สมเดจพระญาณสงวร

สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

(เจรญ สวฑฒโน)

เ ล ม ๓

( พรรษาท ๘ - พรรษาท ๙ )

อง. อฏก. - องคตตรนกาย อฏกนปาต สตตนตปฏก

อง. จตกก. - ” จตกกนปาต ”อง. ฉกก. - ” ฉกกนปาต ”อง. ตก. - ” ตกนปาต ”อง. ทสก. - ” ทสกนปาต ”อง. ทก. - ” ทกนปาต ”อง. นวก. - ” นวกนปาต ”อง. ปญจก. - ” ปญจกนปาต ”อง. สตตก. - ” สตตกนปาต ”อภ. ฎกา. - อภธมมตถสงคหฏกา

อภธาน. - พระคมภรอภธานปปทปกา

ข. อต. - ขททกนกาย อตวตตก สตตนตปฏก

ข. อ. - ” อทาน ”ข. ข. - ” ขททกปา ”ข. ชา. - ” ชาตก ”ข. ธ. - ” ธมมปท ”ข. ปฏ. - ” ปฏสมภทามคค ”ข. พทธ. - ” พทธวส ”ข. ส. - ” สตตนปาต ”ชาตก. - ชาตกฏกถา (อรรถกถาขททกนกาย ชาดก)

ชนกาล. - ชนกาลมาลปกรณ (ฉบบแปลเปนไทย)

ไตรภม. - ไตรภมพระรวง

ท. ปา. - ทฆนกาย ปาฏกวคค สตตนตปฏก

ท. มหา. - ” มหาวคค ”

อกษรยอชอคมภร

(สำ�หรบคมภรบ�ล เลม / ขอ / หน�)

ธมมปท. - ธมมปทฏกถา (อรรถกถาขททกนกาย ธรรมบท

ฉบบบาล ๘ เลม ๑ ชด มลนธมหามกฏฯ)

ปฐม. - พระปฐมสมโพธกถา

ป. ส. - ปปญจสทน (อรรถกถามชฌมนกาย)

พทธ. - พทธประวต

ม. อ. - มชฌมนกาย อปรปณณาสก สตตนตปฏก

ม. ม. - ” มชฌมปณณาสก ”ม. ม. - ” มลปณณาสก ”มงคล. - มงคลตถทปน (อรรถกถามงคลสตร)

มโน. ป. - มโนรถปรณ (อรรถกถาองคตตรนกาย)

มลนท. - มลนทปญหา

โมคคลลาน. - โมคคลลานปกรณ

ว. จลล. - วนยปฏก จลลวคค

วปสสนา. - วปสสนากมมฏฐาน

ว. มหา. - วนยปฏก มหาวคค

ว. มหาว. - วนยปฏก มหาวภงค

วสทธ. - วสทธมคค

ส. ขนธ. - สยตตนกาย ขนธวารวคค สตตนตปฏก

ส. น. - ” นทานวคค ”ส. มหา. - ” มหาวารวคค ”ส. ส. - ” สคาถวคค ”ส. สฬา. - ” สฬายตนวคค ”สมนต. - สมนตปาสาทกา (อรรถกถาวนยปฎก)

สา. ป. - สารตถปกาสน (อรรถกถาสงยตตนกาย)

สารสงคห. - คมภรสารสงคหะ หรอสารตถสงคหะ

ส. ว. - สมงคลวลาสน (อรรถกถาทฆนกาย)

พรรษาท ๘ เภสกลาวน ใกลสงสมารคระ ๑๑

ปญหาในอรยภม ๑๓

อาจารยผนดหนงกไมม ๑๕

เหตทไมทรงเหยยบผาขาว ๒๐

พรรษาท ๙ กรงโกสมพ ๒๕

พระพทธจารก ๒๗

รฐทมอานาจมาก ๔ รฐ ๓๑

เสดจประทบ ณ กรงโกสมพ ๓๒

พระเจาอเทน ๓๓

ประวตโฆสกเศรษฐ ๔๑

ผอดทนคอผฝกตนดแลว ๔๙

สาราณยธรรมสตร ๕๘

สลสามญญตา ๕๙

ทฏฐสามญญตา ๖๒

ภกษชาวโกสมพ - สงฆเภท ๖๔

นานาสงวาสกะ สมานสงวาสกะ ๖๘

ทฆาวกมาร ๗๑

ตนเหตของสงฆเภท ๗๗

เสดจสปาปารเลยยกะ ๗๙

สารบญ พระสตรทพระพทธเจาทรงแสดงทกรงโกสมพ ๘๕

อานนทสตร ๘๕

สลสตร ๘๖

อเสขยสตร ๘๗

จาตทสสตร ๘๙

อรญญสตร ๙๐

กลปกสตร ๙๑

ปจฉาสมณสตร ๙๒

สมาธสตร ๙๓

เวสารชชกรณสตร ๙๕

สงกตสตร ๙๖

โจรสตร ๙๗

สขมาลสตร ๙๙

ผาสวหารสตร ๑๐๒

อทายสตร ๑๐๒

ทพพโนทยสตร ๑๐๓

อาฆาตวนยสตร ๑๐๓

สากจฉาสตร ๑๐๗

สาชวสตร ๑๐๘

ปญหาปจฉาสตร ๑๐๙

นโรธสตร ๑๑๐

โจทนาสตร ๑๑๓

สลสตร ๑๑๗

นสนตสตร ๑๑๙

ภททชสตร ๑๒๒

กมโมชสตร ๑๒๖

ปาณาตปาตสตร ๑๒๗

มสาสตร ๑๒๘

วณณสตร ๑๒๙

โกธสตร ๑๓๐

ตมสตร ๑๓๑

โอณตสตร ๑๓๒

ปตตสตร ๑๓๓

สงโยชนสตร ๑๓๗

ทฏฐสตร ๑๓๘

ขนธสตร ๑๔๐

อสรสตร ๑๔๓

ปฐมสมาธสตร ๑๔๕

ทตยสมาธสตร ๑๔๖

ตตยสมาธสตร ๑๔๗

ฉวาลาตสตร ๑๕๐

ราคสตร ๑๕๑

นสนตสตร ๑๕๒

อตตหตสตร ๑๕๓

สกขาสตร ๑๕๔

โปตลยสตร ๑๕๕

อาชวกสตร ๑๕๖

นททสสตร ๑๕๘

จตตสตร ๑๖๐

ปรกขารสตร ๑๖๕

อคคสตร ๑๖๕

อนรทธสตร ๑๖๗

ยสสตร ๑๗๐

ปตตสตร ๑๗๓

อปปสาทสตร ๑๗๔

ปฏสารณยสตร ๑๗๕

วตตตสตร ๑๗๘

ราคเปยยาลสตร ๑๗๘

ปณโฑลภารทวาชสตร ๑๘๒

เสขสตร ๑๘๓

ปทสตร ๑๘๕

สารสตร ๑๘๖

ปตฏฐตสตร ๑๘๖

สสปาสตร ๑๘๗

ขทรสตร ๑๘๘

ทณฑสตร ๑๘๙

เจลสตร ๑๘๙

สตตสตสตร ๑๙๐

ปาณสตร ๑๙๑

ปฐมสรยปมสตร ๑๙๑

ทตยสรยปมสตร ๑๙๒

อนทขลสตร ๑๙๔

วาทสตร ๑๙๕

เขมกสตร ๑๙๖

สนทกสตร ๒๐๒

ชาต ๖ เพมเตม ๒๒๙

เภสกลาวน ใกลสงสมารคระ

พรรษาท

๘

ปญหาในอรยภม

พรรษาท ๘ ของพระพทธเจา พระอรรถกถาจารยซงไดเขยนคมภร

อรรถกถา ในสมยเมอพระพทธศาสนาลวงไดแลวประมาณ ๑,๐๐๐ ปเศษ

ไดเขยนเลาไววา1 พระพทธเจาไดทรงเทศนอภธรรมโปรดพระพทธมารดากบ

เทพยดาบนสวรรคชนดาวดงสตลอดไตรมาส ในวนมหาปวารณาออกพรรษา

กไดเสดจลงจากสวรรคชนดาวดงสมายงเมองมนษยท นครสงกสสะ ไดม

หมมนษยทกชน ตงตนแตพระเจาแผนดน ไดไปรอเฝารบการเสดจลงมา

ของพระพทธเจาเปนอนมาก เมอพระพทธเจาไดเสดจลงมาแลว กไดตรส

ถามปญหาแกบคคลตงตนแตภมชนตนชนตา จนถงภมชนสง เมอทรง

ตงปญหาถามในภมชนใด บคคลผไดภมชนนนแลวกตอบปญหานนได แตก

ไมอาจจะตอบปญหาทสงกวาภมของตนได ไดตรสถามเรอยจนถงภมของ

พระอครสาวกเบองขวาคอพระสารบตร พระสารบตรกตอบได แตเมอทรง

ไดตงปญหาถามในชนพทธภมทสงกวาภมของพระสารบตร พระสารบตร

กตอบไมได ทตอบไมไดนน กเพราะไมทราบพระพทธอธยาศยวา จะม

พระพทธอธยาศยใหตอบโดยนยไหน

1 ยมกปาฏหารยวตถ ธมมปท. ๖/๘๕ - ๙๘.

14 พรรษาท ๘ : เภสกลาวน ใกลสงสมารคระ 1๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทานยกตวอยางปญหาทถามในพทธภมวา “บคคลผทมธรรมอนนบ

แลว คอพจารณารตลอดแลว (หมายถงพระอเสขบคคล คอพระอรหนต)

กบบคคลผทยงเปนเสขะ (คอยงตองศกษาอย หมายถงทานผบรรลภม

พระโสดาบนขนมา จนถงภมของพระอนาคาม) บคคล ๒ จาพวกนมความ

ประพฤตเปนอยางไร”1

ปญหานพระสารบตรไมทราบพระพทธอธยาศยวา มงจะใหตอบใน

นยไหน แตเมอพระพทธเจาไดประทานนย มงจะใหตอบในนยของขนธ

พระสารบตรกเกดปฏภาณขนจงตอบได

ขอททานเลาไวนกนาฟงอยเหมอนกน ในการตอบปญหานน จาจะ

ตองรนยคอความประสงคของปญหาหรอของผถาม เมอตอบใหถกตาม

ความประสงคกเปนอนใชได ดงปญหาธรรมวา คนดนนคอคนอยางไร

กกวางมาก ถาจะตอบยกเอาธรรมในนวโกวาทมา กไดเกอบจะทกขอ

เมอเปนเชนนกตองพจารณาใหรความประสงคของผถามหรอของปญหาวา

มงจะใหยกเอาธรรมขอไหนขนมาตอบ และเมอตอบใหถกความประสงคได

กเปนอนใชได ตอบนดเดยวกใชได แตถาตอบผดความประสงค ยกเอา

ธรรมมาตอบทงเลม บางทกไมไดเหมอนกน นยกเปนตวอยาง เพราะฉะนน

เมอมาถงปญหาทเปนพทธภม พระสารบตรกจาจะตองไดนย และเมอไดนย

แลวกตอบได

1 ข. ส. ๒๕/4๒๕/๕๓1.

อาจารยผนดหนงกไมม

พระพทธเจาไดทรงสรรเสรญพระสารบตรวา เปนผมปญญามาก เปน

ผทสามารถจะปฏบตธระแหงพระองคได และทานไดเลาวา ไดตรสชาดก

เรองหนง1 ยกยองพระสารบตรมความวา

ไดมดาบสคณะหนงประพฤตพรตอยในปา มอาจารยเปนผอบรมสงสอน

หมดาบสทงหลาย บรรดาศษยเหลานน ไดมศษยผหนงเปนผฉลาด และ

ไดรบยกยองใหเปนหวหนาศษยทงหลาย คราวหนง หวหนาศษยคนนน

กไดลาอาจารย พาคณะศษยหมหนงไปอยในละแวกบาน ฝายอาจารยกเกด

อาพาธขน และเมอใกลจะถงมรณะ ศษยทงหลายกไดถามอาจารยวา อาจารย

บรรลธรรมอะไรบาง อาจารยกตอบวา นดหนงกไมม

พวกศษยไดยนดงนนกเสยใจวา อาจารยไมไดบรรลธรรมอะไรเลย

เมออาจารยถงมรณะแลวกไมทาสกการะแกศพ ฝายศษยผ เปนหวหนา

เมอกลบมาแลวไดทราบวาอาจารยถงมรณะ และไดทราบเรองทหมศษย

ไดฟงปฏญญาของอาจารยเมอใกลจะตาย และกพากนไมนบถอไมสกการะ

ศพ จงไดชแจงอธบายวา อาจารยบรรล อรปฌานชนท ๓

อรปฌานชนท ๑ นน มอารมณวา อากาศไมมทสด ชอวา อรป คอ

ไมมรป กเพราะกาหนดอากาศไมมทสดเปนอารมณ ในอากาศนนไมมรปอะไร

เมอจตแนวแนในอารมณนกชอวา ไดอรปท ๑

1 ข. ชา. ๒๗/๙๙/๓๒ ; ปโรสหสสชาตก. ชาตก. ๒/๒๕4.

1๖ พรรษาท ๘ : เภสกลาวน ใกลสงสมารคระ 1๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

อรปท ๒ นน มอารมณวา วญญาณไมมทสด คอวารไมมทสด

อากาศไมมทสดเทาใด รกออกไปไมมทสดเทานน และในตวรกไมมอะไร

อกเหมอนกน คอไมมรปอะไร เมอตงตนดวยอากาศทไมมรปอะไร รท

สงขนไปซงแผออกไปไมมทสด กไมมรปอะไรอกเหมอนกน เมอจตแนวแน

อยในอารมณนกชอวา ไดอรปท ๒

อรปท ๓ นน มอารมณวา นอยหนงกไมม หรอวานดหนงกไมม

เพราะเมอเลอนขนมาจากชนท ๑ และชนท ๒ ซงไมม รปอะไรอยใน

อากาศ อยในตวร ฉะนน เมอจะเนนคนลงไปวามอะไรอยบาง กไมมอะไร

ทงนน จงไดกาหนดลงไปวานอยหนงกไมม หรอวานดหนงกไมม เมอ

จตแนวแนอยในอารมณนกชอวา ไดอรปท ๓

สวน อรปท ๔ นน จตแนวแนอยในอารมณทไมมอะไร คอไมมรป

อะไรยงขน สญญาคอความกาหนดหมายกไมตองใชอะไร เพราะไมมอะไร

จะกาหนดกออนลงไป เวทนากออนลงไป เพราะไมมอารมณอะไรทจะมา

กอเวทนา รปอะไรนอยหนงนดหนงกไมม จนถงขนทเรยกวา มสญญากไมใช

ไมมกไมใช คอวามอยบาง แตไมพอจะใชอยางปกต จะเรยกวาไมมกไมได

จะเรยกวามกไมได คลายๆ กบเกอบจะหลบ หรอวาเกอบจะดบลงไป แตก

ไมหลบไมดบ นเรยกวา เปนอรปท ๔

พจารณาดใน โสฬสปญหา ทานทมงจะบาเพญวปสสนาตอ ถาจะ

เลนทางสมาธใหไดฌาน กมกจะดาเนนมาถงชนท ๓ คอนอยหนงนดหนง

กไมม และกจบบาเพญวปสสนาตอ ไมไปถงชนท ๔ พจารณาดถาไปถง

ชนท ๔ แลว จตจะออนกาลงเตมท คอวานามธรรมนนเปนกาลงของจต

นามธรรมออนลงไปทกท ไมพอจะใชพจารณาอะไรใหเกดความร

ถาจะดาเนนไปอยถงชนท ๔ กตอออกไปอกชนหนงเรยกวา นโรธ-

สมาบต เขานโรธ คอเขาดบ ซงเปนชนท ๙ นบรปฌาน ๔ และอรป

๔ และนโรธคอดบไปอก ๑ กเปน ๙

ดบอะไร กคอ ดบสญญาดบเวทนาหมด นามธรรมทงหมด กคง

ไมตางอะไรกบหลบสนท ซงทานแสดงวา พระอรหนต พระปจเจกโพธ

ไดเขานโรธสมาบต คอเขารปฌานอรปฌานมาโดยลาดบ จนถงชนนโรธ-

สมาบตน ในบางครงบางคราว และอยางนานกเขานโรธถง ๗ วน โดยปกต

ทานแสดงไวอยางน แตกไมใชทาเสมอ ตองการพกนานๆ กเขานโรธเปน

บางครงบางคราว

ศษยทเปนหวหนาจงไดชแจงวา อาจารยบรรลอรปชนท ๓ ไมใชวา

ไมบรรลคณวเศษอะไรเลย เพราะฉะนน ทานจงไดกลาวสรรเสรญไววา

“ถงคนจะมาประชมกนกวาพนคน แตวาไมมปญญา พากนครำาครวญอยตง

รอยปกตาม คนๆ เดยวทมปญญารเนอความของภาษต ประเสรฐกวา”

ในตอนทเสดจลงจากดาวดงส ทานไดแสดงอภนหารไวมาก เปนตน

วา พาดบนไดลงมาจากชนดาวดงสถงเมองสงกสสะ และอภนหารนไดเปน

ทเชอถอกนมาตลอดเวลาชานาน เมอหลวงจนฟาเหยนกบถงซำาจงไปอนเดย

และไดเขยนจดหมายเหตไว กไดเลาถงความเชอถอในอภนหารเหลาน

ไดเคยถามบางทานวา ในฝายมหายานเคยมถอดความเรองนไวบาง

หรอไม กไดรบตอบวายงไมเคยมใครถอดความเรองนไวแตอยางไร กแสดง

กนไปหรอวาเชอกนไปอยางนน แตกฟงไดอยางหนงวา พระพทธเจาไดเสดจ

ไปถงเมองสงกสสะนน ในคราวหนงหรอหลายครง และประชาชนกไดมศรทธา

เลอมใสกนเปนอนมาก

1๘ พรรษาท ๘ : เภสกลาวน ใกลสงสมารคระ 1๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

เรองทเลาวา ไดทรงตงปญหาถามบคคลทกภมชนนน กแสดงวาไดม

การสนทนาธรรมกนอยางกวางขวาง และในตอนนกเลาถงอภนหารเรอง

พระเจาเปดโลก หมายความวามนษยเหนเทวดาเหนสตวนรก เทวดากเหน

มนษยเหนสตวนรก สตวนรกกเหนมนษยเหนเทวดา แปลวา เหนกนตลอด

หมด ตามนกเขาใจงายๆ วา ไดมการแสดงธรรมทเปนสวนเหตและแสดง

ธรรมทเปนสวนผล อนจะพงไดรบทกภมทกชน ดงทเลาวา พระพทธเจาได

ตรสถามปญหาแกบคคลทกภมชน ตงแตชนตนชนตา จนถงชนพทธภม

ซงเปนชนทจะตองทรงตอบเอง หรอวาประทานนยใหพระสารบตรเปนผตอบ

ความเชอถอเรองเสดจลงจากเทวโลกนไดมมาตงแตเกาแก เมอครง

สรางพระพทธรปเรมแรกกไดมพระพทธรปปาง เทโวโรหนะ แปลวา เสดจ

ลงจากเทวโลก และความเชอนกยงไดแผเขามาในประเทศทนบถอพระพทธ-

ศาสนาทงหลาย ดงทมนยมใสบาตรวนเทโวคอวนออกพรรษา ในบางแหง

เชนนครปฐม วนออกพรรษานนนมนตพระจากวดตางๆ ไปรวมกนอยบน

เนนองคพระปฐม และประชาชนกมาตงขนใสบาตรกนขางลาง ๒ ขางทาง

พระกเดนลงมาจากเนนองคพระปฐม ดเปนเดนมาจากบนไดสงๆ แลวก

ใสบาตร มนยมกนมาทกป เรยกวา ใสบาตรวนเทโว หรอเทโวโรหนะ

เสดจลงจากดาวดงส

เมองสงกสสะนในอรรถกถาธรรมบทวา ไกลจากเมองสาวตถ ๓๐ โยชน

แตวาเมอรวมระยะทางในบดน ประมาณ ๒๗๐ ไมล กใกลเคยงกนกบ

จานวนทใหไววา ๓๐ โยชนนน

๒0 พรรษาท ๘ : เภสกลาวน ใกลสงสมารคระ ๒1สม เด จพระญาณส ง ว ร

เหตทไมทรงเหยยบผาขาว

พระพทธเจาไดเสดจจารกไปโดยลาดบ จนถงพรรษาท ๘ ไดเสดจ

ไปจาพรรษาทเภสกลาวนทอยชานเมองสงสมารคระในภคคชนบท ภคค-

ชนบทนนเปนรฐอกรฐหนง ซงในสมยนน โพธราชกมารซงเปนโอรสของ

พระเจาอเทน (แหงแควนวงสะซงมนครหลวงชอวา โกสมพ) เปนผครอง

ฉะนน จงนาจะขนอยกบรฐวงสะ ของพระเจาอเทน โพธราชกมารซงเปน

ผไปครอง กทานองไปครองฐานะเปนเมองลกหลวง

เมองหลวงของภคคชนบทนชอวา สงสมารคระ แปลวา เมองทเปน

เนนจระเข สงสมาระ แปลวา จระเข คระ แปลวา เนนหรอเขา มเรองเลาไว

วา เมอสรางนครนน ไดมจระเขรองในหวงนาแหงหนงซงไมไกล จงได

ถอเอาเสยงจระเขทไดยนรองในเวลาสรางเมองนนมาตงเปนชอเมองวา

สงสมารคระ

สวน เภสกลาวน ทอยชานเมองนน คาวา เภสกลา มตหนงวาเปน

ชอยกษณ ซงเปนผสงสถตอยทปานน อกมตหนงวา เภสกลา แปลวา

ไมสเสยด เกสกลาวน กแปลวา ปาไมสเสยด แตรวมความกเปนชอของ

วนะแหงนน

พระพทธเจาไดประทบจาพรรษาอยทวนะ อนชอวาเภสกลานน ไดม

เรองเกดขนในสมยทประทบอย ณ ทแหงนน ทควรจะเลากคอ โพธราช-

กมาร ซงเปนผครองแควนนนไดสรางปราสาทใหมสาเรจขนองคหนงชอวา

โกกนทปราสาท ยงไมไปประทบ จงทรงสงมหาดเลกชอวา สญชกาบตร

มาเฝาพระพทธเจา กราบทลเชญเสดจพระพทธเจาไปเสวยทปราสาทสรางใหม

พระพทธเจาพรอมกบภกษสงฆกทรงรบอาราธนา และเมอไดเวลาในวนรงขน

กไดเสดจไปยงปราสาทของพระราชกมารพรอมกบภกษสงฆ พระราชกมาร

ไดใหปผาขาวทบนไดขนปราสาท ตงแตบนไดขนแรกขนไปโดยตลอด เมอ

พระพทธเจาเสดจถง พระราชกมารกไดทรงมาตอนรบทหนาปราสาท และได

ขอใหพระพทธเจาเสดจดาเนนนาหนา พระองคกเสดจตามหลง พระพทธเจา

เสดจไปถงขนบนไดปราสาทนนแลว กทรงหยดไมไดเสดจขน พระราช-

กมารกกราบทลอญเชญใหเสดจขน พระพทธเจากทรงนง พระราชกมารได

กราบทลถง ๓ ครง พระพทธเจาจงไดทอดพระเนตรไปทพระอานนท

พระอานนทกไดทลแกพระราชกมารวา พระตถาคตไมทรงเหยยบผาขาว

ขอใหพระราชกมารใหเกบออกเสย พระราชกมารจงใหเกบผาขาวออก พระ

พทธเจากไดเสดจขนสปราสาท พระราชกมารกไดทรงองคาสอาหารถวาย

พระพทธเจาเสวยเสรจแลวกทรงอนโมทนาแลวกเสดจกลบ1 เมอเสดจกลบ

แลว กมพระพทธบญญตหามภกษเหยยบผาขาว แตวาตอมากทรงผอนให

เหยยบผาขาวทเขาปไวสาหรบตองการจะใหพระเหยยบเปนมงคลได

ในตอนนพระอรรถกถาจารยไดเลาวา๒ พระราชกมารไดทรงอธษฐาน

พระหทยวา ถาพระพทธเจาทรงเหยยบผาทพระองคใหปไวกจะไดพระโอรส

เพราะไมมพระโอรสพระธดา และยงไดเลาถงนายชางทสรางปราสาทของโพธ-

ราชกมารไววา เมอไดสรางปราสาทจวนจะเสรจ พระราชกมารกใหเอาคนลอมไว

ไมใหนายชางออก เพราะกาหนดไววา เมอสรางเสรจแลวจะฆานายชางเสย

เพอไมใหไปสรางทอนใหเหมอนกน ฝายนายชางร กแสรงวาทายงไมเสรจ

ขอเบกเอาไมและสงตางๆ ตามทตองการเขาไปสรางนกยนตไวบนชนบน

ของปราสาท เมอสรางปราสาทเสรจแลว กหาวธนาบตรภรยาขนนกยนตนน

1 โพธราชกมารสตต. ม. ม. 1๓/4๘๖ - 4๘๘/440 - 44๓.๒ โพธราชกมารวตถ ธมมปท. ๖/1 - ๖.

๒๒ พรรษาท ๘ : เภสกลาวน ใกลสงสมารคระ ๒๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

และบนหนไปสรางเมองขนอกเมองหนง และกตงตนเปนผครองเมองนน

ชอวา กฏฐวาหนะราชา

ในระหวางทพระพทธเจาประทบอย ณ วนะแหงน กไดทรงบญญต

สกขาบทแหงสราปานวรรคทหามไมใหภกษกอไฟผง

อกเรองหนง1 ไดมคฤหบดผหนงชอวา นกลปตา พรอมกบภรยาได

เปนผเลอมใสในพระพทธเจาเปนอนมาก พระอรรถกถาจารยไดเลาวา สาม

ภรรยาทงคนไดมความรกพระพทธเจาเหมอนอยางบตร และไดเรยกพระ

พทธเจาวาบตร ในคราวหนง นกลปตาไดไปเฝาพระพทธเจา และไดกราบทล

วาตนเปนผแกเฒามากแลว จะไมไดมาเฝาพระพทธเจาและภกษสงฆได

เนองนตย เพราะฉะนน กขอใหพระองคทรงโอวาทอนศาสน เพอจะใหเกด

ประโยชนเกอกลและความสขตลอดกาลนาน

พระพทธเจากไดตรสโอวาทโดยยอวา “กายนซงเปนรงโรค เปนของ

อาดร คอกระสบกระสาย เมอบคคลบรหารกายนอยดวยความพนจพจารณา

ถาไมหลงไมเขลา จะพงรบรองวากายนไมมโรคแมครหนงกหาไดไม เพราะ-

ฉะนน กใหศกษาวา เมอกายอาดรคอกระสบกระสาย จตจกไมอาดรคอ

กระสบกระสาย ใหคฤหบดศกษาดงน”

ฝายนกลปตานน เมอไดสดบพระพทธโอวาทโดยยออยางนน กได

ไปหาพระสารบตร ขอใหทานอธบายความใหพสดาร ทานพระสารบตรกได

อธบายความใหฟงโดยความวา

“บคคลทมกายกระสบกระสาย มจตกระสบกระสายดวยนนอยางไร คอ

บคคลทไมฉลาดรธรรมของพระอรยเจา ไมไดรบการแนะนาในสปปรสธรรม

ยอมเหนรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ โดยความเปนตน หรอ

1 ส. ขนธ. 1๗/1 - ๕ / 1 - ๗.

วาเหนตนวามรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ หรอเหนรป เวทนา

สญญา สงขาร วญญาณในตน หรอวาเหนตนในรป เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณนน จงเปนผทมความกาหนดยดถออยวา เราเปนรป เวทนา

สญญา สงขาร วญญาณ, รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณเปนของเรา

เมอเปนเชนน เมอรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณแปรปรวนเปลยน

แปลงไป จงเกดความโศก ความคราครวญ ความทกขกาย ความทกขใจ

ความคบแคนใจขน เพราะความแปรปรวนนน อยางนชอวามกายกระสบ-

กระสายดวย มจตกระสบกระสายดวย สวนบคคลผทมกายกระสบกระสาย

แตมจตไมกระสบกระสายนนอยางไร คอบคคลผทฉลาดรอรยธรรม ไดรบ

การแนะนาดในสปปรสธรรม ไมเหนเหมอนอยางนน จงไมมความกาหนด

ยดถออยวา เราเปนรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ, รป เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณเปนของเรา เมอเปนเชนน เมอรป เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณแปรปรวนเปลยนแปลงไป จงไมเกดความโศกเปนตนขน

อยางนชอวามกายกระสบกระสาย แตวามจตไมกระสบกระสาย”

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เมอใกลจะเสดจสวรรคต ได

ทรงพระราชนพนธคาลาพระสงฆเปนภาษาบาล และโปรดฯ ใหมาอานลา

พระสงฆทพระอโบสถวดราชประดษฐฯ กไดทรงเกบความแหงพระพทธภาษต

นมาทรงประพนธเปนคาถาไวบทหนงวา

อาตรสมมป เม กาเย จตต น เหสสตาตร

เอว สกขาม พทธสส สาสนานคต กร

แปลวา “เมอกายของเราแมอาดรกระสบกระสาย จตจกไมอาดร

เรากระทำาตามศาสนาของพระพทธเจา ศกษาอยอยางน”

๒๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

กรงโกสมพ

พรรษาท

๙

๒๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

พระพทธจารก

ในพรรษาท ๙ ทานกลาววา พระพทธเจาไดประทบจาพรรษาทกรงโกสมพ

รฐวงสะหรอวสสะ

แตโดยปกตเมอออกพรรษาแลว พระพทธเจาเสดจจารกในชนบท

มณฑลตางๆ ไดทรงปฏบตเปนอาจณกจ คอกจททาอยเสมอตงแตตนมา

ทานไดเลาถง พทธจารก คอการเสดจเทยวพทธดาเนนไปของพระพทธเจาไว

๓ อยาง คอ

๑. เมอจะเสดจจารกไปในมหามณฑล คอในชนบทมณฑลใหญ

ตองใชเวลามาก เมอออกพรรษาแลวไดวนหนง ตรงกบการนบของไทยคอ

วนแรมคา ๑ เดอน ๑๑ กเสดจออกจากทจาพรรษาในพรรษาทผานไป

ใหมๆ นน แลวกเสดจจารกเรอยไป ใชเวลา ๙ เดอน ถงวนเขาพรรษาใหม

กหยดอยประทบจาพรรษา

๒. เมอจะเสดจจารกไปในมชฌมมณฑล คอในชนบททเปนมณฑล

ขนาดกลางๆ เมอออกพรรษาในวนกลางเดอน ๑๑ แลว กประทบอยทนน

อก ๑ เดอน หรอบางทเลอนออกพรรษาไปอก ๑ เดอน คอไปออก

พรรษาทาปวารณาในวนกลางเดอน ๑๒ วนรงขนซงตรงกบกนแรมคา ๑

ของไทย จงเสดจเทยวจารกไป ใชเวลา ๘ เดอนจงหยดจาพรรษา

๒๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

๓. เมอจะเสดจจารกไปในอนตมมณฑล มณฑลทเลกไปกวาหรอใชเวลา

นอยกวา กยงประทบอย ณ ทจาพรรษาจนถงกลางเดอนอาย รงขนตรงกบ

วนแรมคา ๑ เดอนอาย จงเสดจจารกไป ใชเวลา ๗ เดอนกประทบจาพรรษา

และขอททรงปฏบต เปนอาจณกจทวไปนน กคอทรงปฏสนถาร

ตอนรบอาคนตกะ เชน ภกษทมาเฝาจากทศตาง ๆ ทรงแสดงธรรมตามเรอง

ทเกดขน และทรงบญญตสกขาบทตามเรองอยางใดอยางหนงทเกดขน ใน

ขณะทเสดจจารกไปนน ถาบางคราวตองการจะเสดจจารกไปดวนๆ กทรง

ดาเนนดวยพระบาทวนหนงเปนเวลามากๆ เชน มพระพทธประสงคจะเสดจ

ไปโปรดผทมอปนสยจะไดตรสรพระธรรมโดยรบดวน แตถาโดยปกตกเสดจ

ไปโดยไมรบดวน วนหนงๆ เสดจดวยพระบาทหนงในสของโยชน หรอวา

กงโยชน หรอวาหนงในสามของโยชน หรอวาโยชนหนง

พระพทธกจ ทไดทรงปฏบตเปนประจาวนนนม ๕ ประการ คอ

๑. ปเรภตตกจ กจในเวลากอนภตต ไดแกเสดจออกแตเชาทรงทา

สรรกจ เสดจออกบณฑบาต ตลอดจนถงเสวยภตตาหาร ทรงทาอนโมทนา

แสดงธรรม แลวเสดจขนพระคนธกฎ คอกฎทประทบ แตยงไมเขาไปขางใน

ในคาบอกวตรแสดงไววา ปพพณเห ปณฑปาตญจ เสดจออกบณฑบาต

ในเวลาเชา

๒. ปจฉาภตตกจ กจในเวลาภายหลงภตต คอเมอเสดจขนพระ

คนธกฎดงกลาวแลว กประทบเบองหนาพระคนธกฎ ใหโอวาทภกษสงฆท

มาเฝา เสดจเขาพระคนธกฎประทบตามพระประสงค ทรงใชพระญาณตรวจ

ดโลกในทตยภาคคอสวนท ๒ ของวน จนถงในตตยภาค คอสวนท ๓

ของวน คอเวลาเยน เสดจไปยงธรรมสภาซงมมหาชนมารอเฝาอย กทรง

แสดงธรรมโปรดเปนกาลยตตคอเหมาะแกกาล หรอสมยยตต เหมาะแก

สมย เมอยตดวยกาลกสงบรษทกลบ ในคาบอกวตรไดผกเปนบาทคาถาไววา

สายณเห ธมมเทสนำ ทรงแสดงธรรมในเวลาเยน

๓. ปรมยามกจ กจในยามตนของราตร คอ แบงกลางคนออกเปน

๓ ยาม ยามละ ๔ ชวโมง ในยามตนของราตรน ทรงสรงถามพระพทธ-

ประสงคจะทรงสรง ประทบทบรเวณพระคนธกฎ ภกษทงหลายกเขาเฝา

ทลถามปญหาตางๆ บาง ขอกมมฏฐานบาง ขอใหทรงแสดงธรรมบาง ได

ประทานพระโอวาทตางๆ ตามควร จนสมควรแกเวลา ภกษทงหลายก

กราบทลลากลบ ในตอนนมคาบอกวตรกลาวไววา ปโทเส ภกขโอวาทำ ให

โอวาทแกภกษในเวลาหวคา

๔. มชฌมยามกจ กจในเวลามชฌมยาม คอยามกลางของราตร

ไดแก แกปญหาของเทพดาทแสดงวา เทพดามาเฝาและกราบทลถามปญหา

ในตอนมชฌมยาม ในคาบอกวตรกลาวไววา อฑฒรตเต เทวปณหนำ

แกปญหาของเทวดาในเวลาครงคน

๕. ปจฉมยามกจ กจในยามทายของราตร แบงออกเปน ๓ สวน

สวนท ๑ เสดจจงกรม คอทรงดาเนนไปและกลบเปนการผลดเปลยน

พระอรยาบถ สวนท ๒ ทรงบรรทม สวนท ๓ คอเวลาใกลรง กทรงตรวจด

โลกดวยพระญาณ ในคาบอกวตรไดวาไววา ปจจเสว คเต กาเล ภพพา-

ภพเพ วโลกนำ ตรวจดสตวผทสมควรจะโปรด และผทไมสมควรจะโปรด

ในเวลาใกลรง

พระพทธกจทง ๕ ประการน ทานกลาววาพระพทธเจาไดทรงปฏบตอย

เปนกจประจาวน

๓0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๓1สม เด จพระญาณส ง ว ร

สวนพระสาวกทงหลายนน ไดถอเปนอาจณกจ คอกจทประพฤตเปน

ประจาอย คอไดพากนมาเฝาพระพทธเจาจากชนบทตางๆ ปหนง ๒ ครง

คอกอนเขาพรรษาครงหนง เพอเรยนกมมฏฐาน และออกพรรษาครงหนง

เพอกราบทลคณทไดบรรล และเพอเรยนกมมฏฐานใหยงขนไป เพราะใน

ตอนนนไดมพระสาวกมากขน และไดจาพรรษาอยในชนบทตางๆ มากดวยกน

จงไดมนยมถอเปนอาจณวตรวา ในปหนงกหาโอกาสมาเฝาพระพทธเจา

โดยปกตก ๒ ครง และถามาไมไดกสงศษยเขามา และสงศษยใหถวายบงคม

พระพทธเจาแทนตน การเขามาเฝาพระพทธเจาดวยตนเอง ปหนง ๒ ครง

ดงกลาวน หรอวาแมเพยงครงเดยว เปนการจาเปนอยางยงสาหรบในเวลานน

เพราะพระพทธเจาไดทรงแสดงธรรม และไดทรงบญญตพระวนยอยเรอย

เมอไดเขามาประชมกนเฝาพระพทธเจา กจะไดทราบวา พระองคไดทรงแสดง

ธรรมอะไรไปแลวบาง ไดทรงบญญตพระวนยอะไรไปแลวบาง เมอเปนเชนน

กจะไดปฏบตใหถกตองกบพระธรรมพระวนย ถาละเลยไมเขามาประชมกนเฝา

กจะไมทราบ และเมอไมทราบกปฏบตไมถก ทาใหการปฏบตไมสมาเสมอกน

เปนธรรมเนยมทพระพทธเจา ไดจารกในชนบทตางๆ เมอออกพรรษา

แลวตามทกลาวมา ฉะนน เมอตรวจดในหลกฐาน จงปรากฏวาเมอ

ออกพรรษาท ๘ แลว กมไดเสดจไปยงกรงโกสมพทเดยว คงเสดจจารกไป

ในชนบทมณฑลตางๆ และกอนทจะเสดจไปประทบจาพรรษาทกรงโกสมพ

ไดเสดจไปประทบอยทพระเชตวน กรงสาวตถ

รฐทมอำานาจมาก ๔ รฐ

บานเมองในชมพทวปครงนน แบงออกเปนรฐตางๆ เปนอนมาก

ดงทเลาไวในพทธประวต แตวารฐทมอานาจมากในเวลานนนบได ๔ รฐ คอ

มคธรฐ เมองหลวงชอวา ราชคหะ หรอ ราชคฤห พระเจาพมพสาร

ทรงเปนพระราชาผปกครอง

รฐโกศล เมองหลวงชอวา สาวตถ พระเจาปเสนท ทรงเปนพระราชา

ผปกครอง

รฐวงสะ หรอ วสสะ เมองหลวงชอวา โกสมพ พระเจาอเทน ทรงเปน

พระราชาผปกครอง

รฐอวนต เมองหลวงชอวา อชเชน พระเจาปชโชต ทรงเปนพระราชา

ผปกครอง

รฐทง ๔ น มขอบาดหมางกนในบางครง แตกกลมเกลยวกน หรอ

วายบยงไมรบพงกนไดในบางครง เพราะมความสมพนธกนในทางอภเษก

สมรส เชน พระเจาพมพสารกทรงไดพระขนษฐภคนของพระเจาปเสนท

ไปเปนพระมเหส พระเจาปเสนทกทรงไดพระกนษฐภคนของพระเจาพมพสาร

ไปเปนพระมเหส พระเจาปชโชตนนในตอนแรกกทรงมงหมายจะยายพระเจา

อเทน แตกมเรองทาใหตองทรงเสยพระราชธดาไปใหแกพระเจาอเทน กกลาย

เปนมความสมพนธกน

๓๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๓๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

เสดจประทบ ณ กรงโกสมพ

มลเหตทพระพทธเจาจะไปประทบจาพรรษาทกรงโกสมพนน มเลา

ไวในอรรถกถาธรรมบทวา ทกรงโกสมพ นครหลวงของรฐวงสะ ไดมเศรษฐ

๓ คน คอ โฆสกเศรษฐ ๑ กกกฏเศรษฐ ๑ ปาวารกเศรษฐ ๑ เศรษฐ

ทง ๓ นไดมความเลอมใสในดาบสคณะหนง วามจานวนถง ๕๐๐ ได

อาราธนาดาบสเหลานนมาพกจาพรรษาอยในกรงโกสมพ เศรษฐทง ๓

กผลดกนทานบารง ตอมาดาบสทง ๕๐๐ นน ไดทราบการอบตขนของ

พระพทธเจา จงไดมาแจงแกเศรษฐทง ๓ ขอไปเฝาพระพทธเจา เพราะวา

ดาบสเหลานนไดรบปฏญญาของเศรษฐทง ๓ ไววา จะไดมาพกจาพรรษา

ทกรงโกสมพตามเคย แตในพรรษาทจะถงนน มความประสงคจะไปเฝา

พระพทธเจาทประทบอยทพระเชตวน กรงสาวตถ เศรษฐทง ๓ นนจงได

ขอไปดวย และขอใหดาบสเหลานนรอไปพรอมกน เพราะตนจาเปนจะตอง

ตระเตรยมสงตางๆ มพาหนะเกวยนสาหรบเดนทางและเสบยงเปนตน ดาบส

ทง ๕๐๐ กขอลวงหนาไปกอน ใหเศรษฐตามไปภายหลง ดาบสเหลานน

กไดไปเฝาพระพทธเจา ไดฟงธรรมและขอบวชเปนภกษในพระพทธศาสนา

ทงหมด

ฝายเศรษฐทง ๓ กไดเดนทางตามไปภายหลง เขาไปเฝาพระพทธเจา

ฟงธรรมและมความเลอมใส ไดกราบทลเชญเสดจพระพทธเจาไปประทบ

จาพรรษาทกรงโกสมพ พระพทธเจากไดทรงรบอาราธนา เศรษฐทง ๓ จงได

กลบไปยงกรงโกสมพ ตางกไดสรางอารามขนคนละ ๑ อาราม อารามของ

โฆสกเศรษฐ เรยกชอวา โฆสตาราม อารามของกกกฏเศรษฐ เรยกชอวา

กกกฏาราม อารามของปาวารกเศรษฐ เรยกชอวา ปาวารการาม เมอสราง

อารามเสรจแลวกไดสงขาวสาสนไปกราบทลพระพทธเจา พระพทธเจากได

เสดจจากกรงสาวตถไปสกรงโกสมพ ประทบอยในอารามของเศรษฐทง ๓ นน

ผลดเปลยนกนไปโดยวาระ เศรษฐทง ๓ นน กไดผลดเปลยนกนทานบารง

พระพทธเจาและภกษสงฆ1

พระเจาอเทน

ในระหวางทพระพทธเจาประทบอยในกรงโกสมพน ไดมเรองเกดขน

หลายเรอง แตวากอนทจะแสดงเรองเหลานน กควรทจะไดทราบประวต

ของบคคลตางๆ ท เกยวของ ประวตทจะเลาตอไปเปนอนดบแรกกคอ

พระราชประวตของพระเจาอเทน

พระเจาอเทน น มพระราชประวตทโลดโผนและแปลก เมอจะเปน

พระเจาแผนดนกไดปรากฏเปนชายหนมผหนง ซงควบคมชางปาเปนอนมาก

มาลอมเมองโกสมพ และไดอางวาเปนพระราชโอรสของ พระเจาปรนตปะ

ซงไดสนพระชนมไป ไดแสดงหลกฐานคอผากมพลแดงกบพระธามรงคของ

พระเจาปรนตปะ เสนาบดและประชาชนเมอไดเหนวตถ ๒ อยางนกม

ความเชอวา พระเจาอเทนเปนพระราชโอรสของพระเจาปรนตปะ ทไดถกนก

นาพาเอาไปพรอมกบพระเทวเมอพระเจาอเทนยงอยในพระครรภ และเมอ

มความเชอในหลกฐานดงนน กรบรองอภเษกพระเจาอเทนเปนพระราชาของ

แควนนน เหตทเกดขนเมอพระเจาอเทนยงอยในพระครรภนนมเลาไววา

พระเจาปรนตปะ ซงเปนพระราชบดาของพระเจาอเทนกบพระเทวซงม

1 สามาวตวตถ ธมมปท. ๒/4๒ - 4๘.

๓4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๓๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

พระครรภแก ไดประทบทรงสาราญอยบนชนบนของปราสาท พระเทวไดทรง

ผากมพลสแดง และในขณะทไดประทบนงทรงพระสาราญอยนน พระเทว

กไดทรงถอดพระธามรงคจากพระราชองคล (นวมอ) มาทรงสวมกบนวพระหตถ

ของพระนางเอง ในขณะนน ไดมนกใหญชนดหนงเรยกวา นกหสดลงค

คอใหญโตเหมอนอยางชาง ไดบนมาเหนพระเทวทรงผากมพลแดง กคดวาเปน

ชนเนอ กบนโฉบลงมาเฉยวเอาพระเทวไป พระเทวกไดเขาไปอยในกรงเลบ

ของนก แตกทรงฉลาดทจะไมทรงรองขน เพราะทรงเกรงวานกจะตกใจ

ในเสยงมนษยกจะปลอยตกลงมา ทรงยอมใหนกนาไปจนถงคาคบไมตนไทร

ใหญ นกกลงจบทคาคบไมนน ซงเปนทเคยจบเอาสตวมากน มกระดก

ทงอยเกลอนกลน พระเทวกไดทรงรองขนพรอมปรบพระหตถ นกไดยนเสยง

ปรบพระหตถและเสยงรองของคน กตกใจบนหนไป และในคาวนนน กตอง

อยบนคาคบไมนนและประชวรพระครรภ ฝนกตกหนกตลอดคน ครนเวลา

รงอรณพอดฝนกหยด พระนางกประสตพระโอรส จงไดประทานพระนามวา

อเทน หมายถง เวลาอรณขน

ในทนน ไดมอาศรมของดาบสองคหนงอยไมไกล และดาบสนนกเคย

มาเกบกระดกไปตมฉน ในวนนน เมอดาบสมาเกบกระดกตามเคย กไดยน

เสยงเดกรอง เมอมองขนไปเหนและกไดไตถามแลว กรบเอาพระเทวและ

บตรไปเลยงดไว ดาบสนชอวา อลลกปปดาบส เคยเปนราชาของ อลลกรฐ

เมอมพระชนมมากขนกมความหนายในราชสมบต จงไดสละราชสมบตเสดจ

ออกทรงบวชเปนดาบส มความรมนตกาใจของชาง และมพณวเศษอยอนหนง

เมอดดพณและรายมนตบทหนง ชางทพากนมากจะวงหนอยางไมเหลยวหลง

เมอดดพณอกสายหนงและรายมนตอกบทหนง ชางกจะเหลยวหลงมาด

เมอรายมนตอกบทหนงและดดพณอกสายหนง ชางทเปนจาฝงกจะเขามาหา

และยอมใหขนนงบนหลงได พรอมทงจะเรยกชางทเปนบรวารใหมาและ

ฟงคาสงทกอยางวาจะใหไปทางไหน

เมอพระกมารเตบโตขน ในคราวหนงพระดาบสกไดดดาวนกษตร กได

ตรสขนวา พระเจาปรนตปะกรงโกสมพสนพระชนมเสยแลว พระเทวก

ทรงกนแสง พระดาบสจงถาม พระเทวกไดทรงเลาความใหฟง และกไดแสดง

วา พระโอรสควรจะไดพระราชสมบต พระดาบสกรบทจะจดการใหสาเรจ

ใหจงได จงไดสอนมนตกาหวใจชางทง ๓ บทนนใหแกพระราชกมาร และได

มอบพณให เมอพระราชกมารไดทรงเรยนจบแลว กทรงไดทดลองมนต

ทง ๓ บท และดดพณทง ๓ สายนนเปนทประจกษผลดงกลาวนนแลว

พระเทวกไดทรงมอบผากมพลแดงและพระธามรงคให พรอมทงทรงบอกชอ

ของเสนาบดเปนตนแกพระราชกมาร เพอนาไปแสดงหลกฐานวาเปนพระราช-

โอรสของพระเจาปรนตปะจรง พระราชกมารจงไดทรงนาหมชางปามาลอม

เมองและทรงแสดงหลกฐานจนไดรบรองใหอภเษกเปนพระเจาแผนดนของ

แควนวงสะ1

ไดเลาพระราชประวตของพระเจาอเทน พระราชาแหงวงสรฐมาแลว

จะเลาถงพระมเหส ๓ พระองคของพระเจาอเทน เพราะมเรองทเกยวพน

อยกบประวตพระพทธศาสนาดวย

พระมเหสองคท ๑ พระนามวา สามาวด เปนธดาบญธรรมของโฆสก-

เศรษฐ พระนางสามาวดองคน เปนธดาของเศรษฐในเมองภททวต แต

ภายหลงเศรษฐตระกลนถงวบต ในตอนสดทายกวบตดวยโรค ซงเรยก

ในคมภรวาอหวาตกโรค โรคอยางนเมอเกดขนกลาววา พวกแมลงวนแมลง

ตางๆ และหนตายกอน จนถงพวกไก สกร และสตวใหญๆ ทเปนสตวเลยง

และสตวในบานจนถงคน ผทตองการจะรอดพนกจะตองทงบานเรอนหนไป

ทอน

1 สามาวตวตถ ธมมปท. ๒/๓ - ๘.

๓๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๓๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

เมอโรคเกดขน เศรษฐในเมองภททวตนนพรอมกบภรยาและธดา กหน

ไปกรงโกสมพ เพอจะไปอาศยโฆสกเศรษฐ ซงเปนสหายทไมเคยเหนกน

คอตางไดยนชอเสยงของกนกสงบรรณาการไปใหแกกน นบถอกน แตเศรษฐ

กบภรยาไดถงแกกรรมทศาลาพกคนทกรงโกสมพ จงเหลอแตธดา ธดาของ

ภททวตเศรษฐไดไปขออาหารทโรงทานของโฆสกเศรษฐ ไดพบกบผจดการ

โรงทานชอวา มตตกฎมพ เมอผจดการโรงทานไดถามทราบเรอง กรบเอา

ธดาของภททวตเศรษฐไปเลยงเปนบตรบญธรรม

โรงทานของโฆสกเศรษฐนน โดยปกตมเสยงออองเพราะคนแยงกน

เขาแยงกนออก ธดาของภททวตเศรษฐจงไดแนะนาใหทารวกนและทาประต

๒ ประต สาหรบคนเขาประต ๑ สาหรบคนออกประต ๑ เมอไดจดดงน

การแยงกนเขาออกกหายไป เสยงออองจงไดสงบ เพราะฉะนน นางจงได

ชอวา สามาวต เดมชอวา สามา เมอมาแนะใหสรางรวขน กมคาวา วต

เพมเขาตอทายชอเกา เพราะวตแปลวารว เรยกรวมกนวา สามาวต หรอ

สามาวด

ฝายโฆสกเศรษฐเคยไดยนเสยงอออง เมอไมไดยนเสยงกสอบถามวา

ยงใหทานอยหรอ ทาไมเสยงจงเงยบไป เมอผจดการโรงทานไดเรยนใหทราบ

พรอมทงไดเรยนใหทราบถงเรองนางสามาวดซงเปนตนคดใหสรางรว โฆสก-

เศรษฐจงไดขอรบเอานางสามาวดไปอปการะเปนบตรบญธรรมเพราะเปนธดา

ของเพอน ตอมา เมอถงวนมหรสพทเปนธรรมเนยมวา กลธดาทโดยปกต

ไมออกไปขางไหนกจะออกไปยงแมนา และอาบนาเลนนาเปนการเลนมหรสพ

พระเจาอเทนไดทอดพระเนตรเหน กทรงเกดความสเนหา ทรงขอเขาไป

ตงไวเปนพระมเหส

พระมเหสองคท ๒ พระนามวา วาสลทตตา เปนพระราชธดาของ

พระเจาปชโชต กรงอชเชน เรองทพระเจาอเทนจะไดพระนางวาสลทตตา

นมวา พระเจาปชโชตไดทรงคดจะยกกองทพไปตกรงโกสมพ ซงเปนเมอง

ใหญ มสมบตมาก แตพวกเสนาบดทงหลายไดทลคดคานวา พระเจาอเทน

ทรงมมนตท เ รยกชางได และมพาหนะแขงแรง มกาลงมนคง การยก

กองทพไปตจะไมสาเรจ และกไดทลแนะอบายใหวา พระเจาอเทนทรงโปรด

ชาง เพราะฉะนน กใหสรางชางยนตใหใหญและใหมคนอยในทองได แลว

ชกชางยนตนนใหเดนไปเดนมา กบวางกาลงพลซมไว พระเจาปชโชตกทรง

ปฏบตตาม

พรานปาไดเหนชางยนตนน กมาทลพระเจาอเทน พระเจาอเทนกทรง

ยกกองทหารออกไปเพอจะจบชาง เมอไปพบชางยนตแตไกล กทรงรายมนต

เรยกชาง แตวาชางยนตนนกไมฟงมนต เดนหนไป พระเจาอเทนกทรงมา

วงตามชางไปแตพระองคเดยว จนเขาไปในทมกาลงพลของฝายกรงอชเชน

ซมอย พระเจาอเทนกถกทหารของกรงอชเชนลอมจบไปได แลวกนาไป

ถวายพระเจาปชโชต พระเจาปชโชตกโปรดใหขงไว และกฉลองชยชนะดวย

การทรงดมสราบาน

พระเจาอเทนเมอถกขงอยหลายวน กรบสงขนวา จบขาศกมาไดแลว

กควรจะปลอยหรอควรประหารเสย ทาไมจงทงไวอยางน คนกไปทลพระเจา

ปชโชต พระเจาปชโชตกเสดจมาทคมขง และไดรบสงวาจะปลอย แตให

พระเจาอเทนบอกมนตให พระเจาอเทนกทลวาจะบอกถวายได แตวาพระเจา

ปชโชตตองทรงไหวครเสยกอน พระเจาปชโชตกไมทรงยอมทจะทรงไหว

พระเจาอเทน พระเจาอเทนกไมทรงยอมบอกมนตให พระเจาปชโชตกตรสวา

ถาไมบอกกจะฆา พระเจาอเทนกทลตอบวา ฆากฆา เพราะพระเจาปชโชตนน

ในบดนกทรงเปนใหญแหงสรรกาย แตวากไมทรงเปนใหญแหงจต พระเจา

ปชโชตจงไดทรงคดวา ทาอยางไรจงจะใหพระเจาอเทนทรงบอกมนตได ทรง

๓๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๓๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

นกถงพระราชธดากรบสงขนวา ในพระราชวงนไดมผหญงหลงคอมอยคนหนง

จะใหหญงหลงคอมนมาเรยนมนตและกจะใหไหว แตวากจะตองกนมานไว ให

เรยนกนอยภายในมาน พระเจาอเทนกทรงยนยอม พระเจาปชโชตกเสดจ

ไปหาพระราชธดา และไดตรสบอกวา ไดมบรษงอยเปลยจนถงกบตองเดน

ถดไปเหมอนอยางหอยสงขเดนอยคนหนง รมนตจบชาง จะใหพระราชธดาไป

เรยนมนตนนแลวใหมาบอกแกพระองค เมอจะเรมเรยนตองไหวคร แตตอง

ไหวอยภายในมาน พระราชธดากทรงยนยอม ไดมการจดใหมการเรยนมนต

โดยกนมานไว พระราชธดากเรยนอยภายในมาน พระเจาอเทนกทรงบอกอย

ภายนอกมาน วนหนง พระราชธดาทรงเรยนมนตกไมอาจทจะจาได พระเจา

อเทนกรว กรบสงขนวา

“ปากของเจาหนานก จะทองบนมนตเทานกไมได เจานางคอม”

พระราชธดากกรว เพราะถกเรยกวาคอม กรบสงขนมาวา

“เจาคนโรคเรอน ทาไมจงมากลาวขนเชนน”

เมอตางกรวซงกนและกนดงนแลว กเลกมานขน และเมอตางทรง

เหนซงกนและกนกเลยเกดเรองอนขนแทน เรองการเรยนมนตกเปนอน

ยตลงเพยงแคน

มนตจบใจชางนน ไม เหมอนอยางมนตทจบใจคน เ รองน ไดม

พระพทธภาษตตรสไววา “ยงไมทรงเหนรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

ทจะครอบงาจตบรษไดยงไปกวารป เสยง กลน รส โผฏฐพพะของหญง”

และในทางตรงกนขาม กมพระพทธภาษตตรสไวอกวา “ยงไมทรงเหน

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะอนทครอบงาจตของหญงไดยงไปกวา

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะของบรษ”

เมอเรองเปนเชนน พระเจาอเทนกบพระนางวาสลทตตากคดอานทจะ

พากนหน เมอพระราชบดารบสงถามวาเรยนมนตไปไดแคไหน พระราชธดา

กทลวาเรยนไปไดเทานนเทาน และเมอจะจบมนต จาจะตองไปเกบโอสถ

ตามสญญาของดาวฤกษ เพราะฉะนน กขอพระราชทานพาหนะชางฝเทาเรว

กบขอพระราชทานอนญาตทจะออกไปนอกเมองไดทกเวลา พระราชบดาก

ทรงอนญาต ตอมาวนหนงพระเจาปชโชตเสดจออกไปประพาสภายนอกเมอง

พระเจาอเทนกบพระนางวาสลทตตากขนพาหนะชางพากนหนไป และไดบรรจ

เงนบรรจทองใสกระสอบขนชางไปดวย เมอพระเจาปชโชตทรงทราบ ทรงสง

ใหทหารตดตาม พระเจาอเทนกทรงเทกระสอบเงน และตอมากทรงเท

กระสอบทองลง พวกผคนกพากนแยงเงนแยงทอง พระเจาอเทนกหน

ออกไปไดจนเขาถงเขตเมองโกสมพ แลวกไดทรงตงพระนางวาสลทตตาเปน

พระมเหสอกองคหนง

องคท ๓ ชอวา มาคนทยา องคนมเรองเกยวพนกบพระพทธศาสนา

มาก เปนธดาของพราหมณในรฐก รอย ใกลกนนน และทานแสดงวา

นางมาคนทยานมรปรางงดงามมาก บดาไมปรารถนาจะยกใหแกใคร ตองการ

จะยกใหบคคลผทมลกษณะเปนมหาบรษ ตอมาบดาไดพบพระพทธเจา

เมอเสดจไปยงแควนกรนน ไดเพงพศพระลกษณะ เหนวาประกอบดวย

มหาปรสลกษณะ กมความเลอมใสและปรารถนาทจะยกลกสาวของตนถวาย

จงไดทลใหทรงทราบความประสงคของตน พระพทธเจากไมไดตรสวาอยางไร

ฝายพราหมณกรบไปชวนนางพราหมณผภรยากบธดา มายงททไดพบ

พระพทธเจานน แตวาไมไดพบพระองคทรงยนอย ณ ทนน พบแตรอย

พระบาท พราหมณกบอกแกนางพราหมณผภรยาวา นแหละเปนรอยเทา

ของบรษผนน นางพราหมณไดพจารณาดรอยเทากเหนวา รอยเทานไมใช

รอยเทาของบคคลผบรโภคกาม จงไดบอกแกพราหมณผสาม พรอมทงได

แสดงลกษณะของรอยเทาไวโดยความวา

40 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 41สม เด จพระญาณส ง ว ร

รอยเทาของคนทยงมราคะเปนรอยเทากระโหยง รอยเทาของคนทม

โทสะเปนรอยเทาทมลกษณะสนบบ รอยเทาของคนหลงมลกษณะทกดลง

สวนรอยเทาเชนนเปนรอยเทาของคนทมหลงคาเปด หมายความวาเปนคน

สนกเลสแลว

แตวาพราหมณไมเชอ จงไดพยายามเดนตามหา กไดพบพระพทธเจา

เสดจไปประทบอยในทอกแหงหนงทใกลกน กไดกราบทลวา ไดนาธดา

มาถวาย พระพทธเจากไดตรสททานแสดงไวโดยปคคลาธษฐานวา “ไดทรง

เหนนางตณหา นางอรด นางราคา ซงเปนธดามารผงดงามอยางยง กยงไม

ทรงพอพระหฤทย ไฉนจะมาทรงพอพระหฤทยกบนางธดาของพราหมณน ซง

เตมไปดวยมตรแลกรส”

นางมาคนทยาซงเปนธดาของพราหมณไดฟงดงนกมความโกรธ และ

ผกอาฆาตในพระพทธเจาตงแตบดนน ดวยคดวาถาพระองคไมทรงประสงค

นาง กบอกวาไมตองการ ไฉนจงจะมารบสงวาเตมไปดวยมตรและกรส

ฝายพราหมณและพราหมณ ซงเปนบดามารดาของนางไดมความ

เลอมใสในพระพทธเจา กไดขอบวชเปนภกษและภกษณ แตกอนทจะบวช

กไดฝากนางมาคนทยาไวกบลงชอวามาคนทยะ ตอมามาคนทยะผเปนลง

กไดนานางมาคนทยาไปถวายพระเจาอเทน พระเจาอเทนกทรงรบไวเปน

พระมเหสอกองคหนง1

1 สามาวตวตถ ธมมปท. ๒/๒๗ - 41.

