การคมครองผบรโภคในการท าสญญาพาณชยอเลกทรอนกสประเดนขอสญญาทไมเปนธรรม และ

การด าเนนการระงบขอพพาท ทเกดจากการพาณชยอเลกทรอนกส

น าเสนอโดย รองศาสตราจารย ดร.ดาราพร ถระวฒน ICT Law Center Forum : Open Forum for Public 23 กนยายน 2557

1

1. ขอพจารณาเบองตนเกยวกบขอสญญาทไมเปนธรรม 2. การก าหนดรายละเอยดของขอสญญาทธรรมในสญญา ซอขายสนคาและบรการทางพาณชยอเลกทรอนกส

3. ตวอยางของขอสญญาทไมเปนธรรมทส าคญ

2

ประเดนปญหาของขอสญญาไมเปนธรรม จะเปนกรณของสญญาพาณชยอเลกทรอนกสระหวาผประกอบธรกจกบผบรโภค (B2C)

หลกการส าคญในการคมครองผบรโภค: สทธในการไดรบขอมลทถกตองและเพยงพอ

รปแบบของการท าสญญาทผประกอบธรกจก าหนดขอสญญาตางๆ ไวลวงหนาแลวน ามาใชกบคสญญาอกฝายหนงทเปนผบรโภคทเรยกวา “สญญาส าเรจรป”

การมโอกาสก าหนดขอสญญาลวงหนาฝายเดยวจงอาจก าหนด ขอสญญาทใหตนไดเปรยบเกนสมควรในลกษณะหลกเลยงความรบผดของตน หรอใหตนมสทธทเหนอกวาหรอผลกภาระใหฝายผบรโภค เกนกวาทกฎหมายก าหนดอนเปนสาเหตทมาของการก าหนดขอสญญา ทไมเปนธรรม 3

การซอสนคาและบรการออนไลน ผซอจะท าการตดสนใจโดยอาศยขอมลทน าเสนอผานสออเลกทรอนกสทางหนาเวบไซตเทานน ไมไดมการพบปะหรอตดตอกบตวผประกอบธรกจในทางกายภาพ และไมสามารถเหนหรอสมผสตวสนคากอนทจะซอเหมอนกบการซอสนคาตามรานคาปกตหรอรานสรรพสนคาทวไป

ผบรโภคซงเปนผซอมความเสยงตอปญหาความไมเปนธรรมในการท าสญญาเนองจากการไมรถงขอมลทส าคญทเปนขอสญญาหรอการไมเขาใจถงเนอหารายละเอยดของขอสญญา

4

การประกอบธรกจขายสนคาและบรการทางออนไลนมลกษณะ การท าตลาดดวยการสอสารขอมลเพอการเสนอขาย ตามความหมายของ “ตลาดแบบตรง”ตามค านยามของมาตรา 3 วรรคสอง พระราชบญญตขายตรงและตลาดแบบตรง พ.ศ.2545

“ตลาดแบบตรง” หมายความวา การท าตลาดสนคาหรอบรการในลกษณะของการสอสารขอมลเพอเสนอขายสนคาหรอบรการโดยตรงตอผบรโภคซงอยหางโดยระยะทางและมงหวงใหผบรโภคแตละรายตอบกลบเพอซอสนคาหรอบรการจากผประกอบธรกจตลาดแบบตรงนน 5

เพอใหเกดความเปนธรรมในการท าสญญาแกผบรโภคตาม พ.ร.บ.ขายตรงและตลาดแบบตรงฯ ก าหนดใหผประกอบธรกจมหนาททส าคญ 2 ประการคอ

(1) การใหขอมลกอนจะเขาท าสญญา พ.ร.บ.ขายตรงและตลาดแบบตรงฯมาตรา 28 ก าหนดให ผประกอบธรกจตลาดแบบตรงทท าการตลาดในลกษณะของการสอสารขอมลเพอเสนอขายสนคาหรอบรการนน จะตองใชขอความในการสอสารขอมลเพอเสนอขายสนคาหรอบรการตามทก าหนดในกฎกระทรวง

