ประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส

อนงค ภบาล นภารตน จนทรแสงรตน

ทพยวรรณ นลทยา อไร หถกจ

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร

ไดรบทนสนบสนนจากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต พ.ศ. 2558

ชองานวจย ประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส ผเขยน อาจารยอนงค ภบาล *ผศ.นภารตน จนทรแสงรตน *ผศ.ทพยวรรณ นลทยา

* ผศ. ดร.อไร หถกจ วจยครงน เปนการศกษาเชงคณภาพและปรากฏการณวทยา มวตถประสงคเพอบรรยาย

และอธบายถงประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส คณสมบตผใหขอมลจากประชากรเปาหมาย โดยวธการสมแบบมมตตามคณสมบตทก าหนดไวจ านวน 10 ราย เกบขอมลดวยการสมภาษณแบบเจาะลก ตามแบบสมภาษณทสรางขน การบนทกเทป การจดบนทกภาคสนามเปนเวลา 6 เดอน วเคราะหขอมลโดยการตความและสรางขอสรปแบบอปนย โดยใชขนตอนการวเคราะหขอมล ของโคไลซ (Colaizzi)ซงผลการวจยสรปไดดงน

1. ผใหขอมลในการวจยครงนผใหขอมล เปนพยาบาลวชาชพทมประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสจ านวน ซงมอายระหวาง 20 - 29 ป จ านวน 4ราย อาย 30 - 39 ป จ านวน 2 ราย และ 40-50 ป จ านวน 2 ราย อาย 50ปขนไปจ านวน 2 ราย สวนใหญจบการศกษาระดบปรญญาตร

2.ผใหขอมลใหความหมายประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสไวดงน1)มการสงเสรมและสนบสนนคอยชวยเหลอใหผสงอายไดปฏบตตามความเชอทเกยวของกบความเชอความหวง ความศรทธาทชวยใหผสงอายมสลมมความผาสก 2)พยาบาลควรทจะมความรความเขาใจในองคประกอบหรอรายละเอยดของมตจตวญญาณ

ส าหรบความรสกทผใหขอมลสะทอนออกมา2ลกษณะไดแก1)รสกวามการสงเสรมดานมตจตวญญาณคอนขางนอย2)รสกสบายใจขนทไดสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณ และเปนทพงทางจตใจของผสงอาย

สวนปญหา อปสรรค ในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสมดงน1)ขอจ ากดเรองเวลา2)การขาดองคความรเรองมตจตวญญาณ3)การสอสาร

ค าส าคญ ประสบการณ / การสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลม *คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร

Nurses’ experience of spiritual health promotion of the elderly Muslims in Narathiwat province. Abstracts The purposes of this phenomenological study were to describe and explain Nurses’ experience of spiritual health promotion of the elderly Muslims in Narathiwat province. The informants were 10data with the interview. who were selected according to dimensional sampling. Data were collected by using structured in-depth interview, tape recorders and field notes over a period of six months. The data were analyzed by using the Colaizzi’s procedure. The results were as follows: The meaningful of Nurses’ experience of spiritual health promotion of the elderly Muslims in Narathiwat province as follows: 1) Nurses should have encouraged and supported to assist the elderly religious practices related to faith, hope are allows elderly Muslims well-being. 2) Nurses should have understanding of the features and details of the spiritual dimension. For a sense of the data reflected two aspects: 1) Feel that there is relatively little to promote the spiritual dimension. 2) Feel more comfortable with the spiritual health. It is dependent upon the minds of the elderly. The Problems of Nurses’ experience of spiritual health promotion of the elderly Muslims in Narathiwat province are: 1) the time constraints 2) the lack of knowledge about the spiritual dimension 3) Communications. Keyword experience / spiritual health promotion of the elderly Muslims * Faculty of Nursing Princess of Naradhiwas University

กตตกรรมประกาศ วจยฉบบนส าเรจลลวงได ดวยความกรณาและความชวยเหลออยางดยงจากผ ชวยศาสตราจารย ดร.โสเพญ ชนวลและ ทไดสละเวลาอนมคายงในการใหค าแนะน า ขอคดเหน ตรวจสอบแกไขขอบกพรองตางๆ และใหก าลงใจอยางดตลอดมา คณะผวจยรสกซาบซงในความกรณาของทานเปนอยางยง จงขอกราบขอบพระคณทานมา ณ โอกาสน ขอกราบขอบพระคณทกทาน ทกรณาใหค าแนะน า และขอเสนอแนะในการท าวจยครงน ขอขอบคณเจาหนาทสาธารณสขทกทานทไดใหขอมลทเปนประโยชนยงในการวจย รวมท งขอขอบพระคณคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร ทสนบสนนงบประมาณในการท าวจยในครงน

อาจารยอนงค ภบาลและคณะ

สารบญ หนา

บทท1 บทน า 1 วตถประสงคการวจย 2 ค าถามการวจย 2 กรอบแนวคดการวจย 2 นยามศพท 3 ขอบเขตของการวจย 3 ประโยชนทไดจากการวจย 3

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 4 ความหมายของผสงอาย 4 ความหมายมตจตวญญาณ 9 องคประกอบของจตวญญาณ 11 แนวคดตามหลกของศาสนาอสลามทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพผสงอาย 11 แนวคดการพยาบาลผสงอาย 17 หลกการพยาบาลผสงอาย 17 ค าแนะน าในการด าเนนชวตประจ าวน 21 การดแลผสงอายมสลม 27 แนวคดการวจยเชงปรากฏการณวทยา 32

บทท 3 วธด าเนนการวจย 36 ประชากรและกลมตวอยาง 36 เครองมอในการวจย 36 การตรวจสอบคณภาพเครองมอ 37 การเกบรวบรวมขอมล 39 การวเคราะหขอมล 41 จรรยาบรรณของนกวจย 41

สารบญ (ตอ) หนา

บทท 4

ผลการวจยและอภปรายผลการวจย 42 การใหความหมายของประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณ ผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส 42 ปญหา อปสรรค ในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมใน จงหวดนราธวาส 46

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 48 สรปผลการวจย 48 ขอเสนอแนะ 48 บรรณานกรม 50 ภาคผนวก ก 57 ภาคผนวก ข 59 ประวตนกวจย 62

1

บทท1 บทน า

โครงสรางประชากรโดยรวมเปลยนแปลงอยางรวดเรว ท าใหปรามดทางประชากรกลายเปน รปแจกน สดสวนและจ านวนผสงอายมากขนในขณะทเดกลดลง ในป พ.ศ. 2555 ประเทศไทยจะไดชอวาเปนสงคม ผสงอาย โดยกวารอยละ 10 ของประชากรมอายมากกวา 60 ป ดงนนจงมความจ าเปนตองมความเขาใจเกยวกบการเปลยนแปลงทเกดขนทงในดานรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ เพอตอบสนองตอความตองการของผสงอาย

การดแลผสงอายจงจ าเปนตองค านงถงความตองการเปนส าคญเพอใหการพยาบาลทตอบสนองตอความตองการของผปวยผสงอายแบบองครวม โดยจตวญญาณเปนองคประกอบทมความส าคญในการใหการดแลแกผปวยผสงอาย เนองจากในภาวะทเจบปวยผสงอายมกมความตองการดานจตวญญาณมากเปนพเศษ แตในทางปฏบตพบวาพยาบาลมกใหความส าคญกบการดแลดานรางกายมากกวาการดแลดานจตสงคม และจตวญญาณ ท าใหความตองการดานจตสงคมและจตวญญาณของผปวยถกมองขามไป หรออาจไดรบการตอบสนองเพยงสวนนอยโดยเฉพาะอยางยงผสงอายมสลมทมความสมพนธกบหลกศาสนาอยางแนนแฟน

สภาพประชากรผสงอายในจงหวดนราธวาสสวนใหญนบถอศาสนาอสลามคดเปนรอยละ90ซงในทศนะของอสลาม ศาสนาและจตวญญาณไมมสงใดเดนหรอส าคญไปกวาสงใด เนองจากมสลมมความสมพนธกบพระผเปนเจาตลอดเวลา และมการด าเนนชวตทเปนไปตามบทบญญตในคมภร อล-กรอาน และซนนะห ศาสนาอสลามมระบบความเชอและแนวทางการด าเนนชวตทครอบคลมทกดานตงแตเกดจนตาย ท าใหสงคมมสลมมลกษณะเฉพาะทแตกตางจากสงคมไทยโดยทวไป ดงนนการดแลผปวยสงอายมสลมทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลจงเปนบคคลหนงทมความส าคญทจะสงเสรมใหผปวยเกดสขภาพวะทางจตวญญาณเพอใหเกดก าลงใจ ความหวงและมพลงทจะตอสกบความเจบปวย อกทงยงเปนการดแลทมลกษณะเฉพาะทางวฒนธรรมทแตกตางจากผปวยสงอายโดยทวไปในสงคม ซงหากพยาบาลไดมการกระตนหรอสนบสนนใหผปวยไดปฏบตศาสนกจทส าคญกจะเปนการเพมความเขมแขงทางจตใจและจตวญญาณของผปวยใหมากยงขน

ดงนน ในการดแลผปวยผสงอายมสลมนอกจากพยาบาลจะตองเปนผทมความรและทกษะในการปฏบตการพยาบาลแลว พยาบาลจะตองมทกษะในการมองโลกทเขาใจบรบทของสงคม ไมวาจะเปนศาสนา ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม ตลอดจนวถการด าเนนชวตของชมชนนนๆ ซงสอดคลองกบผลการศกษาของโซเคน และคารสน (1986) พบวาพยาบาลทมความรความเขาใจในหลกค าสอนของศาสนา จะสามารถรบรและใหการตอบสนองทางดานจตวญญาณแกผปวยเปนอยางด รวมทงการบรรลเปาหมายของการปฏบตการพยาบาลคอการดแลรกษาคนทงคนทเปนองครวม ซงจะชวยใหการบรการ

2

การพยาบาลเปนไปอยางมประสทธภาพ และมประสทธผลบนพนฐานของการเคารพตอศกดศรความเปนมนษยอยางแทจรง ดงนนผเขยนซงเปนอาจารยสอนพยาบาลตระหนกถงความส าคญของการศกษาในเรองประสบการณการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส

วตถประสงคการวจย

1.เพอบรรยายและอธบายประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส ค าถามการวจย 1.พยาบาลใหความหมายหรอมความรสกตอประเดนประสบการณการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสวาอยางไร

2.จากประสบการณของพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณของผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสมอะไรบาง

3.ปญหา อปสรรค ในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสมอะไรบางและแกไขอยางไร

กรอบแนวคดการวจย

การศกษาวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (qualitative research) โดยใชระเบยบวธการวจยเชงปรากฏการณวทยา (phenomenological method) ตามปรชญาของปรากฏการณวทยาแบบเฮอรเมนนวตก (hermeneutic phenomenology) และใชแนวคดการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมเปนกรอบแนวคดในการวจย เพอใหเกดความเขาใจในประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสและใชเปนแนวทางในการเกบรวบรวมขอมล เพอบรรยายและอธบายถงประสบการณจรงในประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส

นยามศพท

ประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส หมายถง การปฏบตกจกรรมตางๆ ทสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส

3

พยาบาล หมายถง ผทประกอบวชาชพการพยาบาลและผดงครรภโดยผานการรบรองจากสภาการพยาบาล

ขอบเขตของการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพแบบปรากฏการณวทยา(phenomenological method)เพอบรรยายและอธบายประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส เพอใหเกดความรความเขาใจอยางถองแทในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลม

สถานทศกษา ประชากรและกลมตวอยาง สถานทศกษาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล โรงพยาบาลของรฐในจงหวดนราธวาส คณะผวจยจงเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะแจะจงคอพยาบาลวชาชพทรบผดชอบงานสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายจ านวน10รายจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล โรงพยาบาลของรฐในจงหวดนราธวาส ประโยชนทไดจากการวจย

1.ไดองคความรเพอใหสามารถสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายไดสอดคลองกบบรบทวถชวตประเพณวฒนธรรมในจงหวดนราธวาส และสามารถน าไปใชในการเรยนการสอน การบรการวชาการ ซงจะมผลตอการผลกดนประเดนยทธศาสตรของคณะ และมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทรตามนโยบายไดอยางมประสทธผล

2.ไดองคความรเพอสามารถน าไปเปนขอมลพนฐานทจะตอยอดในงานวจยอนๆได

4

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยเปนการศกษาประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส คณะผวจยไดก าหนดขอบเขต การทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของดงน

ความหมายของผสงอาย ความหมายมตจตวญญาณ แนวคดตามหลกของศาสนาอสลามทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพผสงอาย แนวคดการพยาบาลผสงอาย แนวคดการวจยเชงปรากฏการณวทยา

ความหมายของผสงอาย องคการสหประชาชาตไดจดประชมสมชชาโลกเกยวกบผสงอาย เมอป พ.ศ. 2525 ณ กรง

เวยนนา ประเทศออสเตรเลย ไดใหความหมายของค าวา “ผสงอาย” หมายถง บคคลทมอายตงแต 60 ปขนไปทงชายและหญง ซงในการศกษารวบรวมขอมลประชากรผสงอายไดแบง ผสงอายเปน 2 กลมคอ ผสงอายตอนตน และผสงอายตอนปลาย โดยผสงอายตอนตน หมายถง บคคลทมอาย 60-69 ป ทงชายและหญง สวนผสงอายตอนปลาย หมายถง บคคลทมอาย 70 ป ขนไปทงชายและหญง

ผสงอาย หรอคนชรา โดยทวไปเปนค าทใชเรยกบคคลทมอายมาก ผมขาว หนาตาเหยวยน การเคลอนไหวเชองชา (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, 2542 อางตาม ภาวณ,2555) ใหความหมายค าวาชราวา แกดวยอาย ช ารดทรดโทรม แตค านไมเปนทนยมเพราะ กอใหเกดความหดหใจ และความถดถอยสนหวง ทงน จากผลการประชมของคณะผอาวโส โดย พล.ต.ต. หลวงอรรถสทธสนทร เปนประธาน ไดก าหนดค าใหเรยกวา “ผสงอาย” แทน ตงแตวนท 1 ธนวาคม 2512 เปนตนมา ซงค านใหความหมายทยกยองใหเกยรตแกผทชราภาพวาเปนผทสงทงวยวฒ คณวฒ และประสบการณ

ผสงอาย หมายถง บคคลทอาย 60 ปขนไป (เวชแพทย, 2531 อางตาม ภาวณ,2555) องคการอนามยโลก โดย อลเฟรด เจ คาหน (Professor Dr. Alfred J. Kahn แหงมหาวทยาลยโคลมเบย อางตาม ภาวณ, 2555) มการแบงเกณฑอายตามสภาพของการมอายเพมขน ในลกษณะของการแบงชวงอายทเหมอนกน คอ ผสงอาย (Elderly มอายระหวาง 60 – 74 ป), คนชรา (Old มอายระหวาง 75 – 90 ป), คนชรามาก (Very old มอาย 90 ปขนไป)

ยรค และคนอนๆ (Yuriek and others, 1980 อางตาม ภาวณ,2555) เสนอการแบงชวงอายของผสงอาย ตามสถาบนผสงอายแหงชาต (National Institute of Aging) ประเทศสหรฐอเมรกา เปน 2 กลม

5

คอ กลมผสงอายวยตน (Young - Old) มอาย 60 – 74 ป และกลมผสงอายวยปลาย (Old -Old) มอาย 75 ปขนไป

ศนยการศกษานอกโรงเรยนภาคตะวนออก (2543) อางตาม ภาวณ (2555) ไดเสนอขอมลการแบงชวงอายผสงอายของประเทศไทย ดงน อายตงแต 60–69 ป, อายตงแต 70–79 ป และอาย 80 ปขนไป อกทงยงมการใหความหมายของผสงอายใชอายเปนเกณฑ ดงน

กลมท 1 ใชอาย 60 ปเปนเกณฑ ผสงอาย หมายถง ผทมอายเกน 60 ป บรบรณขนไป กลมท 2 ใชอาย 65 ปเปนเกณฑ ประเทศตะวนตกใชเกณฑอาย 65 ป กลาวคอ ผสงอาย หมายถง

ผทมอาย 65 ป ขนไป (วลยพร, 2551) สมชชาวาดวยผสงอายโลกขององคการสหประชาชาต ไดก าหนดวา ผสงอาย คอ บคคลทมอาย

60 ป ขนไป โดยนบตามปฏทน ( สกณา ,2552) ประภาพร (2545อางจาก สกณา,2552) ไดใหความหมายวา ผสงอาย หมายถง ผทมอายตงแต 60

ปขนไป โดยแบงออกเปน 4 กลมยอย ไดแก กลมอาย 55-64 ป กลมอาย 65-74 ป กลมอาย 74-84 ป และกลมอายมากกวาหรอเทากบ 85 ป

สกณา (2552) ไดใหความหมายวา ผสงอาย หมายถงผทมอายตงแต 60 ปขนไป เปนวยทมการเปลยนแปลงในทางเสอมถอย เนองจากเสอมถอยของการท างานระบบตางๆ ทวรางกาย ท าใหเกดปญหาสขภาพทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และจตวญญาณ

วภาว (2549 อางจาก สกณา,2552) กลาววา ผสงอายหรอวยตงแตอาย 60 ปขนไป เปนวยทมการเปลยนแปลงไปสความเสอมของรางกาย จตใจ และสงคมของบคคลเปนอยางมาก อตราการเปลยนแปลงสวยสงอายของแตละบคคลจะไมเทากน ขนอยกบพนธกรรมและสงแวดลอม การเปลยนแปลงดานรางกายของบคคล มผลใหเกดการเปลยนแปลงดานจตใจและดานสงคมตามมา ขณะเดยวกนการเปลยนแปลงดานสงคม กมผลใหจตใจเปลยนแปลงไปดวย เนองจากการเปลยนแปลง 2 ดานนมความสมพนธกนมาก

วยสงอายจดเปนวยทอยในระยะสดทายของชวต ลกษณะและพฒนาการในวยน จะตรงขามกบวยเดก คอมแตความเสอมโทรมและสกหรอ ซงการเปลยนแปลงนจะด าเนนไปอยางคอยเปนคอยไป (ชศร, 2543) และ (แสงเดอน,2545) ไดแบงการสงอายของบคคลออกเปน 4 ประเภท คอ

1. การสงอายตามวย (Choronological Aging) หมายถง การสงอายตามปปฏทน โดยการจากปทเกดเปนตนไป และบอกไดทนทวา ใครมอายมากนอยเพยงใด

2. การสงอายตามสภาพรางกาย (Biological Aging) เปนการพจารณาการสงอายจากสภาพรางกายและสรระของบคคลทเปลยนไป เมอมอายเพมขน เนองจากประสทธภาพการท างานของอวยวะตาง ๆ ในรางกายลดนอยลง เปนผลมาจากความเสอมโทรมตามกระบวนกาสงอายซงเปนไปตามอายขยของแตละบคคล

6

3. การสงอายตามสภาพจตใจ(Psychological Aging) เปนการเปลยนแปลงใน หนาท การรบร แนวความคด ความจ า การเรยนร เชาวปญญา และลกษณะบคลกภาพทปรากฏในระยะตาง ๆ ของชวตแตละคนทมอายเพมขน

4. การสงอายตามสภาพสงคม (Sociological Aging) เปนการเปลยนแปลงในบทบาทหนาทสถานภาพของบคคลในระบบสงคม รวมทงความคาดหวงของสงคมตอบคคลนน ซงเกยวกบอาย การแสดงออกตามคณคาและความตองการของสงคม

สรกล (2541) อางตาม ภาวณ(2555) ไดก าหนดการเปนบคคลสงอายวา บคคลผจะเขาขายเปนผสงอาย มเกณฑในการพจารณาแตกตางกนโดยก าหนดเกณฑในการพจารณาความเปนผสงอายไว 4 ลกษณะดงน

1. พจารณาความเปนผสงอายจากอายจรงทปรากฏ (Chronological Aging) จากจ านวนปหรออายทปรากฏจรงตามปปฏทนโดยไมน าเอาปจจยอนมารวมพจารณาดวย

2. พจารณาความเปนผสงอายจากลกษณะการเปลยนแปลงทางรางกาย (Physiological Aging หรอ Biological Aging) กระบวนการเปลยนแปลงนจะเพมขนตามอายขยในแตละป

3. พจารณาความเปนผสงอายจากลกษณะการเปลยนแปลงทางจตใจ (Psychological Aging) จากกระบวนการเปลยนแปลงทางดานจตใจ สตปญญา การรบรและเรยนรทถดถอยลง

4. พจารณาความเปนผสงอายจากบทบาททางสงคม (Sociological Aging) จากบทบาทหนาททางสงคมทเปลยนแปลงไป การมปฏสมพนธกบกลมบคคล ตลอดจนความรบผดชอบในการท างานลดลง

องคการสหประชาชาต ไดใหนยามวา "ผสงอาย" คอ ประชากรทงเพศชาย และเพศหญงซงมอาย มากกวา 60 ปขนไป (60+) โดยเปนการนยาม นบตง แตอายเกด สวนองคการอนามยโลก ยงไมมการใหนยามผสงอาย โดยมเหตผลวา ประเทศตางๆทวโลกมการนยาม ผสงอายตางกน ทงนยามตามอายเกด ตามสงคม (Social) วฒนธรรม (Culture) และสภาพรางกาย (Functional markers) เชน ในประเทศทเจรญแลว มกจดผสงอาย นบจากอาย 65 ปขนไป หรอบางประเทศ อาจนยามผสงอาย ตามอายก าหนดใหเกษยณงาน (อาย 50 หรอ 60 หรอ 65 ป) หรอนยามตามสภาพของรางกาย โดยผหญงสงอายอยในชวง 45-55 ป สวนชายสง อาย อยในชวง 55-75 ป ส าหรบประเทศไทย "ผสงอาย" ตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ.2546 หมายความวา บคคลซง มอายเกนกวาหกสบปบรบรณขนไป และมสญชาตไทย

ผสงอาย หรอบางคนเรยกวา ผสงวย โดยนยมนบตามอายตงแตแรกเกด (Chronological age) โดยพจนานกรมฉบบ ราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของค าวา คนแก คอ มอายมาก หรอ อยในวยชรา และ ใหความ หมายของค าวา ชรา คอ แกดวยอาย ช ารดทรดโทรม นอกจากนน ยงมการเรยกผสงอายวา ราษฎรอาวโส (Senior citizen) สวน องคการอนามยโลก (World Health Organization,

7

WHO) และองคการสหประชาชาต (United Nations,UN) ใชค าในภาษาองกฤษของผสงอายวา Older person or elderly person

ผสงอาย เปนประชากรซงมลกษณะพเศษเฉพาะตว กลาวคอ เปนแหลงความร ความช านาญทมคณคา เปนผทรงไวซงประเพณ วฒนธรรม และเปนสายใยแหงครอบครว เชอมตอระหวางบคคลในชวงวยตางๆ แตขณะเดยวกน มปญหาในดานสขภาพ อนามย ปญหาดานสงคม และดานเศรษฐกจเพมมากขนกวาวยอนๆ ในดานสงคม ผสงอายสวนใหญไมมรายได ตองพงพา เปนภาระทงตอตนเอง ครอบครว สงคม และประเทศชาต ทงดานสขภาพ การเงน ความเสอมจากเซลลสมอง การขาดแคลนคนดแล คนเขาใจและ แรงทรพย เปนเหตใหผสงอายมกมอาการซมเศราไดงาย

ในป พ.ศ. 2525 องคการสหประชาชาต ไดจดประชมครงแรกในแผนปฏบตการเกยวกบผสงอาย ณ กรงเวยนนา ประเทศออสเตรย และในป พ.ศ. 2541 ไดจดประชมทเมองมาเกาประเทศจน และไดออกปฏญญามาเกาในเรองผสงอายในเอเชยและแปซฟก เพอประเทศตางๆทวโลก ตระหนกถงความส าคญของผสงอาย รบรองสทธ และด าเนนการในเรองเกยวของกบผสงอาย โดยอยบนพนฐานของการมอสสระ การมสวนรวม การไดรบการดแลเอาใจใส ความพงพอใจ และมศกด ศรในตนเอง

รฐไดออกกฎหมาย พระราชบญญตผสงอาย ประกาศในราชกจจานเบกษา เลมท 120 ตอนท 130 วนท 31 ธนวาคม พ.ศ. 2546 และมผลบงคบใชเมอ 1 มกราคม 2547 พระราชบญญตนมทงหมด 24 มาตรา โดยสรป คอ คมครอง สงเสรม และสนบสนน ผมอาย 60 ปขนไปและมสญชาตไทยในดานตางๆ ทส าคญคอ การแพทยและการสาธารณสข การศาสนา ขอมลขาวสาร การประกอบอาชพ การพฒนาตนเอง การศกษา การอ านวยความสะดวก ความปลอดภย การชวยเหลอ การยกเวน การลดหยอนคาธรรมเนยม และภาษอากร เบยเลยงชพ ทอยอาศย การสงเคราะหการจดงานศพตามประเพณ และอนๆตามประกาศของคณะกรรมการผสงอายแหงชาต (กผส)

