รายงานการวจย

เรอง

“แนวทางการอนรกษ พฒนาและเผยแพรภมปญญาพนบาน

ดานการดแลรกษาสขภาพชมชน

ต าบลก าพ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม”

ในโครงการแหลงเรยนรบานก าพ

โดย

วยะดา รตนเพชร นกวจยช านาญการ

สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน

โครงการวจยนไดรบเงนทนสนบสนน

จากงบประมาณประจ าป พ.ศ. ๒๕๕๖

มหาวทยาลยมหาสารคาม

บทคดยอ

การวจยครงน มความมงหมายเพอ 1) ศกษาสภาพปจจบนปญหาดานสขภาพชมชน2) ศกษาภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพ 3) ศกษาแนวทางการอนรกษ พฒนาและการเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพชมชนต าบลก าพ อ าเภอ บรบอ จงหวดมหาสารคามโดยเลอกศกษาผใหขอมล คอ กลมผ ร (Key-Informants) กลมผ ปฎบต (Casual Informants) และผ ใชบรการ (General Informants)ในต าบลก าพ ซงมทงหมด 15 หมบานโดยเลอกกลมตวอยางจ านวน 100 คน ประกอบดวยพระสงฆจ านวน 1 รป ผน าชมชนจ านวน19คน ปราชญชาวบานและหมอพนบานจ านวน 28 ตวแทนภาคประชาชนจ านวน 50คนเกบรวบรวมขอมลโดยการศกษาจากเอกสาร การสงเกต การเกบรวบรวมขอมลภาคสนามดวยการสมภาษณ การสนทนากลม และประชมเชงปฏบตการ โดยใชแบบสมภาษณ แบบสงเกต แบบสนทนากลม และแบบบนทกการประชมปฏบตการเปนเครองมอการวจย วเคราะหขอมลเชงคณภาพตามจดมงหมายของการวจย ตรวจสอบผลการวเคราะหดวยวธการแบบสามเสา และน าเสนอผลการศกษาโดยวธวเคราะหเชงพรรณนา

ผลการวจยพบวาชมชนต าบลก าพฯยงมปญหาดานการดแลรรกษาสขภาพถงแมวาจากหลกฐานทางประวตศาสตรมอายมาหลายรอยป (ศรศกด วลลโภดม: กป ด าก าพฯ,14 มถนายน 2555) ทถกสงสมภมรภมปญญาในหลากหลายดาน เชนดานศลปหตถกรรมการทอไหมพนบาน ดานการเกษตรและเศรษฐกจพอเพยง ดานศาสนาศลปวฒนธรรมและภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพ ซงภายในชมชนมวธการรกษาหลายรปแบบเชนการรบประทานอาหารพนบานทเปนสมนไพรและกนตามความเชอและพธกรรมการนงสมาธ และมหมอนวดพนบานในแตละหมบานประกอบกบสมนไพรในพนบานทยงมความสมบรณและลากหลายในชวภาพชมชนแตประชาชนยงมปญหาดานสขภาพเพราะหลายคนในชมชนยงไมรจกหมอพนบานทท าการรกษาขนพนฐานไดไมรจกสมนไพรใกลตวทสามารถรบประทานหรอน ามาแปรรปเปนสมนไพรอนทรกษาโรคบางชนดไดท าใหคนในชมชนตองสนเปลองในการรกษาสขภาพโดยลมทางเลอกอนเปนภมปญญาดงเดมของชมชนในการดแลรกษาสขภาพโดยวธธรรมชาตและใชทรพยากรธรรมชาตทก าลงจะสญหายไปเพราะไมไดรบการสบตอของคนรนปจจบน

แนวทางการอนรกษสงเสรมและเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลการรกษาสขภาพชมชนก าพ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม 1)ภมปญญาการดแลการรกษาสขภาพ ดานความเชอสงในศกดสทธ เมอมอาการเจบปวยเบองตนคนในชมชนจะไปบนบานศาลกลาวใหสงศกดสทธชวยเชนเชนญาปใหญ ญาป ด า เชอความเชอเรองอาหารพนบานเชนกนเมดขาวด าและกนอาหารทเหลอจากพระสงฆฉนแลวจะท าใหรางกายแขงแรงไมมโรคภย2)ภมปญญาการดแลการรกษาสขภาพตามความเชอเรองการปรบธาตดน

น า ลม ไฟรวมถง จตใจและการออกก าลงกายอากาศบรสทธ 3)ภมปญญาการดแลการรกษาสขภาดวยหมอพนบานเชนหมอนวดพนบาน หมอเปาหมอน ามนตรและหมอพร 4)การสงเสรมภมปญญาดานการดแลการรกษาสขภาพดานสมนไพรทใชในการดแลรกษาสขภาพ ในรปแบบการรบประทานสดๆ การน ามาปรงเปนอาหาร การน ามาท าน ายาดม การตมดม การอบ ประคบ ตม แชและอาบ สมนทใชในการดแลรกษาสขภาพ

สวนการพฒนาตอยอดและเผยแพรองคความรของชมชนทองถน (Traditional Knowledge)

ในการดแลรกษาสขภาพซงเปนภมปญญาแบบดงเดมของชมชนทองถนทรกษาดวยการนวดและใชยา

สมนไพรประกอบดวยลกประคบซงเปนตวชวยใหการรกษามประสทธภาพและประสทธผลยงขน จาก

ผลการวจยผวจยรวมกบชมชนไดคดคนนวตกรรม(Innovation) จากเศษวสดเหลอใชน ากลบมาใชประโยชน

ไดอยางคมคา(Re-Useable)ดวยการใชเศษผาไหมทเหลอจากการตดเสอมามาหอลกประคบเปนลกประคบ

สมนไพรไหมไทย และน าฝกไหมทไมใชน ามาผานกระบวนดงเสนใยเปนแผนหอทบลกประคบเปนลก

ประคบสมนไพรใยไหมเพมสารเชอรรซนและไพเบอรรน โปรตนจากไหมทบ ารงผวพรรณและปองกน

แสงแดดนอกเหนอจากสรรพคณสมนไพรทรกษาอาการเคลด ขด ยอก บรรเทาอาการปวดเมอยตามรางกาย

ทไดจากนเวศในชมชนซงเปนทนทางสงคมของทองถน (Local Asset)น ามาแปรรปเปนผลตภณฑสขภาพ

เพอการสรางมลคาเพม(Added Value)และสงเสรมเศรษฐกจชมชน ถอเปนการพฒนาและเผยแพรภมปญญา

พนบานดานการดแลสขภาพทเปนมรดกทางวฒนธรรมอนล าคาของทองถน(Cultural Heritage )และยงคง

อนรกษใหด ารงคงอยอยางย งยน(Sustainable) เพอสบทอดสลกหลานรนตอๆไป (New Generation)

สารบญ

ค าน า หนา บทท 1 ภมหลงความเปนมา 1 2 วรรณกรรมทเกยวของ 6 3 ระเบยบวธวจย 59 4 สรปผล 63 5 อภปรายผล 99 ภาคผนวก ภาคผนวก 104 ภาคผนวก 122 บรรณานกรม 127 ประวต 130

บทท 1 บทน า

ภมหลง สงคมไทยในอดตลวนมความหลากหลายทางวฒนธรรม ทงนขนอยกบองคประกอบทแวดลอมอยในทองถนนน ๆ เปนตวก าหนดรากฐานทางภมปญญาดงเดมทสบทอดมา แมวากระแสแหงความเปลยนแปลง จะเปนตวแปรทท าใหสญหายไปบางตามกาลเวลา แตกยงคงเหลอรองรอยอยบางโดยเฉพาะภมปญญาทองถนและเทคโนโลยทองถนทแสดงถงประสบการณ ความรความสามารถของชาวบานในการด ารงชวตทสอดคลองกบธรรมชาต โดยใชศกยภาพของตนเองรงสรรคและถายทอดคณคาแหงภมปญญา ซงเปนเครองบงบอกใหเราไดทราบวาในบรรพกาล บรรพบรษของเราไดสงสมววฒนาการความเจรญกาวหนาทางอารยธรรม วฒนธรรมตาง ๆ ทแสดงถงวถชวตความเปนอย ตลอดจนความเปนเอกลกษณซงควบคกบมนษยมานานนบพนป แมวาสงคมไทย หรอวฒนธรรมมภมปญญาดานการรกษาดวยวถคดและวธการตางๆ โดยยดหลกแหงความสมดลยกบธรรมชาตและใชทรพยากรธรรมชาตเปนเครองมอ การแพทยแผนไทยเปนมรดกทางวฒนธรรมของชนชาตไทย อนกอรปจากรากฐานระบบความเชอและวถปฏบตตอความเจบปวยภายใตสงคมไทยและการปฏบตสมพนธทางวฒนธรรมการแพทยของชนชาต มอญ เขมร ไทย ลาว ผสมผสานกน การแพทยแผนไทย กอปรดวยปรชญาและทศนะของการแพทยแบบตะวนออก โดยใหความหมายวา มนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต และจกรวาลหากมนษยมวถชวตทสอดคลองกลมกลนกบธรรมชาต มนษยจะมสขภาพดแต เมอใดทมนษยมชวตทเบยงเบนไปจากกฎเกณฑขอธรรมชาต รางกายของมนษยจะเสยสมดลและเกดความเจบปวยขน เพญนภา ทรพยเจรญ (2547 : 1-2) องคความรการแพทยพนบานเปนความรทสบทอดผานประสบการณตรงและเรยนรจากการปฏบตเปนหลก ความรสวนหนงเปนการบอกเลาสบตอในระบบเครอญาตหรอระหวางผสนใจทขอร าเรยนหรอ “ตอวชา” จากผร ความรอกสวนหนงอาศยการทหมอพนบานเตบโตในวฒนธรรมทองถนและซมซบความรสกนกคด ศรทธา และวธคดในชมชนเปนพนฐานและอาศยการประจกษแจงเชงรหสนยและประสบการณเหนอธรรมชาตเปนกระบวนการส าคญในการเขาถงความรตางมต ความรและวถปฏบตทเกยวของจงสมพนธอยางใกลชดกบจกรวาลทศนของทองถนและเปนความเขาใจทอาศยการถายทอดผานสอ ภาษา สญลกษณ และพธกรรมทมรากฐานทางวฒนธรรมรวมกนของชมชน ทศทางภมปญญาสขภาพวถไท

แนวคดและยทธศาสตรการสรางและการจดการองคความรการแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกโกมาตร จงเสถยรทรพย(http://www.aaclinic.com/index.php?lay>15 พฤษภาคม 2553) ในสภาพของสงคมไทยทเกดการเปลยนแปลงเนองจากกระแสโลกาภวตน สงผลกระทบตอวถชวตของคนในสงคมเปนอยางยง โดยเฉพาะระบบความคด การด าเนนชวตทอยภายใตการใชเทคโนโลยขนสง ซงไมไดเกดจากภมปญญาหรอองคความรของตนเองตองอาศยภมปญญาจากตะวนตกท าใหมพฤตกรรมเลยนแบบตะวนตก การบรโภคแบบฟงเฟอ รวมถงการนยมรกษาโรคหรอสขภาพ แบบแผนปจจบน ภมปญญาชาวบานและความเปนไทถกละเลยเหนไดจากการสนบสนนหรอสนคาจากตางประเทศวาเปนของมรสนยมเลศหรและทนสมย อทธพลจากการเปลยนแปลงสงผลกระทบตอคนชนบทและในเมอง จากงานวจยของส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต พบวา ปญหาดานภมปญญาไทยทส าคญทสด คอภมปญญาไทยไดสญหายไปจากสงคมเปนจ านวนมาก โดยละเลยภมปญญาของบรรพบรษทไดสงสมศกยภาพของชมชนควรไดรบสทธทจะก าหนดวถทางพฒนาของตนเอง อรสดา เจรญรถ (2543 : 16 ) การแพทยแผนตะวนออก (Oriental medicine) ศาสตรการแพทยแผนตะวนออกทส าคญ เชน การแพทยอายรเวทของประเทศอนเดย การแพทยแผนจน การแพทยแผนไทย และการแพทยพนบานของประเทศตาง ๆ ในซกโลกตะวนออก แตทงนศาสตรการแพทยอายรเวท และการแพทยแผนจนนบเปนหลกทฤษฎการแพทยแผนตะวนออกทส าคญและเผยแพรไปยงประเทศตาง ๆ ในซกโลก การแพทยอายรเวทอายเกาแกระดบ 6,000 ป ถกเผยแพรไปยงประเทศตาง ๆ เชน ศรลงกา เอเชยตะวนออกเฉยงใต และ ธเบต ในขณะทการแพทยแผนจนทมอายเกาแกระดบเดยวกบการแพทยอายรเวทกถกเผยแพรไปยงประเทศธเบต เกาหล เวยดนาม และญปน โดยเฉพาะญปนไดรบอทธพลจากการแพทยแผนจนมาก สงเกตจากต ารบยาสมนไพรของญปน คอ Kanpo medicine กมาจากต ารบยาจนทงสน อยางไรกตามการแพทยแผนตะวนออกกยงมความเชอมโยงกบ การแพทยของกรกและโรมน โดยการเผยแพรผานมาทางประเทศอาหรบ โดยเฉพาะในกลมของชาวอสลาม แลวเขามามอทธพลตอการแพทยของประเทศอนเดย หลกทฤษฎของการแพทยแผนตะวนออกทแทจรง คอ การปรบสมดลของรางกาย และจตใจ โดยวธการอาจจะแตกตางกนไป เชน การปรบสมดลขอรางกายโดยการปรบธาตตาง ๆ และการปรบสมดลของจตใจ เชน การฝกสมาธ ชกง โยคะ วธการบ าบดและรกษาโรคของไทยทมมาแตดงเดมเชอวาไดเรมตนมาจากความพยายามในการบรรเทาอาการปวดเมอย ฟกช า ดวยการสมผสจบตองหรอกดบรเวณทเจบปวด เพอชวยเหลอตวเองและสะสมประสบการณมาเปนการนวด โดยเรมจากการนวดดวยตนเองมการน าทาฤาษดดตนมาใชในการบรหารรางกาย และแกไขอาการตาง ๆ ซงทาฤาษดดตนนกมการนวดดวยตนเองประกอบอยดวย ดงนนเมอการเจบปวดอยในต าแหนงทไมสะดวกตอการนวดดวยตนเอง จ าเปนตองอาศยผอนชวยนวด จงไดพฒนามาเปนการนวดเพอชวยเหลอกนเองในครอบครว และกระจายกวางขวางออกไปในชมชนการนวดไทยนนมคาตอการพงตนเองเปนอยางมาก สามารถบรรเทาโรคและอาการปวด ตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพในความรสกของผรบบรการ เชน อาการปวดเมอยตามกลามเนอ ขอตอ กระตนกลามเนอออนแรง เปน