6

ขอความทจะใชในการสอสารขอมลเพอเสนอขายสนคาหรอบรการมความส าคญส าหรบการเขาท า “สญญาทอยหางโดยระยะทาง”(the distance selling contract) เพอใหผบรโภคสามารถตดสนใจไดอยางถกตองกอนทจะเขาท าสญญากบผประกอบธรกจ

การซอขายสนคาและบรการออนไลนผบรโภคไมไดมโอกาสเหนสนคาโดยตรง ไดรบเพยงขอมล รปภาพเทาทผประกอบธรกจเสนอใหมา

ผบรโภคทวไปมสถานะทดอยกวาในทางความรทางเทคนค ดงนนหลกการคมครองผบรโภคทางสญญาจงตองก าหนดหนาทของ ผประกอบธรกจในใหขอมลทส าคญ ทจ าเปน และเพยงพอแกผบรโภค กอนการท าสญญา(ขอมลทใหนจะตองตรงกบขอสญญาทจะท ากนดวย)

7

(2) การใหขอมลหลงการท าสญญา ตามพ.ร.บ.ขายตรงและตลาดแบบตรงฯมาตรา 30และมาตรา 31ก าหนดใหผประกอบธรกจตลาดแบบตรงมหนาท สงมอบ “เอกสารการซอขาย”สนคาหรอบรการแกผบรโภค โดยก าหนดใหเอกสารการซอขายนนตองมขอความภาษาไทยทอานเขาใจงาย และตองมรายละเอยดตามท กม.ก าหนด

8

ชอผซอและผขาย วนทซอขายและวนทสงมอบสนคาหรอบรการ สทธของผบรโภคในการเลกสญญาซงสทธเลกสญญาดงกลาวตองก าหนดดวยตวอกษรทเหนเดนชดกวาขอความทวไป

ก าหนดเวลา สถานท และวธการในการช าระหน สถานท และวธการในการสงมอบสนคาหรอบรการ วธการเลกสญญา วธการคนสนคา การรบประกนสนคา การเปลยนสนคาในกรณมความช ารดบกพรอง

9

1. ปญหาความไมชดเจนในปรบใชหลกการคมครองผบรโภค(สทธในการไดรบขอมล)ทตองมการใหขอมลแกผบรโภคกอนจะเขาท าสญญา คอ

ยงไมมการออกกฎกระทรวงก าหนดรายละเอยดของขอความในการสอสารขอมลเพอเสนอขายสนคาหรอบรการ

ยงไมมการก าหนดรายละเอยดของขอสญญาทเหมาะสมและจ าเปนส าหรบกรณสญญาซอขายออนไลน

ทส าคญคอ ไมมก าหนดหนาทของผประกอบธรกจในการแจงขอสญญาทจะใชใหผบรโภคไดรบรกอนการตกลงท าสญญา

2. ปญหาการก าหนดภาระหนาทแกผประกอบธรกจพาณชยอเลกทรอนกสทตองสงมอบเอกสารการซอขายหลงท าสญญา ไมสอดคลองกบการตดตอสอสารทางขอมลอเลกทรอนกส

10

(1) ชอและรายละเอยดเกยวกบผประกอบธรกจเชน ชอ และ ทอยสถานประกอบกจการทจดทะเบยน หมายเลขทะเบยนธรกจและเลขทะเบยนใบอนญาต รวมทงขอมลในการตดตอสอสาร เชน หมายเลขโทรศพท โทรสาร อเมล และวธการทผบรโภคจะสามารถตดตอผประกอบธรกจไดในทนท ดวยขอความในลกษณะทชดเจน ถกตอง งายตอการตดตอ ทงนผประกอบธรกจจะตองไมใชลกษณะพเศษของการอเลกทรอนกสในการปกปดตวตนหรอสถานประกอบการทแทจรง

11

(2) รายละเอยดเกยวกบสนคาหรอบรการ (3)รายละเอยดเกยวกบวธการและสถานทการจดสงสนคาหรอบรการ (4)รายละเอยดเกยวกบราคาสนคาหรอคาบรการและคาใชจายทงหมดทผประกอบธรกจเรยกเกบ วธการช าระราคา และเงอนไขในการช าระราคา