ประวตโฆสกเศรษฐ

อนง ควรทราบเรองของโฆสกเศรษฐทเลาไวโดยความวา โฆสกเศรษฐ

นน ตามประวตเปนบตรของหญงนครโสเภณในกรงโกสมพ เมอคลอด

ออกมาแลวกไดถกใหนาเอาไปทง เพราะวาหญงนครโสเภณนน โดยปกต

เลยงแตลกหญง แตถาบงเอญมลกเปนชายกไมเลยง ไดมผไปพบเดกถก

ทงไว มกาและสนขลอมอยเปนอนมาก กไดเกบเอาไปเลยงไว

ในวนนน เศรษฐของกรงโกสมพ ไดไปเฝาพระเจาแผนดนโดยปกต

ไดพบกบปโรหตไดถามขนวา ดดาวฤกษบางหรอเปลา เปนอยางไรบาง

ปโรหตกบอกวา ดเหมอนกน เศรษฐกถามขนวา มเรองอะไรบาง ปโรหต

กบอกวา เรองอะไรอนกไมม แตวาเดกทเกดในวนน จกเปนเศรษฐใหญ

ของนคร เศรษฐไดฟงดงนนกรบใหไปสบดวา ภรยาของตนทมครรภแก

คลอดหรอยง กไดรบตอบวา ยงไมคลอด จงไดใชทาสชอวากาลใหไปเทยว

คนหาวามเดกคนไหนเกดในวนนบางหรอไม นางกาลกเทยวคนไป จงไดพบ

เดกทมบคคลผหนงเกบมาเลยงไวดงกลาวนน จงไดขอซอมามอบให

แกเศรษฐ เศรษฐเหนวาเปนผชาย จงตงใจไววา ถาลกของเราคลอดออกมา

เปนผหญง กจะตบแตงใหเปนภรยาสามกน แตถาลกของตนเกดมาเปนผชาย

กจะฆาเดกนเสย

ตอมาภรยาของเศรษฐกคลอดบตรออกมาเปนชาย เศรษฐจงคดทจะ

ฆาเดกทซอมานน ไดใชใหนางกาลนาเอาเดกไปวางทประตคอกโค เพอวา

ในตอนเชา เมอโคออกจากคอกกจะไดเหยยบเดก แตครนถงเวลาโคออกจาก

คอก โคทเปนหวหนาฝงกไดไปยนครอมเดกไว ใหโคตวอน ๆ เดนหลกไป

เดกจงรอดได นางกาลกตองนาเดกกลบมา

4๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 4๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

เศรษฐกใชวธใหม ใหนาเดกไปวางไวททางเกวยน เพอจะใหเกวยนท

ออกแตเชามดบดทบไป แตเมอถงเวลาทเกวยนออกในเวลาเชามด โคท

เทยมเกวยนคนหนา เมอไปถงทนนกสลดแอกออก และเมอไดถกเทยมเขาใหม

กหยดนงไมยอมไป จนเวลาเชาขน คนขบเกวยนซงเปนหวหนาของหม

เกวยนนนจงไดเหนเดก แลวกเกบเดกไป นางกาลตองไปตามซอเอาเดกนน

คนมาใหม

คราวนเศรษฐใชใหเอาไปทงบนกอไมในปาชาผดบ ตองการจะใหสตว

ทงหลายมสนขเปนตนทมากนศพทาราย แตเมอเอาเดกไปทงแลว กไมม

สตวอะไรทาราย คนเลยงแพะไดไปเหนเขากไดเกบเอาเดกนนไปเลยง ฝาย

นางกาลไดกลบมาบอกเศรษฐ เศรษฐกใหนางกาลไปซอเอาเดกนนกลบมาอก

คราวนเศรษฐไดใหนางกาลเอาไปโยนภเขาทง เมอนางกาลไดนาเดก

ไปโยนภเขาทง เดกกเผอญไปตกบนกอไมทคลมอยบนกอไผใหญ คน

ตดไมไผเพอนาไปจกสาน ไปพบเขากเกบเอาไปเลยงไว เศรษฐไดทราบกให

นางกาลไปซอเอากลบคนมาอก ฝายเดกกโตขนโดยลาดบ

คราวนเศรษฐไดคดการใหโหดรายยงขน คอไดไปพบกบนายชางหมอ

บอกวาไดมอวชาตบตรอยคนหนง จะสงมา เมออวชาตบตรนนมาแลว กให

นายชางหมอจบฟนเสยใหเปนทอนเลกทอนใหญ แลวใสลงไปในตม แลว

เอาเขาเผาในเตาเผาหมอ จะใหรางวลใหคมคาในภายหลง นายชางหมอกรบคา

เศรษฐจงไดเรยกเดกโฆสกะและสงใหไปพบนายชางหมอ ใหนาคาไปวา ตาม

ทสงใหทากจไวอยางหนงนนจงทาใหสาเรจ โฆสกะจงไดเดนไปเพอจะไปยง

บานของนายชางหมอ กพอดไปพบเอาบตรของเศรษฐเอง ซงกาลงเลนขลบ

อยกบเพอน บตรของเศรษฐนนเลนแพมาเปนอนมาก จงขอใหโฆสกะ

ชวยเลนแก เพราะวาโฆสกะนนเปนผชานาญในการเลนชนดน โฆสกะกอางวา

ไดรบคาสงใหไปหานายชางหมอ บตรของเศรษฐกรบวาจะไปแทน โฆสกะก

กาชบวาตองบอกตามทพอไดสงไว มฉะนนกจะเปนการผดคาสง เมอลก

ของเศรษฐรบคาแขงแรง จงยอมอยเลนขลบแทนลกของเศรษฐ ลกของเศรษฐ

กไดไปยงบานของชางหมอ และไดนาคาทเศรษฐสงไวบอกแกนายชางหมอ

นายชางหมอกจบเอาลกของเศรษฐนนทาเหมอนอยางทเศรษฐไดสงไว

ในตอนเยนวนนน โฆสกะกกลบไปบาน เศรษฐถามวาทาไมจงไมไป

โฆสกะกเลาใหฟง เศรษฐเมอไดยนดงนนกมความตกใจเปนกาลง ไดรบ

ไปหานายชางหมอ นายชางหมอกรบออกมารบหนา บอกวาไดปฏบตตามท

เศรษฐสงไวเรยบรอยแลว

เรองนแสดงวา การประทษรายแกบคคลผไมประทษรายนนยอมมผล

สนอง ดงไดมพระพทธภาษตทตรสไว แปลความวา

“บคคลผประทษรายในบคคลผมไดประทษราย ผไมมอาชญาดวย

อาชญา ยอมบรรลถงฐานะทง ๑๐ ฐานะใดฐานะหนงพลนทเดยว คอ

๑. เวทนาทเผดรอน

๒. ความเสอม

๓. ความทาลายแหงสรระ

๔. อาพาธทหนก

๕. ความฟงซานแหงจต

๖. อปสรรคจากพระเจาแผนดนหรอบานเมอง

๗. การกลาวตททารณ

๘. ความเสอมสนแหงญาตทงหลาย

๙. ความยอยยบแหงโภคะทงหลาย

๑๐. ไฟไหมบาน

และผนนเมอกายแตกทาลายตายไปแลวยอมเขาถงนรยะ คอภพทไร

ความเจรญ”

44 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 4๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

เศรษฐนนแมจะเสยบตรไปเพราะการคดทาลายโฆสกะ กยงไมยอม

หยดยง ยงคดตอไปอก จงไดเขยนหนงสอถงผจดการเกบสวยในหมบาน

ของเศรษฐแหงหนง สงใหผจดการเกบสวยนนฆาอวชาตบตรทสงไป แลวให

ทงไปในหลมวจจะใหเปนการมดชด แลวจะตอบแทนการกระทานในภายหลง

ไดผกหนงสอนไวทชายผาของโฆสกะเอง สงใหโฆสกะเดนทางไป โฆสกะ

นนอานหนงสอไมออกกไมทราบขอความวาเขยนอยางไร โฆสกะไดขอเสบยง

เดนทาง เศรษฐกบอกวาไดมเพอนเศรษฐอยคนหนงในระหวางทาง ใหไปพก

ทนน ไมตองนาเสบยงไป โฆสกะกเดนทางไป เมอไปถงบานของเศรษฐ

ผสหายของเศรษฐผบดาเลยง กไดแวะเขาไปขอพก

ฝายภรยาของเศรษฐนน เมอไดสอบถาม ทราบวาเปนโฆสกะซงเปน

บตรของเศรษฐในกรงโกสมพ กยนดรบรองและจดทใหพกเปนทสขสบาย

ในการจดรบรองนน กไดใชทาสของธดาใหเปนผทา เมอทาสของธดาเศรษฐ

จดเสรจแลวกไดกลบไปทากจใหแกธดาเศรษฐ ฝายธดาเศรษฐกวากลาว

เพราะใชใหไปทากจอยางหนงแตมวไปชกชาอย ทาสกเลาความใหฟงวาโฆสกะ

ซงเปนเศรษฐหนมในกรงโกสมพมาพก และภรยาของเศรษฐคอมารดาของ

ธดาเศรษฐนนเปนผใชใหจดรบรอง

ธดาเศรษฐ เมอไดฟงชอวาโฆสกะ กเกดความสนใจและเกดความ

พอใจขนทนท ในเรองนไดมพระพทธภาษตบทหนงแสดงไววา

“ความรกนน ยอมเกดดวยเหต ๒ อยาง คอ ดวยบพเพสนนวาส

ความเคยอยรวมกนมาแตปางกอน และดวยการเกอกลกนในปจจบน เหมอน

อยางดอกอบลอาศยนาและเปอกตมเกดเจรญขนในนา ฉะนน”

ธดาเศรษฐเมอเกดความสนใจโฆสกะแลว กไดลอบลงมายงหองท

โฆสกะพก ไดเหนโฆสกะนอนหลบและเหนหนงสอทผกอยทชายผา กแกเอา

หนงสอนนมาอาน เมอทราบความในหนงสอนนแลวกตกใจวา ไฉนจงได

โงเขลาจนถงผกหนงสอทสงใหฆาตวเองมาดงนน จงไดไปเขยนหนงสอ

ขนใหม แกขอความเสยใหมวา ใหผจดการเกบสวยนน จดการสขอและ

ตบแตงโฆสกะกบธดาของเศรษฐในบานนน ใหจดการปลกเรอนหอและ

จดทรพยสมบตใหโดยครบถวน

วนรงขน โฆสกะกเดนทางตอไปถงบานของผจดการเกบสวย กไดยน

หนงสอนนให ผจดการเกบสวยกไดจดการใหเปนไปตามหนงสอทเขยนไวนน

ทกประการ

ตอมา เมอเศรษฐในกรงโกสมพทราบขาวดงนนกยงมความเสยใจ

เพราะทคดวาจะใหทาอยางไรกไมเปนตามทคดสกอยาง และตนกตองเสยบตร

ไปดวย มความเสยใจมากขนจนถงลมปวยลง เมอปวยหนก กสงคนไปให

ตามโฆสกะมาพบ แตวาผทมาตามนนกมาพบกบภรยาของโฆสกะกอน ภรยา

ของโฆสกะกรบรองและเกบความไว ยงไมบอกแกโฆสกะผสาม ตอมาเมอ

เศรษฐมอาการเพยบหนก สงคนมาใหตามอก ภรยาของโฆสกะจงไดบอก

แกโฆสกะแลวไดพากนไปพบ ในขณะทไปพบนน ภรยากใหโฆสกะผสาม

ยนอยทเทา สวนตนเองยนอยคอนมาทางศรษะของเศรษฐ ฝายเศรษฐ

ปรารถนาทจะพดวา จะไมยกสมบตให แตกพดออกมาไดยนแตเพยงวา ให

ภรยาของโฆสกะกรบแสดงอาการเศราโศก ซบศรษะทอกของเศรษฐซงกาลง

ปวยหนก เศรษฐกสนชวตลงในขณะนน

เมอเศรษฐสนชวตแลว พระเจาอเทนทรงทราบกไดโปรดใหทาสรรกจ

ของเศรษฐ และไดรบสงใหโฆสกะผบตรของเศรษฐมาเฝาเพอจะทรง

แตงตงใหเปนเศรษฐ วนนนฝนตก นาฝนขงนองทองพระลานหลวง เมอ

โฆสกะเขาไปเฝากกระโดดขามไป แตเมอเขาไปเฝาและไดรบพระราชกาหนด

วาจกทรงแตงตงเปนเศรษฐ กเดนออกมาโดยเรยบรอย พระเจาอเทน

ทอดพระเนตรทางชองพระแกล ทอดพระเนตรเหนดงนนกทรงเรยกเขาไปอก

4๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 4๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

รบสงถามวา เมอขาเขามากระโดดโลดเตนเขามา เมอขาออกไป เดนออกไป

อยางเรยบรอย เพราะเหตไร? โฆสกะกกราบทลวา เมอตอนทเขามานนยง

มไดรบกาหนดฐานนดร ยงเปนเดก จงปฏบตอาการอยางเดกได แตวาเมอ

ไดรบกาหนดฐานนดรเปนผใหญขนแลว กตองแสดงอาการของผใหญ พระเจา

อเทนกโปรดวาเปนผมสตปญญา กไดโปรดพระราชทานตาแหนงเศรษฐใน

เวลานนทเดยว

เมอโฆสกเศรษฐกลบบาน ภรยาไดแยมสรวล เพราะไดคดวา โฆสกะ

รอดตายมาเพราะความคดของตน โฆสกะไดเหนอาการเชนนนกไดคาดคน

ถาม ภรยาไดบอกใหทราบ โฆสกะกยงไมเชอ ภรยากอางทาสทชอวากาล

เปนพยาน นางกาลกไดแจงใหโฆสกะทราบโดยตลอด โฆสกะเมอไดทราบ

ดงนนกมความสงเวชใจ ไดตงโรงทานบรจาคอาหารเปนตนแกคนกาพราและ

คนเดนทางเปนตน คนจดการโรงทานชอวา มตตกฎมพ และทโรงทานนเอง

พระนางสามาวดไดเขาไปขออาหาร จนถงโฆสกเศรษฐไดรบเขาไปเปนบตร

บญธรรมตามทเลามาแลว1

จะไดเลาเรองเกยวแกพระพทธศาสนาในกรงโกสมพตอไป เมอพระ

พทธเจาไดเสดจประทบจาพรรษาในกรงโกสมพนน เศรษฐทง ๓ มโฆสก-

เศรษฐเปนตน ไดถวายอปการะผลดเปลยนกนโดยตลอด นายชางดอกไมท

เรยกวานายมาลาการ ชอวา สมนะ เปนอปฏฐาก คอผชวยรบทาการงาน

ของเศรษฐทง ๓ ไดขออนญาตนมนตพระพทธเจาและพระสงฆไปเสวยและ

ฉนภตตาหารในวนหนง และโดยปกต พระเจาอเทนไดพระราชทานมลคา

ดอกไมใหแกพระมเหสทง ๓ นน สาหรบซอดอกไมเปนประจาวน นาง

ทาสหรอขาหลวงของพระนางสามาวด ชอวา ขชชชตรา เปนผมาซอดอกไม

1 สามาวตวตถ ธมมปท. ๒/๘ - ๒๗.

ของนายสมนะเปนประจา ในวนนนเมอมาซอดอกไม นายสมนะกชกชวนให

อยชวยเลยงพระและฟงธรรมดวยกนกอน เมอไดทาการเลยงพระเสรจแลว

พระพทธเจากไดทรงอนโมทนา

ธรรมเนยมอนโมทนาในสมยนนมกลาวไววา โดยปกต เมอทายกตองการ

จะฟงอนโมทนาจากพระรปใด กรบบาตรของพระรปนนไว และพระรปอน

กกลบไปกอน พระทอยเพออนโมทนานนกกลาวอนโมทนา อนโมทนานน

กคอแสดงธรรมนนเอง แตเปนแสดงธรรมอยางยอๆ ดงบทอนโมทนาท

ตดมาใชสวดในบดน กมหลายบททมเนอความเปนการแสดงธรรม แตบท

อนโมทนาทแตงประกอบในภายหลงทลงกา เปนบทใหพรเปนสวนมาก

ในวนนน นายสมนะกไดรบบาตรของพระพทธเจาไว แสดงวามงจะให

พระพทธเจาประทบอยอนโมทนาคอแสดงธรรม พระพทธเจากไดทรงแสดง

ธรรมเปนการอนโมทนา นางขชชชตราไดพลอยฟงดวย กไดดวงตาเหนธรรม

ในวนอนๆ นางขชชชตราไดยกเอาคาดอกไมไวครงหนง แตในวนนน

ไดซอดอกไมเตมราคา ไดนาไปมอบแกพระนางสามาวด เมอไดถกซกถามวา

วนนทาไมดอกไมจงมาก นางขชชชตรากรบตามความเปนจรง และวา ไมทา

เหมอนอยางเกากเพราะไดฟงธรรมของพระพทธเจา พระนางสามาวดกขอให

นางขชชชตราแสดงธรรมใหฟง นางขชชชตรากขอใหจดทแสดงธรรม และเมอ

ไดชาระกาย แตงกายสะอาดเรยบรอยกขนทแสดงธรรม และแสดงธรรม

ใหพระนางสามาวดกบบรวารฟง พระนางสามาวดเมอไดฟงธรรมของนาง

ขชชชตราทจามาจากพระพทธเจา กไดดวงตาเหนธรรมพรอมกบบรวาร

ตอจากนน กไดสงนางขชชชตราไปฟงธรรมจากพระพทธเจาและมาแสดงตอ

ใหฟงอย เนองนตย เพราะวาไมสามารถจะออกไปจากพระราชฐานได

ตอมา พระนางสามาวดกไดเจาะหองทตาหนก เพอจะไดคอยดพระพทธเจา

และพระสาวกเมอเสดจไปยงบานของเศรษฐทง ๓

4๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 4๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

ผอดทนคอผฝกตนดแลว

วนหนง พระนางมาคนทยาซงไดผกอาฆาตในพระพทธเจาไว ไดขน

ไปยงตาหนกของพระนางสามาวด ไดเหนชองทเจาะไวทฝากไดซกถาม จงได

ทราบวาพระพทธเจาไดเสดจมายงนครน กหวนคดถงเวรทไดผกไว กคดจะ

จดการใหพระพทธเจาเสดจออกไปจากนครโกสมพ จงไดไปเฝาพระเจาอเทน

ทลฟองวา พระนางสามาวดมพระหฤทยออกหาง เพราะไดเจาะชองฝาเพอจะ

คอยดพระพทธเจาและพระสาวก พระเจาอเทนกไดเสดจไปบนตาหนกของ

พระนางสามาวด เมอไดทรงเหนชองฝาทไดเจาะไวนนกไมตรสวาอยางไร กลบ

ตรสใหทาชองหนาตางหรอชองบานพระแกลไวเพอใหใชเปดเปนหนาตางตอไป

พระนางมาคนทยาเหนวาไมเปนไปตามทตองการ จงไดจดการจางพวก

ชาวเมองซงเปนผไมเลอมใสในพระรตนตรย ใหคอยตามดาพระพทธเจา

พวกทไมเลอมใสเหลานนกไดคอยตดตามพระพทธเจา และดาดวยถอยคา

ทยกขนดาอยางหยาบคายทกลาวไววาม ๑๐ ประการ คอดาวาเจาเปนโจร

เจาเปนพาล เจาเปนคนบา เจาเปนอฐ เจาเปนโค เจาเปนลา เจาเปน

สตวนรก เจาเปนสตวดรจฉาน สคตของเจาไมม เจาหวงทคตไดเทานน

ทานพระอานนทซงไดตดตามมากบพระพทธเจา ไดกราบทลขอใหพระ

พทธเจาเสดจหลกออกไปจากเมองนน พระพทธเจาตรสถามวา จะใหไปทไหน

พระอานนททลวา จะไปเมองอน พระพทธเจากไดตรสถามวา กเมอมนษย

ในเมองนนดาอก จะไปทไหนอก พระอานนทกทลวา ไปเมองอนอกจากเมอง

นน พระพทธเจาตรสถามวา เมอถกดาในเมองนนอก จะไปทไหนอก พระ

อานนททลวา จะไปเมองอนๆ ตอไป พระพทธเจากตรสวา จะทาอยางนน

๕0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๕1สม เด จพระญาณส ง ว ร

ไมสมควร อธกรณนนเกดขนในทใด เมออธกรณนนสงบไปแลวในทนน จง

ควรทจะไปในทอน และตรสถามวา พวกทดานนเปนใคร พระอานนทกทลให

ทรงทราบ จงตรสวา การอดทนเปนภาระของพระองค พวกเหลานนกจะดา

อยไดเพยง ๗ วนเทานน เพราะวาอธกรณคอเรองทเกดขนแกพระพทธเจา

ทงหลายไมไปเกนกวา ๗ วน ไดทรงเปลงพระพทธอทานขนโดยความวา “เรา

จกอดทนคาลวงเกน เหมอนอยางชางศกอดทนศรทตกจากแลงในสงคราม

เพราะวาชนเปนอนมากเปนผทศล ชนทงหลายยอมนาพาหนะทฝกแลวส

ทประชม พระราชายอมประทบพาหนะทฝกแลว บคคลใดเปนผทอดทนได

ตอคาลวงเกน บคคลนนชอวา เปนผฝกแลว เปนผประเสรฐสดลามนษย

ทงหลาย มาอสดรทฝกแลว มาสนธพอาชาไนยทฝกแลว มหานาคกญชรคอ

ชางใหญทฝกแลว เปนสตวทประเสรฐ แตวาบคคลผฝกตนไดแลว ประเสรฐ

กวาสตวเหลานน” 1

พระนางมาคนทยาเมอไมสามารถจะทาใหพระพทธเจาเสดจออกไปจาก

เมองโกสมพนนได กคดอบายตอไป คอไดสงไปถงมาคนทยะผเปนลง

ใหสงไกตายมาใหตวหนง ไกเปนอกตวหนง ในชนแรกกใหนาไกเปนมาถวาย

พระเจาอเทนกอน และเมอเขานาไกเปนมาถวาย กแนะนาพระเจาอเทนให

สงไปใหคณะพระนางสามาวดปรงเครอง เมอเขาสงไกเปนนนไป คณะพระนาง

สามาวดกปฏเสธเพราะเปนผไมฆาสตว พระนางมาคนทยากทลยแหยวา

ใหลองดตอไป ใหลองสงไกนนไปอก และสงใหจดการทาภตตาหารถวาย

พระพทธเจา พระเจาอเทนกรบสงไปอยางนน แตคราวนพระนางมาคนทยา

กไดลอบสงใหสงไกตายไป พระนางสามาวดเมอไดรบคาสงดงนน กจดการ

ปรงภตตาหารถวายพระพทธเจา พระนางมาคนทยาทลยแหยวาเปนหลกฐาน

ทเพยงพอวา พระนางสามาวดเอาใจออกหาง พระเจาอเทนกทรงนง

1 ข. ธ. ๒๕/๓๓/๕๗.

พระนางมาคนทยา เมอไมไดรบความสาเรจสมประสงค กคดการ

ตอไป ไดสงใหมาคนทยะผเปนลงจดหางพษสงมา แตวาใหถอนเขยวออกเสย

เมอไดรบมาแลวกจดการใสเขาไปในพณสาหรบดดเรยกชางของพระเจาอเทน

ทโปรดนาตดพระองคไปดวยเสมอ เมอถงวาระทพระเจาอเทนเสดจไปบน

ตาหนกของพระนางสามาวด พระนางมาคนทยากทลคดคานทานองวาจะเกด

เหตราย พระเจาอเทนกไมทรงเชอฟง ไดทรงถอพณคนโปรดปรานนน

นาตดพระองคไปยงตาหนกของพระนางสามาวดดวย พระนางมาคนทยา

กไปดวย และเมอไดเสดจขนไปบนพระตาหนกนนแลว พระนางมาคนทยา

กลอบเปดชองทพณ งกเลอยออก พระนางมาคนทยาก รองเอะอะขน

ทลพระเจาอเทนใหทรงทราบ พระเจาอเทนเมอไดเหนเรองเปนไปไดถง

เพยงนน กกรวพระนางสามาวด รบสงใหเรยกเอาธนและแลง ทรงธนเพอจะ

ยงพระนางสามาวด แตพระนางสามาวดกแผเมตตาจตไปยงพระเจาอเทนและ

พระนางมาคนทยา กบสงบรวารใหแผเมตตาจตไปดวยกน พระเจาอเทนกได

ทรงกลบพระหฤทย ทกลาววา เปนไปดวยอานาจของเมตตาจต และเพราะ

ไดทรงงนงงในพระหฤทย กไดทรงขอใหพระนางสามาวดเปนทพงตานทาน

พระนางสามาวดขอใหไปเฝาพระพทธเจาและถงพระพทธเจาเปนทพง พระเจา

อเทนทรงรบและไดรบสงประทานพรแกพระนางสามาวด ตอจากนนกไดเสดจ

ไปเฝาพระพทธเจาและนบถอพระพทธศาสนา นบถอพระพทธเจาเปนสรณะ

เมอเสดจกลบมาแลว กรบสงใหพระนางสามาวดขอพรทพระราชทานไว

พระนางสามาวดกทลวา ไมตองการพรอยางอน ประสงควาจกทลขออนญาต

นมนตพระพทธเจาและพระภกษสงฆมาถวายภตตาหารในพระราชฐาน และ

ทลขออนญาตเพอจะฟงธรรม พระเจาอเทนทรงอนญาตแกพระนางสามาวด

พระนางสามาวดกนมนตพระพทธเจาและภกษสงฆมาถวายภตตาหารทตาหนก

และทลขอใหพระพทธเจาเสดจมาเนองนตย ในการเลยงพระน พระเจาอเทน

กไดเสดจมาทรงรวมดวย และไดกราบทลพระพทธเจาเชญเสดจมาประจา

๕๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๕๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

เหมอนอยางนน พระพทธเจาตรสวา ธรรมดาวาพระพทธะทงหลายจะเสดจไป

ในทแหงเดยวกนนนไมสมควร เพราะวาชนเปนอนมากกยอมมงหวง พระเจา

อเทนกขอใหทรงมอบหมายแกภกษสกรปหนง พระพทธเจาไดทรงมอบหมาย

ใหเปนภาระของพระอานนทเถระ ตงแตนนพระอานนทเถระไดไปฉนใน

ราชตระกล ไดแสดงธรรมแกคณะพระนางสามาวดอยเปนประจา

ฝายพระนางมาคนทยาเหนวา เรองทคดไวไมสาเรจทกครง กคดการ

ทโหดรายยงขน จงไดใหไปตามลงทชอวามาคนทยะเขามา และไดรวมคด

การทโหดรายไว ในวนหนง เมอพระเจาอเทนเสดจออกไปนอกพระนคร

มาคนทยะผเปนลงของพระนางมาคนทยา กตรงไปยงตาหนกพระนางสามาวด

ไดเปดคลงผา นาเอาผาตางๆ ออกมาพนเสาตาหนกและบรเวณตาหนก

ของพระนางสามาวด เอานามนราด ไดอางรบสงของพระเจาอเทนวาใหปฏบต

เชนนน และใหคณะของพระนางสามาวดเขาไปรวมอยในตาหนกทงหมด

เสรจแลวกจดไฟเผาตาหนก พระนางสามาวดกบบรวารไดถกไฟคลอกสนชวต

ดวยกนทงหมด

ฝายพระเจาอเทน เมอไดทรงทราบขาววาตาหนกพระนางสามาวดถก

ไฟไหมกไดรบเสดจกลบ แตกลบมาไมทน ตอมากไดทรงสอบสวนทราบ

บคคลผเปนตนเหตและบคคลผรวมคดกระทาการอนน กไดโปรดใหจดการ

ลงโทษจนถงตายดวยวธการอนรายแรงทงหมด

ในขณะทเกดเรองไฟไหมตาหนกคลอกพระนางสามาวดกบบรวารสนชวต

นน พระพทธเจาไดทรงทราบ ไดทรงเปลงพระพทธอทานขนโดยความวา

“โลกมโมหะเปนเครองผกพน ยอมปรากฏเหมอนมรปทสมควร คนพาล

มอปธคอกเลสเปนเครองผกพน ถกความมดแวดลอม ยอมปรากฏเหมอน

อยางเปนผทมความเทยงอย กเลสเปนเครองกงวลยอมไมมแกบคคลผท

เหนอยตามความเปนจรง”1

1 ข. อ. ๒๕/1๕๗/๒0๕.

เรองตอนพระนางสามาวดถกไฟคลอกน ทานเลาไวในอรรถกถาธรรมบท

ดวยวา เมอจะสนชวต พระนางสามาวดไดสอนใหบรวารเจรญเวทนาปรค-

คหกมมฏฐาน คอกมมฏฐานทกาหนดเวทนาเปนอารมณ1

เรองในกรงโกสมพทเลามาน เลาตามพระอรรถกถาจารยทเลาไวใน

อรรถกถาธรรมบท ซงไดแตงเมอพระพทธศาสนาลวงไปประมาณพนป มเคา

ทปรากฏในคมภรพระบาลอยบาง เชน โฆสการาม บงวาเปนอารามของบคคล

ผทชอวาโฆสกะสรางถวายเปนตน แตวาเรองของโฆสกะเปนอยางไรนน ยง

ไมพบความพสดารในชนบาล พบแตในชนอรรถกถาทเลามานน บางแหงก

สองความเปนเรองทผกขนในครงหลง เชน เรองทเศรษฐกรงโกสมพเขยนหนงสอ

สงใหฆาโฆสกะ ผกทชายผาของโฆสกะไป ในครงพทธกาลนน ยงไมพบเรอง

การเขยนหนงสอ ฉะนน เมอมาแตงวาเขยนหนงสอดงนน กสองวารายละเอยด

ในตอนนนกนาจะผกขนในตอนหลง แตวาเคาความกนาจะมอย เรองพระนาง

สามาวดถกไฟคลอกมในหลกฐานชนบาล คอตอนทพระพทธเจาทรงเปลง

พระพทธอทานดงคาแปลนน กไดเลาเรองวาทาไมพระพทธเจาจงเปลง

พระพทธอทานนนไวดวย

เรองทเกดขนดงทเลานเปนเครองแสดงวา บคคลทกๆ คนแมจะไดม

โอกาสเกดทนพระพทธเจา ไดเขาเฝาพระพทธเจา ไดบรรลธรรมตงแตชนตน

จนถงชนสง แตกตองเปนไปตามกรรมทตนไดทาไว พระพทธเจาจะทรงชวย

ใหบคคลพนจากผลของกรรมชวทตนไดทาไวนนหาไดไม ทรงชวยไดแตใน

ดานทรงแสดงธรรมเพอใหบคคลเวนจากบาป บาเพญกศลและชาระจตของตน

ใหผองแผวจนถงทาจตของตนใหหลดพน พระพทธเจาทรงชวยไดอยางน

เพราะฉะนน จงปรากฏวาหลายครงทไดทรงทราบวา ผนนผนจะไดรบผล

ของกรรมจนถงสนชวต กไดรบเสดจไปทรงแสดงธรรมโปรดใหไดศรทธา

1 สามาวตวตถ ธมมปท. ๒/4๖ - ๕๙.

๕4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๕๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

ในพระรตนตรย หรอวาไดดวงตาเหนธรรมกอน และเมอเปนเชนน บคคล

ผนนกไดชอวามทพงของจตใจเปนอยางด ถงจะตองไดรบผลของกรรม

อยางรายแรงจนถงสนชวตกด แตกเปนผทมคตคอทไปในทางด พระ

พทธเจายอมทรงชวยไดโดยประการน

และในเรองของพระนางสามาวดนทานไดเลาไววา เพราะพระนางกบ

บรวารไดประกอบบาปกรรมไวในอดตชาต คอไดจดไฟเผาพระปจเจกพทธเจา

ทกาลงเขานโรธสมาบต ในชนแรกทานนงเขานโรธสมาบตอยทกอหญา

ไมเหนทาน คดแตเพยงจะจดไฟเผากอหญาเทานน เมอจดไฟเผากอหญา

แลวจงไดเหนทาน คดกนวาเมอเรองเกดขนถงเพยงนแลวกเผาเสยเลย

จงไดเอาฟนมาสมเขาแลวกจดเผา แตทานแสดงวาพระอรหนตเขานโรธ-

สมาบตนนไมเปนอนตรายเพราะไฟหรอเพราะเหตใดเหตหนง เพราะฉะนน

ทานจงมไดเปนอนตราย แตบาปกรรมททาไวนนกสงผลใหพระนางสามาวด

กบคณะไดถกไฟเผาในชาตตอๆ มา1

สวนโฆสกเศรษฐนน ทานกเลาบรพกรรมไวโดยความวา ครงหนง

ไดเกดทพภกขภยขนในอลลกปปรฐ บางพวกกกลาววาเกดอหวาตกโรคขน

คนเขญใจผหนงชอวา โกตหลกะ พาภรยาซงมบตรออนหนออกไป มงจะ

ไปกรงโกสมพ เมอเดนทางไปนน เสบยงทางกหมด เมอเกดความหวโหย

ออนกาลงลง นายโกตหลกะกคดจะทงบตร ภรยากคอยหามไวไมยอมใหทง

แตกไดลอบทง ภรยาเมอทราบเขากเกบเอาไป บตรจงตองถกทงแลวกถก

เกบเอาไปหลายครง จนในทสดกถงแกความตายในระหวางทาง เมอเดนทาง

มาถงหมบานหนง นายโคบาลผหนงกาลงประกอบพธมงคลเกยวกบโคนม

เมอไดเหนคนเดนทางทงคนนมความทกขยากลาบากหวโหย เกดความ

สงสารกตอนรบเลยงด เมอเลยงดคนเดนทางทง ๒ นนเสรจแลว นายโคบาล

1 สามาวตวตถ ธมมปท. ๒/๖0 - ๖1.

จงไดบรโภคอาหารดวยตนเอง ไดปนขาวปายาสใหแกนางสนขซงอยในทใกล

นายโกตหลกะเหนนางสนขไดรบเลยงดดวยอาหารวเศษเชนนน กคดวา

นางสนขนมบญ ไดกนอาหารดๆ เชนนเสมอ ในคนวนนน นายโกตหลกะ

ไดบรโภคอาหารเกนสวน เพราะไดอดอยากมาเปนเวลาหลายวนกถงแกกรรม

ทานวาเขาไปเกดในทองสนข นางสนขคลอดลกออกมาเปนสนขตวผ นาย

โคบาลกเลยงดไวเปนอนด และใหคอยไปรบไปสงพระปจเจกพทธเจาองคหนง

ลกสนขนนกไปรบไปสง และไดเหาหอนพระปจเจกพทธเจาในการรบและการ

สง จนมจตคนเคยสนทสนมกบพระปจเจกพทธเจา ในตอนนทานไดแสดงวา

ธรรมดาวาสตวดรจฉานนน โดยปกตเปนสตวทซอตรง คอวาโกงไมเปน

แตวามนษยทงหลายนน โดยมากคดอยางหนงพดอกอยางหนง เพราะฉะนน

ทานจงกลาวไววา “สงทมชนเชงมากกคอมนษย สงทตนกคอสตวเลยง”

เมอสนขนนตาย ทานกลาววาไปเกดเปนเทพบตร แตวาบรโภคกามคณเกน

ขนาด จงไดจตลงมา ไปเกดในทองของหญงนครโสเภณในกรงโกสมพดงท

เลามานน และทานกลาววา เทพดาทจตนนดวยเหต ๔ อยาง คอ

๑. สนอาย หมายความวาทาบญไวมาก กอยในเทวโลกจนถงกาหนด

อายและกเกดในชนสงๆ ขนไป

๒. สนบญ คอวาทาบญไวนอย เมอสนบญนนแลวกตองจตในระหวาง

๓. สนอาหาร หมายความวา ตนในกามคณ หรอวาตนสวรรค หรอวา

บรโภคกามคณอยางหนก จนลมบรโภคอาหาร กตองจตเหมอนกน

๔. โกรธ หมายความวา รษยาในสมบตของผอน ไมอดทนสมบต

ของผอน เมอเกดความโกรธรษยาขน ดงนกตองจต1

1 สามาวตวตถ ธมมปท. ๒/๘ - 1๓.

๕๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๕๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

เรองเหลานเปนเรองประกอบ สวนพระเจาอเทนนนมเรองเลาวา ไดเคย

พบกบ พระปณโฑลภารทวาชะ ไดตงปญหาถามทาน ทานกตอบจนพระเจา

อเทนทรงเลอมใส

มเรองแสดงไวในคมภรชนพระบาลวา เมอทานพระปณโฑลภารทวาชะ

ไดอยทโฆสตารามในกรงโกสมพ พระเจาอเทนไดเสดจเขาไปหาทาน ไดรบสง

ตงปญหาถามทานวา “อะไรเปนเหตเปนปจจยใหภกษหนมๆ เหลาน ซงยงม

ผมดาสนท อยในวยเจรญคอปฐมวย ไมเรงสนกในกามทงหลาย ยอมประพฤต

พรหมจรรยอยางบรสทธบรบรณตลอดชวต”

ทานพระปณโฑลภารทวาชะกทลตอบวา “พระพทธเจาไดตรสวา เธอ

ทงหลายจงตงจตวาเปนแมในหญงทงหลายปนแม เธอจงตงจตวาเปนพนอง

หญงในหญงทงหลายปนพนองหญง เธอจงตงจตวาเปนธดาในหญงทงหลายท

เปนปนธดา นเปนเหตเปนปจจยใหภกษหนมๆ เหลานยอมประพฤตพรหมจรรย

อยตลอดชวต”

พระเจาอเทนกรบสงถามตอไปวา “จตเปนธรรมชาตทโลเลเหลวไหล

บางคราวกเกดโลภธรรมขนในหญงทงหลายปนแม บางคราวกเกดโลภธรรม

ขนในหญงทงหลายปนพนองหญง บางคราวกเกดโลภธรรมขนในหญง

ทงหลายปนธดา ฉะนน จะมเหตมปจจยอะไรอนอก”

ทานพระปณโฑลภารทวาชะกทลตอบวา “พระพทธเจาไดตรสไววา

พวกเธอจงมาพจารณากายน เบองบนแตพนเทาขนมา เบองลางแตปลายผม

ลงไป มหนงหมอยเปนทสดรอบ เตมไปดวยของไมสะอาดมประการตางๆ

มอย ในกายน คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เปนตน น เปนเหตเปน

ปจจยใหภกษหนมทงหลายเหลาน ประพฤตพรหมจรรยอยไดตลอดชวต”

พระเจาอเทนกรบสงซกตอไปวา “พวกภกษทอบรมกาย อบรมศล

อบรมจต อบรมปญญาแลวนนกกระทาไดไมยาก แตวาพวกภกษผมได

อบรมกาย มไดอบรมศล มอบรมจต มไดอบรมปญญา ขอนนกกระทา

ไดยาก ในบางคราวคดวาจะพจารณาใหเหนวาเปนอสภะ แตกกลบเหน

เปนสภะไปเสย ฉะนน จะมเหตมปจจยอะไรอนอก”

ทานพระปณโฑลภารทวาชะกทลวา “พระพทธเจาไดตรสไววา พวกเธอ

จงมามสตคมครองทวารในอนทรยทงหลาย คอเหนรปดวยจกษ ไดยนเสยง

ดวยโสตะ สดกลนดวยฆานะ ลมรสดวยชวหา ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย

รเรองดวยใจ กอยาถอเอาโดยนมตคอวารวบถอ อยาถอเอาโดยอนพยญชนะ

คอวาแยกถอ จงปฏบตเพอความสารวมอนทรยเหลานน ทจะมใหบาป

อกศลธรรมมความยนดยนรายเปนตนครอบงาได จงรกษาอนทรยเหลานน

จงถงความสารวมในอนทรยเหลานน นเปนเหตเปนปจจย”

พระเจาอเทนกรบสงรบรองถอยคาของทานพระปณโฑลภารทาชะวา

“เมอปฏบตมความสารวมอนทรยอยดงนน กสามารถทจะไมเรงกฬาในกาม

ทงหลาย อยประพฤตพรหมจรรยบรบรณบรสทธไดตลอดชวต” และไดรบสง

ถงพระองคเองวา “แมพระองคเอง ในสมยทมไดทรงรกษากาย มไดทรง

รกษาวาจา มไดทรงรกษาจต มไดทรงตงพระสต มไดทรงสารวมอนทรย

เวลาเสดจเขาไปภายในบร กยงเกดโลภธรรมครอบงาอยางเหลอเกน แตใน

สมยทมการรกษากายเปนตน ตงสตสารวมอนทรยเขาไปภายในพระนคร

โลภธรรมทงหลายกไมสามารถจะครอบงาพระองคได” ไดทรงประกาศความ

เลอมใสในพระพทธศาสนา แสดงพระองคถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ

เปนสรณะ แสดงพระองคเปนอบาสกถงพระรตนตรยตลอดชวตจาเดม

แตวนนน1

1 ส. สฬา. 1๘/1๙๕ - 1๙๘/1๓๙ - 14๓.

๕๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๕๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

เรองทเลาไวในคมภรชนพระบาลน จะเกดขนกอนหรอทหลงเรอง

พระนางสามาวดทราบไมได แตเรองพระนางสามาวด ตอนทเลาถงพระนาง

สามาวดทลใหพระเจาอเทนถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆเปนสรณะนน

มในชนอรรถกถา ยงไมพบในชนพระบาล เพราะฉะนน จงไดมบางทานแสดงวา

พระเจาอเทนไดทรงพบกบพระปณโฑลภารทวาชะ และไดเลอมใสในพระ

พทธศาสนามากอนแลว

สาราณยธรรมสตร

เรองในพรรษาท ๙ ของพระพทธเจาทแสดงมาแลวนน เกยวแกฝาย

อาณาจกร สวนทเกยวแกฝายพทธจกร กมเรองนารเกยวกบความแบงแยก

ของคณะสงฆ แตจะยงไมเลาเรองเหลานน จะนามาแสดงเฉพาะ สาราณย-

ธรรมสตร ทพระพทธเจาไดทรงแสดงแกภกษทงหลาย ในขณะทประทบ

อย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ ฉะนน จงเรยกอกชอหนงวา โกสมพยสตร1

โดยความกคอ สาราณยธรรมสตร นนเอง

ใจความในพระสตรนนวา ภกษทงหลายจะอยดวยกน ควบคมกนอย

เปนอนด ไมววาทกน มสามคคพรอมเพรยงกน มเอกภาพคอความเปน

อนหนงอนเดยวกน กเนองมาจากตางมความรกเคารพกนและกน จะม

ความรกเคารพกนและกน กจะตองปฏบตในธรรมทยงกนและกนใหระลก

ถงกนดวยความรกเคารพ ๖ ประการ อนเรยกวา สาราณยธรรม คอ

1 ม. ม. 1๒/๕40 - ๕๕0/๕๘1 - ๕๘๙.

๑. ตงกายกรรมประกอบดวยเมตตา

๒. ตงวจกรรมประกอบดวยเมตตา

๓. ตงมโนกรรมประกอบดวยเมตตา

๔. แบงปนลาภทไดมาโดยชอบธรรมใหเปนสาธารณบรโภค คอบรโภค

รวมกน

๕. มศลคอความประพฤตเสมอกน

๖. มทฏฐคอความเหนทนาออกจากทกขสมาเสมอกน

ธรรมทง ๖ ประการนจะอธบายเฉพาะ ๒ ขอหลง

สลสามญญตา

ขอวามศลคอความประพฤตเสมอกนนน ทานแสดงลกษณะไววา ศลท

ไมเปนทอน ไมเปนชอง ไมดาง ไมพรอย เปนไท อนวญญชนสรรเสรญ

ไมตองลบคลา เปนไปเพอสมาธ

ศลทไมเปนทอน นน หมายถงวาไมขาด เหมอนอยางแผนผาทเปน

ผนเดยวกน ผานนจะเปนทอนๆ กเพราะขาดออกจากกน ศลกเหมอนกน

ท ชอวาเปนทอน กหมายถงวาศลขาด เพราะไดประพฤตลวงครบองค

ยกตวอยางปาณาตบาต การฆาสตว ทวไปนน มองค ๕ คอ

๑. สตวมชวต

๒. รวาสตวมชวต

๓. จตคดจะฆา

๔. ทาความเพยรเพอจะฆา

๕. สตวตายดวยความเพยรนน

๖0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๖1สม เด จพระญาณส ง ว ร

เมอไดลวงครบองคทง ๕ ประการนจนถงสตวตายลงไป เรยกวา

ศลขาด ศลเปนทอน

ศลเปนชอง นน คอไมถงขาด แตวาโหวเตมท เหมอนอยางผาท

เปนชองโหว ยกตวอยางดงปาณาตบาตนน ไดลวงจนถงทาความเพยรเพอ

จะฆา แตวาสตวไมตาย หลดพนไปไดดวยเหตใดเหตหนง นชอวา เปนชอง

ศลดาง นน กเหมอนอยางผาดางทเปนรอยใหญๆ แตวาไมถงกบ

ขาดเปนชอง ไดแกมเจตนาคดจะลวง แตกยงไมทนไดลงมอพยายาม ชอวา

ศลดาง

ศลพรอย นน กคอเหมอนอยางผาทเปนรอยพรอย ไดแก เมอรกษา

ศล แมไมถงเจตนาจะลวง แตจตกไมบรสทธ ไมเปนปกต เชนวาเวนจาก

การฆาสตวดวยตนเอง แตกยงพอใจดเขาฆา ดเขาทรมานสตว เรยกวา

พรอย

ศลทจะเปนศลบรสทธนน ตองไมเปนทอน ไมเปนชอง ไมดาง ไมพรอย

อนง ศลทเปนไท หมายวาไมเปนทาสของตณหา การรกษาศลนน

ถารกษาดวยตณหา คอมงจะไดสงใดสงหนงเปนคาตอบแทน เหมอนอยาง

รบจางเขาทางานอยางใดอยางหนงเพอคาจาง นชอวาเปนทาสตณหา อกอยาง

หนง ตณหาในใจคอยบบคนอย ทาใหดนรนทจะออกไปจากศล ไมเปนสข

ไมไดความสงบ เหมอนอยางถกบงคบใหจาตองอยในศล รกษาจตใหสงบ

ไมได ตองเดอดรอนกระวนกระวาย ดงนกชอวาเปนทาสตณหาเหมอนกน

ศลทบรสทธนนตองเปนไท คอไมเปนทาสตณหาดงกลาว

วญญชนสรรเสรญ กคอผ รสรรเสรญ ผ รนนหมายถงตนเอง ซง

เปนผ รกได ผอนซงเปนผรกได ตนเองซงเปนผรนน กคอเมอตนเอง

พจารณาดตนเองแลว ตเตยนตนโดยศลไมได ถาตนเองพจารณาดตนเอง

แลว ตเตยนตนเองไดวา เราไปลอบทานน เราไปลอบทาน ซงเปนการผดศล

หรอวาทาศลใหดางพรอย นเรยกวา ตนเองตตนเอง บางทเมอไปทาอะไรท

ไมดมากๆ เขา ไมอยากนกถงตวเองกม พอนกเขาแลวเกลยดตวเอง น

เรยกวา ตนเองซงเปนผรตเตยนตนเอง ผอนซงเปนผรนนกคอบคคลอน

ซงไดอยรวมกน และไดเหนความประพฤตของกนและกน ใครครวญ รผด

รถก ศลทจะบรสทธนนตองเปนศลทวญญชนสรรเสรญ ตาหนไมได

อนง ศลทยงมตณหาเปนนายครอบงำาจตใจอย ตองเปนศลทตอง

คอยระมดระวงอยเสมอ ตนเองเผลอตวเมอใด กประพฤตลวงศลเมอนน

ประพฤตบกพรองเมอนน นกเพราะตณหาความดนรนในใจ คอยชกตนออกไป

จากศล ตณหาคอยขยขยาศลอยเสมอ และตนเองกตองคอยระมดระวงศล

อยเสมอ ปลอยไมได บางทคนอนกตองไปชวยระมดระวง คอตองไปคอย

ชวยดแล ความหมายของคาวา อปชฌายะ กคอผดแล อาจารย กคอ

ผประพฤตโดยเออเฟอ โดยความกคอยชวยดแลเหมอนกน แมสหธรรมก

ผประพฤตธรรมดวยกน โดยฐานเปนภกษดวยกนกปวารณาคออนญาตให

ตกเตอนซงกนและกน นกเพอจะไดคอยดแลกนและกน ศลทบรสทธนน

จะตองเปนศลทไมถกตณหาคอยบบคนคอยลบคลา และตนเองกไมตองคอย

รกษาคมครอง คนอนกไมตองคอยรกษาคมครอง เปนศลทเปนปกตขนใน

ตวเอง ดงมคาเรยกวา ศลรกษา แตเรยกศลทยงตองถกลบคลาวา รกษาศล

คอตองคอยเฝารกษา

ศลทเปนไปเพอสมาธ คอเปนบาททจะใหเกดสมาธจต คอจตทตงมน

ได แตไมใชเปนชนดททาใหจตใจฟงซานกระสบกระสาย ศลทจะเปนบาท

ของสมาธ กจะตองประกอบดวยลกษณะดงทกลาวมาขางตน

การปฏบตใหเปนผทมศลสมาเสมอกบดวยเพอนสพรหมจารทงหลาย

ดงทกลาวมา เรยกวา สลสามญญตา ความมศลเสมอกน

๖๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๖๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทฏฐสามญญตา

สวนขอ ๖ ม ทฏฐ คอความเหนทออกจากทกขเสมอกน หมายความวา

ทาทฏฐความเหนของตนใหเปนความเหนทด อนเรยกวา อรยะ ประเสรฐ หรอ

อารยะ ใหเปนความเหนทนาออกจากทกข คอวาทาใหถงความสนทกขไดโดย

ชอบ ความเหนดงกลาวมานจะเกดขนได กตองอาศยการทตงใจคอยปรบปรง

ทาความเหนของตนใหตรงตอพระธรรมและพระวนยอยเสมอ ถาจะมความเหน

ทแตกแยกออกไปจากรองรอยทถกทชอบ กตองคอยเกยดกนความเหน

เชนนนออกไป ประคบประคองความเหนของตนใหอยในรองรอยทถกทตรง

ดงกลาวมาแลวขางตน ในพระสตรนไดชลกษณะแหงความเหนดงกลาวไว ๗

ประการ คอ

๑. อบรมทาทฏฐคอความเหนทปราศจากนวรณกลมรมจต และไมให

คดวนวายอยกบเรองของความคดในโลกน เรองของความคดในโลกหนา

ทไรประโยชน ไมใหเหนกลมกลดอยในเรองทจะกอการทะเลาะววาท

๒. อบรมทาความเหนทจะใหเกดความสงบ จะใหเกดความดบกเลสท

เกดขนในใจ

๓. อบรมทาความเหนทจะไมออกไปนอกทางแหงพระธรรมวนย

๔. อบรมทาความเหนทจะใหมความสงวรในศล เมอตองอาบตกตอง

รบออกจากอาบตนนดวยการรบแสดง ไมปกปดไว เหมอนอยางเดกออน

เอามอเทาไปถกถานเพลงเขา กตองรบชกมอเทาออก

๕. อบรมทาความเหนทจะใหขวนขวายศกษาในอธศล ในอธจต ใน

อธปญญา แมจะชวยทากจการของหมของคณะของเพอนสพรหมจารอะไรกตาม

แตกไมละทงการศกษาของตน เหมอนอยางแมโคลกออนไมทงลก

๖. อบรมทาทฏฐคอความเหนทจะใหเกดกาลงในอนทจะฟงธรรมได

๗. อบรมทาทฏฐคอความเหนทจะใหเกดกาลงทจะไดความรในเนอความ

ความรในหวขอธรรม ทงทจะใหเกดปตปราโมทยประกอบดวยธรรม

โดยเฉพาะขอ ๖ อบรมทาความเหนทจะใหเกดกาลงฟงธรรมไดนน

ดเผนๆ กคลายไมมความหมาย แตวาถานกดกจะรสกวา การฟงธรรมนน

ไมงายนก เพราะโดยมากธรรมเปนเรองไมสนก เมอฟงธรรมกมกจะหมด

ฉนทะ หมดความพากเพยรทจะฟง การทจะฟงธรรมไดนน จงตองมกาลงใจ

ทจะฟงได กลาวคอจะตองมฉนทะ จะตองมความพากเพยร เปนตน ถา

ขาดขอนเสยแลวกไมสามารถจะฟงธรรมได โดยเฉพาะกจะตองม

๑. เงยโสตลง

๒. ประมวลใจทงหมด

๓. ทาธรรมทฟงไวในใจ

๔. ทาใหเปนประโยชนหรอทาใหมประโยชน

ขอ ๔ นกหมายความวา พยายามหาประโยชนจากธรรมทฟงใหจงได

ไมมากกนอย เพราะเมอฟงแลวกควรทจะใหไดประโยชนบาง ถาไมไดประโยชน

เลยกเสยเวลา การทจะทาใหเปนประโยชนไดบางนน กตองอาศยการทจะ

รจกเลอกถอเอาโดยทไมไปตงความชอบหรอตงความชงไวเปนเบองหนา แตวา

มงทจะหยบเอาธรรมอนเหมาะแกตนมาใชใหเปนประโยชน ไมไดมากสกนดหนง

กยงดกวา เพราะฉะนน ลกษณะขอ ๔ คอการทาใหเปนประโยชนนจงเปน

ขอสาคญ

สาราณยธรรมทง ๖ ประการน ขอท ๖ ทานแสดงวาเปนขอยอดของ

ขออน

๖4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๖๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

ภกษชาวโกสมพ - สงฆเภท

ในขณะทเสดจอยทกรงโกสมพน ไดมเรองบงเกดขนเกยวแกภกษสงฆ

มเลาไวในคมภรวนยปฎก โกสมพกขนธกะ1 ซงมความยอวา ในขณะท

พระผมพระภาคพทธเจาไดประทบอย ณ โฆสตาราม ในกรงโกสมพ มภกษ

รปหนงตองอาบต และกเหนวาเปนอาบต แตภกษอนเหนวาขอนนไมเปน

อาบต ตอมาภกษนนกพลอยเหนตามไปวาไมเปนอาบต แตวาภกษอนทเคย

เหนวาไมเปนอาบตนนกกลบเหนใหมวาเปนอาบต คราวนจงไดพากนไปบอก

ภกษทตองอาบตวา ทานตองอาบต ทานเหนอาบตนนไหม ทานรปนนก

ตอบวา ผมไมมอาบตตามทผมเหน ฝายภกษทยนยนวาเปนอาบตตอมาก

ชกชวนกน ไดความพรอมเพรยงกน ทาการยกวตรภกษทตองอาบตนน ท

เรยกวา ยกวตร นน บาลวา อกเขปนยกรรม กรรมคอการยกวตร หมายความ

วา ถามภกษรปใดรปหนงตองอาบตแลวไมเหนวาเปนอาบต ภกษอนวากลาว

ตกเตอนกไมยอมฟง สงฆกมอานาจประกาศกนและกน ยกภกษรปนนออก

จากความมสทธเสมอกน คองดไมทาอโบสถดวยกน ไมทาปวารณาดวยกน

ไมทาสงฆกรรมดวยกน ไมอยรวมกน ไมไหวกราบกน แปลวางดการทจะ

ปฏบตวนยกรรมทกอยาง งดทจะแสดงความเคารพนบถอทกอยาง เหมอน

อยางคดออกไปเปนบคคลภายนอก ปฏบตอยางนเรยกวายกวตร ภกษทถก

ยกวตรนน ถาตอมาไดเหนโทษและมาแสดงความเหนโทษแกสงฆ สงฆกอาจ

จะประกาศยกเลกการยกวตรนน และรบเขาหม มสทธในวนยกรรมเปนตน

เสมอกนเหมอนดงเดม

1 ว. มหา. ๕/๒๓๘ - ๒4๕/๓1๒ - ๓๓๕.

