งานศลปหตถกรรมประเภท

ผาขาวมารอยส-ผาขาวมา

ผาขาวมา 1

ผาขาวมา เปนผาทอพนบานสารพดประโยชนทคนไทยใชในชวตประจำาวน มลกษณะเปนรปสเหลยมผนผาความกวางประมาณ 2 ศอก ยาวประมาณ 3-4 ศอก โดยมากมกทอเปนลายตารางเลกๆ นยมใชดายหลายส ซงเปนเสนใยฝาย หรอ เสนใยไหม แตผาขาวมาสวนมากนยมทอจากเสนใยฝาย ผาขาวมาในประเทศไทยมชอเรยกแตกตางกน ขนอยกบทองถน สและลวดลายของผาขาวมากจะแตกตางกนไปตามความนยมของทองถน

“ผาขาวมา” ถอไดวาเปนผาทอยคกบคนไทยมาทกยคทกสมย เคยงขางวถชวตของคนไทยมาชานาน ใชงานไดหลากหลาย ทกเพศ ทกวย เชน สำาหรบผชาย ใชผาขาวมาเปนผาพาดบา คาดเอว โพกศรษะ ใชปนงปนอน นงเตยว นงอาบนำา เปนตน สวนผาหญงมกใชผาขาวมาทำาเปนผาแถบนงกระโจมอก ใชทำาเปลไกวกลอมทารกยามนอน ฯลฯ และยงมการใชประโยชนผาขาวมาในการใชสอยตางๆ มาจนถงปจจบน แมวาบางวถชวตจะเปลยนไปตามกาลเวลาแตคณคาของผาขาวมายงคงอย ทำาใหปจจบนคนนยมซอเปนของฝากของทระลก บางกใชเปนผารบไหวในงานพธมงคล เชนงานแตงงาน จงยงเปนการสะทอนใหเหนถงคณคาทางวฒนธรรมของผาขาวมาทยงคงเอกลกษณความงามในวถแบบไทยไวไดอยางชดเจนจวบจนปจจบน

สวน “ผาขาวมารอยส” นน นบเปนหนงในผาขาวมาทไดรบความนยมและกลาวถงอยางมากในกลมผชนชอบผาขาวมา เนองจากมสสนสดใส ลวดลายแปลกตา เปนเอกลกษณผาขาวมาทบานหนองขาว จงหวดกาญจนบร ความสวยสดของสสนจากเสนดานประดษฐอนหลากหลายสสนทประกอบอยบนผนผาขาวมาแตละผนมสสนสดใสหลายๆ ส จนแทบจะนบไดนบเปนรอยๆ ส โดดเดนสวยสะดดตา จงไดขนชอวา “ผาขาวมารอยส”

ผาขาวมากบวถของคนไทย

ผาขาวมารอยส

ผาขาวมา 2

ผาขาวมา เอกลกษณทสะทอนภมปญญาและทกษะเชงชาง ผาขาวมามเอกลกษณความโดดเดนของลวดลายบนผนผาจะแตกตางกนไปในแตละทองถนโดยเฉพาะวสดมทงททอจากฝายยอมสหลายๆ ส หรอมสเดยว หรอทอดวยเสนดายยอมสธรรมชาต หรอทอจากไหมชนด หรอใชเสนใยสงเคราะหนบรอยสจากโรงงานอตสาหกรรม เปนตน การทอผาขาวมาจงเปนงานหตถกรรมททอกนทวทกภมภาคเสมอนเปนผาสามญประจำาบานของคนโบราณททกบานตองมไวเพอการใชประโยชน

ผาขาวมาของไทยมลกษณะเปนผารปสเหลยมผนผา ความกวางประมาณ 2 ศอก ยาวประมาณ 3-4 ศอก (ในปจจบนขนาดความกวาง ความยาว นยมใชหนวยวดเปนเมตร หรอความกวาง ความยาวทจะแตกตางกนออกไป ตามแตละทองถน) โดยมากทอเปนลายตารางเลกๆ นยมใชดายหลายส หรอบางกเปนผาสเดยวกม ผาขาวมาในประเทศไทยมชอเรยกแตกตางกนขนอยกบทองถน สวนสและลวดลายของผาขาวมากอาจจะแตกตางกนไปตามความนยมของทองถนเชนเดยวกน เชน ทางภาคกลาง ผาขาวมา มกนยมลวดลายทมลกษณะเปนลายตารางหมากรก สวนทางภาคอสานอาจจะเปนแบบตารางเลกๆ ละเอยด เปนตน