(5)รายละเอยดและเงอนไขในการคน หรอเปลยนสนคากรณสนคาช ารดบกพรอง รวมทงขอมลและวธการคนเงน ทงนใหสอดคลองกบทกฎหมายเกยวกบการตลาดแบบตรงไดก าหนดไวในเรองการสงคนสนคาแตละประเภท เชน สนคาทเปนของเสยงาย ฯลฯ

12

(6)สทธของผบรโภคตามกฎหมายในการเลกสญญาโดยไมตองอางเหตผลใดๆดวยการแสดงเจตนาไปยงผประกอบธรกจภายใน 7 วนนบแตวนทไดรบสนคาหรอบรการ

(7)ก าหนดระยะเวลาทสญญามผลบงคบ ขอจ ากด หรอเงอนไขในการซอสนคาหรอรบบรการทเปนธรรม

(8)ค าเตอนในการใชงานสนคาตามปกตอยางเหมาะสม ทงในเรองความปลอดภยและผลขางเคยงทอาจมตอสขภาพ

(9)รายละเอยดเกยวกบการใหบรการหลงการขาย

13

(10)ขอสญญาเกยวกบการรบประกนสนคา (11)ขอสญญาทผประกอบธรกจใหความยนยอมไวลวงหนาวา หากเกดขอพพาทระหวางคสญญาและผบรโภคประสงคจะใชการระงบขอพพาททางเลอก ผประกอบธรกจตกลงยนยอมทจะใชวธการระงบขอพพาททางเลอกทผบรโภคเลอกใชไดดวย

14

1. ตวอยางของขอสญญาทไมเปนธรรมทกฎหมายก าหนดไว 2. ตวอยางของขอสญญาทมลกษณะเปนขอสญญาทไมเปนธรรมตามขอตกลง

15

หลกการของพระราชบญญตวาดวยขอสญญาไมเปนธรรม พ.ศ.2540 คอ ขอตกลงทมลกษณะไดเปรยบคสญญาอกฝายหนงเกนสมควร หรอขอตกลงทมลกษณะหรอมผลใหคสญญาอกฝายหนงปฏบตหรอรบภาระเกนกวาวญญชนจะพงคาดหมายไดตามปกต เปนขอสญญาทไมเปนธรรม

16

เหตผลของพระราชบญญตวาดวยขอสญญาไมเปนธรรม พ.ศ.2540 เนองจากมลกษณะของความไมเทาเทยมกนหรอความไมเสมอภาคกนระหวางคสญญาสองฝาย คสญญาฝายหนงมอ านาจทางเศรษฐกจเหนอกวาใชขอสญญาทตนไดก าหนดไวลวงหนากบคสญญาอกฝายหนงใหตกลงดวย การท าสญญาขาดการเจรจาตอรองกนจงท าใหการแสดงเจตนาไมไดเปนไปอยางอสระ การทคสญญาฝายหลงทเขามาท าสญญาดวยตองยอมรบเอาขอสญญาทก าหนดไวลวงหนาโดยไมสามารถแกไขเปลยนแปลงได

17

1.ขอตกลงยกเวนหรอจ ากดความรบผดของผประกอบธรกจ ในความรบผดทเกดจากการผดสญญาของผประกอบธรกจ (มาตรา 4 วรรค 3 (1))

ความรบผดในความช ารดบกพรองหรอความรบเพอการรอนสทธในสนคาหรอบรการ (มาตรา 6)

ความรบผดเพอละเมดหรอผดสญญาในความเสยหายตอชวต รางกาย อนามย หรอทรพยสนของผอน (มาตรา 8)

18

2.ขอตกลงใหผบรโภคหรอคสญญาฝายทรบเอาขอสญญาส าเรจรปตองรบผดหรอรบภาระมากวาทกฎหมายก าหนด (มาตรา4 วรรค 3(2))

3.ขอตกลงใหสญญาสนสดลงโดยไมมเหตอนสมควร หรอใหสทธบอกเลกสญญาไดโดยผบรโภคหรอคสญญาฝาย ทรบเอาขอสญญาส าเรจรปมไดผดสญญาในขอสาระส าคญ (มาตรา4 วรรค 3(3))

