล ด ซ ล

- - - ด - - ท ด - - ร ด - - ท ด - - ร ด - - ท ด - - ร ด - ด ร ม

- - - - - ด ร ม - - - - - ด ร ม - - - - - ด ร ม - ม – ม - ม – ม

- - - - - ด ร ม - ม – ม - ม – ม - - - ซ - - ร ม - - ล ซ - - ล ม

- - ซ ร - - ล ซ - - ล ซ - - ล ม - - ซ ร - - ซ ม ซ ม ร ด - ท – ล

177

- - - - - - ม ล - - ซ ม ร ม ซ ล - - ซ ม ร ม ด ล - - ซ ม ร ด ร ม

- - - - - - ม ล - - ซ ม ร ม ซ ล - - ซ ม ร ม ด ล - - ซ ม ร ด ร ม

- - - - - ด – ร - ด ร ม ร ด ร ม - - ร ด ร ด ร ม - - ร ด ร ด ร ม

- - - - - ด – ม - ด ร ม ร ด ร ม - - ร ด ร ด ร ม - - ร ท ร ม ซ ล

สรป

การแสดงเซงสาวกมภวาโบกขาวหลาม ไดมวธการศกษาคนควาและวธการด าเนนโครงการอยางเปนระบบเพอสรางสรรคผลงานใหมความสมบรณแบบตรงตามวตถประสงค ซงมขนตอน เรมตงแตศกษาทฤษฎการตงหวขอเรองศกษาและเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณก าหนดเนอหา และรปแบบการแสดงออกแบบการแสดงทงเรองแมทา เพลงการแตงกายอปกรณและการฝกซอม การแสดงโดยวธการด าเนนงานทเปนระบบทางการศกษาคนควาขอมลทถกตองท าใหผสรางสรรคผลงานสามารถถายทอดความคดความสามารถจากประสบการณผานทางชดการแสดงสทานผชมไดอยางเตมท อนจะเปนแนวทางและประโยชนตอผทตองการศกษาลวดลายการโบก ขาวหลาม และขนบธรรมเนยมประเพณของชาวอสาน เซงสาวกมภวาปโบกขาวหลาม เปนผลงานการสรางสรรคทดงเอาทาทางธรรมชาตของแมคาทเรยกลกคาดวยกรยาการโบกมอและแขนวาดเปนวงกดต าลง และมการใชล าตวโนตไปดานหนาและยอตวลงต า เปนทนาสนใจและเปนวธการใชทาทางเรยกลกคา ทเปนเอกลกษณ จงเปนแรงบนดาลใจน าทาทางนนมาประดษฐสรางสรรคเปนนาฏศลปพนเมอง อสานขน จากกระบวนทาร ามการคดสรางสรรคทาร าจ านวนทงหมด 25 ทา โดยมลกษณะทาร าเดยว 24 ทา และทาร าเปนชด หรอเรยกวาส ารบ อก 1 ทา การใชทาทางนเกดจากทาทางทน ามาเปนตนแบบจากทาโบกขาวหลามของแมคาเพยง 1 ทา และเปนทาทสรางสรรคจากจนตนาการโดยสรางเรองราวเปน 2 ชวง คอ ชวงการตงรานขายขาวหลาม และชวงทาโบกเรยกลกคา มการแปรแถว 10 ลกษณะ เปนการแสดงทมความสนกสนาน ครนเครงดวยเพลงทสนก รวดเรว และทาทางเชญชวนของกลมสาวชาวกมภวาป จากทาตนแบบน ามาสรางสรรคเพมเตมไดอยางหลากหลาย การแสดง ชดน ไดรบการประเมนจากผ เชยวชาญดานนาฏศลป พนบาน และจากผชมหลายคร ง ซงม ความสมบรณดานเนอหา ทาร า และองคประกอบของการแสดง จดวาเปนการสงเสรมเอกลกษณของชมชนในอ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน ไดเปนอยางด

178

บทท 6

การสรางสรรคผลงานนาฏศลปประยกตชด ฟอนพทธชนะมาร

การแสดงชด ฟอนพทธชนะมาร (พาหงตะกาถา) เปนการแสดงนาฏศลปประยกต โดยมลกษณะการน าเอานาฏศลปพนเมองอสานผสมผสานกบการใชเทาแบบโขน และการเคลอนไหวแบบอสระ โดยใชเครองดนตรพนเมองอสานประยกตกบท านองเพลงแบบสากลรวมสมย เนอเรองเกยวกบพทธประวตในตอนชนะมาร ซงการสรางสรรคนเกดจากการทดลองสรางสรรคในรายวชาผลงานสรางสรรคนาฏศลปส าหรบคร เพอเปนการทดลองน าไปใชสอนในโรงเรยนโดยน าเนอหาในวชาพทธศาสนามาบรณาการรวมกบวชานาฏศลปเปนเนอหาของเรอง โดยมวธการด าเนนงานสรางสรรคตามล าดบไดแก ขนตอนและวธการสรางสรรค ประวตทมา นยามศพทเฉพาะ แนวคด แรงบนดาลใจ การแบงชวงการแสดง การประดษฐแมทาและกระบวนทา การเคลอนไหวบนเวทและการแปรแถว การแตงกาย เพลงและดนตร

ขนตอนและวธการสรางสรรค

1. ท าการรวบรวมขอมลทเกยวของกบดานเนอหา ประวตความเปนมาของต านาน

2. วางโครงเรอง ก าหนดรปแบบนาฏยลกษณ โดยใชลกษณะการแสดงแบบการฟอนมวยโบราณผสมผสานกบการเตนโขนยกษ

3. ปรกษาผเชยวชาญดานนาฏศลป ดนตร เครองแตงกาย

4. ออกแบบดนตรมาประกอบกนการออกแบบทาทางการแสดง โดยเลอกเอาลายเพลงทางอสานเปนหลก

5. ผลตสอและอปกรณพรอมเครองแตงกายประกอบการแสดง 6. คดประดษฐทาร าขนใหมจากจนตนาการ 7. ทดลองน าการแสดงไปใหนกเรยนชนมธยมศกษาปท 3 ในโรงเรยนทออกฝกปฏบต

การสอน

8. ประเมนผลการแสดงจากผชม ซงประกอบดวย คร ผเชยวชาญดานนาฏศลปและ นกเรยนในชนเรยน

9. น าผลประเมนมาปรบปรงแกไข ผลทไดอยในคะแนนระดบดมาก แตมขอเสนอแนะใน การปรบปรงซงไดปรบปรงแลวคอ ปรบทาใหมความเหมาะสมกบจงหวะเพลง มการปรบแกไขเพลงเพมเตม โดยใหมความเปนพนบานอสานมากขนน าทาจากทกษะการแสดงโขนตวยกษมาผสมเขาไป

180

ในชวงทมการแสดงของฝายมารเพมเตมการตบทโดยใชแมทาจากแมบทเลกในบทของพระแมธรณมการปรบแถวเพมเตมเพอใหมความหลายหลายในการแสดงหลงจากนนไดมการน าเอาการแสดงชด ฟอนพทธชนะมาร (พาหงตะกาถา) ออกแสดงในงานของโรงเรยนในกจกรรมตางๆ

ประวตทมา

จากพทธประวต ตอน ทรงผจญมารและทรงชนะมาร กลาวถงเมอนางสชาดา ไดถวาย ขาวมธปายาส พระสมณะโคดม พระองคจงไดเสดจไปทางตนโพธในทศตะวนออก คนหาบหญา ชอโสตถยะ หาบหญามาเหนพระองคเขาจงเกดความเลอมใสในพระลกษณะทงามสงาของพระสมณะโคดม จงไดยนดสรางบารมโดยการนอมถวาย หญาคา จ านวน 8 ก า ณ บดนนพระองคจงได นงประทบทโคนตนไมนน อนเกลยดวยหญาคา 8 ฟอน นงในทาขดสมาธหนพระพกตรไปทางทศตะวนออก และตงจตอธฐานวา “บดนเราจะตงจตอธฐาน ก าหนดใจ แมเลอดในกายเราจะเหอดแหงไปหมดสน เหลอแตหนงหมกระดกกตาม หากเรายงไมบรรลพระธรรมอนประเสรฐสดนน เราจะไมยอมลกขนจากบลลงกน” เหลาเทวดาทงหลายทวสากลจกรวาลนน ไดรบรถงค าอธฐาน จงไดพากนกลาวสรรเสรญพระมหาบรษ ดวยดอกไมเครองหอม แลวพากนยนถวายสาธการ

ขณะนน พญาวสวดมาราธราช ไดสดบเสยงเทพเจาบนลอเสยงสาธการ กทราบชดในพระทยวา พระมหาบรษจะตรสรพระสพพญญตญาณ ท าลายบวงมารทเราวางขงรงรดไว แลวหลดพนไปได กนอยใจ คดฤษยา เคยดแคน ปาวประกาศเรยกพลเสนามารมากกวามาก พรอมดวยสรรพาวธและสรรพวาหนะทรายแรงเหลอทจะประมาณเตมไปในทองฟา พญาวสวดขนชางพระทนงครเมขล นรมตมอพนมอ ถออาวธพรอมสรรพ น ากองทพอนแสนราย เหาะมาทางนภาลยประเทศ เขาลอมเขตบลลงกของพระมหาบรษเจาไวอยางแนนหนา