เสนดายยอมสธรรมชาต

การใชดายหลายสทอผาขาวมา

เสนใยสงเคราะห

ผาขาวมา 3

เอกลกษณผาขาวมาหลากหลาย

เอกลกษณผาขาวมาหลากหลายพนถน

เอกลกษณะเฉพาะถนผาขาวมา หลากหลายพนถน ดงเชน

ผาขาวมาพระนครศรอยธยา จดเดนคอลวดลายคละสลบกนเปนตารางหมากรกประมาณครงนว และมสองสสลบดาน ดานตามยาวของปลายทงสองขาง ทำาเปนลายรวสลบสกน เชน ขาวแดง แดงดำา ขาวนำาเงนเปนตน

ผาขาวมาชยนาท เปนผาทอดวยไหมประดษฐ ดายโทเร และฝาย แตในปจจบนสวนใหญจะนยมทอดวยดายโทเร ทอเปนลายตารางหมากรก ลายทางหรอลายสเหลยม ผาขาวมาทโดดเดนคอของตำาบลเนนขาม อำาเภอหนตา มชอวา ‘ผาขาวมา 5 ส’ คอ สแดง เหลอง สม เขยว ขาว ซงจะทอแบบเดยวกบผามดหม คอการมดแลวยอมเปนสตางๆ

ผาขาวมาลพบร อำาเภอบานหม จดไดวาเปนแหลงทอผาพนเมองทใหญทสดในประเทศไทย ลกษณะผาดงเดมของอำาเภอบานหมจะมเอกลกษณเฉพาะตว เชน ลายไสปลาไหล ลายตามอง เพราะชาวบานหมเปนชาวไทยพวนทอพยพมาจากประเทศลาว ผาขาวมาของทนจงเปนผาทมลวดลาย สสนสวยงามและเปนผาทอมอทมความประณตสง

ผาขาวมาชยนาทจดเดนคอผาทใชสหลก 5 ส คอ สแดง เหลอง สม เขยวขาว จงเรยกวา “ผาขาวมา 5 ส”

ผาขาวมาพระนครศรอยธยาจดเดนคอลวดลายคละสลบกนเปนตารางหมากรกประมาณครงนว และมสองสสลบดานตามยาวของปลายทงสองขาง ทำาเปนลายรวสลบสกนเชน ขาวแดง ขาวดำา ขาวนำาเงนเปนตน

ผาขาวมา 4

ผาขาวมาราชบร สวนใหญจะทอ 2 ลวดลาย คอ ลายหมากรกและลายตาปลา เปนผาขาวมาทสวยงาม ราคาถก สไมตก รจกกนในชอ ‘ผาทอบานไร’

ผาขาวมาศรสะเกษ ไดรบอทธพลมาจากลาว มการทอดวยไหมและฝาย ผาขาวมาททอดวยผาไหมจะทำาในโอกาสพเศษหรองานพธสำาคญเทานน มกทอเปนลายเสนขดตารางหมากรก

ผาขาวมาสรนทร ปจจบนมการทอมากทกงอำาเภอเขวาสนรนทร บานเขวาสนรนทร ชาวสรนทรมกใชผาขาวมาในการแตงกายประจำาจงหวด ในพธกรรมสำาคญตงแตเกดจนตายจะมผาขาวมามาเกยวของเสมอ มกทอเปนลายตารางสแดงดำา เขยวเขม และชาวสรนทรจะมผาขาวมาประจำาตระกล ผอาวโสมกจะมอบผาขาวมาไวเปนมรดกแกลกหลานกอนสนบญ

ผาขาวมามหาสารคาม ทมชอเสยงคอบานหนองหน ตำาบลโคกกอ อำาเภอเมอง มเอกลกษณโดดเดน คอทอมอยอมสธรรมชาต พฒนาลวดลายใหทนสมย เชน ลายสรอยดอกหมาก