ตน แตอยางไรกตาม การนวดทไมถกตอง อาจเปนการซ าเตมหรอเพมการเจบปวดได (กญจนา ดวเศษ. 2537 : 6-7) แมวาปจจบนศาสตรการแพทยแผนไทยไดรบการรบรองภายใต พ.ร.บ. ประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2542 โดยมองคกรหลกคอยดแล คอสถาบนการแพทยแผนไทยซงไดรบการสนบสนนถงหนวยงานระดบกรม ในสงกดกระทรวงสาธารณสขแตหมอพนบานยงไมไดรบการรบรองในเชงกฎหมาย จงมกถกมองวาเปนหมอเถอนท าใหศาสตรและศลปะของระบบหมอพนบานเสยงตอการเสอมสญ เพราะถกละเลย ขาดการยอมรบ ขาดการสบทอด และขาดสายใยแหงการเชอมโยงระหวางอดตกบปจจบน ในทสดกจะสญหายไปจากวถชวตของคนในทองถนอยางนาเสยดาย ทงน เพราะระบบทมอยยงไมเออตอการทภมปญญาทองถนเหลานจะน ามาใชใหเกดประโยชนได เพราะ ไมสามารถสอบเทยบกบเกณฑมาตรฐานกลางของชาตได อกอยางหนงกฎหมายทเกยวของกบศาสตรการแพทยแผนไทย และการแพทยพนบานมอยางนอย 4 ฉบบ ไดแก พ.ร.บ. การประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2542 สถานพยาบาล พ.ศ. 2541 พ.ร.บ. ยา พ.ศ. 2510 และ พ.ร.บ. คมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542 สาระของกฎหมายทง 4 ฉบบ เนนการควบคมและสงเสรมในระดบประเทศ ไดแกการควบคมและสงเสรมการประกอบวชาชพ การควบคมสถานพยาบาล การควบคมการผลตและจ าหนายยา การคมครองสทธภมปญญาไทยและสมนไพรซงอกดานหนงเปนการสรางมาตรฐานระดบประเทศทเปนผลดในการคมครองผบรโภค แตในดานหนงพระราชบญญตเหลานไดเขาไปควบคมถงชมชนทองถนทกหนทกแหงท าใหชมชนไมสามารถจดการเรองการดแลสขภาพตนเองโดยใชภมปญญาทองถนของตนเองได (มตชน. 8 สงหาคม 2545 : 8) หมอพนบานอสานทรกษาผปวยอนเนองมาจากสาเหตของโรคทเกดขนจากความผดปกตทางรางกาย อวยวะหรอไดรบอบตเหต มหลายกลม หลายประเภท เชน กลมยาสมนไพร กลมหมอเปา กลมหมอน ามนต กลมหมอน ามน กลมหมอพระ กลมหมอทรง กลมหมอผ กลมหมอขวญ กลมหมอต าแย กลมหมอเอน ซงเปนกลมทรกษาโดยการจบเสน นวดเคลน สวนทเคลดขดยอก หรอเมอยใหเขาสสภาพปกต แมกระดกเคลอนท หรอเสนเอนยายท หมอเอนกจะรต าแหนงจบหรอดงใหเขาทไดอยางช านาญดวยประสบการณ (http://www.thaitownusa.com/New,>10 สงหาคม 2553) ภาคอสานมวฒนธรรมทยาวนาน และเปนทนาสนใจ โดยเฉพาะวฒนธรรมทเกยวกบหมอนวดพนบาน ทท าหนาทเปนผรกษาอาการเจบปวยในอดต และไดรบการถายทอดความเปนหมอพนบานจากพรรพบรษ สลกหลานมาจวบจนปจจบน ซงการศกษาเบองตนเกยวกบหมอนวดพนบานจงหวดในภาคอสาน พบวา มหมอพนบาน จ านวนมากทสดในประเทศไทย แตดวยความความเจรญกาวหนาโดยเฉพาะการแพทยแผนปจจบนท าใหชาวบานไดรบการรกษาจากการแพทยแผนปจจบนเปนสวนใหญ ท าใหภมปญญาการนวดพนบานทมคณคาสามารถน ามาประยกตใชกบการแพทยแผนปจจบน และเปนการแพทยทางเลอกใหกบประชาชนทก าลงจะขาดหายไป หมอพนบานถกมองวาเปนหมอเถอนท าใหศาสตรศลปะของระบบเสยงตอการเสอมสญ เพราะถกละเลย ขาดการยอมรบ ขาดการสบทอด และขาดสายใยแหงการเชอมโยงระหวางอดตกบปจจบน ในทสดกจะสญ

หายไปจากวถชวตของคนในทองถนอยางนาเสยดาย อยางไรกตามภมปญญาหมอนวดพนบานในจงหวดในภาคอสาน สบทอดแกคนรนหลงตลอดเวลา เพยงแตยงไมมการศกษาอยางเปนทางการและหาแนวทางน ามาใชใหเกดประโยชนตอการดแลสขภาพ โดยเฉพาะการอนรกษและพฒนาการนวดพนบานทงทางดานการสงเสรมสขภาพ การปองกนสขภาพ การรกษาสขภาพและการฟนฟสขภาพ สถานการณการแพทยทางเลอกในประเทศไทย (http://www.thaiyinyang.com/article/webdoc/>15 เมษายน 2553) ขอมลจ านวนหมอพนบานทวประเทศ แบงตามพนท ภาคเหนอ เพศชาย 183 ผหญง 79 คน รวม 262 คนภาคตะวนออก เพศชาย 10 คน ผหญง 1 คน รวม 11 คน ภาคกลาง เพศชาย 23 คนผหญง 27 คน รวม 50 คน ภาคใต เพศชาย 42 คน ผหญง 35 คน รวม 77 คน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เพศชาย 1028 คน ผหญง 414 คน รวม 1,496 คน รวมทงประเทศเพศชาย 1340 คน ผหญง 556 คน รวม 1,896 คน ( http:/ thaihof@yahoo.com />22 กนยายน 2555)

ชมชนต าบลก าพอยในเขตการปกครองของ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม ประกอบดวย 15

หมบาน มจ านวนประชากร 9,547คน (ขอมลองคการบรหารสวนต าบลก าพ , 2555) ต าบลก าพ เปนพนททม

ประวตศาสตรการกอตงมายาวนานเหนจากการมหลกฐานทางประวตศาสตร พระพทธรปโบราณในโบสถ

เกาหลมขาวด า และกทเปนศาสนสถานทมอาย ราว 800 ป ซงเปนยคเดยวกนกบ กสนตรตน (ศาสตราจารย

พเศษศรศกด วลลโภดม, ส ารวจ 14/06/55) ทยงไมไดมการขดคน และยงมความโดดเดนดานศลปหตถกรรม

ในการทอผาไหมและผาฝายโดยมการรวมกลมกอตงตงแตป พ.ศ. 2516 เปนสมาชกของกลมผาไหมและเปน

ทตงของศนยศลปาชพพ.ศ. 2549 ยงไดมการจดตงฟารมตวอยางตามพระราชด ารขนในพนทปาโคกแสบง

จ านวน 157 ไร 2 งาน เพอเปนแหลงเรยนร อบรมดานการเกษตรใหแกเกษตรกรและเปนแหลงทองเทยวใน

เชงเกษตรและเปนการจางงานไมใหเกษตรกรอพยพแรงงาน รวมถงมการสงเสรมการปกลายผาในรปแบบ

ตาง ๆ ดวยการสงเสรมของส านกพระราชวง และชมชนกมภมปญญาทหลากหลาย ไดแก ภมปญญาดาน

การรกษาสขภาพและบ าบดโรคแบบพนบานการท าแปงหมกเหลาสาโทจากสมนไพรทเลองชอ การมวดท

เปนศนยรวมของคนในทองถนทถกจดอนดบเปนวดทเปนตวอยางในระดบภาคตะวนออกเฉยงเหนอดาน

การพฒนาและการประกอบศาสนาประเพณการมกลมองคกรทจดตงขนและไดรบการพฒนาความรและ

ทกษะทางวชาชพจากองคกรทงภาครฐและภาคในการพฒนาทองถนทหลากหลายทงระดบหมบานและ

ระดบต าบล อาท กลม สถาบนการเงน กลมสาธตการตลาด ศนยผลตพนธขาว กลมเลยงกบ เลยงโคนม

กลมทอผาไหม กลมจกสาน กลมดอกไมประดษฐ ซงลวนแตเปนทนทางเศรษฐกจของชมชน

การศกษาวจยครงน ผวจยเฉพาะเจาะจงเลอกศกษาพนทต าบลก าพ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม เปนสนามวจยเพราะจากการส ารวจบรบทพนทท าใหทราบวาเปนแหงทมความส าคญทางประวตศาสตร ชมชนมความเปนสงคมสง มความรมรวยทางทนสงคมและวฒนธรรมแตยงมปญหาดาน

สขภาพ แมภายในชมชนมทรพยากรบคคลทเปนหมอพนบานและทรพยากรธรรมชาตทเปนสมนไพรพนบานมากมายหลายประเภทหากยงไมไดน ามาใชใหคมคาและเกดประโยชนกบคนในทองถนเทาทควร ผวจยมองเหนความส าคญในปญหาดานสขภาพในชมชนและตระหนกถงความส าคญคณคาภมปญญาพนบานทนบวนแตลดจ านวนลงตามอายเพราะขาดการสบทอด จงมความตองการทจะศกษาวจยใหทราบถงความประวตความเปนมาสภาพปจจบนและปญหาดานสขภาพ เพอแสวงหาแนวทางการอนรกษ สงเสรมและเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพคนในชมชนเพอใหเกดความภาคภมใจดวยการพงตนเองตามหลกเศรษฐกจพอเพยงอทงยงเปนการยกยองเชดชและสบทอดภมปญญาทองถนอนเปนสนทรพยอนมคา (Asset) ทเปนมรดกทางวฒนธรรม (Culture Heritage)ใหด ารงคงอยในสงคมอสานสบไป

ความมงหมายของการวจย 1. เพอศกษาสภาพปจจบนปญหาดานสขภาพในชมชน 2. เพอศกษาองคความรภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพในชมชน 3. เพอศกษาแนวทางการอนรกษ สงเสรมและเผยแพรภมปญญาพนบานอสาน ค าถามการวจย 1. ประวตความเปนมาและสภาพปจจบนปญหาดานสขภาพในชมชน เปนอยางไร 2. องคความรภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพในชมชน เปนอยางไร 3. แนวทางการอนรกษ สงเสรมและเผยแพรภมปญญาพนบานอสานเปนอยางไร ความส าคญของการวจย 1. สงเสรมการพงพาตนเองประชาชนมทางเลอกในการดแลรกษาสขภาพ 2. ไดแนวทางการอนรกษ สงเสรมและเผยแพรภมปญญาพนบานอสานดานสขภาพ 3. ครอบครว ชมชน ลดคาใชจายในครวเรอนดานการดแลรกษาสขภาพและเวชภณฑ 4. สงคม และ ประเทศชาตประหยดงบประมาณดานสาธารณสข

บทท 3

ระเบยบวธวจย

1.ขอบเขตการวจย

ขอบเขตในสวนเนอหา การศกษาในครงนมเนอหาสาระส าคญเกยวกบการศกษาขอมลทางดานประวตศาสตร

ประเพณ วถชวตและความเชอและสภาพปจจบนปญหาดานสขภาพในเขตพนทชมชนต าบลก าพ 15 หมบานเพอเปนขอมลขนพนฐานในกระบวนการขนตอนของกระบวนการวจย

ขอบเขตในพนท

การวจยในครงนไดจ ากดใหอยในพนทต าบลก าพโดยในเขตพนทต าบลก าพ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม มจ านวนหมบานทงสน 15 หมบานไดแก หม 1และหม 12 บานก าพ หม 2 บานแดงนอย หม 3 บานเหลากา หม 4 และหม 14 บานฮองไผ หม 5 และหม 15 บานเปา หม 6 บานสองหอง หม 7 บานฮองนอย หม 8 และหม 9 บานเหลายาว หม 10 บานค าบอน หม 11 บานเจรญศลป หม 13 บานสขส าราญ และเครอขายในองคกรทมสวนไดสวนเสย เชน โรงพยาบาลชมชน ศนยศลปาชพพเศษ ฟารมตวอยาง และนเวศปาสมนไพรในชมชน 2.ระเบยบวธวจย

2.1 วธการศกษา การวจยครงนเปนการวจยแบบมสวนรวม (Participatory Action Research) กลมผร หมายถงกลมผน าชมชน ก านน ผใหญบาน นายกฯ ตวแทนกรรมการองคการบรหารสวนต าบล พระสงฆ ปราชญ ตวแทนผน ากลมตางๆ ตวแทนผน าเยาวชน ชาวบานและเครอขาย/ภาคภาค ซงเรยกวานกวจยชมชน จ านวนวน 75 คน

