ห น า | ๑

การแสดงนาฏศลปไทยมการพฒนาโดยมทงรปแบบของศลปะทอยในพระราชปถมภฯของพระมหากษตรย หรอพระบรมวงศานวงศ ทเกดขนส าหรบราชส านก เรยกวา “นาฏศลปราชส านก” และรปแบบของศลปะทเปนของสามญชนตามภมภาคตางๆ เรยกวา “นาฏศลปพนเมอง”

๑. นาฏศลปราชส านก เปนทมาของประเภท โขน ละคร ทมลกษณะการแตงกายแบบยนเครองเลยนแบบเครองทรงของพระมหากษตรย และมรปแบบของการแสดงทเปนแบบแผนมาแตโบราณ มความประณตงดงาม ทงผแสดง กระบวนทาร า เครองแตงกาย เพลงรอง และท านองดนตร รวมทงบททใชในการแสดง

๒. นาฏศลปพนเมองเปนศลปะการแสดงทเกดขนตามทองถนตางๆ มกเลนกนเพอความสนกสนาน หรอเปนการแสดงทเกยวกบการประกอบอาชพของชาวบานตามภาคตางๆ ซงมทงระบ า ร า ฟอน เซง การแสดงพนเมอง

นาฏศลปทงสองรปแบบไดรบการปรบปรงและพฒนามาเปนล าดบจนปรากฏเปนประเภทการแสดงนาฏศลปไทย ไดแก

๑. โขน ๒. ละคร ๓. ระบ า ร า ฟอน ๔. การแสดงพนเมอง

ประเภทนาฏศลปไทย

ห น า | ๒

ประเภทการแสดงนาฏศลปไทย ๑. โขน

โขนจดเปนนาฏกรรมของไทยทมแบบแผนมาราวพทธศตวรรษท ๒๐ เปนการละเลนมหรสพทรกษาเอกลกษณใหเปนทนยมยกยอง ในทกยคทกสมย นยมแสดงเรองรามเกยรต ซงไดเคาเรองมาจากเรองรามายณะของอนเดย โดยหลกฐานทางภาควชาการ โขน คอการรวมศลปะหลายอยาง ไดแก หนงใหญ การละเลนชกนาคดกด าบรรพ และกระบกระบอง ทมาของโขน โขนทมาจาก การเลนหนงใหญ การเลนหนงใหญประกอบไปดวย การเชดหนงทตองเตนไปตามจงหวะของดนตรปพาทย มการพากย – การเจรจา การแสดงโขนกเชนกน มการพากย – การเจรจา การขบรอง การเตน การร า ตามบทพากย และเพลงหนาพาทย ดงนนโขนจงไดการพากย – เจรจา และการเตนมาจากการเลนหนงใหญ

ภาพท ๒-๓ การแสดงหนงใหญวดขนอน ทมาของภาพ :culture55520514.wordpress.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๐ มนาคม ๒๕๕๗

ภาพท ๑ การแสดงรามายณะของอนเดย ทมา : www.pantip.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๐ มนาคม ๒๕๕๗

ห น า | ๓

โขนทมาจาก การเลนชกนาคดกด าบรรพ

การเลนชกนาคดกด าบรรพมกลาวไวในกฎมณเฑยรบาลสมยกรงศรอยธยา ตอนพระราชพธอนทราภเษก วาใหตงภเขาพระสเมร และภเขาอนๆ กลางสนาม ท าพธชกนาคโดยใหอสรชกขางหว เทวดาและวานรชกขางหาง ฝายอสรกบฝายเทวดาไดตอสกน และผลสดทายอสรกพายแพ โขนไดน าเอากระบวนการแตงตวมาจากการเลนชกนาคดกด าบรรพ

ภาพท ๔ การแสดงชกนาคดกด าบรรพ ทมาของภาพ :www.212cafe.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๒ มนาคม ๒๕๕๗

โขนทมาจาก กระบกระบอง

กระบกระบองเกดจากสญชาตญาณของการตอสในการรบ ถงแมจะวางจากการรบกมการฝก ในการฝกซอมหรออวดทาทางนนมป กลอง ต ใหจงหวะ การเหยาะยางเทากยอมจะตองใหเขากบจงหวะของปกลอง ดงน น จง เ กดเ ปนกระบวนร า ทเกยวกบการศกสงคราม ผเชดหนงใหญในสมยโบราณกคงจะเอากระบวนการเตนการเยองกรายรายร าในการตอสมาใชในการเชดหนงใหญ และรวมมาถงโขนดวยเพราะวาโขนมการยกทพ ตรวจพล และรบกนซงเปนกระบวนการร าของกระบกระบอง

ภาพท ๕ การแสดงกระบกระบอง ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๔๒)

ห น า | ๔

ววฒนาการของโขน การทโขนน าศลปะการแสดงตางๆมาแลวปรบปรงดวยกระบวนการร า การเตน และการแตงกาย

ใหงดงามยงขน โขนไดมววฒนาการดวยการดดแปลงการเลนดวยวธตางๆ จงมผบญญตศพทตามลกษณะทแสดงโขนนนๆ ขนอก ๕ ชนด

๑. โขนกลางแปลง

ภาพท ๖-๗ การแสดงโขนกลางแปลง ทมาของภาพ :www.maeklongtoday.com วนทเขาถงขอมล : ๒๓ มนาคม ๒๕๕๗

วธการแสดง ด าเนนเรองดวยการพากยและเจรจาไมมบทรอง แสดงกลางสนามหญา ดนตร ใชวงปพาทยเครองใหญ หรอเครองคกได บรรเลงเฉพาะเพลงหนาพาทยประกอบการยกทพและ

รบกน ลกษณะเครองแตงกาย แตงกายแบบยนเครอง พระ นาง ยกษ ลง เรองทแสดง รามเกยรต ตอนทนยมแสดงคอตอนยกรบเพราะเปนตอนทใชผแสดงจ านวนมาก สถานทแสดง กลางสนามหญาไมตองปลกโรง

ห น า | ๕

๒. โขนนงราว – โขนโรงนอก – โขนนอนโรง

ภาพท ๘ การแสดงโขนนงราว

ทมาของภาพ : www.oknation.net วนทเขาถงขอมล : ๒๓ มนาคม ๒๕๕๗

วธการแสดง มการพากยและเจรจาในการด าเนนเรองไมมการขบรอง ดนตร ใชวงปพาทย ๒ วง วงหนงตงหวโรง วงหนงตงทายโรง ลกษณะเครองแตงกาย แตงกายแบบยนเครอง พระ นาง ยกษ ลง เรองทแสดง รามเกยรต สถานทแสดง แสดงบนโรงตวโรงมกมหลงคา ไมมเตยงส าหรบตวโขนนง แตมราวไมไผพาดตามสวนยาวของ