ทนใดนนเอง บรรดาเทพเจาทพากนมาหอมลอมถวายสกการะบชาสาธการพระมหาบรษอย เมอไดเหนพญามารยกพหลพลมารมาเปนอนมาก ตางมความตกใจกลวอกสนขวญหาย พากนหนไปยงขอบจกรวาฬ ทงพระมหาบรษเจาใหตอสพญามารแตพระองคเดยว

เมอพระมหาบรษไมทรงแลเหนผใด ใครทไหนจะชวยได กทรงระลกถงบารมธรรมทง 30 ประการ ซงเปนดจทหารทแกนกลา มศตราวธครบครน สามารถผจญกบหมมาร ขบไลใหปราชยหนไปใหสนเชงได และพรอมกนมารบอาสาอยพรอมมลเชนนน กทรงโสมนส ประทบนงอย โดยมได สะทกสะทานแตประการใด

ฝายพญาวสวดมารเหนพระมหาบรษประทบนงนง มไดหวนไหวแตประการใดกพโรธรองประกาศกอง ใหเสนามารรกเขาท าอนตรายหลายประการจนหมดฤทธ บรรดาสรรพาวธ ศตรายาพษทพงซดไป กกลบกลายเปนบบผามาลยบชาพระมหาบรษจนสน ครงนนพญามารตรสแกพระมหาบรษ

181

ดวยสนดานพาลวา “ดกรสทธตถะ บลลงกแกวน เกดเพอบญเรา เปนของส าหรบเรา ทานเปนคน ไมมบญ ไมสมควรจะนง จงลกไปเสยโดยเรว”

พระมหาบรษหนอพระบรมโพธสตวเจา กตรสตอบวา "ดกรพญามาร รตนะบลลงกน เกดขนดวยบญของอาตมา ทไดบ าเพญมาแตอสงไขยยะกปป จะนบจะประมาณมได ดงนน อาตมาผเดยวเทานน สมควรจะนง ผอนไมสมควรเลย"พญามารกคดคานวา ทพระมหาบรษรบสงมานน ไมเป นความจรง ใหพระองคหาพยานมายนยนวา พระองคไดบ าเพญกศลมาจรง ใหประจกษเปนสกขพยานในทน

เมอพระมหาบรษไมเหนผอนใด ใครจะกลามาเปนพยานยนยนในทนได จงตรสเรยกนางวสนธรา เจาแหงธรณวา “ดกร วสนธรา นางจงมาเปนพยานในการบ าเพญกศลของอาตมาในกาลบดนดวยเถด”

ล าดบนน วสนธรา เจาแมธรณ กช าแรกแทรกพนปฐพขนมาปรากฏกาย ท าอญชลถวายอภวาทพระมหาบรษเจาแลว ประกาศใหพญามารทราบวา พระมหาบรษ เมอเปนพระบรม โพธสตวเจา ไดบ าเพญบญมามากมายตลอดกาล เหลอทจะนบจะประมาณได แตน าตรวจทขาพเจาเอามวยผมรองรบไวบนเศยรเกลา กมมากพอจะถอไวเปนหลกฐานวนจฉยได นางวสนธรากลาวแลวกประจงหตถอนงามปลอยมวยผม บบน าตรวจทสะสมไวในอเนกชาตใหไหลหลงออกมาเปนทะเลหลวง กระแสน าบาออกทวมทบเสนามารทงปวงใหจมลงวอดวาย ก าลงน าไดทมซดพดชางนาฬาครเมขลใหถอยลนลงไปตดขอบจกรวาล

ครงนน พญามารตกตลงเหนเปนอศจรรย ดวยมไดเคยเหนมาแตกาลกอน กประนมหตถถวายนมสการ ยอมปราชยพายแพบญบารมของพระมหาบรษ แลวกอนตรธานหนไปจากทนน

เมอพระมหาบรษทรงก าจดมารและเสนามารใหปราชยดวยพระบารม ตงแตเวลาสายณห มทนทพระอาทตยจะอศดงคต กทรงเบกบานพระทย ไดปตเปนก าลงภายในสนบสนน เพมพนแรงปฏบตสมาธภาวนาใหยงขน ดงนน พระมหาบรษจงมไดทรงพกใหเสยเวลา ทรงเจรญสมาธภาวนา ท าจตใหแนวแน ปราศจากอปกเลส จนจตสขมเขาโดยล าดบ ไมชากไดบรรลปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตฌาน ซงเปนสวนรปสมาบต เปนล าดบ จนถงอรปสมาบต 4 บรบรณ

182

นยามศพทเฉพาะ

พทธะ หมายถง บคคลผตรสรอรยสจ 4 แลวอยางถองแท ในชนอรรถกถา มาร ผฆา ผท าลาย ในพระพทธศาสนาหมายถงผ กดกนบญกศล ม 5 อยาง เรยกวา

เบญจพธมาร คอ ขนธมาร กเลสมาร อภสงขารมาร มจจมาร เทวบตรมาร โดยปรยายหมายถงผทเปนอปสรรคขดขวาง

พาหง เปนชอพระคาถาในพระพทธศาสนา มความยาวแปดบท ใชสวดสรรเสรญชยชนะแปดประการทพระสมณโคดมทรงมเหนอมนษยและอมนษยดวยธรรมมานภาพ

มวยโบราณ มวยแบบหนงเรยกกนหลายช อ เชน มวยลาว บาง เสอลากหาง บาง มวยดงกลาวนนยมฝกหดตามคมวดตามหมบาน เพอใหมก าลงวงชา สามารถตอสปองกนตวได และในขณะเดยวกนกค านงถงความสวยงามของลลาทาร าทาฟอน มการร าเรยนเวทมนตคาถา เสกเปาหมดเขาใหมพละก าลงแขงแกรงจนคตอสท าอนตรายไมได

ลาย ท านองเพลง นน ใชส าหรบเรยกท านองเพลงตางๆ คอ เฉพาะท านองลวนๆ เรยกวา ลาย เชน ท านองเพลงแมงภตอมดอก กเรยกวาลายแมงภตอมดอก ท านองเพลงแมฮางกลอมลก กเรยกวา ลายแมฮาง กลอมลก เปนตน

แนวคด

การศกษาพทธประวต ในตอนทพระพทธเจาผจญมารกอนการตรสร เปนเรองราวทนาสนใจอกตอนหนงในพระพทธศาสนา ซงในต าราพทธะคาถา จะปรากฏตาถะกาถา หนงบท ชอ พาหง มหาตะกาถา หรอทรจกในชอบทสวดชนะมาร ทนยมน ามาสวดในการอธฐานจตเพอใหรอดพน จากภยนตรายตางๆ ในการท างานหรอการเดนทาง น ามาเสนอผลานงานสรางสรรคในรปแบบ การแสดงนาฏศลปพนเมองอสานแบบประยกต

แรงบนดาลใจ

ตองการน าเนอหาของการเรยนการสอนในรายวชาพทธศาสนา มาบรณาการโดยใชวชานาฏศลปสรางสรรคเพอเปนประโยชนกบนกเรยนในการจดการเรยนรแบบบรณาการ เปนการทดลองน าไปใชใหไดเกดผลจรงตามวตถประสงค

183

การแบงชวงการแสดง

การแสดง ชด ฟอนพทธะชนะมาร (พาห งตะกาถา) เปนการแสดงทสอถง เรองราว พทธประวตของพระสมมาสมพทธเจา ในตอน ผจญมาร ซงจะกลาวถงตงแตตอน พราหมณโสตถยะ นอมถวายหญาคาเพอเกลยเปนบลลงอาสนะในการนงประทบเพอบ าเพญธรรม จนถงตอนทพระแมธรณแสดงตนบบมวยผมจนท าใหพญามารพายแพตอบารมแหงพทธะ โดยไดน าเสนอในรปแบบ การแสดงนาฏศลปพนเมองแบบประยกต ซงมรปแบบการแสดงแบงเปน 4 ชวง ดงตอไปน

ชวงท 1 นอมถวายหญาคา

ใชนกแสดงชาย 6 คนสมมตตนเปนกลมพราหมณทรบจางตดและหาบหญา แสดงทาทาง การฟอนทสอถงการเกบเกยวหญาและทาทางในการเลอมใสศรทธาพระพทธองค เชน ทา ไหว ทาบงสรยะ ทามดหญา เปนตน โดยมการใชอปกรณในการแสดงเปนมดหญาคา ใชจงหวะการย าเทาแบบอสาน นบจงหวะตามจงหวะกระทบกลอง เสยงดนตรทบรรเลงโดย โหวด และแคนเป นหลก สอถงบรรยากาศทมลมพด และแดดรอน