ส ำหรบกำรวจยเชงคณภำพนนจะเปนกำรสมภำษณ กลมผน ำชมชนและบคคลในหนวยงำนรฐ

และเอกชนเปนเครอขำย/ภำคภำคทมสวนเกยวของใหขอมลเกยวกบประวตควำมเปนมำของสงคม

ศลปวฒนธรรม พธกรรม ควำมเชอประเพณ ชมชนและปญหำดำนสขภำพต ำบลก ำพและกำรศกษำดวย

กำรท ำกำรสนทนำกลมหรอกำรประชมกลมยอย( Focus Group Study )กบผ ทมควำมเกยวของโดยตรง

ไดแก เจำอำวำสวดบำนก ำพ (วดพฒนำตวอยำง) นำยกองคกำรบรหำรสวนต ำบลก ำพ รองนำยกองคกำร

บรหำรสวนต ำบลก ำพ ประธำนสภำวฒนธรรมชมชน สมำชกองคกำรบรหำรสวนต ำบลก ำพ คณะคร

อำจำรยโรงเรยนบำนก ำพเหลำยำวเจรญศลป ก ำนน ผ ใหญบำน ผ ชวยผ ใหญบำน คณะกรรมกำร

หมบำน ครภมปญญำ ปรำชญชำวบำน หมอพนบำน บคคลซงเปนตวแทนของชมชน รวมถงกำรศกษำ

ดวยกำรวจยแบบมสวนรวมเพอสรำงพลงบนพนทในชมชน (Participatory Action and Area Base

Community Empowerment Research)ดวยควำมภำคภมใจในผลงำนวจยครงน

การรวบรวมแนวคด ความหมาย ตวชวดความเขมแขงของชมชนจากเอกสารและงานวจย และการเกบรวบรวมขอมลจากกลมเปาหมาย

2.2 ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร การศกษานแบงออกเปน 3 กลม คอ 1) กลมประชากรกลมผน าในเขตพนทต าบลก าพ

2) กลมประชาชนและเยาวชนในเขตพนทต าบลก าพ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม 3) กลมผ มสวนไดสวนเสยในเขตพนทต ำบลก ำพ อ ำเภอบรบอ จงหวดมหำสำรคำม

กลมตวอยาง กำรวจยครงนไดท ำกำรก ำหนดกลมตวอยำงในกำรวจยแบงเปน 3 กลม ม

ดงตอไปน

1) กลมทใชเครองมอกำรวจยเชงปรมำณ คอ กลมตวแทนประชำชนและเยำวชนโดยสม

ตวอยำงดวยวธกำรสมแบบแบงชนภมอยำงงำย(Stratified Random Sampling) จงท ำใหไดจ ำนวนกลม

ตวอยำงทใชในกำรเกบขอมลดวยแบบสอบถำมจ ำนวน 100 ชด

2) กลมทใชเครองมอการวจยเชงคณภาพ ไดก าหนดกลมตวอยางทเกยวของเพอท าการสมภาษณและการประชมกลมยอย 3.ขอมลและแหลงขอมล การศกษาครงนเปนการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพ – Mixed Method ดงนนจงไดขอมลจากแหลงขอมลดงตอไปน 3.1. ขอมลปฐมภม (Primary data) คอการเกบรวบรวมขอมลดวยการใชแบบสอบถามกบกลมประชาชนเรองประวตศาสตรชมชนต าบลก าพฯและปญหาสขภาพชมชน แบบสอบถามสมภาษณเชง

ลก(In – depth interview) กบผทอยในหนวยงานภาครฐและเอกชนซงมสวนเกยวของพนท ตลอดจนขอมลจากการสนทนากลมหรอการประชมกลม( Focus Group Study) กบผน าชมชนทมความเกยวของกบการวจย 3.2. ขอมลทตยภม (Secondary data) คอขอมลจากการรวบรวมจากวรรณกรรม เอกสารตางๆทมผไดท าการศกษาหรอรวบรวมไวแลว ซงมเนอหาและสาระส าคญเกยวของกบงานวจยครงน 4.ขอมลและแหลงขอมลและเครองมอ ประกอบดวย

1) แบบสอบถามจ านวน 4 ชด ไดแก แบบสอบถามสมภาษณเชงลก(In – depth interview) ใชกบผบรหารของภาครฐและเอกชนทเกยวของกบการจดการความรเพอแกปญหาในชมชนในพนทต าบลก าพ จ านวน 1 ชดแบบสอบถามแบบมโครงสรางและแบบการสงเกตการณแบบมสวนรวมจ านวน 2 ชด ส าหรบใชในการสนทนากลมหรอการประชมกลมยอย( Focus Group Study ) ใชกบผน าชมชนทมความเกยวของประวตศาสตร นเวศวฒนธรรมประเพณ ภมปญญาหรอองคความรและปญหาดานสขภาพในพนทต าบลก าพ เพอการศกษาขอมลเชงลกเพอแกปญหาชมชนในเขตพนทต าบลก าพ และการศกษาขอมลเกยวโครงสรางทางสงคม ระบบนเวศสมนไพรในพนทต าบลก าพ ใชสอบถามกลม ตวอยางทมาแลกเปลยนเรยนรในบรเวณพนทต าบลก าพ

2) แบบสอบถามเครองมอประกอบในการด าเนนการวจย ไดแก - ผงเครอญาตระดบหมบาน/ชมชน 3-4 ชวงอาย - แผนทเดนดนหมบาน/ชมชน - เสนทางประวตศาสตรและนเวศ-วฒนธรรม - ปฏทนประเพณ วถชวตชมชน - แบบส ารวจและสอบถามขอมลหมอพนบาน 15 หมบาน - แบบส ารวจและสอบถามขอมลสมนไพรในชมชนต าบลก าพฯ

5 วธการเกบรวบรวมขอมล การศกษาครงนเปนการวจยแปบมสวนรวม(Participatory) การวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) และการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) การวจยโดยใชฐานพลงชมชน (Are Baseและ Community Empowerment) ซงเปนการผสานวธ (Mixed Method) จงมการศกษาดวยการเกบรวบรวมขอมลจากแหลงขอมล ดงน ชวงท 1 นกวจยฯ ท าการศกษาและส ารวจความตองการของชมชน(Social Need) จากผน าชมชน ประธานกลม ตวแทนภาคประชาชน และองคกรเครอขายภาคภาคทเกยวสภาพปจจบนปญหาและความตองการของทองถน โดยใชวธการสมตวอยางแบบเจาะจง ( Purposive Sampling ) และใชการสมภาษณแบบไมเปนทางการ เพอท าการศกษาถงขอมลเกยวกบการจดการจดการความรของภาครฐ และท าการศกษากบผน าชมชนดวยการสนทนากลมหรอการประชมกลมยอย( Focus Group Study )และเพอ

การศกษาวเคราะหขอมลเชงลกเกยวกบจดแขง จดออน ความเสยง โอกาสและศกยภาพของชมชนต าบลกฯ (SWOT ) ชวงท 2 เลอกปญหาโจทยวจยโดยชมชน

ชวงท 3 เปนชวงทผวจยไดเกบขอมลจากกลมตวอยางโดยใชแบบสอบถามส าหรบกลมทมาแลกเปลยนเรยนร 6.การตรวจสอบขอมล

หลงจากการเกบรวบรวมขอมลแตละครงผวจยไดจดบนทกและตรวจสอบขอมลทกครง โดยผวจยไดท าการเกบขอมลและตรวจสอบขอมลไปพรอมกน รวมทงการถามซ าจากผใหขอมลเพอใหไดขอมลทสมบรณ ถกตอง เทยงตรงทสดกอนจดท ารายงานฉบบสมบรณสงผมสวนไดสวนเสยและด าเนนการเขยน RE และบทความเพอน าเสนอผลงานวจย อยางนอย 1 RE และ 1 บทความ

บทท 4

สรปผลการวจย

การอนรกษภมปญญาพนบานดานการดแลการรกษาสขภาพชมชน ภมปญญาดานการดแลการรกษาสขภาพกลมผรและปราชญชาวบานทมการเรยนรและสบทอดมาจากบรรพบรษเรอง ธาตดน น า ลมไฟ จตใจและอารมณด รวมกบการออกก าลงกาย สดอากาศบรสทธ อาหารการกนเพอใหระบบในรางกายปกตเปนการดแลรกษาสขภาพขนพนฐาน

สรปผลการวจย

1 สภาพปจจบนปญหาดานสขภาพของชมชน

2.การอนรกษภมปญญาพนบานการดแลการรกษาสขภาพดานความเชอ

3.การสงเสรมและเผยแพร ภมปญญาดานการดแลการรกษาสขภาพดานสมนไพรและหมอพนบาน

1.สภาพปจจบนปญหาดานสขภาพของชมชน

ชมชนต าบลก าพ อยในเขตการปกครองของ อ า เภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม

ประกอบดวย 15หมบาน มจ านวนประชากร 9,547คน (ขอมลองคการบรหารสวนต าบลก าพ , 2555) ต าบลก า

พ เปนพนททมประวตศาสตรการกอตงมายาวนานเหนจากการมหลกฐานทางประวตศาสตร พระพทธรป

โบราณในโบสถเกาหลมขาวด า และกทเปนศาสนสถานทมอาย ราว 800 ป ซงเปนยคเดยวกนกบ กสนตรตน

(ศาสตราจารยพเศษศรศกด วลลโภดม, ส ารวจ 14/06/55) ทยงไมไดมการขดคน และยงมความโดดเดนดาน

ศลปหตถกรรมในการทอผาไหมและผาฝายโดยมการรวมกลมกอตงตงแตป พ.ศ. 2516 เปนสมาชกของกลม

ผาไหมและเปนทตงของศนยศลปาชพพ.ศ. 2549 ยงไดมการจดตงฟารมตวอยางตามพระราชด ารขนในพนท

ปาโคกแสบงจ านวน 157 ไร 2 งาน เพอเปนแหลงเรยนร อบรมดานการเกษตรใหแกเกษตรกรและเปน

แหลงทองเทยวในเชงเกษตรและเปนการจางงานไมใหเกษตรกรอพยพแรงงาน รวมถงมการสงเสรมการปก

ลายผาในรปแบบตาง ๆ ดวยการสงเสรมของส านกพระราชวง และชมชนกมภมปญญาทหลากหลาย ไดแก

ภมปญญาดานการรกษาสขภาพและบ าบดโรคแบบพนบานการท าแปงหมกเหลาสาโทจากสมนไพรทเลอง

ชอ การมว ดท เปนศนยรวมของคนในทองถนท ถกจดอนดบเปนวดท เ ปนตวอยางในระดบภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอดานการพฒนาและการประกอบศาสนาประเพณการมกลมองคกรทจดตงขนและไดรบ

การพฒนาความรและทกษะทางวชาชพจากองคกรทงภาครฐและภาคในการพฒนาทองถนทหลากหลายทง

ระดบหมบานและระดบต าบล อาท กลม สถาบนการเงน กลมสาธตการตลาด ศนยผลตพนธขาว กลมเลยง

กบ เลยงโคนม กลมทอผาไหม กลมจกสาน กลมดอกไมประดษฐ ซงลวนแตเปนทนทางเศรษฐกจของ

ชมชน

จากการศกษาสภาพปจจบนปญหาและส ารวจจ านวนประชาชนทเขารบบรหารศนยแลกเปลยนเรยนรและการถายทอดภมปญญาชมชน:หนวยวจยชมชนต าบลก าพ (ภายใตการสนบสนนจากสถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน มมส.) ในชวงระยะเวลาสเดอน จ านวนผคนทมารบบรการนวดเพอลดอาการปวดเมอยตามอวยะตางๆจ านวน 50 คน ผทมาอบสมนไพรเพราะมอาการภมแพ จ านวน 20 คน ผทนวด ประคบและอบสมนไพรเพอสขภาพ ออนเพลย 15 คน คน ผทอบสมนไพรเพอรกษาอาการฟกซ าด าเขยว 3 คน ผทนวด ประคบ แชสมนไพรเพราะมอาการปวยเรอรงตองการฟนฟรางกายจ านวน 2 คน

จากเหตผลดงกลาวสรปไดวาประชาชนในชมชนมปญหาสขภาพทสามารถรกษาไดดวยคนในชมชนเองดวยการใชทนทางองคความรหรอภมปญญาพนบานและทรพยากรธรรมชาต ทชมชนควรจะน ามาทนทางวฒนธรรมและทนทางสงคมมาใชใหเกดประโยชนกบตวเอง ครอบครวและชมชนโดยสวนรวม

จากผลการศกษาวจยโดยคณะนกวจยของสถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน มมส. ไดเลงเปนความส าคญและความจ าเปนในสถานการณดงกลาวจงไดบรณาการสโครงการบรการวชาการจดกจกรรมในโครงการ “หมอนวดโบราณประสานใจชมชน: การรกษาสขภาพแบบองครวาม” ในหลกสตรระยะสน ส าหรบประชาชนผสนใจทวไป กลมหมอพนบาน คณะครและนกเรยนเขามาแลกเปลยนเรยนรจากปราชญชาวบานและผเชยวชาญภายนอกจ านวน 70 คน

2. การอนรกษภมปญญาความเชอในการดแลรกษาสชภาดานความเชอ

ภาพประกอบ 4.1 ความเชอดานการนบถอศาสนาศรทธาสงศกดสทธชวยคมครองปองกนโรคภย

ไขเจฐ

ภาพประกอบ 4.2 ความเชอดานประกอบศาสนพธและการนงสมาธสงผลใหพกผอนทงกายและ

จตท าใหรางกายแขงแรง

ภาพประกอบ 4.3 ความเชอดานความศกดของกป ด าผเขารวมพธจะชวตทรงเรองมสขภาพ

แขงแรง

ภาพประกอบ 4.4 ความเชอดานการเขารวมพธผกแขนสขวญจะสรางก าลงใจและปลอดจากโรคภยไขเจบ

ภาพประกอบ 4.5 ความเชอปราชญพนบานในความศกดของขาวด ากนแลวมโชครกษาโรคได

ภาพประกอบ 4.6 ความเชอการกนอาหารตามประเพณจะมโชคและการกนเขาหมากจะท าใหสขภาพด

เพราะท าจากขาวและ สมนไพร 100%

ภาพประกอบ 4.7 ความเชอการกนอาหารพนบานท าใหสขภาพแขงแรงเพราะปราศจากสารเคม

และเปนพชสมนไพรในชมชน

อาหาร อสานเปนอาหารทมขนตอนการปรงไมซบซอนแตมความอรอยรสชาดเปนเอกลกษณ ม

ความเขมขนทงประเภทตมแกง ออม ซป ต า เชนต าสมทเปนอาหารขนชอของอสานนอกเหนอจากลาบ กอย

สวนหารจากธรรมชาตจะสดสะอาดปราศจากสารเคมโดยเฉพาะอาหารทไดจากปา เชนแกงเหนอไม แกงข

หลก หมกฮวก ออมเขยด แกงเหด ทรบประทานกบขาวเหนยวทเปนอาหารหลกในเทศการงานบญ

ประเพณกสามารถน าไปแปรรป เปนขาวตมขนมไวท าบญ ขาวจ ขาวเกรยบ ขาวปน (ขนมจน)ทนยมท ากน

ในบญเผวส โดยชาวก าพ จดใหมขบวนแหงพระเวส อยางใหญโต และขาวยงน าไปแปรรปเปนขาวหมาก

และสาโทเพอการดมกนสงสรรคในงานบญเพอประหยดเศรษฐกจและลดตนทนคาใชจายในครวเรอนและท

ส าคญอาหารพนบานอสานเปนสมนไพรสามารถบรโภคเพอรกษาและตานทานโรคได คนอสานโดยทวไป

กนอาหารเพราะความหว(Need) เปนสญชาตญาณจากธรรมชาตทบอกวารางกายมนษยตองการอาหาร

มนษยจะตองตอบสนองความจ าเปนทางชววทยา อยางไรกตามเรากรกนดเชนกนวา การกนอาหารของ

มนษยไมใชเรองความจ าเปนทางชววทยาอยางเดยว หากแตเปนการกระท าทอยภายใตบรบททางสงคม-

วฒนธรรม (Socio-cultural context) ดวย สมมตฐานทเปนสากลวา กนเพออมทอง กนเพอใหมแรง กน

เพอใหสขภาพด ปลอดจากโรคหรอรกษาโรคภย กนเพราะความอรอย กนเพราะเปนประเพณพธกรรม กน

เพราะหรอเพอศกดศรความมหนามตา กนเพอความสวยงามและเพอความเปนอมตะ นอกจากจะกนอาหาร

เพราะความหว(Need) เหตผลหลงกนเพราะสนองความอยาก(Want) ตวอยางอาหารทกนตามประเพณ

พธกรรมไดแกขาวจ ขาวเขยบ(เกรยบ) หรอขาวโปง ขาวแดกงา ขาวปน ขาวโปง ขาวเหนยวหวหงอก

ขาวโปง ขาวปาด ขาวตมมด ขาวลอดชอง ขาวเมา อาหารสมนไพรในปาไดจากพชหลายประเภทเชนเหด

ชนดตาง เหดตะไค เหดเผง เหดมนป เหดเฟอง เหดขา เหดถานเหดแทดเหดทา เหดหนางา เหดเผาะ

เหดน าหมาก เหดปวก เหดกระดาง เหดหหน และเหดขอน

ภาพประกอบ 4.8 ความเชอการกนอาหารจากพชและสตวทพงพาตนเองดวยความปลอดภย

ภาพประกอบ 4.9 ความเชอการการออกก าลงกายจะท าใหเขมแขงทรางกายและจตใจ

ผน าชมชน ปราชญทองถน หมอพนบาน ตวแทนประชาชน ตวแทนองคกรเครอขาย คณะครและนกเรยนในชมชนต าบล

ก าพ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม

ภาพประกอบ 4.10 ผเชยวชาญแนะน าพชสมนไพรพนบานกบการรกษาสขภาพ

ภาพประกอบ 4.11 ผน าชมชน (ก านน)ผใหญบาน และ ปราชญชมนชนใหขอมลรกษาสขภาพ

ภาพประกอบ 4.12 หมอเปางสวส หมอน ามนต หมอพราหมณ

ภาพประกอบ 4.13 หมอพราหมณ หมอจบเสน

ภาพประกอบ 4.14 หมอนวดยาฝน

2 การสงเสรมและเผยแพรภมปญญาดานสมนไพรและหมอพนบาน

สมนไพรในชมชนทใชในการดแลรกษาสขภาพ ในรปแบบการรบประทานสดๆ การน ามาปรงเปนอาหาร การน ามาท าน ายาดม การตมดม การอบ ประคบ ตม แชและอาบ สมนทใชในการดแลรกษาสขภาพ แบงกลมตามสรรพคณไดสกลม ดงน

1) กลมสมนไพรทมกลนหอม มสารส าคญทออกฤทธเปนน ามนหอมระเหย ชวยรกษา

โรคตาง ๆแกหวดคดจมก วงเวยน บ ารงหวใจ กระชาย ขมนชน ขา ขง ตะใคร มะกรด ไพล ใบเตย ใบ

กระเพรา เกสรทงหาใบยคาลปตส

2) กลมสมนไพรมรสเปรยวมฤทธเปนกรดออน ๆ ชวยชะลางสงสกปรกและเพมความ

ตานทานโรคใหกบผวหนง ใบมะขาม ใบและฝกสมปอยใบยคาลปตส ใบพลบพลง ใบมะตม

3) กลมสมนไพรรกษา โรคผวหนง แกฟกช า บ ารงสายตาชะลอความชรา วานหอม วาน

ออบ ใบหนาด ใบไผซางไพ ออยแดง ใบต าลง ใบสาบเสอ ผกบง ใบเปลาใหญ ใบพลบพลง หวและใบ

ขมนชน ฝกไหม ใบหมอน

4) กลมตวประสานยา/ปรงกลน เกลอ พมเสน การะบร สรากลน(จากขาวและ

สมนไพร)

ภมปญญาพนบานในการดแลและรกษาสขภาพแลกเปลยนเรยนรหมอพนบานโดยรวบรวมภมปญญาจากหมอพนบานทกหมบานในต าบลก าพฯเชนหมอน ามนต หมอน ามนหมอธรรม หมอเปา หมอเสน หมอนวดและหมอยาฝน ตอเตมองคความรโดยเชญผเชยวชาญครภมปญญามาใหการอบรมดานการนวดแผนโบราณ ขนตอนและวธการท าลกประคบ การประคบ การอบสมนไพรและขนตอนและกระบวนการนาบหมอเกลอ

ภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพ

ภมปญญาดานการดแลการรกษาสขภาพกลมหมอพนบาน เชนหมอพรหรอหมอพราหม หมอน ามนต หมอเปา หมอนวด หมอเสนหรอหมอเอน

การนวดแผนโบราณพนบานอสาน

นวดเพอสขภาพและผอนคลายหายเมอยลา การนวดเพอการรกษา และฟนฟสมรรถภาพ ม

ผลทางกลศาสตร (Mechanical effects) การนวดท าใหมการเคลอนไหวของใยกลามเนอ ชวยยดเนอเยอทยด

ตดกนอยใหลดความตงตวลง ท าใหคลายจดปวดเมอยไดเปนอยางด ผลทางระบบประสาท (Neural Reflex

Effects) เปนการกระตนท Peripheral Receptor เกดปฏกรยาโดยตรงของบรเวณทถกนวด ท าใหกลามเนอ

คลายตว และสงกระแสประสาทไปตามเสนประสาทขนาดใหญ (Beta Nerve Fiber) ไปยงประสาทไขสน

หลง และสมอง ซงสามารถยบย งอาการปวดได การนวดอาจกระตนใหมการหลง Endorphins ชวยให

ผรบบรการรสบาย และกระตนใหรางกายหลงสาร Enkephalins ลดปวด ผลทางจตใจ (Psychological

effects) การนวดท าใหรสกลดความวตกกงวลผอนคลายและสบาย ลดความตงเครยดของจตใจ และสงผล

ชวยเพมภมตานทานโรค (Psyconeuroimmunilogy) การนวดยงชวยใหหลบลกสบาย สบาย

จากรายงานการวจยดานสขภาพสรปวาภมปญญาการรกษาสขภาพดวยการนวดพนบานและหมอจบเสนหรอหมอเอนสงผลตอระบบในรางกายดงน

1) ระบบผวหนง ระบบผวหนงประกอบไปดวยหนงก าพรา หนงแท เอน ตอมไขมน ตอมเหงอ และขน ท าหนาทส าคญคอหอหมรางกาย ปองกนเชอโรคเขาสรางกาย ขบเหงอ และขบไขมนมาหลอเลยงผวหนง นอกจากนผวหนงยงท าหนาททส าคญคอ รกษาอณหภมของรางกาย และรบรสมผสตางๆทผวหนง เชน ปวด รอน เยน สมผส และแรงกด โดยอาศยตวรบความรสกของประสาททฝงตวอยทผวหนง ท าใหอณหภมทผวหนงเพมขน การนวดท ามผลท าใหเลอดทผวหนงไหลเวยนไดดขน อณหภมทผวหนงเพมขน มผลกระตนการขบเหงอและไขมน ท าใหผวหนงเตงตงกวาเดม และท าความสะอาดงาย ขณะเดยวกนถาผปวยเปนโรคตดตอทางผวหนงกอาจตดตอมายงผนวดไดดวย

2) ระบบกระดกและกลามเนอ ระบบนประกอบดวยกระดก ขอตอ กลามเนอ เอน และ

กระดกออน หนาทส าคญของระบบนคอ ท าใหมรปราง ท าใหเกดการเคลอนไหว หรอ หยดการเคลอนไหว

ปองกนอวยวะภายใน สรางเมดเลอด และเปนแหลงสะสมแรธาตแคลเซยม งานของหมดนวดจะเกยวของ

กบระบบนมากทสด ดงนนการรชอ ลกษณะ และการวางตวของกระดกและกลามเนอตางๆ จะชวยใหการ

นวดและดงดดมประสทธภาพมากยงขน การนวดมผลท าใหกลามเนอคลายตว เคลอนไหวไดสะดวกขน

3) ระบบไหลเวยนเลอดและน าเหลอง ระบบไหลเวยนเลอด ท าหนาทส าคญคอ เปนทาง

ล าเลยงเลอดซงมกาซออกซเจน และสารอาหารตางๆไปสเซลล แลกเปลยนของเสยอนเกดจากการท างาน

ของเซลล และน าไปก าจดทงทางปสสาวะ ระบบนประกอบไปดวย หวใจ หลอดเลอดแดง หลอดเลอดด า

และเสนเลอดฝอยขนาดตางๆ การนวดและการยดดดขอมผลตอระบบนคอ ท าใหการไหลเวยนเลอดดขน

เสนเลอดฝอยขยายตว และขบถายของเสยจากเซลลสระบบเลอดด า และปสสาวะไดเพมขน ท าใหบรรเทา

อาการปวดอนเนองมาจากการคงคางของสารเคมทเปนของเสยจากการท างานของเซลล นอกจากนการนวด

ทงตวอาจมผลท าใหความดนโลหตสงลดลงไดเลกนอย และระบบไหลเวยนน าเหลอง ระบบไหลเวยน

น าเหลองมหนาทส าคญคอ ชวยเสรมการไหลของเลอดด าโดยการล าเลยงน าเหลองเขาสระบบการไหลเวยน

เลอด (เขาทางเสนเลอดด า) นอกจากนยงท าหนาทตอสกบเชอโรคในรางกายไมใหแพรกระจาย โดยการ

กรองไปไวทตอมน าเหลอง และสรางระบบภมคมกนโดยปลอยไปตามกระแสเลอด ระบบนประกอบไป

ดวยทอน าเหลอง ตอมน าเหลอง และน าเหลอง ผปวยทเปนโรคตดเชอมกจะมอาการตอมน าเหลองบวมโต

อาจคล าไดเปนกอนแขงเลกๆทบรเวณใดบรเวณหนง ดงนคอ ใตรกแรเหนอกระดกไหปลารา ใตขอตอ

กระดกขากรรไกรลาง และบรเวณขาหนบ(ไขดน) หากหมดตรวจพบวาผปวยมตอมน าเหลองโต(คล าพบ แต

ปกตคล าไมพบ) แสดงวาผปวยนนอาจมโรคตดเชอ หรออาจเปนเนองอกทบรเวณใกลเคยง ควรงดการนวด

4) ระบบหายใจ ระบบหายใจท าหนาทหลกคอ น ากาซออกซเจนเขาสปอด แลว

แลกเปลยนเอากาซคารบอนไดออกไซด อนเปนผลตผลจากการท างานของเซลลออกมาสอากาศภายนอก

การแลกเปลยนกาซทงสองนอาศยการซมซาบผานถงลมเลกๆในเนอปอด นอกจากนระบบหายใจยงท า

หนาทรองคอ ชวยปรบอณหภมของรางกาย โดยการระบายความรอนออกมากบลมหายใจออก และชวยให

เกดเสยง องคประกอบหลกของระบบนคอ จมก คอหอย กลองเสยง หลอดลม ทอลมปอด และ ปอด

นอกจากน ยงมอวยวะทชวยหายใจอกคอ กระบงลมและผนงทรวงอก การนวดไมคอยมผลกบระบบน

อยางไรกตามมขอสงเกตวาหลงจากการนวดทงตว เมอผปวยผอนคลายท าใหอตราการหายใจลดลง

2) ระบบประสาท ระบบปราสาทเปนระบบส าคญอยางยงตอชวต ระบบนท าหนาท

ควบคม สงงาน และรบรการท างานทกอยางของรางกาย เปนระบบทคอนขางบอบบางตอการกระแทก

กระทน หรอ ท าลาย ถาระบบนไมท างาน คนเราอาจเปนอมพาต หมดสตหรอตายได ขนอยกบต าแหนงและ

ความรนแรงของการท าลายทระบบประสาท ระบบนประกอบดวยสวนส าคญคอ สมอง สมองนอย ไขสน

หลง และเสนประสาทตางๆ การนวดมผลท าใหรสกผอนคลายทงระบบประสาทและกลามเนอ การกดนวด

ตามแนวเสนตางๆไมมผลเสยตอเสนประสาท เนองจากมไขมน กลามเนอ และ เอนรองรบอย แตถาตงใจกด

เขยหรอขยเสนประสาททอยตนๆ เชน ทดานขางของคอ และ ทดานในของขอศอก อาจท าใหเสนประสาท

ช า ถงขนเปนอมพาตได การดงดดกระดกคอ และกระดกไขสนหลงในคนแก หรอ คนทมขอหลวม หรอ

กระดกเปราะ หรอ ขอสนหลงเคลอน อาจท าใหเกดภาวะไขสนหลงถกเบยดทบและเปนอมพาตได การนวด

ในผปวดเหลานจงเปนขอพงระวง และหามการดงดดโดยเดดขาด 2) ระบบยอยอาหาร ระบบยอยอาหารท า

หนาทหลก 3 ประการคอ 1) บดและกลนอาหาร 2) ยอยอาหาร และ 3) ขบถายกากอาหาร ซงกลาว

โดยรวมคอ ท าใหเซลลของรางกายไดรบสารอาหารไปหลอเลยงใหมชวตอยได และขบเอากากอาหารออก

จากรางกาย ดงนนระบบนจงตองอาศยองคประกอบส าคญดงน คอ ปาก คอหอย หลอดอาหาร กระเพาะ

อาหาร ล าไสเลก ล าไสใหญ ไสตรง และทวารหนก นอกจากนยงมอวยวะอนๆชวยดวย ไดแก ลน ฟน ตอม

น าลาย ตบออน ตบ และ ถงน าด การยอยอาหารและดดซมสารอาหารเกดขนทล าไสเลก ผานเสนเลอดฝอย

และทอน าเหลองทผนงล าไสเลก การนวดมผลกระตนการเคลอนไหวของล าไส ท าใหยอยอาหารและขบถาย

กากอาหารไดดขน ดงนนการนวดจงมผลลดอาการทองผก และชวยใหมความอยากรบประทานอาหาร ควร

งดการนวดในระหวางทผปวยเพงจะรบประทานอาหารเสรจใหมๆ เพราะอาจท าใหขยอนอาหารออกมาได

ควรรอใหอาหารยอยพอสมควร(ประมาณ 30 นาท หลงจากรบประทานอาหาร) แลวจงนวดได

ภาพประกอบ 4.15 การถายทอดภมปญญาดานการนวด

ภาพประกอบ 4.16 เปดปลายเทา ขาและไลขนมาถงเอวและหลง นวดขาดานนอกและดานในและนวดบรเวณเสนเอนและ

กลามเนอนอนทบลกประคบใหญความรอนท าใหเสนเอน หยดหยนและคลายกลามเนอ

ภาพประกอบ 4.17 การสาธตการนวดแผนโบราณพนบานอสาน

1.นวดเพอสขภาพและผอนคลายหายเมอยลา

2. การนวดเพอการรกษา และฟนฟสมรรถภาพ

3. ผลทางกลศาสตร (Mechanical effects) การนวดท าใหมการเคลอนไหวของใยกลามเนอ ชวยยด

เนอเยอทยดตดกนอยใหลดความตงตวลง ท าใหคลายจดปวดเมอยไดเปนอยางด

4. ผลทางระบบประสาท (Neural Reflex Effects) เปนการกระตนท Peripheral Receptor

เกดปฏกรยาโดยตรงของบรเวณทถกนวด ท าใหกลามเนอคลายตว และสงกระแสประสาทไปตาม

เสนประสาทขนาดใหญ (Beta Nerve Fiber) ไปยงประสาทไขสนหลง และสมอง ซงสามารถยบย ง

อาการปวดได

5. การนวดอาจกระตนใหมการหลง Endorphins ชวยใหผรบบรการรสบาย และกระตนใหรางกาย

หลงสาร Enkephalins ลดปวด

6.ผลทางจตใจ (Psychological effects) การนวดท าใหรสกลดความวตกกงวลผอนคลายและสบาย

ลดความตงเครยดของจตใจ และสงผลชวยเพมภมตานทานโรค (Psyconeuroimmunilogy)

7.การนวดยงชวยใหหลบลกสบาย สบาย

ภาพประกอบ 4.18 การสาธตการท าลกประคบสมนไพร

ภมปญญาพนบาน ในการดแลรกษาสขภาพและบ าบดโรค ซงเปนภมปญญาแบบดงเดมของชมชน

ทองถนทรกษาดวยการนวดและใชยาสมนไพรประกอบ เชน ลกประคบซงเปนตวชวยใหการรกษาม

ประสทธภาพและประสทธผลยงขน โดยไดสบทอดวถชวตดานการทอผาไหมและใยไหมจากฝกหลอกหลบ

ทเปนเศษวสดเหลอใชน าใชประโยชนไดอยางคมคา(Re-Useable) ผสมผสานดวยการน ามาหอลกประคบ

ทบผาฝายอกชนหนงเพอเพม สารเชอรรซน และ ไพเบอรรน โปรตนจากไหมทอง ซงมคณสมบตชวยท าให

ผวพรรณนมนวล ชมชนและยงปองกนรงสยว ดวยวธธรรมชาตโดยปราศจากผลขางเคยง นอกเหนอจาก

สมนไพรทรกษาอาการเคลด ขด ยอก บรรเทาอาการปวด และเปนการอนรกษวฒนธรรมและประเพณ

พนบาน (Expression of Folklore)ทแสดงถงเอกลกษณของชมชน ในพธกรรมการรกษาผปวยแบบโบราณ

และ อกทงเปนการน าพชสมนไพรประจ าทองถนซงเปนทรพยากรพนธกรรม (Genetic Resource) น ามาผลต

ยารกษาโรคตาง ๆ เพอสรางคณคาเพมและสงเสรมเศรษฐกจชมชน ซงเปนการกระตนใหคนในชมชน

เปนไดตระหนกและชวยกนพทกษรกษาปกปองสนทรพยทางปญญาทเปนมรดกทางวฒนธรรมอนล าคาของ

ทองถน( Cultural Heritage )ใหด ารงคงอยอยางย งยนตลอดไป (Sustainable)

การเลอก และ การใชสมนไพรในทองถนเพอสบทอดภมปญญาและสรางมลคาจาก

ทรพยากรธรรมชาตหลายๆ ชนดเพอใชในการดแลและรกษาสขภาพจากการท าใหผอนคลายและบ าบดโรค

ดวยการผสมผสานวสดดบในอตราสวนทเหมาะสม ซงสวนใหญเปนสมนไพรทมน ามนหอมระเหย หอ

รวมกนในผาฝายและไหมและ ในกรรมวธท าลกประคบหนาจะหอพเศษดวยเยอจากรงไหม

อปกรณการท าลกประคบ ผาดบและผาไหมส าหรบหอลกประคบ ขนาด กวาง 35 x ยาย 35

เซนตเมตร 2 ผน เชอก หรอ ดายขนาด ส าหรบมดลกประคบ ตวยาสมนไพรทใชท าลกประคบ สารชวย

ยอยสลายการตมรงไหม

สมนไพรทใชท าลกประคบ (ในปรมาณลกประคบ 2 ลก) ไพล (500 กรม) แกปวดเมอย ลดการอกเสบผว

มะกรดถาไมมใชใบแทนได (200 กรม) มน ามนหอมระเหย แกลมวงเวยน ตะไครบาน (100 กรม) แตงกลน

บ ารงหวใจ ใบมะขาม (300 กรม) แกอาการคนตามรางกาย ชวยบ ารงผว ขมนชน (100 กรม) ชวยลดการ

อกเสบ แกโรคผวหนง เกลอ (1 ชอนโตะ) ชวยดดความรอนและชวยพาตวยาซมผาน ผวหนงไดสะดวกขน

การบร (2 ชอนโตะ) แตงกลน บ ารงหวใจ ใบสมปอย (100 กรม) ชวยบ ารงผว แกโรคผวหนง ลดความดน

และ ใบเปาหรอใบหนาด แกฟกช า ด าเขยว

วธการท าลกประคบ หนหวไพล ขมนชน ตนตะไคร ผวมะกรด ต ามะกรด ต าพอหยาบๆ ต า

พอหยาบๆ น าใบมะขาม ใบสมปอย ผสมกบสมนไพรขอ 1 เสรจ แลวใหใสเกลอ การบร คลกเคลาใหเปน

เนอเดยวกน แบงตวยาทเตรยมแลว หอดวยผาดบชนท 1 เปนลกประคบประมาณลกสมโอ(เลก) รดดวย

เชอกใหแนน หอดวยผาไหมทบเปนชนท 2 เพอตองการสารโปรตนเพมความชมชนและนมเนยนใหกบ

ผวพรรณ หอดวยใยไหมจากรงไหม เปนชนท 3 (ส าหรบลกประคบหนา)

วธการใชลกประคบ ใชน าพรมใหลกประคบเปยกกอนนงหรออบไมโครเวบ น าลกประคบท

เปยกไปนงใชเวลานงประมาณ 15-20 นาท หรอ น าเขาอบในไมโครเวบในอณหภมทสงสด ประมาณ 1-2

นาท จดทาใหเหมาะสม เชน นอนหงาย นง นอนตะแครง ขนอยกบต าแหนงทจะท าการประคบสมนไพร

น าลกประคบทรบรอนไดทแลวมาประคบบรเวณทตองการประคบ ในการวางลกประคบบนผวหนง

ผรบบรการโดยตรงในชวงแรกๆ ตองท าดวยความเรว ไมวางแชนานๆ เพราะจะทนรอนไมไดมาก เมอลก

ประคบคลายความรอนลงกสามารถเปลยนลกประคบอกลกหนงแทน (น าลกเดมไปนงตอ) ท าซ าตามขอ

2,3,4 เมอสมนไพรหมดกลนสามารถเปลยนสมนไพรใหมโดยใชผาไหมหอผนเกาใชไดนานตามทตองการ

(เปนความพเศษของสงประดษฐ)

ประโยชนสรรพคณลกประคบสมนไพร ลดการตดขดของขอตอ ลดอาการเกรงของกลามเนอ

บรรเทาอาการปวดเมอยตามรางกาย ชวยใหเนอเยอ พงผด ยดหยน ลดปญหาการตดขดของขอ ลดอาการ

ภมแพและรกษาโรคผวหนงชวยลดอาการบวม อกเสบของกลามเนอ เอน ผวพรรณ นม เนยน จากสารช

รซนโปรตนไหมชวยกระตนการไหลเวยนของโลหตและสงผลดตอระบบตางๆในรางกาย รางกายสดชน

กระปกระเปา เพราะ ความรอนจะขบสารพษออกจากรางกายทางเหยอ

ภาพประกอบ 4.19 การสาธตการประคบ/การนาบหมอเกลอ

ประโยชนการประคบหมอเกลอ(บคคลทวไป)

1. ประคบเพอลดน าหนกและไขมนสวนเกน 2. ประคบเพอดแลสขภาพและฟนฟสมรรถภาพ

3. ประคบเพอคนความหนมความสาว

ประโยชนการประคบหมอเกลอ(หลงคลอด)

1. ชวยขบน าคาวปลาและชวยท าใหน านมไหลดขน 2. ชวยขบของเสยออกทางผวหนง

3. ชวยกระตนการไหลเวยนโลหต

4. ชวยใหผวพรรณเนยนนมชมชนและสดใส

5. ชวยลดความเมอยลาของกลามเนอจากการคลอด

6. ชวยรกษาอาการบาดเจบจากแผลหลงการคลอด

7. ชวย ลดภาวะความรสกหนาวและออนเพลยเนองจากเสยเลอดขณะคลอด

8. ชวยลดความเจบปวดขณะมดลกหดรดตวเขาสภาวะปรกต หรอทเรยกวามดลกเขาอ

9. กลนหอมระเหยสมนไพรท าใหรางกายสดชน

ภาพประกอบ 4.20 คณแมหมอทองเลอน สมปตตะ รางวล อ.ส.ม.ดเดน กระทรวงสาธารณสข

ภาพประกอบ 4.21 กระตกน าสมนไพร และดมน าสมนไพรกอนเขาหองอบ

ประโยชนการขดหนาสมนไพร

1. ลดการตดเชอและการอกเสบบรเวณผวหนา

2. ลดอาการภมแพผวหนารกษาสวฝา

3. ผวหนา เนยนนมชมชนและสดใส

4. สมนไพรชวยชะลดความชรา(หนาเดก)

5. เชอรซนโปรตนไหมปองกนแสงยวธรรมชาต

ประโยชนลกประคบหนาใส

1.บ ารงผวหนาใหเปลงปลง นมนวล

2.กระชบรขมขนบนใบหนา ชวยใหผวหนากระชบเตงตง

3ลบรวรอยและจดดางด า

4.ลดอาการหดตวของกลามเนอบนใบหนา

5.กระตนการไหลเวยนของโลหต

6.กระตนระบบประสาท ผอนคลายความตงเครยด

7.ชวยใหตอมเหงอและตอมไขมนท างานไดสะดวก

หองอบสมนไพรไฟฟา ทใชในศนยฯก าพ

ภาพประกอบ 4.22 ก านนและและผใหญบานเขารบบรการการอบสมนไพร

ภาพประกอบ 4.23 ชาวตางชาตและชาวบานอบสมนไพรเพอสขภาพ

ภาพประกอบ 4.24 ผาเชดตว ผาเปลยนกอนเขาอบสมนไพร

ภาพประกอบ 4.25 ขมน ไพร มะขาม ทะนาคา สมนไพรขดตวกอนเขาอบและปายแสดงคาบรการ

ภาพประกอบ 4.26 ปายแสดงประโยชนและขอปฏบตในการอบสมนไพร

ภาพประกอบ 4.27 การแชน าตมสมนไพร

ภาพประกอบ 4.28 พลบพลงและสมปลอย

ภาพประกอบ 4.29 ใบมะกรดและลกมะกรด

ผเหนความส าคญในการอบและประคบเพอฟนฟรางกายเนองจากการฟกชาด าเขยวและเลอดคงเพราะการชกมวย

ประโยชนการอบสมนไพร ชวยเพมการไหลเวยนของโลหตในรางกาย ชวยท าใหอณหภมของ

รางกายสงขน ชวยท าใหรางกายขบเหงอออกมากขน ขยายรขมขน ชวยท าใหทางเดนหายใจชมชน ชวย

ละลายเสมหะท าใหขบออกมาไดงายขนชวยลดการอกเสบและบวมทเยอบของทางเดนหายใจตอนบน รกษา

โรคภมแพชวยลดการระคายเคองในล าคอ ชวยขจดสารพษและลดน าหนกสวนเกน

โรคหรออาการทสามารถบ าบดรกษาดวยการอบสมนไพร โรคภมแพทไมรนแรง เปนหวด น ามกไหล แต

ไมมการแหงตนของน ามก อมพฤต-อมพาต ในระยะเรมแรก ผทเปนโรคหอบหดในระยะทไมมอาการ

รนแรง ปวดเมอยตามรางกายทว ๆ ไป หรอโรคทไมไดเปนการเจบปวยเฉพาะทมการเจบปวยหลาย

ต าแหนง การอบตวของสตรหลงคลอดบตร เพอชวยฟนฟสขภาพรางกายใหแขงแรง กลามเนอกระชบ คน

สภาพรางกายใหเปนปกตเรวขน ผรบบรการทมโรคหรออาการเจบปวยบางอยาง เชน เกดอาการยอก โรค

เรอรง เบาหวาน โรคเกาท อาจตองใชการอบสมนไพรรวมกบการรกษาอน ๆ เชน ประคบสมนไพร นวด

บ าบด ทงนขนอยกบการพจารณาใหเหมาะสม สตรขณะมประจ าเดอน ขณะทรางกายมการอกเสบจาก

บาดแผลตาง ๆ มบาดแผลเปด หรอเปนแผลเรอรง แผลตดเชอผทมอาการออนเพลย อดนอน อดอาหาร ผท

เพงรบประทานอาหารอมยงไมครบ 1 ชวโมง แนวคดเรองความสมดลของชวต เปนแนวคดพนฐาน

ของภมปญญาชาวบาน การแพทยแผนไทยหรอทเคยเรยกกนวา การแพทยแผนโบราณนนมหลกการวา คนม

สขภาพดเมอรางกายมความสมดลระหวางธาตทง 4 คอ ดน น า ลม ไฟ คนเจบไขไดปวยเพราะธาตขาดความ

สมดล จะมการปรบธาต โดยใชยาสมนไพรหรอวธการอนๆ คนเปนไขตวรอน หมอยาพนบานจะใหยาเยน

เพอลดไข

แนวคดเรองความสมดลของชวต เปนแนวคดพนฐานของภมปญญาชาวบาน การแพทยแผนไทย

หรอทเคยเรยกกนวา การแพทยแผนโบราณนนมหลกการวา คนมสขภาพดเมอรางกายมความสมดลระหวาง

ธาตทง 4 คอ ดน น า ลม ไฟ คนเจบไขไดปวยเพราะธาตขาดความสมดล จะมการปรบธาต โดยใชยา

สมนไพรหรอวธการอนๆ

สมนไพรเพอสขภาพในชมชนต าบลก าพ อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม

1.กระชาย แกปากเปอย ปากแตกเปนแผล ใจสน 2.ขา แตงกลน แกปวดหวและปวดเมอย 3.ขง แตงกลน บ ารงเลอด บ ารงหวใจ

4.วานหอม/วานออบ/วานหอมเปราะ แตงกลน ถอนพษ แกปวดเมอย บ ารงธาต

5. หวและใบขมนชน แกโรคผวหนง สมานแผล 6. ใบมะขาม ขบเหงอ แกอาการผนคนตามรางกาย 7.ใบเปลาใหญ ชวยถอนพษผดส าแดง บ ารงผวพรรณ 8.หวและใบไพล แกอาการปวดเมอย ครนเนอครนตว 9.ตนและใบตะไคร แตงกลนหอม บ ารงธาตไฟ 10.ใบ-ผวมะกรด แกลมวงเวยน ชวยรนะบบทางเดนหายใจ 11.ใบหนาด แกโรคผวหนง พพองน าเหลองเสย 12.ใบสมบอย แกหวด แกปวดเมอย

13.ใบพลบพลง รกษาอาการช าใน สมานแผล

14 ใบเปา รกษาอาการฟกช า

15.ใบเตย แตงกลน บ ารงหวใจ

16.ใบหมอน ตานอนมลอสระชะลอความชรา

17.ใบยคาลปตส แตงกลน ขบเหงอ สารระเหย

17. การบร แตงกลน บ ารงหวใจ

17. พมเสน แตงกลน บ ารงหวใจ

20. เกลอ ประสานตวยาทงหมด

ภาพประกอบ 4.30 ภมปญญาดานพชผกสมนไพรพนบานในการรกษาสขภาพ

ภาพประกอบ .4.31 สมนไพรใบหนาว

ภาพประกอบ 4.32 ขมนและไพร

ภาพประกอบ 4.33 ผกบงและตะไคร

ภาพประกอบ 4.34 กระเพาและโหรพา

ภาพประกอบ 4.35 ตบรรจตวอยางสมนไพรแหงเพอการเรยนร

ผรปราชญชาวบาน ทปลกพชผกสวนครวไวรมรวปลายนาเชนขา ตะไคร ใบมะกรด ยานาง หนอไม

ขเหลก ชะอม ซงลวนเปนสมนไพรใชรบประทานเพอปองกนและรกษาสขภาพไดซงอยบนโนนกก าพ ม

หอมเปราะเปนพชรบประทานสดหรอท าเปน ตมย าท าแกง

สรรพคณปองกนโรคทองอด ทองเฟอ ลดกรดในกระเพาะอาหาร หรอน าไปแปรรปผสมกลนใน

ผลตภณฑเครองใชเชนแปงหอมเปราะ สบฯลฯ และไดตอเตมองคความรโดยเชญผเชยวชาญครภมปญญา

มาใหการอบรมดานพชผกสมนไพรพนบานตานโรค ผกทเปนเครองปรงอาหารและกนแกลม ลาบ กอย

ปน ซบ และแจว ไดแก ขง ขา ผกบว ผะกหอมเป ผกแพว ผกชบาน ผกชหอม ผกแปน ผก

อตไทย ผกอต ใบหมากกด หวสงไค หมากเขอเครอ ผกกะเดา ผกกะโตวาผกกะโดนผกพพวย ผกเมก

ผกหมากลนฟา ผกตว ใบสงออน ผกลนป ใบหมากตมออน ผกหนอก ผกแวน ใบ

กอกออน. ผกแกนขม ใบมะยมออน. ผกอฮน ใบเหมอดแอ ผกอเลศ ผกปลาแยง หมากมะระ

ผกบงหมากแขง ผกกะเสด หมากเขอ ผกกระเสดน า ผกตบเตาหมากถว หมากมวงดบ หนายบว

หมากบว ใบหวละพา ผกกาดขาว หมากแปบ ผกกาดจอน หมากโงเงว ผกกาดบาน ผกพาย ผก

คนจอง ผกแหน

องคความรในการดแลรกษา

2.1.2.1 ขอสงเกตและวนจฉยโรค กระดกเอวเคลอน ความเจบปวดของมนษย เมอเวลา

ผานไป อายมากขน สงขารทผานการใชงานอยางตอเนองและยาวนาน ยอมตกอยในภาวะ “ความเสอม”

อยางหลกเลยงไมได ซงหนงในความเสอม ทสรางปญหาใหคนคอนขางมากคอ “กระดกสนหลง”ดตาม

ลกษณะโครงสรางของกระดกสนหลงของคน แบงออกเปน 4 สวนใหญ ๆ คอ กระดกตนคอ เปนกระดก

ทอยบนสด กระดกสนหลงระดบอก กระดกสนหลงระดบเอวและ กระดกกนกบ ซงอยลางสด

ภาวะความเคลอนไหวของรางกาย เรามกปรากฏเหนชดทสดคอ กระดกสนหลงระดบเอว เพราะ

เปนสวนทใชงานและรบภาระมากทสดเมอเทยบกบสวนอน ๆ ซงกลมเสยงทอยในภาวะทตองระวงกคอ

กลมวยกลางคนขนไป และจะปรากฏใหเหนชดขนบอยขน ตามอายทเพมขน แตกไมไดอยกบอายท

เพมขนเสมอไป

2.1.2.2 สาเหตทท าใหเกดโรค

เกดจากธรรมชาตของรางกายมนษย เนองจากมนษยเปนสตวมชวตทยนดวยสองขา ท า

ใหแนวกระดกสนหลงตงตรง จงรบน าหนกมาก จดทรบน าหนกมากกคอ กระดกเอว

กระดกเอว ท าใหเราเคลอนตวหรอเคลอนไหวรางกายไดคลองแคลว จดเสย เพราะเปน

จดออนทท าใหเกดการอกเสบของขอกระดกสวนเอวไดงาย นนคอ ภาวะกระดกเอวเคลอนผดไปจากรป

เดมมกเกดกบวยหนมสาวอาย 20 ปขนไป เปนเพราะท างานหนก ใชรางกายทไมระมดระวง หรอเกดจาก

แบกของหนก เกดอบตเหต เปนตน

สงเกตการเคลอนทของกระดกผดปกต กจะไปทบเสนประสาท ท าใหเกดการเจบปวดใน

สวนลางของรางกาย และมความรสกชา จงเปนสาเหตกระดกเคลอน ใหสงเกตของโรคนอาจมาจาก

กระดกเคลอนอยางหนง และสาเหตจากไตบกพรอง อกดวย

สรปไดวา โรคนมทมาของโรคจากภายนอกและภายในนนเอง คอ ผทใชชวตใชรางกายดวย

ความประมาท นอนนอย พกผอนนอยกตองพงระมดระวง เพราะรางกายออนแอ การท างานของอวยวะ

ภายในกจะรวนเรมปญหา และน าไปสโรคอนไดโดยเฉพาะไต คอ ฐานพลงของชวต

2.1..2.3 การรกษา โดยทวไปจะเรมจากการคลายกลามเนอ เพอท าใหเลอดลมไหลเวยน

สะดวก เพราะท าใหกลามเนอและเสนเอนตาง ๆ ผอนคลายพรอมทงปรบสภาพกระดกทผดรปใหคลาย

ออกจากกนและจดกระดกใหมใหเขาทเหมอนเดม การสงเกตกระดกสนหลง

กระดกสนหลง ประกอบดวย กระดกคอ ทรวงอก เอว และกนกบ เรยงตอกนจากคอลง

มาถงกน มลกษณะแอนคอโคงทรวงอก แอนเอวโคงกนกบ

กระดกคอ จะเคลอนไหวไดทกทศ คอ กม เงย ตะแคงซายขวา หมนซายขวาได จงท าให

สกหรอ และปวดไดงายกวาทอน สาเหตทท าใหคอสก คอ การนง การนอน การท างานในทาทไมถกตอง

กระดกทรวงอก เคลอนไหวกมไมได ไดแตนอนกบหมนบดซายขวา จงไมคอยเสอม

กระดกเอว เคลอนไหวไดมาก คอ กม และเงย

หมอนรองกระดก หมอนรองกระดกเปนศนยกลางรวมประสาท เสนประสาทจะโผลออกมา

ตามขอ เพอเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย หมอนรองกระดกจะสกเรอย ๆ ตามอาย

ผหญงวยสงอาย กระดกจะทรดตามธรรมชาต ตวจะเตยลง และพงยน ทงชายและหญง จะ

ตวเตยและหลงคอมลงประมาณ 3-4 เซนตเมตร

2.1.2.4 องคความรระบบโครงสราง

กระดกสนหลง ประกอบไปดวยสวนใหญ ๆ ดงน

1) กระดกตนคอ มดวยกน 7 ชน สองชนแรกเชอมตดกน หนาทของกระดกตนคอสอง

ชนนคอ ใชในการหมนของคอ อก 5 ชนทเหลอจะเชอมตดกน

2) กระดกหนาอก ม 12 ชน กระดกบรเวณนมการเคลอนไหวนอย เนองจากมกระดก

ซโครงและกระดกกลางหนาอกเชอม จงไมคอยปวด

.3) กระดกเอว มดวยกน 5 ชน กระดกชวงนจะรบน าหนกตวมาก และกระดกบรเวณน

สามารถเคลอนไหวไดรอบตว เชน การกม การหงายไปขางหลง การหมน การโยกออกไปดานขาง การ

โยกมาขางหนา ทเคลอนไหวมากทสดคอ ขอกระดกเอว ขอท 3-5 เปนขอทกระดกเสอมมากทสด ซงเปน

สาเหตของโรคปวดเอว

4) กระดกสะโพก หรอกระดกกนกบ มกจะไมมอาการปวดเนองจากไมมการเคลอนไหว

นอกจากการไดรบการกระทบกระแทกเทานนจงไมปวด ม 5 ชน

2.1.2.5 เสนประสาทและไขสนหลง

เสนประสาทไขสนหลงท าหนาทเชอมระหวางสมองกบอวยวะอน คอมนจะออกจากสมอง

และวงในชองกระดกสนหลง เรมแตกระดกคอ กระดกอก และกระดกอกสวนลาง แลวกระจายออกไป

ตามสวนตาง ๆ ของรางกาย ถาหากไดรบอบตเหตทคอ และกระดกสวนอก จะท าใหเสนประสาทไขสน

หลงไดรบอนตราย จนเกดอาการอมพาต เนองจากกระดกสวนเอวไมมเสนประสาทไขสนหลง แตมนเปน

ทรวมของรากประสาท

ดงนน หากมหมอนกระดกทบเสนประสาทบรเวณน จะท าใหเกดอาการออนแรงของขา

ทงสองขางต าแหนงทหมอนกระดกกดทบ

กระดกตนคอ

1) หมอนรองกระดกกดทบระหวางขอ 4-5 จะมอาการปวดไหล ชาบรเวณตนคอและไหล

ขอ 5-6 ผปวยจะมอาการออนแรง ตนแขนท าใหยกของไมขน ปวดตงแตแขนถงปลายนวหวแมมอ ถา

หมอนรองกระดกกดทบขอ 6-7 จะมอาการชาและปวดดานในของแขน วงลงไปทมอ จะเหยยดมอ ก ามอ

ไมสะดวก

โดยเฉพาะอาการปวดตนคอ เนองมาจากหมอนรองกระดกกดทบระหวางขอ 7-8 จะ

ท าใหปวดศรษะ (ปวดหวดน หรอไมเกรน) ขางใดขางหนง และเกยวเนองระบบเลอดประจ าเดอนของ

ผหญง โรคปวดหวดนสามารถเปนไดทงผหญงและผชาย อายประมาณ 60 ป ลงมา หรอชวงหมด

ประจ าเดอนของผหญง โรคปวดหวดน (ไมเกรน) ควรรกษาตวเองโดยการละเวนคอ แสง เสยง ส สง

ไมใหรบกวนควรอยในทสงบเงยบ

2) กระดกสนหลงสวนอก กระดกบรเวณน มกจะไมเกดโรคหมอนกระดกทบ

เสนประสาท

3) กระดกสนหลงสวนเอว เปนบรเวณกระดกขอ 4-5 กดทบเสนประสาท เปนต าแหนงท

พบมากทสด ผปวยจะกระดกไมขน มอาการชาลงไปขา เทา จะปวดมาก

โรคกระดกเอวเคลอน

การทกระดกเอวเคลอนผดไปจากรปเดม เปนโรคทมความเชอมโยงกบเสนเอนหรอเสนใย

ทยดระหวางขอตอของกระดกทฉกขาดจนท าใหแกนในของกระดกบวมและหลดจากต าแหนงทควรจะเปน

ชวงอายทพบบอยคอ

- วยหนมสาว อายระหวาง 20-30 ป และมกเปนกบผชายมากกวาผหญง

- วยสงอาย คอ ระหวาง 50-80 ปขนไปมกเปนผหญงมากกวาผชาย

อาการของโรคทแสดงออกมทงภายนอกและภายใน คอ เกดจากไตกม สามารถพบเหน

มกปวดบวมทขาขางขวามาก และปวดทเอว การเคลอนไหวเจบปวด บางคนอาจรสกชาตงแตบนเอว ไล

เรอยไปจนถงขาและเทาสด

ในรายทเปนหนก ท าใหระบบการขบถายไมปกต ปสสาวะ และอจจาระล าบาก สงเกต

กระดกเอวเคลอน คอ โครงสรางของกระดกเอวไมเหมอนเดม คอ แนวโคงของกระดกเอวหายไป บด

เบยว ท าใหกลามเนอบรเวณดงกลาวถกดงใหผดรปไปดวย ถาเปนมานานจะกลามเนอลบ ไมมแรง ตองใช

ผารดเอว และใชไมพยงน าหนกไว

ขอแนะน า อยากใหดแลตวเองในเรองของการนอนทถกลกษณะ โดยนอนบนเคยงทแขง

เชน เตยงไมกระดาน แทนการนอนบนเตยงทออนนม เพอท าใหกระดกเอวอยในสภาพตรง และใน

ระหวางอยในขนตอนรกษา ควรหาเครองมอชวยในการพยงเอว และเมอหายแลวควรหมน

ออกก าลงกายเพอใหกลามเนอแขงแรง

สรปสาเหตของปวดหลง

สาเหตของโรคปวดหลง ทพบในคนอายระหวาง 20-60 ป เกดจากโรคของหมอนรองกระดก

คอ หมอนรองกระดกทบเสนประสาท หมอนรองกระดกเสอม และ กลามเนอหลงอกเสบ

สาเหตของโรคปวดหลงทพบในคนอายมากกวา 60 ปขนไป สวนใหญเกดจากโรคขอตอ

- ขอเสอม กระดกไขสนหลงเสอม ทอไขสนหลงตบ

2.1.2.6 เทคนคการออกก าลงกาย

ทาบรหาร การบรหารรางกาย เปนการปองกนไมใหกระดกเสอมเรว โดยมหลกการ

คอ ท าอยางไร ใหกลามเนอทกสวนแขงแรงเทา ๆ กน และออกแรงอยเสมอ ใหกลามเนอคลายตว

กลามเนอหลง ใหนอนหงาย งอเขา 2 ขาง ใชมอตวเองสอดใตเขา ดงเขาชดหนา ท า

5 ครง (แลวแตวยของคน)

กลามเนอสะโพก ท าแบบกลามเนอหลง แตงอเขาขางเดยว เปลยนสลบขาง

กลามเนอโคนขา นงกบพน งอเขาขางหนง ขาอกขางเหยยดตรง เอามอแตะปลายเทาท

เหยยดตรง ท า 1-5 ครง (สลบขาทง 2 ขาง)

กลามเนอนอง ยนหนหนาเขาหาโตะ เอามอยนโตะ งอเขาไปขางหนา ขาหลงเหยยดตรง

แอนตวไปขางหนา นบ 1-5 ท าสลบขาง

กลามเนอหนาทอง ใหนอนหงาย งอเขา 2 ขาง มอตวเองสอดใตคอ ดงนดหนงพรอม

เหยยดขาตรง ท า 1-5 ครง

- นอนหงาย ขาซายไขวหาง ยกขอศอกและล าตว มอสอดใตคอ มอขวาดงเขาขางซาย

(ท าสลบ ซาย – ขวา)

นวมอ ใหดงนวมอแตละนวตรง ๆ หามหกหรองอ การดงจะท าใหเกดเสยงดงเปาะใน

ขอมอ ท าใหคลายและสบายขน

การหยบของทพน หามกมตรงเดดขาด ใหยอเขาลงแลวหยบ การนงซกผา ใหนงเกาอซก

หรอทายน จะไมท าใหปวดหลง

การออกก าลงกาย ควรค านงถงวยและความเหมาะสมกบตวเรา เชน วยหนมสาวจะ

กระโดดโลดเตน วงได แตวยชราอายมากขน ตองเปลยนใหเบาลง

การนงสมาธ ใหนงตามสบาย นงอยางไรกไดทท าใหเกดสมาธดทสด ไมจ าเปนตองนง

พบเพยบ หรอขดสมาธ

2.1.2.7 องคความรเรองสมนไพรในชมชน

การรกษาสขภาพและรกษาโรคทพบบอยในชมชน คนทองถนอสาน แยกออกเปนอาการ

ของ 1) สมนไพรทแกอาการทองอด ทองเฟอ และแนนจดเสยด กระชาย กระทอ กระเทยม

กระเพรา กานพล ขา ขง ตะไคร มะนาว หญาแหวหม โดยมากใชเหงาใตดนในการรกษา

2) แกทองเดน ใช กลวยน าหวา ฟาทลายโจร มงคด ฝรง ท าเปนแวนตากแดดใหแหง

หรอใชบดเปนผง ปนเปนยาลกกลอน ใชรวมกบ น าขง พรกไทย แกขบลม

3) ยาใชถายพยาธล าไส ม มะเกลอ มะขาม มะหาด เลบมอนาง สะแก ฟกทอง

โดยมากใชเมลด ผล เชน มะเกลอใชผลมะเกลอตามอายคน เชน อาย 25 ป ใช 25 ผล ต าโขลกแลว

ผสมกบน ากะทสดคนเอาแตน าดม แกพยาธทกชนด

4) ยาแกแมลงกดตอย หรออาการแพ อกเสบ ใช ขมนชน ต าลง ผกบง เสลดพงพอน

พญาลอ อยางเชน เสลดพงพอน ใชใบสด ต าใหละเอยดคนเอาน าทาบรเวณทเปน หรอต าผสมน าเหลา

เลกนอยกได

5) ยาแกรกษาฝ และแผลพพอง น ารอนลวก ไฟไหม ช าอกเสบ กระดกหก แตก ใช งา

มะพราว วานหางจระเข บวบก หวานไฟ (ไพล) เชน ใชงามาต าผสมหญาคา (ใบแหง) คนจนไดน ามน

ใชรกษาคนปวยดมาก (ทาได กนไดดวย) โดยมากใชรกษากระดกหก แตก กลามเนออกเสบ ขออกเสบ

เคลดขดยอก ไดผลด

6) ยาทใชแกไข เชน ยานาง บอระเพด ปลาไหลเผอก (เอยนดวน) โดยมากใชราก

เครอ (เถาวลย) ใบ แกไขทกชนด เชน ปลาไหลเผอก ยานาง ใชราก ใบ ตมกบน า ดมเชาเยน ไดผล

แนนอน

7) ยาแกกลากเกลอน กระเทยม ชมเหดเทศ ทองพนชง ขา ใชกระเทยม ขา ทองพนชง

โขลก ต า แชน าเหลาหรอแอลกอฮอล น ามาทาทเปนจะหาย

8) ยาแกไอและขบเสมหะ ม ขง ดปล เพกา มะแวงเครอ มะแวงตน มะนาว มะขาม

ลกมะแวง รสขมจด ใชกนสด หรอโขลกพอแหลกใชน าใสเกลอกนบอย ๆ รกษาอาการไอไดด

9) สมนไพร – อาหาร หรอใชสมนไพรเปนอาหาร ถวเหลอง ถงแระ ถวพ ขาวกลอง ใช

รบประทานเปนยาบ ารงรางกาย มคณคาทางดานอาหารมาก

10) ยาใชเปนสผสมอาหารจากธรรมชาต เชน สแดงของน ากระเจยบ สเหลองของขมน ส

แสดของค าแสด สเหลองสมของค าฝอย สชมพของฝาง (แกน) สน าเงนของอญชน สเขยวของเตย ใช

ปรงตบแตงอาหารใหมสจากธรรมชาตตามใจชอบ

11) ยาประคบสมนไพร สวนประกอบ ตะไคร เปลอกสะบก ใบมะขาม

ตนโกทา ใบหนาด ใบเปลา ขมนไพล เครอเอนออน ผวมะกรด วานนางค า เกลอแกง การบร

วธใช ใหน ามาต าผสมกนใหละเอยด เอาผาด าหรอผาขาวหอ แลวน าไปนงใหรอน

สรรพคณ ใชเพอบรรเทาอาการปวดเมอย ลดอาการเจบปวด บวม ฟกช า กลามเนอ

อกเสบ เคลดยอก ท าใหเลอดไหลเวยนไดสะดวก แตละหอนง 4-5 ครง หรอใชได 2-3 วน

2.2 คตความเชอ/พธกรรมการยกครและปลงคาย

มความเชอวา หมอพนบาน เปนผอยใกลชดกบประชาชนในทองถนและมบทบาทส าคญ

ในการดแลสขภาพของชาวบานอยางสอดคลองและกลมกลนกบวฒนธรรมความเชอทชาวบานยดถอปฏบต

หากไดรบโอกาสและการสงเสรมทเหมาะสมยอมสามารถแบงเบาภาระของแพทยแผนปจจบนไดความ

เปนมาของหมอน ามนงา (หมอพนบาน)เรมแตโบราณกาลจวบจนถงปจจบนคนเราไดพงพาอาศยพช สตว

ธาต ทเกดมาคกบโลก ซงเปนปจจบนในการด ารงชวต มความเชอจากสาเหตของการเจบไขไดปวย

ออกเปน 2 ระบบ คอ 1. การเจบปวยทเกดจากสงเหนอธรรมชาต เชน เกดจากการกระท าของผ เกดจาก

พลงอ านาจเวทยมนคาถา เกดจากการละเมดขนบธรรมเนยมประเพณ และเกดจากวถโคจรของดวงดาว 2.

การเจบไขไดปวยทเกดจากธรรมชาต เชน เกดจากความไมสมดลของธาต เปนตน (ดน น า ลม ไฟ)

คนอสานเชอวา เมอเจบปวยกจะไปหาหมอพนบานโดยมากเปนหมอน ามนงาเสกเปาดวย

คาถาเวทมนต คอ เปนการรกษาแบบดงเดมทสบทอดกนมาจากบรรพบรษ มลกษณะเปนองครวมของ

ความรและฝกปฏบตในการวนจฉย ปองกน บ าบดความไมสมดลของรางกายและจตใจซงเรยกวาการรกษา

แบบองครวม

บทท 5

อภปรายและขอเสนอแนะ

การวจยเรองแนวทางการอนรกษ พฒนาและเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพชมชนต าบลก าพ อ าเภอ บรบอ จงหวดมหาสารคาม มจดมงหมายในการวจยเพอศกษาสภาพปจจบนปญหาดานสขภาพ ภมปญญาพนบานเพอศกษาแนวทางการอนรกษและการสงเสรมและเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลสขภาพชมชน

1. ความมงหมายของการวจย

2. สรปผล

3. อภปรายผล

4. ขอเสนอแนะ

ความมงหมายของการวจย

1. เพอศกษาสภาพปจจบนปญหาดานสขภาพชมชนก าพฯ 2. เพอศกษาองคความรและภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพชมชนก าพฯ 3. เพอศกษาการอนรกษและการพฒนาและการเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลรกษา

สขภาพ สรปผล

1.สภาพปจจบนปญหาดานสขภาพของคนในชมชน

ชมชนก าพ เปนชมชนทมประวตศาสตรหลายรอยปทถกสงสมภมรภมปญญาในหลากหลายดาน เชนดานศลปหตถกรรมการทอไหมพนบาน ดานการเกษตรและเศรษฐกจพอเพยง ดานศาศนาศลปวฒนธรรมและภมปญญาพนบานดานการดแลรกษาสขภาพ ซงภายในชมชนมวธการรกษาหลายยรปแบบเชน การรบประทานอาหารพนบานทเปนสมนไพรและกนตามความเชอและพธกรรม หรอแมแตการนงสมาธ และยงมหมอนวดพนบานในแตละหมบานเชน หมอเสน หมอพราหมณ หมอเปา หมอน ามนต เรยนรจากการสบทอดมาตงแตบรรพบรษ เรยนรจากการศกษาดวยตนเอง ทดลองดวยตวเอง เรยนรจากต าราของครอาจารย ประกอบกบสมนไพรในพนบานทยงมความสมบรณและหลากหลายในชวภาพชมชน แตประชาชนยงมปญหาดานสขภาพเพราะหลายคนในชมชนยงไมรจกหมอพนบานทท าการรกษาขนพนฐานไดไมรจกสมนไพรใกลตวทสามารถรบประทานหรอน ามาแปรรปเปนสมนไพรอนทรกษาโรคบางชนดได

จงท าใหคนในชมชนตองสนเปลองในการรกษาสขภาพดวยการใชวธการรกษาโดยแพทยแผนปจจบน ในสภาวะทมทางเลอกอนเปนภมปญญาดงเดมของชมชนในการดแลรกษาสขภาพโดยวธธรรมชาตและใชทรพยากรธรรมชาตทก าลงจะสญหายไปเพราะไมไดรบการสบตอของคนรนปจจบน

2.องคความรและภมปญญาพนบานดานการดแลสขภาพชมชนก าพฯ

ภมปญญาดานการดแลการรกษาสขภาพกลมหมอพนบาน เชนหมอพรหรอหมอพราหม หมอน ามนต หมอเปา หมอนวด หมอเสนหรอหมอเอน ชาวอสานเชอเรองผ เชอวาผมอทธฤทธยงใหญคอ ผแถน หรอผฟาพญาแถน แถนเปนผสรางสรรพสง ใหก าเนดดน น า ลม ไฟ โลกและมนษย ผทใกลชดชาวบานอสานมากทสดคอ ผป ตา ซงถอวาเปนผบรรพบรษทมาคอยปกปกรกษาลกหลาน คอยชวยเหลอชาวบานทมทกขรอน ชาวบานจะสรางศาลป ตาไวทปาใกลบานเรยกวา ปาป ตา เปนปาทศกดสทธเชนทชมชนก าพ มความเชอเรองกป ด าและขาวด าวามความศกดสทธทชวยคมครองปองภยรวมถงการท าใหชวตมความสขโดยปราศจากโรคภยไขเจบ เพราะเปนไปตามกฎธรรมชาตเชนเจบปวยเพราะเหตแหงการอยการกนหรอวถชวต เพราะฉะนนการรกษากจะแบงเปนสองประเภทคอ

1. หมอทรกษาผปวยอนเนองมาจากสาเหตของโรคทเปน “ธรรมชาต” หรอเนองมาจาก “พยาธ” และความผดปกตของธาตทงส ไดแกหมอยาฮากไม เปนหมอทใชวธการรกษาดวยสมนไพร แรธาตบางชนด และเขยวสตว หรอสวนตางๆ ของสตวบางชนด โรคสวนใหญทรกษาไดแก โรคเลอด โรควงเวยนศรษะ โรคปวดเมอย เคลดขดยอก หรอกระดกเคลอน และโรคอนทเกดขนโดยสาเหตจากธรรมชาตจะรกษาดวยหมอเปา หมอเอน หมอน ามนตรหรอหมอพร การทหมอรกษาหายหรอไมหายนน เชอวาเปนเรองกรรมสมพนธ

2. หมอทรกษาดวยพธกรรม/สาเหตของโรคเนองจากสงทเหนอธรรมชาต โรคเหนอธรรมชาตอาจเนองจากการปฏบตตนทละเมดฝาฝนฮตคองหรอประเพณชมชน จะถกลงโทษโดยผป ผยา ผไรผนา ผปาผดง หรอ ผทมเหศกดหลกเมองทเคองขนในการท าผดของผปวยทเรยกวาผเขา หรอ ผเฮด (ผท า )

หมอพระ หมอธรรม จะท าการรกษาโรคโดยพธกรรมขอขมาลาโทษบนบานศาลกลาวตอสงศกดสทธทลงโทษ ประพรมน ามนตร หรออาบน ามนตรผกแขนให และใหระลกถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ และใหสวดมนตกอนนอนจะตองประพฤตตนใหถกตองตามท านองคลองธรรม แลวหมอพราหมณ หมอสตรจะท าพธสขวญทหนออกจากรางในชวงทปวยการทจะใหมรางกายสสภาวะปกตจงตองเรยกใหขวญกลบเขามาสทกสวนของรางกาย การสขวญจงเปนการรกษา(Curative medicine ) ทางดานจตใจและปกปองทางรางกายใหแขงแรงไมใหเจบไขไดปวยอก ( Preventive medicine )

3. แนวทางการอนรกษ พฒนาและเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลการรกษาสขภาพชมชน

การอนรรกษภมปญญาการดแลการรกษาสขภาพ ดานความเชอสงในศกดสทธ เมอมอาการเจบปวยเบองตนคนในชมชนจะไปบนบานศาลกลาวใหสงศกดสทธชวยเชนเชนญาป ใหญ ญาป ด า เมดขาวด าหลกกลางบานหรอสถานททแตละป บานนบถอ ภมปญญาการดแลการรกษาสขภาพตามความเชอเรองการปรบธาตดน น า ลม ไฟรวมถง จตใจและการออกก าลงกาย การสดอากาศบรสทธ และ ภมปญญาการดแลการรกษาสขภาพตามความเชอความเชอเรองอาหารพนบานปราชญชาวบานทมการเรยนรและสบทอดมาจากบรรพบรษเชนกนอาหารทเหลอจากพระสงฆฉนแลวจะท าใหรางกายแขงแรงไมมโรคภย การพฒนาดานการใชสมนไพรในทองถนอยางประหยดและเกดประโยชนสงสดและการเผยแพรโดยการแลกเปลยนเรยนรและถายทอดทางเอกสารและสอผสมตางๆ

อภปรายผล

ผลจากการศกษาวจยครงนไดเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางปราชญ ผรและหมอพนบานในชมชนและไดรรบการสงเสรมตอเตมองค ความรจากวทยากรภายนอก และการเผยแพรภมปญญาพนบานดานการดแลสขภาพจงเกดขนภายในชมชนและขยายผลไปสสาธารณชนระดบประเทศโดยการการถายทอดรายการทางสถานโทรทศน Thai TBS ยงไดจดท าเปนแผนพบ เอกสารและสอมลตมเดยเพราะผวจยมความเชอวาการเผยแพรมรดกทางวฒนธรรมจะท าใหสงคมยงคงอยสอดคลองกบทฤษฏการแพรกระจายทางวฒนธรรมและการปรบตว ชารลส ดารวน (Charles Darwin) ทเชอวาการปรบตวของมนษยเกดจากการเลอกสรรของธรรมชาต (Natural selection)การกระท าเพอของมนษยเพอความอยรอดของแบบชวตทเหมาะสมทสด (Survival of the fittest) ซงรอยมองมนษยวา เปนบคคลเดยว ครอบครว กลม องคกร และชมชนเปนระบบการปรบตวแบบองครวม (Holistic adaptation system) ระบบของมนษยเปนทงหมดใน หนงเดยวแสดงถงพฤตกรรมการมความหมายของมนษย มความสามารถในการคด มสต และมความหมายซงจะมการพจารณาอยางมประสทธภาพเพอทจะท าการเปลยนแปลงคนและสงแวดลอมจะมรปแบบและมความสมพนธกบสงแวดลอมทงภายในและภายนอก

ภมปญญาดานการดแลการรกษาสขภาพดานสมนไพร ซงในชมชนทใชในการดแลรกษาสขภาพ ใน

รปแบบการรบประทานสดๆ การน ามาปรงเปนอาหาร การน ามาท าน ายาดม การตมดม การอบ ประคบ ตม

แชและอาบ โดยการใชทรพยากรธรรมชาตตองค านงถงการใชอยางประหยดและใหเกดประโยชนสงสด

และตองรกษาระบบนเวศใหคงอยเพอเหลอไวใหเปนมรดกคนรนตอไปทมความสอดคลองกบทฤษฎ

นเวศวทยาท จเลยน เอช สจวต (Julian H. Steward, 1952 : 30)ใหความหมายนเวศนวทยาวา “คอการปรบตว

ใหเขากบสภาวะแวดลอม นเวศนวทยาทางวฒนธรรม หมายถงวธการศกษาหาขอก าหนดหรอหลกเกณฑ

ทางวฒนธรรม ซงเปนผลกระทบจากการปรบตวเขากบสภาวะแวดลอม (ของมนษยแตละสงคม)

นเวศนวทยาวฒนธรรมจงแตกตางไปจากนเวศนวทยาสงคม (Social Ecology) เพราะนเวศนวทยา

วฒนธรรมมงแสวงหากฎเกณฑเพออธบายทมาของลกษณะและแบบแผนวฒนธรรมบางประการทมอยใน

แตละสภาวะแวดลอม มากกวามงแสวงหาหลกการทวไปทใชไดกบทกวฒนธรรมและสภาพแวดลอม” สงท

ส าคญทสดในแนวคดนคอ “แกนวฒนธรรม”(Cultural Core) ซงหมายถง “กลมของลกษณะหรอแบบแผน

วฒนธรรมทมความสมพนธใกลชดมากทสดกบกจกรรมเพอการด ารงชพและการจดการทางเศรษฐกจ”

ในผลงานวจยครงนสอดคลองกบโกมาตร จงเสถยรทรพย (2540) ทควรพจารณาในการดแล

รกษาสขภาพวาของปราชญชาวบานหรอหมอพนบานรวมถงความเชอเปนอกรปแบบหนงทมงไปทคน

การมองหาคนทเปนตวแทนของภมปญญาชาวบานสะทอนใหเหนถงวาชาวบานเขามสตปญญา มภมปญญา

ทจะแกไขปญหาไดดวยวธทแยบคายกวาเราไดโดยวธทเราจะตองใหความเคารพในภมปญญาของชมชน

และหาแนวทางฟนฟ อนรกษ สงเสรมและเผยแพรศกดศรทเปนองคความรใหเปนมรดกทางวฒนธรรมสบ

ทอดสรนตอไป

ขอเสนอแนะ

จากขอมลทคนพบจากผลการวจยผวจยขอเสนอแนะการน าผลการวจยไปใชดงน

ขอเสนอแนะทวไป

1.ควรศกษาแนวทางการอนรกษสมนไพรในแตละทองถนทเปนอตตลกษณเพอการรกษาสขภาพ

พนฐานดวยชมชนเพอชมชน

2. ควรศกษาแนวทางการอนรกษปาเพราะปาคอแหลงทมาของสมนไพร พชยาทคนพบในชมชน

มความหลากหลายของทรพยากรทสมบรณ ควรสงวนเปน “นเวศสมนไพรในชมชน”

3.ควรศกษาแนวทางการสงเสรมภมปญญาพนบานดานสขภาพในแตละสาขาเพอเผยแพรส

สาธารณชนตอไป

4.ภาครฐควรใหความส าคญในการดแลสขภาพของชมชนโดยภ มปญญาของตน ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต ทประชาชนสามารถมสวนรวมและมสทธปฏบตไดจรงในการด าเนนชวตตามแนวทฤษฎเศรษฐกจพอเพยงอนจะสงผลตอความเขมแขงทางเศรษฐกจ สงคม และประเทศตอไป

5.บคลากรทางการแพทยและสาธารณสข ตลอดจนภาครฐทมสวนเกยวของ ควรสนบสนนใหภมปญญาดานการดแลสขภาพในวถชวตและมตวฒนธรรมเพอพฒนาไปสความเปนองคความรทเชอถอได

ขอเสนอแนะในการวจยในการท าวจยครงตอไป

1.ควรศกษาวจยเอกสารใบลานในชมชนเพอถอดองคความรเปนต ารายาอตตลกษณของทองถน

2.ควรศกษาวจยการจดระบบสารสนเทศต าแหนงแหลงชวภาพในความหลากหลายของสมนไพร

ชมขน

3. ควรสนบสนนใหมงานวจยเพอการพฒนา (R&D) ภมปญญา และองคความรในการดแล

สขภาพเพอพฒนาสรปแบบการดแลสขภาพในระดบชาต