โรงตรงหนาฉาก มชองทางใหผแสดงเดนไดรอบราว

ห น า | ๖

๓. โขนโรงใน

ภาพท ๙ การแสดงโขนโรงใน ทมาของภาพ :www.thairath.co.th

วนทเขาถงขอมล : ๒๓ มนาคม ๒๕๕๗

วธการแสดง เปนโขนทไดรบการปรบปรงตามแบบอยางการเลนละครในการแสดงกมทงออกทาเตนทพากย

และเจรจาตามแบบโขน เพมการขบรองและเพลงประกอบกรยาอาการ และมการน าระบ าร าฟอนอยางละครในผสมเขาดวย

ดนตร ปพาทยเครองหา เครองค เครองใหญ (เลอกใชบรรเลงวงเดยว) ลกษณะเครองแตงกาย ยนเครอง พระ นาง ยกษ ลง เรองทแสดง รามเกยรต สถานทแสดง มตง ใหผแสดงนง หนหนาออกเวท มมานและฉากตกแตงเหมอนละครใน บางครงปลกโรง

ส าหรบแสดง

ห น า | ๗

๔. โขนหนาจอ

ภาพท ๑๐ การแสดงโขนหนาจอ ทมาของภาพ: www.vcharkarn.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๕ มนาคม ๒๕๕๗

วธการแสดง การแสดงมการพากยและเจรจา ซงแตเดมเปนจอส าหรบแสดงหนงใหญ ตอมามการแสดงโขน

สลบกบการแสดงหนงใหญ และในทสดกเหลอแตการแสดงโขนเพยงอยางเดยว จอผาขาวทใชกยงอยเพยงแตเจาะชองทางเขาออก ท ารปซมประต เมองทงสองขาง ดานซายของจอเขยนเปนรปปราสาทราชวงสมมตวาเปนลงกา ดานขวาของจอเขยนเปนรปพลบพลา

ดนตร ใชวงปพาทยเครองค หรอเครองใหญ วงดนตรจะอยบนเวทยกพนต ากวาเวทโขนทางดานหลงจอ

โขน ลกษณะเครองแตงกาย ยนเครอง พระ นาง ยกษ ลง เรองทแสดง รามเกยรต สถานทแสดง แสดงบนเวท มจอผาขาว

ห น า | ๘

๕. โขนฉาก

ภาพท ๑๑-๑๒ การแสดงโขนฉาก ทมาของภาพ : www.t-pageant.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๘ มนาคม ๒๕๕๗

วธการแสดง สนนษฐานวาเกดขนในสมยรชกาลท ๕ โดยมผคดสรางฉากประกอบการแสดง โขนบนเวท

คลายละครดกด าบรรพ วธแสดงด าเนนเชนเดยวกบโขนโรงในมการขบรอง มกระบวนร า มทาเตน มเพลงหนาพาทย ตามแบบละครใน มการสรางฉากประกอบการแสดงใหเขาเหตการณ และเนอเรอง มการแบงเปนชดเปนตอน ด าเนนเรองดวยการพากย เจรจาและการขบรองบทการแสดงโขนฉากจะจดท าไวอยางสมบรณ ผพากย เจรจาและขบรองไปตามบททแตงไว

ดนตร วงปพาทยเครองใหญ หรอเครองค ลกษณะเครองแตง กาย แตงกายแบบยนเครอง พระ นาง ยกษ ลง เรองทแสดง รามเกยรตกรมศลปากรไดท าบทโขนฉากเปนชดๆ ไวหลายชด เชน ชดปราบกากนาสร

ชดมยราพณสะกดทพ ชดนางลอย ชดนาคบาศ ชดพรหมาสตร ชดศกวรญจ าบง ชดท าลายพธหงน าทพย ชดสดาลยไฟและปราบบรรลยกลป ชดหนมานอาสา ชดพระรามเดนดง ชดพระรามครองเมองเปนตน

สถานทแสดง จดการแสดงในโรงละครมการจดฉาก

ห น า | ๙

๒. ละคร ละครเปนการแสดงอยางหนงทมมาแตสมยโบราณคกบมนษยชาต และมอยดวยกนทกชาตทก

ภาษา จะแตกตางกนแตแบบอยางทางศลปะ และความปรานตละเอยดออนตามความนยมของมนษยในสงคมนน ตลอดจนสงแวดลอมทเกดขนในสงคม ละครเปนการแสดงทสะทอนใหเหนถงชวตความเปนอย คานยม ขนบธรรมเนยม ประเพณและศลปวฒนธรรมในดานตางๆ ของชาตนนๆไดเปนอยางด

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน (๒๕๕๔: ๗๑๔) ใหความหมายวา ละคร คอ การละเลน

จ าพวกหนง ปกตตวแสดงแตงเครอง มบอกบทล าน าดงๆ มทาร าและมท าเพลงมกแสดงเปนเรองราว พาณ สสวย (๒๕๒๔: ๒๘) กลาววา ละคร หมายถง การแสดงทผกเปนเรอง มเนอความและเหตการณเกยวโยงเปนตอนๆ ตามล าดบ ราน ชยสงคราม (๒๕๔๔: ๕๔) กลาววา ละคร หมายถง การแสดงประเภทหนงซงแสดงเรองราวความเปนไปของชวตทปรากฏในวรรณกรรม มศลปะการแสดงและดนตรเปนสอส าคญ

ละครไทยสามารถแบงออกเปน ๓ ชนด ไดแก

๑. ละครร าทเปนแบบดงเดมเปนลกษณะละครร าทมมาตงแตอดตไดแก ละครชาตร ละครนอก ละครใน

๒. ละครร าแบบปรบปรง เปนละครทปรบปรงจากละครดงเดมแตมการปรบปรงโดยเกดในสมยรชกาลท ๕ ไดแก ละครดกด าบรรพ ละครพนทาง ละครเสภา

๓. ละครทมการพฒนาการขนใหมทไมใชละครร าละครชนดนเปนลกษณะละครทมหลายรปแบบ ไดแก ละครรอง ละครพด และละครสงคต

ห น า | ๑๐

๑. ละครชาตร

ภาพท ๑๓ การแสดงละครชาตร

ทมาของภาพ : www.kanchanapisek.or.th วนทเขาถงขอมล : ๒๖ มนาคม ๒๕๕๗

ประวต เปนละครร าแบบดงเดม มก าเนดมาตงแตสมยกรงศรอยธยา สนนษฐานวาเกดจากการน าเอาการ

ขบรองและระบ า ร า ฟอนประกอบดนตร ซงไทยมอยต งแตสมยสโขทยน ามาผสมกบการแสดงละครเปนเรองแบบอนเดย เปนละครประเภทเรรอนไปตามหวเมองตางๆ

การแตงกาย สมยโบราณผแสดงเปนชายลวน การแตงกายไมสวมเสอ นงสนบเพลาเชงกรอมขอเทา นงผา

หยกรง จบโจงไวหางหงส มหอยหนา เจยรบาด รดสะเอว สวมสงวาล กรองคอ ทบทรวง ศรษะสวมเทรด สวนตวนาง สมยโบราณเขาใจวา แตงตวอยางคนสามญ แตงแบบพนเมอง แตแตงใหทะมดทะแมงเพอสะดวกในการร า