ดานสงคมวทยา ก าหนดวา ผสงอายเปนผมอายมากจนถงขนใหสงคมอนเคราะหมากกวาทจะอนเคราะหสงคม ดานกฎหมาย ก าหนดวาผทมอาย 60 ปบรบรณ เขาสชราภาพ ตองปลดเกษยณตามพระราชบญญตขาราชการพลเรอน ดานสรรวทยา ก าหนดทกระบวนการเขาสวยชราเรมตงแตอายประมาณ 20 ป และคนจะเขาถงวยชราแทจรงตามหลกสรรวทยาจะชาเรวผดกนตามสภาวะแวดลอมและพฤตกรรมของแตละคน สวนทางดานจตวทยา ก าหนดวาสามารถสงเกตพฤตกรรมไดวาเปนพฤตกรรมของผสงอาย เชน มอสนนอย ๆ จ าไดยาก หลงลมงาย ชวงความใสใจนอยลง จตใจสงบนอยลง เปนหวงกงวลมากขน จบจดในการกระท าเลก ๆ นอย ๆ เสถยรภาพทางอารมณนอยลง หงดหงดบอยขนและหงดหงดในเรองทไรสาระ นอนหลบไดนอยลง การศกษาผสงอายแตละสงคมจะแตกตางกนออกไป ทงนขนอยกบอายโดยเฉลยของการท างานหรอสภาพทางรางกาย สภาพทางสงคมเศรษฐกจและวฒนธรรมของแตละประเทศ เชน ในประเทศสหรฐอเมรกาก าหนดอาย 65 ป กลมประเทศสแกนดเนเวยก าหนดอาย 67 ป ส าหรบประเทศไทยก าหนดวาผสงอายนนตองมอายตงแต 60 ปขนไป เปนผทมความ

8

เสอมตามสภาพมก าลงถดถอยเชองชา เปนผสมควรใหความอปการะ เปนผทมโรคควรไดรบความชวยเหลอ (รชนา ,2554)

ผสงอาย หมายถง ผทมอายตงแต 60 ปขนไป ทมการเปลยนแปลงของรางกาย และจตใจไปในทางทเสอมลง มบทบาททางสงคม และกจกรรมในการประกอบอาชพลดลง

เกณฑทสงคมจะก าหนดวาบคคลใดเปนผสงอายนนมหลากหลายเกณฑ ซงจะแตกตางกนไปตามสภาพสงคม ศรพร(2537) แบงออกเปน 4 เกณฑ ดงน

1. เกณฑการใชระดบอาย (Chronological age) เปนการก าหนดวาอายเทาใดใหเรยกวาเปนผสงอาย เชน เมอ 60 ปขนไป หรอ 65 ปขนไป เปนตน เกณฑนใชกนแพรหลาย แตกมปญหาอยบางเนองจาก เมอใชเกณฑอายแลวกไมไดค า นกถงสภาพของรางกาย จตใจ และสถานะทางสงคม หรอเหตการณส าคญๆ ทอยในชวงชวต ท าใหขอมลบคคลนนจ ากด นอกจากนนหลายสงคมกใชเกณฑอายไมเทากน เชน สงคมดงเดม (Primitive society) มกก าหนดการเปนผสงอาย เมออาย 45 หรอ 50 ป สวนสงคมสมยใหม (Modern society) มกก าหนดไวทอาย 60 หรอ 65 ปขนไป

2. เกณฑใชความสามารถในการท า หนาท (Function) ของรางกาย เกณฑนยดหลกการเปลยนแปลง หรอความเสอมของรางกายทเกดขน ซงกมเกณฑยอยอก 4 เกณฑไวพจารณาคอ

2.1 ความเปลยนแปลงของสมรรถภาพการท า งานของอวยวะและการรบร (Change in facility) ประกอบดวย ความสามารถในการไดกลน รบรส ไดยน มองเหน การเจบปวด และการรบรการสนสะเทอนลดนอยลง สญเสยความแขงแรงของกลามเนอ ฟน และความฉบไว ของสตปญญา การเคลอนไหว หรอกจกรรมตาง ๆ กลดนอยถอยลงไปดวย

2.2 การเปลยนแปลงทางรปรางหนาตา (Change in appearance) เชน ผมหงอก ผมรวง หวลานขน ฟนรวง ผวเหยวยน หลงคอม เปนตน

2.3 การเปลยนแปลงทางกจกรรม (Change in activity) การเปลยนแปลงนรวมถงความสนใจในเรองราวตางๆ ลดนอยลง และการจะเขาไปรวมวงหรอมสวนรวมในกจกรรมสงคมตาง ๆ กลดนอยลงไปดวย นอกจากนนยงรวมถงความสามารถทจะปฏบตกจวตรประจ าวนตาง ๆ ทจ า เปนส า หรบตนเองกดอยลง หรอไมสามารถท า ไดครบถวนดงทผานมา ตองพงพาผอนมากขน

2.4 การเปลยนแปลงทางการท างานของรางกาย (Change in bodily action) ซงหมายถงการเปลยนแปลงระดบเมตะบอรสมโดย เมตะบอรสมจะลดลง ปรมาณออกซเจนทเขาสสมองกนอยลง สมรรถภาพการท างานของไต หวใจ การยอยอาหารกลดลง นอกจากนนเมอเวลาผานไปรางกายเสอมสภาพลง จตใจกไดรบความกระทบกระเทอนจากการสญเสยซ าแลวซ าเลา มผลท า ใหอารมณหดห เศราสรอย กจกรรมตาง ๆ กลดลงไป

3. เกณฑเวลาในประวตศาสตร (Historical age) เปนการใชเหตการณทเกดขน หรอความสามารถในการจดจ า เรองราวตาง ๆ ทผานมาเปนตวก าหนดการสงอาย เหตการณหรอเรองราวนน

9

อาจเปนเรองส าคญ โดงดงในระดบชมชน สงคม ประเทศ หรอระดบโลกกได เชน คนยคหลงสงครามโลกครงท 2 ชวง 14 ตลา หรอเมอสรางสะพานพทธยอดฟา เปนตน

4. เกณฑจากภาวะทางสงคม (Social age) เกณฑนใชจดเปลยนแปลงในชวต ซงรวมถงบทบาทในสงคมทเปลยนไปเปนหลกในการพจารณา เชน เมอเปลยนบทบาทจากพอ แม เปน ป ยา ตา ยาย กถอวาเปนผสงอาย หรอการเกษยณอายราชการกเปนจดเปลยนทสงคมก าหนดวาเปนผสงอาย เปนตน ซงเกณฑนจะไมสมพนธกบอาย เพราะบคคลจะเปลยนบทบาททางสงคมในอายไมเทากน เชน บางคนอาย 40 กเปน ป ยา ตา ยาย แลว แตบางคนกอาย 60 หรอ 70 ป จงเปลยน หรอแตละสงคมก าหนดอายเกษยณตางกน เชน สงคมไทยก าหนดท 60 ป สหรฐอเมรกาก าหนดท 65 ป ส าหรบชาย และ 60 ปส าหรบหญง เปนตน

การเปลยนแปลงทเปนไปในทางเสอมของผสงอาย ท าใหประสทธภาพ ในการท างานของรางกายเสอมถอยไปดวย เปนเหตใหผสงอายมปญหากบสขภาพเพมมากขนอยางหลกเลยงไมไดโดยเฉพาะโรคเรอรงตางๆ ดงท สเปค (Speake. 1989 : 93 –100) ไดกลาววา ผสงอาย รอยละ 80 จะตองมปญหาทางสขภาพอยางนอย 1 อยาง จากการศกษาของ นภาพร ชโยวรรณ มาลน วงษสทธ และ จนทรเพญ แสงเทยนฉาย (2532 : บทคดยอ) ไดศกษาผสงอายทวประเทศ จ านวน 3,252 คนโดยใหผสงอายประเมนภาวะสขภาพของตนเองพบวา ผสงอายมสขภาพไมดถงรอยละ 41 และโรคทพบบอยเปนโรคเกยวกบอวยวะของการเคลอนไหว และรบน าหนก นอกจากนน สมหมาย และดารณ (2532) ไดรวบรวมสถตขอมลทวไป และโรคผสงอายทโรงพยาบาลล าปาง ในปงบประมาณ 2524-2526 พบวา สวนใหญผสงอายเปนโรคขอ กระดก กลามเนออกเสบ และปวดหลง ท าใหผสงอายขาดความกระฉบกระเฉง และความสามารถในการท างานลดลง มผลใหกจกรรมทเคยท าลดนอยลงไปดวย จากการทความสามารถในการท ากจกรรมตางๆของผสงอายลดลง บลเทอร (Bulter. 1987 : 23-28) กลาวถง แนวคดเกยวกบการปฏบตกจกรรมประจ าวน (Activity of Daily Living) วา ไดถกน ามาใชในการประเมนภาวะสขภาพ ดานหนาทของรางกายอยางกวางขวาง เพราะ หากผสงอายสามารถปฏบตกจกรรมประจ าวนไดดวยตนเอง จะมความรสกวามสขภาพด และสงชวดเบองตนของ ภาวะสขภาพความผาสกในผสงอาย คอ ความสามารถในการปฏบตกจกรรมประจ าวนได

ความหมายมตจตวญญาณ

จตวญญาณ เปนมตหนงของบคคลทเปนพลงของชวต เปนการแสดงถงการยอมรบตนเอง การไววางใจในตนเองโดยมพนฐานจากการมความหมายและเปาหมายในชวต การมความสมพนธกบบคคลอน สงแวดลอม และพลงนอกเหนอตน และความพงพอใจในชวต สามารถรกและใหอภยผอน ไววางใจผอน เชอมนศรทธาในศาสนาและสงศกดสทธทตนนบถอ (Highfield, 1992) ซงสอดคลองกบทศนา (2534) กลาววาจตวญญาณ คอ ความเปนตวตนของมนษยในสวนทลกทสด เปนสวนเฉพาะเจาะจง

10

ของมนษยบคคลนน โดยการแสดงออกในดานความคด ความรสกการตดสนใจ ตลอดจนการสรางสรรคตางๆ โดยจะเปนแรงจงใจใหคนไดสมผสกบพระผเปนเจามความสมพนธกบบคคลอน รจกใหความรกและรบความรกจากบคคลอน นอกจากนยงมผใหความหมายเกยวกบจตวญญาณอกมากมายซงคณะวจยไดรวบรวมและสรปได ดงน จตวญญาณเปนมตหนงของบคคลทเปนพลงชวต จตวญญาณเปนแรงผลกดนใหบคคลกระท าพฤตกรรมอยางมความหมาย กระตนใหบคคลคนพบจดมงหมายและความหมายของชวต จตวญญาณไมจ าเปนตองมศาสนาเปนองคประกอบแตศาสนาอาจเปนวธหนงทชวยใหบคคลรบรถงความหมายของชวตเขาได ดงเชนในศาสนาอสลาม จะกลาวถงจตวญญาณวาเปนตวชวตซงเมอแรกปฏสนธจนถง 8 สปดาห โดยประมาณ พระอลลอฮจะเปนผเรมใหจตวญญาณหรอชวต สภาพ แวดลอมในครรภนน บดาและมารดาจะเปนผสราง ความรสกตอมารดาจะสงผลกระทบตอบตรในครรภ ซงจตวญญาณจะคงอยจนถงคลอด โดยเมอแรกคลอดจะมพธ อาซานใหกบทารกแรกคลอด มการกลาวใสหทารกแรกคลอดวาอลลอฮเปนพระเจา การอบรมเลยงดกจะยดหลกศาสนาเพอเสรมสราง จตวญญาณทด เมอถงวาระสดทายแหงชวตตวเราซงเปนจตวญญาณทไดรบการขดเกลาจะกลบไปหาพระอลลอฮ ดงนนผทใกลตายควรมรางกายและจตใจทสงบ จงจะท าใหจตวญญาณสงบดวย ชวตในโลกนเปนเพยงชวตของการทดสอบของพระอลลอฮ เพอเตรยมพรอมส าหรบชวตหนา จงควรประคบประคองจตวญญาณใหบรสทธ เพอจะไดกลบไปหาพระอลลอฮโดยชวตทแทจรงของมสลม คอ ชวตหลงความตาย และชวตของการฟนคนชพเปนตน (ฟารดา, 2534)

จนตนา (2547)ไดใหความหมายของจตวญญาณตามทนกวชาการพยาบาลหลายทานทกลาววา จตวญญาณสามารถสรปความหมายเปน 4 กลมคอ 1) การมคณคา มความหมายและเปาหมายในชวต เปนการคนหาความเขาใจในชวตของตนเอง เพอใหชวตสามารถด ารงอยได (2) การมปฏสมพนธกบตนเอง พระเจา สงแวดลอมแลละสงเหนอตน (3) การตะหนกถงความตองการภายในตนเองและความสกตอสงทเหนอกวาธรรมชาต (4) เปนแหลงของความหวง เปนการแสดงออกในการใหและการรบความรก ความปรารถนาทจะไดมา หรอความส าเรจในชวต

บคคลแสดงภาวะจตวญญาณออกมาทงทางพฤตกรรม ค าพด และ อารมณ ดงนนการประเมนภาวะจตวญญาณท าไดทงจากการสงเกต การสมภาษณและการใชแบบสอบถาม ซงทงนเพอใหไดขอมลมาใชในการวามแผนการพยาบาลเพอตอบสนองความตองการดานจตวญญาณของผปวยตอไป

11

องคประกอบของจตวญญาณ 1. การมความหมายและเปาหมายในชวต เปนการคนหาความหมายของชวตเพอใหเกดความ

เขาใจในตนเองและสงตางๆ ทเกยวของกบตนเอง เปนสงทกระตนใหบคคลมการด าเนนชวตทบรรลเปาหมายตามตองการ (Highfield, 1992)

2.การมปฏสมพนธกบตนเอง บคคลอน พระเจาหรอสงนอกเหนอตน เปนการแสดงออกถงความรก การใหอภย ความไววางใจ ตอตนเอง ผอน พระเจาหรอสงทตนเองเคารพและศรทธาตอสงสงสดทตนเองนบถอและใชเปนทยดเหนยวทางจตใจทท าใหบคคลสามารถด าเนนชวตไดอยางมความหมายและเปาหมายในชวต (Highfield, 1992)

3.การมความหวง ความหวงเปนเรองของความรสกนกคดและอารมณของแตละบคคลทเปนเฉพาะตว (Highfield, 1992) เปนการแสดงออกถงความปราถนาทจะไดมาซงความส าเรจตามทตงใจไว ซงบคคลมความเชอวาหากความหวงนนประสบความส าเรจตามทต งเปาหมายไวกจะท าใหชวตเปลยนแปลงไปในทางทดขน (Carson, 1989)

4.ความเชอและความศรทธาทางศาสนา เปนความเชอและความศรทธาทมตอพระเจา เชอวาพระเจามอยจรง รวมทงความผกพนยดมนในศาสนาและมการปฏบตตามหลกค าสอนของศาสนา (Strang, Strang & Ternestedt, 2002) ซงการปฏบตทางศาสนาจะชวยใหจตวญญาณของผปวยสมบรณขน

5.การมความหวงและความเชอมนในพระเจาตลอดเวลา การเสยสละเพอพระเจา การรกพระเจาและศาสนทตของพระองค การรกสจธรรมเพอพระเจาซงจะน ามาเพอความเจรญทางจตวญญาณและความสมบรณในชวตมนษย (ฮมมดะฮ, 2542)

แนวคดตามหลกของศาสนาอสลามทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพผสงอาย ศาสนาอสลามมค าสอนและขอปฏบตทกลาวถงหลกในการดแลสขภาพของผปวยมสลมเพอใหเกดความเขาใจในบรบทของศาสนาอสลามและสามารถใหการดแลทตอบสนองตอความตองการทางดานจตวญญาณของผปวยไทยมสลมระยะสดทายไดอยางสมบรณ อสลามเชอวาการมสขภาพทดนนเปนความกรณาจากอลลอฮพระผเปนเจาทประทานใหกบบาวของพระองคผทพยายามขวนขวายเอาใจใสดแลสขภาพของตนสม าเสมอ จากการทองคการอนามยโลก (WHO) ไดใหความหมายของสขภาพ ไววา “เปนสขภาวะทสมบรณ ทงทางดานรางกาย จตใจ และสงคม มใชเพยงแคปราศจากโรคหรอความพการเทานน” แสดงถงการใหความส าคญของมตทางจตใจและสงคมวาเปนสวนหนงของการมสขภาพด ซงจตใจและสงคมนนมเรองของความคด ความเชอ วฒนธรรมของบคคลและสงคมเขามาเกยวของกลาวไดวาเปนเรองของจตวญญาณ ส านกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต ไดเสนอราง พรบ. สขภาพแหงชาต ไดยกรางค าวาสขภาพไววา “สขภาวะทสมบรณและเชอมโยงกนเปนองครวมอยางสมดลทงทางกาย จตใจ สงคมและ

12

จตวญญาณ” ดงนนการใหบรการสขภาพทครอบคลมทง 4 มตในผปวยมสลมจงตอง ค านงถงความคด ความเชอ หลกศรทธา และหลกปฏบตของศาสนาอสลาม ซงไดมค าสอนใหคมภรอล -กรอานและสนนะฮตามแนวทางของศาสดามฮมหมดโดยไมพบความขดแยงในการปฏบตทางการแพทยและสาธาณสข ตรงกนขามการใชศาสนามาเปนหลกในการสงเสรมสขภาพหรอการบ าบด รกษากลบชวยใหการปฏบตทางการแพทยและการพยาบาลกระท าไดงายขน ทงนตองเขาใจและยอมรบในสทธและความเชอของบคคล (ด ารงค, 2547) ด ารงค (2547) ไดใหความหมายของค าวา สขภาพในทศนะของอสลามไววาเปนการเนนทางจตวญญาณซงจะเปนพลงน าไปสการมสขภาวะทดโดยรวม ทงรางกาย จตใจ และสงคม อสลาม จงสนบสนนใหมนษยมสขภาพทสมบรณแขงแรงและเนนการสงเสรมปองกนมากกวาการบ าบดรกษา โดยสรปค าสอนตางๆ ทเกยวของกบความเจบปวยและภาวะสขภาพไดดงน สจธรรมอยางหนงทองคอลลอฮไดทรงก าหนดไวคโลก และชวต กคอความเปลยนแปลงการเจบปวยกเปนหนงในความผนแปรทเกดกบมนษย เชนเดยวกบสงมชวตทวไปหรอบางครงมนษยอาจเปนสงมชวตเดยวทตองเผชญกบความเจบปวยมากกวาสงอนๆ ทกอใหเกดโรคภยหลากหลายตามมา ศาสนาอสลามจงถอวาความเจบปวยเปนปกตวสยของมนษย เปนบททดสอบคณคาความเปนมนษยเชนเดยวกบบททดสอบอนๆ (อาศส, 2547) ดงนนอสลามจงสอนใหมองการเจบปวยเปนสงทเกดขนไดตามปกตเปนสงทพระเจาก าหนดมา ผปวยตองอดทนและบ าบดรกษาในยามเจบปวย ทงนเนองจากอสลามมความเชอวา รางกายเปนสงทพระเจามอบหมายใหเราเปนผดแล หามท ารายรางกายหรอปลอยปละละเลยใหบ าบดรกษาดวยวธการทอนมต ความเจบปวยเปนสงทไมอาจหลกเลยงได มสลมจงตองยอมรบและปฏบตตามสงทบญญตไวเกยวกบความเจบปวยดงน (ด ารงค, 2547) 1. ใหรบบ าบดรกษาเมอเจบปวย การบ าบดรกษาเปนหนาทและความจ าเปนของมนษยทเจบปวย โดยวธการรกษานนตองไมขดกบหลกศาสนา เชน การบนบานสงอนนอกจากอลลอฮ การใชไสยศาสตร การใชสราหรอยาดองเหลา การใชสงตองหามมาเปนยาในการบ าบด เปนตน สวนการหายนนอยทพระประสงคของอลลอฮเทานน มสลมจงตองวงวอนและศรทธาตอพระเจา มความอดทนมความเชอมนมจตใจทเขมแขง หากการบ าบดน นไมไดผลเพราะทกอยางเกดจากความประสงคของอลลอฮ ซงอาจจะใหอะไรมากกวาการหายจากโรคหรอการเจบปวยอาจท าใหเกดผลเสยดานอนแกบาวของพระองค การปลกฝงเรองนแกผปวยมสลมและญาตจะท าใหผปวยมจตวญญาณทมนคง มก าลงใจในการตอสกบโรค น าไปสสขภาวะทแทจรงตอไป 2. การเจบปวยเปนการทดสอบ ผปวยทเขาใจและศรทธาจะมก าลงใจทจะตอสกบความเจบปวยโดยจะวงวอนขอพรจากพระเจาใหหายจากโรค หากไมเขาใจในเรองนจตวญญาณเขาจะออนแอ ทอแท ไมมพลงในการตอสเกดความเครยดตอโรคทมอยหรอมโรคใหมแทรกซอนขนมาได 3. การเจบปวย เปนการลงโทษจากอลลอฮ ผทฝนบทบญญตของพระผเปนเจา การเจบปวยถอเปนการลงโทษและใหส านกตวและกลบเปนผทมความศรทธามากขน ซงการลงโทษอาจไม

13

เกดเฉพาะผทฝาฝนเทานน อาจท าใหผศรทธาทวไปตองไดรบผลกระทบตามมาดวย ซงเปนการทดสอบความศรทธาของมสลมทกคน 4. การเจบปวยถอเปนความเมตตา ความเจบปวยเปนสงทอยใกลเคยงความตาย ดงนน เปนโอกาสทผปวยจะไดร าลกถงพระเจาใหหนกลบมามองตวเองในสงทกระท าผานมา ในสวนของการสชวตหรอการหยดชวยชวต อสลามถอวาความตายเปนสงทหลกเลยงไมได แตกไมอนญาตใหฆาตวตายหรอการชวยใหตาย ผปวยหรอญาตอาจขอรองไมใหกชวตหรอใหหยดการกชวตในกรณทเหนวามความทกขทรมานหรอเหนวาการชวยชวตนนไมไดผล ซงตามหลกศาสนาอสลามมบทบญญตท ประกอบดวย หลกศรทธา 6 ประการ หลกปฏบต 5 ประการ และหลกคณธรรม ซงเกยวของกบการสงเสรสขภาพผสงอายมดงน 1. หลกศรทธา หลกศรทธาเปนเสมอนหวใจของการนบถอศาสนาอสลาม ซงมสลมจะละเวนขอใดไมไดความศรทธา หรออมาน ศาสนาอสลามจะเนนความศรทธาในพระเจาเปนพนฐาน เปนสงส าคญส าหรบมสลมทกคน ศรทธาเปนสงทท าใหเกดคณคาในชวตและเกดความเชอในตนเองตามมา เพราะตวเองมสงทยดมนอยางมนคง ถาปราศจากความศรทธาบคคลจะทอถอยในการตอสชวตและกระท ากจกรรมตางๆ เพราะขาดสงทตนยดถอ คณคาของชวตของคนไมอาจจะเกดขนความศรทธาชวยท าใหมนษยเราสชวตในโลกน คอ เพอการปฏบตหนาทอยางไร การทจะบรรลถงเปาหมายอนสงสงของอสลามกดวยการยอมรบการศรทธาในชวตหลงความตาย และหลกศรทธาขออนๆ หลกศรทธาม 6 ประการ (เสาวนย, 2535) ดงน 1.1 การศรทธาในพระอลลอฮ คอ ศรทธาวามพระอลลอฮองคเดยว เปนผทรงอ านาจ ผสรางทกสงทกอยางทรงบนดาล ผทรงบรหาร ผทรงรอบร ไมมสงใดทเทยบพระองคไดและไมมผใดหรอสงใดลอดเรนจากอ านาจของพระองคได โลกและจกรวาลนมผสรางและผบรหารเพยงองคเดยว พระองคทรงอยในภาวะนรนดร มนษย (ผถกสราง) ไมสามารถจนตนาการหรอนกถงรปรางลกษณะของพระองคได ชาวมสลมรจกพระองคไดดวยอ านาจการบรหารของพระองค และโดยผานทานศาสนา (นบหรอรสล) เปนการยอมรบวาไมมสงอนใดเปนพระเจานอกจากพระอลลอฮ และผทเจบปวยเปนการทดสอบกบพระอลลอฮถงความอดทนในการบ าบดรกษา ทดสอบระดบความศรทธาทมอย 1.2 การศรทธาในบรรดามลาอกะฮของอลลอฮ (บาวของพระเจาประเภทหนงทมคณสมบตแตกตางไปจากมนษย) คอ การศรทธาวา มลาอกะฮเปนบาวทซอสตยของพระอลลอฮมหนาทรบใชพระองค มลาอกะฮไมมรปกาย ไมมเพศ ไมมการด าเนนชวตเหมอนกบมนษย มหนาทน าโองการหรอเปนสอกลางระหวางพระอลลอฮกบมนษยหรอศาสดา มสลมตองศรทธาวา มลาอกะฮ มจรง ผลของก า รศ รทธ าท า ให ม นษยก ร ะท า แ ตค ว าม ด ล ะ เ วนคว ามช ว เ น อ ง จ า กว า แ ต ละคนจะ ม มลาอกะฮคอยบนทกการกระท า (เสาวนย, 2535) นอกจากนนมาลาอกะฮกจะเปนผทน าพาผทเสยชวตทกระท าแตความดไปพบกบพระอลลอฮ เพอไปสโลกหนา (อาคเราะห)