ผาขาวมาขอนแกน มเอกลกษณเฉพาะตว มความวจตร ผสมผสานความคดสรางสรรคเปนลายเฉพาะของผาขาวมาจงหวดขอนแกน ซงเปนลาย ‘หมกง’ อนเปนตนแบบและเปนลายเกาแกของผาเมองขอนแกน เนนทสมวง แดง เขยว ซงจดเปนสดงเดมของผาขาวมาขอนแกน ทำาการทอลกษณะแบบ 3 ตะกอจงทำาใหผาหนาเนอแนน

ผาขาวมาราชบรจดเดนคอลายหมากรกและลายตาปลาเปนผาขาวมาทสวยงาม สไมตก รจกกนในชอ”ผาทอบานไร”

ผาขาวมาศรสะเกษจดเดนคอทอดวยไหมและฝาย มกทอเปนลายเสนขดเปนตารางหมากรก

ผาขาวมาสรนทรจดเดนคอทอเปนลายตารางสแดงดำา เขยวเขม ผอาวโสมกจะมอบผาขามมาไวเปนมรดกแกลกหลานกอนสนบญ

ผาขาวมาขอนแกนจดเดนคอลาย “หมกง” อนเปนตนแบบและเปฯลายเกาแกของผาเมองขอนแกน เนนทสมวง แดง เขยว

ลงยอดปากหบ

ผาขาวมา 5

ลงยอดปากหบ

ผาขาวมาแพร

จดเดนคอการทอลกษณะแบบ “จก” ทเชงของผาขาวมาดวย เรยกวา “ผาขาวมามเชง”

ผาขาวมานาน

จดเดนคอมกนยมทอดวยฝาย สดงเดมเปนสแดงสดำา ปจจบนมสมากขน

เชน สเขยว ฟา นำาตาลและมกทำาลายจกทบรเวณเชงผา

ผาขาวมาแพร มในพนทอำาเภอเมอง อำาเภอสงเมน อำาเภอสอง และอำาเภอรองกวาง การทอลกษณะแบบ ‘จก’ ทเชงของผาขาวมาดวย เรยกวา ‘ผาขาวมามเชง’ เชงของผาขาวมาจะมเทคนคการจกลวดลายเพมเตมเขาไปในตวผา สวนใหญจะเปนลายหมากรกหรอลวดลายเรขาคณตทวไป สวนลายทจกจะเปนลายสตวตามคตนยมความเชอและขนบธรรมเนยมประเพณของแตละกลมชน เชน ลายนก ลายชาง ลายมา เปนตน

ผาขาวมานาน การทอผาของชาวนานมมาตงแตบรรพบรษดงปรากฏภาพฝาผนงในวดภมนทร จะเรยกกนวา ‘ผาตะโกง’ สวนมากมกนยมทอดวยฝาย เสนฝายนนทำาเองตงแตปนฝาย ยอมสจากเปลอกไมกลด ไมประด มะเกลอ ใบสก เปนตน เดมจะนยมทอผาขาวมาเปนสแดงดำา ซงเปนสดงเดม แตปจจบนนยมทอผาขาวมาใหมสคลาสสกมากยงขน โดยเนนสเขยว ฟา นำาตาล เปนสทกลมกลนกบธรรมชาตบรเวณเชงผามกจะจกลายชาง ลายมา ลายเจดย ลายยกดอก ลวดลายททอเนนเกยวกบความเชอ ความเปนสรมงคลแกผใชoma

