รายงานฉบบสมบรณ

โครงการ

หมบานผง อ.สวนผง จ.ราชบร

ไดรบทนสนบสนนจาก

กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ปงบประมาณ 2554

โดย

ดร.มนญญา เพยรเจรญ

ดร.ธตมา วงษชร

ดร.อรวรรณ ดวงภกด

นางสาวสภาวด ชมภพนธ

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

ก

กตตกรรมประกาศ

โครงการนส าเรจลลวงไปดวยด โดยไดรบการสนบสนนการด าเนนโครงการจากโครงการหมบาน

วทยาศาสตรและเทคโนโลย ของกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงผด าเนนโครงการและสมาชก

โครงการขอขอบคณเปนอยางสง

และขอขอบพระคณมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร ทใหการสนบสนนการด าเนน

กจกรรมของโครงการนจนส าเรจลลวง

นางสาวมนญญา เพยรเจรญ

2555

ข

สารบญเรอง

กตตกรรมประกาศ ก

สารบาญเรอง ข

สารบาญตาราง ค

สารบาญภาพ ง

บทท 1 บทน า 1

บทท 2 วธการด าเนนงาน 4

บทท 3 ผลการด าเนนงาน 7

บทท 4 ขอวจารณ 22

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 23

\

ค

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1 แสดงรายชอชาวบานและเกษตรกรเขารวมโครงการจ านวน 10 คน 8

ง

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 ผงโพรงรงธรรมชาตอยตกบขาวเกา 9

2 การใหความรเกยวกบผงและอปกรณส าหรบเลยงผง 10

3 กจกรรมการท ากลองผงดวยตนเอง 10

4 แบบสรางกลองผงโพรงแบบท 1 13

5 แบบสรางกลองผงโพรงแบบท 2 14

6 แสดงกลองเลยงผงขนาดใหญมาตรฐานแบบท 1 15

7 แสดงกลองเลยงผงขนาดเลกแบบท 2 16

8 รงผงโพรงรงธรรมชาตทอยในกลอง และแสดงขนตอน

การจบรงผงโพรงธรรมชาต ลงกลองเลยงผง 19

9 ลกษณะรงผงทโครงการจดใหกลมชมชน 19

10 แสดงสวนเกษตรปลอดสารพษ และสถานทตงรงผงทไดรบจากโครงการ 20

11 การเขาไปตรวจ ตดตาม ดแลพนท ทก 2 สปดาห ตอครงเปนอยางนอย 21

1

บทท 1 บทน ำ

(Introduction)

ประเทศไทยประสบปญหาวกฤตทางดานเศรษฐกจมาอยางตอเนอง รฐบาลจงด าเนนการทางดานนโยบาย

ในการพฒนาและฟนฟเศรษฐกจทงทางดานเกษตรกรรมและอตสาหกรรม และไดตระหนกถงความส าคญของ

เศรษฐกจพอเพยงตามแนวทางพระราชด ารส ดงนนจงเลงเหนความส าคญของการน าทรพยากรทมในทองถน

มากอใหเกดประโยชนใหกบชมชนในทองถนนน ผงและน าผง มความส าคญในชวตประจ าวนของคนเรามา

ชานาน เนองจากผงเปนแมลงเศรษฐกจส าคญ ทใหผลผลตทมคณคาทงทางตรงและทางออมแกมนษย เชน

น าผง (honey) เกสรผง (pollen) นมผง (royal jelly) พรอพอลส (propolis) และไขผง นอกจากนผงเปนแมลง

ผสมเกสรทส าคญในการเพมผลผลตทางการเกษตร กลาวคอผงสงคม มบทบาทส าคญในระบบนเวศน

เนองจากเปนแมลงผสมเกสรทไมเฉพาะเจาะจง และออกหาอาหารตลอดทงป การพฒนาพนธของพชดอกใน

ระบบนเวศนอยางนอยหนงในสามจงถกก าหนดโดยผงสงคม ประเทศไทยเปนประเทศทอดมสมบรณดวย

พนธไมนานาชนดเหมาะสมตอการเลยงผง ส าหรบประเทศไทยมการเลยงผงเปนแบบอตสาหกรรมและแบบ

ครวเรอน ผงทนยมน ามาเลยงม 2 ชนด คอ ผงพนธ (Apis mellifera) ซงเปนผงน าเขา (introduced species) และ

ผงโพรง (Apis cerana) ซงเปนผงพนเมอง (native species) และพบวาผงทนยมน ามาเลยงเปนอตสาหกรรม คอ

ผงพนธ เพราะใหผลผลตดานน าผง นมผงและไขผงมากกวาผงโพรง โดยเฉพาะทางภาคเหนอของประเทศ

ไทย แตปญหาทพบในผงพนธ คอ โรคผง และเรองไรในผงซงเปนปญหาทส าคญ ท าใหเกษตรกรผเลยงผงใน

ภาคเหนอตองมคาใชจายในการปองกนและก าจดปญหาดงกลาวและมการลงทนทสงคอผงพนธ 1 รงมราคา

2,500-3,000 บาท ส าหรบผงโพรงมการเลยงเปนแบบครวเรอนในทางภาคใตของประเทศ ยงไมเปนทนยมใน