14

1.3 การศรทธาในคมภรทงหลายของพระอลลอฮ คอ มสลมมความเชอในตนฉบบเดมของคมภรทถกประทานแตศาสดาคนกอนๆ เชน คมภรซาบรทพระอลลอฮทรงประทานแกนบดาวด (เดวด) คมภรเตารอฮแกนบมซา (โมเศษ) คมภรอนญลแกทานนบอซา (เยซ) และเชอในความบรสทธของฉบบปจจบนของคมภรเหลานน คอ สวนทไมขดกบคมภรอลกรอาน เพราะถกประทานมาจากพระอลลอฮเนอหาสาระเดยวกน แตมสลมเชอและปฏบตตามเฉพาะคมภรอลกรอาน ตองยอมรบวาคมภรอลกรอาน เปนคมภรสดทายทพระอลลอฮประทานใหแกมนษยชาต โดยผานทานนบมฮ าหมด ศอลฯ ศาสดาองคสดทายเทานน อลกรอานเปรยบเสมอนหวใจของศาสนาอสลาม ทงนเพราะอลกรอาน คอ วจนะของพระอลลอฮน าบรรดาผปฏบตตามบทบญญตในอลกรอานไปส ความดงาม ใหประสบสนตสขทงในปจจบนและในปรภพ (ครซด, 2541; เสาวนย, 2535) ฉะนนบทบญญตในอลกรอานมความศกดสทธตอคนมสลม คมภรอลกรอานจงมความส าคญในชวตของมสลม เพราะคมภรอลกรอานเกยวกบชวตของเขาตงแตเกดไปจนตาย และทกอรยาบทในการปฏบตศาสนกจและกจวตรประจ าวนตงแตลมตาในตอนเชาจนกระทงหลบ รวมถงการปฏบตเมอเกดภาวะเจบปวยและเสยชวต 1.4 การศรทธาในบรรดาศาสนฑตทงหลายของพระอลลอฮ คอ มสลมทกคนตองยอมรบนบถอใหเกยรตและยกยองศาสดาทงหลายทมากอนทานนบมฮ าหมดศอลฯ ศาสดาทไดกลาวในคมภรอลกรอาน มจ านวน 25 ทาน มสลมตองเชอและปฏบตตามค าสอนของทานนบมฮ าหมด ศอลฯ ศาสดาองคสดทายของโลกผรบภารกจตอจากทานศาสดากอนๆ ทมาชกชวนใหมนษยรจกพระเจา และด าเนนชวตตามค าสอนของอลลอฮเทานน เพอใหไดรบการบนทกความดและไปมชวตในโลกหนา (โลกอาคเราะห) 1.5 การศรทธาในวนปรโลกหรอวนแหงการฟนคนชพ (วนกยามะฮ) คอ ศรทธาวาโลกทเราอยอาศยนเปนวตถธาตยอมมวนแตกสลาย เชนเดยวกบวตถอน ตามกฎแหงการก าหนดสภาวะของพระอลลอฮ เมอโลกดบสนทกสงในโลกกตองดบสนดวย ยกเวนผทอลลอฮทรงประสงคและพระอลลอฮจะทรงท าใหมนษยทกคนฟนคนชพ มารบผลการกระท าขณะทอยในโลกนในวน กยามะฮ (วนสนโลก) ซงวนกยามะฮจะเกดขนเมอใดไมมใครทราบนอกจากพระอลลอฮองคเดยวเทานน (ดลมนรรจนและแวอเซง, 2533) มสลมตองมความเชอวามนษยไมมการเวยนวายตายเกด มนษยเกดมาครงเดยว แตชวตม 5 ขนตอน คอ 1) ชวงก าเนดวญญาณ 2) ชวตในครรภ 3) ชวตในโลกน (ชวตในดนยา) 4) ชวตในบรซค (ชวตหลงความตาย) เพอรอการตดสนและ 5) ชวตทท าใหฟนคนชพ (ชวตในอาคเราะฮ) เพอใหพระอลลอฮไดทรงตดสนการกระท าในโลกนตามบนทกทมลาอกะฮไดบนทกไว ยอมรบในอวสานของโลก มสลมตองศรทธาวาโลกนเปนโลกแหงการทดลองจะตองมวนทแตกสลาย เปนวนททกชวตบงเกดอกครงหนง เพอถกช าระความ (เสาวนย, 2535) 1.6 การศรทธาในการก าหนดสภาวะของอลลอฮ คอ การศรทธาวา นอกจากพระเจาสรางสรรคสรรพสงตางๆ ขนมาแลวพระองคไดก าหนดกฎสภาวะการณแหงธรรมชาตในจกรวาลลวนเกดมาและด าเนนตามกฎหมายทพระอลลอฮก าหนดไว สามารถแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ 1) กฎ

15

ตายตว เมอประสบเหตแลวหลกเลยงไมได ทกอยางเปนไปตามประสงคของพระอลลอฮ เชน การถอก าเนดชาตพนธ รปรางหนาตา การโคจรของดวงดาว การเกด แก เจบ ตาย วงจรชวตของมนษย และสงมชวตทงหลายเปนตน 2) กฎไมตายตว โดยด าเนนไปตามความสมพนธระหวางเหตและผลกจกรรมตางๆ อยในดลพนจของมนษยในอนทจะใชสตปญญาทพระเจาประทานมาเลอกปฏบตตามขอหามและขอใชตางๆ ดงค ากลาวทวาอลลอฮทรงเปนตนและทรงเปนสดทายแหงสรรพสงทงหลาย พระองคไดทรงสรางมนษยและทรงสรางสภาวะตางๆ ทมนษยจ าตองอาศย และไดประทานความคดอสระในการกระท าหรอไมกระท ากได ในการเชอหรอไมเชอกได เพราะฉะนนมนษยจงตองรบผดชอบตอความคดอสระหรอการด าเนนของตน (อตฎร/52: 21 อางตาม มรวาน, ม.ป.ป.) การรบผดชอบนนจะสงผลในวนปรโลก หลกศรทธาในความเปนหนงเดยวของพระเจาแลว ความศรทธาในวนพพากษาหรอปรโลกความศรทธาในมลาอกะฮ คมภรอลกรอาน ศาสนทตและการก าหนดสภาวการณตางกเปนความศรทธาพนฐานทส าคญทจะเปนตวก าหนดวถการด าเนนชวตของมสลม จากหลกศรทธาทง 6 ประการสามารถแตกยอยไปอก 60 ค าสอน เชน ความสะอาด กคอ สวนหนงของการศรทธา มสลมมความศรทธาตองมความสะอาดทงตวเอง ทอยอาศย และทกกจกรรม หากมสลมไมรกษา ความสะอาดแสดงวาความศรทธาของเขายงพรองอย (เสาวนย, 2535) ความศรทธาอนดบหนงหรอจดสงสดของมสลม คอ “ลาอลลาฮะอลลลลอฮ” ไมมพระเจาอนใดนอกจากพระอลลอฮองคเดยวเทานน ความศรทธาทลกซงของความหมายน คอ การยอมรบศรทธาตอคณลกษณะของพระอลลอฮมสลมเชอวา ผใหมนษยเกดด ารงชวตอยไดและตายลง กคอ พระอลลอฮ และพระองคอกเชนกนทท าใหมสลมฟนคนชพ เพอรอการตดสนการกระท าในมนษยในโลกน จากความศรทธาทง 6 ประการ จะน าสการปฏบต เปนวถการด ารงชวตของชาวมสลมตงแตแรกเกด แก เจบ จนเสยชวต 2. หลกปฏบต หลกปฏบตถอเปนเรองทตองกระท าอยางเครงครดพรอมกบความศรทธา การปฏบตจะมงสเพอพระอลลอฮ โดยเปนการกระท าทบรสทธใจ ปกปองตนเองจากความชว ขดเกลากเลสไมไดเปนการกระท าเพอตนเองเทานน เปนการกระท าเพอสงคมดวย หลกปฏบตม 5 ประการ ดงน (เสาวนย, 2535) 2.1 การปฏญาณตนดวยความบรสทธ เปนการยนยนดวยวาจา ดวยประโยคทวา “ลาอลลาฮะอลลลลอฮ” (แปลวาไมมพระเจาอนใดนอกจากพระอลลอฮ) “และมฮมมะดรร สลลลลอฮ” (แปลวา ทานนบมฮ าหมดศอลฯ เปนรสลหรอผสอขาวสารของพระองค) การกลาวค าปฏญาณเปนการยอมรบวา จะไมตงภาคหรอน าสงอนใดมาเทยบเทยมอลลอฮ และจะเชอและปฏบตตามค าสงสอนของอลลอฮและรสล หรอทานนบมฮ าหมดศอลฯ ทกประการ การปฏญาณตน 2 ประโยคน เปนการประกาศตนวาเปนมสลม และกอนจะเสยชวตผปวยระยะสดทาย ตองกลาวประโยค “ลาอลลาฮะอลลลลอฮ” เพอใหไดพบกบพระอลลอฮ

16

2.2 การด ารงการนมาซ การนมาซหรอเรยกประโยคทวไปวา “ละหมาด” เปนการปฏบตศาสนกจหรอเขาเฝาเพอการเคารพภกด และบ าเพญสมาธเพอสรางสายใยผกพนกบพระเจาขดเกลากเลสตวเองใหพนความชว การละหมาดเปนสงทส าคญทสด เปรยบเสมอนเสาหลกของผทนบถอศาสนาอสลามและสวนทดทสด คอ การตอสในหนทางของพระอลลอฮ การละหมาดวนละ 5 เวลา คอ กอนตะวนขน บาย เยน ค า (หลงตะวนตกดน) และกลางคน การละหมาดมอรยาบทตางๆ เชน ยน ยกมอ โคง กราบ นง หนซาย หนขวา พรอมทงกลาวสดดและขอพรตอพระอลลอฮ (เปนภาษาอาหรบ) ในกรณทผปวยระยะสดทายปฏบตไมไดใหท าเทาทท าได เพอใหจตใจสงบและใหความหมายกบชวตตนเอง 2.3 การถอศลอด คอ การละเวนจากการดม กน การเสพ การรวมเพศในกลางวน การพดจาเหลวไหล มจตอกศล ประพฤตชวทงทลบและทเปดเผย หรอแมแตสอเจตนาชวทงนมงปกปองตวเองจากความชว อดทน อดกลนตอสงเยายวนใจ เกดความบรสทธทางใจ เปนการฝก ใหมความซอสตยสจรต ฝกใหเหนใจเมตตาผอน มสลมทกคนตองถอศลอด ยกเวนเดก คนชรา หญงมครรภ หรอแมลกออน ผปวย คนเดนทาง และผซงท างานหนก โดยมสลมตองถอศลอด (ภาคบงคบ) ปละ 1 ครง ในเดอนรอมฎอน เดอนท 9 ของปฏทนอสลาม (ซงนบทางจนทรคต) เปนเวลา 29 วนหรอ 30 วน 2.4 การบรจาคทาน (ซากาตซงถอวาเปนการจายภาษแกคนยากจน) คอ การจายทรพยสนสวนเกดจ านวนหนงทมสลมตองจายใหแกผมสทธไดรบเมอครบป เพอผดงสงคมลดปญหาชองวางระหวางคนรวยและคนจน เปนหนาทของมสลมทกคน ถามสลมคนใดมทรพยสนเงนทองหรอสนแรทเหลอใชในรอบป แลวไมท าการบรจาคผนนเปนบคคลหนงทท าผดบทบญญตของอสลาม โดยผมสทธรบซะกาต 8 ประเภท คอ ผขดสน (คนยากจน แมหมาย เดกก าพรา) คนเขญใจ (พการ) ผเขาอสลามและถกญาตมตรตดขาด ผมหนสนลนตว (ไมใชมหนเพราะประพฤตมชอบ) ผพลดถน (ไมสามารถกลบสภมล าเนาเดม) ทาสหรอเชลยเจาหนาทดแลกองทนซะกาต และเพอประโยชนตอสงคมในวถของพระอลลอฮ (เสาวนย, 2535) 2.5 การท าฮจญ หรอการประกอบพธฮจญ คอ การไปเยยมหรอการเดนทางไปมกกะฮ ซงถอเสมอนวาเปนศนยกลางของชาวมสลมทวโลก เปนสถานทพบปะระหวางมสลม 3. หลกคณธรรรม อสลามเปนวถชวตทไมเพยงแตจะกลาวถงเพยงความศรทธาและการปฏบตศาสนกจ เพอยนความศรทธาเทานน แตอสลามยงไดใหความส าคญในเรองเกยวกบจรยธรรมและคณธรรมเปนอยางมาก เพราะสงเหลานไมเพยงแตจะมรากฐานมาจากค าสอนในคมภรอล-กรอานซงเปนบทบญญตจากพระเจาเทานน แตยงมาจากค าสอน และแบบอยางของศาสดามฮมหมด ซงเปน ศาสนทตองคสดทายของอลลอฮ และถอวาความศรทธาทสมบรณนนสะทอนออกมาใหเหนโดยมารยาททดงามเพราะสงเหลานเปนขอปฏบตทมความสมพนธกบชวตประจ าวนในการอยรวมกนการมคณธรรมทดเปนสงทบอกใหทราบถงผมวฒนธรรมทดงาม เปนทนานบถอและเลอมใสแกผพบเหน ซงทาน รสลฯ ไดกลาวไวความวา “ผทประเสรฐสดในบรรดาผศรทธา คอ ผทมมารยาทดทสด” ส าหรบหลกคณธรรม

17

แนวคดการพยาบาลผสงอาย

การดแลผสงอาย พบวาจดมงหมายทส าคญทสดในการดแลผสงอายคอ การพยาบาลเพอใหผสงอายไดกลบไปใชชวตทเหลออยอยางมความสข ไมทกขทรมานจากภาวะโรคทเปนอย มอสระทจะด าเนนชวตอยางมคณภาพตามทตนตองการ ถงแมสภาพรางกายจะเสอมถอยลงไปตามวย หรอมโรคเรอรงตางๆอยกตาม ผสงอายจะมการปรบตวและเรยนรในการดแลตนเองตามศกยภาพ ดงนน บทบาทพยาบาลทส าคญคอการท าใหผสงอายเหลานน เกดแรงจงใจ ไมทอถอย และสามารถด าเนนชวตไดดวยตนเอง โดยพงพาผอนนอยทสด ท าใหเกดแรงจงใจในการดแลตนเอง และมคณภาพชวตทดตอไปได ซงผสงอายจะสามารถสมผสไดถงหวใจทมความปรารถนาดของผทใหการดแลรกษาพยาบาล เชนเดยวกบทาน นายแพทยประเวศ วะส ไดกลาวในงานวนมหดล เมอป 2549 วา “ผปวยเองเมอมความสข รางกายจะหลงสารแหงความสข หรอ เอนโดรฟน ออกมา และชวยใหโรคภยไขเจบหายไดเรวขนดวย บคลากรทางการแพทยจงควรเรยนรและสรางพนฐานของหวใจแหงความเมตตา และรกษาดวยความเปนเพอนมนษย” แตเนองจากปจจบนความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยล าหนาไปไกลมาก การรกษาพยาบาลจงเปนแบบการแพทยททนสมย (Modernized Health Care) แมจะไดมาตรฐานเปนทยอมรบของคนจ านวนมาก แตอาจลมหวใจความเปนมนษย โดยไมไดตระหนกถงความตองการทางดานจตใจ อารมณ หรอสงแวดลอมโดยรวมของผสงอาย ดงนน ทมทางการแพทยจงควรมการน าเอาศาสตรแหงการเยยวยามนษยใหครบทงดานรางกาย จตใจ สงคมทงหมด ซงเปนแบบองครวม (Holistic Care) ทบรณาการในการพฒนาระบบการใหบรการทจะแยกสวนไมได หลกการพยาบาลผสงอาย

1. พยาบาลตองเรยนรและเขาใจผสงอาย การพยาบาลผสงอายทมประสทธภาพ พยาบาลจะตองมความรดานผสงอายในเรองสจธรรมของชวตตงแตเกดจนตาย การเปลยนแปลงทางจตสงคมและจตวญญาณในวยสงอาย ความสมารถและการปรบตวของผสงอาย และพฤตกรรมทผสงอายแสดงออก

2. พยาบาลตองใหความรแกผสงอายและครอบครว พยาบาลควรใหความรแกผสงอาย ดงน 2.1 การเตรยมตวกอนเกษยณ การเตรยมตวส าหรบการปลดเกษยณวา เปนการยากทจะระบ

แนนอนวาแตละคนและสงคมควรจะท าอยางไร จงจะมความมนใจวาไดมการปรบปรงตวไวอยางดในวยสงอาย ทงนขนกบการเตรยมตวและอาชพของบคคล ผสงอายควรมการเตรยมตว ดงน

2.1.1 การเตรยมตวดานการเงน บคคลควรจะไดมการสะสมเงนบางสวนตงแตเรมท างาน เพอไวใชจายสวนตวและเกบไวใชในกรณฉกเฉน เพราะรายไดของผสงอายจะลดลง อาจท าใหอาจเกดปญหาทางดานเศรษฐกจไดหากมไดมการเตรยมตวในเรองน

2.1.2 การเตรยมตวดานรางกายและจตใจ ควรมการเตรยมตวตงแตวยหนมสาว เพอใหมสขภาพกายและสขภาพจตทสมบรณแขงแรง ในวยสงอายควรรบประทานอาหารอยาง

18

ถกตอง ออกก าลงกายอยาง เหมาะสม อยใน สงแวดลอม ท ด และท า จตใจให ร า เ รงแจมใส หลกเลยงอบายมขตางๆ รวมทงควรหมนตรวจสขภาพรางกายอยางสม าเสมอ

2.1.3 การเตรยมตวดานสงคมและสงแวดลอม บคคลควรเตรยมทอยอาศยทเหมาะสมในวยสงอาย คอ ทอยอาศยทไมตองขนลงบนได มหองน าอยใกลใชไดสะดวก นอกจากนน ควรจะไดเตรยมบคคลทจะอยเปนเพอนในวยสงอายซงอายเปนลกหลาน พนอง หรอบคคลใกลชดอน เพอพงพาอาศยในกรณทจ าเปน ผสงอายสวนใหญยงพอใจทจะอยรวมกบลกหลานและมความสขทไดเหนความเจรญกาวหนาของลกหลาน

2.1.4 การเตรยมงานอดเรก หรอการใชเวลาวางอยางเหมาะสม ซงควรจะตองเปนสงทไมเปนอนตราย ไมหนกเกนไป ไมเสยคาใชจายมาก และไมรบกวนผอน ไดแก การปลกตนไม การจดบาน การเลนดนตร การไปเทยวสถานทตางๆ การเลยงสตว การท างานอดเรกทชอบ การใชเวลาวางอยางถกตอง (ประคอง, 2550) จะชวยใหผสงอายเกดความเพลดเพลน และเกดประโยชนแกตนเอง ท าใหชวตผานไปอยางมความหมายและเกดความสข

2.1.5 การศกษาหาความรเกยวกบผสงอายเพอชวยใหบคคลเขาใจและยอมรบการเปลยนแปลงทจะเกดขนในวนสงอาย ท าใหผสงอายปรบตวไดงายขน สามารถเผชญกบความเสอมโทรม และเตรยมรบบทบาทใหมได การมความสมพนธกบสงคมและชวยใหผสงอายเกดความรสกถงการเปนเจาของ และมสวนรวมในสงคม 2.2 การดแลสขภาพรางกายและจตใจในวยสงอาย เพอใหผสงอายมสภาวะสขภาพทด สามารถ

ชวยเหลอตนเอง และพงพาอาศยผอนนอยทสด 2.3 การเพมรายได ในผสงอายบางรายอาจมความจ าเปนตองเพมรายได เนองจากฐานะทาง

เศรษฐกจไมด พยาบาลควรดแลใหค าแนะน าตามความเหมาะสมและตรงตามความสามารถของผสงอาย สวนในดานครอบครว พยาบาลตองใหความรและค าแนะน าตางๆ เพอใหครอบครวเกดความรและเขาใจ ยอมรบ เคารพยกยอง รก และกตญตอผสงอาย โดยเนนใหครอบครวตระหนกถงบทบาท และความส าคญของผสงอายแตอดตจนถงปจจบนและอนาคต (ประคอง, 2550)

3. พยาบาลตองสงเสรมการปรบตว 3.1 สงเสรมการดแลตนเอง โดยพยาบาลจะตองประเมนความสามารถของผสงอายและสงเสรม

สนบสนนใหผสงอายดแลตนเองอยางถกตอง เพมความสามารถของผสงอาย 3.2 ปรบปรงสงแวดลอม เพอกระตนและสงเสรมการรบร ปองกนปญหาการแยกตว แสงสวาง

ตองพอเหมาะ เพราะถามดเกนไปจะท าใหการมองเหนลดลงและเพมความสบสน ขจดเสยงรบกวนใหมนอยทสด การไดยนทลดลงจะท าใหผสงอายเกดความหวาดระแวง

3.3 สงเสรมความรสกมคณคาและความสามารถของผสงอาย โดยการใหท ากจกรรมทเปนประโยชนแกตนเอง ครอบครวและสงคม เชน การดแลบาน การเลยงหลาน และการใหค าปรกษาตามความสามารถของตน

19

3.4 มการแนะน าใหผสงอายเขาใจเมอมกจกรรมใหมเกดขน เพอลดความเครยดและชวยใหผสงอายปรบตวไดงายขน

3.5 ใหการพยาบาลโดยไมเรงรบ เพราะการเรงรบจะท าใหผสงอายเกดความอดอดใจ และเกดความลมเหลวทางดานพฤตกรรม

3.6 อธบายวธการชาๆ ชดเจน ใชภาษางาย 4. พยาบาลดานจตวญญาณในผสงอาย การพยาบาลดานจตวญญาณในผสงอาย แบงออกเปน 2 กลมตามความเชอของผสงอาย คอ 4.1 กลมทมความเชออ านาจภายในตนเอง การพยาบาลผสงอายในกลมน ควรเนนการเสรม

ความเชออ านาจภายในใหมากขน โดยเนนการใหขอมลทถกตอง ชวยใหผสงอายไดมโอกาสเลอกตดสนใจปฏบตดวยตนเอง

4.2 กลมทมความเชออ านาจภายนอกตนสง ในกลมน พยาบาลควรจะตองเนนการเปลยนแปลงความเชอ โดยอาศยวธการรวมกนดงน

4.2.1 สรางสงกระตนใหผสงอายไดรบขอมลทถกตอง โดยการจดกลมอภปรายแลกเปลยนความคดเหนกบผสงอายอนทมความเชออ านาจภายในตนสง เพอชวยใหผสงอายเกดการเปลยนแปลงความเชอ และเจตคตของตนเอง

4.2.2 สรางกจกรรมใหผสงอายไดลองปฏบตโดยการอธบายใหเขาใจปญหาทเกดขน ก าหนดพฤตกรรมใหปฏบต พรอมทงชวยเหลอในการปรบเปลยนพฤตกรรม เพอใหผสงอายไดพบกบความเปนจรง และปฏบตไดอยางถกตอง

4.2.3 ใหค าปรกษา เพอวเคราะหปญหารวมกน พรอมทงชใหเหนขอเทจจรงทเกดขน การพยาบาลผสงอายไดเรมตงแตป พ.ศ. 2530 เนอหาการพยาบาลผสงอายไดถกบรรจไวเปนสวนหนงของวชาการพยาบาลผใหญและผสงอายในหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต 5. การดแลผสงอายแบบบรณาการทมหวใจความเปนมนษย

การพฒนารปแบบการดแลผสงอายในปจจบน มงเนนเพอใหเกดการตอบสนองทางดานคลนก ครอบคลมดานจตสงคม เศรษฐกจ ซงทมการดแลจะมการวางแผนลวงหนาต งแตรบผ ปวยในโรงพยาบาล ประเมนปรบเปลยนแผนการดแล จนกระทงจ าหนายกลบบาน โดยมเปาหมายเพอลดความเสอมถอยของการท าหนาท การสงเสรมการท าหนาทของรางกาย การประเมนวางแผนดงกลาว จงควรน าผปวยและครอบครวเขามามสวนรวมเพอใหเกดผลลพธทตรงตามความตองการและปญหาของผสงอายไดอยางมประสทธภาพ แนวคดการบรการสขภาพทเอออาทรตอการดแลผสงอายขององคการอนามยโลก (Age–friendly health care service) (WHO, 2004) : เปนแนวคดหนงทสะทอนถงความใสใจและใหความส าคญตอกลมผสงอาย ซงสอดคลองกบสงคมวฒนธรรมไทยทมการอยรวมกนหลายวยในครอบครว และมการเกอกลดแลซงกนและกนในสงคม ดงนนการพฒนารปแบบการบรการทเอออาทร