ผาขาวมา 6

ผาขาวมากาญจนบร

จดเดนคอความพเศษของผาขาวมาทมสสนหลากส

ทรจกกนวา “ผาขาวมารอยส”จงหวดกาญจนบร

ผาขาวมารอยส กาญจนบร นบเปนหนงในผาขาวมาทไดรบความนยมและกลาวถงอยางมากในกลมผชนชอบผาขาวมา ผาขาวมารอยส เปนเอกลกษณผาขาวมาบานหนองขาวจงหวดกาญจนบร เนองจากมสสนสดใส ลวดลายแปลกตา เนอผาเปนมนวาวคลายผาไหม ดแลรกษางาย ซกรดไดตามปกต สไมตก สวมใสสบาย เนองจากเปนผาททอขนจากเสนดายประดษฐ คณภาพด การออกแบบลวดลายและสสนของผาขาวมาเปนไปตามจนตนาการของชางทอ ซงเปนภมปญญาทสบทอดมาจากบรรพบรษ ความพเศษของผาขาวมาบานหนองขาว คอ ความสวยสดของสสนจากไหมประดษฐอนหลากหลายนบรอยส กลาวคอถาสงเกตผาขาวมาแตละผนพบวาประกอบดวยเสนดายหลากสสนทงเสนพงและเสนยน หากจะนบสเดนๆ ทประกอบอยบนผนผาขาวมาแตละผนคงเปนการยากทจะระบไดชดเจน เพราะความคดสรางสรรคของชางทอทนำาเสนดายมาสลบสสนใหสวยแปลกตาและกลมกลนกบเทคนคการทอ ผาขาวมาของบานหนองขาว จงมสสนสะดดตาจนกลายเปนทมาของคำาวา “ผาขาวมารอยส”

ผาขาวมาตาจก เปนลายเอกลกษณดงเดมของชาวหนองขาว กลาวกนวาเปนลายทประยกตมาจากการจกสานสการทอผา ลวดลายทเดนชดของผาขาวมาตาจกคอ ตายกและตาจก ซงเปนการเพมลวดลายคนกลางตาผาในแนวยน และทอยกลายคนกลางตาในแนวพง นบเปนจดเดนทสามารถเพมความงามใหกบลายผามากยงขน ตาของผาขาวมาลายตาจกในแตละก จะมขนาดและจำานวนตางกนขนกบปรมาณการตงลายเพอทอในแตละครง

ผาขาวมากาญจนบรจดเดนคอมสสนสดใส ลวดลายแปลกตา เนอผาเปนมนวาวคลายผาไหม

ผาขาวมา 7

ความเปนมาของผาขาวมา

สนนษฐานจากขอมลทางวชาการจากหลายสวนกลาววา ผาขาวมาไมใชคำาไทยแท แตเปนภาษาเปอรเซย ทมคำาเตมวา “กามารบนด” (Kamar band) “กามาร” หมายถง เอว หรอ ทอนลางของรางกาย “บนด” แปลวา พน รด หรอ คาด เมอนำาทงสองคำามารวมกน จงหมายถง เขมขด ผาพน หรอ คาดสะเอว คำาวา “กามารบนด” ยงปรากฎอยในภาษาอนๆ อก เชน ภาษามลาย มคำาวา “กามารบน” (Ka-marban) ภาษาฮนดมคำาวา “กามารบนด” (Kamar band) และ ในภาษาองกฤษมคำาวา “คมเมอรบนด” (Commer band) หมายถง ผารดเอวในชดทคซโด (Tuxedo) ซงเปนชดสำาหรบออกงานราตรสโมสร

จากหลกฐานขอมลทปรากฎจากแหลงตางๆ แสดงใหเหนวาผาขาวมาเปนผาโบราณทใชประโยชนกนมานาน คนไทยรจกใชผาขาวมามาตงแต สมยพทธศตวรรษท 16 หากนบเวลายอนไป จะตรงกบยคสมยเชยงแสน ในยคนผหญงมกนงผาถง สวนผชายเรมใชผาเคยนเอว (คาดเอว) ซงไดวฒนธรรมมาจากไทยใหญ (ชาวไทยใหญใชโพกศรษะ) สวนไทยเราในขณะนนเมอเหนประโยชนของผาจงนำามาใชบาง แตเปลยนมาเปนผาเคยนเอว เมอเดนทางไกลจงนำามาใชเพอประโยชนตางๆเชน ใชหออาวธ หอเกบสมภาระในการเดนทาง ใชปเปนทนอน ใชนงอาบนำา ใชเชดรางกาย เปนตน

ผาขาวมา 8

ผาขาวมาคาดเอว

ผาขาวมาโพกหว

สำาหรบผาขาวมารอยส แหงบานหนองขาว จงหวดกาญจนบร นน การทอผาของบานหนองขาวมมาเปนเวลาชานานตงแตอดต ผหญงชาวหนองขาวจะทอผาเมอยามวางเวนจากการทำาไรไถนา เปนการทอเพอใชในครวเรอน เปนของฝาก หรอใชในงานบญ งานประเพณตางๆ การทอผาของคนหนองขาวในอดตใชกเอว กมอ การถายทอดวธทอผามกถายทอดกนเองภายในครอบครว แตปจจบนมการสอนตามบานของชางทอผชำานาญการทอผาในหมบาน ผาทอมอของบานหนองขาวทไดรบความนยมอยางมากคอ “ผาขาวมารอยส” ดวยมเอกลกษณเปนผาทประกอบดวยเสนดายหลากสสนสสนสดใส ลวดลายแปลกตา