การเลยงเปนอตสาหกรรม เนองจากใหผลผลตดานน าผงนอย อยางไรกตามพบวาผงโพรงเปนผงพนเมองม

ความทนทานตอโรคทพบในผงและตอไรผง ตนทนในการลงทนต าคอ รงละ 1,000-1,200 บาท อกทงยงพบผง

โพรงในธรรมชาต ชาวบานจงสามารถไปจบผงโพรงในธรรมชาตมาเลยงในกลองเลยงผงได ดงนนการเลยง

ผงโพรงจงมตนทนในการเลยงต ากวาผ งพนธ อยางไรกตามการเลยงผ งไมใชเรองงายๆ ทใครๆ กเลยงได

ความส าเรจของการเลยงผ ง เพอใหผลผลตทางดานน าผ ง เกสร หรอผลตภณฑอนๆ และการขยายจ านวน

ประชากรผง ขยายจ านวนรงผงนนเปนเรองยาก ผเลยงตองมการจดการดานการบรหารงานเลยงผงเปนอยางด

เพอใหผงมสภาพรงทแขงแรง มการเพมจ านวนประชากรผง และเมอมจ านวนประชากรของผงมากขน กจะให

2

ผลผลตทางดานน าผง เกสร ผลตภณฑอนๆ เพมขน และจะตองใหความส าคญของเรองของพชอาหาร กลาว

ไดวาผงและพชอาหาร เปนของคกนในการด ารงชวต จงตองมการบรหารการจดการเรองของพชอาหารทด

ดวย เชน การท าเกษตรผสมผสานจงเปนสวนหนงของการบรหารการจดการพชอาหารทดเพอใหผงมอาหาร

ไดตลอดป ซงจะท าใหไดผลตภณฑผงมากขนจงมรายไดเพมขนดวย

ในปจจบนสวนผงยงไมมเกษตรกรหรอชาวบานมการเลยงผงเลย ทงๆ ทจากการส ารวจเบองตนพบวามผง

โพรงธรรมชาตอยเปนจ านวนมาก และเพอใหสมชอกบค าวาสวนผง ประกอบกบ เกษตรกรและชาวบาน ใน

พนท บานหวยผาก บานทามะขาม ต าบลสวนผง อ าเภอสวนผง จงหวดราชบร มความตองการทจะเลยงผง

เพอเปนการเสรมสรางอาชพและรายไดเสรม อกทงยงเปนการเสรมธรกจการทองเทยว ทผานมามหาวทยาลย

เทคโนโลย วทยาเขตราชบร ไดมการถายทอดเทคโนโลยการเลยงผงใหกบเกษตรกรและชาวบาน ดวยเหตผล

ทกลาวมา มจธ. วทยาเขตราชบร จงเลงเหนความส าคญและมความประสงคในการเสนอทน “หมบานผง” เพอ

ถายทอดเทคโนโลยการเลยงผ งโพรง การบรหารการจดการผงใหกบชาวบาน เพอเปนการผสมผสาน

เทคโนโลยและวทยาการการจดการรวมกบการน าทรพยากรในทองถนมาใชประโยชนท าใหเกดการเรยนร

รวมกนระหวางชาวบานกบผท าการศกษาวจยสงผลใหชาวบานตระหนกถงความส าคญของทรพยากรทองถน

กอใหเกดการเรยนรและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต รวมถงการสงเสรมอาชพและสรางรายไดเสรม เพอ

ยกระดบคณภาพชวตใหกบชาวบานอยางย งยนตอไป

วตถประสงค

1. เพอถายทอดเทคโนโลยและงานบรหารการเลยงผงโพรงใหกบชมชน

2. เพอสงเสรมการสรางอาชพและรายไดใหกบชมชน

3. เพอเกดการเรยนรในการท างาน/วจยรวมกนระหวางชาวบานและนกวจย ซงจะน าไปสการจดตงกลมเกษตรกรผเลยงผงโพรง/ชนโรง

4. เพอใหชมชนสามารถพงพาตวเองได ยกระดบคณภาพชวตและการพฒนาทย งยนของชมชนและเปน

ตนแบบใหหมบานอน

5. เพอใหชาวบานไดตระหนกถงความส าคญของทรพยากรชวภาพในชมชน ซงจะน าไปสการอนรกษ

และรกษาผนปาชมชนทองถนอยางย งยนสบไป

3

ประโยชนทคำดวำจะไดรบ เชงปรมาณ

1. เกษตรกรและชาวบานไดรบการถายทอดเทคโนโลยการเลยงผงโพรงจ านวน 5 คนเปนอยางนอย และเพอเพมผลผลตน าผงในผงโพรง

2. กลมเกษตรกรและชาวบานผเลยงผงโพรงจ านวน 1 กลม เชงคณภาพ

1. เกษตรและชาวบานสามารถเลยงผงโพรงได 2. ชาวบานไดตระหนกถงความส าคญของผงโพรงซงจะน าไปสการอนรกษทรพยากรชวภาพในชมชน

3. เสรมสรางอาชพและรายไดใหกบชาวบาน ในรปแบบผลตภณฑน าผง ตลอดจนเพมผลผลตการเกษตรเพราะผงเปนแมลงทชวยในการผสมเกสร กอใหเกดความเขมแขงทางเศรษฐกจของ ชมชนซงสอดคลองกบหลกการของเศรษฐกจพอเพยง