ชวงท 2 พญามารผจญ

ใชนกแสดงชาย 8 คน แสดงตนสมมตเปน พลมาร ทยกทพมาเพอจะขดขวางพระพทธองค ในชวงนจะใชทาการฟอนมวยโบราณผสมผสานการย าเทา เกบเทา และนาฏยลกษณแบบวงตวยกษในการแสดงโขน ประดษฐเปนแมทาในการแสดงชวงน โดยมทาทาง เชน ทาชางครเมขล ทาเสอ ลากหาง ทาแผลงศร ทาตะลกตก เปนตน สอใหเหนพลงและความเขมแขงของนกแสดงชาย พรอมมการแสดงทาตบท ทหมายถงการเรยกพล และยกทบแบบโขนยกษ

ชวงท 3 วสธราบบมวยผม

ชวงทสามนใชนกแสดงทงสองฝาย แสดงทาทางในการตอสกน ใชนกแสดงผหญง 1 คน สมมตตนเปนพระแมธรณ แสดงอภนหารบบมวยผมเปนมหาสมทรเพอปราบพญามาร ใชทาการแสดงทงแบบมวยโบราณในการตอสและใชการยกลอยโขน เพอแสดงใหเหนถงความยงใหญของการตอส พรอมทงใชดนตรทเนนจงหวะเสยงกลองทกระบทกระตนจงหวะเพมความตนเตนในการแสดง

ชวงท 4 เหลามารสโรราบ

นกแสดงฝายมาร ถอดอกบวออกมาระบ า พรอมกบ ฝายพราหมณ กจะน าเอาดอกบว มาฟอนเพอนอมถวายพระพทธเจา แสดงทาทางในการเลอมใสในบารม และเปนการแสดง การสรรเสรญพระพทธคณ โดยใชดอกบวเปนอปกรณ ซงเปนสญลกษณของพระอรหนต

184

การประดษฐแมทาและกระบวนทา

การแสดงชด ฟอนพทธชนะมาร (พาหงตะกาถา) ไดคดประดษฐทาร า โดยดดแปลงมาจาก การฝกทาร ามวยโบราณผสมผสานการแสดงทานาฏยลกษณโขนยกษเกดเปนทาและแมทา ดงตอไปน

ภาพท 6.1 ทากอบฟาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : แขนตรงระดบไหลมอผาย

ขา-เทา : ขาขวากาวหนาแลวยอ

สอถงการเกบกอบหญาคาหรอฟาง

185

ภาพท 6.2 ทาบงสรยะ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอซายตงวงระดบศรษะและมอขวาตงวงระดบปาก

ขา-เทา : ขาขวากาวหนาและยอ

สอถงการเอามอปองแดดในเวลาทรอน

186

ภาพท 6.3 ทาเกยวเกลา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาจบทชายพกและมอซายตงวงบนพเศษ

ขา-เทา : ขาทงสองกนเขาแลวยอ

สอถงความเปนสรมงคลทเทดทนไวเหนอเกลา

187

ภาพท 6.4 ทาแลหา ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงซายหนหนาไปทศ 2

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาตงวงบนและมอซายเปนผาลาสน

ขา-เทา : ขาทงสองกนเขายอ

สอถงการเฝารอคอยหา โดยยกมอขนในระดบสงแลวแหงนหนามองฟา

188

ภาพท 6.5 ทาโกยหญา

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรงหนาเลกนอย

ล าตว : หนตรงไปทศท 1 และทศ 3

แขน-มอ : แขนตรงระดบไหลมอคว าลงทงสองขาง ขา-เทา : ขาทงสองกนเขาแลวยอลง สอใหเหนอากบกรยา การกางแขนแลวชอนมอเหมอนกบการโกยหญาหรอหอบเอาสงของตางๆ

189

ภาพท 6.6 ทานอมถวาย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรงกมหวลงเลกนอย

ล าตว : หนตรงไปทศท 4

แขน-มอ : พนมมอเหนอหว

ขา-เทา : ขาทงสองกนเขาแลวยอลง แสดงทาการถวายของโดยความเคารพเหนอเกลา

190

ภาพท 6.7 ทาลงวงลงเหลยม

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองวางทหนาขา ขา-เทา : ขาทงสองกนเขาแลวยอลง สอถงความแขงแรงของนกแสดงฝายยกษ

191

ภาพท 6.8 ทาเขมแขง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรงหนหนาไปทางทศ 4

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองเทาสะเอว

ขา-เทา : ขาขวายอและขาซายเหยยดไปทางทศ 4

สอถงการยกพลของตวยกษ

192

ภาพท 6.9 ทากระทบสน

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวาหนไปทางทศ 4

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาลอแกวระดบศรษะและมอซายเทาสะเอว

ขา-เทา : ขาทงสองขางกนเขายอลง สอถงการแสดงอทธฤทธของตวละครตวยกษ

193

ภาพท 6.10 ทาแผลงศรแบบมวยโบราณ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาก าหมดระดบศรษะ มอซายก าหมดระดบไหลแขนตง ขา-เทา : ยกขาซายกดหนาทบ

สอถงการแผลงฤทธ เพอปราบศตร

194

ภาพท 6.11 ทางวงชาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : เอยงขวาหนหนาไปทางทศ 4

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวากดมอเขาขางหและมอซายกดมอลงเหนอศรษะแขนตง ขา-เทา : ขาทงสองกนเขายอลง

สอถงลกษณะการชงวงของชาง

195

ภาพท 6.12 ทาเสอลากหาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอทงสองก ามอกนศอกระดบอก

ขา-เทา : นงทบสนกนเขา และ ยนกระดกหลง สอถงการไหวครของการแสดงมวยโบราณ เพอเปนการเตรยมตวส าหรบการแสดง

196

ภาพท 6.13 ทาแขแกงหาง ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมท 1

ศรษะ : กมลง ล าตว : หนตรงไประหวางทศท 1 และ 2

แขน-มอ : แบมอแลวสงหลงทงสองขางแขนดง ขา-เทา : คกเขา

กลมท 2

ศรษะ : กมลง ล าตว : หนตรงไประหวางทศท 1 และ 2

แขน-มอ : คว ามอแลวสงหนาทงสองขางแขนดง ขา-เทา : เทาขวากาวหนา

สอถงลกษณะของจระเขทก าลงจะออกลาเหยอ

197

ภาพท 6.14 ทาพญามารยกพล

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ตวรอง ศรษะ : เอยงขวา

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : ยกตวเอกขน

ขา-เทา : กาวเทาขวาแลวทงน าหนก

ตวเอก

ศรษะ : เอยงซาย

ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : แขนขวาชไปทางทศ 2 แขนซายก าหมด

ขา-เทา : เยยบตวรอง สอใหเหนถงพญามารสวสตขชางครเมขล ยกพลขดขวางพระพทธเจา

198

ภาพท 6.15 ทาตอส ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมพราหมณ

ศรษะ : เอยงซาย

ล าตว : หนตรงไปทศท 2 และ 3

แขน-มอ : มอทงสองก าหมด

ขา-เทา : เตะขาขวาออกไป

กลมมาร

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1 และกมตว

แขน-มอ : มอทงสองก าหมด

ขา-เทา : ยอตวลง ใชลกชกมวยตามแบบฝกลกรกลกรบแสดงถงการตอสกนระหวางฝายดและมาร

199

ภาพท 6.16 ทายกลอย

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมพราหมณ

ศรษะ : เอยงซายหนาตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : เหยยดแขนตรงตงวงกลาง ขา-เทา : ถกยกขนเหนอพน

กลมมาร

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 3

แขน-มอ : ยกกลมพราหมณ ขา-เทา : กนเขาแลวยอทงสองขาง

สอถงความแขงแกรงและความแขงแรงของการแสดงศลปะการตอส

200

ภาพท 6.17 ทาคลนมหาสมทร ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

กลมพราหมณ

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 4

แขน-มอ : มอขวาแตะศอกคนขางหนา และมอซายเทาสะเอว

ขา-เทา : ขาซายคกเขา ขาขวาตงยนออกมาดานขาง กลมมาร

ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 4

แขน-มอ : มอขวาแตะศอกคนขางหนา และมอซายเทาสะเอว

ขา-เทา : ขาซายคกเขา ขาขวาตงยนออกมาดานขาง สอถงตอนพระแมธรณบบมวยผมเปนคลนทะเลเพอปราบมาร

201

ภาพท 6.18 ทาพชตมาร

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

ตวเอก

ศรษะ : หนซายมองไปทางทศ ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : มอขวาแขนแบมอระดบหางคว มอซายชทะแทงไปทางตวลอง ขา-เทา : ถกยกขนเหนอพน