เครองดนตร ทใชประกอบการแสดง ม ป , ฉง, กรบ, กลอง ตอมาววฒนาการเปนปพาทย มป ๑โทน ๑กลอง

เลก (กลองชาตร) ฆอง ๑ ค ตอๆ มาใชมาลอแทนฆองค บางทกเพมกลองแขกเขาไปอกอยางหนง วธแสดง ใชผชายแสดงลวน ผแสดง ๓ คนคอตวนายโรง ตวนาง และตวตลก เลนกลางแจงตอมามโรง

ส าหรบเลนแตไมมฝา ไมมฉาก ใชเสา ๔ ตน ปก ๔ มม เปนรปสเหลยมจตรส มเตยง ๑ เตยงส าหรบนงแสดง

ห น า | ๑๑

เรองทแสดง นยมแสดงแสดงเรองจกรๆ วงศๆ แตทนยมแสดงคอเรอง มโนหรา และรถเสน สถานทแสดง จะเปนบานกลางแจงหรอทศาลเจากไดไมตองมสงใดประกอบมากมาย แมฉากกไมมอาจม

หลงคาไวบงแดดบงฝนกได ๑.๑ ละครชาตรทรงเครองหรอละครชาตรเครองใหญ ประวต มก าเนดในสมยรชกาลท ๖ไดมผคดน าละครชาตรกบละครนอกมาผสมกบละครชาตร เรยกวา

“ละครชาตรเขาเครอง” หรอ “ละครชาตรเครองใหญ” เปนทนยมมาจนถงปจจบนนและมกจดการแสดงเปนชดๆ ซงเกอบไมมรปแบบละครชาตรเหลออย

เครองแตงกาย แตงกายยนเครอง เครองดนตร ดนตรประกอบกใชแบบผสม คอใชเครองดนตรของละครชาตรผสมวงปพาทยของละครนอก วธแสดง บางครงกมฉากแบบละครนอก แตบางครงกไมมฉาก การแสดงเรมดวยร าซดชาตร แลวลาโรง

จบเรองดวยเพลง “วา” แบบละครนอก เรองทแสดง มโนหรา รถเสน ลกษณวงศ แกวหนามา ตะเพยนทอง สงขทอง โมงปา พระพมพสวรรค สวรรณ

หงส โกมนทร พกลทอง พระทณวงศ เปนตน สถานท ศาลเจา หรอ วด โอกาสทแสดง เปนละครแกบนเชนการแสดงละครชาตรทศาลเจาพอหลกเมอง กรงเทพฯ ทวดหลวงพอโสธร

แปดรวหรอน ามาแสดงในงานศพ หรองานฉลองตางๆ ตามวด

ห น า | ๑๒

๒. ละครนอก

ภาพท ๑๔ การแสดงละครนอก

ทมาของภาพ :www.bloggang.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๖ มนาคม ๒๕๕๗

ประวต มมาตงแตสมยกรงศรอยธยาแตเดมคงมาจากการละเลนพนเมองของชาวบานร าและรองแกกน

ตอมาแสดงเปนเรองราว การแตงกาย แตงตวอยางคนธรรมดาสามญ เพยงแตแตงใหรดกมเพอสะดวกในการแสดง ถาเปนตวนางกน า

ผาขาวมามาหมสไบเฉยง ถาเปนตวยกษกเขยนหนาหรอใสหนากาก ตอมาแตงกายยนเครองเลยนแบบการแตงกายของละครใน แตความสวยงามไมงดงามเทาละครใน

เครองดนตร ใชวงปพาทย จะเปนเครองหา เครองคหรอเครองใหญกได วธแสดง ใชผชายแสดงลวน มคนบอกบท มตนเสยงและลกคส าหรบรอง บางตอนตวละครอาจรองเอง

การร าเปนแบบแคลวคลองวองไว จงหวะของการรองและการบรรเลงดนตรคอนขางเรว เวลาเลนตลกมกเลนนานๆ ไมค านงถงการด าเนนเรอง และไมถอขนบประเพณ

ห น า | ๑๓

เรองทแสดง การะเกด คาว พกลทอง พมพสวรรค พณสรวงค มโนหรา โมงปาไชยทต มณพชย สงขทอง

โสวต สงขศลปชย สวรรณหงส และสวรรณศลป เปนตน ยกเวน ๓ เรองคอ รามเกยรต อเหนา และอณรท สถานทแสดง ในสมยโบราณโรงละครเปนรปสเหลยม กนฉากผนเดยว ดได ๓ ดานมประตเขาออก ๒ ประต

หนาฉากตรงกลางตงตงส าหรบตวละครนงหลงฉากเปนทแตงตว โอกาสทแสดง มกใชแสดงในงานพธตางๆ ทไมใชงานพระราชพธของกษตรย เชนงานมงคลนกขตฤกษ งาน

มหกรรมรนเรงตางๆ

๓. ละครใน

ภาพท ๑๕ การแสดงละครใน ทมาของภาพ :www.oknation.net

วนทเขาถงขอมล : ๒๖ มนาคม ๒๕๕๘

ประวต เปนละครทใชผหญงในวงเปนผแสดง จงเรยกวา “นางใน” หรอ”ละครขางใน” ตอมาเรยกใหสน

เขาจงเหลอแต “ละครใน” การแตงกาย แตงกายยนเครองเลยนแบบมาจากการแตงกายของพระมหากษตรย เครองดนตร ใชวงปพาทย จะเปนวงเครองหา เครองคหรอเครองใหญกได

ห น า | ๑๔

วธแสดง มคนบอกบท ตนเสยง ลกค การรายร าสวยงามตามแบบแผนเนองจากรกษาขนบประเพณ

เครงครดการเลนตลกจงเกอบจะไมมเลยบททแตงใชถอยค าสภาพผแสดงเปนผหญงลวนผแสดงเปนนางในจงมความมงหมายอยทศลปะของการรายร าตองใหแชมชอย สงางาม

เรองทแสดง มเพยง ๓ เรอง คอ เรองรามเกยรต อเหนา และอณรท

สถานทแสดง โรงมลกษณะเดยวกบโรงละครนอก แตมกเรยบรอยสวยงามกวาละครนอกเพราะใชวสดทมคากวา เนองจากมกจะเปนละครของเจานาย หรอผมฐานะด โอกาสทแสดง ในระยะแรกการแสดงละครในจะแสดงภายในพระราชฐานเทานนในสมยตอมาโอกาสทแสดงละครใน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงกลาววา “การเลนละครในไมเลนรบงานหาเหมอนละครนอก เพราะละครในมกเปนละครผมบรรดาศกด ฝกหดไวส าหรบประดบเกยรตยศเปนแตแสดงดกนเอง หรอแสดงในการบ าเพญกศล” ๔. ละครดกด าบรรพ