4

บทท 2

วธกำรด ำเนนงำน (Material and Method)

ขนตอนในกำรด ำเนนงำน

1. ส ารวจพนท ปรกษาหารอกบชาวบาน เพอทราบขอมลพนฐานของชาวบานในการเลยงผ ง เชน

รายได รายจาย ความตองการ และปญหาของชมชนของกลมตวอยาง เพอรวมกนวางแผนการท างานกบชมชน

2. ท าการส ารวจผงโพรงทมอยในธรรมชาต ณ ต.สวนผง อ.สวนผง จ.ราชบร

3. จดการถายทอดเทคโนโลยการเลยงผง ชนโรงและการท าเกษตรผสมผสานใหกบชมชน

ภาคทฤษฏ

- บรรยายชววทยาของผง การเลยงผงและชนโรง รวมถงความสมพนธของผงกบผนปาและชมชน ภาคปฏบต - การท ากลองเลยงผงและคอนผง - การจบผงโพรงมาเลยงในธรรมชาต เชน ในโพรงไม มาเลยงในกลองเลยงผง - การบรหารงานเลยงผง เชน การใหอาหาร เกสร การดความสมบรณของรงผง การวางไขของ

นางพญา การจดการดานศตรผง - การเกบผลตภณฑผง คอ น าผง

4. การน าผงโพรงใหกลมชมชน

การไดมาของผงโพรงของกลมชมชน ม 2 วธ

1) การจบผงโพรงรงธรรมชาตลงกลองเลยงผงและคอนผง : วธนเปนวธทยาก เพราะอตราการอยของผงทจบมามเพยง 10-30% ในชวงเรมตนของผเขาอบรมจะเปนเรองทยาก ตองอาศยประสบการณ ความช านาญ อยางไรกตามกลมชมชนตองจบผงโพรงจากธรรมชาตมาเลยงลงกลองผง ซงจ านวนของรงผงนนขนอยกบความสามารถ ความขยน ความตงใจของแตละบคคล

2) การซอผงโพรงจากกลมผเลยงผงโพรงทางภาคใต มาใหกลมชมชน : ผงโพรง จ านวน 8 รงตอคนจะแบงการใหเปน 2 ครง

- ครงท 1จ านวน 4 รง ใหหลงจากชาวบานรบการอบรม เพอใหชาวบานเรยนรการดแล การ

บรหารงานเลยงผง เพอไมใหผงหนรงและท าใหประชากรของผงเพมขน

5

- ครงท 2 จ านวน 4 รง หลงจากไดรบการอบรมผานไปแลว 6 เดอน เพราะชาวบานไดเรยนร

และมประสบการณการบรหารการเลยงผง

5. การจดการสวนเกษตรผสมผสานเพอผลตน าผงปลอดสารพษ

เปนระบบการเกษตรทมการเพาะปลกพชหรอการเลยงสตวตางๆ ชนดอยในพนทเดยวกนภายใตการ

เกอกล ประโยชนตอกนและกนอยางมประสทธภาพสงสด การท าเกษตรผสมผสาน และการปลกพชอาหาร

เนองจากพชอาหารเปนแหลงอาหารทส าคญและไมใหผงหนรง รวมทงการไดมาซงน าผงปลอดสารพษ จง

ตองท าควบคกนไปกบการเลยงผง

6. การตดตาม ดแลเขาพนทอยางใกลชด อยางต าเดอนละ 2 ครง เพอใหกลมเปาหมายมการเลยงผง และ

การบรหารการจดการผงไดอยางคอยเปนคอยไป จนมประสทธภาพและสามารถเลยงได

7. การเกบผลตภณฑผง เชน น าผงปลอดสารพษและเกสร

8. การจดตงกลมเกษตรกรผเลยงผงโพรง

9. สรางวทยากรในพนทและสรางกลมเกษตรกรผเลยงผงและชนโรงทมประสทธภาพ

10. จดท ารายงานฉบบสมบรณ

กลมเปำหมำย

1. กลมชาวบานหลากหลายอาชพ หม 7 บานหวยผาก และหม 2 บานทามะกา ต.สวนผง อ.สวนผง จ.ราชบร

2. กลมของเจาหนาทโครงการอทยานธรรมชาตวทยา บานหวยผาก ต.สวนผง อ.สวนผง จ.ราชบร รวมทงสน 10 คน และมหลากหลายอาชพ (รายละเอยดของกลมเปาหมายอยในตาราง)

เหตผลทกลมเปาหมายมเพยง 10 คน เพราะในการเลยงผงนน ตองอาศยคนทมความตงใจและมความพยายาม อดทน และขยนเปนอยางมาก เนองจากการเลยงผงไมใชเรองงายๆ ทใครๆ กเลยงได ความส าเรจของการเลยงผง เพอใหผลผลตทางดานน าผง เกสร หรอผลผลตอนๆ และการขยายจ านวนประชากรผง เปนเรองยาก ผเลยงตองมความพยายาม ความตงใจ ขยน เพอใหมการจดการดานการบรหารงานเลยงผ งเปนอยางด โดยรวมทงเรองของพชอาหารดวย ดวยเหตผลทกลาวมากลมเปาหมายในโครงการนจงมเพยง 10 คน แตเปนคนทมความพรอม สมครใจ และมความต งใจ เพอจะยดการเลยงผ งเปนอาชพและรายไดเสรม ซงทางคณะท างานสามารถทจะอบรม ดแล ตดตาม เปนพเลยงไดอยางใกลชดในการเลยงผงและชนโรง ตลอดจนในเรองของการปลกพชอาหารเสรม ไมดอก ไมประดบ รวมทงเรองการท าเกษตรผสมผสานเพอเปนพชอาหารใหผงอกทงสรางรายไดเสรมอกสวนหนงจากผลผลตทางการเกษตร