20

ตอการดแลผสงอาย (Age friendly nursing service system : KKU model) โดยคณะพยาบาลศาสตร รวมกบงานบรการพยาบาล โรงพยาบาลศรนครนทร มหาวทยาลยขอนแกน ซงมการพฒนามาตงแตป 2546 จนถงปจจบน เปนรปแบบหนงทไดประยกตเพอใหเหมาะสมกบบรบทของสงคมไทย เนองจากสามารถตอบสนองตอความตองการของผสงอาย และญาต รวมท งสงเสรมใหทมการพยาบาลไดตระหนกถงความแตกตางของการดแลกลมผสงอาย ทมลกษณะทเฉพาะเจาะจงและมปญหาทซบซอนมากกวาวยอน พยาบาลจงจ าเปนตองมความรความเขาใจธรรมชาตของผสงอาย ไมวาจะเปนเรองทางดานรางกายทมการถดถอยของก าลงส ารอง ประสทธภาพของการรกษาสมดลลดลง การตอบสนองตอภาวะเครยดลดลง การบรการพยาบาลผสงอายจงตองมความเหมาะสมทจะตอบสนองตอปญหาและความตองการของผสงอายไดอยางแทจรง จากแนวคดและรปแบบการพฒนาการดแลผสงอาย ดงทกลาวมาแลวนนจะเหนไดวาเปนการ บรณาการความรความเขาใจของพยาบาลผนวกกบความตองการของผสงอายและครอบครว โดยมเปาหมายหลกเพอการรกษาและสงเสรมใหสามารถพงตนเองในกจวตรประจ าวนอยางอสระ โดยมหลกปฏบต 3 ดานดงตอไปน (WHO, 2004)

1. การมงผปวยเปนศนยกลางในการจดระบบการดแลผสงอายอยางเอออาทร 2. การพฒนาบคลากร การใหขอมล และฝกอบรมบคลากรใหมความเอออาทรตอผสงอาย 3. การจดสงแวดลอมของสถานบรการสขภาพ ทเขาถงงาย สะอาด และปลอดภย เมอน ามาแนวคดนมาจดบรการผสงอายภายในหอผปวย เพอใหมการบรการทเอออาทรแก

ผสงอาย ควรค านงถงองคประกอบหลก ดงตอไปน คอ 1.การเตรยมสงแวดลอมทางกายภาพ ควรมราวเกาะเดนอยางมนคงปลอดภย เตยงทปรบระดบ

ขน–ลงได มอปกรณชวยเดนเพอปองกนการพลดตกหกลม เนองจากผสงอายมโอกาสทจะยน–เดน ไมมนคงและเกดอบตเหตไดงาย

2.มกระบวนการพฒนาระบบการดแลผสงอายทไดมาตรฐาน มการเตรยมบคลากรทมคณภาพ มการประเมนผสงอายทสมบรณแบบ (Comprehensive geriatric assessment) ซงถอเปนหวใจส าคญของกระบวนการ เพอใหทราบปญหาเฉพาะของผสงอายโดยเฉพาะดานจตสงคม เศรษฐกจ รวมทงประเมนความสามารถในการท าหนาทกอนเจบปวย การพฒนาแนวปฏบตทตรงกบปญหา เพอปองกนและจดการอาการหรอภาวะเฉยบพลน มกระบวนการทบทวนแผนการรกษาพยาบาลและน าแผนไปปฏบต รวมทงมการวางแผนจ าหนาย ซงเปนกระบวนหนงทมความส าคญตงแตรบใหมจนถงจ าหนายและตอเนองทบาน โดยน าผสงอายและญาตเขามามสวนรวม

3.สงเสรมกระตนใหเกดการพงพาตนเองใหยาวนานทสด 4.การยอมรบความแตกตางและความเปนปจเจกบคคลของผสงอาย 5.ทางเลอกและวธการควบคลมดแลตนเอง 6.ความปลอดภยทผสงอายจะไดรบ

21

7.การแสดงออกถงความเชอและสงยดเหนยวทางจตใจของผสงอาย 8.การคงไวซงสมพนธภาพระหวางบคคลของคครองญาตมตร เพอน รวมทงสงคมของผสงอาย

บทบาทของพยาบาลในการดแลผสงอาย ม 5 บทบาท ดงน 1. ผเยยวยา (Healer) ใหการพยาบาลแบบองครวมโดยค านงถงรางกาย สงคม อารมณ

วฒนธรรม และจตวญญาณ พยาบาลมบทบาทในการชวยผสงอายใหสามารถเอาชนะหรอเผชญกบโรค รกษาไวซงการท าหนาท คนหาความหมาย และจดมงหมายในชวต รวมทงการรวบรวมแหลงประโยชนทงภายในและภายนอกมาใช พยาบาลตองยอมรบวารางกาย จตใจ และจตวญญาณมความเกยวชองกบสขภาพ และการเยยวยและทกคนใหคณคากบสขภาพ ซงตองมสวนรวมรบผดชอบในการดแล จดการเวลาเจบปวยทกลมกลนกบสงแวดลอม ใหการพยาบาลดวยความรก และความเมตตา

2. ผดแล (care giver) พยาบาลใชทฤษฎการพยาบาลผสงอายโดยใชกระบวนการพยาบาลในการดแลผสงอาย ซงผสงอาย และบคคลทมความส าคญกบผสงอายมบทบาทส าคญและสงเสรมใหผสงอายสามารถดแลตวเองไดสงสด

3. ผใหความร (education) พยาบาลมบทบาทในการใหความรและทกษะทเกยวของกบการดแลผสงอาย ไดแก ภาวะสงอายปกต พยาธสรระวทยา ยา แหลงประโยชน ในการกระท าบทบาทนพยาบาลตองมความสามารถในการสอสารอยางมประสทธภาพ ไดแก การฟง การมปฏสมพนธ การท าใหเกดความชดเจน การชแนะ การชแนะเหตผล และการประเมน

4. การพทกษสทธ (advocate) พยาบาลมบทบาทในการพทกษสทธผสงอาย เชน พทกษสทธใหผสงอายไดรบบรการตามสทธทควรจะเปนเพอใหไดรบประโยชนสงสด

5. สรางนวตกรรม (innovator) บทบาทนเปนบทบาทเฉพาะทาง บทบาทของพยาบาลทใหการพยาบาลผสงอายทเจบปวย (Geriatric nursing) มทงบทบาทการ

พยาบาลผสงอายทวไป (generalist) และเฉพาะทาง (specialist) ค าแนะน าในการด าเนนชวตประจ าวน

การบรโภคอาหาร ผสงอายควรรบประทานอาหารในปรมาณทเหมาะสมกบความตองการของรางกาย และเปนอาหารทมคณคาสงมสารอาหารโปรตน วตามน และมพลงงานเพยงพอ อนจะสามารถรกษาน าหนกใหอยในเกณฑเฉลย อาหารทเนนเปนพเศษส าหรบผสงอายไดแก เนอสตวและสงแทนเนอสตวทใหสารอาหารโปรตนมากทสด จ านวนสารอาหารโปรตนทผสงอายควรไดรบตอวนคอ 1 กรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม สารอาหารโปรตนทอดมดวยกรดอะมโนครบองคประกอบ จะมมากในเนอปลา นม ตบสตว ปลาเลกปลานอย และจากถวเหลอง ผสงอายควรดมนมอยางนอยวนละ 1 แกว ควรรบประทานไขมนซงไดจากสตวใหนอยทสด รวมทงไขมนจากพชบางชนด เชน น ามนมะพราว น ามน

22

ปาลมซงเปนอาหารทมกรดไขมนอมตวสง ควรรบประทานผกใบสเขยวทงชนดดบและสกจะไดวตามนและ เกลอแร ผสงอายควรไดรบสารอาหารแคลเซยมประมาณวนละ 400-500 มลลกรมและวตามนทจ าเปนมากส าหรบผสงอายคอ วตามนบ เพราะวามสวนชวยในการท างานของหวใจและระบบประสาท นอกจากนผสงอายควรดมน าอยางนอยวนละ 6-8 แกว สวนขาวแปงน าตาล และผลไม ควรลดปรมาณลงจากปกตโดยเฉพาะผสงอายทมปญหาน าตาลในเลอดสง ครอบครวมสวนสงเสรมวถชวตดานการบรโภคอาหารของผสงอาย ซงประเมนไดจากการเตรยมอาหารทบานในสดสวนทเหมาะสม การดแลน าหนกตว ของผสงอายไมใหมากหรอนอยเกนไปกระตนใหผสงอายรบประทานอาหารทเปนประโยชนและดมน าใหเพยงพอกบความตองการของรางกาย

การระวงภาวะเสยงตอสขภาพของผสงอาย ผสงอายควรระวงภาวะเสยง เชน การสบบหรในรถยนตหรอภายในหองนอน การดมสรา ขบรถโดยไมคาดเขมขดนรภย ไมขามถนนในทจดใหขาม เชน ทางมาลายหรอสะพานลอยขามถนน รวมถงการเสยงตออบตเหตตาง ๆ ทอาจท าใหเกดอนตรายตอรางกาย ส าหรบผสงอายนนการด าเนนชวต ประจ าวนสวนใหญจะอยทบาน ดงนนการจดสภาพแวดลอมภายในบานจงจ าเปนอยางยงในการปองกนอบตเหตส าหรบผสงอาย ควรใหความส าคญตอสภาพ แวดลอมภายในบานซงถอวาเปนสภาพแวดลอมทางกายภาพอนไดแก สภาพการถายเทอากาศภายในบาน การก าจดขยะมลฝอย ความเหมาะสมของแสงสวาง การจดใหผสงอายพกในหองซงอยชนลางของตวบาน ความมนคงแขงแรงของบนได การจดเครอง ใชใหเปนระเบยบไมเกะกะกดขวางทางเดน ลกษณะพนหองน าทไมลนและมราวหรออปกรณใหผสงอายเกาะเดน ลกษณะสวมทผสงอายใชควรมทยดเกาะส าหรบเหนยวตวเวลาลกจากทนง

การออกก าลงกาย ผสงอายควรมการออกก าลงกายซงเปนวธการหนงทชวยเพมความสามารถทางดานรางกายและความสมบรณทงทางกายและจตใจใหกบผสงอาย โดยเลอกชนดของการออกก าลงกายตามความสามารถของตนเอง และมหลกส าคญในการออกก าลงกาย คอ เรมออกแรงนอย ๆ เบา ๆ ในตอนแรก แลวเพมปรมาณการออกแรงมากขนอยางชา ๆ ควรเปนการออกก าลงกายอยางตอเนอง ไมตองการความเรว และไมเปนชนดทออกก าลงกายหนกหรอเบาเกนไป การออกก าลงกายทผสงอายสามารถเลอกน าไปใช ไดแกการออกก าลงกายแบบแอโรบค (aerobic) ทฝกความอดทนทวไป เปนการออก ก าลงกายแบบเคลอนไหวกลามเนอมการยดออก หรอหดเขา ซงเปนการออกก าลงกายทใชออกซเจนมากทสด ชวยในการไหลเวยนของเลอดและการหายใจ การออกก าลงกายโดยการเดน หรอการวงเหยาะ ๆ เปนกจกรรมการออกก าลงกายทดทสดและปลอดภยทสดส าหรบผสงอาย การท างานหรองานอดเรกทตองใชแรงกายถาไดรบการจดใหพอเหมาะจะเปนการออกก าลงกายส าหรบผสงอายไดเปนอยางด ผสงอายควรมการออกก าลงกายอยางสม าเสมอ ควรท าทกวนหรออาจท าวนเวนวน หรอสปดาหละ 3-4 ครงกได ควรออกก าลงกายตอเนองอยางนอยครงละ 20-30 นาท ถาออกก าลงกายแลวรสกเหนอยมาก เจบบรเวณหวใจหรอราวไปทไหลซาย ตามว เหงอออกมาก ควรหยดพกและปรกษาแพทย หรอถามโรคประจ าตว เชนโรคหวใจ ความดนโลหตสง ควรออกก าลงกายตามค าแนะน าหรอใน

23

ความดแลของแพทย การสดลมหายใจเขาออกใหลก ๆ 12-15 ครงควรท าประจ าอยางนอยวนละ 2 ครง จะชวยในการบรหารปอดของผสงอายไดด

ความเครยดในผสงอาย ผสงอายอาจเกดความตงเครยดทางอารมณซงเปนสงธรรมดาทเกดขน ถอเปนสงธรรมชาตทส าคญสวนหนงในการด ารงชวต ความตงเครยดทางอารมณจะชวยกระตนใหคนพรอมอยเสมอทจะเผชญตอปญหาและอปสรรคตาง ๆ เมอเกดความตงเครยดของอารมณขน คนเรามกจะใชวธการตาง ๆ ทน ามาจดการกบความเครยดนน พฤตกรรมการจดการกบความเครยดเปนพฤตกรรมทกระท าเพอผอนคลายความตงเครยดและการแสดงออกทางอารมณทเหมาะสมโดยสามารถประเมนอารมณ รเทาทนอารมณวามอทธพลตอพฤตกรรมของตน รจกใชวธจดการกบอารมณทเกดขนไดอยางเหมาะสม สามารถรสาเหตของความเครยด เรยนรการควบคมระดบความเครยด การผอนคลายความเครยด หลกเลยงสาเหตและเบยงเบนพฤตกรรมไปในทางทเหมาะสม นกจตวทยาและจตแพทยไดเสนอวธการทจะแกปญหาความตงเครยดของอารมณและปญหาหนกใจ เชน ควรหาทปรกษา หลกเลยงปญหาสกระยะหนง อานหนงสอ ดโทรทศน หางานท าเพอระงบความโกรธ ท างานอดเรก เลนกฬา ยอมแพบางในบางโอกาส ถอวาการยอมแพใหเปน จะเปนลกษณะส าคญยงอยางหนงของการบรรลวฒภาวะของบคคล ความส าเรจและความลมเหลวเปนของคกนหลกเลยงการหวงอะไรใหไดหมดทกสง อยาหวงในคนอนมากจนเกนไป จงคอย ๆ ท าไปทละอยางพยายามปรบปรงทกษะในเรองมนษยสมพนธใหดขน พยายามจดกจกรรมตาง ๆ ในชวตใหสมดลมความเลอมใสและศรทธา ยดหลกค าสอนในศาสนาเพอลดความตงเครยดทางอารมณ

การมสมพนธภาพกบผอน ผสงอายควรมสมพนธภาพทดกบบคคลอนนนคอการตระหนกถงความรสกใกลชดสนทสนม การคงไวซงความสมพนธกบบคคลในครอบครว เพอน เพอนบาน หรอสงคมของผสงอาย ส าหรบการมความสมพนธกบผอนใกลชด สนทสนมมความจ าเปนส าหรบผสงอาย เพราะผสงอายมการเปลยนแปลงทงรางกาย จตใจ อารมณ และสงคมในทางเสอมถอยลง การคงความสมพนธกบบคคลอน ชวยเหลอพงพาระหวางกนจะท าใหผสงอายมเพอนคลายเหงา ไมตองอยโดดเดยว ท าใหอารมณดขนและชวยกระตนชวตจตใจ รวมถงการมบคคลชวยท ากจกรรมบางอยางทผสงอายไมสามารถท าคนเดยวได การประเมนสมพนธภาพของผสงอายนนประเมนไดจากการมคนใกลชดทจะรบรและเปนทปรกษาเมอมปญหา การใหความหมาย และชนชมสมพนธภาพทมตอกน การรสกชนชมในความส าเรจของผอน ความพอใจทจะคบหาผอน

แนวคดการใหความสนใจตอสขภาพและการรกษารางกายในทศนะอสลาม

หลกการอสลามกเชนเดยวกน มค าสอนของทานศาสดามฮ าหมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะซลลมมากมายทแนะน าตกเตอนใหประชากรของทานไดสนใจรกษารางกายและสขภาพ เพราะมนมผลไดเสยตอชวตของมนษยเปนอยางมาก สวนหนงจากค าสอนของทานกคอ

ความวา"แทจรงทานมหนาทจะตองรกษาสขภาพรางกายของทาน

24

ความวา ”ศรทธาชนทสขภาพรางกายแขงแรงยอมดกวาศรทธาชนทมสขภาพรางกายออนแอ” ความวา "สเจาจงเดนทาง แลวสเจาจะมสขภาพด” สขภาพพลานามยกบความสะอาด อสลามถอวารากฐานอนส าคญทจะท าใหมนษยเรามสขภาพ

พลานามยสมบรณและปองกนโรคภยไดอยางจรงจงกคอ ความสะอาด ดวยเหตนอสลามจงไดเนนในการรกษาความสะอาดดงค ากลาวของทานศาสดา ศอลลลลอฮอะลยฮวะซลลม ดงตอไปน ความวา "ความสะอาดมคณคาเทากบครงหนงของความศรทธา”

สขภาพพลานามยกบการบรโภค ในการบรโภค พระองคอลเลาะห ซ.บ. ไดทรงใชใหมสลมเลอกบรโภคอาหารทมคณคาทางโภชนาการ และทรงหามบรโภคอาหารทจะเปนพษเปนภยตอรางกาย ทงนเพอเปนการปองกนโรคภยไขเจบ พระองคทรงมโองการวา ความวา ”โอบรรดาผมศรทธาทงหลาย สเจาจงกนอาหารทมประโยชนตอรางกายจากสงทเราไดประทานมาเปนปจจยยงชพแกพวกเจา และสเจาจงขอบพระคณตออลเลาะห หากสเจากราบนมสการเฉพาะพระองคเทานน แทจรงพระองคทรงหามสเจาบรโภคซากสตว เลอด เนอสกร และสตวทผเชอดกลาวนามอนจากพระนามของอลเลาะห”

สขภาพพลานามยกบการใหนมทารก ในชวงเวลาเลยงดทารกใหเจรญวย พระองคอลเลาะห ซ.บ. มโองการวา ความวา "มารดาทงหลายจะตองใหนมแกลก ๆ ของนางเปนเวลาสองปเตม ส าหรบผ ทประสงคจะใหนมอยางครบถวนตามเกณฑของอสลาม”

สขภาพพลานามยกบการถอศลอด อสลามก าหนดการถอศลอดในเดอนรอมมาฎอนใหเปนหนาทพงปฏบตส าหรบมสลม ดงโองการของพระองคอลเลาะห ซ.บ. ความวา "โอบรรดาผมศรทธาทงหลาย การถอศลอดไดถกก าหนดแกสเจา ดงทไดถกก าหนดกบบรรดาผศรทธาทงหลายในอดต หวงวาสเจาจะย าเกรงอลเลาะห”

สขภาพพลานามยกบสราและการพนน เหตผลทอสลามหามดมสรากเพอเปนการรกษาสขภาพ เพราะสรากระตนใหหวใจเตนเรวท าใหหวใจออนเพลย พษสรามผลท าลายระบบประสาท เปนสาเหตท าใหเปนโรคตบแขงบนทอนความรสกรบผดชอบชวด เมอสราทดมเขาไปออกฤทธ ตามทเคยมนสยดกถกเปลยนไปกลายเปนคนฟงซาน เสยบคลก สามารถนอนไดแมกระทงใตโตะอาหารหรอตามทางเดน พระองคอลเลาะห ซ.บ. มโองการวา "เขาทงหลายจะมาถามทานโอมฮ าหมดเกยวกบสราและการพนน ทานจงกลาววา ทงสราและการพนนนนมโทษอนยงใหญมประโยชนตอมนษยอยบาง แตโทษของมนมากกวาคณของมน”

สขภาพพลานามยกบการปองกน พระองคอลเลาะห ซ.บ. ทรงมโองการวา "สเจาจงอยาท าลาย (ฆา) ตวเอง” ไมวาจะดวยเหตใด ๆ กตาม อสลามไมอนมตใหมสลมฆาตวตาย หรออาศยหนทางหนงหนทางใดในการท าลายตวเอง เปนตนวาสถานทหนงเกดโรคระบาดกเขาไปปะปนจนกระทงตดตอโรคนนตาย ทานอซามะหบตรของซยด รอฎยลลอฮอนฮ ไดเลามาวา ทานศาสดามฮ าหมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะซลลม ทรงกลาววา "เมอทานทงหลายไดขาววามอหวาตกโรคก าลงระบาดอยในพนทหนง ทาน

25

ทงหลายจงอยาเขาไปโดยเดดขาด และเมอมนก าลงระบาดอยในพนทททานพ านกอยกจงอยาออกจากพนทโดยเดดขาด” ทงนและทงนนเพอปองกนการตดตอลกลามของโรครายดงกลาว แนวคดหลกการพยาบาลผสงอายมสลม

ปจจบนผ สงอายมอายยนยาวขนซงเปนผลมาจากความเจรญกาวหนาทางการแพทยและสาธารณสข แตจากการเปลยนแปลงของรางกายในทางทเสอมลงท าใหผสงอายเกดโรคและปญหาสขภาพได ดงน นจงมแนวคดการสงเสรมสขภาพผ สงอาย ซงมความสอดคลองกบทศนะของนกวชาการศาสนาสวนใหญมความเหนวา การด าเนนการสงเสรมสขภาพผสงอาย เปนการปองกน สงเสรม และดแลรกษาสขภาพของผสงอายจงเปนสงทดกลาวคอ การประพฤตปฏบตในสงทดสามารถปองกนโรคและชะลอความเสอมของรางกายได

การดแลผสงอายมสลมนอกจากพยาบาลจะตองเปนผทมความรและทกษะในการปฏบตการพยาบาลแลว พยาบาลจะตองมทกษะในการมองโลกทเขาใจบรบทของสงคม ไมวาจะเปนศาสนา ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม ตลอดจนวถการด าเนนชวตของชมชนนนๆ การเขาใจในหลกค าสอนของศาสนาจะสามารถรบรและตอบสนองดานจตวญญาณแกผปวยไดเปนอยางด ซงเปนการพยาบาลแบบองครวม เคารพในศกดศรความเปนมนษย

สขภาพในทศนะอสลามนน จะตองมมตดานจตวญญาณเขามาเกยวของดวย เพราะมสลมมการด าเนนชวต ตามวถทางของศาสนาตลอดเวลา และมความสมพนธกบพระผเปนเจา มความศรทธาในพระองคอลลอฮ ดงนน บคคลจะมสขภาพดได ตองครอบคลมเพมอก 3 มต คอ

1. ฮบลม มนล-ลอฮ คอ มตดานความสมพนธทด ระหวางมนษยกบพระผเปนเจา (อลลอฮ) 2. ฮบลม มนล-อาละมน คอ มตดานความสมพนธทด ระหวางมนษยกบสงแวดลอม 3. ฮบลม มนนฟซ คอ มตดานความสมพนธทดของมนษยทมตอตนเอง

ในทศนะอสลามศาสนาและจตวญญาณไมมสงใดเดนหรอส าคญไปกวาสงใด เนองจากอสลามมไดเปนเพยงศาสนา แตเปนวถในการด าเนนชวต (the way of life) ตงแตลมตา จนหลบตา ตงอยในกรอบแนวทางศาสนาทบญญตไวในคมภรอลกรอาน และแบบอยางของทานศาสดามหมมด ทงในเรองการกน การนอน กจวตรทวไป เรองสขภาพ อนามย การเจบปวย ความตาย เรองเกยวกบเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง การศกษา สงคม วฒนธรรม เปนตน ซงมบญญตไวทงสน โดยในเรองสขภาพและความเจบปวยนนดวย อสลามไดพดถงอยางละเอยด ทงดานการสงเสรม ปองกน บ าบดรกษา และฟนฟสมรรถภาพ ซงมสลมทกคนตองน ามาปฏบต ดงนน การพยาบาลดานจตวญญาณในผสงอายมสลม จงควรสอดคลองกบหลกความเชอและศาสนาของผสงอายดวย

26

แนวคดแนวทางการสงเสรมสขภาพและการชวยเหลอผสงอายมสลม 1. แนวทางการสงเสรมสขภาพทางกาย

1.1 ผสงอายมสลม ควรดแลรางกายใหสมบรณ แขงแรงอยเสมอ โดย การรกษาความสะอาดรางกาย สงของ การดแลรกษาฟน/ชองปาก การรบประทานอาหารใหครบ 5 หม การออกก าลงกายอยางเหมาะสม การสงเสรมสขภาพจต การหลกเลยงพฤตกรรมเสยงตางๆ และควรไดรบการตรวจสขภาพประจ าป หรอเมอเกดอาการเจบปวยใหรบรกษาใหหายขาด 1.2 ผสงอายมสลม ควรประกอบกจวตรประจ าวนดวนตนเองใหมากทสดเทาทจะท าได เชน การอาบน า แปรงฟน เขาหองน า การรบประทานอาหาร เดนทางไปกลบบานเองในระยะทางทไมไกลเกนไป เชน ไปมสยด ไปตลาด หรอไปบานเพอน

2. แนวทางการสงเสรมสขภาพทางจตใจ ผสงอายมสลม ควรยอมรบบทบาทและสถานภาพทเปลยนแปลงเมอมอายมากขน ปรบตวใหอยรวมกบลกหลานไดอยางสมศกดศร ยอมรบในความเปนจรงของชวต มองตนเองในแงด เมอมเรองกงวลใจ ควรปรกษาผอนหรอคนใกลชด หากจกรรมหรองานอดเรกทมคณคาทางใจท า เชน การปลกตนไมหรอการเลยงสตว พบปะสงสรรคกบบคคลอนเพอพดคยหรอรวมกจกรรม ยดศาสนาเปนทพงทางใจโดยการท าละหมาด และการปฏบตศาสนกจอยางสม าเสมอ