เรองการยกวตรนไมไดมทากนบอยนก แตตามเรองทเลาในเรองน ภกษ

ทยนยนวาภกษรปนนตองอาบตแน กพรอมกนประชมสงฆและประกาศยก

วตรเลย คอวาตดจากความอยรวมกนดงทกลาวแลวนน แตวาภกษรปทสงฆ

ยกวตรนนเปนพหสต คอเปนผไดเลาเรยนศกษามามาก เปนผทรงธรรมทรง

วนย เปนผฉลาด และเปนลชช คอเปนผทละอายบาปกลวบาปรงเกยจสงสย

ใครการศกษา หมายความวาเปนพระภกษทเครงครดรปหนง แตวาทาน

ไมเหนวาเปนอาบต เพราะฉะนน เมอทานถกยกวตร ทานจงไปหาพระภกษ

ทเปนเพอนสหายกน และกเลาความใหฟงวาทานไมไดเปนอาบต แตวาถก

ยกวตรดวยกรรมทไมเปนธรรม ซงใชไมได เรยกวาเปนกรรมทกาเรบไมควร

แกสถานะ และกชกชวนใหบรรดาพระเหลานนเขาเปนพวก ฝายภกษทเปน

เพอนสหายกเหนดวย และกเขาพวกกบทาน และกยงพากนสงขาวไปถง

พระทอยยงชนบททเปนฝายเดยวกนชกชวนกนมาเขาพวก เมอเปนเชนน

พระกเลยเปน ๒ พวก คอเปนพวกทประกอบพธยกวตรพวกหนง และก

เปนพวกทถกยกวตรอกพวกหนง ฝายภกษทเปนพวกทานทถกยกวตรกได

เขาไปหาภกษทเปนฝายยกวตร และกไดกลาวหาวา ภกษรปนนไมเปนอาบต

แตกถกสงฆยกวตรโดยไมเปนธรรม ซงเปนการกระทาทใชไมได แตฝายภกษ

ทเปนผยกวตรกยงยนยนวาภกษรปนนตองอาบตจรงๆ จงถกยกวตรดวย

กรรมทเปนธรรมไมใชวาไมเปนธรรม กเปนอนวาทง ๒ ฝายนนกคงยนยน

ในความเหนในความปฏบตของตน

คราวนนกไดมภกษรปหนงไดเขาไปเฝาพระพทธเจา และกไดกราบทล

เลาเรองใหพระองคทรงทราบโดยตลอด พระพทธเจากไดทรงเปลงอทานขน

วา ภกษสงฆแตกกนแลว กไดเขาไปพบกบภกษฝายทเปนผยกวตร และกได

ตรสโอวาทโดยความวา ทานทงหลายอยาสาคญวา ภกษควรจะถกยกวตร

เพราะเหตขอใดขอหนง ดวยความคดทบงเกดขนโดยฉบพลน ถาภกษใน

พระธรรมวนยนตองอาบตจรง แตวาเธอเหนวาไมเปนอาบต สวนภกษอน

๖๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๖๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

เหนวาเปนอาบต ถาภกษเหลานนรอยวาทานองคนเปนพหสตผทรงธรรมทรง

วนย เปนผทเครงครด ใครการศกษา ถาเราจะยกวตรทาน คอไมทาอโบสถ

กบทาน ไมทาปวารณากบทาน ไมนงรวมอาสนะกบทาน ไมทาสงฆกรรมอนๆ

กบทาน ไมตดตออะไรกบทานทงหมด กจะเกดความทะเลาะววาทแกงแยง

ตลอดจนถงจะเกดความแตกแยกแหงสงฆ ความราวรานแหงสงฆขน เมอ

เปนเชนน ภกษเหลานนซงเปนผหนกใจในการทจะเกดแตกแยกกน กยง

ไมควรทจะยกวตรเธอ เพราะขอทไมเหนอาบตนนทนท คราวนสวนภกษ

ทตองอาบตแลวกไมเหนวาเปนอาบต แตวาภกษอนๆ เหนวาเปน และภกษ

เหลานนกพากนไปบอกกลาววาเปนอาบต เมอเปนเชนน เธอกไมควรทจะ

ดอดงไปทเดยว แมจะไมเหนวาเปนอาบต แตเมอสวนมากเขาเหนวาเปน

กควรจะเชอเขาบาง แลวกแสดงอาบตนนเสย เมอปฏบตดงน กจะไมเกด

การแตกแยก แตวาถายงยนยนอย กจะเกดความแตกแยกกนดงทกลาว

มาแลว ฉะนน เธอเมอหนกใจอยวาจะแตกแยกกน และประสงคทจะมความ

กลมเกลยวกน กควรทจะแสดงอาบตนนดวยศรทธาคอดวยความเชอตอ

ภกษเหลาอน แมวาตนจะเหนวาไมเปนอาบตกตาม พระพทธเจาไดประทาน

พระโอวาทแกภกษทงสองพวกนนแลวกไดเสดจกลบ

กปรากฏวา ภกษทง ๒ พวกนนกยงไมยอมทจะปรองดองกน ยงตกลง

กนไมได จนถงแยกทาอโบสถกน คอวาภกษทเปนฝายทานทถกยกวตร

ทาอโบสถทาสงฆกรรมภายในสมา แตวาภกษฝายทเปนผยกวตรออกไปทา

อโบสถทาสงฆกรรมภายนอกสมา เมอแยกกนทาอโบสถดงน กเปนอนวา

ภกษสงฆไดเกดแตกแยกกนขน ทเรยกวาเปน สงฆเภท ความแตกแหงสงฆ

สงฆเภทความแตกแหงสงฆนน เมอทาอโบสถแยกกนดงน จงจะเรยกวา

เปนสงฆเภทขน

๖๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๖๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

นานาสงวาสกะ สมานสงวาสกะ

ภกษเหลานนกไดไปกราบทลพระพทธเจาถงเรองทตนไดปฏบตกนนน

พระพทธเจากไดตรสวา ภกษทเปนฝายทานทถกยกวตรทาอโบสถสงฆกรรม

ภายในสมา กใชญตตและอนสาวนาตามทพระองคไดทรงบญญตไว กรรม

ของเธอกเปนธรรมไมกาเรบ ควรฐานะคอวาใชได คราวนสวนภกษอกพวก

หนงทไปทาอโบสถสงฆกรรมภายนอกสมา ใชญตตและอนสาวนาตามท

ทรงบญญตไวเชนเดยวกน กรรมกคงเปนธรรมใชไดเชนเดยวกน เพราะวา

ภกษทง ๒ ฝายนนตางเปนนานาสงวาสกะของกนและกน ตอจากนกไดตรส

วา ภมของภกษทเปนนานาสงวาสกะนนม ๒ อยาง คอวา ๑. ตนทาตนเอง

ใหเปนนานาสงวาสกะ ๒. สงฆพรอมเพรยงกนยกวตรภกษนนเพราะไมเหน

ไมกระทาคนหรอวาไมสละคนอาบต สวนภมของภกษผเปนสมานสงวาสกะ

คอมธรรมเปนเครองอยรวมเสมอกน กม ๒ เหมอนกน คอวาตนกระทาตน

ใหเปนสมานสงวาสกะ และสงฆพรอมเพรยงกน ไดเรยกภกษนนทถกยกวตร

แลวนน ในเพราะไมเหน ไมกระทาคน หรอไมแสดงคนอาบต เขาหม

ตามพระบาลในทนมอย ๒ คา คอ นานาสงวาสกะ กบ สมานสงวาสกะ

นานาสงวาสกะ แปลวาภกษผมธรรมเปนเครองอยรวมตางกน สมานสงวาสกะ

แปลวาภกษผมธรรมเปนเครองอยรวมเสมอกน ภกษ ๒ ฝายตามเรองน

เมอเกดแตกความเหนกนขน จนถงไมลงโบสถกนกเรยกวา เปนนานาสงวาสกะ

ของกนและกน และเหตทจะทาใหเปนนานาสงวาสกะนนกม ๒ อยาง คอวา

ตนเองกระทาตนเองอยางหนง แลวกสงฆยกวตรอกอยางหนง ตามเรอง

ทเลามาน ภกษทถกยกวตรทเปนตนเรองนน สงฆยกวตรไมลงโบสถดวย

แตวาพรรคพวกทสนบสนนนนทาตนเองใหเปนนานาสงวาสกะ เพราะเมอ

ไปเขากบทานสนบสนนทาน แยกออกไปอกพวกหนง และกไมลงโบสถกบ

อกพวกหนงซงเปนฝายยกวตร ภกษทง ๒ ฝายนทเปนนานาสงวาสกะของ

กนและกน ตางกเปนภกษทไดอปสมบทมาโดยถกตองมาในพระธรรมวนยน

และกปรากฏวาเปนผทเครงครดใครการศกษาอยดวยกน แตวาเกดมความ

เหนแตกตางกนขน จนถงเปนเหตใหแยกเปน ๒ ฝาย และเมอแยกแลวกเลย

แยกกน จนถงแยกกนทาอโบสถสงฆกรรมเปนตน จงไดเกดเปนนานาสงวาสกะ

กนขน สวนภกษเมอเปนเชนนแลวจะกลบเปนสมานสงวาสกะ คอมธรรม

เปนเครองอยรวมเสมอกน กมไดดวยเหต ๒ อยาง คอ ตนเองทาตนเอง

ใหเปนสมานสงวาสกะ กบสงฆระงบการยกวตร เรยกภกษนนเขาหมเหมอน

อยางเดม ดงทจะบงเกดขนแกภกษทง ๒ ฝายนในภายหลง

เมอภกษสงฆไดเกดแตกขนเปน ๒ ฝาย พระพทธเจาไดประทาน

โอวาทเพอระงบ แตทง ๒ ฝายนนกยงไมปรองดองกน และกมกระทบกระทง

กนดวยวาจาอยบอยๆ กเนองมาจากฝายหนงกกลาวหาวาอกฝายหนงตอง

อาบตแลวไมเหนอาบต สวนอกฝายหนงกกลาวหาอกฝายหนงวายกวตรโดย

ไมเปนธรรม เพราะวารปทถกยกวตรนนไมเปนอาบตอะไร สมฏฐานก

เนองมาจากพระพทธบญญตททง ๒ ฝายกนบถอปฏบตกนอย พระพทธเจา

เองกไมทรงบงคบ แตกทรงชทางเพอปฏบตดงทไดเลามาแลว ในฐานะททรง

เปนพระศาสดา ถาจะทรงบงคบกนาจะได แตกไมทรงบงคบ เพราะเกยวแก

ทง ๒ ฝายนนกมศรทธาอยในพระพทธบญญต เครงครดอยในพระวนย

ดวยกน และเมอไดลงความเหนลงไปแลวอยางนน ถายงไมถอนความเหนนน

ถงใครจะบงคบ กอาจจะบงคบไดแตในภายนอก สวนความเหนนนกยงมอย

กจะเปนมลทจะแตกราวกนตอไป เพราะฉะนน เรองการแตกความเหนกนน

เปนเรองสาคญ แมจะบวชมาในพระธรรมวนยเดยวกนและนบถอปฏบต

ในพระธรรมวนยเดยวกน และถงจะเครงครดอยดวยกน แตลงไดแตก

ความเหนกนในปญหาพระวนยและในการปฏบตพระวนยแลว กเปนทางให

๗0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๗1สม เด จพระญาณส ง ว ร

แตกแยกกนได ดงทพระพทธเจาไดตรสถงเหตทเปนนานาสงวาสกะ วาตนเอง

กระทาตนเองหรอวาสงฆยกวตร ในเรองทเลามานกมทงสอง ภกษทถกสงฆ

ยกวตรนนมรปเดยว คอทเปนตนเรองเทานน นอกจากนนนบเขาในเหตวา

ตนเองทาตนเอง คอฝายหนงกสนบสนนภกษทถกสงฆยกวตร อกฝายหนง

กเปนฝายทยกวตร สนบสนนในฝายนน และความเปนนานาสงวาสกะกนน

คอวาไมลงโบสถกนน จะสงบไปไดกตอเมอตนทาตนเองใหเปนสมานสงวาสกะ

กน ถาภกษถกสงฆยกวตร กสงฆนนเองเปนผทระงบการยกวตรนนแลวก

กลบเขาหมตามเดม

พระพทธเจาไดทรงบญญตพระวนยบางขอสาหรบปฏบตเกยวแกภกษ

ในขณะทเปนนานาสงวาสกะกน เพอปองกนการววาท เปนตนวา ทรงบญญต

ใหภกษนงในอาสนะทมอาสนะอนคนอยในระหวาง กเพอวาเมอววาทกน

กไมตองการใหนงใกลกน ใหมภกษอนมานงคนเสยในระหวางๆ แตวา

ถงกระนน ความแตกราวกนนนกยงดาเนนไปอย จนถงภกษรปหนงไดไป

กราบทลขอใหพระพทธเจาไดเสดจไปทรงระงบเรองราวนน พระพทธเจาจง

ไดเสดจไปอก และกไดประทานโอวาทสงสอนไมใหทะเลาะววาทกน กมภกษ

ทเปนอธรรมวาทคอเรยกวาพดไมเปนธรรมรปหนง กไดกราบทลพระพทธเจา

วา ขอใหพระพทธเจาซงทรงเปนพระธรรมสามทรงรออยกอน พวกภกษ

เหลานจกยงไมปรองดองกนตอไป ขอใหพระพทธเจาไดทรงมความขวนขวาย

นอย ทรงประกอบการอยเปนสขในปจจบนสาหรบพระองค พระพทธเจา

กไดประทานพระโอวาทหามเปนครงท ๒ ท ๓ แตกไดมภกษกราบทล

เหมอนอยางนนเปนครงท ๒ ท ๓ พระพทธเจาจงไดทรงเลาเรองทเปน

ไปแลวมาเปนตวอยางประทานพระโอวาท ซงพระอาจารยไดรจนาไวมความวา

ทฆาวกมาร

เรองทเคยมมาแลว พระราชาแหง แควนกาส ซงครองราชสมบตอย

ในราชธานซงมนามวา พาราณส พระองคทรงพระนามวา พรหมทต ไดทรง

มกาลงทรพยกาลงคนพาหนะมากมาย สวนแควนทถดไปชอวา แควนโกศล

พระราชาของแควนนนทรงพระนามวา ทฆต มกาลงทรพยกาลงคนพาหนะ

นอย พระเจาพรหมทตแหงแควนกาสกไดทรงยกพยหเสนาไปตพระเจาโกศล

ซงทรงพระนามวาทฆต พระเจาทฆตแหงแควนโกศลทรงไดสดบขาวการศก

กทรงดารวา แควนนมกาลงทรพยกาลงคนพาหนะนอย ไมสามารถทจะ

ตอสได จงไดทรงพาพระมเหสหนออกจากนคร พระเจาพรหมทตแหงแควน

กาสกไดทรงครอบครองแควนโกศลนนโดยไมตองมการตอส

ฝายพระเจาทฆตแหงแควนโกศลกไดพาพระมเหสหนไปอยในเมอง

พาราณสซงเปนราชธานของราชศตรนนเอง แตวาไดทรงไปอาศยอยในนเวศน

ของนายชางหมอ ในโอกาส (สถานท) ทอยชานเมอง ทรงปลอมพระองคเปน

ปรพาชก คอเปนนกบวชทนงผาขาว เมอประทบอยมาพระมเหสกประชวร

พระครรภ กเกดความปรารถนาทจะไดทรงเหนเสนาอนประกอบดวยองค ๔

ในเวลาอาทตยอทย และทรงปรารถนาทจะไดดมนาลางพระขรรค กไดทลแก

พระราชสวาม พระราชสวามกตรสวา ในขณะทขดสนจนยากอยางน จะไปเอา

เสนาทมองค ๔ กบนาลางพระขรรคมาจากไหน พระมเหสกทลบอกวา ถา

ไมไดเหนไมไดดมกจกตาย พระเจาทฆตไดทรงสดบดงนน กทรงเสดจไป

หาพราหมณปโรหตของพระเจาแผนดน ซงเปนสหายกนมาและทรงได

เลาความใหฟง พราหมณปโรหตนนกทลตอบวา จะขอไปเฝาพระมเหสกอน

แลวกไดไปเฝาพระมเหสของพระเจาทฆต ในขณะทไดเหนพระนางเสดจ

๗๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๗๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ดาเนนมากประคองอญชลแลวกเปลงอทานขนวา ราชาแหงแควนโกศลอยใน

พระครรภ ขอพระเทวอยาไดเสยพระทย จะไดทอดพระเนตรเหนเสนาทม

องค ๔ และจะไดทรงดมนาลางพระขรรค

ครนแลวพราหมณปโรหตนนกไดไปเฝาพระเจาพรหมทต แลวได

กราบทลวาไดปรากฏนมตขน ซงในวนพรงนเวลาอาทตยอทยขอใหเสนาทม

องค ๔ ซงไดผกสอดครบเครองออกสนามแลว จงยกออกไปตงอยในภมอนด

และกขอใหชาระลางพระขรรค พระเจาพรหมทตกไดโปรดอานวยใหปฏบต

เหมอนดงทพราหมณปโรหตทลแนะนา พระมเหสของพระเจาทฆตกจงได

ทอดพระเนตรเหนเสนาทมองค ๔ ในเวลาอาทตยอทยและไดทรงดมนาลาง

พระขรรค

ตอมาพระมเหสของพระเจาทฆตกประสตพระโอรส กไดประทาน

พระนามวา ทฆาว เมอทฆาวกมารเจรญวยขน พระราชบดากทรงดารวา ถา

จะใหอยดวยกน เมอพระเจาพรหมทตทรงทราบ กจะจบไปกระทาอนตราย

เสยทงหมด เพราะฉะนน จงไดทรงแยกใหทฆาวกมารไปอยเสยอกสวนหนง

และกทรงใหเลาเรยนศกษาศลปวทยา พระราชกมารนนกไดทรงศกษาศลปวทยา

อยในภายนอกพระนคร

ตอมาชางกลบกเกาของพระเจาทฆตแหงแควนโกศล เมอแควนนน

ไดตกอยในครอบครองของพระเจาพรหมทตแลว กไดมารบราชการอยใน

ราชสานกของพระเจาพรหมทต วนหนง ไดไปเหนพระเจาทฆต ซงเปน

เจานายเกาของตนเขาพรอมกบพระมเหส กจาได จงไดมากราบทลพระเจา

พรหมทต พระเจาพรหมทตจงโปรดใหไปนาเอาพระเจาทฆตกบพระมเหสมา

และโปรดใหจองจาดวยเครองพนธนาการ และกใหประทบอยในรถและ

ใหพาตระเวนไปตามถนน ๔ แพรง ๓ แพรงในพระนคร และกไดสงวา เมอ

ไดตระเวนไปทวแลว กใหนาออกไปภายนอกพระนคร แลวกใหตดออกเปน

๔ ทอนเสยบประจานไว

ในขณะทเขาไดนาทง ๒ พระองคตระเวนไปในพระนครนน กพอด

ทฆาวกมารมความคดถงพระราชบดาและพระราชมารดา กไดเขามาเพอจะเยยม

ครนมาเหนเขากาลงตระเวนพระองคอย กตามไปด พอดทง ๒ พระองคนน

ไดทรงเหนพระราชโอรส พระเจาทฆตกไดตรสขนลอยๆ วา ดกอน ทฆาว

จงอยาเหนแกยาวอยาเหนแกสน เวรยอมไมระงบดวยเวร แตวาเวรระงบดวย

ความไมมเวร พวกมนษยกพากนกลาววา พระเจาทฆตทรงเสยสต ใครเปน

ทฆาว ไดตรสดงนแกใคร แตพระเจาทฆตกทรงตรสอยอยางนน ๒-๓ ครง

และกตรสวา พระองคมไดทรงเสยสต วญญชนกจะรได ทฆาวกมารกคง

ไมกลาทจะแสดงพระองควาเปนพระราชโอรส กไดปะปนอยกบหมชน

ฝายพวกเจาหนาท เมอไดนาทง ๒ พระองคตระเวนไปทวแลวกไดนาออก

นอกเมอง แลวกไดปฏบตตามพระราชบญชา แลวกตงกองเฝาพระศพทถก

เสยบไวนน

พระราชกมารกไดทรงหาสรามามอมพวกนนจนเมา แลวกเกบพระศพ

มาถวายพระเพลง แลวกรบเสดจหนออกไปจากเมอง และตอมากไดเขามา

ในพระนครนน และไดเขาไปฝากตวทางานอยกบนายหตถาจารยคออาจารย

ฝกชางของพระเจาแผนดน นายหตถาจารยกไดรบไวใหศกษาในวชาเกยวแกชาง

ในตอนเชา พระราชกมารกลกขนแตเชา กไดดดพณกบขบรอง

ประสานเสยงพณ พระเจาพรหมทตตนบรรทมขนตอนเชา ทรงไดสดบเสยง

นน กไดตรสถาม เขากทลใหทรงทราบวา เปนเสยงพณและเสยงขบของ

มาณพคนหนงซงเปนศษยของหตถาจารย จงไดตรสใหนาเอามาณพนนเขาเฝา

เจาหนาทกไดนาทฆาวกมารเขาเฝา พระเจาพรหมทตไดเหนทฆาวกมาร เกด

โปรดปรานและกไดทรงรบไวใหเปนมหาดเลกใกลชด ทฆาวกมารกตงใจ

รบราชการปฏบตพระเจาพรหมทตเปนอยางด เปนตนวา เปนผทตนกอน

นอนทหลง คอยรบสนองพระราชบญชาในกจการตางๆ ประพฤตสงทเปนท

๗4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๗๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

ตองพระราชอธยาศย และเพดทลดวยถอยคาเปนทตองพระราชหฤทย

พระเจาพรหมทตกยงทรงโปรดปราน จนถงทรงตงไวในทของบคคลผคนเคย

ในภายใน

ในวนหนง พระเจาพรหมทตกโปรดใหทฆาวกมารเทยมราชรถเพอจะ

เสดจไปทรงลาเนอ ทฆาวกมารกไดปฏบตตามพระราชประสงค พระเจาแผนดน

กไดทรงราชรถ มทฆาวกมารเปนผขบมา พระกมารกไดขบราชรถไปโดยเรว

จนหมเสนาตามไมทน และไดเขาไปในปาจนถงตนไมใหญตนหนงกหยดรถ

พระเจาพรหมทตไดโปรดใหพระราชกมารนงลง แลวพระองคกทรงบรรทม

โดยหนนพระเศยรอยบนตกของทฆาวกมารแลวกบรรทมหลบไป

ในขณะนน ทฆาวกมารกไดระลกถงเวรเกาวา บานเมองของเราก

พระเจาพรหมทตนไดทรงยาย มารดาบดาของเรากพระเจาพรหมทตนได

ทรงฆาเสย ถงเวลาทจะจดการชาระเวรกนเสยสกทหนง จงไดชกพระขรรคขน

จากฝก แตวาในขณะเดยวกน กระลกถงพระบรมราโชวาททพระราชบดา

ไดใหไววา อยาเหนแกยาวอยาเหนแกสน เปนตน กระลกขนไดวา ไมควร

ทจะละเมดคาของบดา กไดสอดพระขรรคเขาไวดงเดม ครงท ๒ กเกดระลก

ถงเวรเกาขนมา เกดความคดทจะจดการชาระเวรใหสนเหมอนดงนน กชก

พระขรรคออกมาอก แตกทรงระลกถงพระโอวาทของบดาขนมา กสอด

พระขรรคกลบ ในครงท ๓ กเปนอยางนน

ในขณะทไดสอดพระขรรถกลบในครงท ๓ นน พระเจาพรหมทตกตน

บรรทม เสดจลกขนอยางผลนผลนแลวกตรสวา ไดทรงฝนเหนทฆาวกมาร

ซงเปนโอรสของพระเจาทฆตประหารพระองคดวยพระขรรค จงไดตกพระทย

ตนบรรทมขน ทฆาวกมารกจบพระเศยรของพระเจาพรหมทตดวยหตถ

เบองซาย แลวกชกพระขรรคออกดวยหตถเบองขวา แลวกประกาศตนขนวา

เรานเปนโอรสของพระเจาทฆต ซงชอวา ทฆาวกมาร พระองคไดทรงทา

ความพนาศใหแกบานเมองใหแกมารดาบดาเปนอนมาก บดน ถงเวลาทจะ

ชาระเวรกนเสยทหนง พระเจาพรหมทตยงตกพระทย ทรงหมอบพระองคลง

ขอชวตแกทฆาวกมาร ทฆาวกมารกทลตอบวา ตนอาจจะถวายชวตแกพระองค

ไดอยางไร กขอใหพระองคประทานชวตใหแกตนดวย พระเจาพรหมทต

กตรสวา ถาอยางนน เจาจงใหชวตแกเรา เรากจะใหชวตแกเจา กเปนอนวา

ทง ๒ ฝายตางไดใหชวตแกกนและกน แลวกไดกระทาการสบถสาบานเพอ

ทจะไมประทษรายกนตอไป พระเจาพรหมทตกเสดจขนประทบบนรถ และ

ทฆาวกมารกไดขบรถกลบเขาสพระนคร

ครนเมอเสดจกลบเขาไปถงพระนครแลว ไดตรสใหประชมเสนาอามาตย

แลวไดตรสถามขนในทประชมวา ถาหากวาทานทงหลายเหนทฆาวกมาร

ซงเปนโอรสของพระเจาทฆตจะทาอยางไร พวกอามาตยเหลานนกทลวา จะ

ตดมอบาง จะตดเทาบาง จะตดศรษะบาง เปนตน พระเจาพรหมทตกตรส

ขนวา นแหละเปนทฆาวกมาร ซงเปนพระโอรสของพระเจาทฆต แตวากมารน

ใคร ๆ จะทาอะไร ๆ ไมไดทงนน เพราะกมารนไดใหชวตแกเราและเราก

ไดใหชวตแกกมารน ตอจากนนพระเจาพรหมทตกไดตรสถามขนวา ในขณะท

บดาของเจาจะตาย ไดกลาวไวเปนโอวาทแกเจานนมความหมายอยางไร

ทฆาวกมารกไดทลอธบายวา ทตรสไววา อยาเหนแกยาว กคอวาอยา

กระทาเวรใหยาว ทตรสไววา อยาเหนแกสน กคอวาอยาแตกมตรใหเรวนก

แลวทตรสวา เวรยอมไมระงบดวยเวร นน กคอวา ถาหากวาขาพระองคจะ

พงปลงเทวะจากชวต ฝายพวกทจงรกภกดตอเทวะกจะปลงขาพระองคจาก

ชวต แลวกพวกทจงรกภกดตอขาพระองคกจะปลงชวตพวกนนตอไปอก ก

เปนอนวาเวรไมระงบดวยเวร แตวาเมอขาพระองคไดทรงถวายชวตแกเทวะ

แลวเทวะกประทานชวตแกขาพระองคเหมอนดงน เวรกเปนอนระงบดวย

ความไมมเวร เพราะฉะนน บดาของขาพระองคจงไดโอวาทไวในเวลาทจะ

ตายวา เวรยอมไมระงบดวยเวร แตวายอมระงบดวยความไมมเวร

๗๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๗๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

พระเจาพรหมทตกทรงสรรเสรญพระราชกมาร และไดพระราชทานแควน

โกศลพรอมทงพลพาหนะสมบตทงหมด ซงเปนของพระราชบดาทพระองค

ทรงยดมานนคนแกทฆาวกมารทกสงทกอยาง และกไดพระราชทานพระราชธดา

ของพระองคดวย

ตอจากนน พระพทธเจากไดตรสวา แมพระเจาแผนดนเหลานนซงไดม

ศาตราอาวธอยในพระหตถกยงม ขนต ความอดทน โสรจจะ ความสงบเสงยม

เหมอนอยางนน และขอททานทงหลายบวชในธรรมวนยทกลาวดแลวอยางน

จะพงเปนผมขนตโสรจจะ กจะเปนความงดงามในพระธรรมวนยน เมอ

พระพทธเจาไดประทานพระโอวาท ไดทรงยกเอาเรองเกามาเลาเหมอนอยางนน

ภกษเหลานนกยงยนยนทจะไมปรองดองกนตอไปอก พระพทธเจาทรงเหนวา

ยงไมอาจทจะกระทาใหตกลงกนไดโดยงายแลว กไดเสดจลกออกจากอาสนะ

และเสดจหลกไป

ตามทเลามาน เปนความยอใน โกสมพกขนธกะ ททานเลาไว เรอง

ทฑาวกมารน เจาพระคณสมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ได

ทรงประพนธเปนฉนทไว เรยกวา ทฆาวคำาฉนท นบวาเปนเรองทมคตสอนใจ

เรองหนง

ตนเหตของสงฆเภท

เรองความแตกแยกราวรานกนของสงฆทเกดขนในกรงโกสมพ ใน

รฐวงสะนน ในชนบาลคอตาราพระพทธศาสนาทเปนรนแรก เรยกวาชนบาล

ไมไดกลาวไววาเกดขนเมอไร และเกดขนในหรอนอกพรรษา สวนในหนงสอ

ชนอรรถกถา คออธบายความของบาล ซงแตงเมอพระพทธศาสนาลวงแลว

หลายรอยป โดยมากกกาหนดกนวาขนาดพนป จงไดมกลาวไววา เกดขนใน

พรรษาท ๙ นบแตเมอพระพทธเจาไดตรสรแลว และในชนอรรถกถานนกยง

ไดเลาเรองพสดารออกไปอก คอเลาวา

พระภกษ ๒ รปทเปนตนเหตนนกคอ พระธรรมธรรปหนง พระ

วนยธรรปหนง พระธรรมธรแตวาเรยกโดยมากวา พระธรรมกถก ไดไป

วจจกฎซงมบญญตใหใชนาและไมใหเหลอนาทงไวในภาชนะนา แตวาพระ

ธรรมกถกเขาวจจกฎแลวกเหลอนาทงไวในภาชนะนา พระวนยธรเขาไปทหลง

ออกมากบอกแกพระธรรมกถกวา ทานเหลอนาทงไวในภาชนะนา ตองอาบต

พระธรรมกถกกตอบวา ทานไมรวาเปนอาบตเพราะเหตทกระทานน แตวา

เมอเปนอาบตทานกจะแสดง พระวนยธรกบอกวา เมอไมจงใจกไมเปนไร แลว

กแยกกน แตวาพระวนยธรเมอกลบมาแลวกแจงแกพวกลกศษยของตนวา

พระธรรมกถกตองอาบตแลวกไมรวาเปนอาบต ฝายพวกลกศษยของพระวนยธร

กบอกแกลกศษยของพระธรรมกถกวา อปชฌายอาจารยของทานตองอาบต

แลวกไมร พวกลกศษยกบอกอาจารย อาจารยกบอกวา กพระวนยธรบอกวา

ไมเปนอาบตเพราะวาไมไดจงใจ แลวกลบมาวาเปนอาบต พระวนยธรพด

มสาวาท พวกลกศษยกกลบไปบอก กเลยเกดววาททมเถยงกนแตกกนเปน

๒ พวก จนถงฝายพระวนยธรไดโอกาสกทา อกเขปนยกรรม คอวาประกาศ

ยกวตรพระธรรมกถก กเปนเรองใหทงสองฝายนนแตกกนจนถงกบไมลงโบสถกน

๗๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๗๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

ซงเรยกวาเปน สงฆเภท คอสงฆแตกกน อนหมายความวาเมอเกดแตกแยก

กนดงกลาวนน จนถงไมรวมทาสงฆกรรมดวยกน ในภาษาไทยเราเรยกวา

ไมลงโบสถ กน คอไมทาอโบสถรวมกน ไมทาปวารณารวมกน ไมทาสงฆกรรม

ตางๆ รวมกน เปนตน ตางกแยกกนทา เมอเปนดงนจงเรยกวาเปนสงฆเภท

และทงสองฝายนนกเรยกวาเปน นานาสงวาสกะ ของกนและกน คอวา

มธรรมเปนเครองอยตางกน หมายความวาแยกกนกระทาสงฆกรรมเปนตน1

พระพทธเจากไดทรงดาเนนการระงบดวยพระองคเอง ดวยประทาน

พระโอวาทเพอใหทง ๒ ฝายนนยอมผอนปรนเขาหากน แลวกทรงเตอนฝาย

ททาการยกวตรวา ไมควรจะรบผลนผลนกระทา เมอเหนวาจะแตกกนเพราะ

เหตนนกยงไมควรจะกระทากอน แลวกทรงเตอนอกฝายหนงวา เมอสวนมาก

เขาเหนวาเปนอาบต กควรจะเชอเขา แลวกกระทาคนเสย เรองกจะไม

บงเกดขนรายแรง และจนถงไดตรสเรองทฆาวกมารอบรม โดยความกคอ

แมพระราชาผปกครองแวนแควน ซงตางกมอาวธอยในมอดวยกนและตาง

กไดเคยทาลายลางกน ชงบานชงเมองชงทรพยสมบตประหตประหารกน แต

ในทสดกยงใหอภยกนและปรองดองกนได กทาไมพวกภกษซงกไมมเรอง

อะไรหนกหนา เพยงแตทมเถยงกนดวยอาบตเลกนอยวา ขอนเปนอาบตขอน

ไมเปนอาบตเทานน กควรทจะปรองดองกนได และในทอน เชน ในโกสมพย-

สตร๒ สตรทตรสในกรงโกสมพ กกลาววา ไดทรงประทานพระโอวาทดวย

สาราณยธรรม ๖ ประการ ดงทมความแจงอยในสาราณยธรรม ๖ ในหมวด

๖ นน๓ แตกยงไมเกดความปรองดองขนได จงไดเสดจหลกออกจากกรง

โกสมพไปประทบอยในปาทเรยกกนวา ปารเลยยกะ ไทยเราเรยกวา ปาเลไลยก

1 โกสมพกวตถ ธมมปท. 1/4๙ - ๕๒.๒ ม. ม. 1๒/๕41 - ๕4๒/๕๘๒.๓ ในหนงสอ นวโกวาท

และในชนบาลกไมไดบอกวาจาพรรษาทนน แตวาในชนอรรถกถา1 ไดเลาวา

ไดประทบจาพรรษาอยทปาปารเลยยกะนนเปนพรรษาท ๑๐ เพราะฉะนน

เมอแบงตามทพระอรรถกถาจารยทานวาไว กควรจะเรมพรรษาท ๑๐ ตงแต

เสดจออกจากกรงโกสมพไปสปาปารเลยยกะ

เสดจสปาปารเลยยกะ

สาหรบในชนบาลนนไดมเลาสบตอกนวา๒ เมอพระพทธเจาไดประทาน

พระโอวาทใหปรองดองกนไมสาเรจ ในวนรงขน กทรงถอบาตรจวร เสดจ

เขาไปบณฑบาตในกรงโกสมพ ครนเสดจกลบจากบณฑบาตแลวกทรงเกบ

เสนาสนะ ทรงถอบาตรจวรของพระองคดวยพระองคเอง แลวกประทบยน

ในทามกลางสงฆ ไดตรสขนโดยความวา “บคคลทมเสยงดง เปนคนเสมอกน

สกคนหนงกไมรสกวาตนเปนคนเขลา เมอสงฆกาลงจะแตกกนอย กไมบงเกด

ความรสกถงเหตผลอนๆ ยงไปกวาทะเลาะววาทกน ผทหลงลมสตแสดงทาวา

เปนบณฑตคอผฉลาด มกจะเปนคนเอาแตเทยวพดเพอเจอไมเปนสาระ

ปรารถนาทจะตอปากตอคากนออกไป กยอมจะไมรสกถงการทะเลาะววาท

ทเปนเหตชกจงใหเปนไป บคคลทผกโกรธอยวา ผนนไดดาเรา ไดทารายเรา

ไดชนะเรา ไดลกสงของของเราไป เวรของชนเหลานนยอมไมสงบ สวนบคคล

ทไมผกโกรธอยดงนน เวรของเขายอมสงบระงบได เพราะวาเวรยอมไมระงบ

ดวยเวรในกาลไหนๆ แตวายอมระงบดวยความไมจองเวร นเปนธรรมทเกา

คนอนๆ ยอมไมรสกวาพวกเรากาลงจะยอยยบกนอย ณ บดน จงพากน

1 มโน. ป. ๒/๓๙.๒ โกสมพกขนธก. ว. มหา. ๕/๒4๖ - ๒๕1/๓๓๕ - ๓4๓.

๘0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๘1สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทะเลาะววาท สวนบคคลเหลาใดยอมรในหมชนนน ความหมายมนกยอม

สงบระงบไปเพราะเหตทมความรนน คนทเปนคเวรกนจนถงกบตดกระดก

ของกน ฆาชวตกน ลกทรพยสมบต เปนตนวา โค มา ทรพยตางๆ ตลอดจน

ถงตบานตเมองกน กยงมความสามคคปรองดองกนได เพราะเหตใด ทาน

ทงหลายจงจะปรองดองกนไมได ถาวาบคคลพงไดสหายทคลายคลงกน

ทจะเทยวไปดวยกนได และทเปนผทรงปญญา มปกตอยดวยกรรมทดทชอบ

ครอบงาอนตรายไดทงหมด กพงมใจยนด มสตเทยวไปกบผนน แตวาถา

ไมไดสหายเชนนน กพงเทยวไปคนเดยว เหมอนอยางพระราชาละแวนแควน

ทชนะแลว เทยวไปพระองคเดยว หรอเหมอนอยางชางชอวา มาตงคะ

เทยวไปผเดยว ความเทยวไปของบคคลผเดยวดกวา เพราะวาความเปนสหาย

ในคนพาลไมมดอะไร บคคลพงเทยวไปคนเดยวและไมกระทาบาปกรรม

ทงหลาย มความขวนขวายนอย เหมอนอยางชางมาตงคะเทยวไปในปา”1

เมอพระผมพระภาคเจาไดตรสในทามกลางสงฆทววาทกนโดยความดงน

แลว กไดเสดจออกจากโฆสตารามนน ไปสหมบานของคนทาเกลอออนๆ

หมบานหนง ณ ทนนกไดทรงพบกบพระภกษรปหนงชอวา ทานภค ทาน

ไดตอนรบพระผมพระภาคเจา พระองคกไดทรงทาปฏสนถาร การปฏสนถาร

ใชถอยคาทวไปตามสานวนในเวลานนคอวา พอทนไดอยหรอ พอยงเปนไป

ไดอยหรอ ไมลาบากดวยบณฑบาตหรอ เหมอนอยางทเราทกกนไปภาษา

ของเราวา สบายดหรอ แตวาสาหรบในสานวนครงนน ไมไดถามวาสบายดหรอ

ถามวาพอทนไดหรอ พอเปนไปไดหรอ ไมลาบากดวยบณฑบาตหรอ ทาน

ภคกทลตอบใหทรงทราบวา พอทนได พอเปนไปได ไมลาบากดวยบณฑบาต

พระองคกไดตรสเทศนาใหเกดความเหนแจงในธรรม แลวกเสดจตอไปยงปา

ทชอวา ปาจนวงสทายวน ซงเปนทอยของพระเถระ ๓ รป คอ ๑. พระ

อนรทธะ ๒. พระนนทยะ ๓. พระกมพละ

1 ม. อ. 14/44๓/๒๙๖.

ทานทง ๓ นนกไดถวายการตอนรบพระพทธเจา พระองคกไดทรงทา

ปฏสนถารเชนเดยวกนนน แตวาเพราะทานอยกนถง ๓ รป พระพทธเจา

จงตรสถามวา ทง ๓ รปนไดอยปรองดองกน ไมบาดหมางกน มองดกน

และกนดวยจกษทเปนทรกเหมอนอยางเปนผรวมนานมเดยวกน คอวารวม

มารดากนอยหรอ ทานทง ๓ นนกไดกราบทลวา อยปรองดองกนเรยบรอย

พระพทธเจากไดตรสถามวา ไดปฏบตกนอยางไรจงไดอยปรองดองกนด

ทานทง ๓ นนกไดกราบทลวา ทานไดพากนคดวา เปนลาภของเรา เราไดดแลว

ทไดมาอยรวมกบพรหมจารทงหลายเหมอนเชนน จงไดพากนตงกายกรรม

วจกรรม มโนกรรมประกอบดวยเมตตาในกนและกน ทงในทลบทงในทแจง

และกไดพากนคดวา ไฉนเราแตละรปจะพงเกบจตของตนและประพฤตไปตาม

อานาจแหงจตของอก ๒ ทาน เมอไดคดดงนนแลว จงไดประพฤตไมเอาแตใจ

ของตนเอง แตวาคดถงใจของผอนและอนวตรตาม เมอตางพากนคดถงใจ

ของผอน ไมเอาแตใจของตน และกอนวตรตามกนอยดงน ถงแมวากาย

จะตางๆ กน แตจตกเหมอนอยางเปนอนเดยวกน ทานทง ๓ ไดกราบทล

พระพทธเจาวาดงน ทานปฏบตดงนจงไดมความปรองดองกนดอย

พระพทธเจาไดตรสถามตอไปวา ทง ๓ รปนนไดพากนอยดวยความไม

ประมาท มความเพยรสงตนไปยงๆ ขนอยหรอ ทานทง ๓ กไดกราบทลวา

ไดพากนอยดวยความไมประมาทเหมอนดงนน พระพทธเจากไดตรสถามวา

ปฏบตอยางไรทบอกวาอยดวยความไมประมาทนน ทานทง ๓ กไดกราบทล

วา ทง ๓ รปนน รปใดกลบจากบณฑบาตกอน รปนนกปลาดอาสนะ

เตรยมนาลางเทา ตงลางเทา ผาเชดเทาไว ลางภาชนะสาหรบใชสอยตงไว

และตงนาดมนาใชไว สวนรปใดกลบจากบณฑบาตภายหลง ถาวายงมภตตาหาร

เหลออย และถาประสงคกขบฉน แตถาไมประสงคกทงในท ๆ ไมมของสด

เขยวหรอวาโปรยลงในนาทไมมตวสตว แลวกเกบอาสนะเปนตน ปดกวาด

ใหสะอาด สวนรปใดเหนหมอนาดม หมอนาใช หมอนาในวจจกฎวางเปลา ก

ตกนาเตมใสไว ถาวารปดยวไมสามารถ กชวยกนหวนาไปใสไว และไดนง

๘๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๘๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

สนทนากนดวยธรรมกถาตลอดราตรทงหมดทกวน ๕ คา กไดพากนอยดวย

ความไมประมาทดงกลาวมาน

พระพทธเจาไดทรงแสดงธรรมใหทานทง ๓ นนเหนแจมแจงแลว กได

เสดจตอไปยงปาปารเลยยกะ และกไดประทบอยทดงชอวา รกขตวน ใกลกบ

ปาปารเลยยกะนน ทานแสดงวาไดประทบอยทโคนไมสาละตนหนงซงเปน

ตนโตใหญอยในดงนน ปารเลยยกะนน ทานวาเปนชอของหมบาน คอเปน

หมบานปาและกมดงอยในทใกลกนนนชอวา รกขตวน พระพทธเจาไดประทบ

อยทดงรกขตวนนน พระองคกไดทรงคานงถงวาไดประทบอยอาเกยรณ คอ

เกลอนกลนวนวายไปดวยหมภกษชาวกรงโกสมพททะเลาะววาทกน บดนได

เสดจประทบอยในปาดงพระองคเดยวมความผาสก

ในสมยนน ไดมชางปาเชอกหนง ทงฝงมาปฏบตพระพทธเจาท

ดงรกขตวนนน ใชงวงทาการแผวถางทาพนทใหสะอาด และหานาดมนาใช

ถวายพระพทธเจา สาหรบในชนบาลกมเลาเรองในขณะทประทบอยทปาปาร-

เลยยกะเพยงเทาน แตวาในชนอรรถกถานน1 ไดมเลาขยายความถงวธทชาง

ปฏบตพระพทธเจาวาทาอยางไร และไดมความรกนบถอในพระพทธเจาอยางไร

ทาการรกษาพระองคอยางไร และกไดเลาถงเรองวานรตวหนงไดเหนชางมา

ปฏบตพระพทธเจาอย กคดอยากทจะปฏบตบาง จงไปหกเอารวงผงเกบเอา

ตวออนๆ ออกหมดแลวนาไปถวายพระพทธเจา พระพทธเจาทรงรบแลวก

ทอดพระเนตรเฉยอย วานรนนกตรวจด เหนยงมตวออนอย กเอาออกอก

จนสนตวออน แลวถวายพระพทธเจาอก พระองคกไดทรงบรโภคเสวย

นาผงนน วานรนนกมใจยนด ขนตนไมกเตนจนกงไมหก ตกลงมาเสยบเขากบ

ตอไมขางลาง กระทากาลกรยาในขณะนน เรองลงนในชนบาลไมม แตวา

มามเลาไวในชนอรรถกถา พระปางปารเลยยกะ เมองไทยเรากนยมสรางเปน

1 โกสมพกวตถ ธมมปท. 1/๕๓ - ๕4.

พระพทธรปบชามชางมลง และทสรางไวองคโตกทจงหวดสพรรณบร ซงสรางมา

ตงแตสมยกรงศรอยธยา

พระพทธเจาไดประทบอยทปาปารเลยยกะนนตามพระพทธอธยาศย

แลวไดเสดจออกจารกไปสกรงสาวตถ ในชนบาลมเลาไวเทาน แตวาในชน

อรรถกถา1 ไดมเลาไวโดยพสดาร ความยอวา บรรดาเศรษฐคฤหบดซงเปน

ชาวกรงสาวตถผนบถอพระพทธศาสนา ไดขอใหพระอานนทไปทลเชญเสดจกลบ

มาสกรงสาวตถ พระอานนทพรอมกบภกษกไดไปเฝาพระพทธเจาท

ปาปารเลยยกะนน ชางเหนพระมาเปนอนมาก กถอทอนไมวงไปดวยคดวา

เปนศตร พระพทธเจากไดทรงหามวานนเปนพระอานนทพทธอปฏฐาก ชาง

จงไดทงไมและกไดทาการตอนรบ พระพทธเจาไดเสดจออกกบพระอานนท

และพระภกษในวนนน แตชางกไดมายนขวางทางไว พระพทธเจาทรงทราบ

ความประสงควาตองการทจะปฏบตพระสกวนหนงกเสดจกลบไป วนรงขน

ชางกเทยวเกบผลไมมาถวายพระพทธเจาและพระภกษทพากนไปนน เมอ

พระพทธเจาไดเสวยและพระไดฉนเสรจเรยบรอยแลว กเสดจออกเพอจะ

เสดจจารกไปยงกรงสาวตถ ชางกมาขวางหนาไวอก พระพทธเจากไดตรสวา

นเปนการไปของพระองคทไมกลบ ชางจงไดหลกทางและตามเสดจเรอยไป

จนเขาเขตคนอย พระพทธเจากตรสหามวา ใหหยดอยแคน เพราะตอไปเปน

เขตคนอย มอนตราย ชางนนกมความอาลย เมอพระพทธเจาไดเสดจลบคลอง

จกษไป กหวใจแตกทากาลกรยา ทานเลาไวในอรรถกถาดงน และกเรยกชอ

ชางนนวา ชางปารเลยยกะ ตามชอปาทชางไดไปปฏบตพระพทธเจา

เรองทเลามาน เปนประวตเกยวแกพระพทธศาสนา กเปนเรองทควร

จะทราบอยบาง จงไดนามาเลาเปนการเปลยนรสจากการอธบายธรรมทตดตอ

กนมา

1 โกสมพกวตถ ธมมปท. 1/๕๓ - ๕4.

๘4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๘๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

พระสตรทพระพทธเจาทรงแสดงทกรงโกสมพ

พระพทธเจาตามทพระอาจารยไดแสดงไว วาไดประทบจาพรรษาท ๙

ทกรงโกสมพ จงจะไดแสดงพระสตรตางๆ ทพระพทธเจาไดทรงแสดงท

กรงโกสมพกบทบางคราวพระสาวกเชนพระอานนทไดแสดงทกรงโกสมพ แตวา

พระพทธเจาไดเสดจทกรงโกสมพหลายครง มใชเสดจไปจาเพาะเมอจาพรรษา

ในพรรษาท ๙ เทานน จงไมอาจทราบไดวา พระสตรททรงแสดงทกรง

โกสมพทงปวงนน ไดแสดงในคราวไหน แตกพงเขาใจไดวา ในพรรษาท ๙ นน

กคงจะไดแสดงหลายพระสตร จงไดรวบรวมพระสตรทแสดงทกรงโกสมพ

ทปรากฏในพระไตรปฎกมาประมวลไว เรมดวยพระสตรทจะแสดงตอไป และ

กจะแสดงพระสตรอนตอไป

อานนทสตร1

สมยหนงพระผมพระภาคเจาประทบอยทโฆสตาราม ใกลเมองโกสมพ

ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมแลว

นง ณ ทควรสวนขางหนง ไดกราบทลถามวา ภกษสงฆพงอยเปนผาสก

เพราะเหตอะไร พระพทธเจาไดตรสตอบไป ๑ ขอ พระอานนทกกราบทลถาม

วา ยงมขออนอกหรอไม พระพทธเจากตรสตอบไปอก ๑ ขอ ทานพระ

อานนทกถามอกวา ยงมขออนอกหรอไม พระพทธเจากตรสตอบอก ๑ ขอ

ไปทละขอจนครบ ๕ ขอ เพราะฉะนน ในพระพทธดารสทตรสตอบน

จงรวมเขามาเปนขอๆ ไดดงน

1 อง. ปจก. ๒๒/10๖/1๕0.

๘๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๘๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

๑. ภกษเปนผถงพรอมดวยศลดวยตนเอง ไมตเตยนผอนในเพราะอธศล

๒. ภกษเปนผใสใจตนเอง ไมใสใจผอน รวมถงใหเพง เชนเพงโทษ

ตนเอง ไมเพงโทษผอนดวย

๓. เปนผไมมชอเสยง ยอมรวมถงวา ไมมงความมชอเสยง ยอมไม

สะดงเพราะความไมมชอเสยงนน

๔. เปนผไดฌาน ๔ อนมในจตยง เปนเครองอยสบายในปจจบน

ตามความปรารถนาโดยไมยากไมลาบาก

๕. ภกษยอมกระทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะ

มได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย

ดวยเหตเพยงเทานแล ภกษสงฆจงอยเปนผาสก

อนง พระพทธองคตรสวา ธรรมเครองอยเปนผาสกอยางอนทดกวา

หรอประณตกวาธรรมเครองอยเปนผาสกเชนนยอมไมม

พระสตรนเรยกวา อานนทสตร

สลสตร1

พระพทธเจาตรสวา ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปน

อาหเนยโย ผควรของคานบ

ปาหเนยโย เปนผควรของตอนรบ

ทกขเณยโย เปนผควรของทาบญ

อญชลกรณโย เปนผควรทาอญชล

1 อง. ปจก. ๒๒/10๗/1๕๒.

อนตตร ปญญกเขตต โลกสส เปนนาบญของโลก ไมมนาบญอน

ยงกวา

ธรรม ๕ ประการ คอ

๑. ภกษในธรรมวนยนเปนผถงพรอมดวยศล

๒. เปนผถงพรอมดวยสมาธ

๓. เปนผถงพรอมดวยปญญา

๔. เปนผถงพรอมดวยวมตต คอความหลดพน

๕. เปนผถงพรอมดวยวมตตญาณทสสนะ ความรความเหนในวมตต

ภกษประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมเปน อาหเนยโย เปนตน

อเสขยสตร1

พระพทธเจาตรสวา ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปน

อาหเนยโย ผควรของคานบ เปนตน คอ

๑. เปนผประกอบดวยสลขนธอนเปนของพระอเสขะ

๒. เปนผประกอบดวยสมาธขนธอนเปนของพระอเสขะ

๓. เปนผประกอบดวยปญญาขนธอนเปนของพระอเสขะ

๔. เปนผประกอบดวยวมตตขนธอนเปนของพระอเสขะ

๕. เปนผประกอบดวยวมตตญาณทสสนขนธอนเปนของพระอเสขะ

ภกษประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมเปน อาหเนยโย เปน

ผควรของคานบ เปนตน

1 อง. ปจก. ๒๒/10๘/1๕๒.

๘๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๘๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

พงทราบอธบายบางขอวา คาวา พระอเสขะ นนแปลวา พระผจบ

การศกษาแลว ไมตองศกษาอกตอไป พระพทธเจาไดตรสสอนเอาไววา

เกยวแกศกษาน ม ๓ จาพวก คอเสขะ อเสขะ และเนวเสขานาเสขะ

คาวา เสขะ นนแปลวา ผศกษา อเสขะ นนแปลวา ผไมตองศกษา

เพราะจบแลว เนวเสขานาเสขะ เปนเสขะกมใช เปนอเสขะกมใช ไดแก

ผทยงเปนปถชนหรอเปนสามญชน เรยกวา เสขะกมใช อเสขะกมใช คอ

เปนนกศกษากมใช มใชนกศกษากมใช ในขอนในปจจบนน กยงมใช

คาจาแนก เชน เดกทศกษาในชนยงไมถงชนอดมศกษา คออนบาลกด

ประถมศกษากด มธยมศกษากด ยงเรยกวา นกเรยน ตอเมอถงขนอดม-

ศกษา คอขนมหาวทยาลยจงเรยกวา นกศกษา พระพทธเจาไดทรงเรยก

บคคลทเปนปถชนหรอสามญชนวายงมใชนกศกษา กคลายกบทเรยกกนใน

ระบบการศกษาปจจบนดงกลาว ตอเมอไดเปนอรยบคคล ๗ จาพวก คอเปน

ผตงอยในโสดาปตตมรรค ตงอยในโสดาปตตผล ตงอยในสกทาคามมรรค

ตงอยในสกทาคามผล ตงอยในอนาคามมรรค ตงอยในอนาคามผล นเปน ๖

และตงอยในอรหตตมรรคเปน ๗ อรยบคคล ๗ จาพวกนเรยกพระเสขะ

คอเปนนกศกษาหรอเปนผศกษา เพราะวาไดปฏบตในมรรคมองค ๘ แลว

ไมมทจะพลดตกจากทางมรรคมองค ๘ แตวายงไมจบเสรจ ยงตองศกษาใน

มรรคมองค ๘ ตอไปใหบรบรณ แตไมมทจะกลบถอยหลง หรอไมมทจะ

กลบออกนอกมรรคมองค ๘ หรอนอกทาง เปนผเขาทาง แลวกเดนกาวหนา

ไปสสดทาง จงยอมรบวาเปนเสขะหรอเปนนกศกษา เรยกวา เขาทางแลว

ไมมพลดตกออกจากทาง ไมมนอกทาง

และเมอตงอยอรหตตผล เปนพระอรหนต จงจะเรยกวา เปนอเสขะ

คอเปนผทจบการศกษา ไมตองศกษาอกตอไป และในพระพทธภาษตใน

พระสตรนกแสดงถงหมแหงสาวกของพระผมพระภาคเจาทเรยกวา สาวกสงฆ

ซงเปนขนอเสขะ คอเปนขนทจบการศกษา วายอมประกอบดวยสลขนธ

กองศล ขนธะ กแปลวา กอง สลขนธะ กแปลวา กองศล อนเปนอเสขะ

คอเปนอรหตตผล ประกอบดวยสมาธขนธ กองสมาธ ประกอบดวยปญญา-

ขนธ กองปญญา ประกอบดวยวมตตขนธ กองวมตต ประกอบดวยวมตต-

ญาณทสสนขนธ กองวมตตญาณทสสนะ ความรความเขาใจในวมตตอนเปน

อเสขะ อนนบวาเปนสาวกสงฆชนยอด ซงเปนผประกอบดวยพระสงฆคณ

บทวา อาหเนยโย เปนผควรของคานบ เปนตน

จาตทสสตร1 วาดวยธรรมของภกษผเทยวไปทง ๔ ทศ

พระพทธเจาไดตรสวา ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการน ยอม

เปนผควรเทยวไปไดในทศทง ๔ คอ

๑. ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมศล เปนผสารวมดวยความสารวม

ในพระปาตโมกข ถงพรอมดวยอาจาระ คอความประพฤต และโคจร คอ

ทเทยว มปกตเหนภยในโทษมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบท

ทงหลาย

๒. เปนพหสต คอเปนผไดสดบตรบฟงมาก ทรงสตะ คอทรงจาธรรม

ทสดบตรบฟง สะสมสตะคอจาสะสมไวไดมาก เปนผไดสดบมาก ทรงจาไว

คลองปาก ขนใจ แทงตลอดดวยดดวยทฏฐความเหนคอทาความเขาใจให

ถกตองดวยโยนโสมนสการ ซงธรรมทงหลายอนงามในเบองตน งามใน

1 อง. ปญ จก. ๒๒/10๙/1๕๒.