6

พนทด ำเนนกำร

1. หม 7 บานหวยผาก ต.สวนผง อ.สวนผง จ.ราชบร

2. อทยานธรรมชาตวทยา หม 7 บานหวยผาก ต.สวนผง อ.สวนผง จ.ราชบร

ระยะเวลำด ำเนนกำร

2554-2556 (โครงการจะด าเนนการเสรจในแตละป ในป 2254 จะเปนการเรมตนของโครงการเพอให

ชาวบานเลยงผงและชนโรงรวมทงสรางรายไดจากน าผง ส าหรบโครงการในป 2555 จะเปนการตอยอดของ

โครงการเพอใหไดผลผลตและการแปรรปของผลตภณฑผง และการคดเลอกสายพนธของผงโพรงทเหมาะสม

ส าหรบการเลยงผง รวมทงขยายกลมเปาหมายไปยงหมบานอนและสรางชาวบานใหเปนนกเลยงผงมออาชพ

เพอกาวไปสขนอตสาหกรรม และส าหรบโครงการในป 2556 เพอขยายไปยงหมบานอน)

7

บทท 3 ผลกำรด ำเนนโครงกำร

(Result)

โครงการหมบานผง ไดด าเนนการและบรรลผลการด าเนนกจกรรมตางๆตามแผนงาน ดงน

1. ส ารวจพนท ปรกษาหารอกบชาวบาน เพอทราบขอมลพนฐานของชาวบานในการเลยงผง เชน รายได

รายจาย ความตองการ และปญหาของชมชนของกลมตวอยาง เพอรวมกนวางแผนการท างานกบชมชน

ดงรายชอ

ชอ-นามสกล ทอย อาชพ เปาหมายในการเลยง

1. นายอดศย หงษเหรสถตย 9/9 ม.7 บานหวยผาก เกษตรกรและเจาของร

สอรทบานสวนหงษเหร

เ พ อ เ ส ร ม ธ ร ก จ ก า ร

ทองเทยวใหสวนผงและ

รายไดเสรม

2. นายสนต แซเฮง 14 ม.7 บานหวยผาก รบจาง และมท 3 ไร เพอเกดอาชพและรายได

เสรม

3.นายพสทธ ตยทง 17 ม.7 บานหวยผาก เจาหนาทอทยานและม

ทดน 5 ไร เพอปลก

ดอกไมและท าสวน

เพอเกดอาชพและรายได

เสรมและเพมผลผลตทาง

การเกษตร

4.นายกระว วรรณา 178 ม.7 บานหวยผาก คาขายและท าไรกาแฟ

เนอท 3 ไร

เพอเกดอาชพและรายได

เสรม

5. นายสมยา ปนษา 132 ม.7 บานหวยผาก เจาหนาทอทยานและท า

การเกษตร

เพอเกดอาชพและรายได

เสรมและเพอเพมผลผลต

ทางการเกษตร

6. นายสเทพ ไกร

เทพ

โครงการอทยาน

ธรรมชาตวทยา ม.7

บานหวยผาก

หวหนาโครงการอทยาน

ธรรมชาตวทยา

เพอเปนแหลงเรยนรให

เดกนกเรยน รณรงคให

เดกรกผนปาและรายได

เสรม

8

7. นายก อนกลนต

ธรรม

24 ม.7 บานหวยผาก ท าสวนกลวยและเกษตร

ผสมผสาน

เพอเกดอาชพและรายได

เสรมและเพอเพมผลผลต

ทางการเกษตรผสมผสาน

8. นายอาทตย บญเจรญ 312 ม.2 ทามะขาม รบจางและท าสวน 20 ไร เพอเกดอาชพและรายได

เสรมและเพอเพมผลผลต

ทางการเกษตร

9. นายภญโญ จ าปาทอง สถานอนรกษพนธ

สตวปา หวยอะนะ ต.

สวนผง อ.สวนผง จ.