3. แนวทางการสรางสขภาวะทางจตวญญาณ เปนการสรางคณคาความเปนมนษยทสมบรณ โดยมงเขาถงความเปนจรงของธรรมชาต ความจรงสงสด อาจเรมจากการท างานอดเรกทไมหวงผลตอบแทนและท าตวใหมคณคาและศกดศรในดานสงคมและวฒนธรรม ดวยการเขาถงจตวญญาณของศลปะและวฒนธรรม ด ารงรกษาและสบสานไวใหแกชาตและลกหลานสบไป การสงเสรมสขภาวะทางดานจตวญญาณผสงอายมสลมม 3 ประเดน 1.ดานการมความหมายและเปาหมายในชวต สงทใหความหมายกบชวต คอสามารถด าเนนชวตตามวถอสลาม และเปาหมายในชวตคอความปรารถนาทจะมชวตทดในโลกนและโลกหนา ตองการสนชวตในวถอสลาม 2. ดานการมสมพนธกบบคคลอน สงแวดลอม และพลงนอกเหนอตน คอ การใหและการรบการอภยจากพระเจา การใหและการรบจากบคคลและสงแวดลอม การใหการรบ และการไววางใจจากตนเอง 3. ดานความหวง คอ หวงจะไดรบการดแลตามหลกศาสนา เพอน าทางไปพบกบอลลอฮในโลกหนา (อนงค,2551)

4. แนวทางการสงเสรมสขภาพทางสงคม ในสงคมมสลม ความรวมมอสนบสนนชวยเหลอถอเปนวฒนธรรมหนงของอสลาม กอใหเกดพลงอนเขมแขงของสงคมและยดถอเปนวฒนธรรมถาวร สงคมจงมแตจะพฒนาไปสความสงสงไมมทางจะตกต า ในการอยรวมกนในสงคมและการบรหารสงคม ทกคนตองยดค าสอนจากอลกรอานโดยเครงครด สถาบนและองคกรตางๆ ในสงคม ควรมการประสานความรวมมอในการชวยเหลอผสงอายใหเกดประสทธภาพ ตามบทบาทหนาท ดงอล-กรอานไดบญญตวา....และพวกเจาจงชวยเหลอซงกนและกนในการกระท าดและย าเกรงและอยาไดชวยเหลอซงกนและกนในการบาปและการเปนศตร .....” (อลมาอดะฮ 5:2)

27

การดแลผสงอายมสลม 1. ใหรบบ าบดรกษาเมอเจบปวย ทานศาสดามหมมดกลาวไววา "จงรกษาเถด แทจรงพระองค

อลลอฮจะไมทรงน าโรคลงมา เวนแตพระองคจะน ายา เพอการบ าบดลงมาดวย ยกเวนโรคเดยว ทไมมยารกษา คอโรคชรา”สวนผลการบ าบดวาจะหายหรอไมหาย หรอจะเรอรง ขนอยกบพระประสงคของพระองคเทานน

2. การเจบปวยเปนการทดสอบ พระองคอลลอฮไดตรสไวในอลกรอาน บทท 2 โองการท 155 มความวา "และแนนอน เราจะทดสอบพวกเจา ดวยสงใดสงหนงจากความกลวและความหว และดวยความสญเสย (อยางใดอยางหนง) จากทรพยสมบต ชวตและพชผล และเจาจงแจงขาวดแกบรรดาผ อดทนเถด" ดงนน ความเจบปวยจงเปนการทดสอบอยางหนงจากอลลอฮ ทดสอบถงความอดทนในการบ าบดรกษา ทดสอบถงระดบความศรทธาทมอย ผปวยทเขาใจและมความศรทธา จะมก าลงใจทจะตอสกบความเจบปวยทประสบอย

3. ความเจบปวยเปนการลงโทษจากอลลอฮ ส าหรบผทอธรรมหรอฝนบทบญญตของพระองค การเจบปวยกถอเปนการลงโทษ และใหเขาส านกตวได และกลบเปนคนทเชอความศรทธาในพระผเปนเจาตอไป แตการลงโทษอาจไมเกดเฉพาะกบผฝาฝนเทานน อาจจะท าใหผศรทธาทวไป ตองไดรบผลกระทบตามมาดวย ซงกถอเปนการทดสอบความศรทธาจากอลลอฮไปดวย

4. การเจบปวยถอเปนความเมตตา ความเจบปวยเปนสงทใกลเคยงกบความตาย ดงนน เปนโอกาสทผปวยจะไดไมยดตดกบวตถหรอทรพยสมบต เปนโอกาสทผปวยจะไดหนกลบมามองตวเอง พจารณาถงสงทผานมา ขอลแกโทษในความผด บาปทผานมา ไดปรบปรงตวเอง กอนทความตายจะมาถง ซงไมอาจแกไขไดแลว ดงนน ความเจบปวยจงถอเปนความเมตตาทมตอมนษย

5. อยาสนหวงหรอทอแท อสลามสอนใหทกคน มจตใจทเขมแขงในการเผชญกบอปสรรคตางๆ อยาทอแทหรอสนหวงในความเมตตาของพระเจา อสลามหามการท ารายตวเอง ทงโดยตรงและโดยออม รางกายของเราเปนสงทพระเจาใหมาดแลรกษา ดงนน การฆาตวตาย (Suicide) จงถอเปนบาปอยางยง ผปวยมสลมทมอาการซมเศรา จงไมคอยพบวามการฆาตวตาย เนองจากเขายงมสขภาวะทางจตวญญาณทแขงแรงอย (จากสถตการฆาตวตายพบไดนอยทสด ใน 3-4 จงหวดชายแดนภาคใต)

ในศาสนาอสลาม การเลยงดบดามารดาถอเปนหนาทอนดบทสองรองจากการท าละหมาด และถอเปนสทธของบดามาดาทจะคาดหวงวาจะไดรบการดแล ถอกนวาเปนสงทนารงเกยจเดยจฉนทในการแสดงความฉนเฉยวใดๆ เมอผเฒาชราเรมท าอะไรล าบาก.

พระผเปนเจาทรงตรสวา: “ และพระเจาของเจาบญชาวา พวกเจาอยาเคารพภกดผใดนอกจากพระองคเทานนและจงท าดตอบดามารดาเมอผใดในทงสองหรอทงสองบรรลสวยชราอยกบเจา ดงนนอยากลาวแกทงสองวา และอยาขเขญทานทงสอง และจงพดแกทานทงสองดวยถอยค าทออนโยน และจงนอบนอมแกทานทงสอง ซงการถอมตนเนองจากความเมตตา และจงกลาววา ขาแตพระเจาของฉน ทรงโปรดเมตตาแกทานทงสองเชนททงสองไดเลยงดฉนเมอเยาววย.” (พระคมภรกรอาน, 17:23-24)

28

ในทางศาสนาอสลามมหลกปฏบตในการสงเสรมสขภาพดงนคอ แนวคดการสงเสรมสขภาพผสงอาย มความสอดคลองกบทศนะของนกวชาการศาสนาสวนใหญซงมความเหนวา การด าเนนการสงเสรมสขภาพผสงอาย เพอเปนการปองกน สงเสรม และดแลรกษาสขภาพของผสงอายจงเปนสงทดกลาวคอ การประพฤตปฏบตในสงทดสามารถปองกนโรคและชะลอความเสอมของรางกายไดอลลอฮทรงตรสในเรองการอปโภคบรโภคทมความสมดล เพอการสงเสรมสขภาพกายและสขภาพจต ความวา “โอลกหลานอาดมเอย จงเอา (คอใหถอปฏบตเปนเนองนตย) เครองประดบกาย (การสวมเครองนงหมให เรยบรอยขณะไปมสยดทกแหง ) ของพวกเจา ณ ทกมสยด จงกนและจงดม แตจงอยาฟมเฟอยแทจรงพระองคไมชอบบรรดาผทผลฟมเฟอยทงหลาย” (อล อะอรอฟ 7:31)

มสลมกบการดแลสขภาพในยคปจจบน สขภาพ เปนสงทมนษยทกคนปรารถนา เปนปจจยหนงทส าคญทจะน าความสงบสขใหกบชวต มสลมทกคนถอวาการมสขภาพทดนนเปนนอมตอยางหนงจากอลลอฮ (ซ.บ.) ทควรจะรกหวงแหน ดแลทะนถนอมเปนอยางดและจะตองรจกขอบคณผใหนอมตชนนดวย นนคอ อลลอฮ (ซ.บ.) ดวยการกลาวซโกรและปฏบตอยางเปนรปธรรม คอตองเปนบาวทดและตองตกวาตอพระองคอยางแทจรง เพราะมนษยสวนใหญจะหลงลมไมใชนอมตนใหเกดประโยชนสงสดตามเจตนารมณของอลลอฮ นนคอ เพอภกด(อบาดะห)ตอพระองค

ทานนบมฮ าหมดไดกลาววา “มนอมต (ความสข ความโปรดปราน) อย 2 ประการ มคนสวนใหญจะหลงลม นนคอ การมสขภาพทดและมยามวาง” รายงานโดย อลบคอร

การดแลสขภาพในเชงปองกนโรค จะกระท าไดกตอเมอผนนหมนเพยรหาความรเกยวกบการดแลสขภาพ มความรความเขาใจอยางถองแทแลวเกดความตระหนกพรอมทจะปรบเปลยนพฤตกรรมในทางทดและน าไปปฏบตเปนรปธรรมอยางสม าเสมอ

อสลามยงมค าสอน ขอปฏบตทกลาวถงหลกในการดแลสขภาพของผปวยมสลมเพอใหเกดความเขาใจในบรบทของศาสนาอสลามและสามารถใหการดแลทตอบสนองตอความตองการดานจตวญญาณของผปวยมสลมไดอยางสมบรณ สจธรรมอยางหนงทองคอลลอฮไดทรงก าหนดไวคโลกและชวตกคอความเปลยนแปลง การเจบปวยกเปนหนงในความแปรผนทเกดขนกบมนษย เชนเดยวกบการทเกดกบสงมชวตทวไปหรอบางครงมนษยอาจเปนสงมชวตเดยวทตองเผชญกบความเจบปวยมากกวาสงอน อนเนองมาจากปจจยดานความตองการทไมสนสดในตวเองบวกกบปจจยธรรมชาตอน ทกอใหเกดโรคภยหลากหลายตามมา ศาสนาอสลามจงถอวาความเจบปวยเปนปกตวสยของมนษย เปนบททดสอบคณคาความเปนมนษยเชนเดยวกบบททดสอบอนๆ

ทศนะอสลามนน จะตองมมตดานจตวญญาณเขามาเกยวของดวย เพราะมสลมมการด าเนนชวต ตามวถทางของศาสนาตลอดเวลา และมความสมพนธกบพระผเปนเจา มความศรทธาในพระองคอลลอฮดงนน ในศาสนาอสลาม จงไดเนนมตดานจตวญญาณ (spiritual well-being) ซงเชอกนวาสขภาวะทสมบรณ ทางจตวญญาณ จะเปนพลงทจะน าไปสสขภาพทดโดยรวม เนองจากอสลามมไดเปนเพยงศาสนา แตเปนวถในการด าเนนชวต (the way of life) ตงแตลมตา จนหลบตา ตงอยในกรอบแนวทาง

29

ศาสนาทบญญตไวในคมภรอลกรอาน และแบบอยางของทานศาสดา มหมมด ทงในเรองการกน การนอน กจวตรทวไป เรองสขภาพ อนามย การเจบปวย ความตาย เรองเกยวกบเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง การศกษา สงคม วฒนธรรม เปนตน ซงมบญญตไวทงสน โดยในเรองสขภาพและความเจบปวยนนดวย อสลามไดพดถงอยางละเอยด ทงดานการสงเสรม ปองกน บ าบดรกษา และฟนฟสมรรถภาพ ซงมสลมทกคนตองน ามาปฏบต ดงนน การสรางสขภาวะทางจตวญญาณในผปวยมสลม จงควรสอดคลองกบหลกความเชอของผปวยดวยดงนนการตอบสนองดานจตวญญาณของผสงอายมสลมควรม ดงน(อไรและอนงค,2552) 1.ดานการมความหมาย และเปาหมายของชวต ของผสงอายมสลม คอ การอนญาตใหผปวย และ

ญาตไดปฏบตตามความเชอ เพอไดระลกถงพระเจา เชน การละหมาด การกลาวขอพรตางๆ ไดแก การสวดดอาห การกลาวบทยาซน การกลาวถงพระอลลอฮ เปนตน

2.ดานการมความสมพนธกบบคคลอน สงแวดลอม และพลงนอกเหนอตน คอ การอนญาตใหผปวยและญาตไดปฏบตตามความเชอทางศาสนา เชน การอนญาตใหท ากจกรรมดานศาสนาในหอผปวย เปนตน การใหการดแลในกจกรรมพยาบาลตางๆ ดวยทาททออนโยน ไมรงเกยจ เปดโอกาสใหผปวยและญาตมสวนรวมในการตดสนใจ รวมทงการจดสงแวดลอมทเอออ านวยตอการปฏบตกจกรรมทางศาสนา ฯลฯ

3.ดานการมความหวง คอ การชวยเหลอสงเสรมดานความหวง เพอใหผปวยรสกมคณคาและม ความสขในชวต กจกรรมดงกลาวไดแก อนญาตใหญาตอยกบผสงอาย เพอปฏบตตามความเชอทางศาสนา การชวยเหลอสนบสนนและเปนก าลงใจใหกบผปวยและญาต ผปวยไดรบการดแลอยางสมศกดศรความเปนมนษย ชวยใหผปวยปราศจากความทกขทรมาน เปนตน การพยาบาลทตอบสนองความตองการดานจตวญญาณของผสงอายมสลม การตอบสนองความตองการดานจตวญญาณมวตถประสงคเพอใหผปวยมความผาสกดานจตวญญาณ มความสงบสข มความหวง มพลงในการด ารงชวต โดยน าขอมลทไดจากการประเมนดานจตวญญาณจากการสงเกต และสมภาษณ (Highfield, 1992) และแนวคดหลกศาสนาอสลาม (เสาวนย, 2535) แนวทางในการตอบสนองความตองการดานจตวญญาณ ซงพยาบาล เปนผทใหการตอบสนองนนจะตองมการเตรยมตวเองกอนทจะใหการตอบสนองความตองการ ดานจตวญญาณ โดยไดมลกษณะของผทสามารถสมผสจตวญญาณของผอนไดด พยาบาลควรจะเลอกใชกจกรรมพยาบาล ตามความเหมาะสม และตามสภาพของผปวย โดยมหลกส าคญในการตอบสนองความตองการดานจตวญญาณ(อไรและอนงค,2552) ดงน 1. การพยาบาลทตอบสนองความตองการดานการมความหมายและเปาหมายในชวต เพอเปนการสรางความคนเคย และความไววางใจระหวางพยาบาลกบผ ปวยและญาต เพราะเรอง จตวญญาณของบคคลมลกษณะเฉพาะเปนเรองทละเอยดออน (อวยพร, 2534) ไมควรเปนประเดนใน

30

การสนทนาระหวางผทพบกนครงแรก โดยจะตองเปนผฟงทด รจงหวะเวลาทควรจะพด หรอไมควรพด บางครงอาจใชเพยงการนงเงยบๆ เปนเพอน เพอใหเวลาแกผปวยและญาตในการมองยอนกลบพจารณาตนเอง การสงเกตกรยาทาทางภาษากายของผปวยและญาต เปนตน การสอสารของพยาบาลจะตองไมเปนสงทลดความหวงของผปวย ตองกระตนใหเกดความหวง ตองท าใหผปวยรสกมคณคา รบรถงความหมายของชวต โดยการสอสารยงชวยใหพยาบาลรวบรวมพฤตกรรม หรอสงตางๆ ทเกยวกบศาสนาและความเชอของผปวย (ทศนย, 2543) ดงนนพยาบาลจงตองมทกษะการตดตอสอสารทด ในการอนญาตใหผปวยและญาตไดปฏบตความเชอทาง ศาสนาเพอระลกถงพระเจา เพราะผสงอายมสลมมความตองการดานการใหและการรบความผกพน การใหและการรบการอภย และการใหและการรบความไววางใจจากพระเจา ผสงอายมสลม ตองการมความสมพนธทดกบพระอลลอฮ มความศรทธาในพระองค เชน การกลาวขออภยตอพระอลลอฮในความผดพลาดทผานมา (การเตาบะฮ) การขอพรจากพระอลลอฮเพอใหไดรบความสขสบายไมทกขทรมาน เปนตน ผทมความสมพนธดานนอยางสมบรณจะเปนผทมสขภาพทางจตวญญาณทด ซงสอดคลองกบการศกษาของ จตสร (2548) ซงศกษาความเขาใจสถานการณทกอใหเกดความเครยด การรบรความตองการทาง ดานจตวญญาณกบการมสวนรวมของผดแลมสลมในการดแลดานจตวญญาณ ผปวยไทยมสลมทใสเครองชวยหายใจ ผดแลมสวนรวมขอพรจากองคอลลอฮในระดบสง 2. การพยาบาลทตอบสนองความตองการมสมพนธกบบคคลอน สงแวดลอมและพลงนอกเหนอตน คอ การชวยกจกรรมทางศาสนา ซงเปนการอนญาตใหผปวยและญาตไดมการปฏบตกจกรรมทางศาสนาและความเชอทไมเปนอนตรายตอสขภาพ โดยผปวยและญาตอาจมการขอใหผน าทางศาสนามาสวดมนตหรอปฏบตกจกรรมทางศาสนา เชน การกลาวขออภยตอพระอลลอฮในความผดพลาดทผานมา จากขอพรจากพระอลลอฮ เพอไดรบความสขสบายไมทกขทรมาน การสวดมนต หรออานคมภร พยาบาลควรจะมการเตรยมสงแวดลอมทเปนสวนตว บางครงพยาบาลมการสวดมนตภาวนาให เพอใหผปวยไดรสกวามสงยดเหนยวทางจตใจ พยาบาลควรทจะเคารพในความเชอ และเคารพในจตวญญาณของผปวย ไมควรยดถอความเชอของตนเปนมาตรฐาน (ทศนย, 2543; อวยพร, 2534) นอกจากนตองมการสงเสรมการปฏบตตามความเชอ การสวด ภาวนา การท าสมาธ ตามความศรทธาของผปวย จะชวยใหผปวยไดรบรถงความหวงของตนเอง เพราะเปนวธทชวยใหผปวยเขาสความสงบมโอกาสในการมองยอนถงชวต และเขาใจสจธรรมของชวตยงขน (นตยา, 2542) ควรเปดโอกาสใหใชวตถมงคลตางๆ หากจ าเปนตองเกบรกษาใหพยาบาลตองระวงอยาใหสญหายและเกบรกษาไวในทอนควร อกทงตองมการเอออ านวยความสะดวกใหกบผปวยไดมสวนรวมในพธกรรมทางศาสนา หรอไดมโอกาสประกอบศาสนกจ การจดสงแวดลอมใหเหมาะสมกบการสวดภาวนา บคคลส าคญทางศาสนามาพดคย เปนตน (อวยพร, 2534) นอกจากนควรมการพทกษสทธผปวยในการแสดงออกถงความเชอทางศาสนา หรอสงยดเหนยวของผปวย เมอการรกษาขดแยงกบความเชอทางศาสนา หรอสงยดเหนยวควรหาวธการรอมชอมใหมากทสด เพอใหผปวยสามารถปฏบตตามสงทยดเหนยวและรบการรกษา พยาบาลทถกตอง (อวยพร, 2534) ดงนนเมอเจบปวยจ าเปน ตองเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาล ตองการพยาบาลทด สงแวดลอมทด

31

แพทยทด ทชวยในการดแลดวยความออนโยน เมตตากรณา หวงใย อาทร ตองการใหมญาตมาเยยมเยยน เพอเปนก าลงใจ และมพลงในการตอสตอไป (วงรตน, 2544) แตการทคนเราจะมความสมพนธทดกบบคคลอน เราตองมความไววางใจกบบคคลอนเสยกอน ซงเปนลกษณะของปฏสมพนธในทางบวก สามารถบอกความตองการของตนเอง สามารถเจรจาตอรองกบผอนเพอตอบสนองความตองการของตนเอง โดยมบรรยากาศของการยอมรบมความซอสตยซงกนและกน สามารถทจะพงพาและคาดหวงความชวยเหลอซงกนและกนในยามจ าเปน และยอมรบความชวยเหลอจากผอนดวยเหตผลตรงไปตรงมา (Holmberg, 1993) คนทมความไววางใจทสมบรณจะรสกความหมายของชวต และจะไดรบการยนยนซ าจากการมปฏสมพนธ และตดตอสอสารกบผอนมาตลอด ในความสมพนธเหลานบคคลจะคงไวซงความรสกในความเปนเอกลกษณและความเขมแขงภายในของตนทจ าเปนตองใชในการเผชญปญหาเมอมความเครยดรนแรง คนทมสขภาพดกจะคนหาขอมลดานจตวญญาณทเกยวของเพอประคบประคอง และแนะน าชวยเหลอกจะเปนโอกาสดทภาวะวกฤตทเขามานนท าใหบคคลมการพฒนาทางดานจตวญญาณ ผทมความระแวงสงสยมกจะมความรสกวาภาพลกษณเบยงเบนไป ประกอบกบความรสกวาหาความหมายของชวตไมได จะตองตอสกบความรสกสนหวง และพยายามทจะคงไวซงเอกลกษณของตนเอง โดยไมไดตระหนกถงความเปลยนแปลงของกระบวนการคด อารมณ และการมปฏสมพนธกบผอนทเกดขนอยางชาๆ บางคนจะเรมใฝหากลมศาสนาหรอองคกรตางๆ เพอท าใหการรบรตนเองดขนทงน เพอทจะตอสกบความรสกหมดหวงของตนเอง และคงไวซงความรสกวาชวตยงมความหมาย (อจฉราพร, 2538) การศกษาของจนตนา (2548) เรองการใหความส าคญและการรบรตอการพยาบาลดานจตวญญาณของพยาบาลและผสงอายมสลม พบวากจกรรมการพยาบาลดานจตวญญาณทผสงอายใหความส าคญ 1 ใน 5 กจกรรม คอ การทพยาบาลบอกหรอแสดงความหวงใจผสงอายมสลม โดยการพดคยหรอการสมผสอยางออนโยน เปนตน รวมทง นจรนทร (2545) ซงศกษาประสบการณการดแลผปวยระยะสดทาย พบวา พยาบาลสงเสรมใหประกอบกจกรรมตามความเชอดานจตวญญาณดวย เชนเดยวกบการศกษาของ ธสมน (2542) เรอง ผลการสอนการพยาบาลโดยใชกรณศกษาตอความสามารถในการตดสนใจในการพยาบาลทเนนจรยธรรม และการดแลดานจรยธรรม และการดแลดานจตวญญาณ พบวา การเรยนการสอนโดยใชกรณศกษา เนนการมสวนรวมของผเรยน เปดโอกาสใหผเรยนวเคราะห วจารณได ซงมผลท าใหพยาบาลสามารถพฒนาในการดแลดานจตวญญาณไดดยงขน 3. พยาบาลทตอบสนองความตองการดานการมความหวง คอ การใหก าลงใจแกผปวยและญาตพยาบาลตองรจกใหก าลงใจ และอนญาตใหญาตเขาเยยมผปวย เพราะตามหลกศาสนาอสลาม การเยยมผปวยถอวาการใหความชวยเหลอแกเพอนมนษยหรอผเผชญกบความเจบปวยถอเปนหนาทส าคญประการหนงของมนษยทจะตองปฏบต (สวล, 2542 อางตาม วงรตน, 2544) ดงนน การเยยมผปวยจงถอเปนหนาทของมสลมทตองปฏบตเพอเปนการเยยมเยยนและขอพร (ดอาอ) จากพระผเปนเจาเพอใหผปวยหายจากโรคหรอบรรเทาอาการเจบปวย (บรรจง, 2543) จงสงเกตไดวาผปวย ทเปนมสลมจะมญาตมาเยยมเยยนเปนจ านวนมากและมการเยยมเยยนสม าเสมอ (สวล, 2544) การเยยมเยยนท าใหผปวยรสกวาตนเองม

32

คณคา เกดความอบอนและรบรถงความปรารถนาดทญาตมตรมให ซงจะกอใหเกดพลงในการตอสกบโรครายทรมเรารางกายอย ศาสดามฮมหมดจงสงเสรมการเยยมเยยนผปวยและถอวาสทธขนพนฐานอยางหนงทผปวยพงไดรบจากคนทสขภาพแขงแรงอย กคอ การไปเยยมเยยนนนเอง (อาศส, 2547) นอกจากการเยยมเยยนแลวนนสงทญาตมตร ผดแลและคนรอบขางผปวยควรปฏบตกคอ การเสรมสรางความหวงใหแกผปวยใหเขามก าลงใจ มสลมไมควรสนหวงในความเมตตาของ อลลอฮ ทานศาสดากลาววา “เมอทานเขาไปเยยมผปวยกจงใหความหวงแกเขาทจะมชวตอยตอไป” ซงจรงๆ แลวการใหความหวงแกผปวยนนไมไดไปขดขวางก าหนดสภาวะของ อลลอฮแตอยางใด เพยงแตท าใหผปวยมก าลงใจดขนเทานน ดงนน ค าวา “ใหความหวงแกผปวย” จงหมายถง การพดทท าใหเขาหวงวาเขาคงจะมชวตอยตอไปไดอก เชน กลาววา “อนชาอลลอฮ พระองคคงใหทานไดหายปวยจากอาการเจบปวย” “พระองคคงใหทานมชวตยนยาวและไดกระท าความดตอไป” นอกจากการใหความหวงและการเสรมสรางก าลงใจแกผปวยแลวนน ญาตมตร ผดแล ผมาเยยมจะตองชกชวนใหผปวยประกอบความดละเลกสงทไมดทงหลายเพราะมสลมมหนาทตองตกเตอนระหวางกนเสมอและทกคนควรนอมรบค าตกเตอนใหกระท าความดทงนตองดสภาพการณของผปวยดวย โดยเฉพาะอยางยงหากผปวยละเลยความดหรอกระท าผดโดยรเทาไมถงการณ เชน หากผปวยละเลยเรองละหมาดกตองเตอนใหตระหนกถงความส าคญของการละหมาด แมวาเขาจะอยในภาวะเจบปวยกตาม แตใหปฏบตเทาทจะสามารถกระท าได