๙0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๙1สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ เนอความ พรอม

ทงพยญชนะ ถอยคา บรสทธบรบรณสนเชง

๓. เปนผสนโดษ คอยนดดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลาน-

ปจจยเภสชบรขาร คอยาแกไขตามมตามได

๔. เปนผไดตามปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบาก ซงฌาน ๔

อนมในจตยง เปนเครองอยสบายในปจจบน

๕. ยอมกระทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมได

เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย

ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมเปน

ผควรเทยวไปไดในทศทง ๔

อรญญสตร1 วาดวยคณสมบตของภกษผอยในเสนาสนะอนสงด

พระพทธเจาตรสวา ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ควรเพอเสพ

อาศยเสนาสนะอนสงดคอปาและปาชฏ คอ

๑. เปนผมศล เปนผสารวมดวยความสารวมในพระปาตโมกข ถง

พรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษมประมาณนอย สมาทาน

ศกษาอยในสกขาบททงหลาย

๒. เปนพหสต ทรงไวซงสตะ สะสมสตะ เปนผไดสดบมาก ทรงจาไว

คลองปาก ขนใจ แทงตลอดดวยดดวยทฏฐความเหน คอทาความเขาใจ

ใหถกตอง ซงธรรมทงหลายอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด

ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถพรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง

1 อง. ปจก. ๒๒/110/1๕๓.

๓. เปนผปรารภความเพยร เพอละอกศลธรรม ธรรมทเปนอกศล

เพอบาเพญกศลธรรม ธรรมทเปนกศลทงหลาย เปนผมกาลง มความบากบน

มนคง ไมทอดทงธระในกศลธรรมทงหลาย

๔. เปนผไดตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบาก ซง

ฌาน ๔ อนมในจตยง เปนเครองอยสบายในปจจบน

๕. ยอมกระทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมไดเพราะ

อาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย

ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ควรเพอเสพอาศยเสนาสนะ

ทสงดคอปาและปาชฏ

กลปกสตร1 วาดวยธรรมอนทาใหเปนทเคารพและไมเคารพในสกล

พระพทธเจาตรสวา ภกษผเขาสสกล ประกอบดวยธรรม ๕ ประการ

ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจ ไมเปนทเคารพ และไมเปนทสรรเสรญใน

สกล คอ

๑. ทาความวสาสะคอทาความคนเคยกบผไมคนเคย

๒. เปนผบงการสงโนนสงนตางๆ ทงทตนไมเปนใหญในสกล

๓. เปนผคบหากบผทไมถกกบเขา

๔. เปนผพดกระซบทห

๕. เปนผขอมากเกนไป

ภกษผเขาสสกล ประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมไมเปน

ทรก ไมเปนทพอใจ ไมเปนทเคารพ และไมเปนทสรรเสรญในสกล

1 อง. ปจก. ๒๒/111/1๕4.

๙๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๙๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

สวนภกษทเขาสสกล ประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปนทรก

เปนทพอใจ เปนทเคารพ เปนทสรรเสรญในสกล คอ

๑. ไมเปนผวสาสะกบผไมคนเคย

๒. ไมเปนผบงการตางๆ ทงทตนไมเปนใหญในสกล

๓. ไมเปนผคบหากบผทไมถกกบเขา

๔. ไมเปนผพดกระซบทห

๕. ไมเปนผขอมากเกนไป

ภกษผเขาสสกล ประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมเปนทรก

เปนทพอใจ เปนทเคารพ และเปนทสรรเสรญในสกล

ปจฉาสมณสตร1 วาดวยธรรมของผควรและไมควรเปนปจฉาสมณะ คอสมณะ

ผตามหลง

ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ไมควรพาไปเปนปจฉาสมณะ

คอสมณะผตามหลง คอผตดตาม คอ

๑. ภกษผเปนปจฉาสมณะ ยอมเดนไปหางนกหรอใกลนก

๒. ไมรบบาตรทควรรบ

๓. ยอมไมหามเมอพดใกลอาบต

๔. ยอมพดสอดขนเมอกาลงพดอย

๕. เปนผมปญญาทราม โงเขลา

ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ไมควรพาไปเปนปจฉา-

สมณะคอผทตดตาม

1 อง. ปจก. ๒๒/11๒/1๕4.

สวนภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ จงควรพาไปเปนปจฉาสมณะ

คอ

๑. ภกษผเปนปจฉาสมณะ ยอมเดนไปไมหางนก ไมใกลนก

๒. ยอมรบบาตรทควรรบ

๓. ยอมหามเมอพดใกลอาบต

๔. ยอมไมพดสอดขนเมอกาลงพดอย

๕. เปนผมปญญา ไมโง ไมเขลา

ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ควรพาไปเปนปจฉาสมณะ

คอเปนผทตดตาม

สมาธสตร1 วาดวยธรรมของผทไมควรและผควรบรรลสมมาสมาธ

พระพทธเจาตรสวา ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมไมควร

เพอบรรลสมมาสมาธ คอภกษในธรรมวนยน

๑. ไมอดทนตอรปารมณ

๒. ไมอดทนตอสททารมณ

๓. ไมอดทนตอคนธารมณ

๔. ไมอดทนตอรสารมณ

๕. ไมอดทนตอโผฏฐพพารมณ

ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมไมควรเพอบรรล

สมมาสมาธ

1 อง. ปจก. ๒๒/11๓/1๕๕.

๙4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๙๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

สวนภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ควรเพอบรรลสมมาสมาธ คอ

ภกษในธรรมวนยน

๑. อดทนตอรปารมณ

๒. อดทนตอสททารมณ

๓. อดทนตอคนธารมณ

๔. อดทนตอรสารมณ

๕. อดทนตอโผฏฐพพารมณ

ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมควรเพอบรรลสมมา-

สมาธ

ในพระสตรนพงทราบอธบายโดยสงเขปวา คาวา ไมอดทนตอรปารมณ

เปนตนนน กคอคาวา อารมณ นนไดอธบายแลววา เรองทจตคด เรองท

จตดาร เรองทจตหมกมน ซงม ๖ ประการ คออารมณทง ๕ ประการน

และอกอนหนงกคอธมมารมณ อารมณคอธรรมเรองราว แตวาในทนแสดง

ไวเพยง ๕ ประการ ตงแตรปารมณ อารมณคอรป จนถงโผฏฐพพารมณ

อารมณคอโผฏฐพพะ สงทกายถกตอง พจารณาเหนวา ทยกขนมาเพยง

๕ ขอนกเพราะวา แมอารมณขอท ๖ นน คอธมมารมณ ซงแปลวา อารมณ

คอธรรม คอเรอง เรองอะไร กคอเรองรป เรองเสยง เรองกลน เรองรส

เรองโผฏฐพพะ ทง ๕ ขอนเอง ทเปนสวนอดตบาง ทเปนสวนอนาคตบาง

เพราะฉะนน แมแสดงไวเพยง ๕ ขอ กยอมหมายรวมถงธมมารมณดวย

ซงมประกอบอยดวยทกขอ ดงทไดแสดงอธบายวา มโนนนยอมประกอบอย

กบประสาททง ๕ ขางตน ฉะนน จงหมายถงอารมณทง ๕ นทเปนปจจบน

ดวย ทเปนอดตดวย ทเปนอนาคตดวย ทง ๓ กาล และคาวา ไมอดทน

นนกหมายถงวา เปนผทถกอารมณครอบงาได จงมความยนดบาง ยนรายบาง

หลงงมงายตดอยบางในอารมณทงปวงเหลาน แตเมออดทนไดแลว กยอม

เปนผทไมถกอารมณครอบงา ยอมสามารถทจะมใจเปนอเบกขาตออารมณได

ไมยนดไมยนรายในอารมณ ไมหลงงมงายตดอยในอารมณ เมอเปนดงน

อารมณทง ๕ นจงไมอาจมาบงเกดเปนนวรณขนในจตใจ ทงนกเพราะวา

สามารถทจะอดทน อดกลน ทนทานตออารมณทงปวง ทาใจใหเปน

อเบกขาไดในอารมณทงปวง ดงนแหละจงจะควรบรรลสมมาสมาธ แตถา

หากวาลอานาจของอารมณ ถกอารมณครอบงาจตใจใหยนดบาง ยนรายบาง

หลงงมงายตดอยบางแลว กไมสามารถทจะปฏบตใหบรรลสมมาสมาธได

เพราะอารมณเหลานจะมาปรากฏเปนนวรณ คอยกนเอาไวไมใหจตเปนสมาธ

ฉะนน คาวา อดทนตออารมณ จงหมายความถงวา สามารถทจะระงบนวรณ

ในจตใจได อารมณไมมาเปนนวรณในจตใจ จตใจกเปนสมาธได

เวสารชชกรณสตร1 วาดวยธรรมทาใหแกลวกลา ๕ ประการ

พระพทธเจาตรสวา ธรรมเปนเครองกระทาความเปนผแกลวกลาแหง

ภกษผเสขะ ๕ ประการ คอภกษในธรรมวนยน

๑. เปนผมศรทธา

๒. เปนผมศล

๓. เปนพหสต คอผไดสดบตรบฟงมาก

๔. เปนผปรารภความเพยร

๕. เปนผมปญญา

ความครนครามใดยอมมแกผไมมศรทธา ความครนครามนนยอมไมม

แกผมศรทธา

1 อง. ปจก. ๒๒/101/144.

๙๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๙๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

ความครนครามใดยอมมแกผทศล ความครนครามนนยอมไมมแกผ

มศล

ความครนครามใดยอมมแกผไดศกษานอย ไดสดบตรบฟงนอย ความ

ครนครามนนยอมไมมแกผเปนพหสต

ความครนครามใดยอมมแกผเกยจคราน ความครนครามนนยอมไมม

แกผปรารภความเพยร

ความครนครามใดยอมมแกผมปญญาทราม ความครนครามนนยอม

ไมมแกผมปญญา

ฉะนน ธรรมทง ๕ ประการนจงชอวา เปนเครองกระทาความเปน

ผแกลวกลาในภกษผเสขะ

สงกตสตร1 วาดวยธรรมททาใหเปนทนารงเกยจ

พระพทธเจาตรสวา ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปน

ทรงเกยจสงสยวาเปนปาปภกษ แมจะเปนผมอกปปธรรม คอมธรรมไม

กาเรบ คอภกษในธรรมวนยน

๑. ยอมเปนผคบหาหญงแพศยา

๒. ยอมเปนผคบหาหญงหมาย

๓. ยอมเปนผคบหาสาวเทอ

๔. ยอมเปนผคบหาบณเฑาะก

๕. ยอมเปนผคบหาภกษณ

1 อง. ปจก. ๒๒/10๒/144.

โจรสตร1 วาดวยองคแหงมหาโจร ๕ ประการ

พระพทธเจาตรสวา มหาโจรประกอบดวยองค ๕ ประการ ยอมตดท

ตอบาง ยอมปลนทาลายบาง ยอมทาการปลนเฉพาะเรอนหลงเดยวบาง ตชง

ในทางเปลยวบาง คอมหาโจรในโลกน

๑. เปนผอาศยทไมราบเรยบ

๒. เปนผอาศยทรกชฏ

๓. เปนผอาศยคนมกาลง

๔. เปนผใชจายโภคทรพย

๕. เปนผเทยวไปคนเดยว

มหาโจรเปนผอาศยทไมราบเรยบ คอเปนผอาศยทลมแหงแมนาหรอ

ทไมราบเรยบแหงภเขา

มหาโจรเปนผอาศยทรกชฏ คอเปนผอาศยทรกชฏแหงหญาบาง

ทรกชฏแหงตนไมบาง ฝงแมนาบาง ปาใหญบาง

มหาโจรผอาศยคนมกาลง คอยอมอาศยพระราชาบาง อามาตยแหง

พระราชาบาง เขายอมมความคดอยางนวา ถาใครจะกลาวหาเรองราวบางอยาง

แกเรา พระราชาคอมหาอามาตยของพระราชาเหลานจะชวยวาความให

มหาโจรในโลกนเปนผมงคง มทรพยมาก คอมโภคะมาก เขายอมม

ความคดอยางนวา ถาใครจะกลาวหาเรองบางอยางแกเรา เราจกจายโภคทรพย

กลบเกลอนเรองนน

1 อง. ปจก. ๒๒/10๓/14๕.

๙๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๙๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

มหาโจรเปนผเทยวไปคนเดยว คอเปนผทาโจรกรรมคนเดยว เพราะ

เขายอมปรารถนาวา เรองลบของเราอยาไดแพรงพรายไปภายนอก

มหาโจร ๕ จาพวกนฉนใด ปาปภกษ คอภกษชวกฉนนน คอเปน

ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมบรหารตนใหถกกาจดถกทาลาย เปน

ผมโทษ มขอทวญญชนจะพงตเตยน ยอมประสบบาปเปนอนมาก คอ

ปาปภกษในธรรมวนยน ๑. เปนผอาศยธรรมทไมสมาเสมอ ๒. เปนผอาศยท

รกชฏ ๓. เปนผอาศยคนมกาลง ๔. เปนผใชจายโภคทรพย ๕. เปนผเทยว

ไปคนเดยว

ปาปภกษเปนผอาศยธรรมทไมสมาเสมอ คอเปนผประกอบดวยกาย-

กรรม วจกรรม มโนกรรมทไมสมาเสมอ

ปาปภกษเปนผอาศยทรกชฏ คอเปนมจฉาทฏฐ ประกอบดวยทฏฐ

ทถอเอาทสด

ปาปภกษเปนผอาศยคนมกาลง คอเปนผอาศยพระราชาบาง อามาตย

แหงพระราชาบาง เธอมความคดอยางนวา ถาใครจะกลาวหาเรองบางอยาง

แกเรา ทานเหลานนคอผทมกาลงเหลานนจะชวยวาความให ปาปภกษเปน

ผอาศยผมกาลงอยางน

ปาปภกษเปนผใชจายโภคทรพย คอยอมเปนผไดจวร บณฑบาต

เสนาสนะและยาแกไข เธอยอมมความคดวา ถาใครจกกลาวหาเรองบางอยาง

แกเรา เราจกแจกจายลาภกลบเกลอนเรองนน ดงน ถาใครกลาวหาเรอง

บางอยางแกเธอ เธอยอมแจกจายลาภเพอกลบเกลอนเรองเหลานน

ปาปภกษเปนผเทยวไปคนเดยว คอยอมอยชนบทชายแดนผเดยว

เธอเขาไปหาสกล คอบานญาตโยมในชนบทนน ยอมไดลาภ

สขมาลสตร1 วาดวยธรรมของสมณะผละเอยดออน

พระพทธเจาตรสวา ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอม

ชอวาเปนสขมาละ คอเปนสมณะละเอยดออนในหมคณะ คอ

๑. ภกษในธรรมวนยน ถกขอรองจงใชจวรมาก ไมถกขอรองใชจวร

นอย ถกขอรองจงบรโภคบณฑบาตมาก ไมถกขอรองบรโภคบณฑบาตนอย

ถกขอรองจงใชเสนาสนะมาก ไมถกขอรองใชเสนาสนะนอย ถกขอรองจง

ใชยาแกไขมาก ไมถกขอรองใชยาแกไขนอย

๒. อนง เธอยอมอยรวมกบเพอนพรหมจรรยเหลาใด เพอนพรหมจรรย

เหลานนยอมประพฤตตอเธอดวยกายกรรมอนเปนทพอใจเปนสวนมาก อน

ไมเปนทพอใจเปนสวนนอย ยอมประพฤตตอเธอดวยวจกรรมอนเปนทพอใจ

เปนสวนมาก อนไมเปนทพอใจเปนสวนนอย ยอมประพฤตตอเธอดวย

มโนกรรมอนเปนทพอใจเปนสวนมาก ไมเปนทพอใจเปนสวนนอย ยอมนา

สงทควรนาเขาไปอนเปนทพอใจเปนสวนมาก อนไมเปนทพอใจเปนสวนนอย

๓. อนง เวทนามดเปนสมฏฐานกด มเสมหะเปนสมฏฐานกด มลม

เปนสมฏฐานกด ทเกดเพราะสนนบาตกด ทเกดเพราะฤดเปลยนแปรกด

ทเกดเพราะบรหารไมเสมอกด ทเกดเพราะความแกกด ทเกดเพราะผลกรรม

กด ยอมไมบงเกดแกเธอมาก เธอเปนผมอาพาธนอย

๔. เธอเปนผไดตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบาก

ซงฌาน ๔ อนมในจตยง เปนเครองอยสบายในปจจบน

๕. เธอยอมกระทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมได

เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญายงเองในปจจบน เขาถงอย

1 อง. ปจก. ๒๒/104/14๗.

100 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 101สม เด จพระญาณส ง ว ร

ภกษผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ชอวา เปนสขมาละ คอเปน

สมณะผละเอยดออนในหมคณะ ในหมสมณะ กบคคลเมอจะกลาวโดยชอบ

พงกลาวผใดวาเปนสมณะผละเอยดออนในหมสมณะ บคคลนนเมอจะกลาว

โดยชอบ พงกลาวแกเราตถาคตนนเทยววา เปนสมณะผละเอยดออนในหม

สมณะ เพราะวาเราตถาคตถกขอรองจงใชจวรมาก ไมถกขอรองใชจวรนอย

ถกขอรองจงบรโภคบณฑบาตมาก ไมถกขอรองบรโภคบณฑบาตนอย ถก

ขอรองจงใชเสนาสนะมาก ไมถกขอรองใชเสนาสนะนอย ถกขอรองจงใช

ยาแกไขมาก ไมถกขอรองใชยาแกไขนอย

และเรายอมอยรวมกบภกษเหลาใด ภกษเหลานนยอมประพฤตตอเรา

ดวยกายกรรมอนเปนทพอใจเปนสวนมาก อนไมเปนทพอใจเปนสวนนอย

ยอมประพฤตตอเราดวยวจกรรมอนเปนทพอใจเปนสวนมาก อนไมเปน

ทพอใจเปนสวนนอย ยอมประพฤตตอเราดวยมโนกรรมอนเปนทพอใจเปน

สวนมาก อนไมเปนทพอใจเปนสวนนอย ยอมนาสงทควรนาเขาไปอนเปน

ทพอใจเปนสวนมาก อนไมเปนทพอใจเปนสวนนอย

และเวทนามดเปนสมฏฐานกด มเสมหะเปนสมฏฐานกด มลมเปน

สมฏฐานกด ทเกดเพราะสนนบาตกด ทเกดเพราะฤดเปลยนแปรกด ทเกด

เพราะการบรหารไมเสมอกด ทเกดเพราะความแกกด เกดเพราะผลกรรมกด

ยอมไมบงเกดแกเรามาก เราเปนผมอาพาธนอย

เราเปนผไดตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบากซงฌาน

๔ อนมในจตยง เปนเครองอยสบายในปจจบน

เรายอมกระทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมได

เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย

กบคคลเมอจะกลาวโดยชอบ พงกลาวผใดวาเปนสมณะผละเอยดออน

ในหมสมณะ บคคลนนเมอจะกลาวโดยชอบกพงกลาวเราตถาคตนนเทยว วา

เปนสมณะผละเอยดออนอยในหมสมณะ

10๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 10๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ผาสวหารสตร1 วาดวยธรรมเครองอยเปนสข ๕ ประการ

พระพทธเจาตรสวา ธรรมเครองอยเปนสข ๕ ประการน คอภกษ

ในธรรมวนยน

๑. เขาไปตงกายกรรมประกอบดวยเมตตาในเพอนพรหมจรรยทงตอหนา

และลบหลง

๒. เขาไปตงวจกรรมประกอบดวยเมตตาในเพอนพรหมจรรยทงตอหนา

และลบหลง

๓. เขาไปตงมโนกรรมประกอบดวยเมตตาในเพอนพรหมจรรยทงตอหนา

และลบหลง

๔. มศลอนไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอย เปนไท อนวญญชน

สรรเสรญ อนตณหาและทฏฐไมเกาะเกยว เปนไปเพอสมาธ เสมอกน

กบเพอนพรหมจรรยทงตอหนาและลบหลง

๕. มทฏฐอนเปนอรยะ เปนเครองนาออก ยอมนาออกเพอความสนไป

แหงทกขโดยชอบแหงผกระทา เสมอกนกบเพอนพรหมจรรยทงตอหนาและ

ลบหลง

อทายสตร๒

พระพทธเจาเมอประทบอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ สมยนน พระ

อทายเปนผทคฤหสนผใหญแวดลอมนงแสดงธรรมอย ทานพระอานนท

ไดเหนจงไดกราบทลพระพทธเจา พระพทธเจาตรสวาการแสดงธรรมแกผอน

1 อง. ปจก. ๒๒/10๕/14๙.๒ อง. ปจก. ๒๒/1๕๙/๒0๕.

ไมใชทาไดงาย ภกษเมอจะแสดงธรรมแกผอน พงตงธรรม ๕ ประการไว

ภายในแลวจงแสดงธรรมแกผอน คอภกษพงตงใจวา

๑. เราจกแสดงธรรมไปโดยลาดบ

๒. เราจกแสดงอางเหตผล

๓. เราจกแสดงธรรมอาศยความเอนด

๔. เราจกเปนผไมเพงอามสแสดงธรรม

๕. เราจกไมแสดงธรรมใหกระทบตนและผอน

ทพพโนทยสตร1

พระพทธเจาไดตรสวา ธรรม ๕ ประการน เกดขนแลว บรรเทาไดยาก

ธรรม ๕ ประการ คอ ราคะ ๑ โทสะ ๑ โมหะ ๑ ปฏภาณ ๑ จตคดจะไป

๑ เรยกวา ทพพโนทยสตร พระสตรทวาดวยธรรมทบรรเทาไดยาก

อาฆาตวนยสตร๒ วาดวยธรรมระงบความอาฆาต ๕ ประการ

พระพทธเจาตรสวา ธรรมเปนทระงบความอาฆาตซงเกดขนแกภกษ

โดยประการทงปวง ๕ ประการ คอ

๑. ความอาฆาตพงบงเกดขนในบคคลใด พงเจรญเมตตาในบคคลนน

๒. ความอาฆาตพงบงเกดขนในบคคลใด พงเจรญกรณาในบคคลนน

๓. ความอาฆาตพงเกดขนในบคคลใด พงเจรญอเบกขาในบคคลนน

๔. ความอาฆาตพงบงเกดขนในบคคลใด พงถงการไมนก ไมใฝใจใน

บคคลนน

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖0/๒0๖.๒ อง. ปจก. ๒๒/1๖1 - 1๖๒/๒0๗ - ๒1๒.

104 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 10๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

๕. ความอาฆาตพงบงเกดขนในบคคลใด พงนกถงความเปนผมกรรม

เปนของของตนใหมนในบคคลนน วาทานผนเปนผมกรรมเปนของของตน

เปนทายาทแหงกรรม มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรม

เปนทพง จกทากรรมใด ดกตาม ชวกตาม จกเปนทายาทของกรรมนน

ยงมพระสตรทว าดวยธรรมระงบความอาฆาต ๕ ประการอก

พระสตรหนงวา พระพทธเจาไมไดตรสแสดงเอง แตทานพระสารบตรได

แสดงแกภกษทงหลาย คอทานพระสารบตรไดกลาววา ธรรมเปนทระงบ

ความอาฆาตซงเกดขนแกภกษโดยประการทงปวง ๕ ประการ คอ

๑. บคคลบางคนในโลกน เปนผมความประพฤตทางกายไมบรสทธ

แตเปนผมความประพฤตทางวาจาบรสทธ ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคล

แมเชนน

๒. บคคลบางคนในโลกน เปนผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ

แตเปนผมความประพฤตทางกายบรสทธ ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคล

แมเชนน

๓. บคคลบางคนในโลกน เปนผมความประพฤตทางกายไมบรสทธ เปน

ผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ แตยอมไดทางสงบใจ ไดความเลอมใส

โดยกาลอนสมควร ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคลแมเชนน

๔. บคคลบางคนในโลกน เปนผมความประพฤตทางกายไมบรสทธ เปน

ผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ และยอมไมไดทางสงบใจ ไมไดความ

เลอมใส โดยกาลอนสมควร ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคลแมเชนน

๕. บคคลบางคนในโลกน เปนผมความประพฤตทางกายบรสทธ เปน

ผมความประพฤตทางวาจาบรสทธ ยอมไดทางสงบใจ ไดความเลอมใส

โดยกาลอนสมควร ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคลแมเชนน

ทานพระสารบตรไดกลาวอธบายตอไปวา ในบคคล ๕ จาพวกนน บคคล

ใดเปนผมความประพฤตทางกายไมบรสทธ แตเปนผมความประพฤตทางวาจา

บรสทธ ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคลนนอยางไร ทานอธบายตอไปวา

เหมอนอยางวาภกษผถอผาบงสกลเปนวตร เหนผาเกาทถนน เหยยบใหมน

ดวยเทาซาย เขยออกดดวยเทาขวา สวนใดเปนสาระกถอเอาสวนนน แลว

หลกไปแมฉนใด บคคลใดเปนผมความประพฤตทางกายไมบรสทธ แตเปน

ผมความประพฤตทางวาจาบรสทธ ความประพฤตทางกายไมบรสทธสวนใด

ของเขา ภกษไมพงใสใจสวนนนในสมยนน สวนความประพฤตทางวาจาบรสทธ

สวนใดของเขา ภกษพงใสใจสวนนนในสมยนนฉนนน ภกษพงระงบความ

อาฆาตในบคคลนนอยางน

ทานอธบายตอไปวา บคคลใดเปนผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ

แตเปนผมความประพฤตทางกายบรสทธ ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคล

นนอยางไร ทานอธบายตอไปเองวา สระนาทถกสาหรายและแหนคลมไว

บรษผ เดนทางรอน อบอาว เหนอยออน กระหายนา ลงสสระนานน

แหวกสาหรายและแหนดวยมอทง ๒ แลว กอบนาขนดมแลวพงไปแมฉนใด

บคคลใดเปนผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ แตเปนผมความประพฤต

ทางกายบรสทธ ความประพฤตทางวาจาไมบรสทธสวนใดของเขา ภกษไมพง

ใสใจสวนนนในสมยนน สวนความประพฤตทางกายบรสทธสวนใดของเขา

ภกษพงใสใจสวนนนในสมยนนฉนนน ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคลนน

อยางน

ทานพระสารบตรอธบายตอไปวา บคคลใดเปนผมความประพฤตทาง

กายไมบรสทธ เปนผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ แตยอมไดทางสงบใจ

ไดความเลอมใส โดยกาลอนสมควร ภกษนนพงระงบความอาฆาตในบคคล

นนอยางไร ทานไดกลาวอธบายเองวา เหมอนอยางวา นาเลกนอยมอย

ในรอยโค บรษเดนทางรอน อบอาว เหนอยออน กระหายนา เขาพงเกด

10๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 10๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

ความคดอยางนวา นาเลกนอยมอยในรอยโคน ถาเราจะกอบขนดมหรอใช

ภาชนะตกขนดมไซร เรากจกทานานนใหไหวบาง ใหขนบาง ใหไมเปนทควร

ดมบาง ถากระไรเราพงคกเขากมลงดมนาแลวหลกไป เขาคกเขากมลงดมนา

อยางโคดมนาแลวไปแมฉนใด บคคลใดเปนผมความประพฤตทางกายไม

บรสทธ เปนผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ แตยอมไดทางสงบใจ ได

ความเลอมใส โดยกาลอนสมควร ความประพฤตทางกายไมบรสทธสวนใด

ของเขา ภกษไมพงใสใจสวนนนในสมยนน แมความประพฤตทางวาจาไม

บรสทธสวนใดของเขา ภกษไมพงใสใจสวนนนในสมยนน แตการไดทาง

สงบใจ ไดความเลอมใส โดยกาลอนสมควรสวนใดของเขา ภกษพงใสใจ

สวนนนในสมยนนฉนนน ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคลนนอยางน

ทานพระสารบตรไดอธบายตอไปวา บคคลใดเปนผมความประพฤตทาง

กายไมบรสทธ เปนผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ และยอมไมไดทาง

สงบใจ ไมไดความเลอมใส โดยกาลอนสมควร ภกษพงระงบความอาฆาต

ในบคคลนนอยางไร ทานไดกลาวอธบายเองวา เหมอนอยางวา บรษผอาพาธ

มทกข เปนไขหนก เดนทางไกล แมขางหนาเขากมบานอยไกล แมขางหลงเขา

กมบานอยไกล เขาไมพงไดอาหารทสบายคอถกโรค เภสชทสบายคอถกโรค

ผพยาบาลทสมควร และผนาทางไปสบาน บรษบางคนผเดนทางไกลพงเหน

เขา บรษนนพงเขาไปตงความกรณา ความเอนด ความอนเคราะหในเขาวา

โอ คนๆ นพงไดอาหารทสบาย เภสชทสบาย ผพยาบาลทสมควร และผนาทาง

ไปสบาน ขอนนเพราะเหตไร เพราะเหตวาคนๆ นอยาถงความพนาศฉบหาย

ณ ทนเลย แมฉนใด บคคลใดเปนผมความประพฤตทางกายไมบรสทธ เปน

ผมความประพฤตทางวาจาไมบรสทธ และยอมไมไดทางสงบใจ ไมไดความ

เลอมใส โดยกาลอนสมควร ภกษพงเขาไปตงความกรณา ความเอนด ความ

อนเคราะหในบคคล แมเหนปานนวา โอ ทานผนพงละกายทจรตแลวอบรม

กายสจรต พงละวจทจรตแลวอบรมวจสจรต พงละมโนทจรตแลวอบรม

มโนสจรต ขอนนเพราะเหตใด เพราะเหตวาทานผนเมอตายไปแลว อยาเขาถง

อบาย ทคต วนบาต นรกฉนนน ภกษพงระงบความอาฆาตในบคคลนนอยางน

ทานพระสารบตรไดกลาวอธบายตอไปเปนขอคารบ ๕ วา บคคลใด

เปนผมความประพฤตทางกายบรสทธ เปนผมความประพฤตทางวาจาบรสทธ

ยอมไดทางสงบใจ ไดความเลอมใส โดยกาลอนสมควร ภกษพงระงบความ

อาฆาตในบคคลนนอยางไร ทานไดกลาวอธบายเองวา เหมอนอยางวา สระนา

ทมนาใส มนาอรอยด มนาเยน มนาขาว มทานาราบเรยบ นารนรมย ดารดาษ

ไปดวยตนไมพนธตางๆ บคคลผเดนทางรอน อบอาว เหนอยออน กระหาย

นา เขาพงลงสสระนานนบาง อาบบาง ดมบาง แลวขนมานงบาง นอนบาง

ทรมไมใกลสระนานนแมฉนใด บคคลใดเปนผมความประพฤตทางกายบรสทธ

เปนผมความประพฤตทางวาจาบรสทธ ยอมไดทางสงบใจ ไดความเลอมใส

โดยกาลอนสมควร แมความประพฤตทางกายบรสทธสวนใดของเขา ภกษพง

ใสใจสวนนนในสมยนน แมความประพฤตทางวาจาบรสทธสวนใดของเขา ภกษ

พงใสใจสวนนนในสมยนน แมการไดทางสงบใจ ไดความเลอมใส โดยกาล

อนสมควรสวนใดของเขา ภกษพงใสใจสวนนนในสมยนนฉนนน ภกษพงระงบ

ความอาฆาตในบคคลนนอยางน

สากจฉาสตร1 วาดวยคณสมบตของผควรสนทนา

ทานพระสารบตรไดกลาวแกภกษทงหลายวา ภกษผประกอบดวยธรรม

๕ ประการ ยอมเปนผควรเพอสนทนากบเพอนพรหมจรรย คอภกษในธรรม

วนยน

๑. เปนผถงพรอมดวยศลโดยตนเอง เปนผแกปญหาทมาถงดวย

สลสมปทากถาได

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖๓/๒1๒.

10๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 10๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

๒. เปนผถงพรอมดวยสมาธโดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถงดวย

สมาธสมปทากถาได

๓. เปนผถงพรอมดวยปญญาโดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถงดวย

ปญญาสมปทากถาได

๔. เปนผถงพรอมดวยวมตตโดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถง

ดวยวมตตสมปทากถาได

๕. เปนผถงพรอมดวยวมตตญาณทสสนะ คอความรความเหนในวมตต

โดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถงดวยวมตตญาณทสสนสมปทากถาได

สาชวสตร1 วาดวยคณสมบตของผอยรวมกน

ทานพระสารบตรไดกลาวแกภกษทงหลายวา ภกษผประกอบดวย

ธรรม ๕ ประการ ยอมเปนผควรเปนผอยรวมกบเพอนพรหมจรรย คอภกษ

ในธรรมวนยน

๑. เปนผถงพรอมดวยศลโดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถงดวย

สลสมปทากถาได

๒. เปนผถงพรอมดวยสมาธโดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถง

ดวยสมาธสมปทากถาได

๓. เปนผถงพรอมดวยปญญาโดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถง

ดวยปญญาสมปทากถาได

๔. เปนผถงพรอมดวยวมตตโดยตนเอง และเปนผแกปญหาทมาถง

ดวยวมตตสมปทากถาได

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖4/๒1๒.

๕. เปนผถงพรอมดวยวมตตญาณทสสนะโดยตนเอง และเปนผ

แกปญหาทมาถงดวยวมตตญาณทสสนสมปทากถาได

สาชวสตรนกมขอธรรมเชนเดยวกบสากจฉาสตร สาหรบสากจฉาสตร

นนวาดวยภกษทมคณสมบตของผควรสนทนาดวย สวนสาชวสตรนวาดวย

คณสมบตของผทควรจะอยรวมกน ทมขอธรรมอยางเดยวกนนนพจารณาด

แลวกจะเหนวา ผทสมควรจะสนทนาไตถามปญหากนไดนน กควรจะตอง

ประกอบดวยธรรมทง ๕ ประการนน และทงผทควรจะอยรวมกน กควร

ทจะประกอบดวยธรรมทง ๕ ประการนนเชนเดยวกน เพราะเมออยรวมกน

นน กควรจะตองมธรรมเปนเครองอยรวมเสมอกนใหมความผาสก และกจะ

ตองมการสนทนาไตถามปญหาธรรมกน กจะตองประกอบดวยคณสมบต

ทง ๕ ประการนน

ปญหาปจฉาสตร1 วาดวยเหตการถามปญหา ๕ ประการ

ทานพระสารบตรไดกลาวแกภกษทงหลายวา ภกษบางรปยอมถาม

ปญหากะภกษอน ภกษทงหมดนนยอมถามดวยเหต ๕ ประการ หรออยางใด

อยางหนง คอ

๑. ยอมถามปญหากะภกษอนเพราะโงเขลาเพราะหลงลม

๒. ยอมมความปรารถนาลามก ถกความปรารถนาครอบงา จงถาม

ปญหากะภกษอน

๓. ยอมดหมน จงถามปญหากะภกษอน

๔. ประสงคจะร จงถามปญหากะภกษอน

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖๕/๒1๒.

110 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 111สม เด จพระญาณส ง ว ร

๕. คดอยางนวา ภกษอนถาถกเราถามปญหา กจกแกโดยชอบ ขอนน

เปนความด แตถาถกเราถามปญหา จกไมแกโดยชอบ เราจกแกโดยชอบ

แกเธอ ดงน จงถามปญหากะภกษอน

ภกษบางรปยอมถามปญหากะภกษอน ภกษทงหมดนนยอมถามดวย

เหต ๕ ประการเหลาน หรออยางใดอยางหนง สวนทานพระสารบตรเองนน

คดอยางนวา ถาภกษถกเราถามปญหา กจกแกโดยชอบ ขอนนเปนความด

แตถาถกเราถามปญหา จกไมแกโดยชอบ เราจกแกโดยชอบแกเธอ ดงน

จงถามปญหากะภกษอน

นโรธสตร1 วาดวยคณธรรมของพระเถระทนาเคารพบชา

ครงนนพระทานสารบตรไดกลาวแกภกษทงหลายวา ภกษในธรรมวนยน

เปนผถงพรอมดวยศล ถงพรอมดวยสมาธ ถงพรอมดวยปญญา พงเขา

สญญาเวทยตนโรธ คอเขาสมาธชนสงดบสญญาเวทนาบาง พงออกจาก

สญญาเวทยตนโรธบาง ขอนนเปนฐานะทจะมได ถาเธอไมพงบรรลอรหตตผล

ในปจจบนไซร เธอกกาวลวงความเปนสหายแหงเหลาเทพผมกวฬงการาหาร

คอมคาขาวเปนอาหาร เปนภกษา เขาถงเทพผเกดดวยใจบางเหลา พงเขา

สญญาเวทยตนโรธ คอดบสญญาเวทนาบาง พงออกจากสญญาเวทยตนโรธ

บาง ขอนนเปนฐานะทจะมได

เมอทานพระสารบตรกลาวอยางนแลว ทานพระอทายซงอยในหมภกษ

เหลานน ไดกลาวกะทานพระสารบตรวา ขอทภกษกาวลวงความเปนสหายแหง

เหลาเทพผมกวฬงการาหาร คอมกอนขาวเปนอาหาร เปนภกษา เขาถงเหลา

เทพผเกดดวยใจบางเหลา พงเขาสญญาเวทยตนโรธบาง พงออกจากสญญา-

เวทยตนโรธบางนน มใชฐานะ มใชโอกาส ขอนนไมเปนฐานะทจะมได

แมครงท ๒ ทานพระสารบตรกไดกลาวกะภกษทงหลายอยางเดม แมครงท ๒

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖๖/๒14.

ทานพระอทายกไดกลาวคานขนอยางนน แมครงท ๓ ทานพระสารบตรกได

กลาวกะภกษทงหลายอยางเดม แมครงท ๓ ทานพระอทายกไดกลาวคานขน

อยางนน

ทานพระสารบตรไดคดวา ทานพระอทายคดคานเราถง ๓ ครง และ

ภกษบางรปกไมอนโมทนาภาษตเรา ถากระไร เราพงเขาไปเฝาพระผมพระ-

ภาคเจา ทานพระสารบตรจงไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา กราบทลเลาถวาย

ใหพระพทธเจาไดทรงทราบถงคาททานพระสารบตรไดกลาวกะภกษทงหลาย

และคาททานอทายไดกลาวคาน พระผมพระภาคเจาไดตรสถามทานพระ

อทายวา ทานอทายหมายถงเหลาเทพผเกดดวยใจเหลาไหน ทานพระอทาย

ไดกราบทลวา หมายถงเหลาเทพชนอรปทเกดดวยสญญา พระผมพระภาคเจา

จงไดตรสวา ไฉนทานพระอทายจงเปนผพาล ไมฉลาดกลาวอยางนน เธอเอง

คอทานพระอทายยอมสาคญตนวาควรพด (อวดร)

แลวพระผมพระภาคเจาไดตรสกบทานพระอานนทวา “ไฉนพวกเธอ

จงวางเฉยดดายภกษผเถระซงถกเบยดเบยนอย ชอวาแมความกรณากไมม

ในภกษผฉลาดซงถกเบยดเบยนอย” พระผมพระภาคเจาจงไดตรสเรยกภกษ

ทงหลายมาแลวตรสวา “ผถงพรอมดวยศล ถงพรอมดวยสมาธ ถงพรอม

ดวยปญญา พงเขาสญญาเวทยตนโรธบาง พงออกจากสญญาเวทยตนโรธ

บาง ขอนนเปนฐานะทจะมได ถาเธอไมพงบรรลอรอตตผลในปจจบนไซร

เธอกกาวลวงความเปนสหายแหงเหลาเทพผมกวฬงการาหาร คอมคาขาวเปน

อาหาร เปนภกษา เขาถงเหลาเทพผเกดดวยใจบางเหลา พงเขาสญญาเวท-

ยตนโรธบาง พงออกจากสญญาเวทยตนโรธบาง ขอนนเปนฐานะทจะพงมได”

ครนตรสดงนแลว กเสดจลกจากอาสวะ เขาไปยงพระวหาร

ครนเมอพระผมพระภาคเจาเสดจไปแลวไมนาน ทานพระอานนทไดเขา

ไปหาทานพระอปวานะ แลวกลาววา ภกษเหลาอนในพระศาสนาน ยอม

เบยดเบยนภกษทงหลายผเถระ พวกเราจกไมถามหาภกษเหลานน การท

11๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 11๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

พระผมพระภาคเจาเสดจออกจากทพกผอนในเวลาเยน จกทรงปรารภเหตนน

ยกขนแสดง เหมอนดงทจะพงตรสโดยเฉพาะกบทานอปวานะในเหตนน

ขอนนไมเปนอศจรรย บดนความไมสบายใจไดเกดขนแกพวกเรา พระผม

พระภาคเจาเสดจออกจากทเรนในเวลาเยนแลว เสดจเขาไปนงทอปฏฐานศาลา

คอศาลาเปนทบารง ประทบนงบนอาสนะทไดตกแตงไว แลวจงตรสถามทาน

พระอปวานะวา ภกษผประกอบดวยธรรมเทาไรหนอแล ยอมเปนทรก เปน

ทพอใจ เปนทเคารพ เปนทยกยองของเพอนพรหมจรรย ทานพระอปวานะ

ไดกราบทลวา ภกษผเถระยอมประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปนทรก

เปนทพอใจ เปนทเคารพ และเปนทยกยองของเพอนพรหมจรรย คอภกษ

ในธรรมวนยน

๑. เปนผมศล ฯลฯ สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย

๒. เปนพหสต คอผไดสดบตรบฟงมาก ฯลฯ บรสทธบรบรณสนเชง

๓. เปนผมวาจาไพเราะ มถอยคาไพเราะ ประกอบดวยวาจาของชาว

เมองอนสละสลวย ไมมโทษ ใหรเนอความทแจมแจง

๔. เปนผไดตามความปรารถนาไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบาก ซง

ฌาน ๔ อนมในจตยง เปนเครองอยเปนสขในปจจบน

๕. ยอมทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมไดเพราะ

อาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย

พระพทธเจาจงไดตรสอนโมทนาถอยคาของทานพระอปวานะ และกได

ตรสวา ภกษเถระผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล ยอมเปนทรก เปน

ทพอใจ เปนทเคารพ และเปนทยกยองของเพอนพรหมจรรย ถาหากวา

ธรรม ๕ ประการนไมพงมแกภกษผเถระไซร เพอนพรหมจรรยพงเคารพ

สกการะนบถอบชาเธอ โดยความเปนผมฟนหก มผมหงอก มหนงยน

เพออะไรกน เพราะธรรม ๕ ประการนยอมมแกภกษผ เถระ ฉะนน

เพอนพรหมจรรยจงสกการะเคารพนบถอบชาเธอ

โจทนาสตร1

ทานพระสารบตรไดแสดงแกภกษทงหลายวา ภกษผเปนโจทกใครจะ

โจทผอน พงเขาไปตงธรรม ๕ ประการไวภายในกอน แลวจงโจทผอน คอ

๑. เราจกกลาวโดยกาลควร จกไมกลาวโดยกาลไมควร

๒. จกกลาวดวยเรองจรง จกไมกลาวดวยเรองไมจรง

๓. จกกลาวดวยคาออนหวาน จกไมกลาวดวยคาหยาบ

๔. จกกลาวดวยเรองทประกอบดวยประโยชน จกไมกลาวดวยเรองท

ไมประกอบดวยประโยชน

๕. จกเปนผมเมตตาจตกลาว จกไมเปนผเพงโทษกลาว

ทานพระสารบตรไดแสดงตอไปวา เราเหนบคคลบางคนในธรรมวนยน

ถกผอนโจทโดยกาลไมควร ไมถกโจทโดยกาลอนควร กโกรธ ถกผอนโจท

ดวยเรองไมจรง ไมถกโจทดวยเรองจรง กโกรธ ถกผอนโจทดวยคาหยาบ

ไมถกโจทดวยคาออนหวาน กโกรธ ถกผอนโจทดวยเรองทไมประกอบดวย

ประโยชน ไมถกโจทดวยเรองทไมประกอบดวยประโยชน กโกรธ ถกผอน

โจทดวยเพงโทษ ไมถกโจทดวยเมตตาจต กโกรธ

ความไมเดอดรอนอนพงเกดขนแกภกษผถกโจทโดยไมเปนธรรม

โดยอาการ ๕ คอ

๑. ทานถกโจทโดยกาลไมควร ไมถกโจทโดยกาลควร ทานจงไมควร

เดอดรอน

๒. ทานถกโจทดวยเรองไมจรง ไมถกโจทโดยเรองจรง ทานจงไมควร

เดอดรอน

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖๗/๒1๘.

114 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 11๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

๓. ทานถกโจทดวยคาหยาบ ไมถกโจทดวยคาออนหวาน ทานจงไมควร

เดอดรอน

๔. ทานถกโจทดวยเรองทไมประกอบดวยประโยชน ไมถกโจทดวย

เรองทประกอบดวยประโยชน ทานจงไมควรเดอดรอน

๕. ทานถกโจทดวยการเพงโทษ ไมถกโจทดวยเมตตาจต ทานจงไมควร

เดอดรอน

ความเดอดรอนอนพงเกดขนแกภกษผโจทโดยไมเปนธรรม โดยอาการ

๕ คอ

๑. ทานโจทโดยกาลไมควร ไมโจทโดยกาลควร ทานจงควรเดอดรอน

๒. ทานโจทดวยเรองไมจรง ไมโจทดวยเรองจรง ทานจงควรเดอดรอน

๓. ทานโจทดวยคาหยาบ ไมโจทดวยคาออนหวาน ทานจงควรเดอดรอน

๔. ทานโจทดวยเรองทไมประกอบดวยประโยชน ไมโจทดวยเรองท

ประกอบดวยประโยชน ทานจงควรเดอดรอน

๕. ทานโจทดวยเพงโทษ ไมโจทดวยเมตตาจต ทานจงควรเดอดรอน

เราเหนบคคลบางคนในธรรมวนยน ถกโจทโดยกาลควร ไมถกโจท

โดยกาลไมควร กโกรธ ถกโจทดวยเรองจรง ไมถกโจทดวยเรองไมจรง ก

โกรธ ถกโจทดวยคาออนหวาน ไมถกโจทดวยคาหยาบ กโกรธ ถกโจทดวย

เรองทประกอบดวยประโยชน ไมถกโจทดวยเรองทไมประกอบดวยประโยชน

กโกรธ ถกโจทดวยเมตตาจต ไมถกโจทดวยเพงโทษ กโกรธ

ความเดอดรอนอนพงเกดขนแกภกษผถกโจทโดยธรรม โดยอาการ

๕ คอ

๑. ทานถกโจทโดยกาลควร ไมถกโจทโดยกาลไมควร ทานจงควร

เดอดรอน

๒. ทานถกโจทดวยเรองจรง ไมถกโจทดวยเรองไมจรง ทานจงควร

เดอดรอน

๓. ทานถกโจทดวยคาออนหวาน ไมถกโจทดวยคาหยาบ ทานจงควร

เดอดรอน

๔. ทานถกโจทดวยเรองทประกอบดวยประโยชน ไมถกโจทดวยเรอง

ไมประกอบดวยประโยชน ทานจงควรเดอดรอน

๕. ทานถกโจทดวยเมตตาจต ไมถกโจทดวยเพงโทษ ทานจงควร

เดอดรอน

ความไมเดอดรอน อนพงเกดขนแกภกษผโจทโดยธรรม โดยอาการ

๕ คอ

๑. ทานโจทโดยกาลควร ไมโจทโดยกาลไมควร ทานจงไมควรเดอดรอน

๒. ทานโจทดวยเรองจรง ไมโจทดวยเรองไมจรง ทานจงไมควรเดอดรอน

๓. ทานโจทดวยคาออนหวาน ไมโจทดวยคาหยาบ ทานจงไมควร

เดอดรอน

๔. ทานโจทดวยเรองทประกอบดวยประโยชน ไมโจทดวยเรองทไม

ประกอบดวยประโยชน ทานจงไมควรเดอดรอน

๕. ทานโจทดวยเมตตาจต ไมโจทดวยเพงโทษ ทานจงไมควรเดอดรอน

เพราะเหตไร เพราะวาภกษแมรปอน พงใหความสาคญวาพงโจทดวย

เรองจรง

11๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 11๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทานพระสารบตรไดกลาวตอไปวา อนบคคลผถกโจท พงตงอยใน

ธรรม ๒ ประการ คอความจรงและความไมโกรธ ถาผอนพงโจทเราดวยธรรม

๕ ประการ คอ

๑. พงโจทโดยกาลควรหรอโดยกาลไมควร

๒. ดวยเรองจรงหรอดวยเรองไมจรง

๓. ดวยคาออนหวานหรอดวยคาหยาบ

๔. ดวยเรองทประกอบดวยประโยชนหรอดวยเรองทไมประกอบดวย

ประโยชน

๕. ดวยเมตตาจตหรอดวยเพงโทษ

แมเรากพงตงอยในธรรม ๒ ประการ คอความจรงและความไมโกรธ

ถาเราพงทราบวา ธรรมนนมอยในเราไซร เราพงกลาวธรรมนนวามอย วา

ธรรมนนมอยพรอมในเรา ถาเราพงทราบวา ธรรมนนไมมอยในเราไซร เราก

พงกลาวธรรมนนวาไมมอย วาธรรมนนไมมอยพรอมในเรา

พระพทธเจาไดตรสแกทานพระสารบตรวา เรองกจะพงเปนเชนนน

แตวาโมฆบรษบางพวกในธรรมวนยน เมอถกกลาวสอน ยอมไมรบโดยเคารพ

ทานพระสารบตรไดกราบทลวา บคคลเหลาไมมศรทธา ตองการเลยงชวต

มใชออกบวชดวยศรทธา เปนผโออวด มมารยา เกเร ฟงซาน เยอหยง

เหลาะแหละ ปากกลา พดพลาม ไมสารวมทวารในอนทรยทงหลาย ไมรจก

ประมาณในโภชนะ ไมประกอบความเพยร ไมเพงถงความเปนสมณะ ไมม

ความเคารพกลาในสกขา มกมาก ยอหยอน เปนหวหนาในการลวงละเมด

ทอดธระในวเวกคอความสงบสงด เกยจคราน มความเพยรทราม มสต

เลอะเทอะ ไมมสมปชญญะ ไมมจตมนคง มจตฟงซาน มปญญาทราม

เปนคนบานาลาย คนเหลานนเมอถกขาพระองคกลาวสอนอยางน กไมรบ

โดยเคารพ สวนกลบตรเหลาใดมศรทธาออกบวช ไมโออวด ไมมมารยาท

ไมเกเร ไมฟงซาน ไมเยอหยง ไมเหลาะแหละ ไมปากกลา ไมพดพลาม

สารวมทวารในอนทรยทงหลาย รประมาณในโภชนะ ประกอบความเพยร

เพงถงความเปนสมณะ มความเคารพกลาในสกขา ไมมกมาก ไมยอหยอน ทอด

ธระในการลวงละเมด เปนหวหนาในวเวกคอความสงบสงด มความเพยร

อบรมตน มสตตงมน มสมปชญญะ มจตมนคง มจตเปนหนง มปญญา

มใชคนบานาลาย กลบตรเหลานนเมอถกขาพระองคกลาวสอนอยางน ยอม

รบโดยเคารพ

พระพทธเจากไดตรสรบรอง โดยตรสซาคาททานพระสารบตรกราบทล

และไดตรสแกทานพระสารบตรวา เธอพงวากลาวกลบตรเหลานน จงกลาวสอน

เพอนพรหมจรรย จงพราสอนเพอนพรหมจรรย ดวยหวงวา เราจกยกเพอน

พรหมจรรยจากอสทธรรม ใหตงอยในสทธรรม เธอพงสาเหนยกไวอยางนแล

สลสตร1 วาดวยโทษของความทศลและคณแหงความมศล

ทานพระสารบตรไดแสดงแกภกษทงหลายวา สมมาสมาธของภกษ

ผทศล มศลวบต ยอมเปนธรรมมอปนสยถกขจด คอไมม เมอสมมาสมาธ

ไมม ยถาภตญาณทสสนะ ความรเหนตามเปนจรงของภกษผมสมมาสมาธ

วบต ยอมเปนธรรมมอปนสยถกขจด คอไมม เมอยถาภตญาณทสสนะ

ความรความเหนตามเปนจรงไมม นพพทาวราคะ คอความหนาย ความสน

ตดใจยนดของภกษผมยถาภตญาณทสสนะวบต ยอมเปนธรรมมอปนสย

ถกขจด คอไมม เมอนพพทาวราคะไมม วมตตญาณทสสนะ ความรความเหน

ในวมตตของภกษผมนพพทาวราคะวบต ยอมเปนธรรมมอปนสยถกขจด

คอไมม เหมอนตนไมทมกงและใบวบต แมกะเทาะของตนไมนนกยอม

ไมถงความบรบรณ แมเปลอก กระพ แกนของตนไมนน กยอมไมถง

ความบรบรณ แมฉนใด สมมาสมาธของภกษผทศล มศลวบต ยอมเปน

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖๘/๒๒๓.

11๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 11๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

ธรรมมอปนสยถกขจด คอไมม เมอสมมาสมาธไมม ยถาภตญาณทสสนะ

ของภกษผมสมมาสมาธวบต ยอมเปนธรรมมอปนสยถกขจด คอไมม เมอ

ยถาภตญาณทสสนะไมม นพพทาวราคะของภกษผมยถาภตญาณทสสนะวบต

ยอมเปนธรรมมอปนสยถกขจด คอไมม เมอนพพทาวราคะไมม วมตตญาณ-

ทสสนะของภกษผมนพพทาวราคะวบต ยอมเปนธรรมมอปนสยถกขจด คอ

ไมม ฉนนนเหมอนกน

ทานพระสารบตรไดกลาวตอไปอกวา สมมาสมาธของภกษผมศล

สมบรณดวยศล ยอมถงพรอมดวยธรรมเปนอปนสย คอม เมอสมมาสมาธ

มอย ยถาภตญาณทสสนะของภกษผมสมมาสมาธสมบรณ ยอมถงพรอม

ดวยธรรมเปนอปนสย คอม เมอยถาภตญาณทสสนะมอย นพพทาวราคะ

ของภกษผมยถาภตญาณทสสนะสมบรณ ยอมถงพรอมดวยธรรมเปนอปนสย

คอม เมอนพพทาวราคะมอย วมตตญาณทสสนะของภกษผมนพพทาวราคะ

สมบรณ ยอมถงพรอมดวยธรรมเปนอปนสย คอม เปรยบเหมอนตนไมม

กงและใบสมบรณ แมกะเทาะของตนไมนนกยอมถงความบรบรณ แมเปลอก

กระพ แกนของตนไมนนกยอมถงความบรบรณ แมฉนใด สมมาสมาธของ

ภกษผมศล สมบรณดวยศล ยอมถงพรอมดวยธรรมเปนอปนสย คอม

เมอสมมาสมาธมอย ยถาภตญาณทสสนะของภกษผมสมมาสมาธสมบรณ

ยอมถงพรอมดวยธรรมเปนอปนสย คอม เมอยถาภตญาณทสสนะมอย

นพพทาวราคะของภกษผมยถาภตญาณทสสนะสมบรณ ยอมถงพรอมดวย

ธรรมเปนอปนสย คอม เมอนพพทาวราคะมอย วมตตญาณทสสนะของ

ภกษผมนพพทาวราคะสมบรณ ยอมถงพรอมดวยธรรมเปนอปนสย คอม

ฉนนนเหมอนกน

นสนตสตร1 วาดวยเหตใหคดไดเรว เรยนไดด

ทานพระอานนทไดเขาไปหาทานพระสารบตรถงทอย ไดปราศรยกบ

ทานพระสารบตร ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงไดถาม

ทานพระสารบตร วาดวยเหตเพยงเทาไรหนอ ภกษจงจะเปนผใครครวญได

เรวในกศลธรรมทงหลาย เรยนไดด เรยนไดมาก และสงทเธอเรยนแลวยอม

ไมเลอนไป ทานพระสารบตรไดตอบวา ทานพระอานนทเปนพหสต คอเปน

ผไดสดบตรบฟงมาก ขอความนนจงแจมแจงแกทานพระอานนททเดยว ทาน

พระอานนทจงไดแสดงแกทานพระสารบตรวา ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผ

๑. ฉลาดในอรรถ

๒. ฉลาดในธรรม

๓. ฉลาดในพยญชนะ

๔. ฉลาดในนรตต คอภาษา

๕. ฉลาดในเบองตนและเบองปลาย

ดวยเหตเพยงเทานแล ภกษจงจะเปนผใครครวญไดเรวในกศลธรรม

ทงหลาย เรยนไดด เรยนไดมาก และสงทเธอเรยนแลวยอมไมเลอะเลอน

ทานพระสารบตรไดกลาวอนโมทนาทานพระอานนทวา ตามททานพระอานนท

กลาวไวดแลวน นาอศจรรย ไมเคยมมาแลว และพวกเรายอมทรงจาทาน

พระอานนทผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนวา ทานพระอานนทเปนผฉลาด

ในอรรถ ฉลาดในธรรม ฉลาดในพยญชนะ ฉลาดในนรตตคอภาษา และ

ฉลาดในเบองตนและเบองปลาย

1 อง. ปจก. ๒๒/1๖๙/๒๒4.