ราชบร

เจาหนาทสถานอนรกษ

พนธสตวปา หวยอะนะ

เพอปลกฝงจตส านกและ

รณรงคใหชาวบานหวง

แหนและรกผนปาเพราะ

จะเปนแหลงทอยอาศย

ของผงซงเปนรายไดให

ชาวบาน

10. นายพระพล แสงพร บานพกขาราชการ

สถานอนามย บาน

หวยผาก

ปลกผกปลอดสารพษ เพอเกดอาชพและรายได

เสรมและเพอเพมผลผลต

ทางการเกษตร

ตารางท 1 แสดงรายชอชาวบานและเกษตรกรเขารวมโครงการจ านวน 10 คน

ซงมความสนใจและตองการน าความรจากการเขารวมโครงการไปเปนสวนสนบสนนการด าเนนชวตใหดขน เพอสรางรายไดเสรมและใชประโยชนจากผงในการขยายพนธพชเศรษฐกจของตนเอง 2. ท าการส ารวจผงโพรงทมอยในธรรมชาต ณ บานหวยผาก ต.สวนผง อ.สวนผง จ.ราชบร ส ารวจพบแหลงอาศยของผงโพรงจ านวนมาก ในพนทด าเนนโครงการ ทงตามทอยอาศยและแนวปาไม พนทโครงการมความเหมาะสมอยางมากตอการด าเนนชวตของผง และพบไดตลอดป เนองจากพนทบรเวณสวนผงเปนภเขาและยงเปนปาทมแหลงอาหารอดมสมบรณ พบรงผงโพรงธรรมชาตในโพรงไม ซอกหน ตม ตามโพรงตางๆ ในวด อาคารบานเรอน ผนงบาน ฝาหลงคา เปนตน

9

3. จดการถายทอดเทคโนโลยการเลยงผง การท าเกษตรผสมผสานใหกบชมชน

จดการอบรมในระหวางวนท 14 -16 มนาคม 2554 ณ. รสอรทบานสวนหงสเหร 9/9 หม 7 บาน

หวยผาก สวนผง อ.สวนผง จ.ราชบร (ศนยกลางการถายทอดเทคโนโลย)

หวขอในการจดอบรม

- ความรเบองตนเกยวกบผง บรรยายชววทยาของผง การเลยงผง รวมถงความสมพนธของผงกบผนปาและชมชน

- การท ากลองเลยงผงและคอนผง - การจบผงโพรงมาเลยงในธรรมชาต เชน ในโพรงไม มาเลยงในกลองเลยงผง - การบรหารงานเลยงผง เชน การใหอาหาร เกสร การดความสมบรณของรงผง การวางไขของ

นางพญา การจดการดานศตรผง - การเกบผลตภณฑผง คอ น าผง

ภาพท 1 ผงโพรงรงธรรมชาตอยตกบขาวเกา

10

ภาพประกอบการจดอบรม ระหวางวนท 14 - 16 มนาคม 2554

.

ภาพท 2 การใหความรเกยวกบผงและอปกรณส าหรบเลยงผง

ภาพท 3 กจกรรมการท ากลองผงดวยตนเอง

11

กลองเลยงผงโพรงในประเทศไทยมการดดแปลงมาจากหบเลยงผงพนธ ส าหรบการสรางกลองเลยงผงโพรงไดท าการดดแปลงโดยลดขนาดของกลองเลยงผงใหมขนาดเลกลง เพราะจากประสบการณทผานมาพบวาผงโพรงทจบมาจากธรรมชาตเมอน ามาเลยงในกลองเลยงผงขนาดเลกมผลใหผงโพรงไมหนรงงายและมจ านวนประชากรผงมากกวาเมอเทยบกบผงโพรงทเลยงในกลองเลยงผงขนาดใหญ ขนาดของกลองเลยงผงโพรงทสรางขน มขนาดกวางxยาวxสง = 30.5x59.5x28.2 ซม. ฝาปดมขนาดกวา xยาว = 33x62 ซม. และคอนมขนาด กวางxยาวxสง = 2.5x48x22.5 ซม. และขนาด กวางxยาวxสง = 24x31x22.5 ซม. ฝาปดมขนาดกวา xยาว = 30x32 ซม. และคอนมขนาด กวางxยาวxสง = 2x22x19 ซม.

สวนประกอบ

1. ดานหนากลอง

ไมซอย กวาง x ยาว = 3.5 x 21.5 ซม.

ยาว 28.4 ซม.

สง 25 ซม.

ชองอากาศ กวาง x ยาว = 6 x 10

ซม. เจาะชองทางเขาผง

กวาง 3.5

ซม. สง 20.5 ซม.

เซาะรอง

ยาว 27 ซม.

กวาง x ยาว = 10 x 23 ซม.

12

2. ดานหลงกลอง

3. ฝากลอง

4. พนกลอง

ขนาด กวาง x ยาว = 25 x 28.5 ซม. ตทบ

ดวยไมขนาดกวาง 3.5 ซม. ทง 4 ดาน

ฝาบนขนาด กวาง x ยาว = 33 x 62 ซม.

กรอบฝาบนดานขางซาย -ขวา ดานบน

ยาว 60 ซม. ดานลางยาว 51.5 ซม. สง 6

ซม.

เซาะขอบเขา 4.8 ซม.

กรอบฝาบนดานหนา- หลง ดานบนยาว

33.5 ซม. ดานลางยาว 30.8 ซม. สง 6 ซม.

เซาะขอบเขา 1.5 ซม.

ขนาด กวาง x ยาว = 30.5 x 59.5

ซม.

13

5. กรอบดานซาย

6. กรอบดานขวา

7. คอนผง

ภาพท 4 แบบสรางกลองผงโพรงแบบท 1 ขนาด กวางxยาวxสง = 30.5x59.5x28.2 ซม.ฝาปดมขนาดกวา xยาว = 33x62 ซม. และคอนมขนาด กวางxยาวxสง = 2.5x48x22.5 ซม.