ภาพท ๑๖ การแสดงละครดกด าบรรพเรองคาว ทมาของภาพ :www.musicamoviles.com วนทเขาถงขอมล : ๒๙ มนาคม ๒๕๕๗

ห น า | ๑๕

ประวต เจาพระยาเทเวศรวงศววฒนไดเสดจไปยโรป ไปดอปรากรกชอบใจจงกลบมาทลชวนสมเดจเจา

ฟากรมพระยานรศรานวตวงศ คดดดแปลง ใหเปนละครอปรากรแบบไทย ทรงท าบทละคร และเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน เปนผอ านวยการแสดงสาเหตของชอละครดกด าบรรพคอเรยกตามชอโรงละครดกด าบรรพ

การแตงกาย แตงแบบ “ยนเครอง” นอกจากบางเรองทดดแปลงเพอความเหมาะสม และใหตรงกบความเปน

จรง เครองดนตร ใชวงปพาทยดกด าบรรพ เพอความไพเราะ นมนวล โดยปรบปรงจากวงปพาทยใหเบาลงและไม

แขงกบเสยงรอง ใชไมนวมตระนาด เปลยนกลองทด ๑ ค เปนตะโพน ๑ ค และน าฆองหย ๗ ใบ ๗ เสยง มาเพมใหทมตอมาเรยกวา “วงปพาทยดกด าบรรพ”

วธแสดง นยมใชผหญงแสดงลวน ผแสดงรองเองและร าดวยตนเอง ตดค าวา “เมอนน” “บดนน” ท

กลาวถงตวละครออก ตดค าบรรยายกรยาออก ไมบรรยายฉากหรอความรสกของตวละครมการตกแตงฉาก สถานท ใชแสง ส เสยงประกอบฉาก ตวละครรองและเจรจาบทของตนเอง

เรองทแสดง คาว สงขทอง อเหนา สงขศลปชย สองกรวรวก รามเกยรต อณรท และมณพชย สถานทแสดง มกแสดงตามโรงละครทวไป เพราะตองมการจดฉากประกอบใหดสมจรงมากทสด เปลยนฉาก

ตามเนอเรอง

ห น า | ๑๖

๕. ละครพนทาง

ภาพท ๑๗-๑๘ การแสดงละครพนทาง เรอง ราชาธราช ทมาของภาพ :sweetmemoirs.thaimultiply.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๙ มนาคม ๒๕๕๗

ประวต เกดขนโดยเจาพระยามหนทรศกดธ ารง (เพง เพญกล) แสดงแบบละครนอกแตน าเรองภาษา

ตางๆ มาแสดง การแตงกาย แตงกายตามเชอชาตตวละคร

เครองดนตร ใชวงปพาทยไมนวมมเครองดนตรตางชาตปะปนบาง วธแสดง การแสดง มทงตนเสยง ลกค เปนผรองบางตอนตวละครกรองเอง ทาร าเปนแบบผสมละครแบบ

นมกจะแสดงเปนเรองของตางภาษา เชน พมา ลาว แขก จนเปลยนฉากตามทองเรอง เรองทแสดง มกนยมแสดงเรองของตางภาษา เชน เรองราชาธราช พระลอ สามกก หองสน ตงฮน ซยถง ผ

ชนะสบทศ เปนตน สถานทแสดง แสดงบนเวท มการจดฉากตามทองเรอง

ห น า | ๑๗

๖. ละครเสภา

ภาพท ๑๙ การแสดงละครเสภา เรอง ขนชางขนแผน

ทมาของภาพ :www.thaigoodview.com

วนทเขาถงขอมล : ๒๙ มนาคม ๒๕๕๗

ประวต สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศเปนผใหก าเนด โดยน าลกษณะการ

แสดงแบบเสภาร า มาผสมกบละครพนทาง ใชการแสดงแบบละครพนทางเปนหลก ด าเนนเรองใชการขบเสภาเปนสวนใหญ

การแตงกาย แตงกายตามเนอเรองคลายละครพนทาง เครองดนตร นยมใชวงปพาทยเครองหาบรรเลงและการขยบกรบประกอบการขบเสภา เพลงทตองมลกษณะ

คลายละครพนทางแตจะมการขบเสภา ซงเปนบทกลอนสภาพแทรกอยในเรองตลอดเวลา วธแสดง นยมใชผแสดงทงชายและหญง แสดงจรง ตามบทบาทตวละคร เปนการแสดงเปนเรองมงในการ

ด าเนนเรองเปนใหญ เรองทแสดง น ามาจากนทานพนบาน เชน เรองขนชางขนแผน ไกรทอง หรอเรองจากบทพระราชนพนธใน

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เชนเรอง พญาราชวงสน สามคคเสวก เปนตน สถานทแสดง แสดงบนเวท มการจดฉากตามทองเรอง

ห น า | ๑๘

๗. ละครรอง ประวต มก าเนดขนในตอนปลายรชสมยรชกาลท ๕

ก าเนดมาจากการแสดงของชาวมลาย เรยกวา“บงสาวน”พระเจาบรมวงศเธอกรมพระนราธปประพนธพงศ ทรงแกไขปรบปรงเปนละครรองเลนทโรงละครปรดาลยนอกจากนไดเกดละครรองขนอกแบบหนงโดยสมเดจพระบรมโอรสาธราชเจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมารทรงดดแปลงละครของชาวตะวนตกจากละครอปรากรละครรองจงแบงออกเปน ๒ ชนดคอ

๗.๑ ละครรองสลบพด ๗.๒ ละครรองลวนๆ

๗.๑ ละครรองสลบพด

ภาพท ๒๑ การแสดงละครรองสลบพดเรองสาวเครอฟา ทมาของภาพ : thaidance.wordpress.com

วนทเขาถงขอมล : ๓๑ มนาคม ๒๕๕๗

ภาพท ๒๐ การแสดงบงสาวน ทมาของภาพ : www.sinarharian.com

วนทเขาถงขอมล : ๓๑ มนาคม ๒๕๕๗

ห น า | ๑๙

วธการแสดง ใชผหญงแสดงลวน ยกเวนตวตลกหรอจ าอวดทเรยกวา “ตลกตามพระ” ซงใชผชายแสดง มบทเปนผชวยพระเอกแสดงบทตลกบทตลกขบขนจรงๆเพอใหเกดความสนกสนานมทงบทรอง และบทพด ยดถอการรองเปนสวนส าคญ แมตดบทพดออกทงหมด เหลอแตบทรองกยงได เนอเรองสมบรณ ตวละครจะท าทาประกอบตามธรรมชาต ดนตร บรรเลงดวยวงปพาทยไมนวมหรออาจใชวงมโหรประกอบ

เรองทแสดง ตกตายอดรก ขวดแกวเจยระไน กาก สาวเครอฟา

สถานทแสดง แสดงตามโรงละครทวไป

๗.๒ ละครรองลวน ๆ วธการแสดง ใชผชายและผหญงแสดงจรงตามเนอเรอง ตวละครขบรองโตตอบกนและเลาเรองเปนท านอง