แนวคดการวจยเชงปรากฏการณวทยา

การวจยเชงปรากฏการณวทยา เปนรปแบบหนงของการวจยเชงคณภาพทมปรชญาความเชอตามแนวคดปรากฏการนยม (phenomenology) ซงมความเชอพนฐานทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร เปนการคนหาความหมายของปรากฏการณตางๆ ตามสภาพความเปนจรง และตามการรบรทบคคลประสบดวยตนเอง ทเชอวาความจรงแทแนนอนไมจ าเปนตองเปนไปตามกฎธรรมชาตทเปนสากลเสมอไป เพราะสงคมหรอธรรมชาตมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา (อาภรณ,2535) และปรากฏการณสงคมทเกดขน เปนผลจากการทมนษยรบรใหความหมายและแสดงพฤตกรรมทเหมาะสมบรบททอาศยอย โดยผศกษาจะตองสบสวนและพรรณนาปรากฏการณทไดประสบอยางตงใจ คนหาทกแงทกมมของปรากฏการณ โดยไมค านงถงอธบายทางทฤษฏและมความเปนอสระเทาทจะเปนไปไดจากขอสนนษฐาน หรอขอสมมตเบองตนทยงไมมการสบสวน (Omery,1983) แนวคดเชงปรากฏการณวทยา ไดเรมคดคนและน าเสนอโดยฮลเซรล (Husserl) ซงมแนวคดทมงเนนการศกษาประสบการณทเกดขนของบคคล (Streubert & Carpenter, 2000) โดยผวจยตองควบคมหรอกนความรเดมทเกยวของกบเรองทศกษาไว มงศกษาปรากฏการณอยางมสตและเปนระบบ จนเกดเปนความรความเขาใจในสาระของปรากฏการณนน รปแบบการวจยนมเปาหมายเพอบรรยายและอธบายความส าคญหรอโครงสราง (essence of structure) ทงหมดของประสบการณชวต

33

รวมทงการใหความหมายเฉพาะบคคลในประสบการณทบคคลนนมสวนรวม (Nieswiadomy, 1998) ตอมานกปรชญาชอไฮดกเกอร (Heidegger) ซงเปนศษยของฮซเซรล ไดพฒนาการศกษาปรากฏการณวทยาเปนแนวคดปรากฏการณวทยาแบบเฮอรเมนนวตคส ซงเชอวามนษยแตละคนมเอกภาพของตนเองทงดานความคด การกระท า และสามารถแปรเปลยนไปตามสภาพสงแวดลอม ในการศกษาปรากฏการณวทยาจงตองท าความเขาใจการใหความหมายของบคคลทสมพนธกบสงคมวฒนธรรมและความคด ซงซอนอยในพฤตกรรมทแสดงออกโดยการกระท าของบคคล (Heidegger,1992 cuted by Koch,1995; Leonard,1994) พยายามทจะดงเอาประสบการณทซอนอยภายในใหปรากฏออกมาภายนอก โดยเนนความสมพนธระหวางบคคลและสงแวดลอม วาเปนปรากฏการณทเชอมโยงกนในลกษณะของการด ารงชวตอยในปรากฏการณ ซงรายละเอยดแนวคดเรองบคคล มดงน 1. บคคล (person) แนวคดปรากฏการณวทยาแบบเฮอรเมนนวตคส ใหอธบายวา “บคคล” เปนผทสามารถใหความหมายตอปรากฏการณทเกดขน หรอไดสมพนธตามความรสกความคดของตนเอง ซงอาจจะแตกตางจากทฤษฎหรอบคคลอนๆ เนองจากการแปลความหมายบคคลจะมการเชอมโยงประสบการณในอดต ความคด ความรสกมาสปจจบน และสงผลถงในอนาคต ดงนนบคคลจงมความหมายเกยวของกบสงตางๆ ดงน 1.1) บคคลมสงแวดลอม (the person as having a world) หมายถง บคคลมความสมพนธกบสงแวดลอมรอบตวทหลอหลอมมาจากวฒนธรรม ซงตดตวมาแตก าเนดสงแวดลอมของบคคลจงถกก าหนดโดย ภาษา วฒนธรรม ประวต และคานยมของบคคลนนๆ หรออาจกลาวไดวา บคคลและสงแวดลอมเปนสวนประกอบซงกนและกน (co-constituted) 1.2) บคคลเปนผใหคณคาและความส าคญแกสงตางๆ (the person as a being for whom thing have significance and value) บคคลมการใหคณคาและความส าคญของสงแวดลอมแตกตางกนตามพนฐานของ วฒนธรรม ภาษา และสถานการณของแตละบคคลในการท าความเขาใจบคคล จ าเปนตองศกษายงบรบททเขาเปนอย (Leonard, 1994) 1.3) บคคลมการใหความหมายดวยตนเอง (the person as self – interpreting) การใหความหมายประสบการณทเกดขนของบคคล สามารถใหตามความรสกความคดของตนเองซงการแปลความหมายนอกจากจะเกดขนจากระดบสตปญญาแลว ยงรวมถงการไดรบการถายทอดทางภาษา ขนบธรรมเนยม ประเพณดวย (Leonard,1994) 1.4) บคคลเปนหนวยรวม (the person as embodied) บคคลมการรวมสงตางๆ เขาดวยกนเชน การใหความหมาย ความรสก ความคาดหวง นสย แบบแผนในชวต และประสบการณตางๆ ซงขนกบศกยภาพในการแลกเปลยนกบสงตางๆ (perception) โดยบคคลจะรวมตวเขากบสงแวดลอม และใหความสนใจสงแวดลอมทมความหมายตอเขา และจะแสดงออกโดยการกระท า (Benner,1985 cited by Leonard,1994)

34

1.5) บคคลอยในชวงมตของเวลา (the person in time) เวลา เปนองคประกอบของสงมชวตอย การศกษาประสบการณชวตเปนการศกษา ณ ชวงเวลาทอย (being - in - time) โดยบคคลจะมความรสกตอมตเวลาแตกตางกนในชวงเวลาทแตกตางกนตามความรสกของแตละบคคล

จากแนวคดทเกยวกบบคคลดงกลาว จะเหนไดวาบคคลมความสมพนธกบสงแวดลอมทหลอหลอมมาจากวฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ทเกดขนภายในบรบทของบคคลนน ๆ ตามประสบการณการเรยนรทสงสมมากอใหเกดความคด ความรสก และเกดการแปลความหมายดวยตนเองของแตละบคคล ในการวจยครงน คณะผวจยไดใหความส าคญกบแนวคดเรองบคคล เพอใหสามารถเขาใจการใหความหมายและเขาใจพฤตกรรมการแสดงออกของบคคล โดยในขนตอนของการคดเลอกกลมผใหขอมล คณะผวจยค านงถงลกษณะของบคคลทเปนผใหคณคาและความหมายในปรากฏการณทเกดขนดวยตนเอง คณะผวจยคดเลอกผใหขอมลทเปนพยาบาลวชาชพทมประสบการณตรงในการไดรบการดแลมารดาทารกมสลม ศกษาความเปนอย สงแวดลอมดานกายภาพ วถชวต ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมตางๆ ทเกยวของกบผใหขอมลกอนการสมภาษณ หลงจากนนด าเนนการเกบขอมลโดยคณะผวจยใชสถานทท างานหรอบานของผใหขอมลเปนสถานทสมภาษณ ในการสมภาษณแตละครงใชเวลาประมาณ 1 – 2 ชวโมง และท าการสมภาษณผใหขอมลประมาณคนละ 3 – 4 ครง และนอกจากนในการสมภาษณผใหขอมลแตละครง คณะ ผวจยมโอกาสไดพดคยและท าความคนเคยกบขนบธรรมเนยมวฒนธรรมตาง ๆ จากพอแม หรอ ญาตทใกลชดกบผใหขอมล ท าใหผวจยไดสมผสกบสภาพแวดลอม ขนบธรรมเนยมและวฒนธรรม รวมถงวถชวตทเปนจรงของผใหขอมล เกดความเขาใจในบรบทของผใหขอมล รวมถงเขาใจในความเปนบคคลของผใหขอมลในแตละรายไดดขน ซงชวยใหคณะผวจยสามารถเขาใจการใหความหมายและประสบการณทเกดขนได 2. การเกดขนหรออยในสงแวดลอม (being in the world) ในแนวคดของปรากฏการณวทยาสงแวดลอม ( World ) คอกลมของความสมพนธทบคคลมประสบการณอยในปจจบน ไดแก ภมหลง อาย การศกษา ภาษา วฒนธรรม และคานยมทางสงคม ซงองคประกอบเหลานจะซมซบอยในตวบคคล ซงเกดจากการเรยนรมาตงแตเกด (อารรตน,2542) และบคคลไมสามารถแยกออกจากสงแวดลอมนนได (Walsh,1996) ดงนนในการศกษาปรากฏการณจงเปนการคนหาความหมายความรสก และการรบรของบคคลทมอทธพลมาจากสงแวดลอมทบคคลนนประสบอย ในการวจยครงน คณะผวจยไดค านงถงสงแวดลอมทเปนองคประกอบทมความสมพนธกบการใหความหมายของปรากฏการณทเกดขน คณะผวจยไดใหความส าคญเกยวกบประวตของผใหขอมลในแตละราย โดยท าการศกษา ภมหลง อาย การศกษา และโดยเฉพาะอยางยง ประสบการณของพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสรวมถงบคคลแวดลอมผใหขอมลในแตละราย ซงชวยใหเขาใจในการใหความหมายและประสบการณทเกดขน

35

4. การเชอมโยงประสบการณ (hermeneutic circle) เปนการเชอมโยงประสบการณ

ในอดตของบคคลทเกดขน (past experience) เขาประสบการณใหม โดยการเกดการรบรและใหความหมายและการแสดงออกทางการกระท าในปจจบน และจะสงผลถงการกระท าในอนาคตนน คอ บคคลจะทเขาใจสงตาง ๆ ไดโดยการเปรยบเทยบกบประสบการณทเกดขนในอดต และเกดความเขาใจในสงตาง ๆ จากการน าประสบการณทเกดขนครงใหมผสมผสานกบประสบการณสวนอน ๆ ทเคยมมากอน

นอกจากนไดมการขยายแนวคดเพอชวยใหการศกษาปรากฏการณวทยาสามารถเชอมโยงจากจดหนงไปอกจดหนงอยางตอเนองและชดเจนขนโดยเนนความส าคญของภาษาและการเชอมโยงความหมาย ซงมรายละเอยดดงน 3.1) ภาษา (language) เปนสอกลางส าคญในการสอความหมาย ในการท าความเขาใจปรากฏการณนน ผวจยจ าเปนจะตองเขาใจรปแบบภาษาของผใหขอมล และความหมายของภาษาทผใหขอมลใช ทงนเพอใหการสอสารระหวางผใหขอมลและคณะผวจยเกดความเขาใจตรงกนสามารถสอความหมายและเชอมโยงประสบการณทเกดขน ไดอยางตรงความจรง ถกตองและครอบคลม ในการวจยครงน คณะผวจยเลอกศกษาในจงหวดนราธวาส ซงประชากรมสลมสวนใหญใชภาษายาวเปนหลกในการตดตอสอสาร และใชภาษาไทยเมอตดตองานราชการและคณะผวจยมความรเรองภาษายาวพอสมควร ท าใหการสอสารเกดความเขาใจเปนอยางด ท าการสมภาษณทไมมโครงสรางแนนอน พดคย ท าความเขาใจการใหความหมาย และปรากฏการณทเกดขน เมอมค าพดหรอประโยคทคณะผวจยไมเขาใจการใหความหมาย และปรากฏการณทเกดขน 8คณะผวจยจะสอบถามซ าจากผใหขอมลเพอใหเกดความเขาใจทถกตองในค าพดหรอประโยคนน ๆ รวมทงปรกษาผร 3.2) การเชอมโยงความหมาย (Fusion of horizons) เปนการเชอมโยงมมมองของนกวจย ซงรวมถงความรและสงตาง ๆ จากการศกษาปรากฏการณนนกบผใหขอมล และจะเกดความเขาใจในปรากฏการณนนเมอมการท าความเขาใจ เชอมโยงและแลกเปลยนความคดตอกนซงจะชวยใหลดอคต (bias) ของคณะผวจยทเกดขนได (อารรตน, 2542)

ในการวจยครงน คณะผ วจ ยไดท าการรวบรวมขอมลเกยวกบการใหความหมายประสบการณของพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส ซงไดรบจากการบอกเลาของผใหขอมล การศกษาบรบท สงแวดลอมของผใหขอมล หลงจากนนท าความเขาใจกบปรากฏการณทเกดขนโดยภาพรวม เชอมโยงเหตการณตาง ๆ ทเกดขน น าสงทไดแลกเปลยนความคดเหนกบผใหขอมล ซงชวยใหคณะผวจยสามารถเชอมโยงประสบการณทเกดขนไดถกตองมากขน เนองจากคณะผวจยมผทเปนผทปฏบตงานในจงหวดนราธวาส มานานกวา 20 ป

36

บทท 3 วธด าเนนการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ ตามหลกปรชญาของ ปรากฏการณวทยาโดยใชแนวคดปรากฏการณวทยาแบบเฮอรแมนนวตคส เพอบรรยายและอธบายประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส สถานทศกษาคณะผวจยเลอกศกษาพยาบาลวชาชพจ านวน 10 รายจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล โรงพยาบาลของรฐในจงหวด นราธวาส

ประชากรและกลมตวอยาง สถานทศกษาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล โรงพยาบาลของรฐในจงหวดนราธวาส

คณะผวจยจงเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะแจะจงคอพยาบาลวชาชพทรบผดชอบงานสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายจ านวน10รายจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล โรงพยาบาลของรฐในจงหวดนราธวาส

เครองมอในการวจย เครองมอทใชในการเกบขอมล

คณะผวจยด าเนนการวจยโดยใชเครองมอประกอบการเกบรวบรวมขอมล ดงน 1. แบบสมภาษณ ทสรางจากการศกษาจากต าราและการศกษาน ารอง เพอใชเปนแนว

ค าถามในการเกบรวบรวมขอมล จ านวน 1ชด ซงประกอบดวยขอมล 3 สวนดงน สวนท 1ขอมลสวนบคคล เ ปนลกษณะขอค าถามปลายเปด ซงประกอบดวย ขอมลเกยวกบ เพศ อาย ระดบการศกษา รายได สวนท 2 ขอมลเกยวกบประวตการท างานในอดตจนถงปจจบน ประกอบดวย ประวตการท างานเกยวกบการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอาย สวนท 3 ขอมลเกยวกบประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสจ านวน 3 ขอ เปนลกษณะขอค าถามปลายเปด 3. เครองบนทกเสยง จ านวน 1 เครองพรอมเทปบนทกเสยงส าหรบบนทกการสมภาษณ ในการวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพมงศกษาปรากฏการณทเกดขนจรง ดงน นคณะผวจยจงเปนเครองมอทส าคญทสดในการเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลผวจยไดเตรยมตวทงความรเรองระเบยบวธการวจย และฝกปฏบตดานเทคนคการรวบรวมขอมล เทคนคการสมภาษณแบบเจาะลก การจดบนทกภาคสนาม โดยศกษาจากต าราและฝกฝนจนมทกษะทเหมาะสมและคณะผวจยไดน าเครองมอทสรางขนไปทดลองใชเกบรวบรวมขอมล ในกลมทมลกษณะเหมอนกลมผใหขอมล เปนการศกษาน ารอง (pilot study) จ านวน 2 ราย แลวน ามาปรบปรงแกไขภายใตค าแนะน า

37

ของผเชยวชาญ เพอใหไดค าถามทเหมาะสมสามารถน าไปใชในการเกบรวบรวมขอมลไดครบถวนสามารถอธบายปรากฏการณทเกดขนไดอยางครอบคลม

การตรวจสอบคณภาพเครองมอ การหาความตรงดานเนอหา (content validity) คณะผวจยน าแบบสมภาษณทสรางขนเพอเปนแนวค าถาม รบการตรวจสอบจากผทรงคณวฒจ านวน 2 ทานประกอบดวยผเชยวชาญดานการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส ผเชยวชาญดานการวจยเชงคณภาพ เพอตรวจสอบ แกไข ใหขอเสนอแนะ เกยวกบความสอดคลองของเนอหา และกรอบแนวคดในการสรางแบบสมภาษณท สรางขนเพอเปนแนว ค าถาม จากนนจงน ามาปรบปรงแกไขกอนทจะน าไปท าเกบรวบรวมขอมลจรง การตรวจสอบความนาเชอถอไดของขอมล การตรวจสอบความนาเชอถอไดของขอมลในการวจยเชงคณภาพเปนสงทส าคญ เพอเปนการสรางความมนใจวา ขอมลทไดมความถกตอง ตรงกบความเปนจรงตามปรากฏการณทเกดขน การวจยครงน ผวจยไดเลอกใชเกณฑการตรวจสอบความนาเชอถอไดของขอมล ซงมรายละเอยดดงตอไปน 1. การตรวจสอบสามเสา (triangulation) ซงเปนวธการทนยมน ามาใชในการวจยเชงคณภาพ โดยหลกของการตรวจสอบขอมลแบบสามเสา คอ การทไมปกใจวาแหลงขอมลทไดแหลงใดแหลงหนงทไดมาถกตอง นกวจยจ าเปนตองแสวงหาความเปนไปหรอความจรงทเกดขนจากแหลงอนๆ เพอใหเกดความถกตอง (สภางค,2542 ) ซงการตรวจสอบสามารถท าไดหลายทาง ไดแก การใชผวจยหลายทานทมความเชยวชาญแตกตางกนมาเกบขอมลเดยวกน เพอตรวจสอบขอคนพบทไดซงกนและกน (investigator triangulation ) การใชแนวคดหลายแนวคดมาใชในการมองความสมพนธของขอมลหรอเหตการณนน ๆ ( theory triangulation ) การใชวธวจยหลายวธรวมกนในการเกบขอมล (methodological triangulation) และการเกบขอมลในปรากฏการณเดยวกนจากบคคลหลายแหลง (data triangulation) (สภางค, 2541:สรพงษ, 2545: Lincoln & Guba,1985; Morse,1991) ในการศกษาครงนผวจยเลอกใชการตรวจสอบสามเสาดานการเกบขอมลจากบคคลหลายแหลง ซงประกอบดวย พยาบาล จ านวน 2 ราย ผสงอายจ านวน 3 ราย ผน าทางดานจตวญญาณจ านวน 2 ราย และ ซงไดมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสน าขอมลทไดมาพจารณาตรวจสอบความตรง ความถกตอง และความสอดคลองของปรากฏการณทเกดขน

1. ความนาเชอถอไดดานระยะเวลาในการท าความคนเคยกบแหลงขอมล (prolonged engagement) ลนคอนและกบา (Lincoln & Guba,1985) ไดกลาวไววาการใชระยะเวลาในการท าความคนเคยกบแหลงขอมล เรยนรขนบธรรมเนยม ประเพณ ภาษา หรอการใชเวลาศกษาท า

38

ความคนเคยกลมผใหขอมล เปนวธการหนงทจะชวยใหขอมลทไดมความถกตองมากขนและเกด สมพนธภาพทดระหวางคณะผวจยและผใหขอมล ในการวจยครงน คณะผวจยจงไดเตรยมความพรอมของตนเองเพอใหเกดความคนเคยกบวถชวต วฒนธรรมและความเชอประเพณทเกยวของของผใหขอมลโดยคณะผวจยไดเตรยมความรเรองประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสโดยศกษาตามวฒนธรรมมสลม ประเพณความเชอถอทเกยวของ กอนทจะท าการวจยจรง และจากการเขาไปศกษาวจยครงน คณะผวจยใชเวลาในการศกษาในชมชนเปนระยะเวลา 2 เดอน โดยเขาไปสมภาษณผใหขอมลประมาณ 3 – 5 วน ตอสปดาห ไดมโอกาสสมผสและคนเคยกบวถชวตมสลม และวฒนธรรมตางๆ ของมสลม รวมถงวฒนธรรมการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสท าใหคณะผวจยมความเขาใจขนบธรรมเนยม วฒนธรรมประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส ไดพอสมควร การใหสมาชกตรวจสอบ (member check) เปนการน าขอมลทผวจยท าการสรปและแปลความหมายกลบไปหาผใหขอมลอกครง เพอตรวจสอบและยนยนความถกตองเปนจรงของขอมลทงในระยะของการเกบรวบรวมขอมล และเมอสนสดการเกบรวบรวมขอมล (Lincoln & Guba,1985; Maxwell,1996) ในการวจยครงน คณะผวจยตรวจสอบความถกตอง ความสมบรณและครบถวนของขอมลทไดในสองระยะคอ ในระยะทด าเนนการรวบรวมขอมล และเมอสนสดการเกบรวบรวมขอมล โดยภายหลงจากการเกบขอมลในแตละราย คณะผวจยท าการถอดเทปบนทกเสยง ท าความเขาใจกบปรากฏการณทไดรบจากการบอกเลา หลงจากนนคณะผวจยน าขอความหรอสงทคณะผวจยแปลความเบองตนกลบไปหาผใหขอมล อานทบทวนใหผใหขอมลแตละรายฟง เพอใหตรวจสอบความถกตองของขอมลทได และเมอสนสดการเกบรวบรวมขอมล คณะผวจ ยน าขอมลทไดจากการสรปและเชอมโยงปรากฏการณทเกดขนกลบไปหาผใหขอมลอกครง เพอตรวจสอบความถกตองเปนจรงของขอมล 4. การใหบคคลอนตรวจสอบ (audit trail) เปนการน าขอมลทได เชน ขอมลจากการบนทกภาคสนาม ขอมลจากการสมภาษณ รายละเอยดการเกบรวบรวมขอมล รายละเอยดเครองมอทใชในการเกบขอมล ขอมลบนทกตาง ๆ รวมถงรายงานทไดจากการศกษารบการตรวจสอบจากบคคลภายนอก เพอตรวจสอบความถกตองและครอบคลมของประสบการณทเกดขน (Lincoln & Guba,1985) ในการวจยครงน คณะผวจยไดน าขอมลทไดรบการตรวจสอบจากผเชยวชาญจ านวน 2 ทาน ซงท าการตรวจสอบในทกขนตอนของการวจย โดยตรวจสอบขอมลจากการสมภาษณ ขอมล

39

จากการจดบนทกภาคสนาม และโครงรางแบบสอบถาม และตรวจสอบรายงานการวจยทได เพอตรวจสอบความถกตองและครอบคลมของปรากฏการณทเกดขน

การเกบรวบรวมขอมล คณะผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลดวยตนเองตลอดการวจย โดยมขนตอนดงน 1. ขนเตรยมการ 1.1) การเตรยมความพรอมของคณะผวจย ซงถอวาเปนขนตอนทมความส าคญของการวจยเชงคณภาพ โดยคณะผวจยไดมการเตรยมความเตรยมในดานตาง ๆ ดงน 1.1.1 การเตรยมความรดานเนอหา และงานวจยทเกยวของ เพอใชเปนแนวทางในการวเคราะหและอธบายปรากฏการณทเกดขนจากการศกษา 1.1.2 การเตรยมความรดานระเบยบวธการวจยเชงปรากฏการณวทยา โดยศกษาแนวคดหลกการและปรชญาทางดานปรากฏการณวทยา เพอกอใหเกดความเขาใจในแนวคดดงกลาว สามารถน าไปใชในการศกษาวจยได 1.1.3 การเตรยมความพรอมดานเทคนคในการเกบรวบรวมขอมล โดยการศกษาแนวคด หลกการทางทฤษฎ และจากการฝกปฏบตในการสมภาษณแบบเจาะลก การบนทกเทปและการจดบนทกภาคสนาม เพอใหเกดทกษะในการน าไปปฏบตจรงในการเกบรวบรวมขอมล 1.2) การขออนญาตเกบรวบรวมขอมล ในการส ารวจพนทและขอมลเพอท าการวจย 1.3 การสรางเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ผวจยไดด าเนนการสรางแนวค าถามเพอใชในการเกบรวบรวมขอมล จากการทบทวนเอกสารงานวจยทเกยวของ กอนน าแนวค าถามดงกลาวไปทดลองใชในการศกษาน ารอง 1.4) การศกษาน ารอง คณะผวจยท าการศกษาน ารอง โดยการศกษาในกลมผใหขอมลตามคณสมบตทไดก าหนดไว จ านวน 2 ราย เพอน าแนวค าถามทสรางขนไปทดลองใชและปรบปรงแนวค าถาม เพอใหไดปรากฏการณทศกษาครอบคลมตรงประเดนมากยงขนและนอกจากนนเปนการฝกทกษะและเทคนคตางๆ ในการเกบรวบรวมขอมล วเคราะหขอมลของคณะผวจย และเพอศกษาความเปนไปไดของการศกษาวจยครงน 2. ขนด าเนนการ 2.1) ขออนญาตเกบรวบรวมขอมลจากผใหขอมลและผทเกยวของ โดยคณะผวจยแนะน าตนเองและชแจงวตถประสงคการท าวจย และขออนญาตในการเกบรวบรวมขอมล กบผใหขอมลและผทเกยวของ 2.2) สรางสมพนธภาพ โดยสรางสมพนธภาพกบ พยาบาลวชาชพ เจาหนาทสาธารณสข ผรบผดชอบหมบาน บคคลส าคญในหมบาน เชน ผใหญบาน โตะอหมาม ผดงครรภโบราณ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน โดยการแนะน าตนเอง และชแจงวตถประสงคการท า