มขอสงเกต กรณสทธเลกสญญามกม.ใหสทธของผบรโภคเลกสญญาไดฝายเดยวโดยไมตองอางเหตใดๆ

19

4.ขอตกลงทใหสทธผประกอบธรกจทจะไมปฏบตตามสญญาขอหนงขอใด หรอปฏบตตามสญญาในระยะเวลาทลาชาไดโดยไมมเหตผลอนสมควร (มาตรา4 วรรค 3(4)) เชน การสงมอบสนคาลาชา

5.ขอตกลงใหสทธผประกอบธรกจเรยกรองหรอก าหนดใหผบรโภคหรอคสญญาฝายทรบเอาขอสญญาส าเรจรปตองรบภาระเพมขนมากกวาทเปนอยในเวลาท าสญญา (มาตรา4 วรรค 3(5)) เชน ภาระของคาใชจายตางๆ

20

1. ขอสญญาทใหระยะเวลานานเกนสมควรแกผประกอบธรกจในการตดสนใจยนยนการตอบรบของผบรโภค

2. ขอสญญาทเกยวกบการสงมอบสนคาทก าหนดใหสทธแกผประกอบธรกจเปนผก าหนดวาจะสงมอบในสภาพเชนไร หรอใหสทธทจะสงมอบสนคาในสภาพทไมตรงกบทตกลงในสญญา หรอผดไปจากทตกลงไวได

3. ขอสญญาเกยวกบราคาทตองช าระตามสญญา โดยก าหนดราคาไวไมแนนอนซงใหสทธแกผประกอบธรกจมสทธเปลยนแปลงราคาได

21

4. ขอจ ากดเวลาในการแจงใหทราบถงความช ารดบกพรอง โดย ผประกอบธรกจจะก าหนดการแจงความช ารดบกพรองทไมเหนประจกษภายในระยะเวลาทสนกวาระยะเวลาของสทธเรยกรองในการแกไขความช ารดบกพรองตามกฎหมาย

5. การก าหนดเงอนไขในการแกไขความช ารดบกพรอง โดยผประกอบธรกจจะก าหนดเงอนไขวาจะแกไขความช ารดบกพรองใหตอเมอมการช าระราคาครบถวนกอนหรอช าระราคาสวนใหญแลวในลกษณะทไมไดสดสวนกบความรบผดในความช ารดบกพรอง

22

ตามพระราชบญญตวาดวยขอสญญาไมเปนธรรม พ.ศ. 2540 จะตองมขอพพาทเปนคดขนสศาลและมการกลาวอางถงขอสญญาทมการตกลงไปนนวาเปนขอสญญาทไมเปนธรรม และศาลจะเปนผวนจฉยใหขอสญญานนวามปญหาไมเปนธรรมหรอไมอยางไร

สภาพบงคบของขอสญญาทไมเปนธรรม 1. กรณขอสญญาทตองหามตามกม.จะไมมผลบงคบ 2. กรณขอสญญาทมผลบงคบเทาทเปนธรรมและพอสมควรแกกรณ

23

1.การระงบขอพพาทดวยวธการระงบขอพพาททางเลอก (ADR and ODR)ส าหรบกรณขอพพาทระหวางผบรโภคกบผประกอบธรกจ (B2C)

2. ปญหาเกยวกบเขตอ านาจศาลทมอ านาจพจารณาคด อนเกยวกบสญญาพาณชยอเลกทรอนกส

2.1 คดแพงทไมใชคดผบรโภค 2.2 คดบรโภค

24

เมอมขอพพาทในทางแพงเกดขน ผ เสยหายหรอโจทกมสทธทจะฟองรองขอใหศาลทมเขตอ านาจพจารณาพพากษาคดทเกดขนไดตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง

แตอยางไรกดในกรณการระงบขอพพาททเกดจากการท าสญญาพาณชยอเลกทรอนกสสวนใหญทเกดในการท าสญญาซอขายสนคาและบรการระหวาผบรโภคกบผประกอบธรกจ วธทจะชวยจดการหรอระงบขอพพาทไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพโดยใชวธการระงบขอพพาททางเลอกดวยการใชระบบออนไลนจะเปนวธการทเหมาะสมทสดในการเยยวยาความเสยหายทเกดขนกบผบรโภค

25

ดวยลกษณะการซอขายใชระบบอเลกทรอนกส (ออนไลน) การเยยวยาแกไขปญหาขอพพาทนาจะใชวธการออนไลน