ขนาด กวาง x ยาว = 28.2 x 51.5

ซม.

ชนท 1 ขนาด กวาง x ยาว = 7 x 51.5

ซม.

ชนท 2 ขนาด กวาง x ยาว = 7 x 51.5

ซม.

กรอบฝาบนดานขางซาย -ขวา ยาว 54 ซม.

สง 6 ซม.

กรอบฝาบนดานหนา- หลง ยาว 30.8 ซม.

สง 6 ซม.

ยาว 48 ซม.

สง 22.5 ซม.

รอยดวยลวด

ไมหวคอน กวาง 2.5 ซม. สง 2 ซม.

ส

เซาะขอบเขาไป 2.4 ซม.

ส

14

ภาพท 5 แบบสรางกลองผงโพรงแบบท 2 ขนาด กวางxยาวxสง = 24x31x22.5 ซม. ฝาปดมขนาดกวา xยาว = 30x32 ซม. และคอนมขนาด กวางxยาวxสง = 2x22x19 ซม.

22.5ซ.ม.

26 ซ.ม.

30 ซ.ม.

30 ซ.ม.

32 ซ.ม.

ฝาปดกลอง

ผงโพรง

31 ซ.ม.

กลองใสผง

โพรง

6 ซ.ม.

26.5 ซ.

ม.

24 ซ.ม.

9 ซ.ม.

26 ซ.ม.

21 ซ.ม.

คอนผงโพรง

15

ภาพท 6 แสดงกลองเลยงผงขนาดใหญมาตรฐานแบบท 1

16

ภาพท 7 แสดงกลองเลยงผงขนาดเลกแบบท 2

17

4. การน าผงโพรง ใหกลมชมชน

การจบผงโพรงรงธรรมชาตลงกลองเลยงผง มขนตอนดงน

1. เตรยมอปกรณในการจบผง ไดแก กลองเลยงผง หมวกตาขายกนผง ถงมอ กาบมะพราว ไมขดไฟ มด เปนตน

2. เมอพบรงผงโพรงทอยตามธรรมชาต เชน ในโพรงไม ตม ตกบขาว ใชมดปาดรวงผงออกจากรงเดม โดยเฉพาะรวงทมอาหารและตวออนผง ตบแตงขนาดรวงทตดออกมาแลวกดใหฝงลงไปในลวดทขงไวกบคอน โดยใชมดกรดรวงรงผงใหเกดรองลกประมาณครงหนงของรวงรงเพอใหยดตดกบลวดทขงอยกบคอนผงแลวใชเชอกมด แลวน าคอนมาใสในกลองเลยงผง

3. ในกรณทเจอผงนางพญาในระหวางการตดรวงรงผงลงคอน ใหจบผงนางพญาขงไวในหลอดกกผงนางพญา แลวใสหลอดกกผงนางพญาทมนางพญาอยมาใสไวในกลองเลยงผง จะท าใหงายตอการจบผงโพรง เนองจากผงนางพญาจะมฟโรโมนท าใหผงงานรบรวาผงนางพญาอยในกลองเลยงผง ท าใหผงงานจะบนมาลงกลองเลยงผงเอง

4. เมอท าการตดรวงรงผงโพรงและผงโพรงลงกลองเลยงผงเรยบรอยแลว ปดฝาและปากทางเขาของกลองเลยงผงทงไว 1 คน หลงจากนนเคลอนยายกลองผงไปยงพนทเปาหมายทตองการวางกลองผง และท าการเปดทางเขาออกของกลองผง

5. หลงจากจบผงลงกลองได 3 วน จงปลอยผงนางพญาออกจากหลอดกกผงนางพญา เพอใหผงกลบเขาส

สภาพปกต

ผงรงธรรมชาตเขามาอาศยอยในกลองเลยงผง

การใชมดปาดรวงผงออกจากรงเดม

18

น ารวงผงทไดวางลงบนคอน

กรดรอง

มดดวยเชอก

วางคอนรวงผงลงในกลองผงตามล าดบ

คนหานางพญา

น านางพญาขงในกลก

19

ภาพท 8 รงผงโพรงรงธรรมชาตทอยในกลอง และแสดงขนตอนการจบรงผงโพรงธรรมชาต ลงกลองเลยงผง

การซอผงโพรงจากกลมผเลยงผงโพรงทางภาคใต มาใหกลมชมชน : - ผงโพรง จ านวน 8 รงตอคนจะแบงการใหเปน 2 ครง ในเดอนกมภาพนธ และ กรกฎาคม 2554

ครงละ 4 รงตอคน

ภาพท 9 ลกษณะรงผงทโครงการจดใหกลมชมชน

น านางพญาวางลงในกลองผงทตได

น าผงทกระจายอยเขารงใหมากทสด

ปดฝากลองแบบมชองวางใหผงทเหลอเขากลอง

น ากลองผงทตไดไปวางไวยงจดเดม

20

5. การจดการสวนเกษตรผสมผสานเพอผลตน าผงปลอดสารพษ ไดสวนเกษตรปลอดสารพษ จ านวน 2

แหง (จากผเขารวมโครงการใหมในป 2554 1 แหง และผตองการเขารวมโครงการใหมในป 2555 อก 1 แหง)