แทนการพดด าเนนเรองดวยการรองเพลงลวนๆ ไมมบทพดแทรก ดนตร บรรเลงดวยวงปพาทยไมนวม เรองทแสดง เรองสาวตร สถานทแสดง แสดงตามโรงละครทวไป

๘. ละครพด ประวต เ ก ด ขนในสมย รชกาล ท ๕การแสดงละครพด ทได รบ อท ธพลจากละครตะวนตก

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร ทรงเปนผใหก าเนดละครพด

ห น า | ๒๐

ละครพดแบงไดเปนประเภทใหญๆ คอ ๘.๑ ละครพดลวนๆ หรอละครพดแบบรอยแกว ๘.๒ ละครแบบรอยกรอง ๘.๓ ละครพดสลบล า ๘.๑ ละครพดลวนๆ หรอ ละครพดแบบรอยแกว

ภาพท ๒๒ ภาพละครพดลวนๆเรองโพงพาง ทมาของภาพ : th.wikipedia.org/wiki

วนทเขาถงขอมล : ๓๑ มนาคม ๒๕๕๗

วธการแสดง ด าเนนเรองดวยวธพด ใชทาทางแบบสามญชนประกอบการพดทเปนธรรมชาต ลกษณะพเศษ

ของละครพดชนดนคอ ในขณะทตวละครคดอะไรอยในใจมกใชวธปองปากบอกกบคนด ดนตร บรรเลงโดยวงดนตรสากลหรอปพาทยไมนวมแตจะบรรเลงประกอบเฉพาะเวลาปดฉากเทานน เรองทแสดง โพงพางและเจาขาสารวดทง ๒ เรองเปนบทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลา-

เจาอยหว ผแสดง ในสมยโบราณใชผชายแสดงลวน ตอมานยมผแสดงชายจรงหญงแท

ห น า | ๒๑

การแตงกาย แตงกายตามสมยนยม หรอตามเนอเรองโดยค านงถงสภาพความเปนจรงของตวละคร ๘.๒ละครพดแบบรอยกรอง

ภาพท ๒๓-๒๔ การแสดงละครพดแบบรอยกรองเรองมทนะพาธา ทมาของภาพ:www.pantip.com

วนทเขาถงขอมล : ๓๑ มนาคม ๒๕๕๗ วธการแสดง ด าเนนเรองดวยวธพดทเปนค าประพนธชนดค ากลอน ค าฉนท ค าโคลง ซงมวธอานออกเสยง

ปกตเหมอนละครพดรอยแกว แตมจงหวะเนนสมผสตามชนดของค าประพนธนนๆ เพลงรอง เพลงรองไมม ผแสดงด าเนนเรองโดยการพดเปนค าประพนธชนดนนๆ ดนตร บรรเลงดนตรคลายกบละครพดลวนๆ

เรองทแสดง ไดแก เรอง เวนส-วานช พระรวง มทนะพาธา

ผแสดง ใชผแสดงทงชายและหญง มบคลก และการแสดงเหมาะสมตามลกษณะทบงไวในบทละคร

น าเสยงแจมใสชดเจนด เสยงกงวาน พดฉะฉานไหวพรบด การแตงกาย แตงใหเหมาะสมถกตองตามบคลกของตวละครและยคสมยทบงบอกไวในบทละคร

ห น า | ๒๒

๘.๓ ละครพดสลบล า

ภาพท ๒๕-๒๖ การแสดงละครพดแบบรอยกรอง เรอง ชงนาง ทมาของภาพ:www.pantip.com

วนทเขาถงขอมล : ๒ เมษายน ๒๕๕๗

วธการแสดง ยดถอบทพดมความส าคญในการด าเนนเรองแตเพยงอยางเดยวบทรองเปนเพยงบทแทรกเพอ

เสรมย าความประกอบเรองไมเกยวกบเนอเรอง ถาตดบทรองออกกไมท าใหเนอเรองของละครขาดความสมบรณแตอยางใด ค าวา “ล า” มาจากค า “ล าน า”หมายถง บทรองหรอเพลง

เพลงรอง มเพลงรองเปนบางสวนโดยท านองเพลงขนอยกบผประพนธทจะเสรมในเรอง ดนตร บรรเลงดนตรคลายกบละครพดลวนๆ แตบางครงในชวงด าเนนเรองถามบทรอง ดนตรกจะ

บรรเลงรวมดวย เรองทแสดง ไดแก เรองชงนาง และปลอยแก ผแสดง ใชผแสดงทงชายและหญง เหมอนละครพดแบบรอยกรอง

การแตงกาย การแตงกายเหมอนละครพดลวนๆ หรอแตงกายตามทองเรอง

ห น า | ๒๓

๙. ละครสงคต

ภาพท ๒๗ การแสดงละครสงคต เรองววาหพระสมทร

ทมาของภาพ : www.oknation.net วนทเขาถงขอมล : ๒ เมษายน ๒๕๕๗

ประวต เปนละครอกแบบหนงทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงรเรมขน โดยมววฒนาการ

มาจากละครพดสลบล า การแตงกาย

แตงแบบสมยนยม ตามสภาพความเปนจรงของฐานะตวละครตามทองเรอง เครองดนตร บรรเลงดวยวงปพาทยไมนวม วธแสดง เปนละครทด าเนนเรองดวยบทพดและบทรองจะตดสวนใดสวนหนงออกกจะท าใหไมสามารถ

ด าเนนเรองได เดมทใชผชายแสดงลวน ตอมาใชผแสดงทงชายและหญง เรองทแสดง ไดแกเรองหนามยอกเอาหนามบง ววาหพระสมทร มกาโด และวงต

สถานทแสดง แสดงบนเวท มการจดฉากเปลยนตามทองเรอง

ห น า | ๒๔

๓. ระบ า ร า ฟอน เปนการแสดงทจดอยในจ าพวกการแสดงทเปนชดเปนตอนและการแสดงเบดเตลด ใชแสดงเพอความบนเทง และความสวยงามในโอกาสตางๆ ๑. ระบ า

ระบ า คอ ศลปะของการร าทแสดงพรอมกนเปนหม เรมตงแต ๒ คนขนไปไมจ าเปนตองด าเนนเรองเปนเรองราวบางครงกไมมความหมายนอกจากความสวยงาม ค าวา "ระบ า" ยอมรวมเอา "ฟอน" และ "เซง" เขาไวดวย เพราะวธการแสดงไปในรปเดยวกนการแสดงระบ าจะเนนทความสวยงามของทาร า การแปรแถว เครองแตงกาย ความเหมาะสมและความพรอมเพรยงของผแสดง เพลงรอง และท านองดนตร การแสดงระบ ามทงการท าทาร า ทเรยกวาการตบทตามบทรอง และการแสดงระบ าทท าทาร าโดยไมตองค านงถงบทรอง แตอาศยการประดษฐทาร าใหมความสวยงาม ระบ าม ๒ รปแบบคอ ๑.๑ ระบ าทเปนแบบแผนดงเดมหรอแบบมาตรฐาน ๑.๒ ระบ าทประดษฐขนใหม