การระงบขอพพาททางออนไลน Online Dispute Resolution (ODR)

26

ODR คอ ADR online เปนการระงบขอพพาททางเลอกนอกศาลดวยระบบออนไลน

การระงบขอพพาทดวย ODR คกรณพพาทตองตางสมครใจเลอกใชวธระงบขอพพาทในรปแบบน

การระงบขอพพาทในรปแบบนเรยกวา Consensual ODR ซงหมายถง การเจรจา การไกลเกลย การประนอมขอพพาทออนไลน ทคกรณสอสารกนทางอนเทอรเนตผานซอฟแวรพดกนได

27

ตองมการก าหนดรายละเอยดของขอสญญามาตรฐานขอหนงในสญญาพาณชยอเลกทรอนกสในการซอขายสนคาและบรการออนไลนวา “ผประกอบธรกจใหความยนยอมไวลวงหนา หากเกดขอพพาทระหวางคสญญาและผบรโภคประสงคจะใชการระงบขอพพาททางเลอก ผประกอบธรกจตกลงยนยอมทจะใชวธการระงบขอพพาททางเลอกทผบรโภคเลอกใชไดดวย”

28

กรณทมขอพพาทกนและตองการน าคดไปสการพจารณาพพากษาคดโดยทางศาล ปญหาเกยวกบเขตอ านาจศาล (Territorial jurisdiction)ทจะมอ านาจพจารณาคดอนเกยวกบสญญาพาณชยอเลกทรอนกส แบงพจารณาได 2 กรณ

1. กรณคดแพงทไมใชคดผบรโภค 2. กรณคดผบรโภค

29

คดมขอพพาทในสญญาทางพาณชยอเลกทรอนกสระหวางผประกอบธรกจกบผประกอบธรกจ (business to business - B2B) ตามบทบญญตตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 2 และมาตรา 4(1) ศาลทมเขตอ านาจรบค าฟองคอ

- ศาลทจ าเลยมภมล าเนาอยในเขตศาล หรอ - ศาลทมมลคดเกดขนในเขตศาลไมวาจ าเลยจะมภมล าเนาในราชอาณาจกรหรอไม

30

ภมล าเนาของบคคลธรรมดาไดแกถนอนบคคลนนมสถานททอยเปนแหลงส าคญ ถามถนทอยหลายแหงสบเปลยนกนไป หรอมทท างานปกตหลายแหง ใหถอเอาแหงใดแหงหนงเปนภมล าเนา ถามเจตนาใชถนใดเปนภมล าเนาเฉพาะการเพอท าการใด ใหถอวาถนนนเปนภมล าเนาเฉพาะการส าหรบการนน

ภมล าเนาของนตบคคลไดแกถนทตงส านกงานแหงใหญหรอถนอนเปนทท าการหรอถนทไดเลอกเอาเปนภมล าเนาเฉพาะการ

31

คดทเกดจากมลหนสญญา “ทมลคดเกดขน”คอสถานทเกดสญญาขน สญญายอมเกดขนในเวลาและสถานททค าเสนอสนองตองตรงกน (ค าพพากษาฎกาท 534/2540,ท 2586/2540) หรอสถานททท าสญญาซอขายกน (ค าพพากษาฎกาท 4896/2543)

32

พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. 2551 มาตรา 3 “คดผบรโภค” หมายความวา

(1) คดแพงระหวางผบรโภคหรอผ มอ านาจฟองคดแทนผบรโภคตามมาตรา 19 หรอตามกฎหมายอน กบผประกอบธรกจซงพพาทกนเกยวกบสทธหรอหนาทตามกฎหมายอนเนองมาจากการบรโภคสนคาหรอบรการ

(2) คดแพงตามกฎหมายเกยวกบความรบผดตอความเสยหายทเกดขนจากสนคาไมปลอดภย

(3) คดแพงทเกยวพนกนกบคดตาม(1) หรอ (2) (4) คดแพงทมกฎหมายบญญตใหใชวธพจาณาตามพระราชบญญตน

