ขนตอนการเขยนสารคด

การเรมตนทดยอมน าไปสความส าเรจฉนใด การเรมตนในการเขยนสารคดทดกยอมน าไปสความส าเรจในการเขยนฉนนน สาระส าคญทจะน าเสนอในทนกคอ กอนจะลงมอเขยนเรองนนตองมวธการหรอขนตอนในการเขยนอยางไรบาง ซงมประเดนทจะน าเสนอ ดงน

1. การตงชอเรอง 2. การเขยนบทความน าและความเชอม 3. การเขยนเนอเรอง 4. การเขยนความจบ

1. การตงชอเรอง ชอเรองเปนองคประกอบทส าคญของสารคด เพราะเปนสวนแรกสดทผอานมองเหนและอยากอานเรองราวทเขยน เพราะในสอสงพมพแทบทกประเภทจะมขอเขยนและคอลมนอนหลากหลาย หากชอของสารคดไมเดนแลว คนอานกจะไมสนใจ ผเขยนจะตองมพนฐานความเขาใจเกยวกบสงพมพทจะลงพมพ กลมผอานเปาหมายระดบการศกษาความสนใจโดยละเอยด ตลอดจนลกษณะชอเรองทไดรบความนยมในสอแตละประเภท การตงชอเรองสารคดไมมสตรส าเรจหรอหลกเกณฑทตายตว ผเขยนมอสระเตมทในการตงชอสารคดทตนเขยน อยางไรกตามไมไดมผน าเสนอหลกเกณฑและเสนอแนวทางในการตงชอเรองสารคดไวเชนกน เชน สมพร มนตะสตร (2525, น. 175) เสนอแนวทางในการตงชอเรองงานเขยนโดยทวไปวา 1. ชอเรองตองสน ใชถอยค างายๆตรงไปตรงมา 2. อาจใชค ากรยาแสดงอาการมาตงชอเรอง 3. อาจใชค าคม หรอสภาษตมาเปนชอเรอง 4. อาจใชค าทมความหมายตรงกนขาม 5. อาจใชค าทคลองจองกนเปนชอเรอง นอกจากนแลว มาล บญศรพนธ (๒๕๓๕, น. ๖๗-๖๘) ไดเสนอแนวทางในการตงชอสารคดวา อาจใชสตรของการเขยนขาวโดยยดแนวตอบ ค าถาม ๕W และ ๑H คอ ใคร (Who) ท าอะไร (What) ทไหน (Where) เมอไร (What) ท าไม (Why) และอยางไร (How) โดยเลอกตงชอตามจดประสงคและประเภทของสารคด เชน ชอเรองประเภท ใคร เหมาะกบการตงชอสารคดชวตบคคล ชอเรองประเภท อะไร เหมาะกบการตงชอสารคดทน าเสนอขอเทจจรง การกระท าหรอ กจกรรม ชอเรองประเภท ทไหน เหมาะกบการตงชอสารคดทองเทยว สารคดวถชวต ชอเรองประเภท เมอไร เหมาะส าหรบเขยนสารคดเกยวกบเหตการณ ประวตศาสตรหรอ เรองทเกยวกบเวลา

ชอเรองประเภท ท าไม เหมาะส าหรบสารคดทตองการสบคนหาสาเหต หรออธบายมลเหต บางอยาง เชน สารคดประเภทสกปพเศษทเจาะลกในเรองใดเรองหนง ชอเรองประเภท อยางไร เหมาะส าหรบสารคดทตองการอธบายใหความรเกยวกบเรองใด เรองหนง หรอแนะน าวธท า นกเขยนสารคดของไทยมกมรปแบบและแนวนยมในการตงชอเรองสารคดในหลายลกษณะ ดงน 1. ตงชอเปนประโยคบอกเลาตรงไปตรงมา การตงชอเรองแบนนพบวามมากทสด โดยผเขยนจะตงชอเรองในรปของประโยคบอกเลา กลาวถงสาระของเรองทจะเขยนอยางตรงไปตรงมา ไมออมคอมหรอเลนส านวนแตอยางใด ผอานสามารถเขาใจและทราบไดทนทวาผเขยนก าลงจะน าเสนอเรองเกยวกบอะไร เชน - สงกรานตเมองเหนอ - ความจรงใจของผชายชอ ปวย องภากรณ - บนทก 25 ป เหตการณ 14 ตลา - นกหายากในเมองไทย - ปาในเมอง

2. การตงชอแบบเลนส านวนเลนค า การตงชอเรองในแนวนจะตางจากแบบแรกทผเขยนใชศลปะการใชภาษามาใชในการตงชอเ รองโดยการเลนค า เลนส านวนหรอการใชค าทคลองจองกนเพอใหผอานไดจนตนาการถงความหมายแฝงและท าใหเกดความนาสนใจใครตดตามเนอหาตอไป เชน - อนรก อนธรรมในงานสงกรานตไทยใหญ - ลเก...ศลปะตดดนศลปนชาวบาน - นงกนลม ชมเมองอนทร - เงนทองเปนของมายา ทเรยน มงคด นอยหนาเปนของจรง

3. ตงชอแบบเรองสนและนวนยาย การตงชอเรองในแนวน คลายกบวธการตงชอเรองของเรองสนและนวนยายอาจอยในรปของประโยคยาวๆ กลมค า หรอวล ชอเรองจะไมบอกเลาหรอชแนะเกยวกบเนอหามากนกแตจะเปนขอความทชวนใหผอานตองคดตอ เชน - โลกกลางคน - ปรารถนาสดทายในโลกพการ - คนเมองนาน

4. ตงชอโดยใชกลมค าหรอวลทบอกเนอหาน ามาเรยงตอกน การตงชอในแนวน เปนการใชภาษาทไมไดผกเปนประโยคขอความเดยว แตนยมน าถอยค า กลมค า หรอวลทบอกเนอหามาเรยงตอกนและท าใหเกดความตอเนองในเชงสมพนธกนในลกษณะใดลกษณะหนง เชน เปนเหตเปนผลกน ขดแยงกน คลอยตามกน เชน - โคลนนง, อานนต, ไอสไตน และไดโนเสารกาฬสนธ - ดอกไม สายน า ความด บนเสนทาง 108

5. ตงชอโดยใชประโยคหลกน าหนา ตามดวยขอความทเปนสวนขยาย ลกษณะการตงชอในรปแบบน ผเขยนจะเรมดวยขอความทเปนประโยคหลกแลวตามหลงดวยกลมขอความทเปนสวนขยาย เพอแสดงใหเหนรายละเอยดของเนอหามากขน บางครงอาจใชเครองหมาย ( :) คนระหวางประโยคหลกกบสวนขยาย ซงเปนแบบการตงชอเรองทเหนบอยมากในการเขยนสารคด เชน - ขมขน : พรหมจรรยสลายปลายทางแหงความขมขน - ซอง : นรกบนดน - หมอเสนห : ทางออกความปวยใจในสงคมเมอง - ท าแทง : เลอดบาป...อาชญากรรมบนแพรงชวต - เสนทางยาบา ภารกจบนอ านาจมดและทางโคงของเยาวชน - แคน มหศจรรยแหงเครองดนตรอสาร

จากทกลาวมาน เปนตวอยางของการตงชอเรองสารคดทปรากฏในหนานตยสารและวาสารตางๆ โดยพจารณาจากรปแบบการใชภาษาในการตงชอ ผสนใจเขยนสารคดอาจน าไปเปนแนวทางในการตงชอสารคดได

2. การเขยนบทความน าและความเชอม สารคดจะเปนทสนใจของผอานไดนนอยทประโยคแรกของการเขยนสารคด หนาทของความน าจงชวยสรางความสนใจแกคนอานและดงดดใหผอานตดตามเรองราวแตตนจนจบ โดยปกตแลวรปแบบของการเขยนความน ามหลายลกษณะ ไมมกรอบก าหนดตายตว แตการขนตนทดทสด คอ การน าสงทกระทบใจผเขยนมาเขยน ซงอาจไดแกสงทไดไปเหนมาหรอไมกเปนขอขดแยงของปญหาหรอบางครงกอาจน าค าพดทนาสนใจของแหลงขอมลมาเสนอกได การเขยนความน าสารคดมหลายลกษณะซงพอจะน ามาเปนแนวทางในการฝกเขยนสารคดได ดงน 1. ความน าพรรณนา การพรรณนา ตามปทานกรมหมายถงการเลาขยายความ แตเมอน ามาใชในทางการประพนธ หมายถง การเลาใหนกเหนภาพอนใดอนหนง ซงค าวา “ภาพ” ในทนครอบคลมถงสงตอไปน - รปรางลกษณะของสงตางๆ เชน คน สตว สงของ ภมประเทศ - สงทไดสมผสไดทางห เชน เสยงตางๆ - สงทสมผสไดทางจมก ไดแก กลนตางๆ

- สงทสมผสไดทางลน ไดแก รสตางๆ - สงทสมผสไดทางกาย ไดแก ลกษณะ ออน นม แขง ละเอยด ความน าแบบพรรณนา เปนการเลาเรองในอกลลาหนงทมลกษณะคลายกบการบรรยาย คอ มงน าเสนอภาพธรรมชาต บรรยากาศ สถานท หรอเหตการณโดยใชภาษาในการล าดบความใหเกดจนตภาพและสสน หรออาจกลาวไดวา เปนการเขยนทแสดงใหเหน (show) มากกวาเลา (tell) การพรรณนาจะตางจากการบรรยายในดานการใชถอยค าทเลอกเฟนแลวอยางด เชน ค าวเศษณ โวหาร การใชค าใหเกดภาพพจน ดงตวอยางความน าพรรณนาในสารคดเรอง “เขาวาภเกตจะเหมอนพทยา ถา...?” โดย เสอเตย เพอนเตง

พระอาทตยชกรถหลบใหลอยในหมเมฆ เหมอนจะเกยจครานมากกวาเพราะออกทวแลวถกเบรก แสงแดดทแผดจารอน จนรสกไดลดความแรงลงเหลอแคความอน ทะเล หนาอาวไรคลน นงเหมอนพรม สน าเงนเขมปไปจนสดสายตา ตดกบตนสฟาทไลน าหนกของสขาว น าเงนและเทาของปยเมฆ เวงอาวสนๆ ของหาดไนหานเรยงรายดารดาษไปดวยรางของฝรงผวขาวตางวย ตางเพศ เปลอยอกนอนผงแดด กบหนงสอฉบบกระเปาในมอ หรอไมกนอนหลบเหมอนกบจะไมตนตราบใดทดวงอาทตยยงสาดแสง