๑.๑ ระบ าแบบแผนดงเดม หรอระบ ามาตรฐาน คอระบ าทประกอบดวย ทาร า บทรอง และเพลงหนาพาทย ตามแบบของนาฏศลปไทย ซงครบา-

อาจารยทางนาฏศลปไทยไดก าหนดแบบแผนกระบวนการร า ลกษณะการแตงกายสวนใหญจะแตงยนเครองพระ-นาง เชน ระบ าเทพบนเทง ระบ าสบท ระบ ายองหงด ระบ าดาวดงส ระบ ากฤดาภนหาร เปนตน

ภาพท ๒๘ ระบ าดาวดงส ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๑๒๔)

ห น า | ๒๕

๑. ๒ ระบ ำ แบบทประดษฐขนใหม เปนระบ าทปรบปรงจากระบ ามาตรฐาน หรอประดษฐขนใหม เพอใหเหมาะสมกบเหตการณหรอโอกาสทน าไปแสดง หรอเพอใหเหมาะสมกบเนอเรองทแสดง ซงมอยหลายลกษณะ ไดแก ๑.๒.๑ ระบ าทประดษฐขนจากระบ าทเปนแบบแผน โดยอาศยรปแบบการแสดง ลลาทาร า ท านองดนตรและเครองแตงกาย ตามลกษณะเดม เชน ระบ ากนรรอน ระบ ากรชหม เปนตน

ภาพท ๒๙ ระบ ากนรรอน ทมาของภาพ : www.bloggang.com

วนทเขาถงขอมล : ๒ เมษายน ๒๕๕๗

๑.๒.๒ ระบ าทประดษฐขนจากวถชวตความเปนอยของชาวบานในภมภาคตางๆ เชน ระบ าเกบใบชา ของภาคเหนอ ระบ ารอนแรของภาคใต ระบ าชาวนาของภาคกลาง และระบ ากะลาของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ภาพท ๓๐ ระบ ากะลา หรอ เชงกะโป ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๒๖)

ห น า | ๒๖

๑.๒.๓ ระบ าทประดษฐขนจากการเลยนแบบทาทางของสตว การเดน การกระโดด การวง การบน ฯลฯ เชน ระบ าไก ระบ าปลา ระบ าเงอก ระบ าครฑและนารายณทรงครฑ ระบ าอศวลลา(ระบ ามา) ระบ าบนเทงกาสร(ระบ าควาย) ระบ ากญชรเกษม(ระบ าชาง) ระบ ามยราภรมย(ระบ านกยง) เปนตน

ภาพท ๓๑ ระบ าครฑและนารายณทรงครฑ

ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๑๐๖)

๑.๒.๔ ระบ าทประดษฐขนเพอใชในโอกาสพเศษทงรฐพธ และราษฎรพธ เชนระบ าอาเซยน ระบ าจน-ไทยไมตร ระบ าลาว-ไทยปณธาน ระบ ามตรไมตรญปน-ไทย เปนตน

ภาพท ๓๑ ระบ าจน-ไทยไมตร

ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๑๐๘)

ห น า | ๒๗

๑.๒.๕ ระบ าทประดษฐขนจากภาพจ าหลกในโบราณสถาน เพอแสดงยคสมยทมมาแตโบราณ เชนระบ าโบราณคด เปนตน

ภาพท ๓๒-๓๖ ระบ าโบราณคด ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๑๙๒-๒๐๐)

๒. ร า

ร าคอศลปะของการร าทมงความงามของการรายร า หรอการแสดงความสวยงามของลลาของผร าประเภทของการร า ไดแก

๒.๑ ร าเดยว

๒.๒ ร าค

๒.๓ ร าหม

ห น า | ๒๘

๒.๑ ร าเดยว คอการร าทใชผแสดงเพยงคนเดยว ไดแก ร าฉยฉายตางๆ เชน ฉยฉายพราหมณ ฉยฉายเบญกาย ฉยฉายวนทอง ฉยฉายยอพระกลน ร ากรชสหรานากง ร ามโนหราบชายญ ร าพลายชมพลเปนตน

ภาพท ๓๗ ร ากรชสหรานากง

ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๒๐๔)

๒.๒ ร าค มกจะร าเบกโรง เปนการแสดงสนๆ กอนการแสดงเรองใหญ การแสดงชนดนไมมความสมพนธกบเรองทจะแสดงตอไป ไดแก เชน ร าประเลง ร าดอกไมเงนทอง ร าแมบท ร าอวยพร ร าเมขลารามสร พระลอตามไก รจนาเสยงพวงมาลยเปนตน

ภาพท ๓๘ ร าปะเลง ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๒๑๖)

ห น า | ๒๙

๒.๓ ร าหมคอการร าทใชผแสดงมากกวา ๒ คน ขนไป มงความงามของกระบวนทาร า และความพรอมเพรยงของผแสดง เชน ร าโคม ร าสนวล ร าพด ร าสวสดรกษา ร าซดชาตร เปนตน

ภาพท ๓๙ ระบ าสวสดรกษา ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๑๘๔)

๓. ฟอน ฟอน หมายถง ศลปะการแสดงการรายร าของทางภาคเหนอ จะใชผแสดงเปนจ านวนมาก มลลาการร าหรอการฟอนพรอมเพรยงกนดวยจงหวะทคอนขางชา และแบงลกษณะของฟอนออกเปน ๕ ประเภท คอ ๓.๑ ฟอนทสบเนองมาจาการนบถอผ เกยวเนองกบความเชอและพธกรรม เปนการฟอนเกาแกทมมาชานาน ไดแก ฟอนผมดผเมง ฟอนผบานผเมอง ฟอนผนางดง

ภาพท ๔๐ ฟอนผมดผเมง ทมาของภาพ :thainews.prd.go.th

วนทเขาถงขอมล : ๑๐ เมษายน ๒๕๕๗

ห น า | ๓๐

๓.๒ ฟอนแบบเมอง หมายถงศลปะการฟอนทมลลาแสดงลกษณะเปนแบบฉบบของ "คนเมอง" หรอ "ชาวไทยยวน" ไดแก ฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนเจง ตบมะผาบ ฟอนดาบ ตกลองสะบดไชย ฟอนสาวไหม เปนตน

ภาพท ๔๑ ฟอนเลบ ทมาของภาพ :guru.sanook.com

วนทเขาถงขอมล : ๑๑ เมษายน ๒๕๕๗

๓.๓ ฟอนแบบมานเปนการผสมผสานกนระหวางศลปะการฟอนของพมากบของไทยลานนา ไดแก ฟอนมานมยเชยงตา เปนตน