ตวรอง ศรษะ : ตรง ล าตว : หนตรงไปทศท 1

แขน-มอ : ยกตวเอก

ขา-เทา : คกเขา และตงเขา สอถงการสรบระหวางฝายดและฝายราย

202

การเคลอนไหวบนเวท และการแปรแถว

แถวท 1 ฝายพราหมณ แถวปากผนงคว า

แถวท 2 ฝายพราหมณ แถวสบหวางแบบท 1

แถวท 3 ฝายพราหมณ แถวสบหวางแบบท 2

203

แถวท 4 ฝายมาร แถวหนากระดานค

แถวท 5 ฝายมาร การเขาค

แถวท 6 ฝายมาร แบงกลม 2 กลม

204

แถวท 7 ฝายมาร การเขาค

แถวท 8 ฝายมาร การรวมกลม

แถวท 9 แถวรวมกลม 2 ฝาย แบบท 1

แถวท 10 แถวรวมกลม 2 ฝาย แบบท 2

205

แถวท 11 แถวรวมกลม 2 ฝาย แบบท 3

แถวท 12 แถวรวมกลม 2 ฝาย แบบท 4

206

การแตงกาย

นกแสดงชายฝายพราหมณ

ภาพท 6.19 เครองแตงกายนกแสดงชายฝายพราหมณ

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

นงผาเปนเหนบเตยวสนแบบอสาน สวมเสอแขนสน มดเอวดวยผาไหม โพกศรษะดวยผา ลายพนเมอง วาดลายทขาทงสองขาง ประดบดวย สรอยคอ เขมขด และ ก าไรขอมอ (จะเนนสใหเหนเปนสจวรพระสงฆ)

207

ภาพท 6.20 เครองแตงกายนกแสดงชายฝายพญามาร

ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

นงผาเปนเหนบเตยวสนแบบอสาน สวมเสอแขนสน มดเอวดวยผาไหม โพกศรษะดวยผา ลายพนเมอง วาดลายทขาทงสองขาง ประดบดวย กระบงหนาเงน สรอยคอ เขมขด และ ก าไรขอมอ (จะเนนสชดไปใหมสเขมเชน ด า น าเงน)

208

ภาพท 6.21 เครองแตงกายนกแสดงพระแมธรณ ทมา : ปนเกศ วชรปาณ, 2559

พระแมธรณจะสวมเกาะอก หมทบดวยผาสไบสแดงและสทอง นงผาถงจบทรงเปนหนานาง และสวมเครองประดบ รดเกลาผม สรอยคอ เขมขด เปนตน

เพลงและดนตร

การแสดง ชด ฟอนพทธะชนะมาร (พาหงมหาตะกาถา) วธการคดประดษฐทาร าแลวจงน าเพลงมาประกอบการแสดง โดยใชการตดตอเพลงจากตนฉบบ ซงจะเลอกเอาลายเพลงทเปนจงหวะและท านองเพลงแบบพนบานอสาน ผสมผสานกบท านองเพลงของเพลงสากลรวมสมยมาเปนหลกในการแสดง อนประกอบไปดวย

1. ลายเพลงเปดปองฟา ในชวงตน ทบรรเลงโดยเครองดนตรโหวด แคน และกลอง 2. ลายเพลงพทธะชะยนต ในชวงท 3 ทบรรเลงโดยวงดนตรพนบานโปงลาง 3. การน าเอาเมโลดเพลงสากลรวมสมยมาเปนท านองประกอบ

การบรรเลงดนตรใชวงดนตรพนบานอสาน (วงโปงลาง ) ซงประกอบดวยเครองดนตร โปงลาง กลอง ร ามะนา แคน พณ โหวด และเครองประกอบจงหวะ ฉง ฉาบเลก ฉาบใหญ

209

สรป

การแสดงผลงานนาฏศลปประยกตชด พทธชนะมาร เปนการประยกตนาฏศลปหลายรปแบบคอ การใชทาร าไทยมาตรฐาน การเตนโขน และทาแมบทอสาน ประกอบกบการใชดนตรประยกต ในการน าลายเพลงอสานผสมผสานกบเพลงสากล ทใชการบนทกเสยง ตดตอเสยงเขามาชวยใหเพลงเกดมตทหลากหลาย จงอาจกลาวไดวา นาฏศลปประยกตหรอ นาฏศลปรวมสมย ท าใหเกดรปแบบนาฏศลปททความแปลกใหม และการสรางสรรคชดนเปนการทดลองจดการเรยนการสอนแบบ บรณาการกบวชาพทธศาสนา ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 3 ใหเกดความรในเนอหาวชาและ เกดความคดสรางสรรคในการรวมกนสรางสรรคทานาฏศลปตามบทบาทในเนอเรองตอนพระพทธเจาชนะมาร ซงเมอไดทดลองใชในหองเรยนแลวประสบความส าเรจเปนอยางยง นกเรยนไดแลกเปลยนการเรยนรจากการทองจ าสการแสดงนาฏศลปองตามพทธประวต เกดความสนกสนาน เพมพนดานความคดสรางสรรค นอกจากนการสรางสรรคนาฏศลปประยกตหรอนาฏศลปรวมสมยในปจจบน ยงเปนการพฒนารปแบบของนาฏศลปในสงคมปจจบนใหเกดการยอมรบ แพรกระจายตว อยางรวดเรว สงผลใหนาฏศลปมการคงอย เปลยนมตใหมทงในดานแนวคด ทาทาง องคประกอบ ของงาน ทส าคญการผลตผลงานนาฏศลปยงแพรกระจายไปสนกเรยน นกศกษา ในทกระดบ อนสบเนองจากมการประกวดผลงานสรางสรรคนาฏศลปจากภาครฐและเอกชนชวยสนบสนน

210

บทท 7

การบนทกผลงานสรางสรรคนาฏศลป

การบนทกผลงานนาฏศลป เปนการบนทกเรองราวของนาฏศลปชดหนงๆ เพอถายทอดเรองราว ความคด รปแบบในงานสรางสรรคทเกดขน มนษยในอดตมการบนทกภาพเหตการณ การรวมกลมฟอนราตามผนงถา การบอกปากเปลารนสรน การพฒนาการบนทกทารา ทาเตนแบบ จดบนท กท เ ร มต นจากการจดล กษณะบรรยายความ ส ร ะบบการบนท กแบบลาบาน (Labannotation) ซ ง เปนสญลกษณทาราเตน ในฝ งโลกตะวนตก ลกษณะการจดลกษณะ การเคลอนไหวรางกาย โดยใชทฤษฏโนตสากลเปนพนฐานความคด และในทางฝงตะวนออกกพบวามสญลกษณการจดทาราแบบเสนตวการตน ซงในปจจบนพบวานามาใชเพยงจดบนทกเตอนความจาแบบสนๆ ในการบนทกทาราไทยเปนเครองหมายกากบไวเทานน เนองจากววฒนาการดานเทคโนโลยทาใหการบนทกทาราในปจจบนอยในรปแบบการถายภาพ และการบนทกแบบวดทศน ซงรวดเรวชดเจน มลกษณะการเคลอนไหวทสามารถเขาใจไดทงภาพและเสยงในทนท

ภาพท 7.1 ตวอยางชองบนทกโนตแบบระบบลาบาน (Labannotation) (ทมา : ชมนาด กจขนธ, 2543)

:

212

จากภาพเปนตวอยางการอธบายชองบนทกโนตในระบบลาบาน ซงมเสนกลางลาตว แบงซกซาย-ขวา ของรางกาย มการบนทกอวยวะการเคลอนไหวในทกสวนของรางกาย มสญลกษณกากบการเคลอนไหวในทกจงหวะอยางละเอยด นอกจากนยงมการทาวจยนาระบบการบนทกโนตแบบลาบานมาทาการทดลองบนทกทาราในนาฏศลปไทย พบวามความนาสนใจและไดรบความสนใจเปนอยางยง

ภาพท 7.2 ตวอยางการเขยนทาทางกอนจงหวะระบากฤษดาภนหาร

ทมา : (ชมนาด กจขนธ, 2547: 49)

งานวจยของชมนาด กจขนธ เรอง การพฒนานาฏยจารกนาฏยศพทไทยโดยใชระบบ ลาบาน ดงตวอยางภาพการบนทกทาราในระบากฤษดาภนหารทปรากฏนน สรปจากการสมภาษณความคดเหนของผเกยวของนาฏศลปไทยและนสตนกศกษาไดวา การนาวธการบนทกระบบลาบานมาใชในการบนทกนาฏยศพทของราไทยมความเหมาะสม สามารถอานแลวเขาใจงายตอการปฏบตทารา และปรมาณของสญลกษณมเพยงพอกบการบนทกทารา ควรนานาฏยจารกนาฏยจารกนาฏยศพท มาใชในกระบวนการเรยนการสอนนาฏศลปไทย ชวยแกปญหาความสบสนไมชดเจนของการบนทก ทารา ชวยแกปญหาสบสนในการปฏบตใหเปนแบบแผนทสามารถอางองในเชงวชาการเปนวธการทจะใหวชานาฏศลปไทยเปนทยอมรบและเทยบเทากบศาสตรสาขาอน การบนทกงานนาฏศลปจดวามความสาคญตอวงการนาฏศลปไทยเปนอยางยง ใน การอนรกษและสบทอด การบนทกผลงานนาฏศลปอกรปแบบหนงทมความสาคญมากกวาเปนเพยงแคการจดบนทกใหทราบการเคลอนไหว คอการบนทกผลงานในรปแบบรายงานการวจย ทจะทาใหทราบถงรายละเอยดครอบคลมในดานการสรางสรรคอนเปนประโยชนตอการศกษาคนควา