40

วจย เพอใหเกดความรในการเขาไปเกบขอมลของผวจย และสามารถอ านวยความสะดวกในการเกบรวบรวมขอมล ท าใหคณะผวจยสามารถเขาถงผใหขอมลไดงายยงขน 2.3) คนหาพยาบาลวชาชพ ทมคณสมบตตามทก าหนดไว จากนนจงสรางสมพนธกบกลมตวอยาง โดยการแนะน าตวบอกวตถประสงคในการวจย และวธการเกบรวบรวมขอมล ท าการพทกษสทธของผ ใหขอมล โดยการสอบถามความยนยอมในการเขารวมวจยและการบอกสทธทสามารถออกจากการวจย รวมถงการใชนามสมมตในการน าเสนอรายงานการวจย

2.4) ด าเนนการเกบรวบรวมขอมล หลงจากทคณะผวจยและกลมตวอยาง มสมพนธภาพทดตอกนและยนยอมเขารวมวจย คณะ ผวจยท าการเกบรวบรวมขอมลโดย

2.4.1 การสมภาษณแบบเจาะลก (in - depth interviews) ตามแนวค าถามทไดสรางไว และใชค าถามยอยเพอเจาะลกขอมลเปนแนวทางในการชกน าใหผใหขอมลเลาประสบการณของตนเองอยางลกซงและครอบคลมวตถประสงคของการวจย โดยเรมท าการสมภาษณเมอผใหขอมลมสมพนธภาพทดกบคณะผวจย ในการสมภาษณแตละครง คณะผวจยท าการสมภาษณ ทท างาน ทบานของผใหขอมลหรอสถานททผใหขอมลสะดวก เวลาทใชในการสมภาษณขนอยกบความสะดวกของผใหขอมลและผวจยพจารณาแลววาจะไมเกดผลกระทบตอตวคณะผวจยและจะใชเวลาในการสมภาษณครงละ 45 นาท - 1 ชวโมง ทงนขนอยกบความพรอมของผใหขอมล สมภาษณจ านวน 2 - 3 ครงหรอจนกวาจะไดขอมลทอมตว และจะยตการสมภาษณทนทเมอประเมนแลววาผใหขอมลไมพรอม 2.5) การบนทกภาคสนาม (Field note) และการบนทกเทป คณะผวจยกระท าไปพรอมๆ กบการสมภาษณ 2.6) การแปลผลและตรวจสอบขอมลรายวน ท าการแปลผลขอมลแตละวนโดยการถอดขอความจากเทปบนทกเสยงจากการสมภาษณ บนทกขอความเปนเชงบรรยายและทบทวนซ าอกครง แลวท าการตรวจสอบขอความทยงไมชดเจน ไมครบถวน เพอเตรยมน าไปสมภาษณเพมเตมในครงตอไป และเมอพบวามความอมตวของขอมลแลวจงปดการสมภาษณ 2.7) การตรวจสอบขอมล คณะผวจยน าขอมลทเกบรวบรวมไดมาตรวจสอบ เพอตรวจสอบความถกตองและความตรงกบสภาพเปนจรงของขอมลโดยคณะผวจยจะท าการตรวจสอบขอมลในแตละวนและเมอสนสดการเกบขอมลในแตละรายแลว ท าการตรวจสอบขอมลสามเสาดานขอมล ซงเปนการตรวจสอบทคณะผวจยเลอกใช โดยวธการสมภาษณหลายแหลงจากผใหขอมลพยาบาลวชาชพ เจาหนาทสาธารณสข ผสงอาย ผน าทางดานจตวญญาณซงไดมสวนรวมใน ในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสจากนนจะพจารณาความเกยวโยงตอเนองสอดคลองของขอมลตรวจสอบความตรง ความถกตองของขอมลตรวจสอบความตรง ความถกตองของขอมลทไดมา โดยหลงจากเกบรวบรวมขอมลครบถวนในแตละรายแลว คณะผวจยน าขอมลมาแปลความเบองตน (formulate meaning) แลวอานทบทวนใหผใหขอมลแตละรายฟง เพอตรวจสอบความตรง ความครบถวนถกตองของขอมลอกครง

41

การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลสามารถกระท าไดใน 2 ระยะ คอ การวเคราะหขอมลรายวนและการวเคราะหขอมลเมอสนสดการสมภาษณ โดยใชวธการตความและสรางขอสรปแบบอปนย โดยผวจยใชขนตอนการวเคราะหขอมลของโคไลซซ (Colaizzi,1978 cited by Salsberry , Smith & Boad 1989) และมความสอดคลองกบปรชญาการศกษาเชงปรากฏการณวทยาแบบเฮอรเมนนวตกซ ซงมขนตอนโดยสรปดงน 1. อานขอมลจาการบนทกทงหมดหลาย ๆ ครง เพอท าความเขาใจความรสกนกคดของผใหขอมล พจารณาสงทอธบายปรากฏการณทเกดขน 2. ใหสญลกษณประโยค หรอขอความทเปนความหมายของประสบการณการไดรบการดแลขณะคลอด 3. ก าหนดความหมายของประสบการณทไดจากประโยคหรอขอความส าคญนน 4. จดกลมของความหมายทเหมอนกน และใหชอเปนขอสรป (themes) 5. อธบายความหมายประสบการณประสบการณพยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสอยางครอบคลม 6. อธบายใหเหนโครงสรางทส าคญทงหมดของประสบการณ 7. ตรวจสอบความตรงของปรากฏการณ โดยกลบไปหาผใหขอมลตรวจสอบความตรงของการอธบายเพอใหไดขอสรปสดทายทสมบรณ และเปนขอคนพบทไดจากประสบการณจรงของผใหขอมล

จรรยาบรรณของนกวจย การวจยเชงคณภาพ คณะผวจยเปนเครองมอทส าคญทสดในการวจย คณะผวจยจ าเปนตองมจรรยาบรรณในการท าวจยทกขนตอนโดยเฉพาะการเขาไปสรางสมพนธภาพทดการใกลชดกบผใหขอมลตลอดการวจย อาจกอใหเกดการรบกวนความเปนสวนตวของผใหขอมล ดงนนคณะผวจยตองค านงจงจรรยาบรรณของนกวจยอยางเครงครด เคารพสทธมนษยชน ความปลอดภย ความพรอมของผใหขอมล ตลอดจนเคารพการตดสนใจและยนดใหผใหขอมลมสทธตดสนใจเขารวมหรอ ออกจากการวจยไดโดยอสระและไมเกดผลเสยใด ๆ ตอผใหขอมล คณะผวจยท าการพทกษสทธของผใหขอมล โดยคณะผวจยแนะน าตนเอง ชแจงวตถประสงคของการวจยในครงน ตลอดจนกระบวนการเกบขอมล จากนนจงสอบถามความสมครใจในการเขารวมวจย โดยใหผใหขอมลกลาวตอบรบหรอปฏเสธ และการวจยครงน คณะผวจยจะไมประพฤตลวงละใดในสทธของผใหขอมล โดยจะรกษาเปนความลบของผใหขอมลโดยไมเปดเผยชอจรง หรอขอมลทเปนความลบของผใหขอมล และในกระบวนการการรวบรวมขอมลโดยการจดบนทกการถายภาพ บนทกเทปตองไดรบการอนญาตจากผใหขอมล

42

บทท 4 ผลการวจยและอภปรายผลการวจย

ผลการวจยและอภปรายผลการวจย

ขอมลสวนบคคล ผใหขอมลทงหมดจ านวน 10 ราย เปนพยาบาลวชาชพทมประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสจ านวน ซงมอายระหวาง 20 - 29 ป จ านวน 2 ราย อาย 30 - 39 ป จ านวน 2 ราย และ 40-50 ป จ านวน 2 ราย อาย 50ปขนไปจ านวน 4 ราย สวนใหญจบการศกษาระดบปรญญาตร

การใหความหมายของประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส

1.ผใหขอมลสะทอนความหมายของประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส ออกมา 2 ลกษณะ คอ1 ) มการสงเสรมและสนบสนนคอยชวยเหลอใหผสงอายไดปฏบตตามความเชอทเกยวของกบความเชอความหวง ความศรทธาทชวยใหผสงอายมสลมมความผาสกดงทพยาบาลวชาชพ อาย 30 ป บอกเลา“ความหมายประสบการณการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณของผสงอายมสลมส าหรบพคดวา การทเราในฐานะพยาบาลไดมการสงเสรมและสนบสนนคอยชวยเหลอใหผสงอายไดปฏบตตามความเชอของตนขณะทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลซงการปฏบตตามความเชอนนจะตองไมขดกบการรกษาของแพทยและท าใหผสงอายมความรสกสบายใจทไดปฏบต เชน การละหมาด การไดเขาถงพระผเปนเจา การอานอล กรอาน และการไดฟงอลกรอานโดยมญาตมาอานใหฟง เปนตน สงเหลานลวนเปนการสงเสรมดานจตวญญาณของผสงอายมสลมทงสนเทาทพไดประสบพบเจอมา” ผทเปนพยาบาลควรทจะเคารพในความเชอ และเคารพในจตวญญาณของผปวย ไมควรยดถอความเชอของตนเปนมาตรฐาน (ทศนย, 2543; อวยพร, 2534) นอกจากนตองมการสงเสรมการปฏบตตามความเชอ การสวด ภาวนา การท าสมาธ ตามความศรทธาของผปวย จะชวยใหผปวยไดรบรถงความหวงของตนเอง เพราะเปนวธทชวยใหผปวยเขาสความสงบมโอกาสในการมองยอนถงชวต และเขาใจสจธรรมของชวตยงขน (นตยา, 2542)เชนเดยวกบพยาบาลอกรายหนงเลาวา“การสงเสรมสขภาพจตวญญาณของผสงอายมสลม กคอการพยาบาลโดยยดถอหลกความเชอของเขาโดยมสลมกจะใชหลกศรทธา และหลกปฏบตในการด ารงชวตในแตละวน ดงนนการพยาบาลดานจตวญญาณของมสลมกตองใหสอดคลองกบหลกเหลาน”ซงสอดคลองกบการศกษาของอไรและอนงค(2552)ทพบวาการมความหมาย และเปาหมายของชวต ของผสงอายมสลม คอ การอนญาตใหผปวย และญาตไดปฏบตตามความเชอ เพอไดระลกถงพระเจา เชน การละหมาด การกลาวขอพรตางๆ ไดแก การสวดดอาห การกลาวบทยาซน การกลาวถงพระอลลอฮ เปนตน

43

“ส าหรบกะจ กะจคดวาประสบการณการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณของผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส กคอ การทเราไดตอบสนองความตองการดานจตวญญาณของเขา ซงจะไดมาจากการเขาไปซกถาม พดคยถงความตองการของเขา วาเขาตองการทจะท าอะไร รปแบบไหน เชน ผปวยบางคนไมสามารถชวยเหลอตนเองได แตเขาตองการทจะละหมาด เรากจะเขาไปชวยเหลอเขาในเรองการอาบน าละหมาดให เปนตน” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 50 ป ) ซงสอดคลองกบการศกษาของอไรและอนงค(2552)ทพบวาการมความสมพนธกบบคคลอน สงแวดลอม และพลงนอกเหนอตน คอ การอนญาตใหผปวยและญาตไดปฏบตตามความเชอทางศาสนา เชน การอนญาตใหท ากจกรรมดานศาสนาในหอผปวย เปนตน การใหการดแลในกจกรรมพยาบาลตางๆ ดวยทาททออนโยน ไมรงเกยจ เปดโอกาสใหผปวยและญาตมสวนรวมในการตดสนใจ รวมทงการจดสงแวดลอมทเอออ านวยตอการปฏบตกจกรรมทางศาสนา ฯลฯ

“ประสบการณเปนสงทเคยปฏบตการพยาบาลกบผปวยผสงอายมสลม โดยมการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณ ตามหลกความเชอ ศาสนา ประเพณ และวฒนธรรมของผสงอายมสลม ซงมสลมจะใหความส าคญกบจตวญญาณมาก เปนวถในการด าเนนชวต โดยสขภาวะทสมบรณทางจตวญญาณ จะเปนพลงทจะน าไปสสขภาพทดโดยรวม” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 29 ป .)

จากการสมภาษณ พยาบาลวชาชพโรงพยาบาลระแงะรายหนง กลาววา “การสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมเปนการสงเสรมดานจตใจ เพราะผสงอายตองประสบกบการสญเสยมากมายในชวต ท าใหสรางความเสอมถอย ขาดความมนคงทางจตใจ ผสงอายมสลมจงตองการสงทยดเหนยวทางดานจตใจ ดงนนการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณเราตองมความร ความเขาใจ เกยวกบหลกศาสนา วถชวตมสลมในชมชนนนๆ การด าเนนชวต รวมถงประเพณ วฒนธรรม และตองตอบสนองความตองการดานจตวญญาณผสงอายเพอใหเขามความรสกมคณคาในตนเอง รสกสงบสขและสามารถด าเนนชวตประจ าวนไดอยางมความสข” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 38 ป ประสบการณการท างาน 16 ป)

“ความรความเขาใจและความรสกนกคดในการดแลผสงอายใหมความสขทงทางดานรางกาย

สงคมและจตวญญาณ โดยดแลทางดานจตใจใหผสงอายมความสข สมหวงในชวต เพอสงเสรมใหตระหนกถงความส าคญของการดแลสขภาวะดานจตวญญาณ รวมท งคนในครอบครวควรใหความส าคญและใหการดแลผสงอายอยางใกลชด สงเสรมใหผสงอายมความเชอมนและศรทธาในศาสนาหรอสงศกดสทธทตนนบถอ เพอสนบสนนใหปฏบตกจกรรมทสรางเสรมสขภาพจตและจตวญญาณอยางตอเนอง” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 26 ป ประสบการณการท างาน 4 ป .)

44

“การสงเสรมสขภาพจตวญญาณของผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสจะยดหลกการพยาบาลตามความเชอของผสงอาย โดยมสลมกจะใชหลกศรทธา และหลกปฏบตในการด ารงชวตในแตละวน ดงนนการพยาบาลดานจตวญญาณของมสลมในจงหวดนราธวาสควรสอดคลองกบหลกความเชอเหลานดวย” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 41 ป.) “การสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณในมสลมส าหรบ กะ คอการปลอยใหเขามความสบายใจมากทสด ไดท าสงทตวเองตองการตามคตความเชอของตนเอง ทงนกตองไมขดกบแผนการรกษาดวยนะ อยางถาผสงอายมสลมทมสขภาพแขงแรงดเขากคงไมตองการอะไรมากแคสามารถไปละหมาดทมสยด มลกหลานคอยดแลแคนเขากมความสขแลวนะ ซงแถวบานเราคนหนมสาวบางคนกไปท างานมาเลยปลอยผสงอายอยบานล าพงเวลาเขามาทสถานบรการเรากคอยรบฟงพดคย ถามเขาบางเขากมความสขสบายใจขนนะ” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 48 ป)

2)พยาบาลควรทจะมความรความเขาใจในองคประกอบหรอรายละเอยดของมตจตวญญาณ “ส าหรบประเดนค าถามน พคดวาการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณในผสงอายมสลมใน

จงหวดนราธวาสกคอ การทเราใหการดแลสขภาพอยางองครวมแตเนนหนกไปทดานมตจตวญญาณ เพราะส าหรบผสงอายมสลมแลวนน มตดานจตวญญาณถอเปนสงส าคญหลกในการด าเนนชวต เหนไดชด เชน การยดมนในความเชอ ความศรทธา ประเพณ วฒนธรรม ทผนวกอยกบการด าเนนชวตทไมสามารถแยกจากกนได ดงนน หากเราใหการดแล ใหการสงเสรม ในมตจตวญญาณ แกผสงอายมสลม ไดอยางสมบรณ แลวนนยอมท าใหมตดานอนๆอกสามมต จะสมบรณตามไปดวย ทงนการทจะสามารถใหการดแลสงเสรมมตจตวญญาณใหสมบรณน น พยาบาลกควรทจะมความรความเขาใจในองคประกอบหรอรายละเอยดของมตจตวญญาณดวยเชนกน” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 26ป.)

“จตวญญาณเปนสวนประกอบทส าคญของจตใจมนษย เปนสวนทอยเบองลกของจตใจ ซงขนอยกบคณคาและความเชอของแตละบคคล ส าหรบมสลมถอวาศาสนาเปนหลกพนฐานในการด าเนนชวต ดงนนการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณของผสงอายมสลม คอการดแลทตอบสนองความตองการดานจตวญญาณโดยสอดคลองกบหลกการของศาสนา” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 54 ป)

ส าหรบความรสกทผใหขอมลสะทอนออกมา 2 ลกษณะไดแก 1)รสกวามการสงเสรมดานมตจตวญญาณคอนขางนอย ดงค ากลาว“เมอกอนกยอมรบวาการ

ดแลการสงเสรมดานมตจตวญญาณคอนขางนอย แตในปจจบนพยอมรบเลยวามการดแลสงเสรมโดยค านงถงมตจตวญญาณมากขน ม การจดกจกรรม จดโครงการ จดประชมสมมนา หรอจดอมรมในเรองการดแลผปวยมสลม รวมถงผปวยผสงอายมสลมโดยค านงในมตจตวญญาณมากและบอยขน ซงสงเหลานท าใหบคลากรของโรงพยาบาล ตระหนก ค านง และมความร ความเขาใจ ในดานนมากขน” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 26 ป) “ในไอซยทกคนคอผปวยวกฤต เปนผปวยทไมสามารถดแล

45

ตวเองได พเจอมาหลายครงแลวแลวผปวยทอยากละหมาด อยากอานกรอาน ทมคนหนงทพจ าไดแมนจนถงทกวนนคอ มผสงอายคนหนง คอแกมากแลวประมาณเจดสบจะแปดสบแลวญาตเคาไดมาบอกกบพยาบาลวาผปวยตองการทจะอานอล-กรอาน อยากละหมาด แตรวาไมสามารถอานได ละหมาดกเปนสงทท าไดยาก เคากขอแคฟงอล-กรอาน ซงในเวลาทญาตเขามาเยยมไดญาตเคากจะเปนคนเปดใหฟง แตเมอหมดเวลาเยยม ญาตเคากจะเอาซาวเบาวมาใหพยาบาลและฝากบอกวา ชวยเอาซาวเบาวนไปเปดไวขางๆหของผปวยเพอผปวยจะไดมก าลงใจและมความรสกสงบ และในดานพยาบาลเองไดไปพดกลาวขางหผปวยอยบอยๆวาใหระลกถงพระเจาใหมากๆ ระลกโดยการกลาวค าปฏญาณตน 2 กาลมะฮ เพอใหผปวยไดรสกวาตนเองไดอยใกลชดกบพระเจาในขณะทตนเองตองเจอกบบททดสอบหนกจากพระเจา สวนในเรองละหมาดพไมสามารถทจะชวยใหเคาละหมาดไดเนองจากตวพยาบาลเองกไมทราบวามวธการใดบางทสามารถจะชวยใหผปวยไดละหมาด” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย54ป.)

2)รสกสบายใจขนทไดสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณ และเปนทพงทางจตใจของผสงอาย “ผปวยในแผนกฉกเฉนจะมาโรงพยาบาลดวยอาการวกฤต ซงญาตและผปวยจะมความวตก

กงวลมาก มผสงอายทมอาการหอบหด หายใจเหนอยมาก โดยตองใชกลามเนอชวยหายใจ ซงขณะนนกไดใหความชวยเหลอเบองตนโดยการจดทานอนศรษะสง และใหออกซเจนแกผปวย ซงในขณะนนกอนญาตใหญาตสนทมาคอยอยขางๆผปวยคอยเปนก าลงใจ และแนะน าญาตใหสอนและกระตนผปวยใหกลาวสรรเสรญพระเจาตลอดเวลา เพอใหผปวยและญาตรสกสบายใจขน และมทพงทางจตใจ ซงเปนประสบการณการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณเชนกน” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 29 ป)

“ส าหรบประสบการณการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมของพนะคะ พเคยท างานบนตกศลยกรรมมากหลายปแตตอนนพท างานแผนก OPD พกไดมโอกาสดแลผปวยสงอายมสลมมาหลายรายเพราะสวนใหญผสงอายมสลมมจ านวนมากกวาผสงอายไทยพทธ พกไดเรยนรถงวถชวตของเขา เรยนรความเชอดานจตวญญาณ ความตองการของเขา และพบวาผปวยสงอายมสลมขณะเจบปวยผปวยสงอายตองการปฏบตศาสนกจกนทกคน เพราะเขาเชอวาการทเขาเจบปวยแบบน เปนบททดสอบจากอลลอฮทตองการทดสอบวาเมอเกดการเจบปวยเรายงสามารถปฏบตศาสนกจไดหรอไม และนอกจากนผปวยสงอายยงเชออกวาการปฏบตศาสนกจจะท าใหจตใจของเรามความสข สงบสข หากจตใจของเรามความสขกจะสงผลใหรางกายของเราสมบรณ แขงแรงไปดวย ภาวะการเจบปวยกจะหายไป และพกยงพบเจอผปวยสงอายอกหลายรายทเชอวา หากตนเองเปนแผลตางๆในรางกายไมวาจะเปนแผลเบาหวาน หรอโดนอะไรกตามทท าใหเปนแผล หามรบประทานไข เพราะจะท าใหแผลหายชากวาปกต และจากทพกลาวมาทงหมดนพกไดสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณของเขาโดยการตอบสนองความตองการดานจตวญญาณ คอ ใหผปวยสงอายปฏบตศาสนกจไดขณะเจบปวย และใหรบประทานอาหารโปรตนอยางอนแทนไข เชน นม เนอสตว เปนตน” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 38 ป.)

46

ปญหา อปสรรค ในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส

1) ขอจ ากดเรองเวลา “ปญหาสวนใหญกจะเปนเรองของเวลา เวลามจ ากดประกอบกบงานดานเอกสาร และตองดแล

ผปวยหลายๆคน ท าใหไมคอยมเวลาจะไดพดคยกบผสงอายมสลม จงแนะน าใหผดแล เชน ญาตหรอบคคลในครอบครวของผสงอายมสลมเปนผดแลในดานจตใจ ดานจตวญญาณ เชน การปฏบตศาสนกจตามความเชอของเขา การใหก าลงใจแกผสงอายมสลม” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 26 ป)

“เวลาการท างานของพยาบาล พบวา พยาบาลสวนใหญกจะยงอยกบชารจ จนไมมเวลาไดเขาไปพดคย ถามไถถงความตองการของผปวย ท าใหพยาบาลนนละเลยทจะใหการดแลผปวยดานจตวญญาณ ซงเปนเรองทส าคญมากส าหรบผปวยทสงอาย” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 50 ป.)

2) การขาดองคความรเรองมตจตวญญาณ “ส าหรบปญหาและอปสรรคในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณในผสงอายมสลมในจงหวด

นราธวาสนนทพเคยพบดวยตนเองเลยกคอ การขาดความรความเขาใจในวฒนธรรม ประเพณ ความเชอ ของผสงอายมสลม เพราะบางสงบางอยางจะแตกตางกนตามพนท ท าใหบางครง ไมสามารถตอบสนองการดแลการสงเสรมไดอยางสมบรณเทาทควร”(จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 26 ป) “มความรและประสบการณเกยวกบความเชอตางๆของศาสนาอสลามยงไมเพยงพอพอ และในบางกรณพบวาความตองการในการสงเสรมสขภาพดานจตวญาณไมไดรบการตอบสนอง จากบคคล ความเชอ และทศนคตของแตละบคคลจากการสอสารทไมตรงกนระหวางพยาบาล หรอทมสขภาพกบผปวยท าใหผปวยและญาตเกดความไมเขาใจในแผนการรกษาของทมแพทยพยาบาลและเนองจากภาระหนาทความรบผดชอบทมากตามจ านวนผปวยท าใหการดแลรกษาและการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมไมครอบคลมหรอถกละเลยไป” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 30 ป) “สวนปญหาและอปสรรคในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอาย ส าหรบพกคงจะเปนความร ความเขาใจเกยวกบความเชอดานจตวญญาณ เพราะความเชอของผสงอายแตละท แตละหมบานไมเหมอนกน บานพเองกอยนราธวาสแลวมาท างานระแงะ แนนอนอยแลววาความเชอกตองมความแตกตางกนอยแลว และปญหาอกอยาง คอ เรองของเวลาเพราะพเองตองดแลผปวยเปนจ านวนมาก ท าใหไมมเวลาและไมสามารถใหการพยาบาลแบบองครวมไดคะ” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 38ป.)