ภาพท ๔๒ ฟอนมานมยเชยงตา ทมาของภาพ :www.bloggang.com

วนทเขาถงขอมล : ๑๑ เมษายน ๒๕๕๗

ห น า | ๓๑

๓.๔ ฟอนแบบเงยวหรอแบบไทยใหญ หมายถง การฟอนตลอดจนการแสดงทรบอทธพล หรอมตนเคามาจากศลปะการแสดงของชาวไทยใหญไดแก ฟอนกงกะหราหรอฟอนนางนก ก าเบอคง มองเซง ฟอนไต(ไทยใหญ) ฟอนเงยวเปนตน

ภาพท ๔๓ฟอนเงยว ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๔๖)

๓.๕ ฟอนทปรากฏในบทละคร เปนการฟอนทมผคดสรางสรรคขนในการแสดงละครพนทางซงนยมในสมยรชกาลท ๕ ไดแก ฟอนนอยใจยา ฟอนแพน ฟอนมานมงคล เปนตน

ภาพท ๔๔ ฟอนแพน ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๕๔)

ห น า | ๓๒

การแสดงนาฏศลปพนเมอง นาฏศลปพนเมองหมายถง การแสดงทเนนความเปนเอกลกษณะเฉพาะถน ทาร า ลลา ดนตร ไดรบและสบทอดกนมาจากบรรพบรษ โดยประดษฐอยบนพนฐานของสภาพความเปนอย การแตงกายของทองถนและพฒนามาเปนนาฏศลปพนเมอง การแสดงหรอการละเลนพนเมองของไทยในแตละทองถนจะมเอกลกษณ เกดจากประเพณ วฒนธรรม แสดงใหเหนถงบคลกลกษณะของคนในทองถนโดยการแสดงพนเมองของไทยสามารถไดออกเปน ๔ภาค ไดแกการแสดงพนเมองภาคเหนอ การแสดงพนเมองภาคกลาง การแสดงพนเมองภาคอสาน และการแสดงพนเมองภาคใต ปจจยทมอทธพลตอการแสดงนาฏศลปพนเมอง ปจจยทมอทธพลตอการเกดนาฏศลปพนเมองของแตละภาค ไดแก ๑ . สภาพภมอากาศ ๑.๑ ภาคกลาง มลกษณะภมประเทศทราบเหมาะแกการท านา เพาะปลก การแสดงจงมการบวงสรวงสงศกดสทธเพอใหการท าเกษตรมผลอดมสมบรณ การละเลนในระหวางการท านา ๑.๒ ภาคเหนอ มลกษณะภมประเทศทอดมสมบรณอากาศเยนสบาย ภมประเทศทสวยงาม สงผลใหการแสดงของคนชาวเหนอทความละเมยดละไม เชองชา ๑.๓ ภาคอสานลกษณะภมประเทศเปนทราบสงอากาศแหงแลง สงผลใหการแสดงมลกษณะทรวดเรวสนกสนาน ๑.๔ ภาคใต ตดกบประเทศมาลายจงไดรบอทธพลทางดานนาฏศลป ท าใหการแสดงพนเมองภาคใตมลกษณะเนนลลาการเคลอนไหวมอและเทาเปนหลก ๒. ขนบธรรมเนยมประเพณ เปนสงทสะทอนใหเกดทาร า ดนตรพนบาน การแตงกาย การแสดงและโอกาสทแสดงในงานตางๆ ๓. คานยมและความเชอ โดยการเกดนาฏศลปพนเมองเกดจากความเชอในเรองตางๆของทองถนเชนเรองการ เขาทรง การเลนแมศร ๔. การท ามาหาเลยงชพ วถชวตของชาวบานจะด ารงอยดวยอาชพเกษตร การละเลนจงเกดจากการท างานหลงจากการท างานเสรจเพอความคลายเครยดหรอจากการเลยนแบบการท างาน เชน เตนก าร าเคยว ฟอนสาวไหม ๕. วฒนธรรม เปนสงทถายทอดกนระหวางทองถนโดยประเทศไทยในภาคเหนอไดตดกบพมาและลาว ภาคอสานทางตอนเหนอตดกบลาว ตอนใตตดกบกมพชา ภาคใตตดกบประเทศมาเลเซย ดงนนการแสดงจงไดรบวฒนธรรมของประเทศใตเคยงเขามาผสมอยดวย

ห น า | ๓๓

การแสดงนาฏศลปพนเมองของภาคเหนอ

การแสดงร าทางภาคเหนอเรยกวา “ฟอน” ซงเปนศลปะของการร าทประกอบดวยผแสดงตงแต ๑ คนขนไป ซงจดอยในการแสดงประเภทระบ า แตค าวา “ฟอน” เปนการแสดงทมความสวยงามของลลาทาร าอนออนชอยงดงาม เพลงรอง และท านองดนตรมความไพเราะ มลกษณะการแตงกาย เพลงรอง เพลงดนตรตามภาษาทองถนหรอตามเชอชาต ซงมปรากฏอยทางภาคเหนอเชนฟอนครวทาน ฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนสาวไหม เปนตน

ตวอยางการแสดงพนเมองของภาคเหนอ

ฟอนสาวไหม

ประวต

ฟอนสาวไหมเปนการฟอนของสาวเชยงใหมทเลยนแบบลลาทาร าจากอาชพทนยมกนในทองถน คอการทอผาไหมของสาวๆ ในตอนเยนเมอเสรจภารกจประจ าวน ครพลอยศร สรรพศร เปนผคดประดษฐทาฟอนจากทาปนดาย สาวไหม ในทาทฟอนแสดงถงวธการผลตไหม สาวไหม กรอไหม จนกระทงเปนผนผา เพลงทใชบรรเลงชอเพลงปนฝายเมองนานบรรเลงดวยดนตรพนเมอง

ภาพท ๔๕ ฟอนสาวไหม ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๖๖)

การแตงกาย แตงกายแบบพนเมอง คอนงผาถง ใสเสอแขนกระบอกหมสไบทบเกลาผมมวยประดบดอกไม เครองดนตร วงดนตรพนเมองซงมสะลอ ซอ ซง สถานทแสดง ไมจ ากดเวท

ห น า | ๓๔

โอกาสทแสดง แสดงไดทกโอกาสและในงานเทศกาลหรองานนกขตฤกษตาง ๆ การแสดงนาฏศลปพนเมองของภาคอสาน การฟอนร าทางภาคอสานมกใชค าวา “ เ ซง” ซงเ ปนศลปะการแสดงพนเมองทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ลกษณะของการแสดงจะสะทอนใหเหนถงวฒนธรรมทองถน ขนบธรรมเนยมประเพณวถชวตของกลมชน ตลอดจนการประกอบอาชพ ทมจดประสงคในการแสดงเพอความสนกสนาน เชนเซงสวง เซงกระตบ เซงแหยไขมดแดง เซงโปงลาง เปนตนการแสดงภาคอสานทเรยกวาฟอนไดแก ฟอนภไท