หลกฐานทแสดงวาคนไทยเรมใชผาขาวมาในสมยเชยงแสน มปรากฏใหเหนจากภาพจตรกรรมฝาผนงท วดภมนทร จงหวดนาน และเมอดการแตงกายของ หญง - ชาย ไทยในสมยอยธยา จากภาพจตรกรรมในสมดภาพ “ไตรภมสมยอยธยา” เขยนขนราวตนศตวรรษท 22 จะเหนไดวาชาวอยธยานยมใชผาคลายผาขาวมาพาดบา คาดพง หรอนงโจงกระเบนหรอใชผาขาวมาคลองคอตลบหอยชายทงสองขางไวดานหลง สมยรตนโกสนทรชาวไทยทงชาย- หญง นยมใชผาขาวมามาทำาประโยชนกนมากยงขน โดยไมจำากดแตเพยงเพศชายอยางเดยวเหมอนในอดต และไมจำากดเฉพาะทำาเปนเครองตกแตงรางกายอยางเดยว

ผาขาวมา 9

ผาขาวมารอยสจงหวดกาญจนบร

ผาขาวมากบความเชอ

ผาขาวมาเปนผาทใชทงในชวตประจำาวน และใชในศาสนพธ งานประเพณ เชน พธบวชนาค พอนาคจะใชผาขาวมาเปนผากราบเพอลาบวชตอผเฒาผแก ขณะเดยวกนใชเปนผาประจใหพระลงคาถาสำาหรบผทจะลาสกขาใชพาดบานงหมออกจากวด นบเปนเสอผามงคลชดแรกสำาหรบทดสกใหม ในพธแตงงาน ฝายเจาสาวจะทอผาขาวมาลายตาจก มอบใหเจาบาวพรอมเสอผาอก 1 ชด เพอสวมใสในการตกบาตร และใชเปนผาสำาหรบแขวนเรอนหอ

ในศาสนาพธเมอชาวบานไปทำาบญฟงเทศนฟงธรรมทวด ผชายมกใชเปนผาพาดบาและผากราบ สวนผหญงใชเปนผาสไบ หรอผากราบแลวแตความเหมาะสม

ผาขาวมา 10

กรรมวธการสรางสรรคผาขาวมา

1.การผลดหลอดหรอการกรอดาย คอ การนำาไหมประดษฐหลากสซงมวนเปนไจมาจากโรงงานถายลงหลอดดายดวยเครองมอโบราณทเรยกวา“ไน” กบ “ระวง” วธการคลองไหมกบ “ระวง” กระจายเสนดายออกเพอไมใหพนกนดงปลายดายมาผกกบหลอดทจะกรอ เสยบหลอดเขากบแกนไนใชมอขวาหมนวงลอของไน มอซายประคองเสนดายใหวงขนลงบนหลอดดายตามแนวนอนเมอกรอดายจนหมดไจเตมหลอดแลว จงเปลยนหลอดใหมมาผลดหลอดตอไปปจจบน การผลดหลอดมการประยกตใชมอเตอรเพอชวยทนแรง ซงแรงงานททำาในขนตอนนสวนมากจะเปนผสงอาย ทใชเวลาวางทำาเปนงานอดเรก

2.การตงลาย คอ การกำาหนดลายโดยวางดายตามตำาแหนงบนอปกรณ คอ “มาตงลาย” ซงทำาเปนราวมหลกสำาหรบเสยบหลอดดาย (บางแหงเรยก ราวหลกดาย ราวตงหลอด การทอผาแบบโบราณ ใชอปกรณ เรยกวา มาสะกน) เมอคำานวณความยาวลาย และตำาแหนงในการวางส จงนำาหลอดดายเสยบบนหลกมาตงตาโดยเรยงจากขวาไปซายตามลำาดบสของลายทกำาหนด