213

อยางตอเนองและเปนสงทสามารถเปนหลกฐานทผานการคนควา สรางสรรค วเคราะห ประเมนผล อยางเปนระบบทเชอถอได

การบนทกผลงานสรางสรรคในรปแบบรายงานการวจย

ศาสตรแขนงวชานาฏศลปจดวาเปน ศาสตรแหงแขนงวชาปรชญา ทเกดจากการแสวงหาความกระหายใครร การแสวงหาความรในสงใหมๆของมนษยอยางไมมทสนสด องคความรทเกดขนในทางนาฏศลปหลอมรวมจากหลายศาสตรเขาไวดวยกน ดงนนกนาฏยประดษฐเมอคนพบวธการสรางสรรคของตน เปรยบเสมอนการคนพบสงใหมทไมเกดขนมากอน ไมวาจะเปนนาฏศลปลกษณะประยกตทอาจนาเอาศลปะหลายรปแบบรวมไวดวยกน แตกเรยกไดวาเปนสงใหม ในการนาเสนอวธการ รปแบบ ทแตกตางกนออกไป นอกจากนยงจะตองสามารถอธบายการคนพบสงทสรางสรรคใหมนนอยางเปนขนตอนและเปนระบบ เพอประโยชนในการแสดงองคความรทเกดจากการวเคราะห สงเคราะห และอภปรายผล เหลานเปนรปแบบในกระบวนการวจยทเกดจากปญญา ดงศาสตราจารย ดร.สรพล วรฬหรกษ ไดใหคาจากดความเกยวกบการวจยทางนาฏยศลปไววา

“นาฏยวจย มความหมายอยางนอยสองลกษณะดวยกน ลกษณะแรกเปนเพยงการสะสม รวบรวมขอมลทนาสนใจศกษา และนาจะเกยวของกนเขาดวยกน ลกษณะทสองเปนการนาขอมลทรวบรวมไวนนมาวเคราะห สงเคราะห อภปราย และสรปผลเพอใหไดคาตอบบางประการ อนนบเปนผลลพธงานการวจย แตทงนมไดหมายความวาการวจยในนยามแรกจะดอยคณคากวานยามทสอง ทงนเพราะการวจยในเรองนเปนการบกเบก แสวงหาสงใหมๆท ยงมไดมผใดทาการวจยมากอน การคนควารวบรวมขอมล ขอเทจจรงมาตแผใหเปนความรใหมในเบองตนแกวงวชาการกนบวามคาสงยง” การวจยทางนาฏศลปอยในกลมสาขามนษยศาสตร ซ งมแนวทางการวจยแบงไดเปน การวจยเชงปรมาณ และการวจยเชงคณภาพ ซงการวจยเชงปรมาณเนนขอมลดานการรวบรวมเชงสถต ในรปแบบจานวนนาผลปรมาณทวจยมาอธบาย สวนการวจยเชงคณภาพ เปนรปแบบ การเฉพาะเจาะจงในรายละเอยด คณลกษณะมความเกยวของกบทฤษฎ ปรชญา อาศยศาสตรหลายๆอยางเพอวเคราะหขอมล ในการบนทกผลงานสรางสรรคทางนาฏศลปจงจาเปนตองอธบายลกษณะพเศษของงานทผสรางสรรคไดคนพบในรปแบบการบนทกแบบการวจย ซงเรยกไดวา การบนทกผลงานสรางสรรคนนเปนการวจยทางนาฏยศลปเชงสรางสรรค ซงการวจยทางนาฏยศลปเชงสรางสรรคน หมายถง การอธบาย วเคราะหผลงาน นาฏยประดษฐใหม ซงเปนสงทอยในจนตนาการของผสรางสรรค แลวถายทอดผลงานการเขยนเพอแสดงกระบวนการความคดสรางสรรคในชดนนๆ โดยศกษาแนวความคด ปรชญา ความหมายพเศษ

214

แรงบนดาลใจ ขนตอนการประดษฐ กระบวนทา การเคลอนไหว การจดกลมนกแสดง เครองแตงกาย อปกรณการแสดง บทประพนธ งานดนตร เสยง แสงประกอบการแสดง ฯลฯ

อาจกลาวไดวา การวจยทางนาฏยศลปเชงสรางสรรค เปนการบนทกระบบความคดทงหมดของงาน การรวบรวมขอมล องคประกอบทใชในการแสดง นามาจดบนทกไวเพอเปนการรวบรวมรายละเอยด และเปนหลกฐานของผลงานความคดสรางสรรค ทงนเมอมการจดบนทกแลวยงสามารถนาการบนทกนไปจดแจงลขสทธทางปญญา เปนลขสทธในงานสรางสรรคขนใหมไมใหเกดการละเมดทรพยสนทางปญญาได ลกษณะการบนทกผลงานสรางสรรคทางนาฏศลป มรปแบบการบนทกในลกษณะของงานวจย โดยการสรางสรรคผลงานนถอวาเกดจากการคนควาหาขอมลในรปแบบตางๆเชน ตารา เอกสารงานวจย การสมภาษณผเชยวชาญในแขนงตางๆ การสงเกต การสอบถาม การลงพนทเชงสารวจ การทดลอง นาขอมลในสวนตางๆ ทเกยวของกบผลงานของผสรางสรรคมาวเคราะห สงเคราะหอยางเปนระบบและจดหมวดหม ทงนการจดเรยงระบบนเกยวพนถงองคประกอบ การสรางสรรคในงาน ทเกดจากการการวจย การตรวจสอบ ซงเปนทมาของกระบวนการ ขนตอน การสรางสรรคผลงาน การบนทกผลงานนาฏศลปสรางสรรคจงจดไดวา เกดความร ใหม มกระบวนการทอธบายจากการแสวงหาขอมล และสามารถอธบายการสรางสรรคนนไดอยางเปนรปธรรม

รปแบบการบนทกผลงาน

การบนทกผลงานสรางสรรคในลกษณะเชงวจยน ม โครงสรางของการเขยนลกษณะงานวจย สามารถแยกหวขอของการบนทกผลงานไดเปน 4 สวนทเกยวของหลกๆในการสรางสรรค คอ 1. รปแบบหรอลกษณะงานสรางสรรค 2. วธดาเนนการเกบขอมล และสงเคราะหขอมล 3. องคประกอบทางนาฏศลป 4. สรปและอภปรายผล ทงนเมอนามาเขยนในรปแบบการวจยเชงสรางสรรคจงมการแบงเนอหาออกเปนบท โดยหลกๆ แลวไมจากดจานวนบททตายตว ผสรางสรรคสามารถแบงขอมลและกาหนดไดเอง ทงนขนอยกบการแยกหวขอของขอมลซงอาจจะพจารณาจากเนอหาของขอมลทมปรมาณมากหรอนอย ความละเอยดของขอมลทผสรางสรรคอยากจาแนกและอธบาย โดยทวไปโครงสรางของการวจยประกอบดวย 5 บทหลกคอ

บทท 1 บทนา บทท 2 วรรณกรรมทเกยวของ บทท 3 วธดาเนนการวจย

215

บทท 4 วเคราะหขอมล

บทท 5 บทสรป

ผเขยนจะไดอธบายถง การบนทกผลงานสรางสรรค ซงสามารถการแบงบทตามโครงสรางของการวจย ดงตอไปน

บทท 1 บทน า ในบทนานประกอบไปดวยหวขอยอยของงานวจย ทผสรางสรรคตองอธบายถง ความเปนมาและความสาคญ วตถประสงค วธการดาเนนงาน ประโยชนทคาดว าจะไดรบ นยามศพทเฉพาะ ตลอดจนการนางานไปใชใหครอบคลม มลกษณะเหมอนกบการเขยนโครงรางงานวจย (Proposal) มรายละเอยดของการบนทกดงน ความเปนมาและความสาคญ ผสรางสรรคผลงานอธบายถงเหตผล แรงบนดาลใจของ การสรางสรรคชดการแสดงในลกษณะมความเปนมา ความสาคญตอการสรางสรรคขน เพอจะเกดประโยชนอยางไร ทงนการเขยนความเปนมาและความสาคญ ควรครอบคลมถงลกษณะของการแสดงในภาพรวม เชน ชดเซงสาวกมภวาปโบกขาวหลาม ขาวหลามเปนสนคา OTOP ประจาอาเภอ กมภวาป จงหวดอดรธาน มวธการขายขาวหลามในวธการเรยกลกคาทเปนเอกลกษณของตวเองซงเปนสงทสะดดตาใหลกคาจอดรถซอขาวหลาม ผสรางสรรคนาเสนอความคดทงหมดออกมาในรปแบบของการแสดงนาฏศลปไทยประเภทพนเมองอสาน โดยเนอเรองตองนาเสนอถงกรรมวธการการขายขาวหลามทมลวดลายการโบกขาวหลามเปนหลก เชน กระบวนการนาขาวหลามมาตงราน การเรยกลกคา หรอลกษณะทาทางของการโบกขาวหลาม โดยใชผแสดงเปนหญงตงแต 8-10 คน ขนไป โดยนาลกษณะทาทางการโบกรถเรยกลกคาตามแนวขางทาง เพอใหลกคาจอดและซอขาวหลาม มการแบงชวงการแสดงเปน 2 ชวง ชวงแรก สอถงการตงรานขายขาวหลามของแมคา ชวงท 2