ภาพท 10 แสดงสวนเกษตรปลอดสารพษ และสถานทตงรงผงทไดรบจากโครงการ

6. การตดตาม ดแลเขาพนทอยางใกลชด อยางต าเดอนละ 2 ครง หลงจากน าผงโพรงธรรมชาตมาเลยงในกลองเลยงผงแลว ท าการตรวจสภาพในรงผงอยางต าเดอนละ 2

ครง เพอปองกนการหนรง และดแลรงผงใหมสภาพรงทแขงแรง 1. ตรวจดอาหารในรงผง คอ น าหวาน (น าผง) ทอยในเซลล และดเกสร วาเพยงพอหรอไม ถาไม

เพยงพอกตองใหอาหาร คอ น าตาลหรอน าเชอมเสรม และถาขาดเกสรกตองใหเกสรเพม 2. ตรวจดการวางไขของผงนางพญาวาวางไขปกต สม าเสมอหรอไม ดจากจ านวนไข ตวหนอน

และดกแด 3. ตรวจดหลอดเซลลผงนางพญาทเกดตามธรรมชาต ถาพบใหท าลายทงเพอปองกนผงแยกรง 4. ตรวจดศตรผง เชน ผเสอกนไขผงและไร ถาพบใหก าจดหนอนผเสอกนไขผงและไรออก

ในกรณถาคอนผงถกท าลายมากจากหนอนผเสอกนไขผงใหท าลายคอนนนออกไปจากกลองเลยงผง เปนการตรวจเชคสภาพของรงผงเปนการจดการรกษาสภาพรงผง อาหาร ไรศตรผง โรคผง เปนตน

เพอปองกนการหนรง ใหไดผลผลตของน าผงทด และใหมสภาพรงทแขงแรงพรอมทจะขยายรงตอไป

21

ภาพท 11 การเขาไปตรวจ ตดตาม ดแลพนท ทก 2 สปดาห ตอครงเปนอยางนอย

7. การเกบผลตภณฑผง เชน น าผงปลอดสารพษและเกสร จะท าการเกบน าผงในชวงไมผลก าลงออกดอก

เดอน มกราคม ถง มนาคม

8. การจดตงกลมเกษตรกรผเลยงผงโพรง สามารถจดตงกลมรฐวสาหกจ บานหวยผาก อ.สวนผง จ.

ราชบร1 กลมดงมรายชอสมาชกทไดกลาวมาแลวขางตน

9. การสรางระบบเกษตรผสมผสานใหมความเขมแขงขน และการเพมผลผลตทางการเกษตร ไดสวน

เกษตรปลอดสารพษ 1 แหงเปนสวนผลไม เชน ลนจ ล าไย ชมพ เปนตนและภายในสวนมการปลกดอกไมท

เปนแหลงอาหารผง ภายหลงการเลยงผงพบวาผลผลตทางการเกษตรเพมขน จากการชวยผสมเกสรไมผลจาก

ผง

10. สรางวทยากรในพนทและสรางกลมเกษตรกรผเลยงผงและชนโรงทมประสทธภาพ ไดวทยากร

ช านาญการทมความสามารถในการถายทอดความรเรองผงและการเลยงผง จ านวน 2 คน คอ นายอดศย หงส

เหรสถต และนายนายสนต แซเฮง และสามารถน าความรทไดถายทอดไปยงหมบานใหมเพอเพมสมาชก

ใหกบโครงการ

11. จดท ารายงานฉบบสมบรณ

22

บทท 4 ขอวจำรณ

(Discussion)

ผลการด าเนนงานโครงการหมบานวทยาศาสตรและทอดเทคโนโลย (หมบานผง) พบวาเกษตรกรผ

เลยงผงมความรความเขาใจในลกษณะของผงโพรง อปนสยและการด ารงชวต วถการเลยงผงโพรง การจดการ