การผลดหลอดหรอการกรอดาย

การตงลาย

การดนดาย

3.การคนดาย คอ การกำาหนดความกวางยาวของเสนยน ใชอปกรณ คอ “มาตงลาย” “มาคน” (บางแหงเรยก หลกคนหรอตะกรน) และ “กระบอกจงดาย” การคนดายคอกรรมวธนำาเสนดายจดเรยงใหมความกวางเทากบหนาผาสวนความยาวตามตองการ เปนขนตอนหนงของการกำาหนดลายผาทอทตองการ เมอจดเรยงเสนดายตามลายแลว จากนนสาวเสนดายจากแตละหลอดมารวมกนโดยใชกระบอกจงดายซงทำาจากไมไผโยงไปทเสาของมาคน เมอเดนสดแตละดานกคลองดายเขากบหลกของมาคนดานนน

ผาขาวมา 11

4.การรำาวง คอ การเกบดายทละเสนจากหลอดบนมาตงลายมาพนไวทนวมอเปนขนตอนหนงในการคนดาย เมอคนดายเทยวแรก(เทยวไป)ครบทกหลก ตามจำานวนความยาวของผาทจะทอแลวตอง “รำาวง” 1 ครง วธการรำาวงเรมดวยการใชนวเกยวดายทกเสนจากหลอดบนมาตงลายมาไขวทปลายนวโปง ตามลำาดบจากบนลงลาง ซายไปขวาเมอเกยวดายครบทกหลอดนบเปนการรำาวง 1 ครง ในการทอผา 50 ผน จะตองรำาวง 8 ครง หากทอผา 80 ผน ตองรำาวง 10 ครงเดนคนดายเทยวท 2 (เทยวกลบ) ใหครบทกหลกจนมาบรรจบกบหลกเรมตนบนมาคน เปนการจบการเดนคนดาย 1 เทยวทำาเชนนสลบกนไปจนครบตามจำานวนความยาวทตองการเมอครบแลวจงปลดดายออกจากมาคน ดวยการถกเปยกลมดายทคนแลวใหเปนหวงโซ เพอไมใหดายพนกนและสะดวกตอการนำาดายไปทำาในขนตอนตอไป

5.การรอยฟนหว หรอสอดฟม คอ การสอดเสนดายทผานการเดนดายแลว มารอยใสในชองฟนหว หรอฟมซงมลกษณะเปนกรอบสเหลยมผนผา ทำาจากไมหรอโลหะ มฟนเปนซถๆ คลายหวเปนชองสำาหรบสอดดายยน ฟนหว หรอฟมทำาหนาทกระทบดายพงทสอดขดกบดายยนใหเรยงชดกน หวมขนาดความกวางและความถตางกน และเปนตวกำาหนดจำานวนเสนดายยนเชน หวเบอร 61 ในความกวาง 1 นว จะมชองฟนหว 31 ชอง เมอรอยเสนดายเขาไปในชองฟนหว ชองละ 2 เสนจะมเสนดายรวม 62 เสนตอ 1 นว แตหากใชหวเบอรตำากวาเบอร 61 เชน เบอร 32 จำานวนซฟนตอ 1 นว จะหางกวาความถ-หางของหว มผลตอเนอผา คอ ฟนหาง ดายยนจะบางทำาใหเนอผาไมแนน ฟนถ ดายยนจะหนาเนอผาแนนละเอยดกวาการจะใชหวขนาดใดขนกบความหนาบางของเนอผา อปกรณทใช คอ หว หรอฟม ขอรบดาย (บางแหงเรยก ไมกวก)ซงเดมทำาจากไมไผ ปจจบนประยกตทำาจากไมบรรทดเหลก

การรอยหวคอการนำาดายมารอยใสในฟนหวหรอฟม ขนตอนนตองชวยกน 2 คนคนท 1 สงดาย โดยดดเสนดายทผานการรำาวงมาแลวออกจากกลมดาย ใหเสนดายไปเกยวกบขอรบดายทคนท 2 ถอสอดรบอยในฟนหวรอยเสนดายทละเสน ใหเขาไปอยในฟนหวทละชองใหครบทกเสน จนกวาดายจะหมดครบทกชองตามจำานวน