ดงตวอยางความน าพรรณนาในสารคดเรอง “หลวงพระบาง เงาอดตทรมน าคาน” โดย นพนธพร เพงแกว

สายน าคานขนเชยวไหลควะควางไปตามแกงหนแนวคดเคยวของล าน าสะทอนแดดบายเปนประกายสแดงอมทองอยกลางราวปาเขยวทบเขยวสองฟากฝง เพงจะครงชวโมงไดกระมงทเราเดนทางออกจากสนามบนวดไต เมองเวยงจนน ขนเครองบนขนาด 50 ทนงบนฝากลมเมฆหนาทบในยามฝนพร า บายหนาขนเหนอสเมองหลวงพระบาง ราชอาณาจกรทเคยเปนศนยกลางอ านาจทางการเมอง ศาสนา ทงยงเปนทประทบของเจามหาชวตลาวมาแตโบราณ

2. ความน าแบบบรรยาย ความน าแบบบรรยาย เปนความน าทน าเสนอดวยการบรรยายใหเหนภาพ บรรยากาศ เหตการณ สถานการณ สถานทหรอบคคลมลกษณะคลายการพรรณนา แตจะเนนรายละเอยดเปนล าดบขนตอนตามทเหนและทเปนจรง โดยไมไดสอดแทรกความคดเหนของผเขยนลงไปดวย แตกเนนความสละสลวยของการใชถอยค าและท าใหผอานมองเหนและเกดอารมณรวมไปดวย

ดงตวอยางความน าบรรยายในสารคดเรอง “พธกนเจ เมอโลกมนษยและสรวงสวรรคคอดนแดนเดยวกน” โดย ขวญใจ เอมใจ

โรงเจไมหลงเกาชอ ฮะอตว อยในแวดลอมของรองสวนผลไมและชมชนบานเรอนลกเขาไปจากฝงคลองด าเนนสะดวก ในยานหลกแปดไมมากนก วนนดสะอาดสะอานงดงามทงยงคกคก ขวกไขว ภายในโรงเจประดบตกแตงดวยแผนปายไมสเหลองเขยนค ามงคลดวยสแดงสด มานผาสสดรอยไหมสตดกนเปนพระยา กลางผนเขยนอกษรจนตวใหญลวนค าดงามค ามงคล อกทงโคมไฟกระดาษลกโตสเหลองทแขวนอยนบสบๆลก...

3. ความน าแบบเรองสน สารคดสมยใหมมกนยมน าวธการเขยนวรรณกรรมบนเทงคดมาใชในการเลาเรอง เพอน าเสนอสาระความรใหนาอานและมอรรถรส ดงนนในการเรมเรองหรอเขยนความน าจงมกเอาวธการเขยนแบบเรองสนมาใช โดยการพรรณนาหรอบรรยายใหเหนนาฏการหรอความเคลอนไหวของตวละคร สถานท และบรรยากาศไดอยางนาสนใจและชวนตดตาม ดงตวอยางความน าแบบเรองสนในสารคดเรอง “ปกของคนกลา” โดย ววฒน พนวฒยานนท ทน าเสนอเรองราวของหนวยรบพเศษ ไดขนตนดวยความน าแบบเดยวกบการเปดเรองของเรองสนวา

เหลอเวลาส าหรบแสงอาทตยไมมากนก เมอเฮลคอปเตอร น านกรบมายงจด นดหมาย...ศนยฝกทางทหารหนงในพนทอ าเภอสชล จงหวดนครศรธรรมราช ปาเบองลางสงบเงยบ มนอยไมไกลจากเวงน าสครามทสดใสแลดอบอน ผนปา และ ทองทะเลสญลกษณของเขตรอนในสายตาของผมาเยอนงดงามราวสวรรคกไมปาน เสยแตวา กจกรรมของพวกเขายามนไมเกยวกบการคลายอารมณกบสายลมแสงแดดแมแตนอย ความสง ๑๒๐ ฟต ใบพดหมนตว เครองค ารามเหมอนก าลงใชพลงเตมทเพอฉดให เฮลคอปเตอร “ฮอป” อยกบทพลนทปลายเชอกแตะพน หวหนาชดกสงสญญาณให “ทมด” สองคนแรกบนสก ฮ.โรยตวลงไป เปาหมาย โจมตคายทมนของฝายตรงขามใหไดภายใน ๒๔ ชวโมง ในเวลาเดยวกน ตองหลบหลกหนชดสงหารของฝายตรงขามใหตลอดรอดฝง...

ดงตวอยางความน าแบบเรองสนในสารคดเรอง “บมจม” โดยธภาพ โลหตกล เลนเรองของคนเลยงชางและชางคใจตองมาลมตายดวยอบตเหตถกรถชน ในเรองนผเขยนเรมตนดวยความน าทมล ลาการเขยนแบบเรองสน สรางความสะเทอนใจแกผอานไดเปนอยางด

หาวนแลวทพอเฒานอนหมดอาลยตายอยากอยทโรงพยาบาล ความเหนดเหนอย เมอยลาจากการเดนทางรอนแรมจากกรงเทพมหานคร มาถงอ าเภอโนนสงโคราชเปนเวลา กวา 10 วน นนเปนสาเหตหนง แตทส าคญไปกวานนคอ ใจทแตกสลายไปพรอมๆ ขาวการ ตายของ “บวจม”

“บวจมตายแลวพอ...กระเพาะปสสาวะอกเสบ” ขาวสดทายของบมจมจากปากลก ชายทพอเมาจะจบความได กอนเปนลมสลบไปในวนทถกสงตวมานอนอยโรงพยาบาลราช สมาเปนคนทสอง

การขนตนดวยความน าแบบการเขยนเรองสน เหมาะส าหรบเขยนสารคดทมแกนเรองเนนความสะเทอนใจ เชน สารคดชวตบคคล สารคดเกยวกบสตรและเดก

4. ความน าประเภทอางค าพดหรอวาทะบคคล การเขยนความน าประเภทน ผเขยนมกจะหยบยกเอาค าพดหรอวาทะตอนใดตอนหนงของบคคลทมชอเสยงมาขนตน โดยเฉพาะในสวนทเกยวของและเชอมโยงกบสาระส าคญของสารคดทจะเขยน ดงตวอยางความน าประเภทอางค าพดหรอวาทะบคคลในสารคดเรอง “ตาดหลวง บนสายธารแมวะ ความพสทธกลางปา ณ แดนล าปาง” ของเกรยงไกร สวรรณภกด “ผมอยากใหบานเราเจรญและมสถานททองเทยว...เรองความปลอดภยรบรองได เลย”

ก านนจ าลอง มณเครอ แหงต าบลแมวะ ใหความเหนกบนกเดนทางรนพคนหนง เ ม อหลายปกอน ซงผใหญลวนจากบานน าดบยงเลาตออกวาเมอ 20 ปทผานมาแกเคยขออนญาตขนไปเจาะน ามนยาง จนถงบดนปาผนนยงถกรกษาใหคงอยมาดวยความรก และหวงแหนของชาวบานน าดบเปนยงนก ปญหาการลกลอบตดไมในปาจงเกดขนนอยมาก ในบร เ วณพนทปาทครอบคลมถง ๑๖๘,๑๒๕ ไร ทามกลางภเขาสงใหญสลบซบซอนปายงคงมสภาพ อดมสมบรณทกกระเบยดนว

5. ความน าแบบสนทนากบผอาน การเขยนความน าแบบนเปนลกษณะการเขยนทเหมอนกบผเขยน พดคยโดยตรงกบผอาน โดยผเขยนจะใชสรรพนามบรษท 1 แทนตวเอง หรอไมกใชค าแทนตวเองวา “ผเขยน” และใชสรรพนามบรษท 2 แทนตวผอาน หรออาจใชค าวา “ผอาน” แทน ซงเปนการสรางความคนเคยและเปนกนเองกบผอานท าใหผอานรสกเหมอนวาไดอยรวมในเหตการณหรอเรองราวเหลานน ดงตวอยางความน าแบบสนทนากบผอานในสารคดเรอง “ศลปะสมยใหมหรอผลงานเดกมปญหา” ของ ภาณ มณวฒนกล

ค าคนนหรอคนไหน ขณะทคณก าลงหลบเดกวยรนจ านวนหนง ก าลงลงมอปฏบตงาน...พวกเขาก าลงน าเอาจนตนาการออกมาใหปรากฏเปนลวดลาย ตวอกษรเปนถอยค า หรอขอความทบางทประดบดวยภาพสอความหมาย...และเมอคณตนขนมาพบวาก าแพงขางๆ บานของคณ หรอก าแพงฝงตรงขามซงครงหนงเคยวางเปลา บดนกลบเตมไป

ดวยลวดลายและสสน ปรากฏการณนอาจสรางความสงสย งงงวย กระทงปรวตก ใหแกคณหรอคนอนไดไมยาก...และนนคอผลงานทเรยกวา กราฟฟตอารต

6. ความน าประเภทสภาษต ค าคมและบทประพนธ ความน าประเภทนจะยกเอาสภาษต ค าคมหรอบทประพนธประเภทบทกวหรอบทเพลงมาขนตนสารคด ซงสภาษต ค าคมหรอบทประพนธดงกลาวอาจจะเปนขอความทรจกกนโดยทวไปหรอไมกได แตจะตองมนยหรอความเกยวของกบประเดนหลกของสารคดทจ าน าเสนอความน าประเภทสภาษต ค าคมและบทประพนธเปนความน าสารคดอกแบบหนงทคอนขางนยมเขยนกนมาก ดงตวอยางความน าประเภทบทประพนธในสารคดเรอง “ความจรงใจของผชายชอ ปวย องภากรณ” ของวนชย ตนตวทยาพทกษ กชายชาตเชอ ชาตร กเกดมากท หนงเฮย กคาดกอนสนช- วาอาตม กจกไวลายเวน โลกใหแลเหน ปวย องภากรณ โคลงสสภาพบทนจารกอยใตรปปนอาจารยปวย ซงตงอยทมหาวทยาลยธรรมศาสตร วทยาเขตรงสต อาจารยปวยเขยนโคลงสสภาพบทนเมออาย 24 ป เมอครงเปนนกศกษาท London School of Economics & Political Sciences มหาวทยาลยลอนดอนเมอปพ.ศ. 2483 ในเวลาตอมา โคลงสสภาพบทน เปนบทสรปทดทสดของชวตลกผชาย ชอปวย องภากรณ

7. ความน าประเภทนทานต านานและเกรดเรองเลา ความน าประเภทนมกเรมตนดวยการนทาน ต านาน และเกรดเกยวกบเรองเลาตางๆ มาเขยนเปนความน านทานและต านานเปนเรองเลาแบบเกา ซงอาจเกยวของกบประวตสถานท บคคลหรอเหตการณทผเขยนสามารถหยบยกน ามาประกอบการเขยนสารคด นอกจากนแลวเรองเลาประเภทมกตลก หรอเรองลอเลยนใหมๆกมความนาสนใจ หากน ามาเขยนเปนความน าสารคดกจะชวยเพมเสนหอยางหนงใหกบงานเขยน ดงตวอยางความน าประเภทหยกยกเอาเรองมกตลกของชาวระยองมาเปนบทน า ปรากฏในสารคดเรอง “ค านงแหงรอยฉบนผนทราย”

เลากนวา วนหนงชาวระยองเอาทเรยนใสชะลอม พรอมกบตกทรายทเกาะเสมดใสถงพลาสตกไปเยยมญาตทจงหวดตาก ญาตรบถงพลาสตกแลวตรงรเอาไปเกบไวในตกบขาว เพราะเขาใจวาเปนน าตาลทราบเดยวมดจะขน นเปนหนงในหลาย ๆ เรองเลาทสะทอนวาเกาะเสมดและหมเกาะตางๆ ในบรเวณอาวไทย เขตจงหวะระยองมน าทะเลทใสสะอาด หาดทรายขาวราวเกลดน าตาลขาวเสยจน

คนไหนพระจนทรเตมดวง แสงจนทรนวลผองจะสะทอนหาดทรายสขาวจนสวางไสวราวกบวายอยไฟจากสนามศภชลาศยมาสองใหเดกๆบนเกาะเสมดไดวงเลนกนสนกสนานจนดกดน...

8. ความน าแบบสรปประเดน เปนความน าในอกลกษณะหนงทนยมเขยนกนมาก ซงการเขยนความน าในลกษณะนเปนการสรปประเดนหรอสาระส าคญของเรองทงหมดเสยกอน มหลกในการเขยนโดยทวไปกคอ ในเนอหาของความน าควรจะกนความครอบคลมในประเดนค าถามหลกๆ เชน ใครหรอเรองของใคร ท าอะไร ทไหน เมอไหร อยางไร ซงเปรยบเสมอนการเกรนน าแลวจงขยายเปนรายละเอยด

ดงตวอยางความน าแบบสรปประเดนในสารคดเรอง “โคลนนง, อานนต, ไอนสไตน... ไดโนเสารทกาฬสนธ ของธรภาพ โลหตกล

พรอมๆ กบทขาวฮอฮาเรองนกพนธกรรมวทยาสามารถ “โคลน” หรอ “แกะพมพ” สงมชวตใหออกมาเหมอนอยางแกะทชอ “ดอลล” ไดโดยไมตองเอาเชอตวผกบตวเมยมา ผสมกนแบบปกต

เมอนนกระแส “ไดโนเสารฟเวอร” กกลบมาอกครง เมอเกดมค าถามวา ถานกโบราณวทยาสามารถหาเซลลไดโนเสารไดสกเซลลมา “โคลน” เหมอนอยางในหนง “จราส-สคพารค” ทอตสาหไปหาดเอนเอในเลอดไดโนเสารทตดมากบยงในผลกอ าพน แลวอะไรจะเกดขนกบโลกใบน ในกรณของคนกมการพไปใหญโตวานาจะเอาเซลลคนระดบ “จเนยส” อยางอลเบรต ไอสไตน หรอคณอานนต ปญยารชน มา “โคลน” เพอโลกเราจะไดมแตคนฉลาด และมคณธรรม ซงคงเปนการพดกนสนก ๆ เพราะการโคลนนนแกะพมพออกมาเฉพาะรปรางหนาตาหาไดถอดแบบมนสมองและคณธรรมในจตใจออกมาดวยแตอยางใดไม

9. ความน าแบบค าถาม ความน าในลกษณะน เปนการเรมตนดวยประโยคค าถามเพอกระตนใหผอานหนมาสนใจกบเรองทอาน รวมทงเปนการกระตนใหคนหาค าตอบ เพราะการตงค าถามมกจะเรมตนดวยประเดนทเปนแกนหลกของเรอง

ดงตวอยางความน าแบบค าถามในสารคดเรอง “สมบตจากยคทองของกรก” ของ จอรจ แอฟ.แบสส

“ครอบครวทอยขางหลงจะมโอกาสลวงรชะตากรรมของคนทจมลงพรอมกบเรอ ล านหรอเปลานะ” ? จอน เคานซล ตงค าถามขนตอนทเขากบผมอยในยานด าน าซงลอยล าอยเหนอซาก เรอสนคาขนาดเลก เรอนอบปางลงเมอกวา 2,400 ปกอน “สมยนนยงไมมวทยไมมการกภย ทางอากาศแลวใครเลาจะรวาเกดอะไรขน”

การเขยนความเชอม ความเชอมเปนสวนทท าหนาทเชอมโยงระหวางความน ากบเนอเรอง ความเชอมอาจเปนขอความสนพยางคเดยว วล ประโยค หรอยอหนากได ทแสดงใหรวาผเขยนก าลงจะสงทอดความน าใหโยงไปยงเนอเรองทจะเขยนตอไป หรอกลาวโดยสรปความเชอมกเหมอนสะพานทโยงความน ากบเนอหานนเอง ตวอยางสารคดเรอง “การถายโยงภมปญญา: ขบวนการแหงเสรภาพของชาวนาสไมย” ของบ าเพญ ไชยรกษ

ทกชวตทนตนขนมาพรอมๆ กบแสงแรกของอรณร ง แสงตะวนทคอยกระจางขน ขยบจงหวะชวตของพวกเขาใหคกคกตามไปดวย แสงแดดทแรงกลาขนทกขณะดงแสงชบชก าลงของคนทนเสยงเลอยตดไมไผ เสยงพราทแทรกตวผานเนอไม เสยงกบไสไมเสยงคอนกระทบสว เสยงเครองปนนน เสยงเจยนทองเหลองทดงถกระชนจากบานนไป บานนนอยางบนเทงเรงเรา เปนเหมอนสญญาณแหงการเรมตนอยางกระฉบกระเฉงอกวนหนงของชาวนาสะไมย

บานนาสะไมย ต าบลนาสะไมย อ าเภอเมอง จงหวดยโสธร อยหางจากจงหวด 18 กโลเมตร เปนชมชนทมอายกวาศตวรรษ ซงฝามรสมกาลเวลาทซดกระหน ามาไดอยาง ทาทาย เมอไดย าไปตามถนนคอนกรตใจกลางหมบาน ทงคนทงรถยนต รถเครอง วว ควาย ไก เปดตางสญจรไปมาขวกไขว เสยงรองทกทายปราศรย เสยงเลนไลหยอกลอกนของเดกๆ ดงระงม

ในยอหนาแรกของสารคดขางตนนเปนสวนของความน า ผเขยนเปดเรองโดยใชความน าแบบพรรณนาใหเหนสภาพของหมบานแหงหนง ประโยคทเนนตวหนาและขดเสนใตในขอความทวา “เปนเหมอนสญญาณแหงการเรมตนอยางกระฉบกระเฉงอกวนหนงของชาวนาสไมย” ซงเปนขอความทงทายในยอหนาของความน านนคอประโยคทเปน “ความเชอม” เพราะขอความในตอนนบอกใหรวาผเขยนก าลงกลาวถงหมบานนา สะไมย

3. การเขยนเนอเรอง

เนอเรองนบวาเปนสวนส าคญทสดในสารคด เพราะเนอเรองคอสวนทเปนสาระส าคญทผเขยนสารคดเรองนน ๆ ตองการน าเสนอตอผอาน

ตามหลกการเขยนสารคดแนวใหมท เนนวาสารคดคอรอยตอระหวางการเขยนเชงวชาการกบวรรณกรรม เนอเรองจงควรจะประกอบดวยลกษณะตอไปน คอ

1. สวนทเปนขอมลหรอสาระ ไดแก ขอมลหรอขอเทจจรงทผเขยนไดคนควารวบรวมมาจากแหลงขอมลตาง ๆ เพอน าเสนอความร ความจรงเกยวกบเรองนน ๆ ซงถอวาเปนหวใจส าคญของการเขยน สารคด

2. สวนทเปนสสนบรรยากาศ ไดแก สวนทชวยเสรมแตงเนอเรองใหมสสนบรรยากาศนาอาน ไมแหงแลงหรอจดชดจนเกนไป สสนบรรยากาศในการเขยนสารคดเกดจากการปรงแตงสวนทเปนขอเทจจรงกบรายละเอยดปลกยอย เพอเสรมแตงใหเรองนาตดตามมากขน เชน การใหรายละเอยดของเหตการณ ฉาก บรรยากาศ การสอดแทรกเกรดความร นทาน ต านาน สรางตวละครใหมชวตชวา มความสดนาเชอถอ เปนตน

3. สวนทเปนศลปะและกลวธในการเขยน ในสวนนเปนเรองของศลปะในการเขยนทชวยดงดดความสนใจใครตดตามและใหความบนเทงแกผอานซงรวมถงศลปะในการใชภาษาส านวนโวหาร ทวงท านองในการเขยนและกลวธการน าเสนอหรอการเลาเรอง การสรางตวละคร หรอการใชกลวธอน ๆ ทชวยใหเรองนาอานนาตดตามมากขน

แมวาเนอเรองของสารคดจะมองคประกอบดงทกลาวมาแลวขางตน แตผเขยนตองไมลมวา ในสวนทเปนขอมลขอเทจจรงหรอสาระของเรองนนเปนองคประกอบส าคญทสด เพราะหวใจของสารคดอยทการน าเสนอขอเทจจรงหรอสาระความรในเรองนน ๆ สวนองคประกอบทางดานสสนบรรยากาศและกลวธเขยนเปนสงทส าคญรองลงมา

หลกในการเขยนเนอเรอง

หลกในการเขยนสวนทเปนเนอเรองของสารคด ดงน

1. กลวธในการน าเสนอเรอง

2. กลวธในการด าเนนเรองและการล าดบความ

3. กลวธและศลปะในการใชภาษา

4. กลวธในการใชกระบวนความ

5. การแทรกค าพดและเสรมเกรดทนาสนใจ

6. การอางอง

1. กลวธในการน าเสนอเรอง

สารคดแนวใหมเปนงานเขยนทมชวตชวา มสสน มการปรงแตงจนนาการประกอบการใชเหตผล หลกฐานและความรสก ดงนนนกเขยนสารคดนอกจากจะตองเปนนกสงเกตการณ ความเปนไปของชวตโลกและสรรพสงแลวยงตองเปนนกเลาเรอง คอ มความเขาใจในเรองทตนจะเล า รจกเลอกวธการเลา มความสามารถในการใชภาษาเลาเรองหรออธบายใหคนอานเกดภาพทใกลเคยงกบความจรงไดมากทสด (กองบรรณาธการนตยสารสารคด 2531,น.124) การน าเสนอในสารคดจงเปนเรองส าคญทผเขยนจะตองใหความสนใจเปนพเศษ

จากการศกษาสารคดแนวใหมทเผยแพรตามสอสงพมพ จะพบวามแนวในการน าเสนอเรองราวหรอการเลาเรองหลายลกษณะ เชน

1. การเลาเรองอยางตรงไปตรงมา

2. การเลาเรองโดยใชลลาของการเขยนเรองสน

3. การเลาเรองในรปแบบของจดหมาย

1. การเลาเรองอยางตรงไปตรงมา

เปนวธการทเรยบงาย คอเลาเรองไปตามล าดบโครงเรองและเหตการณทเกดขน (Chronological Order) ลกษณะการเขยนจะเปนแบบบรรยายหรออธบายเรองจะเรยบงาย ไมมสสนบรรยากาศ

การน าเสนอโดยการเลาเรองแบบตรงไปตรงมาน เปนวธการเขยนทธรรมดาทสด เหมาะส าหรบเขยนสารคดทมลกษณะเนนสาระขอเทจจรงมากกวาการสรางสสนบรรยากาศ เชน สารคดเชงประวตศาสตร สารคดเกยวกบธรรมชาต สารคดเกยวกบเทคโนโลยและวทยาการใหม ๆ เปนตน

2. การเลาเรองโดยใชลลาแบบเรองสน

การน าเสนอโดยใชวธการน เปนการประยกตเอาลลาการเลาเรองแบบวรรณกรรมมาใช มการก าหนดตวละครใหเปนผด าเนนเรองเนนการสรางสสนบรรยากาศดวยการใหรายละเอยดในการพรรณนาฉากสถานท บรรยากาศ อารมณและความรสกของตวละคร การใชภาษาทมสสนและกอใหเกดจนตนาการแกผ อานนอกจากนแลวยงสลบกบการสอดแทรกหรอการอางองค าพดตลอดจนการอธบายความเพอใหมความสมจรงและนาเชอถอมากยงขน

การเลาเรองโดยใชลลาแบบการเขยนเรองสนน ยงมกลวธปลกยอยอกหลายอยางขนอยกบการเลอกใชและศลปะของผเขยนแตละคน เชน การก าหนดผเลาเรอง หรอการใช “มมมอง” (Point of view) ซงเปนวธการทพบมากในการเขยนสารคดแนวใหม

ค าวา “มมมอง” หรอการก าหนดกลวธในการเลาเรองเปนศพทและวธการในการเขยนวรรณกรรมแบบบนเทงคด (fiction) อนไดแก นวนยายและเรองสน ซงถาจะกลาวงาย ๆ กหมายถงการก าหนดวา “ใครเปนผเลาเรองหรอถายทอดเรองราวนน ๆ ในเรอง” (เพลนตา,น. 2529) หรอการตงค าถามวา “ในสารคดเรองนนจะใหใครเปนคนเลาเรองหรอเลาเรองโดยใคร”

การตงค าถามวา สารคดเรองนจะ “ใหใครเปนคนเลาเรอง?” เปนค าถามทน าไปสการก าหนดผเลาเรองนนเอง

การใชมมมองหรอผเลาเรองในเรองสนมหลายลกษณะ เชน การเลาเรองโดยใหใชสรรพนามบรษท 1 (ผม,ขาพเจา,ฉน,เรา) เปนคนเลาหรอการเลาโดยใชสรรพนามบรษท 3 (เขา,หลอน,เธอ) เปนคนเลา หรอการ

เลาเรองโดยใชมมมองแบบสายตาพระเจาซงผเลาจะเปนผรแจงทกสงทกอยางดจดงพระเจา (เพลนตา 2529,น. 88) คอสามารถลวงรไปถงความรสกนกคดของตวละครหรอบคคลทกลาวถง ขอใหพจารณาตวอยางจากสารคดทน าเสนอโดยใชกลวธการเลาแบบเรองสนในลกษณะตาง ๆ ตอไปน

ตวอยางท 1

ถนนเลกแคบทอดเหยยดยาวไปตามแนวโคงของไหลเขา ฉนนงปะปนอยกบชาวบานโวโนโซโบ ผคนแถบนเปนมสลมแทบทงหมด เชนเดยวกบประชาชนสวนใหญในอนโดนเซย เราสองคนจงนงเปนสาวหนาขาวปอหลออยกลางหมคนผวคล าจมกโดงและตาคมเฉยบ ทามกลางหมคนทจดจองฉนควกขาวโพดปงแขงออกมาแทะอยางไมเกรงใจ สายตาหนมแขกเจาเจยบยนจมกถามเสยงเบา “กนลงไดไงพ แขงยงกบหวไอโจร”

ฉนยมขณะกมมองขาวโพดสซดในมอ เจาเจยบไมไดพดเกนจรงเลยแตละเมดกวาจะขบออกจากฝกไดเลนเอาเหงอกสน ส าหรบคนทเคยไดสมผสรสชาตออนละมนของขาวโพด “สาลแมงดา” หรอขาวโพดพนบานอกหลายชนดมาแลว ขาวโพดในโวโนโซโบกพอจะเปรยบไดกบขาวโพดเลยงสตวของชาวเขาเมองไทยเราด ๆ นเอง แตคนอนโดนเซยดจะไมยหระอะไรนก...

เดยงพลาโต ดนแดนแหงเทพเจา : นพทธพร เพงแกว

ตวอยางท 2

บายโขแลว ปาจวงประแปงไปพลางตามองนาฬกาไปพลางปานนททาน าคงแขงเรอกนสนกสนาน อกสกประเดยวกไดเวลานมนตพระมารบผาปา ขาววาปนพวกหนงสอพมพกบทวจะมากนมากเปนพเศษ เพราะเรมมขาวดงออกไปวาปากน าประแสรบานเรามธรรมเนยมทอดผาปากลางน าอยางทไมมใครเหมอน

ยางเขา 63 ปนแลว ปาจวงยงไมเคยไดยนเลยวามทไหนเขาทอดผาปากนกลางน า อยาวาแตในระยองเลยทวเมองไทยกเหนจะมแตบานเรานแหละตงแตจ าความได ปยากบอกวาเราจดของเรามาอยางนเปน รอย ๆ ปแลว คนบางกอกขเหอเพงจะมาตนเตนเปนพลวนปนเอง

ศรทธาของคนเล : ธรภาพ โลหตกล

ตวอยางท 3

หองสเหลยมเลก ๆ หองนนมแตเตยงขาหยงตงอยกลางหองผหญงวยสาวคนหนงก าลงนอนทอดรางอยบนเตยงขาหยง เหนอรางของเธอมแสงไฟนออนสวางไสว ขาง ๆ เตยงมโตะวางอปกรณเครองไมเครองมอไวพรอมส าหรบ “กจกรรม” ทก าลงจะเรมตนขน...

“เอา แยกขาออกแลวชนเขาขนสง ๆ เดยวหมอจะผกขาและปดตานะ ท าใจใหสบาย รบรองไมเจบ...” เปนเสยงจากหมอในชดกาวนสขาว ทงหนาตาและน าเสยงของเขาดเฉยเมยมากกวาจะเมตตาอาทร หมอสง

ผชวยอกสองคนทยนอยขาง ๆ ใหผกขาทงสองขางของหญงสาวตรงกบหยง จากนนจงน าผาสขาวมาปดตาของเธอ แสงไฟนออนสวางไสวพลนมดมดลง ทนใดความหวนกลวจโจมเขามาอยางฉบพลน

เธอรสกราวกบอยในโลกมด...

หมอฉดยาเขาเสนเลอดทบรเวณขอมอ เธอเรมสะลมสะลอฤทธยาท าใหเธอรสกเชนนนและไมรบรความเจบปวดทก าลงเกดขน...

ท าแทง : เลอดบาปอาชญากรรมบนแพรงชวต : อรสม สทธสาคร

จากตวอยางสารคดตงแตตวอยางท 1 - 3 จะเหนไดวามกลวธในการน าเสนอโดยใชผเลาเรองไมเหมอนกน

ตวอยางท 1 เปนการเลาเรองโดยใชมมมองของสรรพนามบรษท 1 คอ ฉน ซงแสดงวาผเขยนให “ฉน” เปนคนเลาเรอง ฉนในทนกคงหมายถงผเขยนนนเอง ลกษณะการเลาเรองจงเปนการเลาเรองราวทตวเองไดประสบพบเหนมา ผเขยนสามารถบอกเลาถงความรสกนกคดและแทรกความเหนของตนไดอยางอสระ ท าใหเรองทเลามน าหนกดนาเชอถอ

ตวอยางท 2 เปนการเลาเรองโดยใชมมมองของบรษท 3 ซงในเรองนกคอ หญงชราทชอวา “ปาจวง” นนคอผเขยนก าหนดให “ปาจวง” เปนคนเลาเรองทกสงทกอยางทน าเสนอ ไมวาจะเปนสงทไดเหนมารบรมา หรอความรสกนกคดจงเปนของปาจวงทงสน ทงทในความจรงแลวผเขยนคอ ธรภาพ โลหตกลนนเอง

ตวอยางท 3 เปนการเลาเรองโดยใชมมมองของผรแจง หรอทเรยกกนวา “มมมองสายตาพระเจา” ผเลาเรองจะลวงรไปทกสงทกอยาง แมแตความรสกหรอความคดของตวละคร เชน การบรรยายวา “เธอรสกเหมอนอยในโลกมด” ซงหากผเลาเรองไมใชผรแจงเหนจรงแลวจะไมสามารถลวงรไดวาหญงสาวทไปท าแทงนนรสกอยางไร

การเลาเรองทงสามแบบน เปนวธการน าเสนอแบบเรองสน การใชผเลาเรองแบบท 1 ดจะเปนวธทงายทสด เพราะ “ผเลา” กบ “ผเขยน” เปนคน ๆ เดยวกน สวนแบบท 2 และ 3 นน “ผเลาเรอง” กบ “ผเขยน” เปนคนละคนกน นอกจากนแลวจะเหนไดวา การเลาเรองโดยใชสรรพนาม บรษท 1 และ 2 นน ผเลาเรองจะมตวตนหรอปรากฏตวในเรองท เลา แตการเลาเรองในแบบท 3 ผเลาเรองจะไมปรากฏตวในเรอง เราจะไดยนแต “เสยงเลา” ของเขาเทานน

3. การน าเสนอในรปแบบของการเขยนจดหมาย

การน าเสนอแบบนผเขยนจะใชวธการเลาเรองในรปแบบของการเขยนจดหมาย คนเขยนจดหมายจะเปนผเลาเรองราวตาง ๆ ในเนอความของจดหมาย ซงเปนวธทนยมกนอกวธหนง โดยเฉพาะในสารคดทเกยวกบการทองเทยวหรอเนนการเลาเรองเปนส าคญ ดงเชนสารคด เรอง “กลองไปรษณยสแดง” ของ อภชาต

เพชรลลา เปนสารคดทองเทยวเลาเรองการเดนทางไปเทยวหมเกาะในอาวไทย แตผเขยนน าเสนอเรองราวของเขาในลกษณะจดหมายจาก “ไขยอย” ถง “ดากานดา” ตวอยางบางตอนของสารคดเรองน

แสงแดดโพลเพล

วนนมเรองราวของความรกมาเลาใหฟง

เกาะนางยวน

ฉนออกจากทรายนวลกลบไปยงแมหาด คดเอาไววาคนนจะขามไปนอนบนเกาะนางยวน เกาะนางยวนเปนเกาะเลก ๆ อยเคยงขางกบเกาะเตา ฉนออกจากทรายนวลมากเกอบเยน เทยวเรอระหวางเกาะเปนเรอหางยาวตดเครองยนตธรรมดา ถาฉนจะขามไป เกาะนางยวนในตอนนตองเหมาล าไป แตฉนตองประหยดเงนส าหรบการเดนทางในวนตอ ๆ ไป...

กลองไปรษณยสแดง ตอน เดกทเกดมาจากเมดทราย : อภชาต เพชรลลา

ทกลาวมานเปนแบบวธของการน าเสนอเรองในสารคดทปรากฏในสอสงพมพ ในปจจบนการเขยนสารคดแนวใหมเปดโอกาสใหผเขยนสามารถสรางสรรควธน าเสนอไดไมมขดจ ากด เพราะวธการน าเสนอจะมสวนชวยใหสารคดมความนาอานมากยงขน

2. กลวธในการด าเนนเรองและการล าดบความ

การด าเนนเรองและการล าดบความในการเขยนเนอเรองสารคดนบวามความส าคญมาก เพราะการด าเนนเรองคอการท าใหเรองทเขยนด าเนนไปตามโครงเรองทเราก าหนด ท าใหเรองมความสมพนธกนไปโดยตลอด

กลวธในการด าเนนเรอง

ธรภาพ โลหตกล (2544, น.161-162) ไดน าเสนอแนวทางในการด าเนนเรองของสารด โดยอาศยประสบการณจากการเขยนบทสารคดโทรทศนวา สามารถใชกลวธไดหลายวธดงน

1. ใชตวผเขยนเองเปนตวเดนเรอง การเดนเรองแบบนจะมตวผเขยนเปนศนยกลางในการเลาเรอง น าเสนอเรองราวผานอารมณ ความรสกนกคดของผเขยนซงอาจจะเหมาะกบสารคดประเภทเดนทางทองเทยว หรอสารคดรายงานเหตการณ ดงตวอยาง

“...พวกเราใชเวลาตงแตแรกไปจนถงวนทสามทองเทยวอยตามบรเวณปราสาทหนเมองรางโบราณ แตในทสดกตกลงกนวาควรจะ เขาไปเยยมเมองเสยมราษฎร เสยมเรยบ หรอเสยมราบดบาง (เมองนตอไปจะเรยกวาเสยมเรยบตามส าเนยงเขมรซงเปนเจาของ) ตอนบายวนหนงเรากหลบหนานายพดซอน ซงแกไดก าชบเราวาใหไปดนครวดกบแกอกครงหนง

แลวกจบ “ละเมาะ” เรอรถจกรยานสลอ ซงเคยขกนหลายคนมาแลวสมยพระตะบองคนมาอยกบไทย จากหนาโฮเตลเขาไปเทยวทตวเมองเสยมเรยบ ความจรงรถละเมาะทรบคนโดยสารแถวนไดสงเกตเหนกนมาแตแรกแลววา ดเหมอนไมจ ากดคนนง...”

ถกเขมร : ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช

สารคดเรอง “ถกเขมร” เปนสารคดบนทกการเดนทางทองเทยวทไดรบการยอมรบวามคณคานาอานและไดสาระความร แตทเดนทสดกคอกลวธการด าเนนเรองทใชตวผเขยนเปนศนยกลาง ท าใหการเลาเรองสนกเปนกนเอง

2. ใชตวบคคลในพนทเปนตวด าเนนเรอง หมายถงการทผเขยนสารคดใชบคคลทเกยวของกบเนอเรองเปนตวด าเนนเรอง อาจท าหนาทเปนผเลาเรองหรอไมผเขยนกเลอกการเลาเรองโดยผานมมมองของบคคลดงกลาว เชน สารคดสะทอนความยงใหญของผนปาดงพญาไฟ (เขาใหญ) ผานประสบการณอดตพรานปาผผนชวตมาเปนนกอนรกษ ในสารคดตวอยางเรอง “แมค าแปน โศกนาฏกรรมทรมฝงมล” ของ ธรภาพ โลหตกล น าเสนอเรองราวของแมชางเชอกหนงทตองตายขณะคลอดลก ธรภาพเดนเรองสารคดเรองนโดยมองผานความรสกและสายตาของ ทา ศาลางาม ผเปนทงเจาของและควาญของแมค าแปนไดอยางสะเทอนอารมณ ดงตวอยางตอนหนงวา

...ทา ไมตางไปจากชายหนมไทยกยแหงบานตากลางทว ๆ ไปทสบทอดอาชพคนเลยงชางมาจากคนรนปรนพอ ตงแตจ าความไดเขากเหนพอขนขหลงแมค าแปนไปไหนตอไหน และบอยครงทกระเตงเขาขนไปบนหลงแมค าแปนดวย กระทงยางเขาสวยหนม เมอพอเรมปวยกระเสาะกระแสะประสาผเฒา คนเลยงชางทกร างานมาคอนชวต ทาจงขนหลงแมค าแปนเยยง “ควาญชาง” อยางเตมภาคภม อยางทเขาเคยรสกกบพอยามเมอพอขชางพงตวนออกไปโดดเดนอยกลางสนามในมหกรรมชางสรนทร...

แมค าแปน โศกนาฏกรรมทรมฝงมล : ธรภาพ โลหตกล

ในสารคดเรองนจะเหนไดวาผเขยนใหเรองเดนผานเรองราวของ “ทา ศาลางาม” ผเปนเจาของและควาญชาง ในขณะเดยวกนจะเหนไดชดเจนวา ธรภาพ เลอกใชมมมองบรษท 3 เปนผเลาเรองผานมมมองและความรสกของทานนเอง

3. ใชบคคลในประวตศาสตรเปนตวด าเนนเรอง วธการนกเหมอนกบวธการขางตนทใชตวบคคลทเกยวของกบเนอเรองเปนตวด าเนนเรอง เพยงแตเรองราวเหตการณและบคคลดงกลาวเปนสงทเกดขนในอดต ในสารคดสะทอนประวตศาสตรหมเกาะตะรเตาผานชวตพลกผนของ สอ เสถบตร ซงเคยเปนนกโทษการเมองทถกจองจ าททณฑสถานตะรเตา หรอในสารคดขนาดยาวเรอง “มอปน” ของ อรสม สทธสาคร เปนการน าเสนอเรองราวเกยวกบวงการมอปนรบจาง โดยอรสมเดนเรองดวยการสะทอนผานเรองราวของมอปนหลายสบคน

กลวธในการล าดบความ

การล าดบความไดแกการเรยบเรยงเนอหาของเรองใหตอเนองสมพนธกนตามล าดบ การด าเนนเรองตองมากอนการล าดบความ การด าเนนเรองเปนการหาสอหรอพาะหนะทจะน าพาใหเรองด าเนนไปอยางตอเนองตงแตตนจนจบ การล าดบความเปนการก าหนดขนตอนวา สอหรอพาหนะนนจะน าพาเรอ งไปตามล าดบอยางไร

การล าดบความอาจท าไดหลายวธดงน

1. ล าดบตามวนเวลา หรอบางครงเรยกวาการล าดบความตามปฏทน หมายถง การล าดบความตามเหตการณทเกดขนกอนหรอหลง ถาเขยนสารคดชวตบคคลกอาจล าดบความตามชวงชวตของเจาของประวตซงเรมจากชวงก าเนดชวตในวยเยาว การศกษา การท างาน กระทงถงชวตในปจจบนหรอบนปลายของชวต

2. ล าดบความตามมตสถานท ไดแก การล าดบโดยยดสถานทเปนหลก เชน จากทใกลไปหาไกล จากซายไปขวาหรอจากหนาไปหลง เปนตน

3. ล าดบความแบบแยกแยะเปนหมวดหม ไดแก การล าดบความตามหมวดหมทจ าแนกไว เชน สารคดเรองหนงน าเทยว สถานทส าคญในแหลงทองเทยว ผเขยนหรอผเลาเรองอาจล าดบความจากสถานททองเทยวเปนแหลงธรรมชาตกอน จากนนจงเปนสถานททเปนโบราณวตถ โบราณสถาน เปนตน

4. ล าดบความแบบเหตผล คอการล าดบโดบกลาวถงเหตและแสดงผลอนเกดจาเหตการณนน ๆ (ประสทธ กาพยกลอน. 2518,น. 107) การล าดบความแบบนมกใชมากในสารคดทมแกนเรองเนนความร หรอสารคดเชงวชาการ

5. ล าดบตามประเดนส าคญ การล าดบความแบบนมกใชกบเนอเรองทมการแสดงเหตผลหรอเสนอความคดเหน (วนดา บ ารงไทย. 2545,น. 53) นนคอจะล าดบตามประเดนส าคญกอนหลง การล าดบความแบบนคอนขางยาก จงไมเปนทนยมใชในสารคดทวไป

3. กลวธและศลปะในการใชภาษา

การใชภาษาเปนหวใจส าคญของการเขยนทกประเภท โดยเฉพาะการใชค า การใชประโยคและส านวนโวหาร การใชภาษาเขยนทดผเขยนจะตองมความรในกฎเกณฑของภาษาและตองอาศยศลปะในการใชดวย การใชภาษาเปนเสนหอยางหนงทชวยใหผอานไดรบ “รส” ในการอานพอ ๆ กบไดรบสาระหรอเนอหาการใชภาษาในการเขยนสารคดกมหลกเกณฑเชนเดยวกบการใชภาษาในการเขยนประเภทอน ๆ สงทผเขยนควรค านงกคอ

1. การใชค า

การเขยนจะนาสนใจนาตดตามนนควรตองพจารณาถงการใชถอยค าใหมาก และตองรจกหยบถอยค ามาเรยบเรยงใหเหมาะสมกบสภาพการณ ใหอยในต าแหนงทควรอยเพอจะไดรบความหมายไดตรงตามเปาประสงค

ในการเขยนสารคดแนวใหมทเนนรสความเพลดเพลนและศลปะในการเขยนพอ ๆ กบเนอหาสาระ จงตองใหความส าคญกบการใชค ามาเปนพเศษ

ขอทควรพจารณาในการใชค าในการเขยนสารคด มดงน

1. ใชค าใหตรงกบความหมายทตองการ เชน

“ขาพเจาขอวงวอนใหทานทงหลายรวมกนสมานฉนทกบขาพเจาในอนจะตงสตยอธษฐานขอคณพระศรรตนตรยไดชวยอภบาลประเทศชาตของเรา”

ในประโยคนการใชค าวา วงวอน เปนค าทไมตรงกบความหมาย ควรใชค าวา เชญชวน มากกวา

2. ใชค าทคนสวนมากเขาใจ คอค าทนยมใชกนอยในปจจบน ไมใชค าพนสมยหรอค าทใหมเกนไป

3. อยาใชค าฟมเฟอยโดยไมจ าเปน การใชค าฟมเฟอยคอการใชค ามากแตกนความนอย เชน

“เขามความปตยนดปรดาเปนอยางมากกบความส าเรจในครงน”

จะเหนไดวา ค าวา “ปต ยนด ประดา” สามค านมความหมายเพยงอยางเดยววาดใจหรอปลมใจ ผเขยนเลอกค าใดค าหนงมาใชกพอ

อนง มกมความเขาใจผดอยเสมอวา ภาษาในการประพนธทสละสลวยเกดจากการใชค ามาก และแสดงถงความสามารถในการสรรหาถอยค ามาใชอยางหรหรา แทจรงแลวความสละสลวยในการใชค าขนอยกบความหมายทกระชบและกนความตางหาก

4. ใชค าใหถกตองตามหลกภาษาและความนยม ภาษาในการเขยนสารคดอาจไมเครงครดและเปนแบบแผนเหมอนภาษาทางวชาการ แตกไมไดหมายความวาผเขยนจะไมใสใจตอกฎเกณฑภาษาเสยทเดยว อยาลมวาภาษาทงดงามและสรางสรรคนนไมจ าเปนตองเขยนผดหลกไวยากรณ

5. เลยงการใชค าซ า ๆ กนแตใชหลกการ “หลากค า” แทน การหลากค า คอการใชค าทมความหมายคลายคลงกนมาสบเปลยนกน เชน ถาเขยนสารคดเกยวกบชวตบคคลกมความจ าเปนตองเอยชอบคคลผนนบอย ๆ ซงท าใหเฝอและไมไพเราะ ผเขยนอาจใชสรรพนามแทนหรอไมกเปลยนไปใชค าอนบาง เชน

“ในวยเยาวชวตของสมพรมแตความยากล าบาก แตเดกชายกไมทอแทและสนหวง ตรงกนขามความยากขนกลบท าใหเขามความมานะพยายามมากขน”

ประโยคขางตน ค าวา “เขา” และ “เดกชาย” เปนค าทใชแทน “สมพร”

6. ใชค าถกหลกไวยากรณ ไวยากรณคอหลกแหงภาษาไวยากรณไดวางระเบยบวธการใชค าไวหลายอยางนกประพนธพงตองระวง อาท

(1) การใชอาการนาม ซงขนตนดวย “การ” หรอ “ความ” น าหนาควรใชใหถกตามหลก คอ (เปลอง ณ นคร 2541,น. 20) เมอจะเปลยนค ากรยาเปนอาการนาม ใหใช การ น าหนา เชน การเดน, การกน, การด ารงชพ ถาเปลยนค าวเศษณเปนอาการนาม ใหใช ความ น าหนา เชน ความเดอดรอน ความเสอม ความเรว เปนตน

(2) การใชลกษณนาม ควรใชใหถกตองตามขอก าหนด เชน คน ใชกบ รถ แรว คนไถ เบด ปาก ใชกบ แห อวน สวง ตน ใชกบยกษ อสรกาย ฯลฯ

(3) การใชค าบพบท แก แด แต จะตองใชใหถก ไมเชนนนอาจท าใหความหมายคลาดเคลอน

(4) การใชค าราชาศพท ตองใชใหถกตองเหมาะสมรวมไปถงการใชค าสภาพ

7. พยายามตดค า ท ซง อน ใหมากทสด อยาใชค าเหลานโดยไมจ าเปน ตองพจารณาดวาหากตดออกแลวไมท าใหความเสยหายกควรตด เพราะนอกจากจะท าใหรกรงรงแลว อาจท าใหความหมายไมชดเจนดวย

ในเรองของการใชค า ยงมรายละเอยดปลกยอยอกมาก นกเขยนสารคดจตองระมดระวงและฝกใชค าใหเหมาะสม เพราะการใชค าทดยงชวยใหเกดจนตภาพและท าใหสารคดมความสละสลวยนาอานมากยงขน

2. การใชประโยค

การใชประโยคในงานเขยน เปนเรองของการเรยงรอยถอยค าในรปของการผกประโยค ซงเปนพนฐานส าคญของการเขยนทกประเภท ประสทธ กาพยกลอน (2518,น.84-88) ไดเสนอแนะเกยวกบการผกประโยคในงานเขยนไว ดงน

1. ผกประโยคใหกระชบ ไมเปดโอกาสใหแยงได เชน “อยาเดนลดสนาม” ประโยคนอาจแยงไดวา ถาไมเดน จะวง นงหรอนอนกได

2. ผกประโยคใหสนกะทดรด ไมควรผกประโยคยาว ๆ เยนเยอ เชน “อนธรรมดาคนเราเกดมาในโลกน บางกเปนคนด บางกเปนคนชว” ควรแกใหกระชบเปน “มนษยเรามทงดและชว”

3. ไมควรผกประโยคทใชค าซ ากนอยในทใกลชดกน

4. ในประโยคเดยวกนไมควรใชค ากรยาหลายตว เพราะอาจท าใหเกดความสบสนและจบใจความไดยาก

5. ผกประโยคใหมเอกภาพและสมพนธภาพ คอผกประโยคใหกลมกลนมเนอความอยางเดยวและสมพนธกน

6. หลกเลยงการใชรปแบบประโยคตางประเทศ เพราะฟงขดห เชน “มนเปนคนทอากาศรอนอบอาวมาก” ควรใชค าวา “คนนอากาศรอนอบอาวมาก” เปนตน

7. ผกประโยคใหมน าหนก เพราะจะท าใหมความหมายสมบรณแบบการจดต าแหนงประโยคใหมน าหนกท าไดหลายลกษณะ เชน จดต าแหนงของค าใหเหมาะสม การกระชบความ การขดความและการขนานความ

4. กลวธในการใชกระบวนความ

ค าวากระบวนความ ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานใหความหมายวา “แบบแผนของเนอความหรอเรองราว” (ราชบณฑตยสถาน 2525,น.36) กระบวนความในการเขยนหรอเรองราวในท านองตาง ๆ เชน กระบวนความในการบรรยาย การพรรณนา การอธบาย การอปมา และสาธกหรอมกเรยกกนวาการใชโวหารในการเขยน ซงหมายถงการใชภาษาอยางมชนเชง เพอใหขอความไดเนอความดมความหมายแจมแจง เหมาะสมนาฟง (ประสทธ กาพยกลอน. ๒๕๒๑,น.๑๒๗) ในการเขยนเรองผเขยนอาจใชกระบวนความหรอโวหารตาง ๆ กนตามลกษณะของเนอความในแตละตอน ดงจะน าเสนอแนวทางในการใชกระบวนความตาง ๆ ทจ าเปนส าหรบการเขยนสารคด ดงน

กระบวนความบรรยาย

เปนกระบวนความทใชในการเลาเรอง บอกเลาหรออธบายเรองราวตาง ๆ ตามล าดบเหตการณหรอตามขนตอน การเขยนบรรยายความจะเนนรายละเอยดใชภาษาทน าเสนอเนอความอยางเปนภววสย (subjective) คอไมน าเอาความรสกของผเขยนเขาไปเกยวของ ปราศจากน าเสยง เปรยบดงใชภาษาเปนกลองถายภาพบนทกภาพผานตวอกษรอยางทเปนจรง

ประสทธ กาพยกลอน (2521,น. 127) น าเสนอหลกการบรรยายความไวดงน

1. ใชภาษางาย ๆ

2. มความรในเรองทบรรยายด

3. กลาวแตเรองทเปนความจรง เหมาะแกเหตการณและเวลา

4. รจกเลอกเฟนเรองทจะเลา อะไรทควรพดกเลาละเอยด อะไรทไมส าคญกเลาสน ๆ

5. เรยบเรยงความคดใหล าดบตอเนองกน ไมสบสน

6. ยกตวอยางหรอเปรยบเทยบเพอใหเรองเดนขน

7. พดใหตรงจดไมออมคอมวกวน

วนดา บ ารงไทย (2545,น. 21) กลาววา หลกส าคญของกระบวนการบรรยาย คอการใหสาระของเรองอยางตรงไปตรงมา ผรบสารสามารถรบไดชดเจนถกตอง จงเนนการใหเนอหาส าคญ ๆ ประเดนทจ าเปนซงจะท าใหสาระส าคญมความชดเจนแจมแจง โดยไมตองการรายละเอยดหรอพลความมากนก

ในการเขยนสารคดแนวใหม ซงเนนการน าเสนอขอมลและขอเทจจรงอยางถกตอง การใชกระบวนความแบบบรรยายจงเหมาะกบการน าเสนอเนอความทใหรายละเอยดเกยวกบเหตการณ สถานท วตถสงของตามทเปนจรงในชวงเวลาใดเวลาหนง

กระบวนความพรรณนา

กระบวนความพรรณนาหรอพรรณนาโวหาร มลกษณะคลายกระบวนความบรรยายแตตองสอดแทรกอารมณ ความรสกใหผอานเหนคลอยตามไป และกอใหเกดจนตภาพในใจของผอาน เนองจากกระบวนความพรรณนา เนนการเลาใหเหนภาพอยางใดอยางหนง ถอยค าทน ามาใชจะตองเปนค าทกอใหเกดจนตภาพในลกษณะใดลกษณะหนง เชน รปราง ลกษณะทสมผสไดทางกาย หรออาจกลาวไดวา กระบวนความแบบพรรณนาโวหาร กคอ การเขยนเนอความใหเกด รป รส กลน เสยง และสมผสนนเอง

การเขยนพรรณนาทน าเสนอ โดย ประสทธ กาพยกลอน (2521,น. 128) กลาววาจะตองค านงในสงตอไปน

1. เลอกใชค าใหตรงกบความรสกทจะพรรณนา

2. เขยนใหผอานสนใจและประทบใจ

3. เลอกเฟนสงทจ าเปนขนมากลาว

4. เขยนใหผอานเขาใจขอความทพรรณนาอยางชดเจน

5. เลนส านวนไดอยางไพเราะเพราะพรง

6. เขยนตามความรสกของตนเอง

การเขยนสารคดแนวใหม ทเนน “รส” ในการอานกระบวนความแบบพรรณนาจงเหมาะทจะใชในการเขยนทเกยวกบการใหรายละเอยดของฉาก บรรยากาศ การวาดภาพบคคล (Profile) การกลาวถงสภาพอารมณ ความรสกเพอทจะใหผอานเกดจนตนาการและรสกรวมไปกบผเขยนเสมอนไดเหนและรสกดวยตนเอง

การบวนความอธบาย

กระบวนความเชงอธบาย เปนศลปะการเรยบเรยงขอความเพออธบายหรอชแจงใหผอานไดเขาใจในเรองใดเรองหนง กระบวนความอธบายมลกษณะใกลเคยงกระบวนความบรรยาย แตตางกนตรงทการบรรยายมกจะใชในการเลาเรอง สวนการอธบายเปนการใชขอเทจจรงหรอสาระความรในเรองใดเรองหนง เชน การอธบายกฎเกณฑ การอธบายขนตอนและวธการสงใดสงหนง เปนตน ในการเขยนสารคดทมแกนเรองเนนวชาการ ซงมงน าเสนอสาระความรเปนหลก

ลกษณะส าคญของกระบวนความเชงอธบาย ประกอบดวย (เปลอง ณ นคร, 2541,น. 56)

1. เรอง เมอจะพดเรองใดกตองเพงเฉพาะเรองนน ๆ ไมควรเอาเรองอนมาปน

2. ความคดเหน ตองเปนไปตามความรความเขาใจของผเขยนเอง ไมควรไปยมความคดของผอนมาพดแทน แตอาจน ามาอางองไดบางแตอยาใหความคดคนอนมาอยเหนอความคดเราเอง

3. ความร เมอจะพดถงเรองใดตองมความรในเรองนนอยางถถวน เพราะหากไมรแจมแจงกจะเขยนอธบายเรองนนไมได หากมความรไมพอกตองคนควาเพมเตมและซมซาบเขาใจเรองนน ๆ เสยกอน

4. ความนาอาน นาฟง ตองเรยบเรยงความและใชถอยค าใหเปนทสนใจของคนอาน พงหลกเลยงศพทเทคนค (Technical term)

5. ตองใหเขาใจงาย

6. ตองมความเปนล าดบตดตอกน

นอกจากหลกส าคญดงทกลาวมาแลว การเขยนอธบายควรจะตองค านงถงหลกส าคญอก 3 ประการ คอ หลกแหงความเปนเอกภาพ (unity) สมพนธภาพ (coherence) และสารตถภาพ (emphasis) หลกสามประการน เปนเรองพนฐานของงานเขยนทกประเภท ความเปนเอกภาพ หมายถง ความเปนหนงเดยว เมออธบายเรองใดกจ าเพาะเจาะจงเฉพาะเรองนน ๆ ไมเขยนนอกเรอง สมพนธภาพ คอ หลกแหงความเกยวเนองสมพนธกนในแตละประเดน สวนสารตถภาพ คอ ความมสาระซงประกอบดวยใจความส าคญและพลความในการเขยนจะตองเนนในสวนทเปนใจความส าคญใหมากกวาพลความไมพดแบบ “น าทวมทงผกบงโหรงเหรง”

ตวอยางกระบวนความเชงอธบาย

...นกโทษในเรองจ าบางขวางแบงไดเปนสองประเภทคอ “นกโทษระหวาง” และ “นกโทษเดดขาด” นกโทษระหวางคอนกโทษทถกตดสนคดในศาลชนตนแลว แตก าลงอยในระหวางอทธรณ ฎกา ถอวาคดยงไมสนสด นกโทษพวกนยงมโอกาสออกไปเหนโลกภายนอกบางเวลาไปศาล สวนนกโทษทคดพพากษาถงทสดแลวโดยปกต หมายถง นกโทษททราบผลการพจารณาโทษของศาลฎกาแลว แตไมมคความฝายใดอทาหรณหรอฎกาภายใน 30 วน ถอ

เปนคดสนสด ศาลจะออกใบแดงแจงโทษใหจ าเลย แสดงวาเขาผนนเปนนกโทษเดดขาดแลว...

คกบางขวาง : อรสม สทธสาคร

จากสารคดขางตน เปนตวอยางทชดเจนของกระบวนความเชงอธบาย กลาวคอ ผเขยนก าลงอธบายเรองนกโทษในเรอนจ าบางขวางวามกประเภท คออะไรและเปนอยางไร ลกษณะการอธบายจะมสวนของการ “นยาม” หรอการก าหนดความหมายของ “นกโทษเดดขาด” กบ “นกโทษระหวาง” ท าใหผอานเขาใจ ผเขยนใชภาษาชดเจนและกระชบ ไมมการสอดแทรกพลความเกนความจ าเปน

5. การแทรกค าพดและเสรมเกรดทนาสนใจ

การสรางความนาเชอถอท าไดโดยการอางอง หรอการสอดแทรกค าพดของบคคลทเกยวของลงในเนอเรองของสารคด สวนการสรางสสนบรรยากาศ ไดแก การเพมเตมรายละเอยดบางอยางทท าใหสารคดมอรรถรสเพมมากขน เปนตนวา การเสรมเกรดเลกเกรดนอย นทาน ต านานปรมปรา ซงจะชวยเสรมแตงใหเนอเรองมสสนนาอาน

การอางหรอแทรกค าพด การอางค าพด หมายถงการหยบยกเอาค าพดของแหลงขอมลหรอบคคลทเกยวของมาสอดแทรกในเนอเรองของสารคด เพอใหสารคดนนมความนาเชอถอ สมจรงและเปนหลกฐานวาผเขยนไมไดสมมตหรอจนตนาการเอาเอง เชน เมอเขยนถงชวตของแมคาหาบเร กอาจน าเอาค าพดของแมคาหาบเรคนหนงมาแทรกลงในเนอหาประกอบกบค าบรรยายหรอพรรณนา การอางค าพดในเนอเรองของสารคด นอกจากจะท าใหเนอเรองมความสดสมจรงและนาเชอถอแลว ยงมบทบาทตอเนอเรองอกหลายประการ อาท

1. ชวยในการด าเนนเรอง การด าเนนเรองในสารคดมกใชกระบวนความบรรยายและการพรรณนาเปนหลก ในบางครงผเขยนอาจสลบการบรรยายดวยการแทรกค าพดของบคคลใหชวยด าเนนเรองหรอท าหนาทเลาเรองแทน

2. ชวยใหรายละเอยดแทนการอธบายของผเขยน เนอเรองสารคดบางตอนมประเดนบางอยางทตองอธบายขยายความ ซงโดยปกตผเขยนใชกระบวนความอธบายเพอไขความกระจาง แตบางครงการแทรกค าพดของบคคลจะชวยท าหนาทแทนได ดงตวอยาง

...11.00 น. คณะส ารวจไตระดบความสงของดอกถวยขนมาตามล าหวยแมปงถง ระดบ 1,700 เมตร ล าหวยซงบดนเปนเพยงธารน าสายเลก ๆ กหายเขาไปในรอบแตกของโขดหนเบองหนา รอบขางเปนปาดบเขยวขจ ...แววตาแหงความปตฉายฉานขนในดวงตาของนก

ส ารวจเมอตรวจสอบจนแนชดแลววา นคอตาน าอนเปนจดกอก าเนดแมน าปงหรอ “ชนปง” ทเสาะแสวงหามานานแรมป

“นเปนตานาชนดหนงทไหลออกจากซอกหน...”

ชศกด พนธมณ นกวชาการกองอนรกษตนน า ใหความกระจางทางวชาการแกคณะส ารวจ “ตรงนเปนพนทรบนา เมอเวลาฝนตกลงมามนจะซมตามภเขาแลวคอย ๆ ซมออกมาตามชองหน แลวจงไหลไปตามรองหวยไปรวมกบลาหวยอกหลายสายกวาจะกลายเปนเสน แมนา...ซงถาเราดตามภมประเทศแลวเราไดเดนมาตามหวยแมนาปง เดนทวนนามาจนสดปลายหวยแลวจดนเปนจดสงสดของแมนาปง นคอจดตนนาของมน”

ขนปงสดแดนสยาม ปฏบตการคนหาตนธารแหงเจาพระยา : ธรภาพ โลหตกล

จากบทสารคดขางตน จะเหนไดวาค าพดของเจาหนาทกองอนรกษตนน าทผเขยนน ามาแทรกไวนนชวยอธบายตนก าเนดของแมน าปง โดยทผเขยนสารคดเรองนไมจ าเปนตองอธบายเพมเตม อกทงย งท าใหนาเชอถอเพราะเปนค าพดของเจาหนาททเกยวของโดยตรง

3. ชวยสรางบรรยากาศและอารมณ บางครงการแทรกค าพดของบคคลหรอตวละคนในเนอเรองจะท าใหไดบรรยากาศหรอมสสนมากกวาทผเขยนเปนคนเลาหรอพรรณนาเอง เชน สารคดเรองหนงตองการชใหเหนความล าบากของชาวบานทไดรบผลกระทบจากมลภาวะอนเกดจากโรงงานแหงหนง หากผเขยนเลาเสยเองกยอมท าได แตถาแทรกค าพดของชาวบาน ลงไปสกสองสามประโยคกอาจจะไดบรรยากาศและอารมณสะเทอนใจ เพราะผอานจะรสกเหมอนวาไดยนชาวบานพดมากกวาไดอานจากขอเขยนของนกเขยน

ในสารคดเรอง “แมค าแปน โศกนาฏกรรมรมฝงน ามล” ของ ธรภาพ โลหตกล มการแทรกค าพดท ท าใหเกดบรรยากาศสะเทอนใจ ดงตอนหนงทวา

“แมเพงหยดรองไหไมกวนนเอง ตอนงานชางวนท 20 - 21 พฤศจกายนทผานมา เหนบานอนเขาขชางไปรวมงานกนคกคก แมยงรองไห เพราะทกปผมตองเอาคาแปนไปรวมขบวนดวย...”

ทา ศาลางาม วนนเขาคอคนเลยงชางผไมมชาง พดถงนางเบา แมผนาสงสารของเขา

จะเหนไดวา การอางหรอแทรกค าพดนนชวยใหเนอเรองของสารคดมความสมบรณและนาสนใจมากขน การแทรกค าพดทเหมาะสมจะชวยใหเรองไมราบเรยบจนเกนไป เปนการเปลยนบรรยากาศของผอานไปดวยในตว

อยางไรกตาม การแทรกค าพดมขอทพงระมดระวงใหมาก ซงจะน าเสนอเปนแนวทางดงน

1. ตองไมลมวาสารคดไมใชเรองสนและนวนยาย ดงนนการแทรกค าพดจงมไดตามทจ าเปน อยาใสลงไปมากจนดเหมอนบทสนทนาของตวละครในเรองสนเพราะจะท าใหรกรงรงและท าใหเนอเรองเสยอรรถรส

2. ค าพดทแทรกในเนอหา ควรเปนประโยคหรอเนอความทมความหมายตอเรอง ไมใชแทรกค าพดดาด ๆ ประเภทค าทกทายหรอค าปรารภเกยวกบดนฟาอากาศ แตควรเลอกประโยคและค าพดทกระทบใจ หรอมความหมายอยางใดอยางหนงตอเนอง

3. ควรมความบรรยาย หรอบอกเลาเกยวกบผพดประกอบซงคลาย ๆ กบการเขยนขอความบรรยายประกอบบทสนทนาในเรองสน

นอกจากการแทรกค าพดบคคลทเกยวของในเนอเรองแลว สงทจะชวยใหสารคดมความนาสนใจและมเสนห กคอการเสรมแทรกเกรดเลกเกรดนอยลงในเนอหา เชน การเสรมเกรดประวตศาสตร นทาน ต านานหรอเรองเลาทชวยเสรมสรางใหเนอเรองมสสนมากยงขน แตทงนทงนนกตองไมมากเกนไปจนท าใหเนอเรองขาดความเปนเอกภาพ การเสรมเกรดเลกเกรดนอยเปนเหมอนเครองปรงรสชวยตกแตงใหสารคดทเขยนมอรรถรสมากขน

6. การอางอง

การอางอง หมายถงการทผเขยนน าเอาขอมลจากเอกสารมาสอดแทรกและเรยบเรยงลงในเนอเรองของสารคด เพอน าเสนอขอเทจจรง สาระความรทเกยวของกบเนอเรองและประเดนทน าเสนอ เพอใหสารคดทเขยนมความสมบรณมากยงขน การอางองในสารคดกเชนเดยวกบการอางองในงานเขยนทางวชาการ แตตางกนตรงทการอางองเชงอรรถหรอบรรณานกรม ในขณะทการเขยนสารคดไมจ าเปนตองเขยนแบบเชงอรรถ หากแตใหระบลงในเนอหาไดเลยหรอไมกเขยนอยางคราว ๆ วามาจากหนงสออะไร ใครเปนคนเขยน

(1) อยางไรกตาม การแบงแยกเขตแดนออกเปนประเทศไทยประเทศลาวในประวตศาสตร ยคหลงไดท าใหเกดความเขาใจผดวาชาวไทยกบลาวมความแตกตางทางชาตพนธ ในเรองน เตม วภาคยพจนกจ นกประวตศาสตร อสานบนทกไว ในหน งส อ “ประวตศาสตรลาว” ตอนหนงวา... “อนทจรงดนแกนทเปนพนก าเนดของแมน าเจาพระยาแมน าโขงกด...”

ไทยลาว หลวงพระบาง : ธรภาพ โลหตกล

(2) จากบทความ “แบบพฤตกรรมของผตองขงในเรอนจ า” โดยนทธ จตสวาง แบงประเภทผตองขงตามพฤตกรรมไดถง 11 ประเภทคอ พวกเกาคก พวกขาใหญ พวกเบาปญญา พวกเพยน พวกหวหมอ พวกอทธพล พวกแทกซ พวกขยา พวกพอคา พวกนอง พวกเสอเดยว...

คกบางขวาง : อรสม สทธสาคร

4. การเขยนความจบ

การเขยนความจบ เปนขนตอนทส าคญอกอยางหนงของการเขยนสารคด ความจบเปนการปดเรองสารคดทเขยนมาทงหมด ซงควรจะเปนตอนทสรางความประทบใจสดทายใหกบผอาน เชนเดยวกบความประทบใจทเกดจากการอานตอนจบของเรองสนและนวนยาย

การเขยนความจบในสารคดกเชนเดยวกบการเขยนความน า คอไมมสตรส าเรจวาควรจะจบเรองโดยวธใดทดทสด ขนอยกบผเขยนวาจะใชความจบแบบไหน ปกตแลวความจบหรอการปดเรองอาจเขยนไดตามลกษณะตอไปน

1. การจบโดยการยอเรองหรอสรปเรองโดยทงหมด ความจบในลกษณะนคลายกบการยอหรอสรปเรองทเขยนมาทงหมดอยางรวบรด เปนการเกบสาระส าคญน ามากลาวไวในตอนทาย

2. จบแบบคาดไมถง เปนการจบโดยพลกความคาดหมายของผอานหรอทเรยกกนวาหกมมจบ ซงไมคอยพบในการเขยนสารคดมากนก

3. จบแบบทงทายใหคด เปนการจบโดยไมสรปอะไรใหแนชด แตมการทงประเดนใหมการน าไปคดตอ เชน จบลงดวยค าถามหรอขอคดบางอยางทอาจไปจดประกายความคดของคนอานตอไปอก

4. จบแบบกระแทกความสนใจของผอาน เปนการจบทปดเรองดวยเหตการณทนาสนใจทสด เชน ตอนทเปนไคลแมกซของเรอง หรอตอนทเรองด าเนนมาถงจดแตกหก เปนการสรางความตราตรงใจให กบผอาน

5. จบดวยการยอนหลง (cutback or flashback) ความจบแบบนมกจะสมพนธกบความน า นนคอ อาจจบลงดวยความยอนหลงทกลบไปสตนเรองหรอการน าความน ามากลาวซ าเพอใหความตอนตนกบตอนทายบรรจบกนพอด นอกจากนแลวการจบดวยการยอนหลงยงหมายถงการน าเอารปแบบของสถานการณหรอเหตการณทเปนตอนเรมเรองมาใชในตอนปดเรอง เชน ในสารคดเรอง “ขบวนการถายโยงภมปญญา ขบวนการแหงเสรภาพของชาวนาสะไมย” ของ บ าเพญ ไชยรกษ เปดเรองดวยการพรรณนาถงสภาพหมบานในยามเชาททกชวตตนขนมาพรอมกบแสงอรณ บรรยายภาพความเคลอนไหวของผคนในหมบาน เพอแสดงใหเหนความขยนขนแขง การมงานท าของชาวบาน แลวจบลงดวยการพรรณนาในกระบวนความแบบเดยวกน แตเปนการกลาวถงชวงเวลาย าเยนททกคนหยดจากการท างาน การเตรยมอาหารค าและการพกผอนอยางมความสขภายหลงทตรากตร ากบงานหนกมาทงวน ดงตวอยาง

(ความน า)....... ทกชวตทนตนขนมาพรอม ๆ กบแสงแรกของอรณรง แสงตะวนทคอยกระจางขน ขยบจงหวะชวตของพวกเขาใหคกคกตามไปดวยแสงแดดทแรงกลาขนทกขณะ ดงแสงชบชก าลงของคนทน เสยงเลอยตดไมไผ เสยงพราทแรกตวผานเนอไม เสยงกบไสไม เสยงคอนกระทบสว เสยงเครองปนนน เสยงเจยนทองเหลองทดงถกระชนจากบานนไป

บานนนอยางบนเทงเรงเราเปนเหมอนสญญาณแหงการเรมตนอยางกระฉบกระเฉงอกวนหนงของชาวนาสะไมย...

(ความจบ)........ ตะวนคลอยลงททวไผทายหมบาน เสยงเลอย เสยงพรา เสยงกบไสไม เสยงคอนกระทบสว เสยงเครองปน เครองเจยนคอยเบาลง ขณะทเสยงทกทายปราศย เสยงเลนไลกนของเดก ๆ ดงขน แสงนออนแจมกระจางแทนแสงตะวนทเพงลบไป สาว ๆ วางมอจากเสนตอกหนหนาเขาครว สกพกส ารบกบขาวกเสรจสรรพยกมาวาง พอแมและลก ๆ นงลอมวงเสยงหยอกลอกระเซากน เสยงหวเราะทดงขนเปนพก ๆ ชรา “ขาวแลง” ไดอยางวเศษ

“กนขาวแลงกบหยงหนอ” เสยงรองถามของคนทผานไปมาไมทนจะไดตอบ คนถามกลบตาไปเสยแลว หลงเวลาขาวแลงทกคนตางขยบไปจบจองพนทหนาโทรทศนคอยชมรายการทตนชนชอบแลวกทยอยเขานอน จนคนสดทายเขานอน แสงนออนหลอดสดทายกดบลง ทกคนตางหลบตาอยางอบอนสนทใจภายใตออมกอดของบาน

การถายโยงภมปญญา ขบวนการแหงเสรภาพของชาวนาสะไมย : บ าเพญ ไชยรกษ

การเขยนความจบจงเปนศลปะอยางหนงทตองอาศยความคดสรางสรรคไมนอยไปกวาการเขยนความน าตวอยางของสารคดทยกมาน เปนการจงใจของผเขยนทตองการใหการเปดเรองกบการปดเรองมลกษณะคลายกน และยงแสดงถงนยของการเรมตนและการสนสดอกดวย กลาวคอ เรองเปดขนในเวลาเชาและจบลงในเวลาเยน