1๒0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๒1สม เด จพระญาณส ง ว ร

จะอธบายบางบทในพระสตรน ขอวา ฉลาดในอรรถ ไดแกเปนผฉลาด

ในอรรถกถา คอถอยคาอธบาย ขอวา ฉลาดในธรรม ไดแกเปนผฉลาด

ในบาล คอในขอธรรมทเปนพระบาลคอเปนพระพทธพจนทงหลาย ขอวา

ฉลาดในพยญชนะ ไดแกเปนผฉลาดในประเภทแหงอกษร ขอวา ฉลาดใน

นรตต ไดแกฉลาดในภาษา ขอวา เปนผฉลาดในเบองตนและเบองปลาย

ไดแกเปนผฉลาดในเบองตนเบองปลาย ๕ คอ ๑. เบองตนเบองปลายของ

อรรถ คอถอยคาทแสดงเนอความหรอถอยคาทอธบายความแหงบาล

๒. เบองตนเบองปลายของบาล คอขอธรรมทเปนบาล คอขอธรรมทเปน

พระพทธพจนทงหลาย ๓. เบองตนเบองปลายของบท ๔. เบองตนเบองปลาย

ของอกษร ๕. เบองตนเบองปลายของอนสนธคอความสบตอ

ในเบองตนเบองปลายเหลานน รอรรถเบองตนดวยอรรถเบองปลาย

รอรรถเบองปลายดวยอรรถเบองตน ชอวา เปนผฉลาดในเบองตนเบองปลาย

ของอรรถ อธบายวา ภกษนนเมอเวนอรรถเบองตน กลาวแตอรรถเบองปลาย

กยอมรวาอรรถเบองตนมอยอยางน แมเมอทานเวนอรรถเบองปลาย กลาว

แตอรรถเบองตน กรวาอรรถเบองปลายมอยดงน เมอทานเวนอรรถทง ๒

กลาวแตอรรถในทามกลาง กยอมรวาอรรถทง ๒ มอยดงน เมอทานเวน

อรรถในทามกลาง กลาวแตอรรถทง ๒ สวน ยอมรวาอรรถในทามกลางมอย

ดงน แมในเบองตนเบองปลายของบาลเปนตน กมนยเหมอนกน

สวนในเบองตนเบองปลายของอนสนธ มวนจฉยดงตอไปน เมอ

พระสตรเรมแต ศล เปนตนไป ในทสดกมาถง อภญญา ๖ ภกษยอมรวา

พระสตรไปตามอนสนธ ไปตามกาหนดบทดงน เมอพระสตรเรมแต ทฏฐ

ไป เบองปลาย สจจะ ทงหลายกมาถง ภกษยอมรวา พระสตรไปตามอนสนธ

เมอพระสตรเรมแตการทะเลาะบาดหมางกน เบองปลาย สาราณยธรรม กมาถง

เมอพระสตรเรมแต ดรจฉานกถา คอถอยคาทเปนของนอกพระธรรมวนย

เบองปลาย กถาวตถ คอถอยคาทควรพดกมาถง ภกษยอมรวา พระสตรไป

ตามอนสนธ คอตามลาดบขอความทตอกน

1๒๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๒๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ภททชสตร1 วาดวยสงทเปนยอด ๕ ประการ

สมยหนงทานพระอานนทอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ ทานพระ

ภททชไดเขาไปหาทานพระอานนทถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอานนท

ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ทานพระอานนทไดถามทาน

พระภททชวา บรรดาการเหนทงหลาย การเหนชนดไหนเปนยอด บรรดาการ

ไดยนทงหลาย การไดยนชนดไหนเปนยอด บรรดาสขทงหลาย สขชนดไหน

เปนยอด บรรดาสญญาทงหลาย สญญาชนดไหนเปนยอด บรรดาภพ

ทงหลาย ภพชนดไหนเปนยอด

ทานพระภททชตอบวา พรหม ผเปนใหญยง ไมมใครครอบงาได เหน

สงทงปวง ยงผอนใหเปนไปในอานาจ มอย ผใดเหนพรหมนน การเหนของ

ผนนเปนยอดของการเหนทงหลาย

เทพเหลา อาภสสระ ผเพยบพรอมดวยความสขมอย เทพเหลานน

ยอมเปลงอทานในบางครงบางคราววา สขหนอ สขหนอ ผใดไดยนเสยงนน

การไดยนเสยงของผนนเปนยอดของการไดยนทงหลาย

เทพเหลา สภกณหะ มอย เทพเหลานนยนดเฉพาะสงทมอย ยอมเสวย

สข การเสวยสขนเปนยอดของความสขทงหลาย

พวกเทพผเขาถง อากญจญญายตนภพ มอย การเขาถงอากญจญญา-

ยตนภพนเปนยอดของสญญาทงหลาย

พวกเทพผเขาถง เนวสญญานาสญญายตนภพ มอย การเขาถงเนว-

สญญานาสญญายตนภพนเปนยอดของภพทงหลาย

1 อง. ปจก. ๒๒/1๗0/๒๒๕.

ทานพระอานนทไดกลาววา คาพดของทานพระภททชน ยอมเขากบ

คนเปนอนมาก สวนทานพระภททชจงไดกลาวแกทานพระอานนทวา ทาน

พระอานนทเปนพหสต คอเปนผไดสดบตรบฟงมาก ขอทานพระอานนท

จงอธบายความขอนนใหแจมแจงดวยเถด ทานพระอานนทจงกลาววา ถา

เชนนนทานจงฟง จงใสใจใหด เราจะกลาว แลวทานพระอานนทไดแสดงวา

ความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ยอมมในลาดบแหงบคคลผเหนตาม

เปนจรง นเปนยอดของการเหนทงหลาย

ความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ยอมมในลาดบแหงบคคลผไดยนตาม

ความเปนจรง นเปนยอดของการไดยนทงหลาย

ความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ยอมมในลาดบแหงบคคลทไดรบความ

สขตามเปนจรง นเปนยอดของความสขทงหลาย

ความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ยอมมในลาดบแหงบคคลผมสญญา

ตามเปนจรง นเปนยอดของสญญาทงหลาย

ความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ยอมมในลาดบแหงบคคลผเปนอยแลว

ตามเปนจรง นเปนยอดของภพทงหลาย

ในพระสตรทกลาวมาน ไดแสดงถง อนตคาหกทฏฐ ในพระสตรหนง

คาวา อนตคาหกทฏฐ นน คอความเหนอนถอเอาทสด คอแลนเขาไปถง

ทสดในอยางหนงๆ แจกออกไปเปน ๑๐ ขอ คอ

๑. โลกเทยง

๒. โลกไมเทยง

๓. โลกมทสด

๔. โลกไมมทสด

๕. ชพกอนนน สรระกอนนน

1๒4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๒๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

๖. ชพเปนอน สรระกเปนอน

๗. สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเปนอก คอเกดอก

๘. สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเปนอก คอไมเกดอก

๙. สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเปนอกกม ยอมไมเปนอกกม

๑๐. สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเปนอกหามได ยอมไมเปนอก

กหามได

ทฏฐ ๑๐ ประการน สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณ-

วโรรสไดทรงอธบายไววา “ทฏฐนอกพระพทธศาสนา พระอาจารยไมพอใจ

อธบาย ในเมอจาจะพดถง กพดอยางหวน ยากทจะเขาใจ เมอเปนเชนน

ยากทจะลงความเหนวา พระพทธศาสนามงหมายอยางไร ทฏฐนทานมได

พรรณนาไวชดเจน แตกลาววา เปนขอทพระศาสดาไมทรงพยากรณ คอไม

ตรสถง ดงมเรองเลาวา พระมาลงกยะทลถามถงทฏฐ ๑๐ น และทลพอวา

ถาไมทรงพยากรณ จกไมอยประพฤตพรหมจรรยตอไป พระองคตรสวา

เมอพระมาลงกยะจะมาประพฤตพรหมจรรย พระองคไมไดสญญาไววา

จกทรงแกทฏฐ ๑๐ ขอน พระมาลงกยะปรารถนาจะไปกจงไป ดงน จงเปน

ดจกรยอนผสอดสองธรรมในพระพทธศาสนาพงหลกหาง ดจกรยบอก

นาตนอนเรอไมพงแวะเขาไป เปนขอทนารอย ในทนจะอธบายตามมตของ

ขาพเจา โลกในทนนาจะไดแกหมสตว ขอวา โลกเทยง นนนาจะหมายความ

ดงกลาวแลวใน สสสตทฏฐ คอความเหนวาเทยง ขอวา โลกไมเทยง นนนาจะ

หมายถงความดงกลาวแลวใน อจเฉททฏฐ คอความเหนวาขาดสญ ขอวา โลกม

ทสด นาจะหมายความวา คนทาด ในทสดยอมไปเกดในทพยกายทยงยน

ไมแปรผน ดจความเขาใจของคนถอลทธตางบางพวก หรอดวยมรณะแลว

ขาดสญกน ขอวา โลกไมมทสด นนนาจะหมายความวา เวยนเกดเวยนตาย

ไปอยางน ไมมขาดลง ขอวา ชพกอนนน สรระกอนนน กบขอวา ชพเปนอน

สรระกเปนอน ชพนน ไดแก ชโว ทแปลวา ชพ เปนแตในทนใชเปน

นปงสกลงค วาชว ในพราหมณสมย1 บญญตวา เวลามรณะ ชพนออกจาก

สรระไปถอปฏสนธใหม สวนสรระยอมสลายไป ทฏฐเนองดวยชพน ขางหนง

เขาใจวา ชพกบสรระเปนอนเดยวกน เกดดบพรอมกน อกขางหนงเขาใจวา

ชพกบสรระตางกน เชนบญญตไวในพราหมณสมย พระพทธศาสนากลาว

อนตตา ไมใชอตตา ไมใชตนนน แสดงนามธรรม คอจตเจตสกวา เกดขน

เพราะอายตนะภายในและอายตนะภายนอกสบกนเขาเปนตนไป เพอคดคานชพ

ดงทเขาเขาใจกนนน ในขอปรารภความเกดอกเปนตน ของสตวเบองหนา

แตตายแลว บทบาลใชแปลกอย ใชบทวา ตถาคโต ทแกในอรรถกถาวา

สตโต คอสตว ตถาคต ศพทนน นอกจากในทน พบแตในทเรยกพระสมมา-

สมพทธเจา มกเรยกเปนพหพจนดวย โดยอธบายวา ผมาเหมอนอยางนน

คอไดตรสเปนพระสมมาสมพทธเจา และไดทรงบาเพญพทธกจถกตองตาม

ธรรมเนยมของพระสมมาสมพทธเจาพระองคกอนๆ เชนเดยวกบพระราชาผ

เปนแทนสบกนมา สอบกบภาษาสนสกฤต ไดความออกไปอกหนอยวา นอกจาก

ใชเรยกพระพทธเจา ใชเรยกชนะ ทออกชอในปกรณขางพระพทธศาสนา

วา นครนถนาฏบตรบาง ใชเรยกเจาบาง ไมไดกลาววาใชเรยกสามญสตว

ถาไมใชศพทใชเรยกสามญสตว ความเขาใจกจะพงมอกทางหนงวา ทานผท

มหาชนนบถอเปนศาสดาและเปนเอกอในลทธของตน เบองหนาแตตายแลว

เกดอกหรอไม หรอทเกดอกกม ไมเกดอกกม หรอปฏเสธทงนน สมดวย

ปญหาปรารภเจาลทธเหนปานน อนพระสภททะครงยงเปนปรพาชกยกขน

ทลถามพระศาสดาเมอใกลจะปรนพพาน แตทลถามในทางตรสรของเขา

เชนนไมแยงตอการรบรองวา สตวผยงมกเลสานสยตายแลวตองเกดอก

ขาพเจาไดความเขาใจไมพอเพออนโมทนาหรอคานคาแกในอรรถกถาทง ๒

อยาง จงแปลวา สตว ไวตามอรรถกถา แมเปนศพทเรยกสามญสตว กอาจ

1 ในคาสงสอนหรอลทธของพราหมณ.

1๒๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๒๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

อธบายใหเขารปไดวา เปนผมาเหมอนอยางนน คอเกดขนแลวเปนอยโดย

ธรรมดาแหงสตว และจกเปนผไป คอตายเหมอนสตวในกาลกอน ทฏฐ ๑๐

อยางน ไมจดเปนชวรายนก ไมถงหามสวรรค เปนแตหามอรยมรรค อธบาย

วา คนมทฏฐเหลานแตอยางใดอยางหนง ถาไมไดทาบาปทจรตเพราะทฏฐน

เบองหนาแตตายแลว ไปเกดในสวรรคกได แตยงละเสยไมไดเพยงใด ยงเปน

ผอาภพ ไมอาจบรรลอรยมรรคอยเพยงนน”

กมโมชสตร1 วาดวยมาตคามเปนทตง

พระพทธเจาเมอประทบอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ ทานพระ

อานนทเขาไปเฝากราบทลถามวา อะไรหนอเปนเหตเปนปจจยทาใหมาตคาม

คอสตรภาพไมนงในสภา ไมประกอบการงานใหญ ไมไดไปนอกเมอง พระ

พทธเจาตรสวา เพราะมาตคาม ๑. เปนผมกโกรธ ๒. เปนผมกรษยา ๓. เปน

ผมกตระหน ๔. เปนผทรามปญญา นแลเปนเหตเปนปจจยทาใหมาตคาม

ไมนงในสภา ไมประกอบการงานใหญ ไมไดไปนอกเมอง

คาวา มาตคาม ไดแกสตรภาพหรอสตร พระพทธภาษตนยกเอาเหต

ปจจยทง ๔ นเปนทตง เพราะฉะนน จงถงความสนนษฐานไดวา เหต

ปจจยทง ๔ นเปนสาคญ คอเมอเปนผมกโกรธ เปนผมกรษยา เปนผมก

ตระหน เปนผทรามปญญา กจะไมไดเขานงในสภา ไมประกอบการงานใหญ

ไมไดไปนอกเมอง แตถาไมประกอบดวยเหตปจจยทง ๔ ประการน กจะได

เขานงในสภา ไดประกอบการใหญ ไดไปนอกเมอง เหตปจจยทง ๔ น

จงเปนสาธารณเหต คอเหตทวไป สาธารณปจจย ปจจยทวไป ไดทงสตร

ไดทงบรษ

1 อง. จตกก. ๒1/๘0/10๗. (พมา. กมโพชสตร)

ปาณาตปาตสตร1 วาดวยธรรมทาใหเกดในนรกสวรรค

พระพทธเจาตรสวา บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ ยอมอบต

ในนรก เหมอนถกนาตวไปโยนทงฉะนน ธรรม ๔ ประการ คอ

๑. บคคลเปนผทาปาณาตบาตโดยปกต

๒. ทาอทนนาทานโดยปกต

๓. ทากาเมสมจฉาจารโดยปกต

๔. พดมสาวาทโดยปกต

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในนรก เหมอน

ถกนาตวไปโยนทงฉะนน

พระพทธเจาไดตรสในทางตรงกนขามตอไปวา บคคลผประกอบดวย

ธรรม ๔ ประการทตรงกนขาม ยอมอบตในสวรรค เหมอนเขาเชญตวไป

ประดษฐานไวฉะนน ธรรม ๔ ประการ คอ

๑. บคคลเปนผเวนจากปาณาตบาต

๒. เปนผเวนจากอทนนาทาน

๓. เปนผเวนจากกาเมสมจฉาจาร

๔. เปนผเวนจากมสาวาท

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในสวรรคเหมอน

เขาเชญตวไปประดษฐานไวฉะนน

1 อง. จตกก. ๒1/๘1/10๗.

1๒๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๒๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

มสาสตร1 วาดวยธรรมทาใหเกดในนรกสวรรค

พระพทธเจาตรสวา บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ ยอมอบต

ในนรก ธรรม ๔ ประการ คอ

๑. บคคลเปนผพดมสาวาทโดยปกต

๒. พดสอเสยดโดยปกต

๓. พดคาหยาบโดยปกต

๔. พดสารากเพอเจอโดยปกต

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในนรก เหมอน

ถกนาตวไปโยนทงไวฉะนน

พระพทธเจาตรสในดานตรงกนขามวา บคคลประกอบดวยธรรม ๔

ประการ ยอมอบตในสวรรค ธรรม ๔ ประการ คอ

๑. บคคลเปนผเวนจากมสาวาท

๒. เปนผเวนจากพดสอเสยด

๓. เปนผเวนจากพดคาหยาบ

๔. เปนผเวนจากพดสารากเพอเจอ

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในสวรรค เหมอน

เขาเชญตวไปประดษฐานไวฉะนน

1 อง. จตกก. ๒1/๘๒/10๘.

วณณสตร1 วาดวยธรรมทาใหเกดในนรกสวรรค

พระพทธเจาตรสวา บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ ยอมอบต

ในนรก ธรรม ๔ ประการ คอบคคลไมใครครวญ ไมสอบสวนแลว

๑. ชมคนทควรต

๒. ตคนทควรชม

๓. ปลกความเลอมใสในฐานะอนไมควรเลอมใส

๔. แสดงความไมเลอมใสในฐานะอนควรเลอมใส

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในนรก เหมอน

ถกนาตวไปโยนทงฉะนน

พระพทธเจาไดตรสตอไปอกวา บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ

ตรงกนขาม ยอมอบตในสวรรค ธรรม ๔ ประการ คอบคคลใครครวญ

สอบสวนแลว

๑. ตคนทควรต

๒. ชมคนทควรชม

๓. แสดงความไมเลอมใสในฐานะอนไมควรเลอมใส

๔. ปลกความเลอมใสในฐานะอนควรเลอมใส

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในสวรรค เหมอน

เขาเชญตวไปประดษฐานไวฉะนน

1 อง. จตกก. ๒1/๘๓/10๘.

1๓0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๓1สม เด จพระญาณส ง ว ร

โกธสตร1 วาดวยธรรมทาใหเกดในนรกสวรรค

พระพทธเจาตรสวา บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ ยอมอบต

ในนรก ธรรม ๔ ประการ คอ

๑. บคคลเปนผหนกในความโกรธ ไมหนกในพระสทธรรม

๒. เปนผหนกในความลบหลทาน ไมหนกในพระสทธรรม

๓. เปนผหนกในลาภ ไมหนกในพระสทธรรม

๔. เปนผหนกในสกการะ ไมหนกในพระสทธรรม

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในนรก เหมอน

ถกนาตวไปโยนทงฉะนน

พระพทธเจาไดตรสตอไปในทางตรงกนขามวา บคคลประกอบดวย

ธรรม ๔ ประการ ยอมอบตในสวรรค ธรรม ๔ ประการ คอ

๑. บคคลเปนผหนกในพระสทธรรม ไมหนกในความโกรธ

๒. เปนผหนกในพระสทธรรม ไมหนกในความลบหลทาน

๓. เปนผหนกในพระสทธรรม ไมหนกในลาภ

๔. เปนผหนกในพระสทธรรม ไมหนกในสกการะ

บคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนแล ยอมอบตในสวรรค เหมอน

เขาเชญตวไปประดษฐานไวฉะนน

1 อง. จตกก. ๒1/๘4/10๙.

ตมสตร1 วาดวยบคคลในโลก ๔ จาพวก

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวกน มปรากฏอยในโลก คอ

๑. ตโม ตมปรายโน บคคลผมดมาแลว มมดไปขางหนา

๒. ตโม โชตปรายโน บคคลผมดมาแลว มสวางไปขางหนา

๓. โชต ตมปรายโน บคคลผสวางมาแลว มมดไปขางหนา

๔. โชต โชตปรายโน บคคลผสวางมาแลว มสวางไปขางหนา

ตรสอธบายตอไปวา

๑. บคคลผมดมาแลว มมดไปขางหนา คอบคคลบางคนในโลกนเกด

ในตระกลตา คอตระกลจณฑาลกด ตระกลชางสานกด ตระกลพรานกด

ตระกลชางหนงกด ตระกลผรบจางเทขยะกด ทงยากจนขดสนขาวนาของกน

เปนอยอยางแรนแคน หาอาหารและเครองนงหมไดโดยฝดเคอง ซาเปนคน

ขรวขเหรเตยแคระ มากไปดวยโรค ตาบอดบาง เปนงอยบาง กระจอกบาง

เปลยบาง ไมใครไดขาว นา ผา ยวดยาน ดอกไม ของหอม เครองลบไล

ทนอน ทอย และเครองประทป บคคลนนยงประพฤตทจรตดวยกาย

วาจาใจ ครนประพฤตทจรตดวยกายวาจาใจแลว กายแตกทาลายตายไป

ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก อยางนแล บคคลผมดมาแลว

มมดไปขางหนา

๒. บคคลผมดมาแลว มสวางไปขางหนา คอบคคลบางคนในโลกน

เกดในตระกลตา คอตระกลจณฑาลกด เปนตนดงกลาวในขอ ๑ บคคลนน

ประพฤตสจรตดวยกายวาจาใจ ครนประพฤตสจรตดวยกายวาจาใจแลว

กายแตกทาลายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค อยางนแล บคคลผมดมา

แลว มสวางไปขางหนา

1 อง. จตกก. ๒1/๘๕/10๙.

1๓๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๓๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

๓. บคคลผสวางมาแลว มมดไปขางหนา คอบคคลบางคนในโลกน

เกดในตระกลสง คอตระกลกษตรยมหาศาลกด ตระกลพราหมณมหาศาล

กด ตระกลคฤหบดมหาศาลกด มงคง มทรพยมาก มโภคะมาก มเงนทอง

มขาวของเครองใช มทรพยธญชาตเปนอนมาก ทงมรปรางสะสวยเจรญตา

เจรญใจ ประกอบดวยผวพรรณงดงามยงนก เปนผมปกตไดขาว นา ผา

ยวดยาน ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ทอย และเครองประทป

บคคลนนประพฤตทจรตดวยกายวาจาใจ ครนประพฤตทจรตดวยกายวาจาใจ

แลว กายแตกทาลายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนตบาต นรก อยางนแล

บคคลผสวางมาแลว มมดไปขางหนา

๔. บคคลผสวางมาแลว มสวางไปขางหนา คอบคคลบางคนในโลกน

เกดในตระกลสง คอตระกลกษตรยมหาศาลเปนตนดงกลาวมาแลวในขอ ๓

บคคลนนประพฤตสจรตดวยกายวาจาใจ ครนประพฤตสจรตดวยกายวาจาใจ

แลว กายแตกทาลายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค อยางนแล บคคล

ผสวางมาแลว มสวางไปขางหนา

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวกนแล มปรากฏอยในโลก

โอณตสตร1 วาดวยบคคลในโลก ๔ จาพวก

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวกน คอ

๑. โอณโตณโต บคคลตามาแลว ตาไป

๒. โอณตณณโต บคคลตามาแลว สงไป

๓. อณณโตณโต บคคลสงมาแลว ตาไป

๔. อณณตณณโต บคคลสงมาแลว สงไป

1 อง. จตกก. ๒1/๘๖/11๒.

พระพทธเจาตรสอธบายบคคล ๔ จาพวกน เชนเดยวกบบคคล ๔

จาพวกทกลาวมาแลว มบคคลผมดมาแลว มมดไปขางหนาเปนตน

ปตตสตร1 วาดวยสมณะ ๔ จาพวก

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. สมณมจโลก สมณะผไมหวนไหว

๒. สมณปณฑรโก สมณะบณฑรกะ บวขาว

๓. สมณปทโม สมณะปทม บวหลวง

๔. สมเณส สมณสขมาโล สมณะสขมาลยในหมสมณะ

พระพทธเจาตรสอธบายไววา

๑. สมณะผไมหวนไหวเปนอยางไร คอภกษในธรรมวนยนเปนพระเสขะ

เปนผยงตองปฏบต ปรารถนาอยซงธรรมอนเกษมจากโยคะอยางเยยมยอด

เปรยบเหมอนพระโอรสองคใหญของพระราชา ผเปนกษตรยมรธาภเษก เปน

ผควรแกการอภเษก แตยงมไดรบอภเษก ดารงอยในตาแหนงพระยพราช

ฉนใด ภกษเปนพระเสขะ เปนผยงตองปฏบตอย ปรารถนาอยซงธรรมอน

เกษมจากโยคะอยางเยยมยอดฉนนนเหมอนกน อยางนแล บคคลเปนสมณะ

ผไมหวนไหว

๒. บคคลเปนสมณะบณฑรกะ บวขาว เปนอยางไร คอภกษในพระ-

ธรรมวนยนทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมไดเพราะ

อาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย แตวาไมได

ถกตองวโมกข ๘ ดวยนามกาย อยางนแล บคคลเปนสมณะบณฑรกะ

สมณะบวขาว

1 อง. จตกก. ๒1/๘๗/11๓.

1๓4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๓๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

๓. บคคลเปนสมณะปทม บวหลวง เปนอยางไร คอภกษในพระธรรม-

วนยนทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะ

ทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย ทงไดถกตอง

วโมกข ๘ ดวยกายคอนามกายดวย อยางนแล บคคลเปนสมณะปทม

สมณะบวหลวง

๔. บคคลเปนสมณะสขมาลยในหมสมณะเปนอยางไร คอภกษใน

พระธรรมวนยน บรโภคจวร โดยมากมผวงวอนใหบรโภค ทบรโภคโดย

ไมมใครวงวอนใหบรโภคมนอย บรโภคบณฑบาต เสนาสนะ คลานปจจย

โดยมากมผวงวอนใหบรโภค ทบรโภคโดยไมมใครวงวอนใหบรโภคกมนอย

อนง ภกษนนอยกบเพอนสพรหมจารเหลาใด เพอนสพรหมจารเหลานน

ยอมประพฤตตอภกษนนดวยกายกรรมทนาเจรญใจเปนสวนมาก ทไมนาเจรญใจ

เปนสวนนอย ประพฤตตอภกษนนดวยวจกรรม มโนกรรมทนาเจรญใจเปน

สวนมาก ทไมนาเจรญใจเปนสวนนอย เพอนสพรหมจารทงหลายยอมนอม

เขาไปแตสงทนาเจรญใจทงนน สงทไมนาเจรญใจมเปนสวนนอย

อนง ทกขเวทนาทงหลายทมนาดเปนสมฏฐานกด มเสมหะเปนสมฏ-

ฐานกด มลมเปนสมฏฐานกด ทเปนสนนปาตกะ คอเกดแตด เสมหะและ

ลมรวมกนเปนสมฏฐาน ซงเรยกวา สนนบาตกด ทเกดแตความเปลยนแปร

แหงฤดกด เกดแตการบรหารรางกายไมสมาเสมอ คอเปลยนอรยาบถไมเสมอ

กด เกดพราะถกทาราย เชน ถกตกด เกดดวยอานาจวบากของกรรมกด

ทกขเวทนาเหลานนไมเกดมแกภกษนนมากเลย เธอเปนผมอาพาธนอย เธอ

ไดตามตองการ ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบาก ซงฌาน ๔ อนเปนธรรม

เปนไปในจตอนยง เปนธรรมเครองอยเปนสขในอตภาพปจจบน เธอกระทาให

แจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะทงหลายสนไป

ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย อยางนแล บคคลเปนสมณะสขมาลย

ในหมสมณะ

พระพทธเจาตรสวา เมอจะเรยกโดยชอบ จะพงเรยกบคคลใด วาเปน

สมณะสขมาลยในหมสมณะ กพงเรยกเราคอองคพระพทธเจาเองนแหละ วา

เปนสมณะสขมาลยในหมสมณะ แทจรงเรา คอพระพทธเจา บรโภคจวร

โดยมากมผวงวอนใหบรโภค ทบรโภคโดยไมมใครวงวอนใหบรโภคมนอย

เราบรโภคบณฑบาต เสนาสนะ คลานปจจย โดยมากมผวงวอนใหบรโภค ท

บรโภคโดยไมมใครวงวอนใหบรโภคมนอย

อนง เราอยกบภกษเหลาใด ภกษเหลานนยอมประพฤตตอเราดวย

กายกรรม วจกรรม มโนกรรม ทนาเจรญใจเปนสวนมาก ทไมนาเจรญใจ

เปนสวนนอย ภกษทงหลายยอมนอมเขาไปแตสงทนาเจรญใจทงนน สงท

ไมนาเจรญใจมเปนสวนนอย

อนง ทกขเวทนาทงหลายทมนาดเปนสมฏฐานกด มเสมหะเปนสมฏ-

ฐานกด มลมเปนสมฏฐานกด ทเปนสนนบาตกด ทเกดแตความเปลยนแปร

แหงฤดกด เกดแตการบรหารรางกายไมสมาเสมอกด เกดเพราะถกทาราย

กด เกดดวยอานาจวบากของกรรมกด ทกขเวทนาเหลานนไมเกดมแกเรา

มากเลย เราเปนผมอาพาธนอย

อนง เราไดตามตองการ ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบาก ซงฌาน ๔

อนเปนธรรมเปนไปในจตอนยง เปนธรรมเครองอยเปนสขในอตภาพปจจบน

เราทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะ

ทงหลายสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอย ในปจจบน ฉะนน เมอจะ

เรยกโดยชอบ จะเรยกบคคลใดวาเปนสมณะสขมาลยในหมคณะ กพงเรยก

เรานแหละโดยชอบวาเปนสมณะสขมาลยในหมสมณะ

ในพระสตรน มขอพงอธบายในบางบทวา บททวา สมณะบณฑรกะ

ไดแกสมณะดงบวขาว ธรรมดาบวขาวเกดในสระมใบ ๙๙ ใบ ทรงแสดง

พระขณาสพสกขวปสสก ผบาเพญวปสสนาลวนดวยบทน ดวยวาพระขณาสพ

1๓๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๓๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

สกขวปสสกนน ชอวา สมณะดงบวขาว เพราะทานมคณยงไมสมบรณ โดย

ทฌานและอภญญายงไมม บทวา สมณะปทม ไดแกสมณะดงบวหลวง

ธรรมดาบวหลวงเกดในสระมใบครบ ๑๐๐ ทรงแสดงพระขณาสพผเปน

อภโตภาควมตตดวยบทน ดวยวาพระขณาสพอภโตภาควมตตนน ชอวา สมณะ

ดงบวหลวง เพราะทานบรบรณโดยมฌานและอภญญา สวนบทวา สมณะ

สขมาลยในสมณะทงหลายกอธบายวา บรรดาสมณะเหลานนแมทงหมด

สมณะสขมาลยเปนผมกายและจตออนโยน เวนความทกขทางกายและทางจต

เปนผมสขโดยสวนเดยว ทรงแสดงพระองคเองคอพระพทธเจาเอง และ

สมณะสขมาลยเชนกบพระองค ดวยบทวาสขมาลสมณะ

และมขอทพงอธบายวา คาวา พระขณาสพสกขวปสสก พระขณาสพ

นนแปลวา พระผสนอาสวะแลว คอสนกเลสจนถงขนอาสวะคอกเลสทนอน

จมหมกหมมอยในจต จงเปนผสนกเลสสนเชง ทงอยอยางหยาบ ทงอยาง

กลาง ตลอดจนถงอยางละเอยด เหมอนอยางนาเอาความขนในตมนาออกได

หมด ตลอดจนถงตะกอนทนอนอยกนตม กนาออกไดหมด เปนนาสะอาด

ปราศจากเครองทาใหขน ตลอดจนถงตะกอนกนตม เปนนาทบรสทธโดย

สนเชง ดงนคอพระขณาสพ สวนสกขวปสสกนน แปลวา ผเหนแจงอยาง

แหงแลง คอหมายความวาเปนผปฏบตวปสสนาลวน มสมาธเพยงเปนบาท

เทานน ไมไดสมาธอยางยง คอทเรยกวาฌานสมบต ๔ หรอ ๘ เปนผ

ไดสมาธเพยงเปนบาทแหงวปสสนา และกปฏบตทางวปสสนาตอไปจนสาเรจ

เปนพระอรหนต ไมไดฌานไมไดสมาบต จงไมไดฌานไมไดอภญญา เรยกวา

พระขณาสพทเปนสกขวปสสกะหรอวปสสก แปลวา ผเหนแจงอยางแหงแลง

สวนทานทปฏบตมาในศลในสมาธ จนถงไดสมาธชนสงทเปนฌาน-

สมาบต ๔ หรอ ๘ จงปฏบตวปสสนาทากเลสใหสนไป เปนพระขณาสพ

ทไดฌานไดอภญญา นจาพวกหนงทเรยกวา เปนพระขณาสพทเปนอภโตภาค-

วมตต คอหลดพนโดยสวนทง ๒ คอทงทเปนดวยเจโตวมตต และดวยปญญา-

วมตต เปนพระขณาสพทสมบรณ เพราะฉะนน จงเรยกพระขณาสพทเปน

สกขวปสสกวาสมณะบณฑรกะ สมณะบวขาวทมใบ ๙๙ ใบ ยงไมเตม ๑๐๐

ใบ เพราะบวขาวนนเปนบวเกดในสระทมใบ ๙๙ ใบ สวนสมณะทเปนพระ

ขณาสพผเปนอภโตภาควมตตคอหลดพนโดยสวน ๒ ทงเจโตวมตตทงปญญา-

วมตตนน เรยกวา สมณะปทโม สมณะปทม ปทม ไดแกบวหลวง บวหลวง

นนวาเกดในสระมใบครบ ๑๐๐ ใบ จงเปนพระขณาสพทสมบรณ ทงดวย

ฌาน ทงดวยปญญา

สงโยชนสตร1 วาดวยสมณะ ๔ จาพวก

พระพทธเจาไดตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. สมณมจโล สมณะผไมหวนไหว

๒. สมณปณฑรโก สมณะบณฑรกะ บวขาว

๓. สมณปทโม สมณะปทม บวหลวง

๔. สมเณส สมณสขมาโล สมณะสขมาลยในหมสมณะ

พระพทธเจาตรสอธบายสมณะทง ๔ นวา

๑. บคคลเปนสมณะผไมหวนไหวเปนอยางไร คอภกษในพระธรรมวนยน

เพราะสนสงโยชน ๓ เปนพระโสดาบน มอนไมตกตาเปนธรรมดา เปน

ผเทยงแททจะไดตรสรในกาลขางหนา อยางนแล บคคลเปนสมณะผไมหวนไหว

๒. บคคลเปนสมณะบณฑรกะ บวขาว เปนอยางไร คอภกษในพระ-

ธรรมวนยน เพราะสนสงโยชน ๓ เพราะราคะโทสะโมหะเบาบาง เปนพระ

สกทาคาม มาสโลกนอกหนเดยว จกทาทสดทกขได อยางนแล บคคลเปน

สมณะบณฑรกะ สมณะบวขาว

1 อง. จตกก. ๒1/๘๘/11๖.

1๓๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๓๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

๓. บคคลเปนสมณะปทม บวหลวง เปนอยางไร คอภกษในพระธรรม-

วนยน เพราะสนสงโยชนเบองตา ๕ เปนโอปปาตกะ ปรนพพานในโลกทเกด

นน มอนไมกลบจากโลกนนเปนธรรมดา คอเปนพระอนาคาม อยางนแล

บคคลเปนสมณะปทม บวหลวง

๔. บคคลเปนสมณะสขมาลยในหมสมณะเปนอยางไร คอภกษใน

พระธรรมวนยน กระทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมได

เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย อยางน

แล บคคลเปนสมณะสขมาลยในหมสมณะ

ในพระสตรนกมชอสมณะเชนเดยวกบในพระสตรกอนหนา คอสมณะ

๔ จาพวก แตวาอธบายยกยายไปอกนยหนง คอทรงแสดงอธบายถงพระ

โสดาบน เรยกวา สมณะผไมหวนไหว เพราะทานไดศรทธาตงมนแลวใน

พทธศาสนา ทรงเรยกพระสกทาคามวา สมณะบวขาว ดจบวขาวเกดในสระ

มใบไมมาก เพราะทานเปนผมคณยงไมมากทเดยว พระอนาคามตรสเรยกวา

สมณะบวหลวง ดจบวหลวงม ๑๐๐ ใบเกดในสระ เพราะทานมคณมากกวา

นน พระขณาสพผถงความออนโยนเรยกวา สมณะสขมาลย เพราะกเลสททา

ความกระดางทานถอนไดแลวโดยประการทงปวง

ทฏฐสตร1 วาดวยสมณะ ๔ จาพวก

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. สมณมจโล สมณะผไมหวนไหว

๒. สมณปณฑรโก สมณะบณฑรกา บวขาว

๓. สมณปทโม สมณะปทม บวหลวง

๔. สมเณส สมณสขมาโล สมณะสขมาลยในหมสมณะ

1 อง. จตกก. ๒1/๘๙/11๗.

พระพทธเจาอธบายวา

๑. กบคคลเปนสมณะผไมหวนไหวเปนอยางไร คอภกษในพระธรรม-

วนยน เปนผมความเหนชอบ มความดารชอบ มวาจาชอบ มการงานชอบ

มอาชพชอบ มความพยายามชอบ มสตชอบ มสมาธชอบ อยางนแล

บคคลเปนสมณะผไมหวนไหว

๒. บคคลเปนสมณะบณฑรกะ บวขาว เปนอยางไร ภกษในพระธรรม-

วนยนเปนผมความเหนชอบเปนตน จนถงมสมาธชอบทครบ ๘ และม

ญาณความหยงรชอบ มวมตต ความพนชอบ แตไมไดถกตองวโมกข ๘

ดวยกายคอดวยนามกาย อยางนแล บคคลเปนสมณะบณฑรกะ สมณะบวขาว

๓. บคคลเปนสมณะปทม บวหลวง เปนอยางไร คอภกษในพระธรรม-

วนยนเปนผมความเหนชอบเปนตนดงกลาวในขอ ๒ และไดถกตองวโมกข

๘ ดวยกายคอดวยนามกาย อยางนแล บคคลเปนสมณะปทม บวหลวง

๔. บคคลเปนสมณะสขมาลยในหมสมณะเปนอยางไร คอภกษใน

พระธรรมวนยน ไดบรโภคจวรมผวงวอนเปนตน ดงทไดตรสไวแลวขางตน

อยางนแล บคคลเปนสมณะสขมาลยในหมสมณะ

ในพระสตรนกตรสอธบายโดยปรยายถงสมณะ ๔ จาพวกนน ซง

มชออยางเดยวกนนนเอง ซงมนยอยในแนวเดยวกน

140 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 141สม เด จพระญาณส ง ว ร

ขนธสตร1 วาดวยสมณะ ๔ จาพวก

ในพระสตรนมชอเหมอนอยางสมณะ ๔ จาพวกขางตนทตรสแสดง

แลว แตมพทธาธบายในปรยายทตางกนไวบาง สมณะ ๔ จาพวกคอ

๑. สมณมจโล สมณะผไมหวนไหว

๒. สมณปณฑรโก สมณะบณฑรกะ บวขาว

๓. สมณปทโม สมณะปทม บวหลวง

๔. สมเณส สมณสขมาโล สมณะสขมาลยในหมสมณะ

มพทธาธบายวา

๑. บคคลเปนสมณะผไมหวนไหว คอภกษในพระธรรมวนยนเปน

พระเสขะ ยงไมสาเรจมโนรส คอความปรารถนาของใจ ยงปรารถนาธรรม

อนเกษมจากโยคะคอกเลสเครองประกอบอยางยอดเยยมอย อยางนแล

บคคลเปนสมณะผไมหวนไหว

๒. บคคลเปนสมณะบณฑรกะ บวขาว คอภกษในพระธรรมวนยน

เปนผเลงเหนความเกดขนและความดบไปในอปาทานขนธ คอขนธเปนท

ยดถอ ๕ วา อยางนรป อยางนความเกดขนแหงรป อยางนความดบไปแหง

รป อยางนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ อยางนความดบไปแหงเวทนา

สญญา สงขาร วญญาณ แตไมไดถกตองวโมกข ๘ ดวยกายคอดวยนามกาย

อยางนแล บคคลเปนสมณะบณฑรกะ บวขาว

1 อง. จตกก. ๒1/๙0/11๘.

๓. บคคลเปนสมณะปทม บวหลวง คอภกษในพระธรรมวนยน เปน

ผเลงเหนความเกดขนและความดบไปในอปาทานขนธ คอขนธเปนทยดถอ

๕ ประการอยางนน คออยางทแสดงแลวในขอ ๒ ทงไดถกตองวโมกข ๘

ดวยกายคอดวยนามกาย อยางนแล บคคลเปนสมณะปทม บวหลวง

๔. บคคลเปนสมณะสขมาลยในหมสมณะ คอภกษในพระธรรมวนยน

บรโภคจวรโดยมากมผวงวอนใหบรโภค ทบรโภคโดยไมมผวงวอนใหบรโภค

มนอย เปนตน ดงทแสดงแลวในหมวดกอนๆ อยางนแล บคคลเปนสมณะ

สขมาลยในหมสมณะ

พระอาจารยไดอธบายวา วาระท ๑ ตรสพระเสขบคคลผยงไมเรมความ

เพยรเพอพระอรหต ยงดารงอยดวยความประมาท วาระท ๒ ตรสพระ

เสขบคคลผยงไมไดฌาน แตเรมวปสสนา อยดวยความไมประมาท วาระ

ท ๓ ตรสพระเสขบคคลผเรมวปสสนา อยดวยความไมประมาท ไดวโมกข

๘ วาระท ๔ ตรสพระขณาสพ ผเปนสขมาลยเปนอยางยงแล

อนง มอธบายบางคาเพมเตมวา คาวา วโมกข ในทน วโมกข ๘ ก

ไดแก ฌาน ๘ คอรปฌาน ๔ อรปฌาน ๔ เรยกวา วโมกข ๘ กเรยก

สมาบต ๘ กเรยก คาวา พระขณาสพ มาจากคาวา พระขณาสวะ ซงแปลวา

พระผสนอาสวะ คอกเลสทนอนจมหมกหมมจตสนดานหมดสนแลว คอ

พระอรหนต และพระอาจารยไดแสดงถงสมณะสขมาลยและชตวพระอรหนต

๔ รป ซงเปนสมณะสขมาลยในปจจยทง ๔ ไววา สมณะสขมาลยโดยมาก

บรโภคจวรททายกนอมเอาไปถวายดวยรองขออยางนวา ทานเจาขา โปรด

บรโภคจวรน ดงนแลว เฉพาะจวรทเขาไมขอรองมนอย เหมอนทานพระ

พกลเถระ เฉพาะบณฑบาตอาหารกเหมอนทานพระสวลเถระในทางไปปาไม

ตะเคยน เฉพาะเสนาสนะกเหมอนทานพระอานนทเถระในอฏฐกนาครสตร

เฉพาะคลานปจจยกเหมอนทานพระปลนทวจฉเถระ

14๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 14๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

อสรสตร1 วาดวยสมณะ ๔ จาพวก

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. อสโร อสรปรวาโร คนอสร มอสรเปนบรวาร

๒. อสโร เทวปรวาโร คนอสร มเทวดาเปนบรวาร

๓. เทโว อสรปรวาโร คนเทวดา มอสรเปนบรวาร

๔. เทโว เทวปรวาโร คนเทวดา มเทวดาเปนบรวาร

มพระพทธาธบายไววา

๑. บคคลเปนอสร มอสรเปนบรวาร คอบคคลบางคนในโลกนเปน

คนทศล มธรรมอนลามก แมบรษทของเขากเปนคนทศล มธรรมอนลามก

เหมอนกน อยางนแล บคคลเปนอสร มอสรเปนบรวาร

๒. บคคลเปนอสร มเทวดาเปนบรวาร คอบคคลบางคนในโลกนเปน

คนทศล มธรรมอนลามก แตบรษทของเขาเปนคนมศล มธรรมอนงาม

อยางนแล บคคลเปนอสร มเทวดาเปนบรวาร

๓. บคคลเปนเทวดา มอสรเปนบรวาร คอบคคลบางคนในโลกนเปน

คนมศล มธรรมอนงาม แตบรษทของเขาเปนคนทศล มธรรมอนลามก

อยางนแล บคคลเปนเทวดา มอสรเปนบรวาร

๔. บคคลเปนเทวดา มเทวดาเปนบรวาร คอบคคลบางคนในโลกน

เปนคนมศล มธรรมอนงาม แมบรษทของเขากเปนคนมศล มธรรมอนงาม

ดวย อยางนแล บคคลเปนเทวดา มเทวดาเปนบรวาร

1 อง. จตกก. ๒1/๙1/11๙.

144 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 14๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

เรองเทวดาและอสรน ไดมแสดงไวในพระสตร คอธชคคสตร พระสตร

ทแสดงถงยอดธง ซงมเรองเลาวา เทวดาและอสรทาสงครามกน ทาวสกกะ

ซงเปนจอมเทวดา กไดบอกแกเทวดาทงหลายวา เมอเขาสสงครามกบอสร

เมอมความกลวบงเกดขน กใหเทวดาทงหลายมองดยอดธงของพระองค

หากจะไมดยอดธงของพระองค กใหดยอดธงของเทพชนหวหนาทงหลาย

ทรองลงมา เมอเทวดาทงหลายปฏบตอยางนกจะเกดความกลา ความกลวก

จะหายไป พระพทธเจาจงไดยกเอาเรองนขนมาตรสเทศนสอนภกษทงหลาย

วา เมอภกษทงหลายเขาไปสปากด สโคนไมกด สเรอนวางกด เมอเกด

ความกลวขน กใหระลกถงพระองคตามบททสวดวา “อตป โส ภควา อรหำ

สมมาสมพทโธ แมเพราะเหตนพระผมพระภาคเจานน เปนพระอรหนต

ผไกลกเลส ผควรไหวควรบชา เปนสมมาสมพทโธ ผตรสรเองชอบเปนตน”

เมอระลกถงดงน ความกลวกจะหายไป ถาไมระลกถงพระองค กใหระลกถง

พระธรรมวา สวากขาโต ภควตา ธมโม เปนตน ซงแปลความวา พระธรรม

อนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว เมอระลกถงพระธรรมดงน ความกลว

กจะหายไป ถาไมระลกถงพระธรรม กใหระลกถงพระสงฆวา สปฏปนโน

ภควโต สาวกสงโฆ เปนตน แปลความวา หมแหงสาวกของพระผมพระ

ภาคเจานน เปนผปฏบตดแลวเปนตน เมอระลกถงดงน ความกลวกจะ

หายไป

และไดตรสวา สาหรบเรองเทวดาและอสรรบกน และทาวสกกะจอมเทพ

ไดกลาวแกเทพทงหลายวา เมอความกลวของเทพทงหลายเกดขนในสงคราม

กใหเทพมองดยอดธงของพระองคเปนตนนน ความกลวกจะหายไปบางไมหาย

ไปบาง เพราะทาวสกกะจอมเทพยงมราคะ ยงมโทสะ ยงมโมหะ ยงไมสน

ราคะ ยงไมสนโทสะ ยงไมสนโมหะ ยงมความกลว ยงมการสะดง ยงม

การหน แตวาพระสมมาสมพทธเจาทรงเปนผปราศจากราคะ ปราศจากโทสะ

ปราศจากโมหะ ไมมความกลว ไมมความสะดง ไมมการหน เพราะฉะนน

เมอระลกถงพระองคเปนพทธานสสต หรอระลกถงพระธรรมเปนธมมานสสต

หรอระลกถงพระสงฆเปนสงฆานสสต ความกลวจงหายไปได

ปฐมสมาธสตร1 สมาธสตรท ๑ วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๑

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. บคคลบางพวกในโลกน เปนผไดความสงบใจในภายใน แตไมได

อธปญญาธรรมวปสสนา๒

๒. บางคนไดอธปญญาธรรมวปสสนา แตไมไดความสงบใจในภายใน

๓. บางคนไมไดทงความสงบใจในภายใน ไมไดทงอธปญญาธรรมวปสสนา

๔. บางคนไดทงความสงบใจในภายใน ทงอธปญญาธรรมวปสสนา

พระอาจารยอธบายไววา ความสงบใจในภายใน ไดแกจตตสมาธ สมาธ

ของจตทเปนอปปนา คอทแนบแนนในภายใน คาวา อธปญญาธรรมวปสสนา

ไดแกวปสสนาญาณทกาหนดสงขารเปนอารมณ ทแทวปสสนาญาณนนนบวา

เปนอธปญญา และเปนวปสสนาในธรรมทงหลายกลาวคอเบญจขนธ เพราะ-

ฉะนน จงเรยกวา อธปญญาธรรมวปสสนา

1 อง. จตกก. ๒1/๙๒/1๒0. ๒ คอความเหนแจงในธรรมอนเปนปญญายง.

14๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 14๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทตยสมาธสตร1 สมาธสตรท ๒ วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๒

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. บคคลบางคนในโลกน เปนผไดความสงบใจในภายใน แตไมได

อธปญญาธรรมวปสสนา

๒. บคคลบางคนไดอธปญญาธรรมวปสสนา แตไมไดความสงบใจใน

ภายใน

๓. บคคลบางคนไมไดทงความสงบใจในภายใน ไมไดทงอธปญญาธรรม-

วปสสนา

๔. บคคลบางคนไดทงความสงบใจในภายใน ทงอธปญญาธรรมวปสสนา

ตรสบคคล ๔ จาพวกในสมาธสตรท ๒ นเหมอนอยางสมาธสตรท ๑

และไดตรสอธบายวาในบคคล ๔ จาพวกนน

๑. บคคลทไดความสงบใจในภายใน แตไมไดอธปญญาธรรมวปสสนา

บคคลนนควรตงอยในความสงบใจในภายใน แลวทาความประกอบความ

เพยรในอธปญญาธรรมวปสสนาตอไป บคคลนนกยอมจะไดทงความสงบใจ

ในภายใน ทงอธปญญาธรรมวปสสนา

๒. บคคลใดทไดอธปญญาธรรมวปสสนา แตไมไดความสงบใจในภายใน

บคคลนนควรตงอยในอธปญญาธรรมวปสสนา แลวทาการประกอบความ

เพยรในความสงบใจในภายในตอไป บคคลนนกยอมจะไดทงอธปญญาธรรม

วปสสนา ทงความสงบใจในภายใน

1 อง. จตกก. ๒1/๙๓/1๒1.

๓. บคคลใดทไมไดทงความสงบใจในภายใน ไมไดทงอธปญญาธรรม-

วปสสนา บคคลนนควรกระทาฉนทะ ความพอใจ พยายามอตสาหะพากเพยร

อยางแขงขนไมทอถอย และทาสตสมปชญญะอนยงเพอใหไดกศลธรรมทง ๒

นนจงได เปรยบเหมอนคนทไฟไหมผากด ไหมศรษะกด พงกระทาฉนทะ

พยายามอตสาหะความเพยรความไมทอถอย และตงสตสมปชญญะอนยง

เพอจะดบเสยซงผาหรอศรษะทไหมอยนนฉนใด บคคลนนกควรกระทาฉนทะ

พยายามอตสาหะพากเพยรอยางแขงขนไมทอถอย และทาสตสมปชญญะ

อนยง เพอใหไดกศลธรรมทง ๒ นนจงไดฉนนน ตอไปบคคลนนยอมจะได

ทงความสงบใจในภายใน ทงอธปญญาธรรมวปสสนา

๔. บคคลใดทไดทงความสงบใจในภายใน ทงอธปญญาธรรมวปสสนา

บคคลนนควรตองอยในกศลธรรมทง ๒ นน แลวทาความประกอบความ

เพยรเพอความสนอาสวะยงขนไป

พจารณาดแลว กจะเหนไดวา สมาธสตรนนแมจะซากน แตวาใน

พระพทธาธบายนนเปนการตรสสอนใหแกไขขอบกพรองทยงไมมการแกไข

ใหมขน และตรสสอนใหปฏบตใหยงขนเพอผลทสด

ตตยสมาธสตร1 สมาธสตรท ๓ วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๓

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. บคคลบางคนในโลกนเปนผไดความสงบใจในภายใน แตไมได

อธปญญาธรรมวปสสนา

๒. บคคลบางคนไดอธปญญาธรรมวปสสนา แตไมไดความสงบใจ

ในภายใน

1 อง. จตกก. ๒1/๙4/1๒๒.

14๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 14๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

๓. บคคลบางคนไมไดทงความสงบใจในภายใน ไมไดทงอธปญญาธรรม

วปสสนา

๔. บคคลบางคนไดทงความสงบใจในภายใน ทงอธปญญาธรรมวปสสนา

แมในพระสตรนกแสดงบคคล ๔ จาพวกเหมอนกนกบสมาธสตรท ๑

คอ สมาธสตรท ๑ ท ๒ และท ๓ น แสดงบคคล ๔ จาพวกเหมอนกน

แตวาพระพทธาธบายนมตางกน สาหรบในสมาธสตรท ๓ น มพระพทธาธบาย

วา ในบคคล ๔ จาพวกนน

๑. บคคลใดทไดความสงบใจในภายใน แตไมไดอธปญญาธรรมวปสสนา

บคคลนนควรเขาไปหาบคคลผไดอธปญญาธรรมวปสสนา แลวไตถามวา

สงขารทงหลายจะพงเหนอยางไร จะพงกาหนดอยางไร จะพงเหนแจงอยางไร

บคคลผไดอธปญญาธรรมวปสสนา ยอมจะกลาวแกแกบคคลนนตามทตน

เหน ตามทตนรวา สงขารทงหลายพงเหนอยางน พงกาหนดเอาอยางน

พงเหนแจงอยางน ตอไปบคคลนนกยอมจะไดทงความสงบใจในภายใน ทง

อธปญญาธรรมวปสสนา

๒. บคคลใดผไดอธปญญาธรรมวปสสนา แตไมไดความสงบใจใน

ภายใน บคคลนนควรเขาไปหาบคคลผไดความสงบใจในภายใน แลวไตถามวา

จตจะพงดารงไวอยางไร พงนอมไปอยางไร พงทาใหเปนอารมณเดยวอยางไร

พงทาใหเปนสมาธอยางไร บคคลผไดความสงบใจในภายในยอมจะกลาวแก

แกบคคลนนตามทตนเหน ตามทตนรวา จตพงดารงไวอยางน พงนอมไป

อยางน พงทาใหเปนอารมณเดยวอยางน พงทาใหเปนสมาธอยางน ตอไป

บคคลนนกยอมจะไดทงอธปญญาธรรมวปสสนาทงความสงบใจในภายใน

๓. บคคลใดทไมไดทงความสงบใจในภายใน ไมไดทงอธปญญาธรรม-

วปสสนา บคคลนนควรเขาไปหาบคคลผไดธรรมทง ๒ อยางนน แลวไตถาม

วาจตจะพงดารงไวอยางไร พงนอมไปอยางไร พงทาใหเปนอารมณเดยว

อยางไร พงทาใหเปนสมาธอยางไร สงขารทงหลายจะพงเหนอยางไร พง

กาหนดเอาอยางไร พงเหนแจงอยางไร บคคลผไดธรรมทง ๒ อยางนน

ยอมจะกลาวแกแกบคคลนนตามทตนเหน ตามทตนรวา จตพงดารงไวอยางน

พงนอมไปอยางน พงทาใหเปนอารมณเดยวอยางน พงทาใหเปนสมาธอยางน

สงขารทงหลายพงเหนอยางน พงกาหนดเอาอยางน พงเหนแจงอยางน ตอไป

บคคลนนกยอมจะไดทงความสงบใจในภายใน ทงอธปญญาธรรมวปสสนา

๔. บคคลทไดทงความสงบใจในภายใน ทงอธปญญาวปสสนา บคคล

นนควรตงอยในกศลธรรมทง ๒ นน แลวทาการประกอบความเพยรเพอ

ความสนอาสวะยงขนไป

พระอาจารยไดกลาวอธบายบางบทวา ขอทวาสงขารทงหลายพงเหน

อยางน คอพงเหนวา ธรรมดาวาสงขารทงหลาย พงพจารณาโดยความเปน

ของไมเทยง พงกาหนดในความไมเทยง พงเหนแจงในความไมเทยง โดย

ความเปนทกข โดยความเปนอนตตา และขอวาพงตงจตไวอยางน คอจตจะ

พงดารงอยไดดวยอานาจปฐมฌาน พงนอมใจไปดวยอานาจปฐมฌาน พง

ทาอารมณใหเปนหนงดวยอานาจปฐมฌาน พงใหเปนสมาธดวยอานาจปฐมฌาน

จตจะพงดารงอยไดดวยอานาจทตยฌานเปนตน กอยางนน

ในพระสตรทง ๓ พระสตรน คอสมาธสตรท ๑ ท ๒ และท ๓ ตรส

สมถะและวปสสนา เปนโลกยะและโลกตตระนนเทยว

1๕0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๕1สม เด จพระญาณส ง ว ร

ฉวาลาตสตร1 วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๔

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. บคคลไมปฏบตเพอประโยชนตน และไมปฏบตเพอประโยชนผอน

๒. บคคลปฏบตเพอประโยชนผอน แตไมปฏบตเพอประโยชนตน

๓. บคคลปฏบตเพอประโยชนตน แตไมปฏบตเพอประโยชนผอน

๔. บคคลปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอน

พระพทธเจาไดตรสพระพทธาธบายวา ดนฟนเผาศพทไฟไหมปลาย

๒ ขาง ตรงกลางกเปอนคถ ยอมไมสาเรจประโยชนทจะใชเปนเครองไม

ในบานในปาฉนใด พระองคตรสบคคลผไมปฏบตเพอประโยชนตน ไมปฏบต

เพอประโยชนผอนวา มอปมาฉนนน ในบคคล ๒ พวกขางตน บคคล

จาพวกท ๒ ผปฏบตเพอประโยชนผอน แตไมปฏบตเพอประโยชนตนดกวา

ประณตกวา ในบคคล ๓ จาพวกขางตน บคคลจาพวกท ๓ ผปฏบตเพอ

ประโยชนตน แตไมปฏบตเพอประโยชนผอนดกวา ประณตกวา ในบคคล

ทง ๔ จาพวก บคคลจาพวกท ๔ ผปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอ

ประโยชนผอน เปนผเลศ เปนผประเสรฐสด เปนประธาน เปนผอดม

เปนผสงสด เปรยบเหมอนนานมโค นมสมดกวานานม เนยขนดกวานมสม

เนยใสดกวาเนยขน ยอดเนยใสทเรยกวาสปปมณฑะดกวาทงหมด ยอด

เนยใสทเรยกสปปมณฑะนบวาเปนเลศฉนใด ในบคคล ๔ จาพวก บคคล

จาพวกท ๔ ผปฏบตเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอนเปนเลศ เปน

ประธาน เปนผอดม เปนผสงสด

1 อง. จตกก. ๒1/๙๕/1๒4.