33

คดแพงผบรโภค : ศาลแพง ศาลจงหวด หรอศาลแขวง ศาลทมอ านาจรบค าฟองคดผบรโภคไวพจารณาพพากษาได อาจแบงไดตามลกษณะคดผบรโภควาใครเปนโจทกดงน

(1) กรณผบรโภคหรอผ มอ านาจฟองคดแทนผบรโภคเปนโจทก บงคบตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 4 (1) ผบรโภคหรอผ มอ านาจฟองคดแทนผบรโภคมสทธจะเลอกยนฟองตอศาลทจ าเลยซงเปนผประกอบธรกจมภมล าเนา หรอ ศาลทมมลคดเกดขนในเขตอ านาจกได

34

ขอสงเกต กรณทมขอพพาทเนองจากสญญาซอขายสนคาหรอบรการทางออนไลนกบผประกอบธรกจในตางประเทศทเปนคดผบรโภคซงผบรโภคเปนโจทก

ถามลคดเกดขนนอกราชอาณาจกรและจ าเลยซงเปนผประกอบธรกจมไดมภมล าเนาอยในราชอาณาจกร

ตามหลกเกณฑพเศษของการฟองคดก าหนดไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา 4 ตร ใหโจทกซงเปนผบรโภคผ มสญชาตไทยหรอมภมล าเนาอยในราชอาณาจกร ใหผบรโภคมสทธทจะยนฟองคดตอศาลแพง หรอศาลทโจทกซงเปนผบรโภคมภมล าเนาอยในเขตศาล หรอศาลททรพยสนของจ าเลยซงเปนผประกอบธรกจตงอยในเขตศาลกได

35

(2) กรณผประกอบธรกจเปนโจทก ตามพระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. 2551มาตรา 17 ก าหนดจ ากดสทธของผประกอบธรกจ โดยใหผประกอบธรกจเสนอค าฟองตอศาลทผบรโภคมภมล าเนาอยในเขตศาลไดเพยงแหงเดยวเทานน จะฟองตอศาลทมลคดเกดขนในเขตศาลไมได

36

การใชหลกของ “เขตศาลทมลคดเกดขน” ไมวากรณของสญญาทท าเปนขอมลอเลกทรอนกสระหวาง B2B หรอกรณของสญญาระหวาง B2C (เฉพาะในคดทผบรโภคเปนผฟองคดเทานน) ค าวา “มลคดเกดขน” หมายถง เหตอนเปนทมาแหงการโตแยงสทธอนท าใหโจทกมอ านาจฟอง(ค าพพากษาฎกาท 7212/2545)หรอตนเหตอนเปนทมาของค าฟอง(ค าพพากษาฎกาท 4443/2546)

37

เขตอ านาจศาลในการฟองคดสญญาทคสญญาสอสารดวยขอมลอเลกทรอนกสทท าการตดตอเหนหนากนและกนหรอตดตอกนรถงกนไดทนท เขตศาลทมลคดเกดขนทเกยวเนองกนเชนนคอ ฟองไดสองเขตศาลทเปนท าการงานของผสงขอมลและทท าการของผ รบขอมลตงอย

38

เขตอ านาจศาลในการฟองคดกรณการท าสญญาทคสญญาสอสารดวยขอมลอเลกทรอนกสซงไมไดอยเฉพาะหนากนตามความหมายของสญญาทอยหางโดยระยะทาง (ตลาดแบบตรงตามพ.ร.บ.วาดวยการขายตรงและตลาดแบบตรง พ.ศ. 2545) มลคดจงเกดขน ณ ทท าการงานของผท าค าเสนอทรบขอมลสนองรบทตรงกบค าเสนอ

39

การวนจฉยถงเขตอ านาจศาลทมอ านาจพจารณาคดอนเกยวกบสญญาตามหลกของ “ศาลทมมลคดเกดขน”มการพจารณาถงสถานทเกดมลคดไวอยางกวางโดยถอวาสถานททกแหงทเกยวของกบตนเหตอนเปนทมาแหงการโตแยงสทธของโจทกเปนสถานททมลคดเกดดวย (ค าพพากษาฎกาท 4472/2551)

สถานททเกดสญญา , สถานทสงมอบสนคา, สถานททผดสญญาสามารถน ามาพจารณาเปนสถานททมลคดเกดขนได

40

จบการน าเสนอ

41