และการดแล การเกบผลตภณฑทไดจากผ งโพรง การประดษฐอปกรณในการเลยง จากการถายทอด

เทคโนโลยเหลานจากผด าเนนโครงการ ซงความรตางๆสามารถน ามาสรางรายไดเสรม เพมผลผลตทาง

การเกษตร และไดสวนเกษตรปลอดสารพษใหกบเกษตรกร แตเนองจากตลอดระยะการด าเนนงานโครงการ

พบปญหาและอปสรรค อาทเชน ความแปรปรวนของสภาพอากาศในแตละชวงเวลาในหนงวน บางวนมฝน

ตกสลบกบอากาศรอน ชวงเยนกลบมอากาศเยนคอนขางมาก ท าใหการปรบสภาพภายในรง การควบคม

อณหภมภายในรงท าไดยาก สภาพอากาศทแปรปรวนยงสงผลตอการบานของดอกไม ในสวนเกษตร

ผสมผสานและพชอาหารผงทขนตามฤดกาล ท าใหดอกไมแหลงอาหารผงบานนอยลง ขาดแคลนแหลงอาหาร

ตามธรรมชาตทอยโดยรอบ ท าใหผงหนรงกลบสธรรมชาตจ านวนมาก

นอกจากนนความยากในการดแลจดการทงความเจบจากการถกผงตอย ศตรผง เชน หนอนผเสอ ท

คอยรกล าท าลายไขผงภายในรง และความรวดเรวในการแพรกระจายของศตรเหลานซงยากตอการควบคม

จ านวนพชอาหารทลดลงจากสภาพภมอากาศท าใหผลตผลลดลง เกบผลผลตจากรงผงไดนอยลงเรอยๆ จนท า

ใหเกษตรกรผรวมโครงการบางรายถงกบถอดใจ จ านวนสมาชกในโครงการจงลดจ านวนลงไปเรอยๆ จนถง

50 เปอรเซนต จาก 10 คน เหลอเพยง 5 คน ทด าเนนโครงการตอเนองโดยตลอด ถงแมจะพบปญหา แตก

เพยรพยายามและสอบถามหาความรส าหรบการแกไขปญหาในขนสงยงๆขนไป ซงเปนก าลงส าคญของการ

ด าเนนโครงการ

อยางไรกด ถงแมจะพบปญหาและอปสรรค เกษตรกรไดเลงเหนวาการด าเนนโครงการนไดให

ประโยชนกบตนเองอยางแทจรง หากมความตงใจมงมนและคดวาจะเปนประโยชนตอหมบานหรอชมชนอน

ดวย หากมการขยายโครงการนไปยงแหลงทมความเหมาะสมดงเชน กลมรฐวสาหกจ บานหวยผาก อ.สวน

ผง จ.ราชบร ซงสภาพพนททยงมความอดมสมบรณ มธรรมชาตทสามารถใหผงด ารงชวต และเกษตรกร

สามารถน าผงมาใชประโยชน ดงเชนผเขารวมโครงการนยงมอกมาก

23

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ

(Conclusion and Recommendation)

โครงการหมบานผง อ.สวนผง จ.ราชบร เปนโครงการถายทอดเทคโนโลยการเลยงผงโพรงสชมชน เพอ ใหชาวบานและเกษตรกรมอาชพเสรมและเพมรายได โดยการสนบสนนการจากโครงการหมบานวทยาศาสตรและเทคโนโลย กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ด าเนนโครงการในระหวางเดอนตลาคม 2553 ถงเดอนมนาคม 2555 มรายละเอยดดงน การด าเนนการจากการส ารวจผงโพรงทมอยภายในพนทด าเนนการ พบวามผงโพรงเปนจ านวนมากเนอง

จากพนท อ.สวนผง จ.ราชบร สภาพแวดลอมมความเหมาะสมตอการด ารงชวตของผงโพรง จงท าการจดตง

กลมโดยมสมาชกจ านวน 10 คน ซงมความตองการเลยงผงโพรงเพอใหมรายไดเสรมและเพอเพมผลผลตทาง

การเกษตร โดยท าการอบรมถายทอดเทคโนโลยการเลยงผงโพรงทงภาคทฤษฎ มการบรรยายชววทยาของผง

การเลยงผง รวมถงความสมพนธของผงกบผนปาและชมชน และการท าสวนเกษตรปลอดสารพษเพอใหเปน

แหลงอาหารผงและใหผงชวยเพมผลตใหกบสวนโดยชวยผสมเกสร ภาคปฏบตลงมอปฏบตการเลยงผงดวย

ตนเองตงแตการท ากลองผง การน าผงมาเลยงดวยการตผงรงธรรมชาตและการไดรบรงผงจากการสนบสนน

ของโครงการ การตรวจสอบสภาพภายในรง และการเกบผลผลต

จากการด าเนนงานขางตนท าใหสามารถจดตงกลมรฐวสาหกจ บานหวยผาก อ.สวนผง จ.ราชบร 1 กลม

ไดสวนเกษตรปลอดสารพษจ านวน 1 แหง และไดวทยากรช านาญการทสามารถถายทอดองคความรการเลยง

ผงใหกบบคคลอนทสนใจไดเปนอยางดจ านวน 2 คน สามารถสรางรายไดเสรมจากการเลยงผงจ านวน

1,000 ถง 2,000 บาทตอรายตอเดอน เพอใหชมชนสามารถพงพาตวเองได และยงเปนการสนบสนนแหลง

ทองเทยวของจงหวดราชบร ชาวบานไดตระหนกถงความส าคญของทรพยากรชวภาพในชมชน ซงจะ

น าไปสการอนรกษและรกษาผนปาชมชนทองถนอยางย งยนสบไป

ขอเสนอแนะ ผลการด าเนนโครงการหมบานผงทผานมา ชใหเหนวาโครงการฯ สามารถสรางประโยชนและเพมรายไดใหแกชมชน และสามารถน าไปเปนชมชนตนแบบ ในการขยายผลในภาคขยายตอไป ชมชนตนแบบในพนทจ.ราชบรทด าเนนแลว ยงสามารถพฒนาขดความสามารถของชมชนโดยการตอยอดรบถายทอดเทคโน โลยขนสงของการเลยงผงใหมประสทธภาพสงขน เพอเพมผลผลตของน าผง ทงน โครงการฯมขอเสนอแนะเพอผลสมฤทธอนดยงโดยการสรางชมชนการเลยงผงกลมนใหเขมแขงขนและขยายแหลงชมชนตนแบบไปยงพนทอนๆของประเทศไทยทมศกยภาพในการเลยงผงโพรงได