ทาทางวธการเรยกลกคาโดยใชการเลยนแบบทาทางธรรมชาตทพบเหน นามาประดษฐทาราลกษณะนาฏศลปพนเมองอสาน

การแสดงชดนสรางสรรคขนเพอแสดงถงเอกลกษณของชมชน และบงบอกถงอาชพขายขาวหลามทมชอเสยงของอาเภอ สามารถนาการแสดงชดนเปนการแสดงของอาเภอกมภวาปอกชดหนงวตถประสงคของการสรางสรรค การเขยนวตถประสงคนน ผสรางสรรคควรคานงถงเหตผลหลกโดยเรยงความสาคญกอนหลงของการสรางผลงานขน เชน สรางสรรคขนเพอนาไปเปนชดการแสดงประจาทองถนทแสดงถงอตลกษณของชมชน สรางสรรคขนเพอรวบรวมทาฟอนพนเมองในทองถนใหเกดการคงอยและสบทอด สรางสรรคขนเพอปรบปรงทาราทสญหายใหถกรอฟนขนใหม สรางสรรค

216

ขนเพอใชในการนาไปใชในกจกรรมการเรยนการสอนเรองนาฏศลปสรางสรรคกบนกเรยน ชนมธยมศกษา

วธการดาเนนงาน เปนการแสดงขนตอนการดาเนนงานของการสรางสรรคผลงานใน การรวบรวมขอมลจากสวนตางๆ การสมภาษณ การปรกษาผเชยวชาญ การดาเนนการออกแบบสรางสรรค การนาขอมลมาทดลอง ตลอดจนรายละเอยดดานคาใชจายในสวนตางๆ ทงนควรระบถงแหลงของการเกบขอมลเพอประโยชนของผสนใจทจะศกษาคนควาตอ ทงนในการเขยนวธดาเนนงานในหวขอยอยของบทท 1 บทนา เปนเพยงภาพรวมทแสดงใหเหนวธดาเนนการทงหมด สวนการเขยนอยางละเอยดนนใหนาไปขยายในบทท 3 วธดาเนนการวจย ซงจะอธบายในรายละเอยดทงหมด อกครง

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ เปนการนาเอาผลการสรางสรรคไปใชใหเกดประโยชนใน สวนใดบาง ซงควรเขยนใหสอดรบกบวตถประสงคทตงไว หรอผลทไดนนผสรางสรรคอาจนาไปใชเฉพาะในงานหรอหนวยงานใดเพมเตม เชนการสรางสรรคเพอนาไปเปนแมแบบการฟอนบวงสรวงประจาจงหวด โดยการสรางสรรคนนไดกลนกรองความถกตองจากผ เชยวชาญทองถนแลว จงมประโยชนตอการนาไปใชไดจรงตามเปาหมาย

นยามศพท คอ คาจากดความลกษณะเฉพาะในการอธบายความ เชน คาวา เซ ง ในการสรางสรรคชดเซงโบกขาวหลามกมภวาปในทน หมายถง การฟอนราแบบภาคอสานในจงหวะสนกสนาน หรอ คาวา นาฏศลปไทยสรางสรรค ในการสรางสรรคชดสวรรณวาร หมายถง การสรางสรรคผลงานนาฏศลปชดใหมทใชลกษณะทาราไทย รวมถงองคประกอบดานดนตร เพลง ในรปแบบนาฏศลปไทยมาตรฐาน เปนตน

บทท 2 วรรณกรรมทเกยวของ การเขยนวรรณกรรมทเกยวของ แบงได 2 สวนใหญๆ คอ 1. ประวตความเปนมา 2. วรรณกรรมหรอ หนงสอ ตาราทเกยวของ 1. ประวตความเปนมา หมายถง ทมาของเรองทนามาสรางสรรค เชน ชดพทธชนะมาร เปนเรองพทธชาดกของพระพทธเจา ในทนควรกลาวถง ประวตของพระพทธเจา และเนอเรองตอนทนามาทาเปนผลงานสรางสรรค 2. วรรณกรรมหรอ หนงสอ ตารา ทเกยวของ หมายถง การรวบรวม หลกฐานทางวรรณกรรม วรรณคด ตารา หรองานวจย บทความ ทชวยอธบายความในเนอเรองทนามาสรางสรรค ถามลกษณะเกยวของกบประวตศาสตร ควรจะหาวรรณกรรมทเกยวของนามาเรยบเรยงเปนชวง พ.ศ. ใหเหนถงพฒนาการของเรองนน

217

การเขยนวรรณกรรมทเกยวของควรจะนามาเฉพาะขอมลทเฉพาะเจาะจงกบสงททาใหผอานเขาใจบรบทแวดลอมของงานสรางสรรค ไมควรหยบยกลกษณะกวางจนเกนไป เชน ชดเซงสาวกมภวาปโบกขาวหลาม ในวรรณกรรมทเกยวของ ควรมหวขอ ประวตของอาเภอกมภวาป อาชพของคนในทองท ความรเรองขาวหลาม วธขนตอนการทา รายได ความเปนอย สวนหวขอทไมควรนามาใส เชน ประวตของภาคอสาน ความเปนมาของนาฏศลปไทย ซงจะทาใหกวางเกนไป ถาจะเปนการใหความรเบองตน ควรกลาวโดยยอเปนการปพนความรเพยงแคเลกนอย แตไมควรนามาเปนการตงหวขอใหญ และควรสรปหลงจากไดกลาวเนอหาทงหมดแลว

บทท 3 วธด าเนนการวจย

ดงไดกลาวในการเขยนวธดาเนนงานในบทท 1 แลว การเขยนวธดาเนนการวจยในบทท 3 มลกษณะการเขยนเพออธบายวธดาเนนงานของผสรางสรรค เปรยบเสมอนผกากบการแสดงอธบายขนตอนการทางานตงแตการหาขอมลจากทตางๆ และควรกลาวถงรายละเอยดในการนามาดวย เชน การหาขอมลจากหนงสอ ตารา ควรบอกถงชอผ เขยน และเนอหาทหยบยกมาอยางสรป สวนการสมภาษณผเกยวของ ควรใสชอ ตาแหนงหนาท การงาน และขอมลการสมภาษณในเรองทนามาประกอบการสรางสรรคผลงานดวย เชน สมภาษณผชวยศาสตราจารยพรพงศ เสนไสย อาจารยคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม เรองรปแบบการฟอนอสาน เพอนามาเปนขอมลในการออกแบบทาฟอนอสาน จากการสมภาษณพบวาทาฟอนอสานสามารถสรางสรรคไดอยางอสระไมจากดรปแบบตายตว ในปจจบนพบวามการฟอนทมรปแบบเปลยนไปจากแบบดงเดมทงนขนอยกบบรบทของการสรางสรรคและการนาไปใชในโอกาสตางๆ นอกจากนการเขยนวธดาเนนการวจย อาจแบงเปนขอๆเรยงลาดบกอนหลงตงแตเรมตนดาเนนงานจนกระทงขนตอนสดทาย บทท 4 วเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลในผลงานสรางสรรค เปนการอธบายเนอหาในผลงานทสรางสรรคขน หรออาจกลาวไดอกอยางหนงวา เปนการอธบายเรองแนวคด การออกแบบกระบวนท ารา เพลง ดนตร เครองแตงกาย รปแบบแถว การใชเวท และอปกรณการแสดง ในลกษณะการอธบาย เชงพรรณา เชนการออกแบบกระบวนทาราพรอมมภาพประกอบกบการวเคราะหทาราโ ดยอธบายตามลาดบชวงของการแสดง ทงนการอธบายกระบวนการสรางสรรคไมมการกาหนดเปนรปแบบ การอธบายความทตายตว ผสรางสรรคสามารถถายทอดความคดและมวธการในการเขยนอธบายไดอยางอสระ เชน การวาดภาพประกอบการอธบาย หรอการมแผนผงของเวทกบนกแสดงทนาสนใจ แปลกตา การใชสแทนตาแหนงของนกแสดงทดงดดใจ การอธบายการออกแบบแสง ไฟ ทนาโปรแกรมกราฟฟคมาชวยเสรมการอธบายททนสมยมาใช ทงนควรอธบายใหครอบคลมในทกดานอยางละเอยด แสดงใหเหนถงรายละเอยดในทกสวนทผสรางสรรคทาขนใหม เมอผสรางสรรคอธบายในรายละเอยดของกระบวนการสรางสรรคแลว นอกจากนถาผลงานสรางสรรคไดนามาประเมนผล

218

โดยผเชยวชาญ หรอจากการนาไปแสดงและมการเกบผลการประเมนจากผชม กสามารถนาผล การประเมน ขอเสนอแนะ และการปรบปรงนามาเปนการสรปวเคราะหผลในสวนสดทายในบทน บทท 5 บทสรป

ในบทสรปสดทาย แบงเนอหาเปน 2 สวน คอ บทสรปและขอเสนอแนะ บทสรป เปนการกลาวโดยยอสรปขอมลทงหมดตงแตบทท 1 ถงบทท 4 ซงเปนการเรยบเรยงเนอหาในงานอยางเปนขนตอน ควรใชการแบงยอหนาในการสรปใจความแตละบทเพองายตอการสรปและการอาน เขยนในลกษณะเปนการวเคราะหพรรณนาเปนเหตและเปนผลในการสรางสรรคซงสามารถอธบาย ใหเกดความเขาใจได สวนขอเสนอแนะ เมอผสรางสรรคไดทาการสรางสรรคผลงานครบทกขนตอน ขอเสนอแนะของผสรางสรรค เปนสงทมความสาคญในการเสนอแนะความคดเหนในการทาผลงานสรางสรรคในสวนทยงพบวาควรเพมเตม หรอปญหาในการทาผลงาน ทงนขอเสนอแนะควรเปนไปในทางสรางสรรคเปนประโยชนตอการนาไปเปนขอมลตอไป

บทสรป

การสรางสรรคทางนาฏศลปหรอเรยกอกอยางหนงวา นาฏยประดษฐ โดยมผออกแบบงานนาฏยศลป เรยกวา ผสรางสรรคงานนาฏยศลป (Choreographer) เปนผสรางสรรคกาหนดแนวคด รปแบบ ถายทอดการแสดง เรองราวอยางเปนระบบ เปนผทมความร ความเขาใจพนฐานดานการปฎบตนาฏยศลปอยางชานาญ มประสบการณดานการออกแบบทาเตน มความรเรองดนตร เพลง องคประกอบทางทศนศลปในการออกแบบสรางสรรคใหเกดความแปลกใหม โดยผเขยน ขอสรปหลกการสรางสรรคผลงานนาฏศลป ซงอาศยองคประกอบสาคญดงน 1. การสรางสรรคงานนาฏศลป ประกอบไปดวย ขนตอนการเกดความคดสรางสรรค กระบวนการสรางสรรค และทฤษฎทศนศลป การสรางแนวความคดของรปแบบงานใหม ความแปลกใหม เปนคดการออกแบบในสวนของเนอเรอง ขอบเขต องคประกอบทางศลปะ แนวดนตร เพลง เครองแตงกาย อปกรณการแสดง และเปนงานทผสรางสรรคเกดแรงบนดาลใจ อยางมงมนทตองการทาขน

2. การกาหนดเนอหาหรอโครงเรองหลก เปนการกาหนดเรองราวการสรางสรรคของระบาชดหนงๆ เพอแสดงออกถงแนวคดหลกของผสรางสรรค การวางเนอหาของเรองราวเชน เรองทเกยวของกบทองถน ชมชน สะทอนสงคม คตธรรมทางศาสนา ในงานสรางสรรคนาฏศลปมทง การแสดงทมการผกเรองราว และไมมการผกเรองราว แตยงคงมแนวคดหลกของการแสดงอยางชดเจน

219

3. การกาหนดลกษณะของนาฏศลปหรอเรยกวา นาฏยลกษณ ใหมรปแบบการเตนราทมรากเหงาของสกลนาฏยศลปตางๆ เชน รปแบบนาฏศลปไทย นาฏศลปพนบาน นาฏศลปรวมสมย นาฏศลปสกลอนๆ ฯลฯ โดยนามาประยกต ผสมผสาน ใหตรงตามแนวคดหลกทตงไว โดยสามารถ มแนวคดใหแปลกแตกตางไปจากเดม การนาเอาของทมอยมาประยกต การผสมผสานรปแบบทมากกวา 1 รปแบบขนไป ทงนยงอาศยองคประกอบการจดวางทา การแปรแถว การตงซม การวางตาแหนง การใชพลง การใชพนท ตามหลกการสรางสรรคทาเตนทไดวางโครงสรางไว 4. การเลอกนาฏยลกษณแบบดงเดมนามาปรงแตงขนใหม ทงรปแบบนาฏศลปมาตรฐาน หรอแบบนาฏศลปประยกต เชน การนารปแบบทาราจากนาฏศลปทองถนดงเดมในดานโครงสรางหลกของทองถนนนมากาหนดเปนทาหลกของการแสดง เชน ฟอนเลบของภาคเหนอ ทมโครงสราง ทาราลกษณะการยดตวตรง การกาวเทาแบบเนนนาบ การวาดวงแขนกวาง การสะบดจบ ลาเพลนของภาคอสาน ทมโครงสรางทาราลกษณะการยอตวตา การกาวแบบหนบขา การเตะเทาสะบดไปดานหนา หรอการนาโครงสรางของทาบลเลตมาใชและมการประยกตนาฏศลปไทยผสมผสาน เชน บลเลตมโนหรา ทงนการเลอกรปแบบการนาเสนอผลงานยงขนอยกบองคประกอบดานการจด การดวย เชน เรองงบประมาณ ความถนดของผสรางสรรค แรงบนดาลใจ เรองททาทายความสามารถ เปาหมายหลกของผลงาน ความสามารถของผแสดง เหลานมผลตอการสรางสรรคงานในภาพรวม

5. รปแบบการสรางสรรคนาฏศลปไทย แบบมาตรฐาน ปจจบนมการสรางสรรคขนใหมอยางมากมายโดยเฉพาะการประกวดนาฏศลปไทยสรางสรรคของสานกงานคณะกรรมการศกษาขนพนฐาน กระทรวงศกษาธการ โดยมการดาเนนงานเกยวกบการจดการแขงขนทกษะดานตางๆ ของนกเรยนในระดบชนประถมศกษา และมธยมศกษา เพอแสดงศกยภาพทางวชาการ วชาชพ ดนตร กฬา ศลปหตถกรรม และการแสดง วฒนธรรมไทย วฒนธรรมพนบาน รวมถงการแสดงนาฏศลปไทย ทาใหเกดการแพรกระจายตวดานความคดสรางสรรค นยมนาเอาเรองราวจากประวตศาสตร วรรณคดไทย ประเพณ วฒนธรรม อาชพ ความเปนอยของคนไทยในยคอดต นามาเลาเรองราวขนใหมโดยอาศยรอยเรยงเรองแบบใหม แตยงคงใชองคประกอบของทาทาง การเคลอนไหว เพลง ดนตร เครองแตงกาย ในลกษณะนาฏศลปไทยแบบมาตรฐาน ผสรางสรรคงานจงตองอาศยความรเรองนาฏศลปไทยเปนอยางด 6. รปแบบการสรางสรรคนาฏศลปไทย ประเภทพนเมอง เปนการสรางสรรคนาฏศลปโดยใชหลกนาฏศลปพนเมองทง 4 ภาคของไทย มการบรณาการทาราจากแบบพนบานดงเดมนามาคดสรางสรรค และการใชทาประยกตขนใหมจากจนตนาการจากการแสดงหลากหลายประเภทตาม สมยนยม นอกจากน ยงมการเปลยนแปลงดานการรปแบบการนาเสนอ องคประกอบดานเสอผา เครองแตงกาย เพลง ดนตร ใหมความแปลกใหมเพอใหผลงานมความโดดเดน รวมถงการนาเอานาฏยศลปรวมสมยเขามาประยกตใหเกดความตนตาตนใจ และดงดดความสนใจของผชมมากขน

220

มกนาเสนอเรองราวทเปนลกษณะความเปนทองถน วถชวต อาชพทองถน การสรางสรรคนาฏศลปประเภทพนเมองนจะมความอสระ ไมจากดรปแบบตายตว แตทงนผสรางสรรคงานควรม ความระมดระวงในเรองของประเพณทองถนในแตละทใหเปนอยางด เพอไมใหเกดผลกระทบหรอขดตอความเชอ ประเพณของคนทองถน

7. รปแบบการสรางสรรคนาฏศลปประยกต หรอนาฏศลปรวมสมย เกดจากกระแสวฒนธรรมตางชาต และการลนไหลทางวฒนธรรมทไมมขดจากด ประกอบกบ การตดตอสอสาร เทคโนโลยสมยใหม ทเขามาในประเทศไทย ราว 50 ป มาแลว นาฏยศลปรวมสมย เปนการใชศลปะการเคลอนไหวทไมมขดจากด มอสระ แตมความหมายในตวเอง ปจจบนจงเกดการนาเอานาฏศลปทมอยนามาประยกต ผสมผสานรวมกน จงเรยกอกอยางหนงวา นาฏศลปประยกต เปนการนาเอานาฏศลปบางประเภทมาปรงแตง ดดแปลง เพมเตมใหเกดสสน ความแปลกใหม เชนผแสดงม การเปลงเสยงบางชวง, มการนาเทคโนโลยมาผสม มการสรางทาใหประหลาดผดรปทรง อยางชดเจน เปนลกษณะการสรางสรรครปแบบหนงทพบและเรยกวาไมซาแบบเดม เชนนาฏศลปไทยผสมผสานกบนาฏศลปตะวนตก (บลเลต) ทงนใชองคประกอบของการแสดงเรอง ทาทาง เพลง ดนตร ทมลกษณะผสมผสานกนรวมอยดวย การสรางสรรคนาฏศลปประยกตจงเกดขนอยางมากมายโดยเฉพาะในวงการการศกษาดานนาฏศลป เพอเปนการพฒนาองคความรใหเกดขนอยางตอเนอง นาฏศลปประยกตจงเปนทางเลอกหนงทตอบสนองความตองการของผสรางสรรคในการนาเสนอนาฏศลปแนวใหม สามารถตอบโจทยแนวคดของผสรางสรรคไดเปนอยางด เพราะเปนการเลอกใชศลปะไดอยางหลากหลาย นามาผสมกลมกลนภายใตการจดองคประกอบใหม ทงนการพยายาม หลกหนรปแบบเดมเพอใหเกดการยอมรบจากผชม เปนสงทาทายในตวผสรางสรรคงานลกษณะน เปนอยางยง 8. การบนทกผลงานสรางสรรคนาฏศลป สามารถกระทาไดหลายวธ ทงการจดบนทก บอกเลา บนทกภาพ เสยง ในทางการศกษาวชานาฏศลปนยมบนทกผลงานการสรางสรรคโดยรปแบบการวจย ทเรยกวาการวจยเชงสรางสรรค เปนสงทผสรางสรรคสามารถอธบาย หลกการ แนวคดในการสรางสรรคงานไดอยางเปนระบบ ทงนการวจยเชงสรางสรรคเปนหลกฐานแสดงใหเหนถง การศกษา การรวบรวมขอมลทสาคญ เปนองคความรเชงประจกษทสามารถอธบาย ถายทอดได และยงแสดงใหเหนวาวชานาฏศลปเปนศาสตรหนงทสาคญตอการพฒนามนษย พฒนาชาต มคณคาทางวฒนธรรมใหคงอยอยางยงยน การสรางสรรคผลงานนาฏศลป เปนการออกแบบดานความคดสรางสรรค เปนงานทอาศยความรพนฐานของผสรางสรรคซงตองมทกษะความรของนาฏศลปในแตละประเภทเปนเบองตน และยงคงตองมแนวคดการสรางสรรคตามหลกการทวางรปแบบของงานไวอยางละเอยด จงจะสามารถสรางสรรคงานใหออกมาตรงกบแนวคดหลกไดอยางไมหลงประเดน การเลอกรปแบบของงาน

221

นาฏยศลปเปนสงสาคญทจะทาใหงานออกมามคณลกษณะทโดดเดน ผสรางสรรคผลงานหรอ นกนาฏยประดษฐจงตองอาศยความร ความเขาใจ ประสบการณในการออกแบบสรางสรรค เพอใหตรงตามวตถประสงคของการสรางสรรคทาทาง การเคลอนไหว ซงตองทา การศกษาเรองราว ความเปนมา เนอหา ตลอดจนการกาหนดการสรางสรรคงานอยางเปนระบบ จงจะทาใหงานสรางสรรคนนๆเกดความนาสนใจ และมคณภาพ งานสรางสรรคผลงานทางศลปะจดวาเปนศาสตรหนงทเกดจากการสงสมประสบการณ ความรความชานาญในศาสตรวชาชพเฉพาะ โดยเฉพาะอยางยงการสรางสรรคผลงานดานนาฏศลปจาเปนตองอาศยความรจากศลปะหลายประเภทใน การสรางสรรคผลงานใหเกดรปแบบใหม โดยสะทอนถงแนวคด ปรชญา ของผสรางสรรคผลงานอนเปนประโยชนตอการอนรกษดานศลปวฒนธรรมของชาต อยางไรกตามความคดสรางสรรคเปนความคดทชวยสงเสรมใหความเปนอยของมนษยดขน ชวยใหมผลตผลใหมๆ ตราบใดทมนษยใชความคดสรางสรรคตราบนนความกาวหนาในชวตกจะดาเนนตอไปอยางไมหยดยง

222

บรรณานกรม

กรมวชาการ. (2544). ความคดสรางสรรค. กรงเทพฯ: กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ. กฤษรา วรศราภรชา. (2552). งานฉากละคร 2. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. โกวทย ขนธศร. (2550). ดรยางคศลปตะวนตก (เบองตน). กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. เฉลมศกด พกลศร. (2542). สงคตนยมวาดวยดนตรไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. ชมนาด กจขนธ. (2543). รายงานการวจยการพฒนานาฏยจารกนาฏยศพทไทยโดยใชระบบ

ของลาบาน. ส านกงานคณะกรรมการการวจยแหงชาต. ชลด นมเสมอ. (2557). องคประกอบของศลปะ. กรงเทพฯ: ส านกพมพอมรนทร. ณรทธ สทธจตต. (2555). สงคตนยม ความซาบซงในดนตรนะวนตก. กรงเทพฯ: ส านกพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. เตมสร บญยสงห และ เจอ สตะเวทน. (2519). วชานาฏศลป (การละครเพอการศกษา). กรงเทพฯ: ครสภา. ธนต อยโพธ. (2508). โขน. พระนคร: ครสภา. นพมาส แววหงส. (2558). ปรทศนศลปการละคร. ภาควชาศลปการละคร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นพนธ จตตภกด. (2523). “การสอนแบบสรางสรรค” ประชากรศกษา, 7(3) : 19-21 ; มถนายน-

กรกฎาคม. นยะดา สารกภต. (2515). ความสมพนธระหวางละครไทยและละครภารตะ. วทยานพนธ อกษรศาสตรมหาบณฑต แผนกวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บญเหลอ ทองอย. (2521). “ความคดสรางสรรค” มตรคร, 7(4) : 3-4 เมษายน. ปราน วงษเทศ. (2525). พนบานพนเมอง. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ. พรพงศ เสนไสย. (2546). การวจยทางนาฏยศลป. มหาสารคาม: ส านกพมพมหาวทยาลย มหาสารคาม. ________. (2546). นาฏยประดษฐ. มหาสารคาม: ส านกพมพมหาวทยาลยมหาสารคาม. ________. (2547). สายธารแหงฟอนอสาน. ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา. ________. (2552). ศลปะการแสดงปรทศน. มหาสารคาม: ส านกพมพมหาวทยาลยมหาสารคาม.

224

มาลน อาชายทธการ. (2547). พนฐานนาฏยประดษฐ. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย

________. (2556). การสรางงานนาฏยศลปไทยเพอการอนรกษและสรางสรรคส าหรบ

คนรนใหม. วทยานพนธศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชานาฏศลปไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ราชบณฑตยสถาน. (2554). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554. สบคนเมอวนท 29 มนาคม 2559 จาก www.royin.go.th/dictionary/.

เรณ โกศนานนท. (2539). การแสดงพนบานในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. ศรมงคล นาฏยกล. (2548). บลเลตเรองเอกของโลก. กรงเทพฯ: ส านกพมพโอเดยนสโตร. ศลปากร กรม. (2559). ทะเบยนขอมล: วพธทศนา ชดระบ า ร า ฟอน. สวภา เวชสรกษ. (2547). หลกนาฏยประดษฐของทานผหญงแผว สนทวงศเสน. วทยานพนธ ดษฎบณฑต สาขาวชานาฏยศลปไทย ภาควชานาฏยศลป คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2542). ศลปะการแสดงของไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพการศาสนา.

สพรรณ บญเพง. (ม.ป.ป.). เอกสารประกอบการสอนวชานาฏยประดษฐ 1. คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สรพล วรฬหรกษ. (2543). นาฏยศลปปรทรรศน. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย

________. (2549). นาฏยศลปรชกาลท 9. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย. อรรจมาภรณ ชยวสทธ. (2556). การแขงขนนาฏศลปในงานศลปหตถกรรมนกเรยน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการวจยทางศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลย

มหาสารคาม. อาร รงสนนท. (2527). ความคดสรางสรรค. กรงเทพฯ: ธนกจการพมพ. Divito Altred. (1971). Recognized Assessing Creativity Developing Teacher

Competencies. Englewood Cliffs New Jersey: Prentice-Hall Inc.

Guilford, J.P. (1967). The Nature of Human Intelligence. New York: McGraw-Hill

Book Co.

http://www.royin.go.th/dictionary

http://www.sillapa.net/rule60/ac-art-67