ราคสตร1 วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๕

พระพทธเจาตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอบคคลปฏบตเพอประโยชน

ตน ไมปฏบตเพอประโยชนผอนพวก ๑ บคคลปฏบตเพอประโยชนผอน

ไมปฏบตเพอประโยชนตนพวก ๑ บคคลไมปฏบตทงเพอประโยชนตน ทง

เพอประโยชนผอนพวก ๑ บคคลปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชน

ผอนพวก ๑ พระพทธเจาตรสพระสตรนวาดวยบคคล ๔ จาพวกซาเปน

ครงท ๕ หรอจาพวกท ๕ แตวาทง ๕ จาพวกมพระพทธาธบายทแตกตาง

กน ดงในจาพวกท ๕ น ไดมพระพทธาธบายวา

๑. บคคลปฏบตเพอประโยชนตน ไมปฏบตเพอประโยชนผอน คอ

บคคลบางคนในโลกน เปนผปฏบตเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะดวยตนเอง

แตไมชกชวนผอนเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะ

๒. บคคลปฏบตเพอประโยชนผอน ไมปฏบตเพอประโยชนตน คอ

บคคลบางคนในโลกน เปนผไมปฏบตเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะดวย

ตนเอง แตชกชวนผอนกาจดราคะ โทสะ โมหะ

๓. บคคลไมปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผ อน คอ

บคคลบางคนในโลกน เปนผไมปฏบตเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะดวยตนเอง

ทงไมชกชวนผอนเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะ

๔. บคคลปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอน คอบคคล

บางคนในโลกน เปนผปฏบตเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะดวยตนเองดวย

ชกชวนผอนเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะดวย

1 อง. จตกก. ๒1/๙๖/1๒๕.

1๕๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๕๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

นสนตสตร1 วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๖

พระพทธเจาตรสบคคล ๔ จาพวก เชนเดยวกบจาพวกท ๕ และม

พระพทธาธบายวา

๑. บคคลปฏบตเพอประโยชนตน ไมปฏบตเพอประโยชนผอน คอ

บคคลบางคนในโลกนเปนผรไดเรวในกศลธรรมทงหลาย ทงเปนผมอปนสย

ทรงจาธรรมทฟงแลวไวได เปนผไตรตรองเนอความแหงธรรมททรงจาไว เปน

ผรอรรถทวถงแลวรธรรมทวถงแลวปฏบตธรรมสมควรแกธรรม แตไมเปน

ผมวาจาไพเราะ ไมเปนผมถอยคาออนหวาน ไมประกอบดวยถอยคาของ

ชาวเมอง ถอยคาทสละสลวย ไมมโทษ ทาใหรเนอความงาย และไมแสดง

ธรรมใหเพอนพรหมจารเหนชด ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหรนเรง

๒. บคคลปฏบตเพอประโยชนผอน ไมปฏบตเพอประโยชนตน คอ

บคคลบางคนในโลกน ไมเปนผรไดรวดเรวในกศลธรรมทงหลาย ทงไมเปน

ผมอปนสยทรงจาธรรมทไดฟงแลว ไมเปนผไตรตรองเนอความแหงธรรมท

ทรงจาไวได และหารอรรถรธรรมทวถงแลวปฏบตธรรมสมควรแกธรรมไม

แตเปนผมวาจาไพเราะ มถอยคาออนหวาน ประกอบดวยถอยคาของชาวเมอง

ถอยคาสละสลวย ไมมโทษ ทาใหรเนอความงาย และแสดงธรรมใหเพอน

พรหมจารเหนชด ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหรนเรง

๓. บคคลไมปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผ อน คอ

บคคลบางคนในโลกน ไมเปนผรไดรวดเรวในกศลธรรมทงหลาย ทงไมเปน

ผมอปนสยทรงจาธรรมทไดฟงแลว ไมเปนผทไตรตรองเนอความแหงธรรม

ททรงจาไวได และหารอรรถรธรรมทวถงแลวปฏบตธรรมสมควรแกธรรมไม

1 อง. จตกก. ๒1/๙๗/1๒๗.

ซาไมเปนผทมวาจาไพเราะ ไมเปนผทมถอยคาออนหวาน ไมประกอบดวย

ถอยคาของชาวเมอง ถอยคาทสละสลวย หาโทษมได ทาใหรเนอความงาย

และไมแสดงธรรมใหเพอนพรหมจารเหนชด ใหสมาทาน ใหอาจหาญ

ใหรนเรง

๔. บคคลปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอน คอบคคล

บางคนในโลกนเปนผรไดเรวในกศลธรรมทงหลาย ทงเปนผมอปนสยทรงจา

ธรรมทฟงแลวไวได เปนผไตรตรองเนอความแหงธรรมททรงจาไวแลว เปน

ผรอรรถทวถงแลวรธรรมทวถงแลวปฏบตธรรมสมควรแกธรรม เปนผมวาจา

ไพเราะ มถอยคาออนหวาน ประกอบดวยถอยคาของชาวเมอง ถอยคาสละสลวย

ปราศจากโทษ ทาใหรเนอความงาย และเปนผแสดงธรรมใหเพอนพรหมจาร

เหนชด ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหรนเรงดวย

อตตหตสตร1 วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๗

พระพทธเจาไดตรสวา บคคล ๔ จาพวก คอ

บคคลผปฏบตเพอประโยชนตน ไมปฏบตเพอประโยชนผอนจาพวก ๑

บคคลผปฏบตเพอประโยชนผอน ไมปฏบตเพอประโยชนตนจาพวก ๑

บคคลไมปฏบตเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอนจาพวก ๑

บคคลผปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอนจาพวก ๑

บคคล ๔ จาพวกนมปรากฏอยในโลก

1 อง. จตกก. ๒1/๙๙/1๒๙.

1๕4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๕๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

สกขาสตร1 วาดวยบคคล ๔ จาพวก จาพวกท ๘

พระพทธเจาตรสบคคล ๔ จาพวก เหมอนอยางจาพวกท ๗ หรอ

๗ จาพวกทแลวมา และมพระพทธาธบายวา

๑. บคคลปฏบตเพอประโยชนตน ไมปฏบตเพอประโยชนผอน คอ

บคคลบางคนในโลกน เปนผละเวนจากปาณาตบาตดวยตนเอง แตไมชกชวน

ผอนเพอละเวนจากปาณาตบาต เปนผละเวนจากอทนนาทาน กาเมสมจฉา-

จาร มสาวาท สราเมรยมชชปมาทฏฐานดวยตนเอง แตไมชกชวนผอนเพอ

ละเวนจากอทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท สราเมรยมชชปมาทฏฐาน

๒. บคคลปฏบตเพอประโยชนผอน แตไมปฏบตเพอประโยชนตน คอ

บคคลบางคนในโลกน เปนผไมละเวนจากปาณาตบาตเปนตนทง ๕ ขอนน

แตชกชวนผอนเพอละเวนจากปาณาตบาตเปนตนทง ๕ ขอนน

๓. บคคลไมปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอน คอ

บคคลบางคนในโลกน ตนเองกไมละเวนจากปาณาตบาตเปนตนทง ๕ ขอน

ทงไมชกชวนผอนเพอละเวนจากปาณาตบาตเปนตนทง ๕ ขอนน

๔. บคคลปฏบตทงเพอประโยชนตน ทงเพอประโยชนผอน คอบคคล

บางคนในโลกน เปนผทงละเวนจากปาณาตบาตเปนตนทง ๕ ขอนนดวย

ตนเอง ทงชกชวนผอนเพอละเวนจากปาณาตบาตเปนตนทง ๕ ขอนน

1 อง. จตกก. ๒1/๙๙/1๒๙.

โปตลยสตร1

พระพทธเจาไดตรสกบปรพาชกชอ โปตลยะ ผเขาไปเฝาพระองควา

บคคล ๔ จาพวก คอ

๑. บคคลจาพวกหนงกลาวตคนทควรตตามเรองทจรงทแทตามกาล

อนควร แตไมกลาวชมคนทควรชมตามเรองทจรงทแทตามกาลอนควร

๒. บคคลจาพวกหนงกลาวชมคนทควรชมตามเรองทจรงแทตามกาล

อนควร แตไมกลาวตคนทควรตตามเรองทจรงทแทตามกาลอนควร

๓. บคคลจาพวกหนงทงไมกลาวตคนทควรต ทงไมกลาวชมคนทควรชม

ตามเรองทจรงทแทตามกาลอนควร

๔. บคคลจาพวกหนงกลาวตคนทควรตบาง กลาวชมคนทควรชมบาง

ตามเรองทจรงทแทตามกาลอนควร

โปตลยปรพาชกกลาวทลวา บคคล ๔ จาพวกนทงไมกลาวตคนทควร

ต ทงยงไมกลาวชมคนทควรชม นชอบใจแกตนคอปรพาชกนนวา ดกวา

ประณตกวา เพราะเหตวามอเบกขา ความมธยสถวางตนเปนกลางหรอ

วางเฉย นนเปนการด พระพทธเจาตรสคานวา ในบคคล ๔ จาพวกน บคคล

จาพวกทกลาวตคนทควรตบาง กลาวชมคนทควรชมบาง ตามเรองทจรงทแท

ตามกาลอนควรนชอบใจเราคอชอบใจพระองค พระพทธเจาวาดกวาประณต

กวา เพราะเหตวาเปนผรจกกาลในสถานนนๆ นนเปนการด โปตลยปรพาชก

กราบทลเหนดวยตามพระพทธดารส และประกาศตนเปนอบาสกวา บคคล ๔

1 อง. จตกก. ๒1/100/1๓1.

1๕๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๕๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

จาพวกน จาพวกทกลาวตคนทควรตบาง กลาวชมคนทควรชมบาง ตาม

เรองทจรงทแทตามกาลอนควร นชอบใจแกตนวา ดกวาประณตกวา เพราะ

เหตวาเปนผรจกกาลในสถานนนๆ นนเปนการด และไดกลาวชมพระพทธเจา

วา พระองคไดประกาศธรรมหลายปรยาย เหมอนหงายของทควา เปดเผย

ของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองตะเกยงในทมดใหคนมตาดไดเหน

รปตางๆ ฉะนน จงขอถงพระโคดมผเจรญ กบพระธรรม และพระภกษสงฆ

เปนสรณะ ขอพระโคดมทรงจาขาพระพทธเจาวา เปนอบาสกตลอดชวตตงแต

วนนไป

อาชวกสตร1

ทานพระอานนทอยทวดโฆสตาราม กรงโกสมพ คฤหบดสาวกของ

อาชวกผหนงเขาไปหาทาน ครนเขาไปถงแลวอภวาททาน ทานนง ณ ทควร

สวนขางหนง แลวจงถามทานพระอานนทวา เรา ๒ พวก ธรรมของใครเปน

สวากขาโต คอกลาวด ใครเปนสปฏปนโน เปนผปฏบตดแลวในโลก ใคร

เปนสคโต ดาเนนดแลวในโลก

ทานพระอานนทจงไดกลาวถามคฤหบดนน เปนการยอนถามวา ถา

เชนนน จะขอยอนถามทานในขอน ทานพอใจอยางใด พงตอบอยางนน

ทานสาคญขอนวากระไร บคคลเหลาใดแสดงธรรมเพอละราคะโทสะโมหะ

ธรรมของบคคลเหลานนเปนสวากขาโต คอธรรมทกลาวดแลวหรอไม หรอวา

ทานมความคดเหนอยางไรในขอน

1 อง. ตก. ๒0/๕1๒/๒๘0.

คฤหบดตอบวา บคคลเหลาใดแสดงธรรมเพอละราคะ โทสะ โมหะ

ธรรมของบคคลเหลานนเปนสวากขาโต แสดงดแลว ขาพเจามความเหน

อยางนในขอน

ทานพระอานนทไดกลาวตอไปวา บคคลเหลาใดปฏบตเพอละราคะ

โทสะ โมหะ บคคลเหลานนปฏบตดแลวในโลกหรอไม หรอวาทานมความเหน

อยางไรในขอน

คฤหบดกลาวตอบวา บคคลเหลาใดปฏบตเพอละราคะ โทสะ โมหะ

บคคลเหลานนเปนสปฏปนโน คอเปนผปฏบตดแลวในโลก ขาพเจามความเหน

อยางนในขอน

ทานพระอานนทไดกลาวถามตอไปวา ราคะ โทสะ โมหะ อนบคคล

เหลาใดละไดแลว มมลอนขาดแลว ทาใหเหมอนตาลยอดดวนแลว ทาไมให

มในภายหลงแลว มอนไมเกดขนตอไปเปนธรรมดา บคคลเหลานนเปนสคตะ

หรอสคโตผดาเนนดแลวในโลกหรอไม หรอทานมความเหนอยางไรในขอน

คฤหบดไดกลาวตอบวา ราคะ โทสะ โมหะ อนบคคลเหลาใดละไดแลว

มมลอนขาดแลว ทาใหเหมอนตาลยอดดวนแลว ทาไมใหมในภายหลงแลว

มอนไมเกดขนตอไปเปนธรรมดา บคคลเหลานนเปนผชอวา สคตะหรอสคโต

ผดาเนนดแลวในโลก ขาพเจามความเหนอยางนในขอน

ทานพระอานนทจงไดกลาววา ขอนทานกตอบเองแลววา บคคลเหลาใด

แสดงธรรมเพอละราคะ โทสะ โมหะ ธรรมของบคคลเหลานนเปนสวากขาตะ

หรอสวากขาโต กลาวดแลว ขอนทานกตอบเองแลววา บคคลเหลาใดปฏบต

เพอละราคะ โทสะ โมหะ บคคลเหลานนเปนสปฏปนโน ปฏบตดแลวในโลก

ขอนทานกตอบเองแลววา ราคะ โทสะ โมหะ อนบคคลเหลาใดละไดแลว

มมลอนขาดแลว ทาใหเหมอนตาลยอดดวนแลว ทาไมใหมในภายหลงแลว

1๕๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๕๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

มอนไมเกดขนตอไปเปนธรรมดา บคคลเหลานนเปนสคโตหรอสคตะ ผดาเนน

ดแลวในโลก

คฤหบดจงไดกลาวชมทานพระอานนทวา ประหลาดจรงๆ การแสดง

ธรรมแบบนชอวาไมเปนการยกธรรมฝายตน และไมเปนการรกรานธรรมของ

ฝายอน เปนการแสดงอยในเขตแดนแท กลาวแตเนอความ ไมนาตนเขาไป

ปะปนดวย ทานทงหลายแสดงธรรมเพอละราคะ โทสะ โมหะ ธรรมของทาน

ทงหลายเปนสาวกขาตะหรอสวากขาโต กลาวดแลว ทานทงหลายปฏบต

เพอละราคะ โทสะ โมหะ ทานทงหลายเปนสปฏปนนะหรอสปฏปนโน เปน

ผปฏบตดแลวในโลก ราคะ โทสะ โมหะ อนทานทงหลายละไดแลว ทาน

ทงหลายเปนสคตะหรอสคโต ผดาเนนดแลวในโลก ดจรง ดจรง ทานพระ

อานนทบอกพระธรรมหลายปรยาย เหมอนหงายของทควา เปดของทปด

บอกทางแกคนหลง สองตะเกยงในทมดเพอใหคนตาดเหนรปรางตางๆ ฉะนน

ขาพเจาถงพระผมพระภาคเจา กบพระธรรมและพระภกษสงฆเปนสรณะ

ขอพระผเปนเจาอานนทจาขาพเจาไววาเปนอบาสก ถงสรณะแลวตลอดชวต

ตงแตวนนไป

นททสสตร1 วาดวยผทพงเคารพยกยองนบถอบชา

พระพทธเจาประทบอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ สมยหนงเวลาเชา

ทานพระอานนทเขาไปบณฑบาตยงกรงโกสมพ ทานคดวา เวลายงเชานก

ควรจะเขาไปยงอารามของพวกเดยรถยปรพาชก คอของนกบวชในลทธอน

ทานจงเขาไปยงอารามของพวกเขา ไดสนทนากบเขา ครงนนพวกปรพาชกคอ

พวกนกบวชในลทธอน กาลงนงประชมสนทนากนวา ทานผใดผหนงประพฤต

1 อง. สตตก. ๒๓/40/๓๘.

พรหมจรรยบรสทธบรบรณครบ ๑๒ ป ควรจะเรยกวา ภกษผนททสะ

คอผทพงเคารพนบถอบชา ทานพระอานนทกไมยนดไมคดคานคากลาวของ

พวกเขา แลวกลกออกจากอาสนะหลกออกไปดวยตงใจวา จะรถงเนอความ

แหงคากลาวของพวกเขาในสานกของพระพทธเจา ครนทานเทยวบณฑบาตใน

กรงโกสมพ กลบจากบณฑบาตในเวลาภายหลงฉนภตตาหารแลว กไปเฝา

พระพทธเจาถงทประทบ ไดกราบทลเลาความทไดเขาไปยงสานกปรพาชก

และไดฟงเขากาลงประชมสนทนากนอยจงไดตงใจจะมากราบทล เพราะคดวา

จะไดรถงเนอความของภาษตนในสานกของพระพทธเจา แลวจงไดกราบทล

พระองควา อาจหรอหนอ เพอทจะทรงบญญตภกษผนททสะ คอผทพงเคารพ

ยกยองนบถอบชาดวยเหตเพยงนบพรรษาอยางเดยวในธรรมวนยน

พระพทธเจาตรสวา ไมมใครๆ อาจเพอบญญตภกษผนททสะดวย

เหตเพยงนบพรรษาอยางเดยวในธรรมวนยน วตถแหงนททสะ ๗ ประการน

เราคอพระพทธเจาไดทรงกระทาใหแจงดวยปญญาอนยงเอง ประกาศแลว คอ

พระภกษในธรรมวนยน เปนผมศรทธา ๑ มหร ๑ มโอตตปปะ ๑ เปน

พหสต สดบตรบฟงมาก ๑ ปรารภความเพยร ๑ มสต ๑ มปญญา ๑

วตถแหงนททสะ ๗ ประการนแล เรากระทาใหแจงดวยปญญาอนยงเอง

ประกาศแลว ภกษผประกอบดวยวตถแหงนททสะ ๗ ประการนแล ถาประพฤต

พรหมจรรยบรสทธบรบรณครบ ๑๒ ปกด ควรจะเรยกไดวา ภกษผนททสะ

ถาประพฤตพรหมจรรยบรสทธบรบรณครบ ๒๔ ปกด ๓๖ ปกด ๔๘ ป

กด กควรจะเรยกไดวา ภกษผนททสะ คอผทพงเคารพยกยองนบถอบชา

1๖0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๖1สม เด จพระญาณส ง ว ร

จตตสตร1 วาดวยวญญาณฐต ทตงแหงวญญาณ ๗ ประการ

พระพทธตรสวา วญญาณฐต ภมเปนทตงแหงวญญาณ ๗ ประการ คอ

๑. สตวบางพวกมกายตางกน มสญญาตางกน เหมอนมนษย เทวดา

บางพวก และวนปาตกสตว คอสตวทเกดในภมภพทตกตาบางพวก

๒. สตวบางพวกมกายตางกน แตมสญญาอยางเดยวกน เหมอนเทวดา

ชนพรหมกายกาคอผทเกดในหมพรหม ผเกดในภมปฐมฌาน (ผบงเกด

กอนปมาภนพพตตา)

๓. สตวบางพวกมกายอยางเดยวกน แตมสญญาตางกน เหมอนเทวดา

ชนอาภสสระ

๔. สตวบางพวกมกายอยางเดยวกน มสญญาอยางเดยวกน เหมอน

เทวดาชนสภกณหะ

๕. สตวบางพวกเขาถงชนอากาสานญจายตนะ โดยมนสการวา อากาศ

ไมมทสด เพราะลวงรปสญญาดวยประการทงปวง เพราะดบปฏฆสญญา

เสยได ไมใสใจถงนานตตสญญาคอความสาคญหมายในอารมณตางๆ

๖. สตวบางพวกเขาถงชนวญญานญจายตนะ โดยมนสการวา วญญาณ

ไมมทสนสด เพราะลวงอากาสานญจายตนะโดยประการทงปวง

๗. สตวบางพวกเขาถงชนอากญจญญายตนะ โดยมนสการวา ไมม

อะไรๆ เพราะลวงวญญานญจายตนะโดยประการทงปวง

1 อง. สตตก. ๒๓/41/41.

มอธบายถงสตวบางจาพวกไววา บรรดามนษยทงหลายหาประมาณมได

ในจกรวาลหาประมาณมได แม ๒ คนจกชอวาเสมอนมนษยคนเดยวกน

ดวยอานาจสและทรวดทรงเปนตนหามไม แมมนษยเหลาใดเปนพนองฝาแฝด

กนในทไหนๆ เหมอนกนโดยสและทรวดทรง แมมนษยเหลานนกยงแปลก

กนตรงทแลด เหลยวด พด หวเราะ เดนและยน เปนตน เพราะฉะนน

จงตรสวา มกายตางกน กปฏสนธสญญา ความสาคญหมายในปฏสนธของ

สตวเหลานน เปนปฏสนธทมเหต ๓ กม มเหต ๒ กม หาเหตมไดกม

เพราะฉะนน จงตรสวา มสญญาตางกน สวนบททวา เทวดาบางพวก

กไดแกชนกามาพจร ๖ ชน จรงอย บรรดาเทวดาชนกามาพจร ๖ ชนนน

เทวดาบางพวกมกายเขยว บางพวกมกายเหลองเปนตน สวนสญญาของ

เทวดาเหลานนเปนสญญาทมเหต ๒ กม มเหต ๓ กม ทหาเหตมไดกม

บททวา วนปาตกะ คอสตวทเกดในภมภพทตกตาบางพวก กไดแก

สตวผพนจากอบาย ๔ เปนตนวา อตตรมาตายกษณ ปยงกรมาตายกษณ

ผสสมตตายกษณ ธมมคตตายกษณ และเวมานกเปรตคอเปรตมวมาน

เหลาอน สตวเหลานนมกายตางกนโดยผว มผวเหลอง ผวขาว ผวดา ผวคลา

เปนตน และโดยผอม อวน เตยและสง แมสญญากตางกน โดยเปนสตว

ทมเหต ๒ มเหต ๓ และเปนอเหตกะ ไมมเหต แตสตวเหลานนไมม

อานาจมากเหมอนเทวดา มอานาจนอย มอาหารและเครองนงหมหายาก

อยเปนทกขเหมอนมนษยยากไร บางพวกตองทกขเวลาขางแรม มสขเวลา

ขางขน ฉะนน จงตรสวาวนปาตกะ สตวทเกดในภพภมทตกตา เพราะตกไป

จากกองสข สวนบรรดาสตวเหลานน สตวเหลาใดทเปนสตวมเหต ๓ สตว

เหลานนตรสรธรรมกม เหมอนอยางปยงกรมาตายกษณเปนตน

1๖๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

บทวา พรหมกายกา ผเกดในหมพรหม ไดแกพรหมปารสชชา พรหม

ปโรหตา มหาพรหมา บททวา บงเกดกอน ไดแกสตวเหลานนแมทงหมด

บงเกดดวยปฐมฌาน คอคาวา บงเกดกอน กอนกคอปฐม กคอบงเกดดวย

ปฐมฌาน สวนพรหมปารสชชาบงเกดดวยปฐมฌานอยางออน พรหมปาร-

สชชาเหลานนมอายประมาณเทากบสวนท ๓ แหงกป พรหมปโรหตาบงเกด

ดวยปฐมฌานปานกลาง มอายประมาณกงกป พรหมเหลานนจงมกายกวาง

กวากน มหาพรหมาบงเกดขนโดยปฐมฌานอยางประณต มอายประมาณ

กปหนง แตมหาพรหมาเหลานนมกายกวางกวาอยางยง ดงนน พรหมเหลานน

พงทราบวามกายตางกน มสญญาเปนอนเดยวกนดวยอานาจปฐมฌาน สตว

ในอบาย ๔ กเหมอนกบพรหมเหลานน จรงอย ในนรกทงหลาย สตวบางพวก

มอตภาพคาวต ๑ บางพวกกงโยชน บางพวกโยชนหนง แตของพระเทวทต

๑๐๐ โยชน แมในบรรดาสตวเดรจฉาน บางพวกเลก บางพวกใหญ แมใน

เปตตวสย บางพวก ๖๐ ศอก บางพวก ๘๐ ศอก บางพวกมวรรณะด

บางพวกมวรรณะทราม พวกกาลกญชกอสรกเหมอนกน อกอยางหนง ใน

พวกอสรเหลานนชอวา ทฆปฏฐกอสร ๖๐ โยชน กสญญาของอสรแมทงหมด

เปนอกศลวบากอเหตกะ ดงน สตวผเกดในอบายยอมนบวามกายตางกน

มสญญาอนเดยวกน

บทวา อาภสสรา ความวา พรหมชอวา อาภสสรา เพราะพรหมเหลาน

มรศมซานออก คอแผออกไปจากสรระ ดจขาดตกลงเหมอนเปลวไฟแหง

คบไฟ ฉะนน บรรดาอาภสสราพรหมเหลานน พรหมผเจรญทตยฌานและ

ตตยฌานทง ๒ อยางออน ในปญจกนย คอนยทวาดวยพรหมทวาดวย

ฌาน ๕ เกดขนชอวา ปรตตาภาพรหม ปรตตาภาพรหมเหลานนมอาย

ประมาณ ๒ กป ทเจรญทตยฌานและตตยฌานอยางกลาง เกดขนชอวา

อปปมาณาภาพรหม อปปมาณาภาพรหมเหลานนมอายประมาณ ๔ กป ท

เจรญทตยฌานและตตยฌานอยางประณต เกดขนชอวาอาภสสราพรหม

1๖4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๖๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

อาภสสราพรหมเหลานนมอายประมาณ ๘ กป ในทนทรงถอเอาพรหม

เหลานนทงหมดโดยการกาหนดอยางอกฤษฏ ความจรงพรหมเหลานนทงหมด

มกายกวางเปนอยางเดยว สวนสญญาตางกน คอไมมวตก เพยงมวจาร

บาง ไมมวตกวจารบาง

บทวา สภกณหะ ความวา พรหมทงหลายมรศมจากสรระระยบระยบ

ดวยความงาม รศมแหงสรระโดยความงาม อธบายวาเปนแทงทบโดยความงาม

จรงอย สภกณหพรหมเหลานนมรศมไมขาดไปเหมอนของอาภสสราพรหม

แตในปญจกนย เหลาพรหมทบงเกดขนชอวา ปรตตสภาพรหม อปปมาณ-

สภาพรหม และสภกณหพรหม มอาย ๑๒ กป ๒๔ กป และ ๖๔ กป ดวย

อานาจจตตถฌานอยางออน อยางกลาง และอยางประณต ดงนน พรหม

เหลานนทงหมดพงทราบวามกายเปนอยางเดยวกน และมสญญาเปนอยาง

เดยวกน ดวยสญญาในจตตถฌาน สวนเวหปผลาพรหมยอมนบเขาวญญาณฐต

ท ๔ นนเอง เหลาอสญญสตวหรออวญญาณาภาพรหมไมสงเคราะหเขาใน

วญญาณฐตน แตเขาในสตตาวาสทงหลาย สทธาวาสพรหมตงอยในฝาย

ววฏฏะ ยอมไมมตลอดกาลทกเมอ คอไมเกดขนในโลกทวางจากพระพทธเจา

ตลอดแสนกปบาง อสงไขยหนงบาง เมอพระพทธเจาทงหลายทรงอบตขน

แลวนนแล ยอมเกดขนภายในเขตกาหนดอาย ๑๖,๐๐๐ กป ยอมเปนเสมอน

คายพกของพระผมพระภาคเจา ผเปนพระธรรมจกรพรรด เพราะฉะนน

จงไมจดเขาในวญญาณฐตและสตตาวาส สวนพระมหาสวเถระกลาววา แม

พรหมชนสทธาวาสกยอมจดเขาในวญญาณฐตท ๔ และสตตาวาสท ๔

โดยสตรนวา “ดกอนสารบตร สตตาวาสทเราไมเคยอยเลยโดยกาลอนยดยาวนาน

นหาไดยาก เวนเทวดาเหลาสทธาวาส” คานนเปนทยอมรบแลวเพราะไมม

พระสตรขดแยง เนวสญญานาสญญายตนฌาน ชอวา มสญญากมใช ไมม

สญญากมใช เพราะแมวญญาณกเปนของละเอยดเหมอนสญญา เพราะฉะนน

เนวสญญานาสญญายตนฌานนน จงไมตรสไวในวญญาณฐตทงหลาย

ปรกขารสตร1 วาดวยองคซงเปนบรขารของสมาธ

พระพทธเจาตรสวา องคแหงสมาธ ๗ ประการน คอ สมมาทฏฐ ๑

สมมาสงกปปะ ๑ สมมาวาจา ๑ สมมากมมนตะ ๑ สมมาอาชวะ ๑ สมมา-

วายามะ ๑ สมมาสต ๑ เอกคคตาจตคอสมาธ ประกอบดวยองค ๗ ประการน

เรยกวา อรยสมาธ ทเปนไปดวยอปนสยกม ทเปนไปดวยบรขารกม

ในพระสตรนตรสถงองคประกอบแหงสมาธอนสมปยตดวยมรรค โดย

ยกสมาธขนเปนทตง อนไดแกสมมาสมาธ อนเปนมรรคขอท ๘ และตรส

เอามรรคอก ๗ ขอขางตน มสมมาทฏฐเปนตน จนถงสมมาสตเปนทสด

มาเปนองคประกอบแหงสมาธ และทงหมดนกเรยกวา เปนสมาธบรขาร คอ

องคประกอบแหงสมาธอนสมปยตดวยมรรค

อคคสตร๒ วาดวยไฟ

พระพทธเจาตรสวา ไฟ ๗ กองน คอ ๑. ไฟคอราคะ ๒. ไฟคอโทสะ

๓. ไฟคอโมหะ ๔. ไฟคออาหเนยยะ บคคลผควรบชา ๕. ไฟคอคฤหบด

๖. ไฟคอทกขเณยยบคคล บคคลทควรแกทกษณา ของทาบญ การทาบญ

๗. ไฟเกดแตไม

และไดมอธบายโดยยอวา กเลสทงหลายมราคะเปนตน ชอวา อคค

ไฟ เพราะอรรถวาตามเผาผลาญ กไดแกไฟ ๓ กองขางตน ไฟคอราคะ

ไฟคอโทสะ ไฟคอโมหะ

1 อง. สตตก. ๒๓/4๒/4๒.๒ อง. สตตก. ๒๓/4๓/4๒.

1๖๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๖๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

สวน อาหเนยยคค ไฟคออาหเนยยะ บคคลผควรบชา อธบายวา

สกการะเรยกวา อาหนะ คอสงทนามาบชา ชนเหลาใดยอมควรซงอาหนะ

คอของหรอสงทพงนามาบชา ชนเหลานนชอวา อาหเนยยะ และมอธบายวา

มารดาบดายอมควรซงอาหนะ เพราะทานทง ๒ เปนผมอปการะมากแกบตร

ทงหลาย ทานจงชอวา เปนอาหเนยยะ ผควรของทนามาบชาหรอสงทนามา

บชาของบตรทงหลาย หากวาบตรทงหลายปฏบตผดในมารดาบดาทง ๒ นน

ยอมบงเกดในอบายมนรกเปนตน เพราะฉะนน ถงแมวามารดาและบดา

จะมไดตามเผาผลาญอยกจรง แตถงกระนนทานทง ๒ กยงคงเปนปจจย

แหงการตามเผาผลาญไดในเมอบตรปฏบตผดในทาน จงเรยกมารดาบดาวา

อาหเนยยคค เพราะอรรถวาตามเผาผลาญนนแหละ

สวนไฟคอคฤหบด เจาบานทานเรยกวา คหบดหรอคฤหบด จรงอย

คฤหบดนนมอปการะมากแกมาตคาม คอหมายถงวาพอบานกมอปการะมาก

แกแมบานคอภรรยา ดวยการมอบใหซงทนอนเสอผาและเครองประดบเปนตน

เพราะฉะนน ภรรยาผเปนแมบานซงนอกใจสามนนยอมบงเกดในอบาย เพราะ-

ฉะนน สามแมนนทานกเรยกวา คหปตคค ไฟคอคฤหบด เพราะอรรถวาตาม

เผาผลาญได โดยนยทมาตคามหรอแมบานประพฤตนอกใจ

สวนคาวา ทกขเณยยคค ไฟคอทกขเณยยะ บคคลผควรแกทกษณา

ภกษสงฆชอวา ทกขเณยยบคคล ผควรแกทกษณา ของทาบญ จรงอย

ภกษสงฆนนยอมเปนผมอปการะมากแกคฤหสถทงหลาย ดวยการประกอบไว

ในกลยาณธรรมทงหลาย มอาทคอในสรณะ ๓ ศล ๕ ศล ๑๐ การบารง

มารดาบดา การบารงสมณะและพราหมณผตงอยในธรรม คฤหสถผปฏบต

ผดในภกษสงฆนน คอดาบรภาษภกษสงฆ ยอมบงเกดในอบายทงหลาย

เพราะฉะนน ภกษสงฆนนทานเรยกวา ทกขเณยยคค ไฟคอทกขเณยยบคคล

เพราะอรรถวาตามเผาผลาญดงกลาว

ไฟตามปกตทเกดแตไมชอวา กฏฐคค ไฟเกดแตไม

อนรทธสตร1 พระสตรทแสดงปรารภทานพระอนรทธะ

สมยเมอพระพทธเจาประทบอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ สมยนน

ทานพระอนรทธะไปยงวหารทพกกลางวน หลกเรนอย ไดมเทวดาเหลา

มนาปกายกา คอเหลาทมเรอนรางนาชอบใจ มากมาย พากนเขาไปหาทาน

พระอนรทธะถงทอย อภวาทแลวยนอย ณ ทควรสวนขางหนง แลวไดกลาว

กบทานวา ขาพเจาทงหลายเปนเทวดาชอ มนาปกายกา มความเปนใหญและ

อานาจในฐานะ ๓ ประการ คอขาพเจาทงหลายหวงวรรณะเชนใด กไดวรรณะ

เชนนนโดยพลน หวงเสยงเชนใด กไดเสยงเชนนนโดยพลน หวงความสข

เชนใด กไดความสขเชนนนโดยพลน ทานพระอนรทธะดารวา โอหนอ

ขอใหเทวดาทงปวงนพงมรางเขยว นงผาเขยว มผวพรรณเขยว มเครองประดบ

เขยว เทวดาเหลานนทราบดารของทานพระอนรทธะแลว กลวนมรางเขยว

นงผาเขยว มผวพรรณเขยว มเครองประดบเขยว ทานพระอนรทธะจงดาร

ตอไปวา ขอใหเทวดาทงปวงนพงมรางเหลอง และตอมาทานกดารอกวา

ขอใหพงมรางแดง ตอไปทานกดารอกวา ขอใหพงมรางขาว และใหมผานง ม

ผวพรรณ มเครองประดบเปนสเชนเดยวกน เทวดาเหลานนทราบความดาร

ของทานพระอนรทธะแลว กลวนมรางเปนตนเปนสเขยว เปนสแดง เปน

สขาว เหมอนอยางททานดารนน เทวดาเหลานน องคหนงขบรอง องคหนง

ฟอนรา องคหนงปรบมอ เปรยบเหมอนดนตรมองค ๕ ทเขาปรบดแลว

ตดงไพเราะ ทงบรรเลงโดยนกดนตรผเชยวชาญ มเสยงไพเราะเราใจ ชวนให

เคลบเคลม ดดดม และนารนรมยฉนใด เสยงแหงเครองประดบของเทวดา

เหลานนกฉนนนเหมอนกน มเสยงไพเราะ เราใจ ชวนใหเคลบเคลม ดดดม

และนารนรมย ลาดบนน ทานพระอนรทธะทอดอนทรยลง เทวดาเหลานน

ทราบวาทานผเปนเจาอนรทธะไมยนด จงอนตรธานหายไป ณ ทนน

1 อง. อฏก. ๒๓/1๓๖/๒๖๙.

1๖๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๖๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

ครงนน เปนเวลาเยน ทานพระอนรทธะออกจากทเรน เขาไปเฝา

พระพทธเจาถงทประทบ แลวไดกราบทลวา วนนขาพระองคไปยงวหาร

ทพกกลางวนหลกเรนอย ครงนนเทวดาเหลามนาปกายกามากมายเขามาหา

ขาพระองคถงทอย อภวาทแลว ยน ณ ทควรสวนขางหนง แลวกลาวแก

ขาพระองควา ขาพเจาทงหลายเปนเทวดาชอมนาปกายกา มความเปนใหญ

และอานาจในฐานะ ๓ ประการ (ดงกลาวขางตน) ขาพระองคมความดาร

อยางนวา โอหนอ ขอใหเทวดาทงปวงนพงมรางเขยวเปนตน มรางเหลอง

เปนตน มรางแดงเปนตน มรางขาวเปนตน เทวดาเหลานนกทราบความดาร

ของขาพระองคแลว ลวนมรางเขยวเปนตน ตามทขาพระองคไดดารใหเปน

เทวดาเหลานน องคหนงขบรอง องคหนงฟอนรา องคหนงปรบมอ เหมอน

อยางดนตรมองค ๕ ทเขาปรบดแลว ตดงไพเราะ ทงบรรเลงโดยนกดนตร

ผเชยวชาญ มเสยงไพเราะ เราใจ ชวนใหเคลบเคลม ดดดม และนารนรมย

ฉนใด เสยงแหงเครองประดบของเทวดาเหลานนกฉนนนเหมอนกน ขาพระองค

จงทอดอนทรยลง เทวดาเหลานนทราบวา ขาพระองคไมยนด จงอนตรธาน

หายไป ณ ทนนเอง ขาแตพระองคผเจรญ มาตคามคอสตรภาพประกอบ

ดวยธรรมเทาไร เมอตายไป จงเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลามนา-

ปกายกา

พระพทธเจาตรสวา มาตคามประกอบดวยธรรม ๘ ประการ เมอตายไป

ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลามนาปกายกา ธรรม ๘ ประการ คอ

๑. มาตคามในโลกน ทมารดาบดาผมงประโยชน แสวงหาความเกอกล

อนเคราะห เออเอนด ยอมยกใหแกชายใดผเปนสาม สาหรบชายนนเธอตอง

ตนกอน นอนภายหลง คอยฟงรบใช ประพฤตใหถกใจ กลาวถอยคาเปนทรก

๒. ชนเหลาใดเปนทเคารพของสาม คอมารดาบดาหรอสมณพราหมณ

เธอสกการะเคารพนบถอบชาชนเหลานน และตอนรบทานเหลานนผมาถงแลว

ดวยอาสนะและนา

๓. การงานใดเปนงานในบานของสาม คอการทาผาขนสตวหรอผาฝาย

เธอเปนคนขยน ไมเกยจครานในการงานนน ประกอบดวยปญญาอนเปน

อบายในการงานนน สามารถจดทา

๔. ชนเหลาใดเปนคนภายในบานของสาม คอทาส คนใช หรอกรรมกร

ยอมรการงานทชนเหลานนทาแลวหรอยงไมไดทา และยอมรอาการของคน

ภายในผเปนไข วาดขนหรอวาทรดลง และยอมแบงปนของกนของบรโภค

ใหแกเขาตามควร

๕. สงใดทสามหามาได จะเปนทรพย ขาว เงนหรอทอง ยอมรกษา

คมครองสงนนไว และไมเปนนกเลงการพนน ไมเปนขโมย ไมเปนนกดม

ไมผลาญทรพยใหพนาศ

๖. เปนอบาสกา ถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ

๗. เปนผมศล งดเวนจากปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร

มสาวาท และการดมนาเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท

๘. เปนผมการบรจาค มใจปราศจากมลทนคอความตระหน อยครอง

เรอน มจาคะอนปลอยแลว มฝามออนชม ยนดในการสละ ควรแกการขอ

ยนดในการจาแนกแจกทาน

มาตคามประกอบดวยธรรม ๘ ประการนแล เมอตายไปยอมเขาถง

ความเปนสหายของเทวดาเหลามนาปกายกา

พระอาจารยไดอธบายวา ดนตรประกอบดวยองค ๕ ประการ คอ

๑. ดนตรทหมหนงหนาเดยว ในจาพวกกลองเปนตนทหมหนง ชอวา

อาตตะ

๒. ดนตรทหมหนง ๒ หนา ชอวา วตตะ

1๗0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๗1สม เด จพระญาณส ง ว ร

๓. ดนตรทหมหนงทงหมด ชอวา อาตตวตตะ

๔. ดนตรมปเปนตน ชอวา สสระ

๕. ดนตรมสมมดาล (ฉง) ทาดวยไมตาลเปนตน ชอวา ฆนะ

และขอวา ทอดอนทรยลงอนเปนเหตใหเทวดาเหลานนรวาพระเถระ

ไมตองการ จงพากนอนตรธานหายไป คอพระเถระคดวา เทวดาเหลานทาสง

ทไมสมควร จงทอดอนทรยลงเบองตา คอลมตาไมมองด ทอดสายตาลง

ไมมองด เทวดาเหลานนคดวา เราฟอน เราขบ แตพระผเปนเจาอนรทธะ

ไมยนด ลมตาไมมองด เราจะฟอนจะขบไปทาไม ดงนแลวจงหายไปใน

ทนนเอง

ยสสตร1

พระพทธเจาเสดจจารกไปในแควนโกสมพ พรอมดวยภกษสงฆหม

ใหญ เสดจถงพราหมณคามแหงชนชาวโกศลชอ อจฉานงคละ ประทบอยท

ไพรสณฑชอ อจฉานงคละ ใกลพราหมณคามชออจฉานงคละนน พราหมณ

และคฤหบดชาวบานอจฉานงคละไดสดบขาว พากนถอของเคยวของกนเปน

อนมากเขาไปทางไพรสณฑชออจฉานงคละนน ครนแลวไดยนชมนมกน

สงเสยงออองอยทซมประตดานนอก

สมยนน ทานพระนาคตะเปนอปฏฐากของพระผมพระภาคเจา พระองค

ตรสถามหาพระนาคตะวา พวกใครทสงเสยงออองอยนน คลายกบพวก

ชาวประมงแยงปลากน ทานพระนาคตะกราบทลวา พราหมณและคฤหบด

ชาวบานอจฉานงคละเหลาน พากนถอของเคยวของกนเปนจานวนมาก มายน

ชมนมกนอยทซมประตดานนอกเพอถวายพระผมพระภาคเจาและพระภกษ

1 อง. อฏก. ๒๓/1๙๓/๓๕๒.

สงฆ พระพทธเจาตรสวา เธออยาตดยศ และยศกอยาตดเรา ผใดแลไมพงได

ตามความปรารถนา ไมพงไดโดยไมยาก ไมพงไดโดยไมลาบาก ซงสขอนเกด

แตเนกขมมะคอการออก สขอนเกดแตวเวก ความสงด สขอนเกดแตความ

สงบ สขอนเกดแตความตรสร ทเราพงไดตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก

ไดโดยไมลาบาก ผนนชอวา พงยนดสขอนไมสะอาด สขในการหลบนอน

และสขทอาศยลาภสกการะและการสรรเสรญ จงไมพงไดตามความปรารถนา

ไมพงไดโดยไมยาก ไมพงไดโดยไมลาบาก ซงสขเหลานน คอสขอนเกด

แตเนกขมมะ ความออกเปนตน

ทานพระนาคตะไดกราบทลวา ขอพระผมพระภาคเจาทรงรบ ขอพระสคต

ทรงรบ บดนเปนเวลาทพระผมพระภาคเจาจะทรงรบ พระผมพระภาคเจา

จกเสดจไปทางใดๆ พราหมณและคฤหบดชาวนคมและชาวชนบทกจกหลงไหลไป

ทางนนๆ เปรยบเหมอนฝนเมดใหญตกลงมา นากยอมไหลไปตามทลมฉะนน

ขอนนเพราะพระผมพระภาคเจาทรงมศลและพระปญญา

พระพทธเจาตรสวา เธออยาตดยศ และยศกอยาตดเรา ผใดแลไมพง

ไดตามความปรารถนา ไมพงไดโดยไมยาก ไมพงไดโดยไมลาบาก ซงสข

อนเกดแตเนกขมมะ วเวก ความสงด ความสงบ ความตรสร ทเราพงได

ตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบาก ผนนชอวา พงยนด

ความสขทไมสะอาด สขจากการหลบนอน และสขทอาศยลาภสกการะและ

การสรรเสรญ แมเทวดาบางพวกกไมพงไดตามความปรารถนา ไมพงไดโดย

ไมยาก ไมพงไดโดยไมลาบาก ซงสขอนเกดแตเนกขมมะ ความออก วเวก

ความสงด ความสงบ ความตรสรทเราพงไดตามปรารถนา ไดโดยไมยาก

ไดโดยไมลาบาก แมเธอทงหลายมาประชมพรอมกน ประกอบการอยดวย

การคลกคลดวยหมคณะ ยอมมความเหนอยางนวา ทานเหลานไมพงไดตาม

ความปรารถนา ไมพงไดโดยไมยาก ไมพงไดโดยไมลาบาก ซงสขอนเกดแต

เนกขมมะ ความออก วเวก ความสงด ความสงบ ความตรสร ทเราพงได

1๗๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๗๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบากแนนอน กความจรงเปน

อยางนน เพราะทานเหลานมาประชมพรอมหนากน ประกอบการอยดวยการ

คลกคลดวยหมคณะอย เราเหนภกษทงหลายในธรรมวนยนใชนวจเลน

กระซกกระซกนและกนอย เรานนมความคดอยางนวา ทานเหลานไมพงได

ตามความปรารถนา ไมพงไดโดยไมยาก ไมพงไดโดยไมลาบาก ซงสขอนเกด

แตเนกขมมะ ความออก วเวก ความสงด ความสงบ ความตรสรทเราพงไดตาม

ความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมลาบากแนนอน ความจรงเปน

อยางนน เพราะทานเหลานมวใชนวจเลนกระซกกระซกนและกนอย เราเหน

ภกษทงหลายในธรรมวนยน ฉนอาหารเตมทองพอความตองการแลว มว

ประกอบความสขในการนอน สขในการเอน สขในการหลบอย เรานนม

ความคดอยางนวา ทานเหลานไมพงไดตามความปรารถนา ไมพงไดโดย

ไมยาก ไมพงไดโดยไมลาบาก ซงสขอนเกดแตเนกขมมะ ความออก วเวก

ความสงด ความสงบ ความตรสร ทเราพงไดตามความปรารถนา ไดโดย

ไมยาก ไดโดยไมลาบากแนนอน ความจรงเปนอยางนน เพราะทานเหลาน

ฉนอาหารเตมทองพอแกความตองการแลว มวประกอบความสขในการนอน

ความสขในการเอน ความสขในการหลบอย เราเหนภกษในธรรมวนยน

นงสมาธอยทวหารใกลบาน เรานนมความคดอยางนวา บดนคนวดหรอ

สมณเทสคอเณรจกบารงทานผนทาใหเธอไปจากสมาธนนเสย เพราะเหตนน

เราจงไมพอใจดวยการอยใกลบานของภกษนน เราเหนภกษในธรรมวนยน

นงโงกงวงอยในปา เรานนมความคดอยางนวา บดนทานผนพอบรรเทาความ

ลาบากในการหลบนอนนไดแลว จกกระทาความสาคญวาอยในปาไวในใจได

ประมาณเทาน เพราะเหตนน เราจงพอใจดวยการอยในปาของภกษนน เรา

เหนภกษในธรรมวนยนนงไมเปนสมาธอยในปา เรานนมความคดอยางนวา

บดนทานผนจกตงจตมน หรอจกตามรกษาจตทตงมนแลว เพราะเหตนน เรา

จงพอใจดวยการอยในปาของภกษนน เราเหนภกษในธรรมวนยนถอการอยปา

เปนวตร นงสมาธอยในปา เรานนมความคดอยางนวา บดนทานผนจก

เปลองจตทยงไมหลดพน หรอจกตามรกษาจตทหลดพนแลว เพราะเหตนน

เราจงพอใจดวยการอยปาของภกษนน สมยใด เราเดนทางไกล ไมเหนอะไรๆ

ขางหนาขางหลง สมยนน เรามความผาสก

ปตตสตร1 วาดวยการควาบาตร

พระพทธเจาตรสวา สงฆหวงอย พงควาบาตรแกอบาสกผประกอบดวย

องค ๘ ประการ คอ

๑. อบาสกพยายามเพอความเสอมลาภแกภกษทงหลาย

๒. พยายามเพอความฉบหายแกภกษทงหลาย

๓. พยายามเพอความอยไมไดแกภกษทงหลาย

๔. ยอมดา ยอมบรภาษภกษทงหลาย

๕. ยยงภกษทงหลายใหแตกจากภกษทงหลาย

๖. ตเตยนพระพทธเจา

๗. ตเตยนพระธรรม

๘. ตเตยนพระสงฆ

พระพทธเจาตรสวา สงฆหวงอย พงหงายบาตรแกอบาสกผประกอบ

ดวยองค ๘ ประการ คอ

๑. อบาสกไมพยายามเพอความเสอมลาภแกภกษทงหลาย

๒. ไมพยายามเพอความฉบหายแกภกษทงหลาย

๓. ไมพยายามเพอความอยไมไดแกภกษทงหลาย

๔. ไมดา ไมบรภาษภกษทงหลาย

๕. ไมยยงภกษทงหลายใหแตกจากภกษทงหลาย

1 อง. อฏก. ๒๓/1๙4/๓๕๗.

1๗4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๗๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

๖. สรรเสรญพระพทธเจา

๗. สรรเสรญพระธรรม

๘. สรรเสรญพระสงฆ

ในพระสตรน คาวา พงควาบาตร ไมใชหมายความวา เอาบาตรควา

หนาลง แตหมายความวาไมรบการถวายสกการะของอบาสกนน สวนหงาย

บาตร หมายความวา รบสกการะของอบาสกนนได ควาบาตรกคอไมให

รบไทยธรรมทอบาสกนนถวาย ไมใชควาบาตรโดยควาปากบาตรลง หงาย

บาตรกคอวารบไทยธรรมทอบาสกนนถวาย

อปปสาทสตร1

พระพทธเจาตรสวา อบาสกหวงอย พงประกาศความไมเลอมใสแก

ภกษผประกอบดวยธรรม ๘ ประการ คอ

๑. ภกษพยายามเพอความเสอมลาภแกคฤหสถทงหลาย

๒. พยายามเพอความฉบหายแกคฤหสถทงหลาย

๓. ดา บรภาษคฤหสถทงหลาย

๔. ยยงคฤหสถทงหลายใหแตกจากคฤหสถทงหลาย

๕. ตเตยนพระพทธเจา

๖. ตเตยนพระธรรม

๗. ตเตยนพระสงฆ

๘. และอบาสกทงหลายยอมเหนภกษนนในทอโคจร (คมภรโบราณ

วา เทวดาทงหลายยอมเหนภกษนนโดยประการนน)

1 อง. อฏก. ๒๓/1๙๖ - 1๙๗/๓๕๗ - ๓๕๘.

พระพทธเจาตรสวา อบาสกหวงอย พงประกาศความเลอมใสแกภกษ

ผประกอบดวยธรรม ๘ ประการ คอ

๑. ภกษไมพยายามเพอความเสอมลาภแกคฤหสถทงหลาย

๒. ไมพยายามเพอความฉบหายแกคฤหสถทงหลาย

๓. ไมดา ไมบรภาษคฤหสถทงหลาย

๔. ไมยยงคฤหสถทงหลายใหแตกจากคฤหสถทงหลาย

๕. สรรเสรญพระพทธเจา

๖. สรรเสรญพระธรรม

๗. สรรเสรญพระสงฆ

๘. และอบาสกทงหลายยอมเหนภกษนนในทโคจร (คมภรโบราณวา

เทวดาทงหลายยอมเหนภกษนนโดยประการนน)

ปฏสารณยสตร1

พระพทธเจาตรสวา สงฆหวงอย พงกระทาปฏสารณยกรรมแกภกษ

ผประกอบดวยธรรม ๘ ประการ คอ

๑. พยายามเพอความเสอมลาภแกคฤหสถทงหลาย

๒. พยายามเพอความฉบหายแกคฤหสถทงหลาย

๓. ดา บรภาษคฤหสถทงหลาย

๔. ยยงคฤหสถทงหลายใหแตกจากคฤหสถทงหลาย

๕. ตเตยนพระพทธเจา

๖. ตเตยนพระธรรม

๗. ตเตยนพระสงฆ

๘. ไมยงคารบตอคฤหสถทชอบธรรมใหเปนจรง

1 อง. อฏก. ๒๓/1๙๘ - 1๙๙/๓๕๘ - ๓๕๙.

1๗๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๗๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

พระพทธเจาตรสวา สงฆหวงอย พงระงบปฏสารณยกรรมแกภกษ

ผประกอบดวยธรรม ๘ ประการ คอ

๑. ภกษไมพยายามเพอความเสอมลาภแกคฤหสถทงหลาย

๒. ไมพยายามเพอความฉบหายแกคฤหสถทงหลาย

๓. ไมดา ไมบรภาษคฤหสถทงหลาย

๔. ไมยยงคฤหสถทงหลายใหแตกจากคฤหสถทงหลาย

๕. กลาวสรรเสรญพระพทธเจา

๖. กลาวสรรเสรญพระธรรม

๗. กลาวสรรเสรญพระสงฆ

๘. ยงคารบตอคฤหสถทชอบธรรมใหเปนจรง

คาวา ปฏสารณยกรรม เปนสงฆกรรมอยางหนงทสงฆพงกระทา

แกภกษ คอประกาศวาภกษชอนนไดประกอบดวยธรรม ๘ ประการ คอ

พยายามเพอความเสอมลาภแกคฤหสถทงหลาย เปนตน จงสวดกรรมวาจา

ใหภกษนนขอขมา ภกษนนเมอถกสงฆสวดปฏสารณยกรรมดงน ตองไป

หาคฤหสถนน ถาไปรปเดยวไมได กใหไปกบภกษอกรปหนงเปนอนทต และ

เมอพดจาตกลงกนแลว กใหแสดงอาบตตอหนาคฤหสถนนและขอขมา

สมเดจพระมหาสมณเจาฯ ทรงอธบายวา ควรหมายความวา ขอขมาตอ

พระรตนตรย เพราะวาไดกลาวตเตยนพระพทธเจาดวย ตเตยนพระธรรม

ดวย ตเตยนพระสงฆดวย และเมอไดปฏบตดงนแลว กใหสวดกรรมวาจา

ระงบปฏสารณยกรรมนนแกภกษผทเลกประพฤตดงนน คอไมพยายามเพอ

ความเสอมลาภแกคฤหสถทงหลายเปนตน

1๗๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๗๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

วตตตสตร1

พระพทธเจาตรสวา ภกษผอนสงฆลงตสสปาปยสกากรรม ตองประพฤต

ชอบในธรรม ๘ ประการ คอ

๑. ไมพงใหอปสมบท

๒. ไมพงใหนสย

๓. ไมพงใหสามเณรอปฏฐาก

๔. ไมพงยนดการสมมตตนเปนผใหโอวาทภกษณ

๕. แมไดรบสมมตแลว กไมพงโอวาทภกษณ

๖. ไมพงยนดการไดรบสมมตไร ๆ จากสงฆ

๗. ไมพงไดรบตาแหนงหวหนาไร ๆ

๘. ไมพงเปนประธานใหประพฤตวฏฐานวธ

ตสสปาปยสกากรรม เปนกรรมอยางหนงคอการลงโทษ สาหรบทาแก

พระภกษผเปนจาเลย ผจงใจปกปดความประพฤตเสยของตนดวยใหการเทจ

ราคเปยยาลสตร๒

พระพทธเจาตรสวา เธอทงหลายพงเจรญธรรม ๘ ประการ เพอ

ความรยงซงราคะ คอสมมาทฏฐ ๑ สมมาสงกปปะ ๑ สมมาวาจา ๑ สมมา-

กมมนตะ ๑ สมมาอาชวะ ๑ สมมาวายามะ ๑ สมมาสต ๑ สมมาสมาธ ๑

พระพทธเจาตรสวา เธอทงหลายพงเจรญธรรม ๘ ประการ เพอความร

ยงซงราคะ ธรรม ๘ ประการ คอ

1 อง. อฏก. ๒๓/๒00/๓๕๙.๒ อง. อฏก. ๒๓/๒01 - ๒04/๓๖0 - ๓๖1.