ตวอยางการแสดงพนเมองของภาคอสาน เซงโปงลาง

ประวต โปงลางเดมเปนชอของโปงแขวนอยทคอของววตาง โปงท าดวยไมหรอโลหะทเรยกวา “โปง”

เพราะสวนลางปากของมนโตหรอพองออกในสมยโบราณชาวอสานเวลาเดนทางไปคาขายยงตางแดนโดยใชบรรทกสนคาบนหลงววยกเวนววตางเพราะเปนววทใชน าหนาขบวนผกโปงลางไวตรงกลางสวนบนของตางเวลาเดนจะเอยงซายทขวาทสลบกนไปท าใหเกดเสยงดงซงเปนสญญาณบอกใหทราบวาหวหนาขบวนอยทใดและก าลงมงหนาไปทางไหนเพอปองกนมใหหลงทางสวนระนาดโปงลางทใชเปนดนตรปจจบนนพบสวนมากทจงหวดกาฬสนธเซงโปงลางจงเปนการร าประกอบลายโปงลาง เชน ลายลมพดพราว ลายชางขนภ ลายแมฮางกลอมลก ลายนกไซบนขามทง ลายแมงภตอมดอก ลายกาเตนกอน เปนตน

ภาพท ๔๖ เซงโปงลาง ทมาของภาพ :หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๓๐)

ห น า | ๓๕

การแตงกาย ผชายใสเสอมอฮอม กางเกงขากวย ผาคาดศรษะ คาดเอว ผหญงสวมเสอแขนกระบอกสพนนงผามดหม ใชผาสไบเฉยงไหล ผกโบวตรงเอว ผมเกลามวยทดดอกไม เครองดนตรทใช ดนตรพนเมองอสานลายโปงลาง หรอลายอนๆ โอกาสทแสดง ในงานเทศกาลหรองานนกขตฤกษตาง ๆ การแสดงนาฏศลปพนเมองของภาคกลาง ศลปะการแสดงหรอการละเลนพนเมองภาคกลางมหลายประเภท แตละประเภทจะเลนกนในหนาเทศกาลบาง เลนกนทวๆไปบาง บางประเภทเปนการรองโตตอบกน เชนเพลงเรอ นยมเลนกนในเทศกาลกฐน ผาปา สวนเพลงเกยวขาว เพลงเหยย นยมเลนในเทศกาลตรษสงกรานต และมการละเลนบางชนดทใชในขบวนแหตางๆเชน การแสดงเตนก าร าเคยว การแสดงชดร าเถดเทง หรอ เทงบองกลองยาว ตวอยางการแสดงพนเมองภาคกลาง การแสดงชดร าเถดเทง หรอ เทงบองกลองยาว ประวต สนนษฐานวา เปนการเลนของทหารพมาทเขามาในสมยกรงศรอยธยา คนไทยน ามาปรบปรงใหมทาร า และการแตงกายแบบไทย บางกกลาววาการเลนเทงบองกลองยาวเพงเขามาในสมยรชกาลท ๔โดยมพมาพวกหนงน าเขามาเผยแพร ร ากลองยาวบางทองถนกนยมเรยกวา “เทงบอง” ตามเสยงของกลองทต เปนการแสดงเพอความรนเรง ในขบวนแหตางๆ ของไทยมผแสดงทงชาย และหญง ออกมาร าเปนคๆ โดยมผตกลองประกอบจงหวะ พรอม ฉง ฉาบ กรบ และโหมง

ห น า | ๓๖

ภาพท ๔๗ ร ากลองยาว หรอ เถดเทง ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๗๒)

การแตงกาย ผชายแตงกาย ใสเสอคอกลม นงกางเกงสามสวนมผาคาดเอวและคาดศรษะ ผหญงแตงนงผาซนยาว ใสเสอแขนยาวหมสไบ เครองประดบม สรอยคอ ตางหและเขมขด เครองดนตร ฉง ฉบ กรบ โหมง กลองยาว โอกาสทแสดง งานนกขตฤกษตางๆ รวมทงงานแหขบวนแหนาค แหผาปา กฐนและขนหมาก การแสดงนาฏศลปพนเมองของภาคใต นาฏศลปพนเมองภาคใตสะทอนใหเหนคานยมของคนในทองถนทไดรบการฝกฝนอบรมใหเคารพกตกาของสงคมทมบทบาทตอความเชอ พธกรรม เชนหนงตะลง โนราและดวยเหตทภาคใตมวฒนธรรมมสลมซงไมนยมใหสตรเขาสงคมสภาพบรษในระยะแรกๆ การแสดงจงจ ากดอยในเฉพาะกลมสตร ตอมารบวฒนธรรมตะวนตก จงแสดงรวมกนระหวางชายและหญง เชน การเตนรองเงง ตวอยางการแสดงพนเมองภาคใต การแสดงรองเงง ประวต เปนการเตนร าของประเพณไทย ทางจงหวดชายแดนภาคใต เดมเปนการแสดงใชในราชส านกมาเลเซยโดยฝกหดการร าใหหญงสาว เพอไวรบรองแขกบานแขกเมองของส านกมาเลเซย ตอมาศลปะใน

ห น า | ๓๗

ราชส านกประเภทนไดออกจากราชวงมาสประชาชนภายนอกและแพรหลายจากมาเลเซยมาสภาคใตของเราตอมาการแสดงรองเงงใชผแสดงชายและหญงรวมกน

ภาพท ๔๗ รองเงง ทมาของภาพ : หนงสอวพธทศนา, สถาบนนาฏดรยางคศลป (๒๕๔๒, ๗๔)

การแตงกาย ผชายสวมโพกผาแบบเจาบาวมสลม นงกางเกงขากวางคลายกางเกงขากวยของคนจน ใสเสอคอกลมแขนยาวผาครงอกสเดยวกบกางเกง ใชโสรงแคบๆยาวเหนอเขาสวมทบกางเกง ผหญง ใสเสอเขารปแขนกระบอก เรยกเสอ “บนดง” ลกษณะเสอแบบเขารปปดสะโพก ผาอกตลอด ตดกระดมทองเปนระยะ สเสอสดสวยและเปนสเดยวกบ “ผาปาเตะยาวอ” หรอ “ผาซอแกะ” ซงนงกรอมเทา นอกจากนนยงมผาคลมไหลบางๆ สตดกบเสอทสวม เครองดนตร ดนตรทใชประกอบการเตนรองเงง ม เพยง ๓ อยาง คอร ามะนา ฆอง และ ไวโอลน

แตในปจจบนมการเพม กตารเพอใหจงหวะชดเจนและมความไพเราะกวาเดม โอกาสทแสดง

แสดงในงานตอนรบแขกเมอง หรองานพธตางๆ ตอมานยมแสดงในงานรนเรง เชน

งานประจ าป งานอารรายอ ตลอดจนการแสดงโชวในโอกาสตางๆ