การรอยฟนหวการรำาวง

ผาขาวมา 12

การหวเกบมวน

6. การหวเกบมวน เปนการนำาดายยนทรอยฟนหว หรอเขาฟมแลว มาแผเสนจากทถกเปยเปนกำาอยใหกระจายออกพรอมกบหวเกบเขาไมมวนผา ขนตอนนตองชวยกน 2-3 คน อปกรณทใช คอ มาหว สำาหรบวางขงดายทจะมวนปลายดานหนงมคานหวมวนซงมใบพดสำาหรบถบตดอย(บางแหงเรยก ระหดถกดาย) อกดานหนงมมาทบ(บางแหงเรยก มากอปป) สำาหรบทบเสนดายใหตงสะดวกตอการหว ไมมวนผา สำาหรบมวนเสนดายทถกแผกระจายออกใหเรยงเสนเปนระเบยบ ฟนหว กะนด (ไมแบบ 2 อน สำาหรบขดเสนดายบน-ลาง กนดายยง) ไมเรยว(บางแหงเรยก ไมคว)

นำาดายทรอยฟนหวมาวางขงบนมาหว โดยสอดดายผานมาทบหนบใหแนนเพอดงดายใหตงนำาปลายดายดานทมฟนหวไปวางบนคานหวมวนดานตรงขามกบมาทบ ผกดายเปนระยะๆ เขากบแกนของไมมวนสอดกะนด เขา

ระหวางดายบน-ลาง กลบกะนดและผกกะนด 2 อนไมใหหลดออกจากกนคนท 1-2 จบฟมดานซาย-ขวา คอยๆ ขยบฟมออกโดยใหหนาฟมขนานกบลกมวน ซงจะชวยใหหวงายขนตรวจสอบฟนหวใหมดายอยครบทกซ และคดดายโดยใชนวมอดงเสนดายใหแยกจากกน และใชหวสางดายไปพรอมๆ กนเพอจดเสนดายสลบบน-ลาง ใหเรยงตวสมำาเสมอเรยบรอยไมพนกนคนท 2 มวนเสนดายเขาในแกนของไมมวน โดยการถบรหสปนแกนไมดานทผกไวกบมาหวและมวนดายเกบจนหมดความยาวของเสนดายการเกบตะกอเขา หรอ เขาหก (บางแหงเรยก เขา หรอ หก)คอ การรอยเชอกสขาวคลองเขากบดายยนทหวเกบมวนแลวเพอหวเสนดายยนไวทกเสน การทอผาปกตใช 2 ตะกอ แตละตะกอทำาหนาทคมดายยนใหยกขน - ลงสลบกนทำาใหดายยนบน-ลางแยกจากกน สามารถสอดกระสวยพาดายพงผานไป-มาได อปกรณทใช คอ ไมคร หรอ ไมตะกอเขา

ผาขาวมา 13

7.การเกบยก คอ ขนตอนสดทายในการเตรยมดายยน กอนนำาไปผกขนกกระตกเพอทอ การทอผาปกตทวไปจะทอสลบโดยยก 1 ขม 1 ดวยกกระตก

การทอกกระตก เปนการประยกตเครองมอในการทอผาเลยนแบบระบบอตสาหกรรม ตวกทำาดวยโครงไมนงทอในทาหอยเทาเชนเดยวกบกมอ หรอ หกทอ ตางกนทดายยนกมอจะเรยงตามแนวดง กกระตกเปนแนวนอน กมอใชมอสงกระสวยเสนพงกกระตกใชมอกระตกเชอกกลไกทำาใหเกดแรงกระแทกดนกระสวยพงไป แทนการสอดดวยมอชวยใหทอผาไดเรวขนกกระตกมขนาดใหญกวากมอ มสวนประกอบ คอ ฟนหว ตะกอเขา ไมเหยยบหก (บางแหงเรยก คานเหยยบ หรอ ตนเหยยบ)คานแขวน(บางแหงเรยก คานหาบหก) สายกระตก หรอ เชอกดงเวลาพงกระสวย เปนทมาของการเรยก “กกระตก” ไมพาดนงไมมวนผา ไมไขว ดายยน รางกระสวย กระสวย หลอดดายพง

การเกบยก คอการยกลกมวนขนก ขงดาย นำาตะกอเขาอนท 1 แขวนหอยกบคานหลงคากดานบน อนท 2 ผกโยงกบไมเหยยบหกดานลางเมอผทอเหยยบไมเหยยบหก สลบซาย-ขวา จะทำาใหตะกอเขาถกดงยกขน-ลง แยกดายยนบน-ลางออกจากกนผทอกระตกเชอก กระสวยดายจะพงผานดายยนทแยกออกวงไปตามรางผทอดงฟนหว หรอ ฟม เขาหาตวเพอกระทบดายพง ทกครงทพงจากรมผาดานหนงไปอกดานหนง ทำาใหดายพงเรยงชดกนทำาเชนนสลบกนไป-มา จนไดความยาวของผาทตองการ

ผาขาวมา 14

ผาพนคอผาขาวมา

กระเปาผาขาวมา

กลองใสแวนตาผาขาวมา

กระเปาสะพายผาขาวมา

ปจจบนแตละทองถนนอกจากจะผลตผาขาวมา และผาทอแบบดงเดมแลวยงมการนำาผาขาวมามาประยกตและออกแบบเปนผลตภณฑตางๆ เพอสรางมลคาเพมใหกบผลตภณฑทองถน เชน เสอ กระโปรง กางเกง กระเปาสะพาย กระเปาสตางค ยาม หมวก กลองทชช ซองใสทชช ตกตาแขวนผาเชดมอ รองเทาใสในบาน ฯลฯ

เฉพาะบานหนองขาวไดมการประยกตผาขาวมาลายดงเดมเขากบลายผาสมยใหม เชน ลายลลาวดลกศร ลายมงกรคาบแกว ทำาใหมลวดลายบนผาขาวมาแปลกตาไปจากทอนๆ

นอกจากนนกออกแบบร นใหมจำานวนไมนอยทมบรรพบรษเปนชางทอผาขาวมานำาผาขาวมา ผาสารพดประโยชนซงมเอกลกษณเฉพาะ ออกแบบใหสอดคลองกบผคนร นใหม ซงเปนกลมผ บรโภคกลมใหญทเกยวพนกบเครองมอดจตอล ผาขาวมาจงถกนำามาออกแบบเปนหลากหลายผลตภณฑเพอสอดรบกบการใชประโยชนของวถคนในยคปจจบน และสามารถใชไดทกวยของคนดวย เชน กระเปาใสโนตบค ซอฟเคส ซองใสสมารทโฟน ซองใสแทบเลต ฯลฯ ซงเปนการยกระดบภมปญญาทองถนสอตลกษณไทยอนทรงคณคาระดบสากล เพอเชอมโยงผผลต ผออกแบบ และผซอเขาหากน เพอขยายตลาดผลตภณฑผาขาวมาใหเปนทนยมซอหามาใชกนอยางแพรหลายมากยงขน

ผาขาวมา 15

กระโปรงผาขาวมา

หมวกผาขาวมา เสอ-กางเกงผาขาวมา

ผาขาวมา 16

แหลงทมาขอมล และเอกสารทใชในการอางองการจดทำาขอมล

สมภาษณนางอารรตน พฤฑฒกล ประธานกลมกลมทอผา กลมสตรอาสาพฒนาต�าบลหนองขาว อ�าเภอทามวง จงหวดกาญจนบร ขอมล อาจารยธรพนธ จนทรเจรญ พวงผกา คโรวาท. คมอประวตเครองแตงกาย. รวมสาสน กรงเทพฯ . 2535 แมหญงพรรณวภา,นามแฝง “ ยอยศ ผาขาวมาผนนอยใชสอยอรอยเหาะ” HiClass 16,189 ( ก.พ. 43 ) 78 – 86 ทรงพนธ วรรณมาศ. ผาไทยลายอสาน. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2534. ประภากร สคนธมณ. มด หม ไหม. นครปฐม : โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร, 2555 หองเรยนทอผา การสบทอดความรเรองผาพนเมองแมแจม : นสรา เตยงเกต และคณะ ผจดพมพโครงการสงเสรมการทอผาพนเมองแมแจม, 2552 www.lib.ru.ac.th, www.snc.lib.su.ac.th

ผาขาวมา 17