๑. ผมรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกเลกนอย ทงม

ผวพรรณด ทงมผวพรรณทราม ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงารป

เหลานนแลว จงรจงเหน

๒. ผมรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกหาประมาณมได

ทงมผวพรรณด ทงมผวพรรณทราม ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงา

รปเหลานนแลว จงรจงเหน

๓. ผมอรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกเลกนอย ทงม

ผวพรรณด ทงมผวพรรณทราม ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงารป

เหลานนแลว จงรจงเหน

๔. ผมอรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกหาประมาณมได

ทงมผวพรรณด ทงมผวพรรณทราม ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงา

รปเหลานนแลว จงรจงเหน

๕. ผมอรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกเขยว มสเขยว

รศมเขยว แสงสวางเขยว ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงารปเหลานน

แลว จงรจงเหน

๖. ผมอรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกเหลอง มส

เหลอง รศมเหลอง แสงสวางเหลอง ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงา

รปเหลานนแลว จงรจงเหน

๗. ผมอรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกแดง มสแดง

รศมแดง แสงสวางแดง ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงารปเหลานน

แลว จงรจงเหน

1๘0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๘1สม เด จพระญาณส ง ว ร

๘. ผมอรปสญญาในภายใน เหนรปทงหลายในภายนอกขาว มสขาว

รศมขาว แสงสวางขาว ยอมมความสาคญอยางนวา เราครอบงารปเหลานน

แลว จงรจงเหน

พระพทธเจาตรสวา เธอทงหลายพงเจรญธรรม ๘ ประการ เพอ

ความรยงซงราคะ ธรรม ๘ ประการ คอ

๑. ผไดรปฌานยอมเหนรปทงหลาย

๒. ผมอรปสญญาในภายใน ยอมเหนรปทงหลายในภายนอก

๓. ยอมนอมใจเชอวา งาม1

๔. เพราะลวงรปสญญาโดยประการทงปวง เพราะดบปฏฆสญญา

ความสาคญหมายกระทบกระทง เพราะไมมมนสการถงนานตตสญญาคอ

ความสาคญหมายตางๆ ในรปเปนตน ยอมเขาถงอากาสานญจายตนะ ดวย

มนสการวา อากาศหาทสดมได

๕. เพราะลวงอากาสานญจายตนะโดยประการทงปวง ยอมเขาถง

วญญาณญจายตนะ ดวยมนสการวา วญญาณหาทสดมได

๖. เพราะลวงวญญาณญจายตนะโดยประการทงปวง ยอมเขาถง

อากญจญญายตนะ ดวยมนสการวา อะไรๆ ยอมไมม

๗. เพราะลวงอากญจญญายตนะโดยประการทงปวง ยอมเขาถง

เนวสญญานาสญญายตนะ

1 ในอรรถกถามชฌมนกาย มชฌมปณณาสก อธบายบาลขอ ๓40 วา นอมใจวากสณงาม

บรสทธหมดจด หรองาม คอสตวทงหลายเปนผไมนาเกลยดดวยอานาจเมตตาเปนตน.

๘. เพราะลวงเนวสญญานาสญญายตนะโดยประการทงปวง ยอมเขาถง

สญญาเวทยตนโรธ ดบสญญาเวทนา

พระพทธเจาตรสวา เธอทงหลายพงเจรญธรรม ๘ ประการน เพอ

กาหนดร เพอความสนไปรอบ เพอละ เพอความสนไป เพอความเสอมไป

เพอความคลายไป เพอความดบ เพอสละ เพอสละคนซงราคะ เพอสละ

คนซงโทสะ ความรายกาจ เพอสละคนซงโทสะ ความหลง เพอสละคน

ซงโกธะ ความโกรธ เพอสละคนซงอปนาหะ ความผกโกรธไว เพอสละคน

ซงมกขะ ความลบหลคณทาน เพอสละคนซงปลาสะ ความตเสมอคอ

ยกตนเทยมทาน เพอสละคนอสสา รษยา เพอสละคนมจฉรยะ ความตระหน

เพอสละคนมายา เจาเลห เพอสละคนสาเถยยะ โออวด เพอสละคนถมภะ

หวดอ เพอสละคนสารมภะ แขงด เพอสละคนมานะ ถอตว เพอสละคน

อตมานะ ดหมนทาน เพอสละคนมทะ ความมวเมา เพอสละคนปมาทะ

ความประมาท รวมเปนเพอสละคนกเลส ๑๗ ประการ

ในพระสตรน แสดงธรรมปฏบตเพอกาหนดร เพอความสนไปรอบ

เพอละ เพอความสนไป เพอความเสอมไป เพอความคลายไป เพอความดบ

เพอสละ เพอสละคน กเลส ๑๗ ขอตางจากอปกเลส ๑๖ คอขอ ๑ แหง

อปกเลส ๑๖ วา อภชฌาวสมโลภะ แตในทนขอ ๑ วาราคะ กบใน

อปกเลส ๑๖ นนไมมโมหะ คอไมไดแสดงโมหะไวโดยตรง แตในทน

มโมหะ เพราะในอปกเลส ๑๖ ไมไดแสดงโมหะไวจงม ๑๖ แตวาในทน

มแสดงไวจงเปน ๑๗ ฉะนน ในทนจงเทากบวาแสดงกเลสหรออปกเลส ๑๗

1๘๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๘๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ปณโฑลภารทวาชสตร1

พระพทธเจาประทบอย ณ โฆสตาราม ใกลกรงโกสมพ ทานพระปณ-

โฑลภารทวาชะไดพยากรณอรหตตผลวา เรารชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรย

อยจบแลว กรณยะคอกจทพงทา ทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนอก

มไดม ครงนน ภกษมากรปเขาเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ไดกราบทล

พระผมพระภาคเจาวา ทานพระปณโฑลภารทวาชะพยากรณอรหตตผลวา

เรารชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กรณยะคอกจทพงทา ทา

เสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนอกมไดม ทานพระปณโฑลภารทวาชะ

เหนอานาจประโยชนอะไรจงพยากรณอรหตตผล พระพทธเจาตรสวา เพราะ

ความทอนทรย ๓ ประการ อนตนเจรญแลว กระทาใหมากแลว ภกษ

ปณโฑลภารทวาชะจงพยากรณอรหตตผลไดวา เรารชดวา ชาตสนแลว

พรหมจรรยอยจบแลว กรณยะคอกจทพงทา ทาเสรจแลว กจอนเพอความ

เปนอยางนอกมไดม อนทรย ๓ ประการ คอสตนทรย อนทรยคอสต ๑

สมาธนทรย อนทรยคอสมาธ ๑ ปญญนทรย อนทรยคอ ปญญา ๑

อนทรย ๓ ประการนมอะไรเปนทสด มความสนเปนทสด มความสนแหง

อะไรเปนทสด มความสนแหงชาตชราและมรณะเปนทสด ภกษปณโฑล-

ภารทวาชะเหนความสนแหงชาตชราและมรณะ ดงนแล จงพยากรณอรหตตผล

วาเรารชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กรณยะทาเสรจแลว กจอน

เพอความเปนอยางนอกมไดม

1 ส. มหา. 1๙/100๓-100๙/๒๙๖-๒๙๗.

เสขสตร1

พระพทธเจาประทบอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ ตรสเรยกภกษ

ทงหลายแลวตรสวา ปรยายทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม

พงรวาเราเปนพระเสขะ ปรยายทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม

พงรวาเราเปนพระอเสขะ มอยหรอ ภกษทงหลายกราบทลวา ธรรมทงหลาย

ของพวกขาพระองคมพระผมพระภาคเจาเปนมล มพระผมพระภาคเจา

เปนแบบอยาง มพระผมพระภาคเจาเปนทอาศย ขอพระผมพระภาคเจาจงให

เนอความแหงภาษตนแจมแจงดวยเถด ภกษทงหลายฟงแลวจากพระองค

จกทรงจาไว พระพทธเจาตรสวา

“ปรยายทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม พงรวาเราเปน

พระเสขะ ปรยายทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม พงรวาเรา

เปนพระอเสขะ มอย ปรยายทภกษผเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม

ยอมรวาเราเปนพระเสขะ เปนไฉน ภกษผเปนเสขะในธรรมวนยน ยอมร

ชดวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

อกประการหนง ภกษผเปนเสขะ ยอมพจารณาเหนดงนวา สมณะ

หรอพราหมณอนภายนอกจากศาสนาน ซงจะแสดงธรรมทจรงแทแนนอน

เหมอนพระผมพระภาคเจา มอยหรอ พระเสขะนนยอมรชดอยางนวา สมณะ

หรอพราหมณอนภายนอกจากศาสนาน ซงจะแสดงธรรมทจรงแทแนนอน

เหมอนพระผมพระภาคเจาไมม

อกประการหนง ภกษผ เปนเสขะยอมรชดซงอนทรย ๕ คอสท-

ธนทรย อนทรยคอศรทธา ๑ วรยนทรย อนทรยคอวรยะ ความเพยร

๑ สตนทรย อนทรยคอสต ๑ สมาธนทรย อนทรยคอสมาธ ๑ ปญ-

1 ส. มหา. 1๙/10๓1-10๓๗/๒๙๖.

1๘4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๘๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

ญนทรย อนทรยคอปญญา ๑ อนทรย ๕ นนมสงใดเปนคต มสงใดเปน

อยางยง มสงใดเปนผล มสงใดเปนทสด ภกษผเปนเสขะ ยงไมถกตอง

สงนนดวยนามกายอย แตเหนแจงแทงตลอดดวยปญญา ปรยายแมนแล

ทภกษเปนเสขะอาศยแลว ตงอยในเสขภม ยอมรวาเราเปนพระเสขะ

กปรยายทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม ยอมรวาเรา

เปนพระอเสขะ เปนไฉน ภกษผเปนอเสขะในธรรมวนยน ยอมรชดซง

อนทรย ๕ คอสทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปญญนทรย

อนทรย ๕ มสงใดเปนคต มสงใดเปนอยางยง มสงใดเปนผล มสงใด

เปนทสด อรยสาวกผเปนอเสขะถกตองสงนนดวยนามกายอย และเหนแจง

แทงตลอดดวยปญญา ปรยายแมนแลทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอย

ในอเสขภม ยอมรชดวาเราเปนพระอเสขะ

อกประการหนง ภกษผเปนอเสขะ ยอมรชดซงอนทรย ๖ คอ

จกขนทรย อนทรยคอจกษ ตา ๑ โสตนทรย อนทรยคอโสตะ ห ๑

ฆานนทรย อนทรยคอฆานะ จมก ๑ ชวหนทรย อนทรยคอชวหา ลน ๑

กายนทรย อนทรยคอ กาย ๑ มนนทรย อนทรยคอมนะ ใจ ๑ อรยสาวก

ผเปนอเสขะยอมรชดวา อนทรย ๖ เหลานจกดบไปหมดสนโดยประการ

ทงปวง ไมมเหลอ และอนทรย ๖ เหลาอนจกไมเกดขนในภพไหนๆ ปรยาย

แมนแลทภกษผเปนอเสขะอาศยแลว ตงอยในอเสขภม ยอมรชดวาเราเปน

พระอเสขะ”

ขอทวา พระเสขะยงไมถกตองคอไดเฉพาะดวยนามกาย แลวเฉยอย

อธบายวา ยอมไมอาจถกตองคอไดเฉพาะ คาวา แตเหนแจงแทงตลอดดวย

ปญญา คอยอมรชดดวยปญญาเครองพจารณา (ปจจเวกขณญาณ) วา ชอวา

อนทรยคออรหตตผลเบองบนยงมอย สวนในภมของอเสขะ คาวา ถกตอง

แลวอย คอไดเฉพาะแลวเฉยอย คาวา ดวยปญญา คอยอมรชดดวยปญญา

เครองพจารณาวา ชอวาอนทรยคออรหตตผลมอย (จรง) แมคาวาทง ๒

วา น กหญจ กสมญจ เปนคาทใชแทนกนและกนอย อธบายวา จะไมเกดขน

ในภพไรๆ ในสตรน อนทรย ๕ เปนโลกตตระ สวนอนทรย ๖ พระพทธเจา

ตรสทเปนโลกยะ อาศยวฏฏะเทานน

ปทสตร1

พระพทธเจาตรสวา รอยเทาชนดใดชนดหนงของสตวผเทยวไปบน

พนแผนดน รอยเทาเหลานนทงหมดยอมรวมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชาง

โลกกลาววา เปนยอดของรอยเทาเหลานน เพราะเปนรอยเทาใหญ แมฉนใด

บทแหงธรรมเหลาใดเหลาหนงยอมเปนไปเพอความตรสร บทคอปญญนทรย

อนทรยคอปญญา เรากลาววาเปนยอดแหงบทธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอ

ความตรสร ฉนนนเหมอนกน บทแหงธรรมทงหลายยอมเปนไปเพอความ

ตรสรเปนไฉน ไดแกบทแหงธรรม คอสทธนทรย วรยนทรย สตนทรย

สมาธนทรย ปญญนทรย ยอมเปนไปเพอความตรสร

คาวา บทแหงธรรมเหลาใดเหลาหนงยอมเปนไปเพอความตรสร คอ

บทธรรมบทใดบทหนง ไดแกสวนธรรมสวนใดสวนหนง ยอมเปนไปเพอความ

ตรสร

1 ส. มหา. 1๙/10๓๘-10๓๙/๓0๕.

1๘๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๘๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

สารสตร1 วาดวยปญญนทรยเปนยอดแหงบทธรรม

พระพทธเจาตรสวา รอยเทาชนดใดชนดหนงของสตวผเทยวไปบน

พนแผนดน รอยเทาเหลานนทงหมดยอมรวมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชาง

โลกกลาววา เปนยอดของรอยเทาทงหลาย เพราะเปนรอยเทาใหญ แมฉนใด

บทแหงธรรมเหลาใดเหลาหนงยอมเปนไปเพอความตรสร บทคอปญญนทรย

เรากลาววาเปนยอดแหงบทธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร

ฉนนนเหมอนกน ไมมกลนทแกนชนดใดชนดหนง จนทนแดง โลกกลาววา

เปนยอดของไมเหลานน แมฉนใด โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง

ปญญนทรย อนทรยคอปญญา เรากลาววาเปนยอดแหงโพธปกขยธรรม

เหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสร ฉนนนเหมอนกน กโพธปกขยธรรม

เปนไฉน คอสทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปญญนทรย

เปนโพธปกขยธรรม ยอมเปนไปเพอความตรสร ไมมกลนทแกนชนดใด

ชนดหนง จนทนแดง โลกกลาววาเปนยอดของไมเหลานน แมฉนใด

โพธปกขยธรรมเหลาใดเหลาหนง ปญญนทรย เรากลาววาเปนยอดแหง

โพธปกขยธรรมเหลานน เพราะเปนไปเพอความตรสรฉนนนเหมอนกน

ปตฏฐตสตร๒ วาดวยธรรมอนเอก

พระพทธเจาตรสวา อนทรย ๕ เปนอนภกษผตงอยในธรรมอนเอก

เจรญแลว เจรญดแลว ธรรมอนเอกคอความไมประมาท กความไมประมาท

เปนไฉน ภกษในธรรมวนยนยอมรกษาจตในอาสวะและในธรรมทมอาสวะ

เมอเธอรกษาจตในอาสวะและในธรรมทมอาสวะ สทธนทรย วรยนทรย

สตนทรย สมาธนทรย แมปญญนทรย ยอมถงความเจรญบรบรณ ภกษ

ทงหลาย อนทรย ๕ เปนอนภกษผตงอยในธรรมอนเอกเจรญแลว เจรญ

ดแลว แมดวยประการฉะน

1 ส. มหา. 1๙/1040-104๓/๓0๕-๓0๖.๒ ส. มหา. 1๙/1044-104๖/๓0๖.

อธบายคาวา ยอมรกษาจตในอาสวะและในธรรมทมอาสวะ คอผปรารภ

ธรรมทเปนไปใน ๓ ภมแลว หามการเกดขนแหงอาสวะ ชอวา ยอมรกษา

จตในสงทเปนอาสวะและทประกอบดวยอาสวะ

สสปาสตร1 เปรยบสงทตรสรมมาก เหมอนใบไมบนตน

พระพทธเจาประทบอย ณ สสปาวน คอปาไมแหงประดลาย กรงโกสมพ

ครงนนพระผมพระภาคเจาทรงถอใบประดลาย ๒-๓ ใบดวยฝาพระหตถ

แลวตรสเรยกภกษทงหลายมา แลวตรสวา ภกษทงหลาย เธอทงหลายจะ

สาคญความขอนนเปนไฉน ใบประดลาย ๒-๓ ใบทเราถอดวยฝามอกบใบ

บนตน อนไหนจะมากกวากน ภกษทงหลายกราบทลวา ใบประดลาย ๒-๓

ใบทพระผมพระภาคเจาทรงถอดวยฝาพระหตถมประมาณนอย ทบนตน

มากกวา พระพทธเจาตรสวา อยางนนเหมอนกน สงทเรารแลวมไดบอกเธอ

ทงหลายมมาก กเพราะเหตไรเราจงไมบอก เพราะสงนนไมประกอบดวย

ประโยชน มใชพรหมจรรยเบองตน ยอมไมเปนไปเพอความหนาย ความ

คลายกาหนด ความดบ ความสงบ ความรยง ความตรสร นพพาน เพราะ

เหตนน เราจงไมบอก ดกอนภกษทงหลาย สงอะไรทเราไดบอกแลว เรา

ไดบอกแลววา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

กเพราะเหตไรเราจงบอก เพราะสงนนประกอบดวยประโยชน เปนพรหมจรรย

เบองตน ยอมเปนไปเพอความหนาย ความคลายกาหนด ความดบ ความสงบ

ความรยง ความตรสร นพพาน เพราะฉะนน เราจงบอก เพราะฉะนนแล

เธอทงหลายพงกระทาความเพยร เพอรตามเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย

นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

1 ส. มหา. 1๙/1๗1๒/๕4๘.

1๘๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๘๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

ขทรสตร1 วาดวยการทาทสดแหงทกขเพราะตรสรอรยสจ ๔

พระพทธเจาตรสวา ผใดพงกลาวอยางนวา เราไมไดตรสรทกขอรยสจ

ทกขสมทยอรยสจ ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ ตาม

ความเปนจรงแลว จกกระทาทสดแหงทกขโดยชอบ ดงน มใชฐานะทจะ

มได เปรยบเหมอนผใดพงกลาวอยางนวา เราจะเอาใบตะเคยน ใบทองหลาง

หรอใบมะขามปอมหอนาหรอตาลปตรนาไป ขอนมใชฐานะทจะมได ฉนใด

ผใดพงกลาวอยางนวา เราไมไดตรสรทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ ทกข-

นโรธอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ ตามความเปนจรงแลว จก

กระทาทสดแหงทกขโดยชอบดงน มใชฐานะทจะมได ฉนนนเหมอนกน

สวนผใดแลพงกลาวอยางนวา เราไดตรสรทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ

ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ ตามความเปนจรงแลว

จกกระทาทสดแหงทกขโดยชอบ ดงน เปนฐานะทจะมได เปรยบเหมอน

ผใดพงกลาวอยางนวา เราจกเอาใบบว ใบทองกวาว หรอใบยานทรายหอนา

หรอตาลปตรนาไป ขอนเปนฐานะทจะมได ฉนใด ผใดพงกลาวอยางนวา

เราไดตรสรทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธ-

คามนปฏปทาอรยสจ ตามความเปนจรงแลว จกกระทาทสดแหงทกขโดยชอบ

ดงน เปนฐานะทจะมได ฉนนนเหมอนกน เพราะฉะนนแล เธอทงหลาย

พงกระทาความเพยรเพอรตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกข-

นโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

อธบายคาวา ไมไดตรสรแลว คอวา ไมบรรลแลว และไมแทงตลอด

แลวดวยญาณ

1 ส. มหา. 1๙/1๗14/๕4๙.

ทณฑสตร1 วาดวยผทองเทยวไปในโลกเพราะไมเหนอรยสจ

พระพทธเจาตรสวา เปรยบเหมอนทอนไมทบคคลขวางขนไปบนอากาศ

แลว บางคราวเอาโคนตกลงมากม บางคราวเอาตอนกลางตกลงมากม บางคราว

เอาปลายตกลงมากม ฉนใด สตวทงหลายผมนวรณคออวชชา มตณหาเปน

เครองประดบ ไดแลนไปอย ทองเทยวไปอย บางคราวจากโลกนไปสปรโลก

กม บางคราวจากปรโลกมาสโลกนกม ฉนนนเหมอนกน ขอนเพราะเหตไร

เพราะไมเหนอรยสจ ๔ อรยสจ ๔ คอ ทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ

ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ เพราะฉะนนแล เธอ

ทงหลายพงกระทาความเพยรเพอรตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย

นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

อธบายคาวา จากโลกนไปสปรโลก ความวาจากโลกนไปโลกอน คอ

นรกบาง กาเนดสตวเดรจฉานบาง เปตวสยบาง มนษยบาง เทวโลกบาง

อธบายวา เกดในวฏฏะนนแหละบอยๆ

เจลสตร๒ วาดวยใหรบเพยรเพอตรสร เหมอนรบดบไฟบนศรษะ

พระพทธเจาตรสวา เมอผาหรอศรษะถกไฟไหมแลว ควรกระทาอยางไร

ภกษทงหลายกราบทลวา เมอผาหรอศรษะถกไฟไหมแลว ควรกระทาความ

พอใจ ความพยายาม ความอตสาหะ ความไมยนยอ ความไมทอถอย สต

และสมปชญญะ อยางแรงกลา เพอดบไฟทผาหรอศรษะนน พระพทธเจา

ตรสวา บคคลพงวางเฉย ไมใสใจถงผาหรอศรษะทถกไฟไหมแลว พงกระทา

ความพอใจ ความพยายาม ความอตสาหะ ความไมยนยอ ความไมทอถอย

สต และสมปชญญะ อยางแรงกลา เพอตรสรอรยสจ ๔ ทยงไมตรสร

1 ส. มหา. 1๙/1๗1๖/๕๕0.๒ ส. มหา. 1๙/1๗1๗/๕๕0.

1๙0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๙1สม เด จพระญาณส ง ว ร

ตามความเปนจรง อรยสจ ๔ เปนไฉน คอทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ

ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ เพราะฉะนนแล เธอ

ทงหลายพงกระทาความเพยรเพอรตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย

นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

สตตสตสตร1 วาดวยการตรสรอรยสจ ๔

พระพทธเจาตรสวา เปรยบเหมอนบรษผมอาย ๑๐๐ ป พงกลาวอยางน

แกผมชวตอย ๑๐๐ ปวา มาเถดบรษผเจรญ ชนทงหลายจกเอาหอก ๑๐๐

เลมทมแทงทานในเวลาเชา ในเวลาเทยง ในเวลาเยน ทานนนถกเขาเอาหอก

๓๐๐ เลมทมแทงอยทกๆ วน มอาย ๑๐๐ ป มชวตอย ๑๐๐ ป จกตรสร

อรยสจ ๔ ทยงไมไดตรสรโดยลวง ๑๐๐ ปไป กลบตรผนนไปในอานาจ

แหงประโยชน ควรจะรบเอา (ขอเสนอนน) ขอนนเพราะเหตไร เพราะวา

สงสารหรอสงสาระนมเบองตน ทสดอนบคคลไปตามอยรไมไดแลว เบองตน

ทสดแหงการประหารดวยหอก ดาบ หลาว และขวาน ยอมไมปรากฏ ฉนใด

ขอนพงมไดฉนนนวา กเราไมกลาวการตรสรอรยสจ ๔ พรอมดวยทกข-

โทมนส แตเรากลาวการตรสรอรยสจ ๔ พรอมดวยสขโสมนส อรยสจ ๔

เปนไฉน คอทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธ-

คามนปฏปทาอรยสจ เพราะฉะนนแล เธอทงหลายพงกระทาความเพยร

เพอรตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธ-

คามนปฏปทา

มอธบายวา คาวา ขอนพงมไดฉนนน คอภกษทงหลาย ถาเหตน

พงมอยอยางนไซร เมอทกขและโทมนสนนเทยวกระทบอยไมขาดระยะ กจะ

พงบรรลสจจะนนพรอมกนทเดยว

1 ส. มหา. 1๙/1๗1๘/๕๕1.

ปาณสตร1 วาดวยผถงพรอมดวยทฏฐพนจากอบายใหญ

พระพทธเจาตรสวา เปรยบเหมอนบรษพงตดหญา ไม กงไม และ

ใบไมในชมพทวปน รวบรวมเขาดวยกน ครนแลวกระทาใหเปนหลาว ครน

กระทาใหเปนหลาวแลว พงรอยสตวขนาดใหญในมหาสมทรดวยหลาว

ขนาดใหญ สตวขนาดกลางดวยหลาวขนาดกลาง สตวขนาดเลกดวยหลาว

ขนาดเลก กสตวขนาดเของในมหาสมทรยงไมทนหมด หญา ไม กงไม และ

ใบไมในชมพทวปพงถงความสนไปหมดไปโดยแท การทจะเอาหลาวรอยสตว

ขนาดเลกในมหาสมทรซงมมากกวาสตวขนาดเของนน มใชกระทาไดงาย

ขอนนเพราะเหตไร เพราะตวมนเลก ฉนใด อบายกโตใหญฉนนน บคคล

ผถงพรอมดวยทฏฐ พนจากอบายทใหญโตอยางนแลว ยอมรตามความเปน

จรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา ดกอน

ภกษทงหลาย เพราะฉะนนแล เธอทงหลายพงกระทาความเพยรเพอรตาม

ความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

ปฐมสรยปมสตร๒ วาดวยสงทเปนนมตมากอนการตรสรอรยสจ

พระพทธเจาตรสวา เมอพระอาทตยจะขน สงทจะขนกอน สงทเปน

นมตมากอน คอแสงเงนแสงทอง ฉนใด สงทเปนเบองตน เปนนมตมากอน

การตรสรอรยสจ ๔ ตามความเปนจรง คอสมมาทฏฐ ความเหนชอบฉนนน

เหมอนกน อนภกษผมความเหนชอบ พงหวงขอนไดวา จกรตามความ

เปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

เพราะฉะนนแล เธอทงหลายพงกระทาความเพยรเพอรตามความเปนจรง

ดงนน

1 ส. มหา. 1๙/1๗1๙/๕๕1.๒ ส. มหา. 1๙/1๗๒0/๕๕๒.

1๙๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๙๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทตยสรยปมสตร1 วาดวยพระตถาคตอบต ความสวางยอมปรากฏขน

พระพทธเจาตรสวา พระจนทรและพระอาทตยยงไมเกดขนในโลกเพยง

ใด ความปรากฏแหงแสงสวางแจมจาอยางมากกยงไมมเพยงนน เวลานน

มแตความมดมด มแตความมวเปนหมอก กลางคนกลางวนไมปรากฏ

เดอนหนงและกงเดอนกไมปรากฏ ฤดและปกไมปรากฏ เมอใดพระจนทร

และพระอาทตยเกดขนในโลก เมอนนความปรากฏแหงแสงสวางแจมจา

อยางมากกยอมม เวลานนไมมความมดมด ไมมความมวเปนหมอก กลางคน

กลางวนปรากฏ เดอนหนงและกงเดอนกปรากฏ ฤดและปกปรากฏ ฉนใด

ฉนนนเหมอนกน พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจายงไมอบตขนในโลก

เพยงใด ความปรากฏแหงแสงสวางแจมแจงอยางมากกยงไมมเพยงนน

เวลานนมแตความมดมด มแตความมวเปนหมอก การบอก การแสดง การ

บญญต การแตงตง การเปดเผย การจาแนก การกระทาใหงาย ซงอรยสจ

ทง ๔ กยงไมม เมอใดพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาอบตขนในโลก

เมอนนความปรากฏแหงแสงสวางแจมแจงอยางมากกยอมม เวลานนไมม

ความมดมด ไมมความมวเปนหมอก การบอก ฯลฯ การกระทาใหงายซง

อรยสจ ๔ กยอมม อรยสจ ๔ เปนไฉน กคอทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ

ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ เพราะฉะนนแล เธอ

ทงหลายพงกระทาความเพยรเพอรตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย

นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

1 ส. มหา. 1๙/1๗๒1/๕๕๓.

1๙4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๙๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

อนทขลสตร1 วาดวยผรตามเปนจรง ยอมรผอนวา รหรอไมร

พระพทธเจาตรสวา กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงยอมไม

รชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามน-

ปฏปทา สมณะหรอพราหมณเหลานนยอมตองมองดหนาของสมณะหรอ

พราหมณอน วาทานผนเมอรยอมรแน เมอเหนยอมเหนแน เปรยบเหมอน

ปยนนหรอปยฝายเปนของเบา คอยจะลอยไปตามลม บคคลวางไวทภาคพน

ทราบเรยบแลว ลมทศบรพาพงพดปยนนหรอปยฝายนนไปยงทศประจมได

ลมทศประจมพงพดพาไปทางทศบรพาได ลมทศอดรพงพดพาไปทางทศ

ทกษณได ลมทศทกษณพงพดพาไปทางทศอดรได ขอนเพราะเหตใด เพราะ

ปยนนหรอปยฝายนนเปนของเบาฉนใด กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลา

หนง ยอมไมรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ

นทกขนโรธคามนปฏปทา สมณะหรอพราหมณเหลานนยอมตองมองดหนา

ของสมณะหรอพราหมณอน วาทานผนเมอรยอมรแน เมอเหนยอมเหนแน

ขอนเพราะเหตไร เพราะไมเหนอรยสจ ๔ ฉนนนเหมอนกน

กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงยอมรชดตามความเปนจรงวา น

ทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา สมณะหรอพราหมณ

เหลานนยอมไมตองมองดหนาสมณะหรอพราหมณอน วาทานผนเมอรยอม

รแน เมอเหนยอมเหนแน เปรยบเหมอนเสาเหลกหรอเสาหนมรากลก เขาฝงไว

ดแลว ไมหวนไหว ไมเอนเอยง แมลมฝนอยางแรงจะพดมาจากทศบรพา

ทศประจม ทศอดร ทศทกษณ กไมสะเทอนสะทานหวนไหว ขอนนเพราะ

เหตใด เพราะรากลก เพราะเสาหนเขาฝงไวดแลว ฉนใด สมณะหรอพราหมณ

เหลาใดเหลาหนงยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกข-

นโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา สมณะหรอพราหมณเหลานนไมตองมองด

1 ส. มหา. 1๙/1๗๒๒/๕๕4.

หนาของสมณะหรอพราหมณอน วาทานผนเมอรยอมรแน เมอเหนยอม

เหนแน ขอนนเพราะเหตไร เพราะเหนอรยสจ ๔ ดแลว ฉนนนเหมอนกน

อรยสจ ๔ เปนไฉน คอทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ ทกขนโรธอรยสจ

ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ เพราะฉะนนแล เธอทงหลายพงกระทาความ

เพยร เพอรตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกข-

นโรธคามนปฏปทา

อธบายคาวา ยอมตองมองดหนา ไดแกตรวจดอธยาศย อธยาศย

พระผมพระภาคเจาทรงประสงคเอาในคาวา หนา

วาทสตร1 วาดวยผรตามความเปนจรง ไมหวนไหวตอผยกวาทะ

พระพทธเจาตรสวา กภกษรปใดรปหนงยอมรชดตามความเปนจรง วาน

ทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา ถงแมสมณะหรอ

พราหมณผมความตองการวาทะ ผแสวงหาวาทะ พงมาจากทศบรพา ทศ

ประจม ทศอดร ทศทกษณ ดวยประสงควา จะยกวาทะของภกษนน ภกษนน

จะสะเทอนสะทาน หรอหวนไหวตอสมณะหรอพราหมณนนโดยสหธรรม ขอน

มใชฐานะทจะมได เปรยบเหมอนเสาหน ๑๖ ศอก เสาหนนนมรากลกไป

ขางลาง ๘ ศอก ขางบน ๘ ศอก ถงแมลมฝนอยางแรงจะพดมาแตทศบรพา

ทศประจม ทศอดร ทศทกษณ กไมสะเทอนสะทานหวนไหว ขอนนเพราะ

เหตไร เพราะรากลก เพราะเสาหนเขาฝงไวดแลว ฉนใด ภกษรปใดรปหนง

ยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธ-

คามนปฏปทา ถงแมสมณะหรอพราหมณผตองการวาทะ ผแสวงหาวาทะ

พงมาจากทศบรพา ทศประจม ทศอดร ทศทกษณ ดวยประสงควา จะยก

วาทะของภกษนน ภกษนนจะสะเทอนสะทาน หรอหวนไหวตอสมณะหรอ

1 ส. มหา. 1๙/1๗๒4/๕๕๕.

1๙๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๙๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

พราหมณนนโดยสหธรรม ขอนนไมใชฐานะทจะมได ขอนนเพราะเหตไร

เพราะเหนอรยสจ ๔ ดแลว ฉนนนเหมอนกน กอรยสจ ๔ เปนไฉน คอ

ทกขอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ ทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทา-

อรยสจ เพราะฉะนนแล เธอทงหลายพงกระทาความเพยร เพอรตามความ

เปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

เขมกสตร1 วาดวยทานพระเขมกะ

สมยหนง ภกษผเปนพระเถระหลายรปอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ

กสมยนน ทานพระเขมกะอาพาธเปนไขหนก ไดรบทกขเวทนา พกอยท

พทรการาม ครงนนเปนเวลาเยน ภกษผเปนพระเถระทงหลายออกจากทพก

แลว เรยกทานพระทาสกะมากลาววา ทานทาสกะจงไปหาเขมกภกษถงทอย

จงบอกกบเขมกภกษอยางนวา พระเถระทงหลายไดถามทานอยางน วาทาน

พออดทนไดหรอ ยงพอเยยวยาอตภาพใหเปนไปไดหรอ ทกขเวทนาทเลาลง

ไมกาเรบขน ทกขเวทนานนปรากฏวาทเลา ไมกาเรบขนหรอ ทานพระทาสกะ

รบคาภกษผเปนเถระทงหลายแลว เขาไปหาทานพระเขมกะถงทอย ไดกลาว

แกทานพระเขมกะวา พระเถระทงหลายถามถงทาน วาทานพออดทนไดหรอ

ยงพอเยยวยาอตภาพใหเปนไปไดหรอ ทานพระเขมกะตอบวา ผมอดทน

ไมไหว เยยวยาอตภาพใหเปนไปไมได ทกขเวทนาอนกลาของผมกาเรบขน

ไมทเลาลงเลย ปรากฏวากาเรบขนไมทเลาลง

ทานพระทาสกะกลบจากสานกทานพระเขมกะ เขาไปหาภกษผเปน

เถระทงหลายถงทอย และไดเลาใหภกษผเปนเถระฟงถงคาททานพระเขมกะ

ไดกลาว พระเถระทงหลายจงไดกลาววา ทานทาสกะจงเขาไปหาเขมกภกษถง

ทอย จงกลาวกะเขมกภกษอยางนวา พระเถระทงหลายกลาวกะทานอยางนวา

1 ส. ขนธ. 1๗/๒๒๕/1๕4.

อปาทานขนธคอขนธเปนทยดถอทง ๕ เหลาน พระผมพระภาคเจาตรสแลว

คอขนธเปนทยดถอคอรป ขนธเปนทยดถอคอเวทนา ขนธเปนทยดถอ

คอสญญา ขนธทเปนยดถอคอสงขาร ขนธเปนทยดถอคอวญญาณ ทาน

เขมกะพจารณาเหนอะไรๆ ในอปาทานขนธ ขนธเปนทยดถอทง ๕ น วาเปน

อตตาหรอ วามอยในอตตาหรอ ทานพระทาสกะรบคาของภกษผเปนเถระ

ทงหลายแลว จงเขาไปหาทานเขมกะถงทอย และไดกลาวกะทานพระเขมกะ

ตามทพระเถระทงหลายไดสง ทานพระเขมกะไดกลาวตอบวา อปาทานขนธ ๕

เหลาน พระผมพระภาคเจาตรสแลว คออปาทานขนธคอรปเวทนาสญญา

สงขารวญญาณ ผมไมพจารณาเหนอะไรๆ ในอปาทานขนธทง ๕ น วาเปน

อตตา หรอวามในอตตา ทานพระทาสกะกกลบไปหาภกษผเปนพระเถระ

ทงหลาย และกไดกลาวตามคาททานพระเขมกะไดพดนน

พระเถระทงหลายกไดสงทานพระทาสกะวา ทานจงเขาไปหาทานพระ

เขมกะถงทอย ครนแลวจงกลาวกะภกษเขมกะอยางนวา พระเถระทงหลาย

กลาวกะทานอยางนวา อปาทานขนธ ๕ เหลาน คออปาทานขนธคอรปเวทนา

สญญาสงขารวญญาณ พระผมพระภาคเจาตรสแลว ไดทราบวา ถาทานเขมกะ

ไมพจารณาเหนอะไรๆ ในอปาทานขนธ ๕ เหลาน วาเปนอตตา หรอวาม

ในอตตา ถาเชนนน ทานเขมกะกเปนพระอรหนตขณาสพ ทานพระทาสกะ

รบคาของภกษทงหลายเขาไปหาทานพระเขมกะถงทอย แลวกลาวกบทานพระ

เขมกะตามคาทพระเถระทงหลายไดกลาว ทานพระเขมกะไดตอบวา อปาทาน

ขนธ ๕ เหลาน คออปาทานขนธคอรปเวทนาสญญาสงขารวญญาณ พระผม

พระภาคตรสแลว ผมไมไดพจารณาเหนอะไรๆ ในอปาทานขนธ ๕ เหลาน

วาเปนอตตาหรอวามในอตตา และผมกไมไดเปนพระอรหนตขณาสพ แต

ผมเขาใจวา เรามในอปาทานขนธ ๕ และผมไมไดพจารณาเหนวา เราเปนน

ทานพระทาสกะกกลบจากสานกทานพระเขมกะ เขาไปหาภกษผเปนพระเถระ

ทงหลาย แลวกเลาใหฟงถงถอยคาททานพระเขมกะไดกลาวตอบ

1๙๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ 1๙๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

พระเถระทงหลายกไดสงทานทาสกะวา จงไปหาภกษพระเขมกะถง

ทอยอก และกลาวอยางนวา พระเถระทงหลายถามทานอยางนวา ททานกลาว

วา เราม นคออยางไร ทานกลาวรปวา เราม หรอกลาววา เรามนอกจาก

รป ทานกลาวเวทนาสญญาสงขารวญญาณวา เราม หรอกลาววา เราม

นอกจากเวทนาสญญาสงขารวญญาณ ททานเขมกะกลาววา เรามนนคอ

อยางไร ทานพระทาสกะรบคาของภกษทงหลายแลว กเขาไปหาพระเขมกะอก

และกไดกลาวถงถอยคาททานพระเถระทงหลายไดสงใหถามนน ทานพระ

เขมกะจงไดกลาววา พอทเถดทานทาสกะ ทานเดนไปเดนมาอยางนบอยๆ

จะมประโยชนอะไร จงไปหยบเอาไมเทามาเถด ผมจะไปหาภกษผเถระ

ทงหลายเอง

ครงนน ทานพระเขมกะยนไมเทาเขาไปหาภกษผเถระทงหลายถงทอย

ไดสนทนาปราศรยกบภกษผเปนเถระทงหลาย ครนผานการสนทนาปราศรย

พอใหระลกถงกนและกนไปแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ภกษ

ทงหลายไดกลาวกะทานพระเขมกะวา ทานเขมกะ ททานกลาววา เรามนน

คออยางไร ทานเขมกะตอบวา ผมไมกลาวรปวา เราม ทงไมกลาววา เรา

มนอกจากรป ไมกลาวเวทนาสญญาสงขารวญญาณวา เราม ทงไมกลาววา

เรามนอกจากเวทนาสญญาสงขารวญญาณ แตผมเขาใจวา เรามในอปาทาน

ขนธ ๕ และผมไมไดพจารณาเหนวา เราเปนน เปรยบเหมอนกลนดอก

อบลกด กลนดอกปทมกด กลนดอกบณฑรก บวขาวกด ผใดหนอจะพง

กลาวอยางนวา กลนใบ กลนดอก หรอวากลนเกสร ผนนเมอกลาวอยางน

จะพงกลาวชอบละหรอ พระภกษผเถระทงหลายกตอบวา ไมเปนอยางนน

ทานพระเขมกะจงกลาววา โดยทถก เมอจะกลาวแก ควรกลาวแกอยางไร

ทานพระเถระทงหลายกกลาววา โดยทถก เมอจะกลาวแก ควรจะกลาวแกวา

กลนดอก ทานพระเขมกะกกลาวตอไปวา ดกอนอาวโสทงหลาย ฉนนน

เหมอนกนแล ผมไมกลาวรปวา เราม ทงไมกลาววา เรามนอกจากรป ไม

กลาวเวทนาสญญาสงขารวญญาณวา เราม ทงไมกลาววา เรามนอกจาก

เวทนาสญญาสงขารวญญาณ แตผมเขาใจวา เรามในอปาทานขนธ ๕ และ

ผมไมพจารณาเหนวา เราเปนน สงโยชนสวนเบองตา ๕ พระอรยสาวก

ละไดแลวกจรง แตทานยงถอนมานะ ฉนทะ อนสยอยางละเอยดในอปาทาน

ขนธ ๕ วา เราม ไมได สมยตอมาทานพจารณาเหนความเกดขนและ

ความเสอมไปของอปาทานขนธทง ๕ วา รปดงน ความเกดขนแหงรปดงน

ความดบไปแหงรปดงน เวทนาดงน สญญาดงน สงขารดงน วญญาณ

ดงน ความเกดขนแหงเวทนาดงน แหงสญญาดงน แหงสงขารดงน แหง

วญญาณดงน ความดบแหงเวทนาดงน แหงสญญาดงน แหงสงขารดงน

แหงวญญาณดงน เมอทานพจารณาเหนความเกดขนและความเสอมไปใน

อปาทานขนธ ๕ ดงนอย แมทานยงถอนมานะ ฉนทะ อนสยอยางละเอยด

ในอปาทานขนธ ๕ วา เราม ไมได แตมานะ ฉนทะ และอนสยนนกถงการ

เพกถอนได เปรยบเหมอนผาเปอนเปรอะดวยมลทน เจาของทงหลายมอบ

ผานนใหแกชางซกฟอก ชางซกฟอกขยผานนในนาดางขเถา ในนาดางเกลอ

หรอในโคมย แลวเอาซกในนาใสสะอาด ผานนเปนของสะอาดขาวผองกจรง

แตผานนยงไมหมดกลนนาดางขเถา กลนนาดางเกลอ หรอกลนโคมยท

ละเอยด ชางซกฟอกมอบผานนใหแกเจาของทงหลาย เจาของทงหลาย

เกบผานนไวในหบอบกลน แมผานนยงไมหมดกลนนาดางขเถา กลนนาดาง

เกลอ หรอกลนโคมยทละเอยด แมกลนนนกหายไป ฉนใด สงโยชนเบองตา

๕ พระอรยสาวกละไดแลวกจรง แตทานกยงถอนมานะ ฉนทะ อนสยอยาง

ละเอยดในอปาทานขนธ ๕ วา เราม ไมได สมยตอมา ทานพจารณาเหน

ความเกดขนและความเสอมไปในอปาทานขนธทง ๕ วา รปดงน ความเกดขน

แหงรปดงน ความดบไปแหงรปดงน ความเกดขนแหงเวทนาสญญาสงขาร-

วญญาณดงน ความดบไปแหงเวทนาสญญาสงขารวญญาณดงน เมอทาน

พจารณาเหนความเกดขนและความเสอมไปในอปาทานขนธ ๕ เหลานอย

๒00 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒01สม เด จพระญาณส ง ว ร

แมทานยงถอนมานะ ฉนทะ อนสยอยางละเอยดในอปาทานขนธ ๕ วาเราม

ไมได แตมานะ ฉนทะ และอนสยนนกถงการเพกถอนได ฉนนน

เมอทานพระเขมกะกลาวอยางนแลว ภกษผเถระทงหลายไดกลาวกบ

ทานพระเขมกะวา ผมทงหลายไมไดถามมงหมายเบยดเบยนทานเขมกะเลย

แตวาทานเขมกะยอมสามารถพอจะบอก แสดง บญญต แตงตง เปดเผย

จาแนก ทาใหตนซงคาสอนของพระผมพระภาคเจานนโดยพสดาร ตามททาน

พระเขมกะบอกแลว แสดงแลว บญญตแลว แตงตงแลว เปดเผยแลว

จาแนกแลว ทาใหตนแลว โดยพสดาร

ทานเขมกะกลาวคานแลว ภกษทงหลายชนชมยนดภาษตของทานพระ

เขมกะ เมอทานพระเขมกะกลาวคาไวยากรณภาษตนอย จตของภกษ ๖๐ รป

และของทานพระเขมกะกพนแลวจากอาสวะเพราะไมถอมน

พระสตรนเปนพระสตรทด เพราะแสดงถงภมปฏบตของทานทสาเรจ

เปนถงขนพระอนาคามแลว คอทานพระเขมกะ แตยงไมเปนพระอรหนต

ซงจตของทานพระเขมกะผซงเปนอนาคามแลวนน กไมไดยดถอในขนธ ๕

แตวายงมความรสกวา เรามอย จงไดเกดปญหาขนวา เรามอย คออะไร

ทานพระเขมกะจงไดถามและตอบกนกบทานพระเถระทงหลาย และความก

แจมแจงในอปมาวา เหมอนอยางผาทเปอนไมสะอาด และเมอไปซกฟอกให

สะอาดดวยเครองซกฟอกทงหลาย เมอผาเหลานนสะอาดแลว กลนแหงเครอง

ซกฟอกนนกยงตดผาอย กเหมอนอยางจตของทานทเปนพระอนาคาม ก

เปนจตทสะอาดแลว แตวายงมมานะอย คอความสาคญหมายวา เรามเรา

เปนอย ยงละไมได เหมอนอยางผาทซกสะอาดแลว แตยงมกลนของเครอง

ซกฟอกตดอย จงตองเอาใสหบอบกลน เมออบกลนแลว กลนเครองซกฟอก

นนกจะหมดไปจากผา เพราะฉะนน จงตองปฏบตตอไป ดวยการพจารณา

เหนเกดดบของอปาทานขนธทง ๕ ยงขน ซงยงเปนชนวนอยวา เราม ซง

เปนตวมานะ ซงเปรยบเหมอนอยางกลนของเครองซกฟอกทยงตดผาอย และ

กลนนนกจะหมดไป กเปนอนวา เหมอนอยางทไดพจารณาความเกดดบของ

ขนธ ๕ ยงขน ความสาคญหมายวา เรามเราเปนนนกหมดไป กสาเรจเปน

พระอรหนต ละสงโยชนไดทง ๑๐

ทานพระเขมกะกไดกลาวเปนธรรมสากจฉากบทานพระเถระทงปวง

เหลานเขาในมงคลคาถาขอวา “กาเลน ธมมสากจฉา สนทนาธรรมโดยกาล”

และเมอตางสนทนากน ภกษเถระทง ๖๐ รปกพนจากอาสวะเปนพระอรหนต

ทานพระเขมกะซงเปนพระอนาคามแลวกเปนพระอรหนตขน เพราะไมยดมน

ขอนเปนเครองแสดงถงแนวปฏบตทางจต สบขนจากขนเปนพระอนาคาม

เปนพระอรหนตโดยอปมาอนเปรยบดวยผาสะอาดทซกแลวยงมกลน คอเปน

อนาคาม เปรยบดวยผาทซกสะอาดแลว ยงมกลน ตองอบกลน กลนหมด

จงจะสาเรจเปนพระอรหนต และความสาเรจกมไดดวยการสนทนาธรรมโดย

กาลของทานพระเขมกะและทานพระเถระทง ๖๐ รปนน

กมคาถามวา เพราะเหตไร พระเถระทงหลายจงสงพระทาสกะนนไป

ตอบวา ดวยหวงวาเราจกคอยฟงธรรมจากสานกพระธรรมกถกผมชอเสยง

ถามวา เพราะเหตไร ทานจงไมไปกนเอง กตอบวา เพราะปาอนเปนทอยของ

พระเถระคบแคบ ในปานนพระเถระจานวนตง ๖๐ รปไมมทวางยนหรอนงได

เพราะฉะนนทานเหลานนจงไมไปเอง แตสงทานพระทาสกะไป ดวยหวงวา

ขอทานพระเขมกะจงมากลาวธรรมแกเราทงหลาย ณ ทน อนง หากจะถาม

วา เพราะเหตไรทานพระเถระทงหลายจงสงทานพระทาสกะนนไป กตอบวา

เพราะทานพระเขมกะอาพาธ ถามวา ถาเปนเชนนน เพราะเหตไรจงสงไป

บอย กตอบวา สงไปบอยกดวยหวงวา ทานพระเขมกะทราบแลว จกมากลาว

ธรรมแกเราทงหลายดวยตนเองทเดยว ฝายทานพระเขมกะทราบอธยาศย

ของพระเถระเหลานนจงไดเดนไปเอง

๒0๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒0๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

สนทกสตร1 วาดวยสนทกปรพาชกในกรงโกสมพ

สมยเมอพระผมพระภาคเจาประทบอย ณ โฆสตาราม เขตเมองโกสมพ

สมยนน สนทกปรพาชก พรอมดวยปรพาชกบรษทหมใหญประมาณ ๕๐๐

อาศยอย ณ ถาปลกขคหา ครงนนเวลาเยน ทานพระอานนทออกจากทเรน

แลว เรยกภกษทงหลายวา เราทงหลายจะเขาไปยงบอนาทนาฝนเซาะเพอจะ

ดถากนเถด ทานพระอานนทพรอมดวยภกษเปนอนมากเขาไปยงบอนาท

นาฝนเซาะ สมยนนสนทกปรพาชกนงอยกบปรพาชกบรษทหมใหญ กาลงพด

ดรจฉานกถาเปนอนมากดวยเสยงสงเสยงใหญองคะนง คอพดเรองพระราชา

เรองโจร เรองมหาอามาตย เรองกองทพ เรองภย เรองรบ เรองขาว เรอง

นา เรองทนอน เรองดอกไม เรองของหอม เรองญาต เรองยาน เรองบาน

เรองนคม เรองนคร เรองชนบท เรองสตร เรองคนกลาหาญ เรองตรอก

เรองทานา เรองนางกมภทาส คอนางทาสตกนาดวยหมอททานา เรองคนท

ลวงลบไปแลว เรองเบดเตลด เรองโลก เรองทะเล เรองความเจรญและ

ความเสอมดวยประการนนๆ

สนทกปรพาชกไดเหนทานพระอานนทกาลงมาแตไกล จงหามบรษท

ของตนใหสงบเสยงวา จงเบาเสยงเถด อยาทาเสยงดงตอไปเลย นสาวกของ

พระสมณโคดม เปนสมณะชออานนทกาลงมาอย สมณะชออานนทนเปน

สาวกองคหนงในบรรดาสาวกของพระสมณโคดมทอาศยอย ณ เมองโกสมพ

กทานผมอายเหลานนเปนผใครในความเปนผมเสยงเบา แนะนาในความม

เสยงเบา กลาวสรรเสรญเสยงเบา ถากระไรสมณะชออานนทนนทราบวา

บรษทมเสยงเบาแลวพงสาคญทจะเขามาใกล ลาดบนน ปรพาชกเหลานน

ไดนงอย ทานพระอานนทไดเขาไปหาปรพาชกถงทใกล สนทกปรพาชกได

กลาวกบทานพระอานนทวา เชญมาเถด ทานพระอานนทมาดแลว ตอนานๆ

1 ม. ม. 1๓/๒๙๓-๓1๓/๒๘๘-๓0๙.

ทานพระอานนทจงจะไดทาเหตเพอจะมาในทน เชญนงเถดทานพระอานนท

นอาสนะปไวแลว ทานพระอานนทนงบนอาสนะทปไวแลว แมสนทกปรพาชก

ถอเอาอาสนะอนตาแหงหนง แลวนง ณ ทควรสวนขางหนง

ทานพระอานนทไดกลาวกะสนทกปรพาชกวา ทานทงหลายประชมสนทนา

กนเรองอะไร และเรองอะไรททานทงหลายหยดคางไวในระหวาง สนทกปรพาชก

ตอบวา เรองทขาพเจาทงหลายประชมสนทนาเมอตะกนน ขอยกไวเสยเถด

เรองนนทานพระอานนทจะไดฟงแมในภายหลงโดยไมยาก ดละหนอ ขอทาน

พระอานนทจงกลาวเรองทเปนธรรมในลทธอาจารยของตนใหแจมแจงเถด

ทานพระอานนทกลาววา ถาเชนนนทานจงฟง จงมนสการใหด เราจะกลาว

สนทกปรพาชกรบคาทานพระอานนทแลว ทานพระอานนทไดกลาววา ลทธสมย

อนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรย ๔ ประการน และพรหมจรรย

อนเวนจากความยนด ๔ ประการ ทวญญชนไมพงอยประพฤตพรหมจรรย

เลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจ

ไมได อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต

ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว สนทกปรพาชกกลาววา กลทธ

สมยอนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรย ๔ ประการ ทวญญชน

ไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรม

เครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผ

ทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไว

แลวนนเปนไฉน

ทานพระอานนทกลาววา ศาสดาบางคนในโลกน มปกตกลาวอยางน

มความเหนอยางนวา ทานไมมผล การบชาไมมผล การเซนสรวงไมมผล

ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาบดาไมม

สตวผผดเกดขนไมม สมณพราหมณผดาเนนชอบปฏบตชอบ ซงกระทา

โลกนและโลกหนาใหแจงดวยปญญาอนยงเอง และสอนผอนใหรแจง ไมม

๒04 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒0๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

ในโลก คนเรานเปนแตประชมมหาภตะทง ๔ เมอทากาลกรยา ธาตดนไป

ตามธาตดน ธาตนาไปตามธาตนา ธาตไฟไปตามธาตไฟ ธาตลมไปตามธาต

ลม อนทรยทงหลายยอมเลอนลอยไปสอากาศ คนทงหลายมเตยงเปนท ๕

จะหามเขาไปเมอตายแลว รางกายปรากฏอยแคปาชา กลายเปนกระดกมส

ดจนกพราบ การเซนสรวงมเถาเปนทสด ทานนคนเขลาบญญตไว คาของ

คนบางคนทพดวา มผลๆ ลวนเปนคาเปลา คาเทจ คาเพอ เพราะกายสลาย

ทงพาลทงบณฑตยอมขาดสญพนาศสน เบองหนาแตตายไป ยอมไมม ดงน

ทานพระอานนทกลาวตอไปวา ในลทธของศาสดานน วญญชนยอม

ตระหนกดงนวา ทานศาสดาผมปกตกลาวดงน มความเหนอยางนวา ทาน

ไมมผล การบชาไมมผล การเซนสรวงไมมผล ผลวบากแหงกรรมททาด

ทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาบดาไมม สตวทผดเกดขนไมม

สมณพรหมณผดาเนนชอบปฏบตชอบ ซงทาโลกนและโลกหนาใหแจงดวย

ปญญาอนยงเองแลว สอนผอนใหรแจง ไมมในโลก คนเรานมแตประชม

มหาภตะทง ๔ เมอทากาลกรยา ธาตดนกไปตามธาตดน ธาตนาไปตามธาตนา

ธาตไฟไปตามธาตไฟ ธาตลมไปตามธาตลม อนทรยทงหลายยอมเลอนลอย

ไปสอากาศ คนทงหลายมเตยงเปนท ๕ จะหามเขาไปเมอตายแลว รางกาย

ปรากฏอยแคปาชา กลายเปนกระดกมสดจนกพราบ การเซนสรวงมเถาเปน

ทสด ทานนคนเขลาบญญตไว คาของคนบางคนทพดวา มผลๆ ลวนเปน

คาเปลา คาเทจ คาเพอ เพราะกายสลาย ทงพาลทงบณฑตยอมขาดสญ

พนาศสน เบองหนาแตตายไป ยอมไมมดงน ถาคาของศาสดานเปนคาจรง

กรรมในลทธนทขาพเจาไมไดทาเลย กเปนอนทาแลว พรหมจรรยในลทธน

ทขาพเจาไมไดอยประพฤตเลย กเปนอนอยแลว ขาพเจาไมไดกลาววา

เพราะกายสลาย แมเราทง ๒ จะขาดสญพนาศสนเบองหนาแตตายไป

จะไมม ดงน แมเราทง ๒ กชอวา เปนผเสมอกน ถงความเปนผเสมอกน

ในลทธน ทยงกวากนกคอ ความททานศาสดานเปนผประพฤตเปลอยกาย

เปนคนศรษะโลน กระทาความเพยรในการเดนกระโหยง ถอนผมและหนวด

เมอเราอยครองเรอน นอนเบยดกบบตร ประพรมแกนจนทนเมองกาส ทรง

ดอกไมของหอมและเครองลบไล ยนดทองและเงนอย กจกเปนผมคตเสมอ

กนกบทานศาสดานในภพหนาได เรานนรอะไรเหนอะไรอย จงจกประพฤต

พรหมจรรยในศาสดาน วญญชนนน ครนรวาลทธนไมเปนโอกาสทจะอย

ประพฤตพรหมจรรยไดดงนแลว ยอมเบอหนาย หลกไปจากพรหมจรรยน

ลทธอนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรยได ทวญญชนไมพงอย

ประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไป

จากทกขใหสาเรจไมได เปนประการท ๑ นแล อนพระผมพระภาคเจาพระองค

นน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ

ตรสไวแลว

ทานพระอานนทกลาวตอไปวา อกประการหนง ศาสดาบางคนในโลกน

มปกตกลาวอยางน มความเหนอยางนวา เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา

ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศก

เอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก

ทาเขาใหดนรนเอง ใชผ อนทาเขาใหดนรน ฆาสตว เอง ใชผ อนใหฆา

ลกทรพยเอง ใชผอนใหลก ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอน

หลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาไมชอวาทาบาป

แมหากผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวใน

ปฐพนใหเปนลานเนออนเดยวกน ใหเปนกองเนออนเดยวกน บาปทมการทา

เชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยง

ฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยน

เอง ใชใหผอนเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมม

บาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหทานเอง ใชให

๒0๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒0๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

ผอนใหทาน บชาเอง ใชใหผอนใหบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอม

ไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา, ดวยการใหทาน การอบรมอนทรย การสารวม

ในศล การกลาวคาสตว บญยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดงน

ทานพระอานนทกลาวตอไปวา ในลทธทานศาสดาน วญญชนยอมเหน

ทราบตระหนกดงนวา ทานศาสดาผมปกตกลาวอยางน มความเหนอยางนวา

เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชให

ผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขาให

ลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ทาเขาใหดนรนเอง ใชผอนทาเขาใหดนรน

ฆาสตวเอง ใชผ อนใหฆา ลกทรพยเอง ใชผอนใหลก ตดทตอ ปลน

ไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยา

เขา พดเทจ ผทาไมชอวาทาบาป แมหากผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบ

เหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพนใหเปนลานเนออนเดยวกน ใหเปน

กองเนออนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาป

มาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา

ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน บาปทมการทา

เชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝง

ซายแหงแมนาคงคา ใหทานเอง ใชใหผอนใหทาน บชาเอง ใชใหผอนบชา

บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา, ดวยการ

ใหทาน การอบรมอนทรย การสารวมในศล การกลาวคาสตย บญยอมไมม

แกเขา ไมมบญมาถงเขา ดงน ถาคาของศาสดานเปนคาจรง กรรมในลทธน

ทขาพเจาไมไดทาเลย กเปนอนทาแลว พรหมจรรยในลทธนทขาพเจาไมได

อยประพฤตเลย กเปนอนอยแลว ขาพเจาไมไดกลาววาเราทง ๒ ผทา ไมชอวา

ทาบาป ดงน แมเราทง ๒ กชอวา เปนผเสมอกน ถงความเปนผเสมอกน

ในลทธน ทยงกวากนกคอ ความททานศาสดานเปนผประพฤตเปลอยกาย เปน

คนศรษะโลน ทาความเพยรในการเดนกระโหยง ถอนผมและหนวด เมอเรา

อยครองเรอน นอนเบยดกบบตร ประพรมแกนจนทนเมองกาส ทรงดอกไม

ของหอมและเครองลบไล ยนดทองและเงนอย กจกเปนผมคตเสมอกบทาน

ศาสดานในภพหนาได เรานนรอะไรเหนอะไรอย จงจกประพฤตพรหมจรรย

ในศาสดาน วญญชนนน ครนรวาลทธนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤต

พรหมจรรยไดดงนแลว ยอมเบอหนาย หลกไปจากพรหมจรรยนน ลทธอน

ไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรยได ทวญญชนไมพงอยประพฤต

พรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกข

ใหสาเรจไมได เปนประการท ๒ นแล อนพระผมพระภาคพระองคนน ผ

ทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว

ทานพระอานนทกลาวตอไปวา อกประการหนง ศาสดาบางคนคนโลกน

มปกตกลาวอยางน มความเหนอยางนวา ไมมเหตไมมปจจยเพอความ

เศราหมองแหงสตวทงหลาย สตวทงหลายหาเหตหาปจจยมได ยอม

เศราหมองเอง ไมมเหตไมมปจจยเพอความบรสทธแหงสตวทงหลาย สตว

ทงหลายหาเหตหาปจจยมได ยอมบรสทธเอง ไมมกาลง ไมมความเพยร

ไมมเรยวแรงของบรษ ไมมความบากบนของบรษ สตวทงปวง ปาณะทงปวง

ภตะทงปวง ชวะทงปวง ลวนไมมอานาจ ไมมกาลง ไมมความเพยร แปรไป

ตามเคราะหดเคราะหราย ตามความประจวบ ตามความเปนเอง ยอมเสวยสข

เสวยทกขในอภชาตทง ๖ เทานน

ทานพระอานนทกลาวตอไปวา ในลทธของศาสดานน วญญชนยอมเหน

ตระหนกดงนวา ทานศาสดาผมปกตกลาวอยางน มความเหนอยางนวา ไมม

เหตไมมปจจยเพอความเศราหมองแหงสตวทงหลาย สตวทงหลายหาเหต

หาปจจยมได ยอมเศราหมองเอง ไมมเหตไมมปจจยเพอความบรสทธแหงสตว

ทงหลาย สตวทงหลายหาเหตปจจยมได ยอมบรสทธเอง ไมมกาลง ไมม

ความเพยร ไมมเรยวแรงของบรษ ไมมความบากบนของบรษ สตวทงปวง

ปาณะทงปวง ภตะทงปวง ชวะทงปวง ลวนไมมอานาจ ไมมกาลง ไมมความ

เพยร แปรไปตามเคราะหดเคราะหราย ตามความประจวบ ตามความเปนเอง

๒0๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒0๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

ยอมเสวยสขเสวยทกขในอภชาตทง ๖ เทานน ดงน ถาคาของทานศาสดา

นเปนคาจรง กรรมในลทธนทขาพเจาไมไดทาเลย กเปนอนทาแลว พรหม-

จรรยในลทธนทขาพเจาไมไดอยประพฤตเลย กเปนอนอยแลว ขาพเจา

ไมไดกลาววาเราทง ๒ หาเหตหาปจจยมได จกบรสทธเอง ดงน แมเราทง ๒

กชอวา เปนผเสมอกน ถงความเปนผเสมอกนในลทธน ทยงกวากนกคอ

ความททานศาสดานเปนผประพฤตเปลอยกาย เปนคนศรษะโลน ทาความเพยร

ในการเดนกระโหยง ถอนผมและหนวด เมอเราอยครองเรอน นอนเบยดกบ

บตร ประพรมแกนจนทนเมองกาส ทรงดอกไมของหอมและเครองลบไล

ยนดทองและเงนอย กจกเปนผมคตเสมอกนกบทานศาสดานในภพหนาได

เรานนรอะไรเหนอะไรอย จงจกประพฤตพรหมจรรยในศาสดาน วญญชนนน

ครนรวา ลทธนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรยไดดงนแลว ยอม

เบอหนาย หลกไปจากพรหมจรรยนน ลทธอนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤต

พรหมจรรย ทวญญชนไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต

กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได เปนประการท ๓ นแล

อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสร

ดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว

ทานพระอานนทกลาวตอไปวา อกประการหนง ศาสดาบางคนในโลกน

มปกตกลาวอยางน มความเหนอยางนวา สภาวะ ๗ กองเหลานไมมใครทา

ไมมแบบอยางอนใครทา ไมมใครเนรมต ไมมใครใหเนรมต เปนหมน

ตงอยมนคงดจยอดภเขา ตงอยมนคงดจเสาระเนยด สภาวะ ๗ กองเหลาน

ไมหวนไหว ไมแปรปรวน ไมเบยดเบยนกนและกน ไมอาจใหเกดสขหรอ

ทกขหรอทงสขและทกขแกกนและกน สภาวะ ๗ กอง คอกองดน กองนำา

กองไฟ กองลม สข ทกข และชวะเปนท ๗ สภาวะ ๗ กองนไมมใครทา

ไมมแบบอยางอนใครทา ไมมใครเนรมต ไมมใครใหเนรมต เปนหมน ตงอย

มนคงดจยอดภเขา ตงอยมนคงดจเสาระเนยด สภาวะ ๗ กองเหลานไม

หวนไหว ไมแปรปรวน ไมเบยดเบยนกนและกน ไมอาจใหเกดสขหรอ

ทกขหรอทงสขและทกขแกกนและกน ผฆาเองกด ผใชใหฆากด ผไดยนกด

ผกลาวใหไดยนดกด ผเขาใจความกด ผทาใหเขาใจความกด ไมมในสภาวะ

๗ กองนน เพราะแมบคคลจกเอาศสตราอยางคมตดศรษะกน กไมชอวา

ใครๆ ปลงชวตใครๆ เปนแตศสตราสอดไปในชองแหงสภาวะ ๗ กองเทานน

ดงน กแตกาเนดทเปนประธาน ๑,๔๐๖,๖๐๐ กรรม ๕๐๐ กรรม ๕ กรรม

๓ กรรม ๑ ครงกรรม ปฏปทา ๖๒ อนตรกป ๖๒ อภชาต ๖ ปรสภม ๘

อาชวก ๔,๙๐๐ ปรพาชก ๔,๙๐๐ นาคาวาส ๔,๙๐๐ อนทรย ๒,๐๐๐ นรก

๓,๐๐๐ รโชธาต ๓๖ สญญครรภ ๗ อสญญครรภ ๗ นคนถครรภ ๗

เทวดา ๗ มนษย ๗ ปศาจ ๗ สระ ๗ ตาไม ๗ หน ๗ เหวใหญ ๗ เหว

นอย ๗๐๐ มหาสบน ๗ สบน ๗๐๐ มหากป ๘,๔๐๐,๐๐๐ เหลานทพาล

และบณฑตเรรอนทองเทยวไปแลว จกทาทสดทกขได ความสมหวงวาเราจก

บมกรรมทยงไมอานวยผลใหอานวยผล หรอเราสมผสถกตองกรรมทอานวย

ผลแลว จกทาใหสดสนดวยศล ดวยพรต ดวยตบะ หรอดวยพรหมจรรยน

ไมมในทนน สขทกขททาใหมทสนสดได เหมอนตวงของใหหมดดวยทะนาน

ยอมไมมในสงสารหรอสงสาระดวยอาการอยางนเลย ไมมความเสอมความ

เจรญ ไมมการเลอนขนเลอนลง พาลและบณฑตเรรอนทองเทยวไป จกทาทสด

ทกขไดเอง เหมอนกลมดายทบคคลขวางไป ยอมคลหมดไปเองฉะนน ดงน

ทานพระอานนทกลาวตอไปวา ในลทธของศาสดานน วญญชนยอม

เหนตระหนกดงนวา ทานศาสดาผมปกตกลาวอยางน มความเหนอยางนวา

สภาวะ ๗ กองเหลานไมมใครทา ไมมแบบอยางอนใครทา ไมมใครเนรมต

ไมมใครใหเนรมต เปนหมน ตงอยมนคงดจยอดภเขา ตงอยมนคงดจเสา

ระเนยด สภาวะ ๗ กองเหลานนไมหวนไหว ไมแปรปรวน ไมเบยดเบยนกน

และกน ไมอาจทาใหเกดสขหรอทกขหรอทงสขและทกขแกกนและกน สภาวะ

๗ กอง คอกองดน กองนา กองไฟ กองลม สข ทกข และชวะเปนท ๗

๒10 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒11สม เด จพระญาณส ง ว ร

สภาวะ ๗ กองน ไมมใครทา ไมมแบบอยางอนใครทา ไมมใครเนรมต ไมม

ใครใหเนรมต เปนหมน ตงอยมนคงดจยอดภเขา ตงอยมนคงดจเสา

ระเนยด สภาวะ ๗ กองเหลานนไมหวนไหว ไมแปรปรวน ไมเบยดเบยนกน

และกน ไมอาจทาใหเกดสขหรอทกขหรอทงสขและทกขแกกนและกน ผฆา

เองกด ผใชใหฆากด ผไดยนกด ผกลาวใหไดยนกด ผเขาใจความกด ผ

ทาใหเขาใจความกด ไมมในสภาวะ ๗ กองนน เพราะแมบคคลจะเอาศสตรา

อยางคมตดศรษะกน กไมชอวา ใครๆ ปลงชวตใครๆ แมแตศสตราสอดไป

ในชองแหงสภาวะ ๗ กองเทานนดงน กแตกาเนดทเปนประธาน ๑,๔๐๖,๖๐๐

กรรม ๕๐๐ กรรม ๕ กรรม ๓ กรรม ๑ ครงกรรม ปฏปทา ๖๒ อนตรกป ๖๒

อภชาต ๖ ปรสภม ๘ อาชวก ๔,๙๐๐ ปรพาชก ๔,๙๐๐ นาคาวาส ๔,๙๐๐

อนทรย ๒,๐๐๐ นรก ๓,๐๐๐ รโชธาต ๓๖ สญญครรภ ๗ อสญญครรภ ๗

นคนถครรภ ๗ เทวดา ๗ มนษย ๗ ปศาจ ๗ สระ ๗ ตาไม ๗ หน ๗

เหวใหญ ๗ เหวนอย ๗๐๐ มหาสบน ๗ สบน ๗๐๐ มหากป ๘,๔๐๐,๐๐๐

เหลานทพาลและบณฑตเรรอนทองเทยวไปแลว จกทาทสดทกขได ความ

สมหวงวาเราจกบมกรรมทยงไมอานวยผลใหอานวยผล หรอเราสมผสถกตอง

กรรมทอานวยผลแลว จกทาใหสดสนดวยศล ดวยพรต ดวยตบะ หรอดวย

พรหมจรรยน ไมมในทนน สขทกขททาใหมทสนสดได เหมอนตวงของใหหมด

ดวยทะนาน ยอมไมมในสงสารหรอสงสาระดวยอาการอยางนเลย ไมมความ

เสอมความเจรญ ไมมการเลอนขนเลอนลง พาลและบณฑตเรรอนทองเทยวไป

จกทาทสดทกขไดเอง เหมอนกลมดายทบคคลขวางไป ยอมคลหมดไปเอง

ฉะนน ดงน ถาคาของทานศาสดานเปนคาจรง กรรมในลทธนทขาพเจาไมได

ทาเลย กเปนอนทาแลว พรหมจรรยในลทธนทประพฤตไมไดอยประพฤต

เลย กเปนอนอยแลว ขาพเจามไดกลาววา เราทง ๒ เรรอนทองเทยวไปแลว

จกทาทสดทกขได ดงน แมเราทง ๒ กชอวา เปนผเสมอกน ถงความเปน

ผเสมอกนในลทธน ทยงกวากนกคอ ความททานศาสดานเปนผประพฤต

เปลอยกาย เปนคนศรษะโลน ทาความเพยรในการเดนกระโหยง ถอนผม

และหนวด เมอเราอยครองเรอน นอนเบยดกบบตร ประพรมแกนจนทน

เมองกาส ทรงดอกไมของหอมและเครองลบไล ยนดทองและเงนอย กจก

เปนผมคตเสมอกนกบทานศาสดานในภพหนาได เรานนรอะไรเหนอะไรอย

จงจกประพฤตพรหมจรรยในศาสดาน วญญชนนนครนรวา ลทธนไมเปน

โอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรยไดดงนแลวยอมเบอหนาย หลกไปจาก

พรหมจรรยนน ลทธอนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรย ทวญญชน

ไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรม

เครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได เปนประการท ๔ นแล อนพระผมพระ-

ภาคเจาพระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองค

เองโดยชอบ ตรสไวแลว

ลทธสมยอนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรย ทวญญชนไมพง

อยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครอง

ออกไปจากทกขใหสาเรจไมได ๔ ประการนแล อนพระผมพระภาคเจาพระองค

นน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ

ตรสไวแลว

สนทกปรพาชกกลาวกบทานพระอานนทวา ขอทพระผมพระภาคเจา

พระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเอง

โดยชอบ ตรสลทธอนไมเปนโอกาสทจะอยประพฤตพรหมจรรย ๔ ประการ

ทวญญชนไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยง

กศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได นาอศจรรย ไมเคยม ก

พรหมจรรยอนเวนจากความยนด ๔ ประการ ทวญญชนมพงอยประพฤต

พรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤตกพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกข

ใหสาเรจไมได อนพระผมพระภาคเจาผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต

ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว เปนไฉน

๒1๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒1๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

ทานพระอานนทไดกลาววา ศาสดาบางคนในโลกน ตงตนเปนสพพญญ

รเหนธรรมทงปวง ปฏญญาความรความเหนอนไมมสวนเหลอวา เมอเราเดน

อยกด หยดอยกด หลบอยกด ตนอยกด ความรความเหนปรากฏเสมอ

เปนนตย ศาสดานนเขาไปสเรอนวางบาง ไมไดกอนขาวบาง สนขกดเอาบาง

พบชางดบาง พบมาดบาง พบโคดบาง ถามถงชอบาง โคตรบาง ของหญง

บาง ของชายบาง ถามถงชอบาง หนทางบาง ของบานบาง ของนคมบาง เมอ

ถกถามวา นอะไร กตอบเขาวา เราเขาไปสเรอนรางดวยกจทเราจาตองเขาไป

เราไมไดกอนขาวดวยเหตทเราไมควรได เราเปนผถกสนขกดดวยเหตทควร

ถกกด เราพบชางดดวยเหตทควรพบ เราพบมาดดวยเหตทควรพบ เราพบ

โคดดวยเหตทควรพบ เราถามถงชอบาง โคตรบาง ของหญงบาง ของชาย

บาง ดวยเหตทควรถาม เราถามถงชอบาง ทางบาง ของบานบาง ของนคม

บาง ดวยเหตทควรถาม ในพรหมจรรยของศาสดานน วญญชนยอมตระหนก

ดงนวา ศาสดาซงตงตวเปนสพพญญ รเหนธรรมทงปวง ปฏญญาความร

ความเหนอนไมมสวนเหลอวา เมอเราเดนอยกด หยดอยกด หลบอยกด

ตนอยกด ความรความเหนปรากฏเสมอเปนนตย ศาสดานนเขาไปสเรอนวาง

บาง ไมไดกอนขาวบาง สนขกดเอาบาง พบชางดบาง พบมาดบาง พบโคด

บาง ถามถงชอบาง โคตรบาง ของหญงบาง ของชายบาง ถามถงชอบาง

หนทางบาง ของบานบาง ของนคมบาง ศาสดานน เมอถกถามวา นอะไร ก

ตอบเขาวา เราเขาไปสเรอนวางดวยกจทเราจาตองเขาไป เราไมไดกอนขาว

ดวยเหตทเราไมควรได เราเปนผถกสนขกดดวยเหตทควรถกกด เราพบชางด

ดวยเหตทควรพบ เราพบมาดดวยเหตทควรพบ เราพบโคดดวยเหตทควรพบ

เราถามถงชอบาง โคตรบาง ของหญงบาง ของชายบาง ดวยเหตทควรถาม

เราถามถงชอบาง หนทางบาง ของบานบาง ของนคมบาง ดวยเหตทควรถาม

ดงน วญญชนนนครนรวา พรหมจรรยนเวนจากความยนดดงนแลว ยอม

เบอหนาย หลกไปจากพรหมจรรยนน พรหมจรรยอนเวนจากความยนด ท

วญญชนไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยง

๒14 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒1๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

กศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได ประการท ๑ นแล อนพระ

ผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสร

ดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว

อกประการหนง ศาสดาบางคนในโลกน เปนผเชอถอการฟงตามกนมา

เปนผเชอวาจรงดวยการฟงตามกนมา ศาสดานนจงแสดงธรรมโดยการฟง

ตามกนมา โดยสบๆ กนมาวาอยางไรนนๆ โดยอางตารา กเมอศาสดาเชอถอ

การฟงตามกนมา เชอวาจรงดวยการฟงตามกนมาแลว ยอมมการฟงดบาง

มการฟงชวบาง เปนอยางนนบาง เปนอยางอนบาง ในพรหมจรรยของศาสดา

นน วญญชนยอมทราบตระหนกดงนวา ทานศาสดานเปนผเชอถอการฟง

ตามกนมา เปนผเชอวาจรงดวยการฟงตามกนมา ทานศาสดาผนนแสดงธรรม

โดยการฟงตามกนมา โดยสบๆ กนมาวาอยางนนๆ โดยอางตารา กเมอ

ศาสดาเชอถอการฟงตามกนมา เชอวาจรงดวยการฟงตามกนมาแลว ยอมม

การฟงดบาง การฟงชวบาง เปนอยางนนบาง เปนอยางอนบาง ดงน วญญชน

นน ครนรวาพรหมจรรยนเวนจากความยนดดงนแลว ยอมเบอหนาย หลกไป

เสยจากพรหมจรรยนน พรหมจรรยอนเวนจากความยนด ทวญญชนไมพง

อยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครอง

ออกไปจากทกขใหสาเรจไมได ประการท ๒ นแล อนพระผมพระภาคเจา

พระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเอง

โดยชอบ ตรสไวแลว

อกประการหนง ศาสดาบางคนในโลกนเปนผใชความตรก เปนผใช

ความพจารณา ศาสดานนจงแสดงธรรมตามปฏภาณของตน เทยบเหตตาม

ความทตนตรก คลอยตามความทตนพจารณา กเมอศาสดาเปนผใชความ

ตรก เปนผใชความพจารณาแลว กยอมมความตรกดบาง ความตรกชวบาง

เปนอยางนนบาง เปนอยางอนบาง ในพรหมจรรยของศาสดานน วญญชน

ยอมทราบตระหนกดงนวา ทานศาสดานเปนผใชความตรก เปนผใชความ

พจารณา ทานศาสดานนยอมแสดงธรรมตามปฏภาณของตน เทยบเหตตาม

ความทตนตรก คลอยตามความทตนพจารณา กเมอศาสดาเปนผใชความ

ตรก เปนผใชความพจารณาแลว กยอมมความตรกดบาง ความตรกชวบาง

เปนอยางนนบาง เปนอยางอนบาง วญญชนนนครนรวา พรหมจรรยนเวนจาก

ความยนดดงนแลว ยอมเบอหนาย หลกไปจากพรหมจรรยนน พรหมจรรย

อนเวนจากความยนด ทวญญชนไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย ถงเมอ

อยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได ประการ

ท ๓ นแล อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ผทรงเหน เปน

พระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว

อกประการหนง ศาสดาบางคนในโลกนเปนคนเขลา งมงาย เพราะเปน

คนเขลา เพราะเปนคนงมงาย ศาสดานน เมอถกถามปญหาอยางนนๆ ยอม

ถงความสายวาจาคอตอบดนไดไมตายตววา ความเหนของเราวา อยางนกไมใช

อยางนนกไมใช อยางอนกไมใช ไมใชกไมใช มใชไมใชกไมใช ดงน ใน

พรหมจรรยของศาสดานน วญญชนยอมทราบตระหนกดงนวา ทานศาสดา

นเปนคนเขลา งมงาย เพราะเปนคนเขลา เพราะเปนคนงมงาย ศาสดานนเมอ

ถกถามปญหาอยางนนๆ ยอมถงความสายวาจาคอตอบดนไดไมตายตววา

ความเหนของเราวา อยางนกไมใช อยางนนกไมใช อยางอนกไมใช ไมใช

กไมใช มใชไมใชกไมใช ดงน วญญชนนนครนรวา พรหมจรรยนเวนจาก

ความยนดดงนแลว ยอมเบอหนาย หลกไปเสยจากพรหมจรรยนน พรหม-

จรรยอนเวนจากความยนด ทวญญชนไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย

ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได

ประการท ๔ นแล อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ผทรงเหน

เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว

๒1๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒1๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

พรหมจรรยอนเวนจากความยนด ทวญญชนไมพงอยประพฤตพรหม-

จรรยเลย ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขให

สาเรจไมได ๔ ประการนแล อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร ผ

ทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสไวแลว

สนทกปรพาชกกลาวกะทานพระอานนทวา ขอทพรหมจรรยอนเวนจาก

ความยนด ๔ ประการนนแหละ อนพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผทรงร

ผทรงเหน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ตรสวาเปนพรหม-

จรรย อนเวนจากความยนด ทวญญชนไมพงอยประพฤตพรหมจรรยเลย

ถงเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจไมได

นาอศจรรย ไมเคยม กศาสดานนมปกตกลาวอยางไร บอกอยางไร ในพรหม-

จรรยทวญญชนพงอยโดยสวนเดยว และเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรม

เครองออกไปจากทกขใหสาเรจได

ทานพระอานนทไดกลาวกะสนทกปรพาชกตอไปวา พระตถาคตเสดจ

อบตในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและ

จรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอน

ยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผ

จาแนกพระธรรม พระตถาคตพระองคนนทรงทาโลกน พรอมทงเทวโลก มาร

โลก พรหมโลก ใหแจงชดดวยพระปญญาอนยงของพระองคเอง แลวทรง

สอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยใหรตาม ทรงแสดง

ธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอม

ทงอรรถพรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง คฤหบดหรอบตรคฤหบด

หรอผเกดเฉพาะในตระกลใดตระกลหนง ยอมฟงธรรมนน ครนฟงแลว ได

ศรทธาในพระตถาคต เพราะประกอบดวยการไดศรทธานน ยอมเหนตระหนก

วา ฆราวาสคบแคบ เปนทางมาแหงธล บรรพชาเปนทางปลอดโปรง การทบคคล

อยครองเรอน จะประพฤตพรหมจรรยใหบรบรณใหบรสทธโดยสวนเดยว

ดจสงขขด ไมใชทาไดงาย ถากระไรเราพงปลงผมและหนวด นงหมผากาสาว-

พสตรออกบวชเปนบรรพชต สมยตอมา เขาละกองโภคสมบตนอยใหญ ละ

เครอญาตนอยใหญ ปลงผมและหนวด นงผากาสาวพสตรออกบวชเปนบรรพชต

เมอบวชแลวเปนผถงพรอมดวยสกขาและสาชพของภกษทงหลาย

ละการฆาสตว เวนขาดจากการฆาสตว วางทอนไม วางศสตราแลว ม

ความละอาย มความเอนด มความกรณา หวงประโยชนแกสตวทงปวงอย

ละการลกทรพย เวนขาดจากการลกทรพย รบแตของทเขาให ตองการ

แตของทเขาให ไมประพฤตตนเปนขโมย เปนผสะอาด

ละกรรมเปนขาศกแกพรหมจรรย ประพฤตพรหมจรรย ประพฤตหางไกล

เวนจากเมถนอนเปนกจของชาวบาน

ละการพดเทจ เวนขาดจากการพดเทจ พดแตความจรง ดารงสตย

พดเปนหลกฐานควรเชอได ไมพดลวงโลก

ละคาสอเสยด เวนขาดจากคาสอเสยด ฟงจากขางนแลวไมไปบอก

ขางโนน เพอใหคนหมนแตกราวกน หรอฟงจากขางโนนแลวไมมาบอกขางน

เพอใหคนหมโนนแตกราวกน สมานคนทแตกราวกนแลวบาง สงเสรมคนท

พรอมเพรยงกนแลวบาง ชอบคนผพรอมเพรยงกน ยนดในคนผพรอมเพรยง

กน เพลดเพลนในคนผพรอมเพรยงกน กลาวแตคาททาใหคนพรอมเพรยงกน

ละคาหยาบ เวนขาดจากคาหยาบ กลาวแตคาทไมมโทษ เสนาะห กลาว

แตคาทนารก จบใจ เปนคาของชาวเมอง คนสวนมากรกใคร พอใจ

ละคาเพอเจอ เวนขาดจากคาเพอเจอ พดถกกาล พดแตคาทเปนจรง

พดองอรรถ พดองธรรม พดองวนย พดแตคาทมหลกฐาน มทอางอง

มทกาหนด ประกอบดวยประโยชน โดยกาลอนควร

๒1๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒1๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

เวนขาดจากการพรากพชคามและภตคาม ฉนหนเดยว เวนการฉนใน

ราตร งดจากการฉนในเวลาวกาล เวนขาดจากการฟอนรา ขบรอง การประโคม

ดนตร และดการเลนอนเปนขาศกแกกศล เวนขาดจากการทดทรงประดบ

ประดาตบแตงรางกายดวยดอกไม ของหอม และเครองประเทองผว อนเปน

ฐานแหงการแตงตว เวนขาดจากการนงนอนบนทนงทนอนอนสงใหญ เวน

ขาดจากการรบทองและเงน เวนขาดจากการรบธญชาตดบ เวนขาดจากการ

รบเนอดบ เวนขาดจากการรบสตรและกมาร เวนขาดจากการรบทาสและทาส

เวนขาดจากการรบแพะและแกะ เวนจากจากการรบไกและสกร เวนขาดจาก

การรบชาง วว มา และลา เวนขาดจากการรบไรนาและทดน เวนขาดจาก

การประกอบทตกรรมและการรบใช เวนขาดจากการซอและการขาย เวนขาด

จากการฉอโกงดวยตาชง การโกงดวยของปลอมและการโกงดวยเครองตวงวด

เวนขาดจากการรบสนบน การลอลวง และการตลบตะแลง เวนขาดจาก

การตด การฆา การจองจา การตชง การปลนและกรรโชก

เธอผเปนสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย ดวยบณฑบาตเครอง

บรหารทอง เธอจะไปทางทศาภาคใดๆ กถอไปไดเอง นกมปกจะบนไปทาง

ทศาภาคใดๆ กมแตปกของตวเองเปนภาระบนไปไดฉนใด ภกษกฉนนน เปน

ผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย ดวยบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง

เธอจะไปทางทศาภาคใดๆ กถอไปไดเอง

ภกษนนประกอบดวยสลขนธอนเปนอรยะน ยอมไดเสวยสขอนปราศ-

จากโทษในภายใน เธอเหนรปดวยจกษแลว ไมถอนมต ไมถออนพยญชนะ

เธอยอมปฏบตเพอสารวมจกขนทรย ทเมอไมสารวมแลวจะเปนเหตให

อกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและโทมนสคอความยนดและความยนราย

ครอบงา ชอวา รกษาจกขนทรย ชอวา ถงความสารวมในจกขนทรย เธอฟง

เสยงดวยห... ดมกลนดวยจมก... ลมรสดวยลน... ถกตองโผฏฐพพะดวย

กาย... รแจงธมมารมณดวยใจแลว ไมถอนมต ไมถออนพยญชนะ เธอ

ยอมปฏบตเพอสารวมมนนทรย ทเมอไมสารวมแลวจะเปนเหตใหอกศลธรรม

อนลามก คออภชฌาและโทมนสความยนดความยนราย ครอบงา ชอวา

รกษามนนทรย ชอวา ถงความสารวมในมนนทรย ภกษผประกอบดวยอนทรย-

สงวรอนเปนอรยะเชนน ยอมไดเสวยสขอนบรสทธ ไมระคนดวยกเลสใน

ภายใน

ภกษนนยอมทาความรสกตวในการกาวไป ในการถอยกลบ ยอมทา

ความรสกตวในการแลในการเหลยว ยอมทาความรสกตวในการคเขาใน

การเหยยดออก ยอมทาความรสกตวในการทรงสงฆาฏบาตรและจวร ยอม

ทาความรสกตวในการฉนการดมการเคยวการลม ยอมทาความรสกตวใน

การถายอจจาระปสสาวะ ยอมทาความรสกตวในการเดนการยนการนงการหลบ

การตนการพดการนง

ภกษนนประกอบดวยสลขนธ อนทรยสงวร สตสมปชญญะอนเปน

อรยะเชนนแลว ยอมเสพเสนาสนะอนสงดคอปา โคนไม ภเขา ซอกเขา

ถา ปาชา ปาชฏ ทแจง กองฟาง ในกาลภายหลงภต เธอกลบจากบณฑบาต

แลว นงคบลลงก ตงกายตรง ดารงสตไวเฉพาะหนา เธอละความโลภในโลก

มใจปราศจากความโลภอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากความโลภ ละความ

ประทษรายคอพยาบาท ไมคดพยาบาท มความกรณา หวงประโยชนแก

สตวทงปวงอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากความประทษรายคอพยาบาท ละ

ถนมทธะ ความงวงงนเคลบเคลมแลว เปนผปราศจากถนมทธะ มความ

กาหนดหมายอยทแสงสวาง มสตสมปชญญะอย ยอมชาระจตใหบรสทธจาก

ถนมทธะ ละอทธจจกกกจจะความฟงซานราคาญใจ เปนผไมฟงซาน ม

จตสงบ ณ ภายในอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากอทธจจกกกจจะ ละวจกจฉา

ความเคลอบแคลงสงสย เปนผขามวจกจฉา ไมมความสงสยในกศลธรรม

ทงหลายอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากวจกจฉา

๒๒0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒๒1สม เด จพระญาณส ง ว ร

ภกษนนครนละนวรณทง ๕ เหลาน อนเปนเครองเศราหมองใจ

ทาปญญาใหถอยกาลงแลว เธอสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรล

ปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวกความสงบสงดอย ก

สาวกยอมบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานนในศาสดาใด วญญชนพงอย

ประพฤตพรหมจรรยในศาสดานนโดยสวนเดยว และเมออยประพฤต กพง

ยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจได

อกประการหนง ภกษบรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน

เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกไมมวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและ

สขเกดแตสมาธอย กสาวกยอมบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานนในศาสดา

ใด วญญชนพงอยประพฤตพรหมจรรยในศาสดานนโดยสวนเดยว และเมอ

อยประพฤตกพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจได

อกประการหนง ภกษมอเบกขา มสตสมปชญญะ และเสวยสขดวย

นามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา

ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสต อยเปนสข กสาวกยอมบรรลคณวเศษ

อนโอฬารเหนปานนในศาสดาใด วญญชนพงอยประพฤตพรหมจรรยใน

ศาสดานนโดยสวนเดยว และเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออก

ไปจากทกขใหสาเรจได

อกประการหนง ภกษบรรลจตตถฌาน ไมมทกขไมมสข เพราะละ

ทกขละสข และดบโสมนสโทมนสกอนๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธ

อย กสาวกยอมบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานนในศาสดาใด วญญชนพง

อยประพฤตพรหมจรรยในศาสดานนโดยสวนเดยว และเมออยประพฤต

กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจได

ทานพระอานนทไดกลาวตอไปวา ภกษนนเมอจตเปนสมาธ บรสทธ

ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไม

หวนไหวอยางนแลว ยอมโนมจตไปเพอบพเพนวาสานสตญาณ ญาณเปน

เครองระลกถงขนธเปนทอาศยอยในปางกอนได เธอยอมระลกชาตกอนได

เปนอนมาก คอระลกไดชาต ๑ บาง ๒ ชาตบาง ๓ ชาตบาง ๔ ชาตบาง ๕

ชาตบาง ๑๐ ชาตบาง ๒๐ ชาตบาง ๓๐ ชาตบาง ๔๐ ชาตบาง ๕๐ ชาตบาง

๑๐๐ ชาตบาง ๑,๐๐๐ ชาตบาง ๑๐๐,๐๐๐ ชาตบาง ตลอดสงวฏฏกปเปน

อนมากบาง ตลอดววฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏววฏฏกปเปนอนมาก

บาง วาในภพโนนเรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน ม

อาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนนๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครน

จตจากภพนนแลวไดไปเกดในภพโนน แมในภพนนเรากไดมชออยางนน

มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกข

อยางนนๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมาเกด

ในภพน เธอยอมระลกชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการพรอมทงอเทศ

ดวยประการฉะน กสาวกยอมบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานนในศาสดาใด

วญญชนพงอยประพฤตพรหมจรรยในศาสดานนโดยสวนเดยว และเมออย

ประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจากทกขใหสาเรจได

ภกษนนเมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอป-

กเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหว อยางนแลว ยอมโนมจต

ไปเพอรจต ความเคลอน และอปบต ความเขาถง ของสตวทงหลาย เธอ

เหนหมสตวท กาลงจตคอเคลอน กาลงอปบตคอเขาถง เลว ประณต

มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ

ลวงจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรมวา สตวเหลานน

ประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปน

มจฉาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจมจฉาทฏฐ เมอตายไป เขาเขาถง

๒๒๒ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒๒๓สม เด จพระญาณส ง ว ร

อบาย ทคต วนบาต นรก สวนสตวเหลานนประกอบดวยกายสจรต วจ-

สจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยดถอการกระทา

ดวยอานาจสมมาทฏฐ เมอตายไป เขาเขาถงสคตโลกสวรรค ดงน เธอยอม

เหนหมสตวกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณ

ทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธลวงจกษของมนษย ยอมรชด

ซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการฉะน กสาวกยอมบรรลคณวเศษ

อนโอฬารเหนปานนในศาสดาใด วญญชนพงอยประพฤตพรหมจรรยในศาสดา

นนโดยสวนเดยว และเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครองออกไปจาก

ทกขใหสาเรจได

อกประการหนง ภกษนนเมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมม

กเลส ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหว อยางน

แลว ยอมโนมจตไปเพออาสวกขยญาณ คอความรเปนเหตสนอาสวะ กเลส

เครองดองสนดาน ยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย น

ทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา เหลานอาสวะ นอาสวสมทย นอาสวนโรธ

นอาสวนโรธคามนปฏปทา เมอเธอรอยางนเหนอยางน จตยอมหลดพน

แมจากกามาสวะ แมจากภวาสวะ แมจากอวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลว กม

ญาณรวาหลดพนแลว รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควร

ทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม กสาวกยอมบรรลคณ

วเศษอนโอฬารเหนปานนในศาสดาใด วญญชนพงอยประพฤตพรหมจรรย

ในศาสดานนโดยสวนเดยว และเมออยประพฤต กพงยงกศลธรรมเครอง

ออกไปจากทกขใหสาเรจได

สนทกปรพาชกไดกลาวกะทานพระอานนทวา กภกษใดเปนพระอรหนต-

ขณาสพ อยจบพรหมจรรย มกจทควรทาไดทาเสรจแลว มภาระอนปลงลง

แลว มประโยชนของตนอนถงแลว มกเลสเครองประกอบสตวในภพสนแลว

หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ ภกษนนยงบรโภคกามทงหลายหรอ ทานพระ

อานนทกลาววา ภกษใดเปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย มกจ

ทควรทาไดทาเสรจแลว มภาระอนปลงลงแลว มประโยชนของตนอนถงแลว

มกเลสเครองประกอบสตวในภพสนแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ ภกษ

นนเปนผไมควรประพฤตลวงฐานะทง ๕ คอภกษขณาสพเปนผไมควรแกลง

ปลงสตวจากชวต ๑ เปนผไมควรถอเอาสงของทเจาของไมไดใหอนเปน

สวนแหงความเปนขโมย ๑ เปนผไมควรเสพเมถน ๑ เปนผไมควรกลาวเทจ

ทงร ๑ เปนผไมควรทาการสงสมบรโภคกามทงหลายเหมอนเมอเปนคฤหสถ

ในกาลกอน ๑ ภกษใดเปนพระอรหนตขณาสพอยจบพรหมจรรย มกจท

ควรทาไดทาเสรจแลว มภาระอนปลงลงแลว มประโยชนของตนอนถงแลว

มกเลสเครองประกอบสตวในภพสนแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ ภกษ

นนเปนผไมควรประพฤตลวงฐานะทง ๕ เหลาน

สนทกปรพาชกไดถามตอไปวา กภกษใดเปนพระอรหนตขณาสพ

อยจบพรหมจรรย มกจทควรทาไดทาเสรจแลว มภาระอนปลงลงแลว ม

ประโยชนของตนอนถงแลว มกเลสเครองประกอบสตวไวในภพสนแลว หลด

พนแลวเพราะรโดยชอบ เมอภกษนนเดนไปอยกด หยดอยกด หลบอยกด

ตนอยกด ความรความเหนวา อาสวะทงหลายของเราสนแลว ดงน ปรากฏ

เสมอเปนนตยหรอ ทานพระอานนทไดกลาวตอบวา ถาเชนนน ขาพเจา

จกทาอปมาแกทาน วญญชนบางพวกในโลกนยอมรทวถงอรรถแหงภาษตได

ดวยอปมา เปรยบเหมอนมอและเทาของบรษขาดไป เมอบรษนนเดนไปอย

กด หยดอยกด หลบอยกด ตนอยกด มอและเทากเปนอนขาดอยเสมอ

๒๒4 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒๒๕สม เด จพระญาณส ง ว ร

เปนนตยนนเอง อนง เมอเขาพจารณา ยอมรไดวา มอและเทาของเราขาดแลว

ดงน ฉนใด ภกษกฉนนน เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย มกจ

ทควรทาไดทาเสรจแลว มภาระอนปลงแลว มประโยชนของตนอนถงแลว ม

กเลสเครองประกอบสตวไวในภพสนแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ เมอ

เธอเดนไปอยกด หยดอยกด หลบอยกด ตนอยกด อาสวะทงหลายก

เปนอนสนไปเสมอเปนนตยนนเอง อนง เมอเธอพจารณายอมรไดวา อาสวะ

ทงหลายของเราสนแลว

สนทกปรพาชกไดกลาวถามอกวา กในธรรมวนยน มภกษผนาตนออกไป

ไดจากกเลสและกองทกขมากเพยงไร ทานพระอานนทไดกลาวตอบวา กใน

ธรรมวนยน ภกษผนาตนออกไปไดจากกเลสและกองทกขนน มไมใช

รอยเดยว ไมใชสองรอย ไมใชสามรอย ไมใชสรอย ไมใชหารอย ความจรง

มอยมากทเดยว

สนทกปรพาชกไดกลาวสรรเสรญขนวา นาอศจรรย ไมเคยม ไมเปน

การยกยองแตธรรมของตน และไมเปนการตเตยนธรรมของผอน มแตการ

แสดงธรรมตามเหตผลเทานน และผนาตนออกไปไดจากกเลสและกองทกข

มากถงเพยงนนจกปรากฏได สวนอาชวกเหลานชอวา เปนบตรของมารดาผม

บตรตายแลว ยกยองแตตนและตเตยนคนอนเทานน ทงตงศาสดาไว ๓ คน

คอนนทะ วจฉะ ๑ กสะ สงกจจะ ๑ มกขล โคสาละ ๑ วาเปนผนาตน

ออกจากกเลสและกองทกขได

ลาดบนนสนทกปรพาชกเรยกบรษทของตนมาวา ผเจรญทงหลาย จง

ประพฤตพรหมจรรยเถด การอยประพฤตพรหมจรรยในพระสมณโคดมยอม

มผล แตวาบดน ขาพเจาจะสละลาภสกการะและความสรรเสรญเสยนน

ไมใชทาไดงาย สนทกปรพาชกสงบรษทของตนไปในการประพฤตพรหมจรรย

ในพระผมพระภาคเจา ดวยประการฉะนแล

คาวา ดรจฉานกถา แปลวา ถอยคาทขดขวาง คอขดขวางทางสวรรค

และนพพาน เพราะคาวา ตรจฉานะ ทเปนชอของสตวเดรจฉานทงหลายนน

ตามศพทแปลวา สตวทไปทางดานขวางของรางกาย เพราะสตวเดรจฉาน

ทงหลายแมจะเปนสตว ๒ เทา เชนเปดไก ขากมาตดอยตอนสวนกลาง

ของรางกาย จงเดนไปตามดานขวางของรางกาย ไมไดตงกายตรงอยางมนษย

แมวานรซงมรางกายคลายมนษย แตกถอวาเปนสตว ๔ เทา ๒ เทาหนานน

ไมถอวาเปนมอเหมอนอยางมนษย กคงไปทางดานขวางเหมอนกนฉะนน

เพราะแปลวา ขวาง หรอไปขวาง คอไปทางดานขวาง นอกจากใชเปนชอของ

สตวเดรจฉานทงหลายซงเปนสตวทไปทางดานขวางของรางกาย ทางรางกาย

แลว ยงมาใชเปนชอของถอยคาของมนษยดวย คอถอยคาของมนษยทไป

ทางดานขวาง คอขดขวางทางสวรรคและนพพานดงกลาว กเรยกวา ดรจฉาน-

กถา สวนคาทวา รางกายนในทสด คอเมอถงแกความตายแลว รางกายน

กกลายเปนศพ มเตยงเปนท ๕ กหมายความวาเตยงทศพนอนไปนน ม

บรษ ๔ คนจบเทาเตยงทง ๔ กเปน ๔ บนเตยงอก ๑ กเปน ๕ คอวา

ยกเอาศพไป ศพนอนบนเตยงกชอวา มเตยงเปนท ๕ หรอแมรางกาย

นเอง เมอยงไมตาย หากจะนงไปบนเตยงใหเขายกไป มคน ๔ คนจบเทา

เตยง ๔ กเปน ๔ กบเตยงอก ๑ กเปน ๕ ไดเชนเดยวกน

สวนคาวา ปรสภม ๘ ภมของบรษ ๘ คอมนทภม ภมออน ขฑฑา-

ภม ภมเลน ปทวมงสกภม ภมหดเดน อชคตภม ภมเดน เสกขภม

ภมศกษา สมณภม ภมสมณะ ชนภม ภมเรยนร ปนนภม ภมบรรลแลว

ภม กคอคาวา ภ-ม ในภมเหลานนมอธบายวา สตวคอบรษบคคลทงหลาย

เปนผยงออน ยงรบรอะไรไมไดตลอด ๗ วนนบจากวนคลอดออกมาจาก

ทแคบ ชอวา มนทภม ภมออน อนง สตวเหลาใดมาจากทคต สตวเหลานน

ยอมรองและรองดงบอยๆ สตวมาจากสคต ระลกถงสคตนนๆ แลวหวเราะ

นชอวา ขฑฑาภม ภมเลน การจบมอของมารดาบดาหรอเตยงตง แลว

๒๒๖ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒๒๗สม เด จพระญาณส ง ว ร

เหยยบเทาลงบนดน ชอวา ปทวมงสกภม ภมหดเดน คราวทสามารถ

เดนไปดวยเทาได เรยกวา อชคตภม ภมเดน คอไปตรง ตงกายตรงเดน

คราวศกษาศลปะชอวา เสกขภม คราวออกจากเรอนแลวบวชชอวา สมณ-

ภม คราวคบอาจารยแลวรชอวา ชนภม อนง ผรบรรลแลวไมเรยนอะไรอก

เพราะเหตนน ผไมตองเรยนอยางนชอวา ปนนภม ภมบรรลแลว

สวน ฉฬาภชาต ทแปลวา ชาตคอความเกดยง ๖ อยาง ไดมแสดง

ไวทงนอกพระพทธศาสนาและทงในพระพทธศาสนา ทแสดงไวนอกพระ

พทธศาสนานน คอมแสดงไวในฉฬาภชาตสตร วาปรณกสสปะบญญตชาต

๖ ประการ คอ บญญตชาตดา ชาตเขยว ชาตแดง ชาตเหลอง ชาตขาว

ชาตขาวจด มอธบายวา ปรณกสสปะ บญญตคนฆาแพะ คนฆาสกร คน

ฆานก พรานเนอ ชาวประมง โจร เพชฌฆาต เจาหนาทเรอนจา หรอ

คนททาบาปหยาบชาอนๆ วาเปนชาตดา บญญตพวกภกษพวกผเทยวไป

ในฝายดา หรอพวกกรรมวาทะ กรยวาทะอนวาเปนชาตเขยว บญญต

พวกนครนถ ใชผาผนเดยววาเปนชาตแดง บญญตคฤหสถนงผาขาว สาวก

ของอเจลกะคอนกบวชเปลอยกายวาเปนชาตเหลอง บญญตอาชวกอาชวกา

วาเปนชาตขาว บญญตเจาลทธชอนนทะ วจฉะ กสะ สงกจจะ มกขล

โคสาละวาเปนชาตขาวจด

สวนในพระพทธศาสนา พระพทธเจาไดตรสไวในฉฬาภชาตสตรนน

วา สวนพระองคไดตรสแสดงวา ชาต ๖ คอบคคลบางคนในโลกนเปนผ

มชาตดา ประพฤตธรรมดา บางคนมชาตดา ประพฤตธรรมขาว บางคน

มชาตดา บรรลนพพานทไมดาไมขาว บางคนมชาตขาว ประพฤตธรรมดา

บางคนมชาตขาว ประพฤตธรรมขาว บางคนมชาตขาว บรรลนพพานท

ไมดาไมขาว

พระองคไดตรสวา บคคลผมชาตดา ประพฤตธรรมดา คอบคคล

บางคนในโลกน เกดในสกลตาคอสกลจณฑาล สกลพรานปา สกลชางจกสาน

สกลทารถ สกลเทหยากเยอ ซงยากจน มขาวนาโภชนะนอย เปนอยฝด

เคอง ไดอาหารและเครองนงหมโดยยาก และเขาผนนเปนผมผวพรรณทราม

ไมนาด เปนคนแคระ ขโรค ตาบอด งอย กระจอก เปนอมพาต ไมได

ขาวนาเครองนงหมยานพาหนะดอกไมของหอมเครองลบไลทนอนทอยเครอง

ประทป เขายงประพฤตทจรตดวยกายดวยวาจาดวยใจ ครนประพฤตทจรต

ดวยกายดวยวาจาดวยใจแลว เมอตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก

นชอวา บคคลมชาตดา ประพฤตธรรมดา

บคคลมชาตดา ประพฤตธรรมขาว คอบคคลบางคนในโลกน เปนผ

เกดในสกลตา คอสกลจณฑาล สกลพรานปา สกลชางจกสาน สกลทารถ

สกลเทหยากเยอ ซงยากจน มขาวนาโภชนะนอย เปนอยฝดเคอง ไดอาหาร

และเครองนงหมโดยยาก และเขาผนนเปนผมผวพรรณทรามไมนาด เปน

คนแคระ ขโรค ตาบอด งอย กระจอก เปนอมพาต ไมไดขาวนาเครอง

นงหมยานพาหนะดอกไมของหอมเครองลบไลทนอนทอยเครองประทป แต

เขาประพฤตสจรตดวยกายดวยวาจาดวยใจ ครนประพฤตสจรตดวยกาย

ดวยวาจาดวยใจแลว เมอตายไปยอมเขาถงสคตโลกสวรรค บคคลมชาตดา

ประพฤตธรรมขาวอยางน

บคคลมชาตดา บรรลนพพานทไมดาไมขาว คอบคคลบางคนในโลกน

เปนผเกดในสกลตาเปนตนวาสกลจณฑาล มผวพรรณทรามไมนาด เปน

คนแคระ เขาปลงผมและหนวด นงหมผากาสายะ ออกบวชเปนบรรพชต

เขาบวชแลวอยางน ละนวรณ ๕ ประการอนเปนเครองเศราหมองใจ ซง

ทาปญญาใหทรพล เปนผมจตตงอยดวยดในสตปฏฐานทง ๔ เจรญ

โพชฌงค ๗ ตามความเปนจรง แลวไดบรรลนพพานอนไมดาไมขาว บคคล

มชาตดา แลวบรรลนพพานอนไมดาไมขาวอยางน

๒๒๘ พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ ๒๒๙สม เด จพระญาณส ง ว ร

กบคคลผมชาตขาว ประพฤตธรรมดา คอบคคลบางคนในโลกน ยอม

เกดในสกลสง คอสกลกษตรยมหาศาล สกลพราหมณมหาศาล สกลคฤหบด

มหาศาล ซงมงคง มทรพยมาก มโภคะมาก มทองและเงนมาก มอปกรณ

เครองปลมใจมาก มทรพยมขาวเปลอกมาก และเขาผนนเปนผมรปงาม

นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณงามยง ไดขาวนาเครองนงหม

ยานพาหนะดอกไมของหอมเครองลบไลทนอนทอยเครองประทป เขาประพฤต

ทจรตดวยกายดวยวาจาดวยใจ ครนประพฤตทจรตดวยกายดวยวาจาดวยใจ

แลว เมอตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก บคคลมชาตขาว

ประพฤตธรรมดาอยางน

กบคคลผมชาตขาว ประพฤตธรรมขาว คอบคคลบางคนในโลกน

เกดในสกลสงเปนตน เขาประพฤตสจรตดวยกายดวยวาจาดวยใจ ครน

ประพฤตสจรตดวยกายดวยวาจาดวยใจแลว เมอตายไปยอมเขาถงสคตโลก

สวรรค บคคลมชาตขาว ประพฤตธรรมขาวอยางน

กบคคลผมชาตขาว บรรลนพพานอนไมดาไมขาว คอบคคลบางคน

ในโลกน เปนผ เกดในสกลสงเปนตน เขาปลงผมและหนวด นงหมผา

กาสายะออกบวชเปนบรรพชต เขาบวชแลวอยางน ละนวรณ ๕ ประการ

อนเปนเครองเศราหมองใจ ไมทาปญญาใหทรพล เปนผมจตตงอยดวยด

ในสตปฏฐานทง ๔ เจรญโพชฌงค ๗ ตามความเปนจรง แลวไดบรรล

นพพานอนไมดาไมขาว บคคลมชาตขาว บรรลนพพานอนไมดาไมขาว

อยางน

อนง ในสนทกสตรนน ไดแสดงถงเรองกรรมทวา กรรมและครง

กรรมกมอธบายวา ทชอวากรรม คอกายกรรม วจกรรม ทชอวาครง

กรรม คอมโนกรรม

ชาต ๖ เพมเตม

คนในสวนตางๆ ของโลกมวรรณะคอผวตางกน เชน ผวดา ผวขาว

ผวเหลอง และมการถอผว เชนคนผวขาวทดหมนเหยยดหยามคนผวดา

ทงในปจจบนนซงตองการใหทกๆ คนในทกๆ ผว มสทธแหงความเปนมนษย

เสมอกน กยงมขาววาไดมการรงเกยจผว เชน ในชมพทวปสมยโบราณ

คออนเดยปากสถานในปจจบน กยงไดมการแบงวรรณะเปนอนมาก ใน

ปจจบนนแมจะตองการไมใหมการถอผวกาย แตกมการแบงผวทางการเมอง

เกดขนอยางรนแรง การถอผวตางๆ น ถามมลเหตเกดจากผวกายเพยง

อยางเดยวกแกไขไดงาย แตถามมลเหตเกดจากกเลสภายในใจของตน เชน

อหงการ การทาใหเปนเรา เชนวา เราตองใหญโตขมผอนลงใหได กเปน

สงทแกยาก ฉะนน ผวของใจนแหละจงสาคญกวาผวกาย เมอผวของใจ

เปนอยางไร กแสดงออกมาเปนอยางนน เปนดงนเหมอนกนแกคนทกชาต

ชนวรรณะ ศาสดานอกพระพทธศาสนากไดมแสดงฉฬาภชาตคอ ชาต ๖

พระพทธเจาเองกไดทรงแบงบคคลในโลกเปน ๖ จาพวกตามผวสของใจ

อนง พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดโปรดใหเขยนเปน

ภาพอธบายความหมายไวทเสาพระอโบสถวดบวรนเวศวหารดงน

๑. กณหาภชาต ชาตคนดา คอคนใจหยาบชาทารณ เชนพรานใจบาป

หยาบชาตางๆ ตลอดจนถงการลาฆาสตวเลนเปนการสนก

๒. นลาภชาต ชาตคนเขยว คอคนทมใจประกอบดวยยตธรรมมากขน

เชนพจารณากอนจงนาตวไปลงโทษ

๒๓0 พรรษาท ๙ : กรงโกสมพ

๓. โลหตาภชาต ชาตคนสเลอด คอคนทมจตใจสงขน ใฝหาศาสนา

ทถกตอง เหมอนดงกษตรยพราหมณพอคาคนรบใชกาลงเดนไปเฝาพระ

พทธเจา

๔. หลททาภชาต ชาตคนสเหลอง คอคนทมจตใจบรสทธยงขน เชน

ผมศลธรรม เปรยบเหมอนคนนงขาวหมขาวหรออบาสกอบาสกา

๕. สกกาภชาต ชาตคนขาว คอคนทมงปฏบตใหละเอยดยงขนกวา

คฤหสถ เหมอนอยางพระภกษสงฆ ฤษ หรอนกบวชผปฏบตชอบทวไป

๖. ปรมสกกาภชาต ชาตคนขาวอยางยง คอทานผบรสทธทงหมด

ไดแกพระพทธเจาและพระอรหนตทงหลาย

รวมเรยกวา ฉฬาภชาต อภชาต ๖ ยนลงเปน ๓ คอ

๑. กณหะ คนดา ไดแกคนชวเพยงสวนเดยว

๒. กณหสกกะ คนดาๆ ขาวๆ ไดแกคนทาชวบางดบาง

๓. สกกะ คนขาว ไดแกคนทบรสทธโดยสวนเดยว

คนสามญทวไปอยในประเภท ๒ คอคนทดาๆ ขาวๆ แตบางคนขาว

แลวคอยๆ ดา เปนคนตนตรงปลายคด บางคนดาแลวคอยๆ ขาว เปน

คนตนคดปลายตรง พระพทธเจาไดทรงอบรมพระบารมสงขนโดยลาดบ

จงไดทรงเปลยนผวของใจใหสงขนจนถงขาวอยางยง จะเรยกวา ลอกผวออก

หมดกได เพราะวาขาวอยางยงนนไมควรนบวาสอะไร

พระนพนธสมเดจพระญาณสงวร

สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

จำ�นวนพมพ ๒,๐๐๐ เลม

พฤษภ�คม ๒๕๕๘

ออกแบบโดย สำ�นกพมพธรรมด�

ดำ�เนนก�รผลตโดย บรษท ผลกไท จำ�กด

โทรศพท ๐-๒๘๘๘-๗๐๒๖-๗, ๐๘-๐๕๗๘-๓๑๖๓

โทรส�ร ๐-๒๘๘๘-๘๓๕๖

พมพทโรงพมพเมดทร�ย

๑๘/๙-๑๐ ถนนจรญสนทวงศ แขวงอรณอมรนทร

บ�งกอกนอย กรงเทพฯ ๑๐๗๐๐

เ ล ม ๓

( พรรษาท ๘ - พรรษาท ๙ )