3) การสอสาร “การสอสารทไมเขาใจระหวางผปวยกบพยาบาลท าใหเขาใจไมตรงกน ผปวยไมมความร

เกยวกบหลกศาสนาอยางแทจรง แผนการรกษาบางอยางขดกบหลกความเชอของผปวย ความตองการตางๆของญาต” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 30 ป)

47

“ส าหรบปญหาและอปสรรคในการสงเสรมสภาพดานจตวญญาณของผสงอายมสลม คอ การทญาตไมสามารถเยยมไดตามความจ าเปนและเกดการสอสารทไมตรงกนระหวางพยาบาลกบญาตผปวยผสงอายคอไมเขาใจในจดประสงคทพยาบาลก าลงจะสอสารท าใหผปวยและญาตเกดความไมเขาใจในแผนการรกษาของทมแพทยพยาบาลและผปวยสงอายเกดอาการถกทอดทงอยเพยงล าพง” (จากการสมภาษณพยาบาลวชาชพ อาย 26 ป) ซงสอดคลองกบอไรและอนงค(2552)ทกลาววา1. การพยาบาลทตอบสนองความตองการดานการมความหมายและเปาหมายในชวต เพอเปนการสรางความคนเคย และความไววางใจระหวางพยาบาลกบผปวยและญาต เพราะเรองจตวญญาณของบคคลมลกษณะเฉพาะเปนเรองทละเอยดออน (อวยพร, 2534) ไมควรเปนประเดนในการสนทนาระหวางผทพบกนครงแรก โดยจะตองเปนผฟงทด รจงหวะเวลาทควรจะพด หรอไมควรพด บางครงอาจใชเพยงการนงเงยบๆ เปนเพอน เพอใหเวลาแกผปวยและญาตในการมองยอนกลบพจารณาตนเอง การสงเกตกรยาทาทางภาษากายของผปวยและญาต เปนตน การสอสารของพยาบาลจะตองไมเปนสงทลดความหวงของผปวย ตองกระตนใหเกดความหวง ตองท าใหผปวยรสกมคณคา รบรถงความหมายของชวต โดยการสอสารยงชวยใหพยาบาลรวบรวมพฤตกรรม หรอสงตางๆ ทเกยวกบศาสนาและความเชอของผปวย (ทศนย, 2543) ดงนนพยาบาลจงตองมทกษะการตดตอสอสารทด ในการอนญาตใหผปวยและญาตไดปฏบตความเชอทาง ศาสนาเพอระลกถงพระเจา เพราะผสงอายมสลมมความตองการดานการใหและการรบความผกพน การใหและการรบการอภย และการใหและการรบความไววางใจจากพระเจา ผสงอายมสลม ตองการมความสมพนธทดกบพระอลลอฮ มความศรทธาในพระองค เชน การกลาวขออภยตอพระอลลอฮในความผดพลาดทผานมา (การเตาบะฮ) การขอพรจากพระอลลอฮเพอให ไดรบความสขสบายไมทกขทรมาน เปนตน ผ ท มความสมพนธดานนอยางสมบรณจะเปนผทมสขภาพทางจตวญญาณทด ซงสอดคลองกบการศกษาของ จตสร (2548) ซงศกษาความเขาใจสถานการณทกอใหเกดความเครยด การรบรความตองการทาง ดานจตวญญาณกบการมสวนรวมของผดแลมสลมในการดแลดานจตวญญาณ ผปวยไทยมสลมทใสเครองชวยหายใจ ผดแลมสวนรวมขอพรจากองคอลลอฮในระดบสง

48

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ

สรปผลการวจย วจยครงน เปนการศกษาเชงคณภาพและปรากฏการณวทยา มวตถประสงคเพอบรรยาย และอธบายถงประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาส คณสมบตผใหขอมลจากประชากรเปาหมาย โดยวธการสมแบบมมตตามคณสมบตทก าหนดไวจ านวน 10 ราย เกบขอมลดวยการสมภาษณแบบเจาะลก ตามแบบสมภาษณทสรางขน การบนทกเทป การจดบนทกภาคสนามเปนเวลา 6 เดอน วเคราะหขอมลโดยการตความและสรางขอสรปแบบอปนย โดยใชขนตอนการวเคราะหขอมล ของโคไลซ (Colaizzi)ซงผลการวจยสรปไดดงน

1. ผใหขอมลในการวจยครงนผใหขอมล เปนพยาบาลวชาชพทมประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสจ านวน ซงมอายระหวาง 20 - 29 ป จ านวน 4ราย อาย 30 - 39 ป จ านวน 2 ราย และ 40-50 ป จ านวน 2 ราย อาย 50ปขนไปจ านวน 2 ราย สวนใหญจบการศกษาระดบปรญญาตร

2.ผใหขอมลใหความหมายประสบการณ พยาบาลในการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสไวดงน1)มการสงเสรมและสนบสนนคอยชวยเหลอใหผสงอายไดปฏบตตามความเชอทเกยวของกบความเชอความหวง ความศรทธาทชวยใหผสงอายมสลมมความผาสก 2)พยาบาลควรทจะมความรความเขาใจในองคประกอบหรอรายละเอยดของมตจตวญญาณ ส าหรบความรสกทผใหขอมลสะทอนออกมา2ลกษณะไดแก 1)รสกวามการสงเสรมดานมตจตวญญาณคอนขางนอย 2)รสกสบายใจขนทไดสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณ และเปนทพงทางจตใจ ของผสงอาย

สวนปญหา อปสรรค ในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสมดงน 1) ขอจ ากดเรองเวลา 2) การขาดองคความรเรองมตจตวญญาณ 3) การสอสาร ขอเสนอแนะ จากการวจยครงน คณะผวจยมขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช ดงน ดานการบรหารการพยาบาล 1. ควรมการจดอบรมใหความรแกเจาหนาททปฏบตงานกบผรบบรการมสลมเพอใหมความเขาใจความตองการของผรบบรการทเกยวของกบการดแลและการรกษาพยาบาลในระบบสขภาพตามแนวทางและหลกค าสอนของศาสนาอสลาม

49

2. การก าหนดนโยบายหรอกฎระเบยบของโรงพยาบาลทเอออ านวยตอการปฏบตตามความเชอของผรบบรการ เชน มการจดสถานทส าหรบประกอบศาสนกจภายในหอผปวย มการจดเตรยมอปกรณตางๆ ทเออตอการประกอบศาสนกจหรอการตอบสนองตอความตองการดานจตวญญาณตามแนวทางของศาสนาอสลาม ดานการปฏบตการพยาบาล 1.เปนขอมลพนฐานในการพฒนาแนวทางปฏบตการพยาบาลดานจตวญญาณทสอดคลองกบแนวคดและหลกค าสอนของศาสนาอสลาม 2. เปนขอมลพนฐานในการพฒนาประเดนการพทกษสทธของผปวยไทยมสลมระยะสดทายในการแสดงออกถงความเชอและความศรทธาตามแนวทางของศาสนาอสลาม ดานการวจยการพยาบาล 1. ควรศกษาวจยเชงปฏบตการ (action research) เพอพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพผสงอายมสลม เพอสงเสรมการดแลดานจตวญญาณในผปวยอสลามอยางเปนรปธรรม

50

บรรณานกรม โกมาตร จงเสถยรทรพย. (2555). กรอบการท าความเขาใจเรองจตวญญาณ: แนวคดและปรชญาเพอการ

สงเสรมและพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ. คนหาเมอวนท 18/06/2555. คนหาจาก http://www.stc.arts.chula.ac.th/Publications/files/spiritualframe.pdf

ครซด อะหมด. (2541). อสลามความหมายและค าสอน (จรญ มะลลน, ผแปล). กรงเทพมหานคร: นทชา พบลชชง. จารวรรณ ต.สกล. (2532). กระบวนการพยาบาลทางจตสงคม. กรงเทพมหานคร:

เรอนแกวการพมพ จารวรรณ บญรตนและสพตรา อปนสากร. (2555). การดแลดานจตวญญาณในผปวยวกฤตและ

ครอบครว ไอซย: ประสบการณทางการพยาบาล. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร.

จตสร ปรยวาณชย. (2548). ความเขาใจสถานการณทกอใหเกดความเครยด การรบรความตองการ ดานจตวญญาณกบการมสวนรวมของผดแลมสลมในการดแลดานจตวญญาณ ผปวย มสลมทใสเครองชวยหายใจ. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา การพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา. จนตนา ด าเกลยง. (2548). การใหความส าคญและการรบรตอการพยาบาลดานจตวญญาณของ พยาบาลและผสงอายมสลม. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา การพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา. ชศร วงเครอ. (2543). ความหมายของผสงอาย. [ออนไลน] เขาถงไดจาก :

http://www.nesac.go./document/images06 สบคนเมอ วนท 14 มถนายน 2555 ด ารงค แวอาล. (2547). การดแลผปวยระยะสดทาย. ใน ด ารงค แวอาล (บรรณาธการ), การดแล ผปวยระยะสดทายตามแนวทางอสลาม (หนา 25-33). กรงเทพมหานคร: โอ.เอส.พรนตง เอาส. ดลมนรรจน บากา, และแวอเซง มะแคเฮาะ. (2533). อสลามศกษาเบองตน. ปตตาน: วทยาลย อสลามศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน. ทศนา บญทอง. (2534). มโนมตของจตวญญาณการพยาบาล. ใน อรพนท วระฉตร (บรรณาธการ), การพยาบาลในมตจตวญญาณ (หนา 21-29). กรงเทพมหานคร: เรอนแกวการพมพ. ทศนย ทองประทป. (2543). กจกรรมการพยาบาลดานจตวญญาณ. วารสารสภาการพยาบาล, 15(3), 55-64. ธสมน นามวงศ. (2542). ผลการสอนการพยาบาลโดยใชกรณศกษาตอความสามารถในการ ตดสนใจในการพยาบาลทเนนจรยธรรมและการดแลดานจตวญญาณของผปวยระยะ สดทายของนกศกษาพยาบาล. วารสารวทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร, 10(2),

51

17-23. นการหมะ นจนการ. (2547). การตดสนใจในระยะสดทายของชวต: มมมองของผปวยไทยมสลม ใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา การพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา. นตยา ปญจมดถ. (2542). บทบาทพยาบาลกบการดแลผปวยวาระสดทายใกลตาย. วารสารพยาบาล, 48(3), 148-152. นจรนทร ลภณฑกล. (2543). ประสบการณการดแลผปวยใกลตายของพยาบาล. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา, ชลบร. บปผา ชอบใช. (2536). ความตองการดานจตวญญาณของผสงอายทปวยดวยโรคมะเรงระยะท 3-4. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน. บรรจง บนกาซน. (2543). ชวตหลงความตาย. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพอลอามน. บรบรณ พรพบลย. (2536). ความหมายของผสงอาย. [ออนไลน] เขาถงไดจาก:

http://www.nesac.go./document/images06 สบคนเมอ วนท 14 มถนายน 2555 บรรล ศรพานช ปกณกะ. งานผสงอาย. [ออนไลน] เขาถงไดจาก:

http://www.anamai.moph.go.th/advisor/202/20210.html สบคนเมอ วนท 14 มถนายน 2555 ประคอง อนทรสมบต. บทบาทพยาบาทในการดแลผสงอายแบบบรณาการ. เอกสารประกอบการ

บรรยายในการประชมวชาการเรอง “การพยาบาลผสงวย ใสใจ 3D” วนท 29-31 สงหาคม 2550. ณ โรงพยาบาลศรนครนทร มหาวทยาลยขอนแกน. 2550.

ประคอง กรรณสตร. (2542). สถตเพอการวจยทางพฤตกรรมศาสตร (พมพครงท 3). กรงเทพมหานคร: ดานสทธาการพมพ. ผองพรรณ พงษสวสด และพรทพา ศภราศร. (2539). พฤตกรรมการดแลผปวยระยะสดทายของ พยาบาลวชาชพ ประจ าหอผปวยอายรกรรมโรงพยาบาลชลบร. วารสารโรงพยาบาล ชลบร, 21(3), 41-46 พงคเทพ สธรวฒ. (2554). ความหมายของจตวญญาณ. [ออนไลน] เขาถงไดจาก:

http://www.gotoknow.org/blogs/posts/6002 สบคนเมอ วนท 14 มถนายน 2555 พทธดา ชยพงษ. (2551). ผลของการท ากลมจตบ าบดโดยประยกตใชวถพทธตอการลดความทกขทางจต

วญญาณของผปวยเอดส. เขาถงไดจากhttp://khoon.msu.ac.th/full149/buddhida132960/titlepage.pdf. สบคนเมอวนท 17มถนายน 2555 เวลา 19.45น.

52

ภาวณ วรประดษฐ. (2550). ผ สงอายและภาวะสขภาพผสงอายปจจบน. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก: http://trat.nfe.go.th/trat/topic5_old.php?page=10. วนทคนขอมล 15 มถนายน 2555.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. 2542. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: นานมบคสพบลเคชนส.

วลยพร นนทศภวฒน. (2552). การพยาบาลผสงอาย ความทาทายกบภาวะประชากรผสงอาย. พมพครงท 2. ขอนแกน: หจก.ขอนแกนการพมพ.

วภาพร สทธสาตรและสชาดา สวนนม. (2550). พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายในชมชน เขตความรบผดชอบของสถานอนามยบานเสาหน ต าบลวดพรก อ าเภอเมอง จงหวดพษณโลก . เขาถงไดจาก: http://61.19.22.215/manage/Research_pic/hp_ae.pdf. เขาถงเมอวนท 17 พฤษภาคม 2555 เวลา 20.30น.

ศศพฒน ยอดเพชร. (2544). สวสดการผสงอาย. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ศรพนธ ถาวรทววงษ. (2543). ประชากรศาสตร. ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง. ศรพร จรวฒนกล. (2537) ออนไลน คนวนท 13 พฤษภาคม 2555 จาก

http://www.thaicentenarian.mahidol.ac.th/TECIC/index.php/about-elderly/research/doc_download/52---

สมศกด ศรสนตสข. (2539). สงคมวทยาภาวะสงอาย ความเปนจรงและการคาดการณในสงคมไทย . กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภางค จนทรวานช.(2542). การวเคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพ.(พมพครงท2). กรงเทพมหานคร:ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรพงษ โสธนะเสถยร.(2545).หลกและทฤษฎการวจยทางสงคมศาสตร. กรงเทพมหานคร:โรงพมพ ประสทธภณฑแอนดพรนตง. สรกล เจนอบรม. (2541). วสยทศนผ สงอายและการศกษานอกระบบส าหรบผ สงอายไทย. กรงเทพฯ:

นชนแอดเวอรไทชงกรฟ. แสงเดอน มสกรรมณ. (2545). ความหมายของผสงอาย. [ออนไลน] เขาถงไดจาก :

http://www.nesac.go./document/images06 สบคนเมอ วนท 14 มถนายน 2555 โสภต ทพยรตน. (2551). ปจจยคดสรรทสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายมสลมทเปน

สมาชกชมรมผ สงอายภาคใตตอนบน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. พยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ฟารดา อบราฮม. (2534). เรองของจตวญญาณกบการพยาบาล. ใน อรพน วรฉตร (บรรณาธการ),

การพยาบาลในมตจตวญญาณ (หนา 16-20). กรงเทพมหานคร: เรอนแกวการพมพ.

มรวาน สะมะอน. (ม.ป.ป.). อลกรอานฉบบแปลเปนไทย. กรงเทพมหานคร: MK Image.

53

ลออ หตางกร. (2534). หลกพนฐานเพอการพยาบาล ชว-จต-สงคม. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลย รงสต. วงรตน ใสสข. (2544). ความตองการทางดานจตวญญาณและการปฏบตเพอตอบสนอง ความตองการทางดานจตวญญาณของญาตผปวยวกฤต. วทยานพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

วฑรย องประพนธ. (2546). กฎหมายเกยวกบแนวทางการดแลผปวยในวาระสดทายของชวต (2).

ใน สมบต ตรประเสรฐสข (บรรณาธการ), ศาสตรและศลปแหงการดแลผปวยเมอวาระ

สดทายของชวต (พมพครงท 2, หนา 49-55). กรงเทพมหานคร: ส านกพมพหมอชาวบาน.

สมจต หนเจรญกล. (2541). การชวยใหผปวยทสนหวงตายอยางสงบ. รามาธบดพยาบาลสาร, 4(2), 117-119. สมพร รตนพนธ. (2541). ปจจยทเกยวของกบจตวญญาณของผปวยสงอายในโรงพยาบาล. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา. สหธยา แกวพบลย. (2547). ประสบการณของครอบครวทมสมาชกไดรบการชวยฟนคนชพทแผนก ฉกเฉน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา. สนต หตถรตน. (2544). สทธทจะอยหรอตายและการดแลผปวยทหมดหวง (พมพครงท 2). กรงเทพมหานคร: ส านกพมพหมอชาวบาน. สวล ศรไล. (2544). จรยศาสตรส าหรบพยาบาล (พมพครงท 8). กรงเทพมหานคร: โรงพมพ แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สนศา สนตระกล. (2544). ความตองการในภาวะสญเสยและเศราโศกของสมาชกในครอบครว ผปวยภาวะใกลตาย. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาสขภาพจตและ การพยาบาลจตเวช มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. เสาวนย จตตหมวด. (2535). อสลามกบชาวไทยมสลม (พมพครงท 3). กรงเทพมหานคร: พศษฐการพมพ. เสาวลกษณ มณรกษ. (2545). ประสบการณของพยาบาลในการตอบสนองความตองการดาน จตวญญาณของผปวยวกฤต. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา การพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

54

อนงค ภบาล. (2551). ความตองการการดแลทางดานจตวญญาณ และการไดรบการพยาบาลทตอบสนองความตองการทางดานจตวญญาณของผ ปวยไทยมสลมระยะสดทาย ขณะเขาการรกษาในโรงพยาบาล. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาการพยาบาลผใหญ มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

อไร หถกจ และอนงค ภบาล. (2552). ความตองการการดแลทางดานจตวญญาณและการไดรบการ พยาบาลทตอบสนองความตองการทางดานจตวญญาณของผปวยไทยมสลมระยะสดทายขณะเขารบการรกษาในโรงพยาบาล. เขาไดจากhttp://kb.psu.ac.th/psukb/bitstream/2010/5975/1/322159.pdf

อบดลรอซด เจะมะ. (2542). สงคมอสลาม. ปตตาน: โครงการแปลและเรยบเรยงด ารงอสลาม ส านกงานวชาการ และบรการชมชน วทยาลยอสลามศกษา.

อเนก โกยสมบรณ และคณะ. “การวจยและพฒนาการสรางสขภาพโดยใชกระบวนการพลง ประชาคมสขภาพในจงหวดพงงา ป 2543 - 2544”. วารสารสาธารณสขมลฐานภาคใต. 15, 4 (กรกฎาคม - กนยายน 2544) 15 - 16. อนวฒน ศภชตกลและคณะ.(2541).บทบาทประชาคมสงเสรมสขภาพ : นอกภาครฐ(พมพครงท 2) นนทบร:โครงการต ารา ส านกพมพสถาบนวจยระบบสาธารณสข อรศรา ชชาต และคณะ.2538.เทคนคเพอพฒนาการมสวนรวม.นครปฐม:สถาบนการสาธารณสข อาเซยน มหาวทยาลยมหดล. อาศส พทกษคมพล. (2547). ชวตความเจบปวยและความตาย. เอกสารประกอบการบรรยายเรอง การดแลผปวยระยะสดทายตามแนวทางอสลาม วนท 7-8 พฤษภาคม 2547. สงขลา: คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร. อาภรณ เชอประไพศลป.(2536). การวจยเชงคณภาพทางการพยาบาล. วารสารพยาบาล, (1), 16- 31. อารรตน สรวณชชย. (2542). ประสบการณการดแลตนเองหลงคลอดของหญงมสลมทคลอดกบผดง

ครรภโบราณ. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลอนามยชมชน มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

อษณย เพชรรชตะชาต. (2549). การสรางเสรมสขภาพครอบครวไทย. สงขลา: บรษทลมบราเดอร สการพมพจ ากด. อจฉราพร สหรญวงศ. (2538). ความไมไววางใจบคคลอน: แนวคดในการประยกตใชเพอปฏบต การพยาบาล. วารสารพยาบาลศาสตร, 13(4), 40-49. อวยพร ตณมขยกล. (2534) การตอบสนองดานจตวญญาณโดยใชกระบวนการพยาบาล. ใน

55

อรพนท วระฉตร (บรรณาธการ), การประชมวชาการ เรอง การพยาบาลในมต จตวญญาณ วนท 26-27 พฤศจกายน 2533 (หนา 36-47). กรงเทพมหานคร: เรอนแกว การพมพ. ฮมมดะฮ อบดลอาฏย. (2542). อสลามและมสลม (อลดลเลาะ อบร, ผแปล). ปตตาน: ส านกงาน วชาการและบรการชมชนวทยาลยอสลามศกษา. Craven, R. F., & Hirnle, C. J., (2003). Fundamentals of nursing: Human health and function

(4th ed.). Philadelphia: Lippincott.

Carson, V. B. (1989). Spiritual dimensions of nursing practice. Philadelphia, PA: W. B. Saunders Company. Conrad, N. L. (1985). Spiritual support for the dying. Nursing Clinics of North America, 20, 415-425. Highfield, M. F., (1992). Spiritual health of oncology patients: Nurse and patient perspectives.

Cancer Nursing, 15(1), 1-8.

Highfield, M. F., & Cason. V. B. (1983) Spiritual needs of patients: Are they recognized. Cancer

Nursing, 5(7), 187-192.

Holmberg, K. S. (1993). Trust-mistrust. In W. R. Beck, et al. Mental health psychiatric nursing: A holistic life cycle approach (3rd ed., pp. 323-342). St. Louis: Mosby-Year Book. Kemp, C. (1995). Terminal illness: A guide to nursing care (2nd ed). Philadelphia, PA: J. B.

Lippincott Company.

Maxweel,J.a.(1996).Qualitative research design:An interactive approach. Thousand Oak:Sage Publications Inc.

Mckiney, E.S.,et al.(2000). Maternity. St. Louis:Mosby-Year Book, Inc. Nieswiadomy,R.M.(1998).Foundations of nursingresearch. Stamford:Appleton&Lange. O’ Connor, A. P., Wicker, C. A., & Germino, B. B. (1990). Understanding the cancer patient’s search for meaning. Cancer Nursing, 13, 167-175. Polit, D. F., & Hungler, B. P. (1999). Nursing research: Principles and methods (6th ed.). Philadelphia, PA: Lippincott. Ross, L. A. (1994). Spiritual aspects of nursing. Journal of Advanced Nursing, 19, 439-447. Salsberry, P.J., Smith, M.C., & Boyd C.O. (1989). Phenmenological research in

56

nursing:commentary and respone. Nursing Seicnce Quarterly. 2 (1), 9-19. Sherwen,L.N.,Scoloveno,M.A.,&Weingarten,C.T.(1995).Nursing care of the childbearing family.

(2nd ed.). Norwalk:Appleton & Lande. Streubert, H.J., & Carpenter, D.R. (2000).Qualitative Research in Nursing. (2nd ed.). Sodestrom, K. E., & Martinson, J. M. (1987). Patient’ s spiritual coping strategies: A study nurse and patient perspectives. Oncology Nursing Forum, 14, 41-46. Walsh, K.(1996). Philosophical hermeneutics and the project of Hans George Gadamer:Implication for nursing research. Nursing Imquiry, 3 (1), 231-237.

57

ภาคผนวก ก

58

รายนามผทรงคณวฒ

รายนาม สถานทท างาน

1.ผศ.ดร.โสเพญ ชนวล คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2.อาจารย สนย เครานวล วทยาลยการสาธารณสขสรนธรจงหวดยะลา

59

ภาคผนวก ข

60

เครองมอทใชในการเกบขอมล

เครองมอทใชในการวจย

สวนท1 1.1 เพศ หญง ชาย

1.2 การศกษาระดบสงสด ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… สวนท2 ประวตการท างานในอดตถงปจจบนเกยวกบการสงเสมสขภาพผสงอาย ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… สวนท3 1.พยาบาลใหความหมายหรอมความรสกตอประเดนประสบการณการสงเสรมสขภาพจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสวาอยางไร…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2.จากประสบการณของพยาบาลในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณของผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสมอะไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3.ปญหา อปสรรค ในการสงเสรมสขภาพดานจตวญญาณผสงอายมสลมในจงหวดนราธวาสมอะไรบาง

61

และแกไขอยางไร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

62

ประวตนกวจย

อาจารยอนงค ภบาล คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร ผศ.นภารตน จนทรแสงรตน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร ผศ.ทพยวรรณ นลทยา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร ผศ. ดร.อไร หถกจ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร