1

ปท 11 / ฉบบท 42 / ตลาคม - พฤศจกายน 2562

ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สารบญ

ผจดการกพย. แถลง

เรองจากปก 4

ทนสถานการณ 9

หมนดโลก 27

ใกลตว 30

จบกระแส 32

รเขา-รเรา 34

ไฮไลท 40

เกบตก 43

เสยงสะทอนจากพนท 48

แนะนำาเวบไซต 55

พบขอมลศนยวชาการเฝาระวง

และพฒนาระบบยา (กพย.)

ไดท

www.thaidrugwatch.org

www.thaidrugwatch.org/blog

www.youtube.com/thaidrugwatch

www.facebook.com/thaidrugwatch

twitter.com/thaidrugwatch

2

ยาวพากษ จดหมายขาวศนยขอมลเฝาระวงระบบยา

วตถประสงค เพอเปนสอกลางในการเผยแพรขอมลขาวสารทเปนความรวมมอระหวางศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.)

กลมศกษาปญหายา (กศย.) และเครอขายตางๆ

ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) ไดรบการสนบสนนจากสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

จฬาลงกรณมหาวทยาลยและองคการอนามยโลก

ทปรกษา - ผศ.ดร.ภญ.นยดา เกยรตยงองศล (กพย.) / ผศ.ดร.ภญ.สนทร ท.ชยสมฤทธโชค (กศย.)

บรรณาธการประจำาฉบบ - ธตมา เพงสภาพ / สรชย จำาเนยรดำารงการ

กองบรรณาธการ - นยดา เกยรตยงองศล / ชนวจน แสงองศมาล / อรกญญ ภมโคกรกษ/ จนทรเพญ ววฒน / อนแกว สงหแกว / สรมา ปณณนท /

พรพรรณ ประจกษเนตร / สญาณ พงษธนานกร / กตยศ ยศสมบต / สธดา ปาบตร

ประสานงาน - เขมกา โตนะโพธกล / ไพจตรา กตญญตะ

ออกแบบรปเลม - บรษท รแฟรคชน สตดโอ จำากด

ตดตอ ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ถนนพญาไท ปทมวน กรงเทพฯ 10330 โทรศพท 02-218-8452

โทรสาร 02-254-5191 อเมล: spr.chula@gmail.com เวบไซต: www.thaidrugwatch.org บลอก: www.thaidrugwatch.org/blog ยทบ: www.youtube.com/

thaidrugwatch เฟซบก: www.facebook.com/thaidrugwatch ทวตเตอร: twitter.com/thaidrugwatch

ผจดการ กพย. แถลง

สปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรยพ.ศ.2562ยางเขาสปท7ดวยความมงมนของกพย.ในการรณรงคเพอความเขาใจตระหนกและใสใจตอปญหาเชอดอยาตานแบคทเรยและการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล ปท1พ.ศ.2556AMRKids“การใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลในเดกทสถาบนเดกแหงชาตมหาราชน ปท2พ.ศ.2557“ASEANAntibioticAwarenessDay:AWayForwardinCombatingABR”ประชมวชาการทโรงแรมแมนดารนมเครอขายอาเซยนรวมดวย ปท3พ.ศ.2558รณรงคการใชยาตานแบคทเรยอยางสมเหตผลสประชาชนณหอศลปกรงเทพมหานคร ปท4พ.ศ.255910พฤตกรรมททำาใหเกดเชอดอยา”ณสสส.และรพ.รามาธบดและเครอขายโรงพยาบาลมหาวทยาลย ปท5พ.ศ.2560“ปกหมดหยดเชอดอยา”รวมกบกระทรวงสธ.และภาคจดทรร.มราเคลแกรนด ปท6พ.ศ.2561“หวดเจบคอไมงอยา”ประชมวชาการณโรงแรมแมนดารนมเครอขายอาเซยนรวมดวยและมประกวดเตนเพลงอยาพง ปท7พ.ศ.2562“เชกใหชดวาไวรสหรอแบคทเรย”จดวนท18พฤศจกายนณศนยการคามาบญครองมงเนนเพอใหประชาชนในวงกวางไดเกดความตระหนกรเรองเชอดอยาตานแบคทเรยและสามารถแยกแยะไดระหวางหวดไอทเกดจากไวรสและทเกดจากแบคทเรยโดยสสส.ไดสนบสนนการผลตสอเพอสนบสนนการทำางานในพนทระดบตางๆ โดยเนน5พฤตกรรมเสยงทนำาไปสปญหาเชอดอยา ไดแก1.ซอยาตานแบคทเรยมากนเอง (ในความเขาใจวาเปนยาแกอกเสบ)2.ซอยาตานแบคทเรยมากนตามคนอน3.ซอยาตานแบคทเรยมากนเองตามทเคยไดรบจากบคลากรทางการแพทยในครงกอนๆ4.หยดรบประทานยาตานแบคทเรยเมออาการดขนโดยไมรบประทานตดตอกนจนยาหมด5.แกะแคปซลเอาผงยาตานแบคทเรยไปโรยแผล

ผศ.ดร.ภญ.นยดา เกยรตยงองศล

3

ปนองคการอนามยโลกกำาหนด World Antibiotic Awareness Week 2019 โดยรวบรวมกจกรรมทวโลกพรอมทงเปดตวAMRAppใหมการใชงานกนอยางแพรหลายตอไป

มคำาถามทนาสนใจทผปวยควรไดถามบคลากรทางการแพทยดงน1. เราจำาเปนตองใชยาตานแบคทเรย/ยาปฏชวนะจรงหรอ2. เราจะมอาการดขนไดไหมโดยไมตองใชยาตานแบคทเรย/ยาปฏชวนะ3. ถาตองใชยาตานแบคทเรย/ปฏชวนะจะเกดอาการขางเคยงหรอปฏกรยาตอกนกบยาหรออาหาร

อนหรอไม4. มอาการขางเคยงหรออาการไมพงประสงคใดบางทผปวยตองรายงานตอบคลากรทางการแพทย5. จะรไดอยางไรวาเราตดเชอประเภทใดแบคทเรยหรอไวรส?

ทำาไมจงตองหวงใยตอเรองปญหาเชอดอยาตานแบคทเรยในไทย มรายงานมากมายทสะทอนปญหาเชอดอยาตานแบคทเรย มตสมชชาสขภาพแหงชาต

ครงท8พ.ศ.2558เรองวกฤตการณเชอแบคทเรยดอยาและการจดการปญหาแบบบรณาการมมตใหดำาเนนการทงหมด12ขอใหญ(รวมขอยอยไดถง20ขอ)แมจะมยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทยพ.ศ.2560-2564แตผลการสำารวจความรความเขาใจของประชาชนพบวายงมผไมเขาใจจำานวนมากการสำารวจชมชนพบวามการกระจายซอขายและใชยาตานแบคทเรย/ยาปฏชวนะกนอยางไมเหมาะสมมากมายแมแตโรคหวดไอทสวนใหญเกดจากไวรสกมการใชโดยไมจำาเปนใชไมถกตองการสำารวจ5พฤตกรรมเสยงการดอยาตานแบคทเรยกยงพบพฤตกรรมทไมถกตองยงคงมมากแตกมแนวโนมทดขน

รายงานขององคการอนามยโลก ป พ.ศ. 2557 นำาไปสมตสมชชาอนามยโลกในป พ.ศ. 2557และมตสมชชาอนามยโลกพ.ศ.2558รบรองWHA68.7Globalactionplanonantimicrobialresistance

รายงานGlobalRiskReport2013โดยWorldEconomicForumพ.ศ.2555ไดรายงานเรอง The Dangers of Hubris on Human Health Constellation วามปจจยจากเชอดอยาตานแบคทเรยรวมดวยและตอมาGlobalRiskReport2018ของพ.ศ.2561มรายงานซำาอกครง เรองAntimicrobial Resistance วาปญหาการดอยาตานจลชพนนแพรระบาดรนแรง กอใหเกดความเสยหายเปนมลคามหาศาล

จะเหนไดวาการแกไขปญหาเชอดอยาตานแบคทเรย ตองใชการบรณาการ และระยะเวลาทยาวนานซงกพย.ยงคงสนบสนนการจดการดงกลาวรวมกบภาคตางๆทงรฐและประชาสงคมอยางตอเนองโดยหวงผลวาจะเกดการเปลยนแปลงในทางทดขน

4

กอกำาเนดAntibioticAwarenessDayมาจากฝงยโรปถอเอาวนท18พฤศจกายนของทกป

เปนวนสำาคญเรมเมอปพ.ศ.25511ซงไดมการจดตอเนองมาตลอดทกปจนถงปจจบน

ในปพ.ศ.2558ทางWHOมการจดกจกรรมWorldAntibioticAwarenessWeek(WAAW)

โดยมเปาหมายเพอทจะเพมการตระหนกรเกยวกบการดอยาปฏชวนะใหกบประชาชนทวโลก และเพอ

สงเสรมแนวปฏบตทดในหมประชาชนทวไปผปฏบตงานดานสขภาพและผกำาหนดนโยบายเพอปองกน

การแพรกระจายของเชอดอยา

ในปนงาน WAAW 2019 WHO ไดรณรงคภายใตแนวคด “อนาคตของยาปฏชวนะขนอยกบ

พวกเราทกคน” โดยเนนการกระทำาตางๆทปองกนไมใหเกดการแพรกระจายของเชอดอยา ไดแก

ทำาความสะอาดมอตวเองทกครงเพอลดการแพรกระจายเชอแบคทเรย ฉดวคซนเพอปองกนการตดเชอ

มเพศสมพนธอยางปลอดภย ลดการใชยาปฏชวนะทไมจำาเปน และในดานทนตกรรมเนนใหประชาชน

ดแลชองปากและฟนของตวเองเพอปองกนการตดเชอแบคทเรย จะทำาใหสามารถลดการใชยาปฏชวนะ

เพอรกษาการตดเชอในดานทนตกรรมการดอยากจะลดลงดวย2

ผศ.ดร.ภญ.นยดา เกยรตยงองศลอ.ภก.ชนวจน แสงองศมาล

ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา

เรองจากปก

World Antibiotic Awareness Week 2019

1https://antibiotic.ecdc.europa.eu/en/about2https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/11/18/default-calendar/world-antibiotic-awareness-week-20193https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/european-antibiotic-awareness-day-2019-launch-event

5

ปจจบนงานWAAWผดขนทวโลกเชนสหภาพยโรปไดจดกจกรรมEuropeanAntibioticAwareness

Day2019โดยงานเปดตวนเปนเปนเวทสำาหรบรฐบาลองคกรวชาชพผปวยและสอมวลชนมารวมตว

กนเพอหารอเกยวกบสถานการณปจจบนของการดอยาปฏชวนะ และการดำาเนนการเพอแกไขปญหา

โดยผมสวนเกยวของทงหมดในEUงานนจดโดยECDC(EuropeanCentreforDiseasePrevention

and Control) และเปนเจาภาพโดยตวแทนของคณะกรรมาธการยโรปในสวเดน การประชมจะมขนใน

วนท18พฤศจกายนนทEuropahusetในกรงสตอกโฮลมประเทศสวเดน3

ในประเทศองกฤษจดกจกรรมWAAWระหวาง18-22November โดยมวตถประสงคเพอเพม

ความตระหนกเกยวกบการดอยาปฏชวนะทเปนปญหาระดบโลกและเพอสงเสรมแนวปฏบตทดทสด

ใหกบประชาชนทวไป บคลากรสาธารณสข และผกำาหนดนโยบาย เพอหลกเลยงการเกดเชอดอยา ในงานน

จะมการลงนามรวมกนของหนวยงานทเกยวของเปนปแรกของแผนปฏบตการแหงสหราชอาณาจกรหาป

ฉบบใหมสำาหรบการดอยาตานจลชพซงมความพยายามทจะลดการสงจายยาปฏชวนะและควบคม

ปองกนการตดเชอใหเขมงวดขน4

ออสเตรเลยมการจดงานวนท 18-22 พฤศจกายนนเชนกน โดยมจดมงหมายเพอเพมความสนใจ

ใหกบประชาชนในเรองการใชยาปฏชวนะอยางมประสทธภาพ(ชนดของยาตานจลชพ)ในการปองกน

การเกดการดอยาตานจลชพ5

ประเทศสหรฐอเมรกามการจดงาน USAAW เปนประจำาทกป ปนจดระหวางวนท 18-24

พฤศจกายน เนนการสงจายและการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล องคกรผรวมจดประกอบไปดวย

หนวยงานรฐบาลกลาง สมาคมวชาชพ บรษท และกลมผสนบสนน เพอสรางความตระหนกเกยวกบ

ความสำาคญของการใชยาปฏชวนะทเหมาะสมตลอดทงป6

ประเทศแคนาดา ไดมรปแบบการจดงานโดยเนนประเดนการตระหนกร และการไดรบคำาแนะนำา

เกยวกบยาปฏชวนะซงไมสามารถใชไดกบไวรสไขหวดและไขหวดใหญ และไมจำาเปนสำาหรบการตดเชอ

แบคทเรยบางชนด แมจะมขอเทจจรงเหลาน ใบสงจายยาปฏชวนะทไมเหมาะสมกยงคงพบไดทวไป

ในแคนาดาประมาณกวา 30%ของใบสงยาทงหมดและ50%ของใบสงยาสำาหรบการตดเชอในทาง

หายใจปนแคนาดาเชญชวนประชาชนตดhash tag“BeAntibioticsAware”บนโซเชยลมเดย (@

CDCgov และ@CDC_NCEZID บน Twitter, CDC บน Facebook, ศนยควบคมและปองกนโรคใน

LinkedInและCDCgovบนInstagram)7

3https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/european-antibiotic-awareness-day-2019-launch-event4https://www.england.nhs.uk/2019/10/world-antibiotic-awareness-week-18-22-november/5https://www.safetyandquality.gov.au/our-work/antimicrobial-stewardship/antibiotic-awareness-week6https://www.cdc.gov/antibiotic-use/week/get-involved.html7https://antibioticawareness.ca/

6

สำาหรบประเทศไทยนนทางศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา(กพย.)ไดจดสปดาหรรกษ

ตระหนกใชยาตานแบคทเรยในวนท18พฤศจกายนพ.ศ.2562ณชน5โซนDศนยการคาเอมบเค

เซนเตอร ระหวางเวลา 11.00-19.00 น. ภายในธมทวา “เชกใหชด แบคทเรยหรอไวรส” โดยตดตาม

ไดทเพจเฟซบคAntibioticsAwarenessThailandหรอเพจเฟซบคศนยวชาการเฝาระวงและพฒนา

ระบบยา(กพย.)และจะมกจกรรมรวมกบเครอขายดานสขภาพและภาคประชาชนเปนระยะๆตลอดทงป

ปญหาเชอดอยา องคการอนามยโลกเผย10ปญหาภยคกคามสาธารณสขโลกป2562ซง1ในนนมปญหาเชอ

ดอยาดวยยาปฏชวนะบางอยางไมสามารถฆาเชอแบคทเรยไดแลวเชนยารกษาวณโรคสงผลใหมผเสยชวต

ในแตละปมากถง1.6ลานคน8

ยาปฏชวนะเปนยาทใชในการปองกนและรกษาการตดเชอแบคทเรย เมอแบคทเรยดอยาปฏชวนะ

การตดเชอนนกจะยากตอการรกษาการดอยาปฏชวนะทำาใหคารกษาพยาบาลสงขนการพกรกษาตวใน

โรงพยาบาลใชเวลานานขนรวมทงอตราการเสยชวตกเพมขนอกดวย

แมวาจะมการพฒนายาขนมาใหม แตถาไมไดมการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคยาปฏชวนะ

ของมนษย การดอยาปฏชวนะกจะยงคงเปนภยคกคามทสำาคญ การเปลยนแปลงพฤตกรรมจะตองรวม

ถงการกระทำาเพอลดการแพรกระจายของการตดเชอดวยเชนการลางมอพฤตกรรมทางเพศทปลอดภย

และสขอนามยอาหารทด

หากไมมการดำาเนนการอยางเรงดวน โลกของเราจะตองเขาสยคหลงการใชยาปฏชวนะอยาง

แนนอนซงการตดเชอทวไปและการบาดเจบเลกนอยสามารถกลบมาฆาเราไดอกครง

การปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอดอยา การปองกนและควบคมการดอยาตานจลชพนนจะตองรวมมอดำาเนนการในทกระดบดงน

ในระดบปจเจกบคคล

วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในดานสวนบคคลสามารถทำาไดดงน

1.ใชยาปฏชวนะตามใบสงยาโดยแพทยผเชยวชาญ

2.ไมเรยกรองขอยาปฏชวนะหากเจาหนาทสาธารณสขบอกวาคณไมตองรบยาปฏชวนะ

3.ปฏบตตามคำาแนะนำาของเจาหนาทสาธารณสขเมอใชยาปฏชวนะ

4.ไมแบงปนยาปฏชวนะทหลงเหลอใหกบผอน

8https://www.hfocus.org/content/2019/01/16776

7

5.ปองกนการตดเชอโดยการลางมอเปนประจำาหลกเลยงการสมผสใกลชดกบผปวยมเพศสมพนธ

ทปลอดภยและฉดวคซน

6.เตรยมอาหารทถกสขลกษณะตามWHOFiveKeystoSaferFood(เกบอาหารใหสะอาด

แยกวตถดบออกจากอาหารปรงสก ปรงอาหารใหสกจรง เกบอาหารในอณหภมทเหมาะสม ใชนำาและ

วตถดบทสะอาดปลอดภย)และเลอกอาหารทผลตโดยไมตองใชยาปฏชวนะสำาหรบการเพมการเจรญเตบโต

หรอการปองกนโรคในสตวใหมความแขงแรง

ในระดบผกำ�หนดนโยบ�ย

วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในผกำาหนดนโยบายสามารถทำาไดดงน

1.จดทำาแผนปฏบตการระดบประเทศเพอจดการกบเชอดอยาปฏชวนะ

2.พฒนาระบบการเฝาระวงการตดเชอดอยา

3.ควบคมและสงเสรมการใชและการกำาจดยาอยางมคณภาพและอยางเหมาะสม

4.เผยแพรขอมลเกยวกบผลกระทบของเชอดอยาปฏชวนะอยางกวางขวาง

ในระดบบคล�กรส�ธ�รณสข

วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในบคลากรสาธารณสขสามารถทำาไดดงน

1.ปองกนการตดเชออยางเปนระบบ เพอใหมนใจไดวารางกาย เครองมอและอปกรณ รวมถง

สภาพแวดลอมของคณมความสะอาดเพยงพอ

2.จายยาปฏชวนะเมอจำาเปนเทานนตามแนวทางเวชปฏบตปจจบน

3.รายงานการตดเชอดอยาปฏชวนะใหกบทมเฝาระวงโดยดวนทกครง

4.พดคยกบผปวยเกยวกบวธการใชยาปฏชวนะอยางถกตองรวมถงปญหาการดอยาปฏชวนะ

และอนตรายจากการใชยาปฏชวนะอยางผดวธ

5.พดคยกบผปวยเกยวกบการปองกนการตดเชอ(ตวอยางเชนการฉดวคซนการลางมอการม

เพศสมพนธทปลอดภยและสวมหนากากปดจมกและปากเมอไอหรอจาม)

ในภ�คเกษตรกรรม

วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในภาคเกษตรกรรมสามารถทำาไดดงน

1.ใหยาปฏชวนะกบสตวภายใตการดแลของสตวแพทยเทานน

2.ไมใชยาปฏชวนะเพอสงเสรมการเจรญเตบโตหรอเพอปองกนโรคในสตวทมสขภาพด

3.ฉดวคซนใหกบสตวเพอลดความจำาเปนในการใชยาปฏชวนะ

4.สงเสรมและใชแนวทางปฏบตทดในทกขนตอนของการผลตและการแปรรปอาหารจากสตวและพช

5.ปรบปรงความปลอดภยทางชวภาพในฟารมและปองกนการตดเชอผานระบบสขอนามยทด

8

การตอบสนองขององคการอนามยโลก (WHO) การดอยาปฏชวนะมความสำาคญเปนอยางยงสำาหรบ WHO แผนปฏบตการระดบโลกเกยวกบ

การตอตานการดอยาตานจลชพไดรบการรบรองในสมชชาอนามยโลกในเดอนพฤษภาคมพ.ศ.2558

“แผนปฏบตการระดบโลกดานการตอตานการดอยาตานจลชพ” มวตถประสงคเชงกลยทธ

5ประการ

1.เพอเพมความตระหนกและความเขาใจในเรองการดอยาตานจลชพ

2.เพอเสรมสรางการเฝาระวงและการวจยเกยวกบการดอยาตานจลชพ

3.เพอลดอบตการณการตดเชอดอยา

4.เพอเพมประสทธภาพการใชยาตานจลชพ

5.เพอใหมนใจวาเปนการลงทนทยงยนในการตอบโตการดอยาตานจลชพ

9

ทนสถานการณผศ.ดร.ภญ.อรกญญ ภมโคกรกษ

นกวชาการอสระ

วธปรบปรงโครงการรณรงคการรเทาทน

ยาปฏชวนะ: ผลจากการสำารวจทวโลกของ

องคการอนามยโลก

BenediktHuttner,1,2MirkoSaam,3LorenzoMoja,2KarenMah,4MarcSprenger,4

StephanHarbarth,1NicolaMagrini2

1InfectionControlProgramandDivisionofInfectiousDiseases,WorldHealthOrganizationCollaboratingCentreonPatientSafety,GenevaUniversityHospitalsandFacultyofMedicine,UniversityofGeneva,Geneva,Switzerland2WorldHealthOrganization,DepartmentofEssentialMedicinesandHealthProducts,WorldHealthOrganization,Geneva,Switzerland3CommunicationsinScience,Geneva,Switzerland4WorldHealthOrganization,AntimicrobialResistanceSecretariat,Geneva,Switzerland

บทคดยอ บทนำ� องคการอนามยโลกไดเฝาสงเกตการดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ(antibiotic awareness campaign, AAC) ทดำาเนนการในระดบชาตและในระดบภมภาคมาตงแตปพ.ศ.2553วธก�รเมอเดอนตลาคมพ.ศ.2559องคการอนามยโลก(WHO)ไดขอใหผมสวนไดสวนเสยทเกยวของกบการวางแผนและการดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะตอบแบบสอบถามทางเวบไซต จากนนไดมการรวบรวมขอมลเกยวกบลกษณะเฉพาะของโครงการฯ และนำามาวเคราะหโดยมงความสนใจเปนพเศษไปทขอความสำาคญๆ ทสนบสนนการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม ผลก�รดำ�เนนก�รผมสวนไดสวนเสยใน93ประเทศไดรบการตดตอและ55ประเทศตอบแบบสอบถามโดยรวมแลวพบทงหมด60โครงการเปนโครงการในประเทศรายไดตำา/ปานกลาง(low/middle-incomecountry,LMIC)16ประเทศและในประเทศรายไดสง31ประเทศรวม45โครงการ(75%)เปนการดำาเนนการในระดบชาตและสวนใหญ(47/60,78%)ดำาเนนการโดยเจาหนาทสาธารณสขและไดรบเงนทนจากรฐ ทงนไมมความแตกตางทสำาคญระหวางประเทศรายไดตำา/ปานกลางกบประเทศรายไดสงในดานประเภทของขอความสำาคญ และพบวาใน 31 โครงการ (52%) มการใชคำารณรงคทอาจมปญหาในเชง

10

วชาการวา“ใชยาตามสงจนหมด”และพบวามการเอยถงแนวคด“สขภาพหนงเดยว (OneHealth)”ใน13/60โครงการ(22%)ขอความสวนใหญมการใชเหมอนๆกนทวทกพนทแตการปรบปรงเพอแกไขความเขาใจผดในทองถนทพบบอยยงทำาไดอยางไมเปนระบบ การประเมนผลกระทบของโครงการยงไมสมบรณเนองจากมเพยง 18 โครงการ (30%) เทานนทประเมนผลกระทบของโครงการตอการใชยาปฏชวนะ สรป สำาหรบโครงการในอนาคต ควรจะตองใชขอความทองตามหลกฐานทางวทยาศาสตรและมความสอดคลองกบบรบทของพนทหรอสอดรบกบทฤษฎการเปลยนแปลงพฤตกรรมใหมากขนและจำาเปนตองมขอความรนใหมๆทรณรงคใหเลอกใชยาปฏชวนะทมขอบเขตการออกฤทธแคบเปนอนดบแรก เนองจากมความพยายามระหวางประเทศทจะสงวนยาปฏชวนะทมขอบเขตการออกฤทธกวางไวทงนการประเมนผลกระทบของโครงการยงมนอยกวาทควร

ทราบอะไรแลวบาง

• สาธารณชนมแนวโนมทจะมความรตำาเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม และมการเสนอแนะใหดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะเพอแทรกแซงการใชยาปฏชวนะในผปวยนอกใหมความเหมาะสมมากขน ทงน ยงคงขาดขอมลทครบถวนและทนสมยเก ยวกบลกษณะเฉพาะของโครงการรณรงคตางๆผลการคนพบใหมมอะไรบาง

•แมจะมประเทศมากมายไดรเรมโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะแลวแตการสอสารกบสาธารณชนและการใชขอความสำาคญๆ ยงคงมทไมไดมหลกฐานรองรบหรอไมไดมงเปาไปทภาวะซงพบการใชอยางไมเหมาะสมบอย(เชนการตดเชอในทางเดนปสสาวะ)ทงนพบวาการประเมนโครงการกยงมนอยกวาทควรดวยผลการคนพบใหมมนยอยางไร

• หนวยงานทใหเงนทนควรอทศทรพยากรใหเพยงพอ ทงเพอการพฒนา การปฏบตและเพอการประเมนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ • ผเชยวชาญในการสอสารดานสขภาพ การตลาดทางสงคมและโรคตดเชอควรเขามาเกยวของกบการวางแผนและการดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ • ขอความของโครงการรณรงคการร เทาทนยาปฏชวนะควรปรบใหเปนปจจบนอย เสมอโดยสะทอนความเขาใจผดและบรบทในทองถน

คำาถามสำาคญ

11

บทนำา การตอสกบการดอยาตานจลชพ (antimicrobial resistance, AMR) เปนทยอมรบกนมากขนเรอยๆวาเปนความสำาคญอนดบตนๆของโลก และองคการอนามยโลกไดตงวตถประสงคทชดเจนเพอใหบรรลเปาหมายนไวในแผนปฏบตการโลกวาดวยการดอยาตานจลชพ (Global Action Plan on Anti-microbial Resistance)1 2 การใชยาตานจลชพในมนษยเปนหนงในตวการสำาคญททำาใหเกดการดอยาตานจลชพ3 แตยงคงไมชดเจนวา อะไรจะเปนการแทรกแซงทไดผลทสดทจะทำาใหการใชยาตานจลชพดขนและลดการแพรกระจายของการดอยา4-6ลงได การสอสารกบสาธารณชนในเรองความเกยวเนองกนระหวางการใชยาตานจลชพอยางไมจำาเปน กบการอบตขนและการแพรกระจายของการดอยา ดเหมอนจะเปนสวนประกอบสำาคญของกลยทธควบคมการดอยา78 อนทจรงแลวยาตานจลชพสำาหรบการใชในมนษยนน สวนใหญสงจายในสถานการณผปวยนอกซงมกสงจายสำาหรบการตดเชอในทางเดนหายใจสวนตนซงมประโยชนนอยหรอไมมประโยชนเลย เนองจากการตดเชอเหลานสวนใหญเกดจากไวรส9 10 มการแสดงใหเหนซำาแลวซำาอกวา ความร ความเชอและทศนคตของผปวยอาจขบเคลอนใหเกดการใชยาตานจลชพมากเกนไปในทางตรงโดยสงอทธพลตอการไปพบแพทยและการใชยารกษาตนเองโดยผปวย หรอในทางออมโดยสงอทธพลตอพฤตกรรมการส งยาโดยแพทยการสำารวจการรเทาทนของสาธารณชนในหลายประเทศเกยวกบการดอยาตานจลชพทองคการอนามยโลกทำาเมอป พ.ศ. 2558 เนนใหเหนวาระดบของความรของสาธารณชนเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสมนนแปรผนกนไปในระหวางประเทศตางๆ แตมแนวโนมวา สาธารณชนทวทกภมภาคขององคการอนามยโลกมความรตำา ยงไปกวานน แพทยและเภสชกรในหลายประเทศรายงานวา ผปวยเปนฝายกดดนใหสงหรอจายยาปฏชวนะ13 เพราะฉะนนจงดเหมอนจะมเหตผลทจะพยายามปรบปรงความรและปรบเปลยนความเชอและทศนคตของสาธารณชนเกยวกบยาปฏชวนะผานทางโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะโครงการใหญๆ14 15 โครงการทวางแผนและดำาเนนการอยางเหมาะสม กจะมการสอสารดานสขภาพกบปจเจกบคคลอยางมคณภาพสงอยางไรกตาม บางขอความเกยวกบการใชยาปฏชวนะทใชในโครงการไดทำาใหเกดขอกงวลขน ตวอยางเชน ขอความหนงทรวมอยในวสดสนบสนนสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลก (World AntibioticAwareness Week) ทองคการอนามยโลกเปนผประสานงาน ถกวจารณวา ไมไดอาศยหลกฐานเชงประจกษและมโอกาสตำาทจะทำาใหเกดการเปลยนแปลงทเกยวของในการแกปญหาการดอยาตานจลชพได16: นนคอ ผปวยไดรบการแนะนำาให “กนยาตามสงจนหมดเสมอแมทานจะรสกดขนแลว เนองจากการหยดกนยากอนกำาหนดจะทำาใหเกดแบคทเรยดอยา”17 ในขณะทคำาแนะนำานเปนจรงสำาหรบวณโรคแตการศกษาบางชนชวา การบำาบดรกษาเปนเวลานานขนสามารถสงผลใหการอบตและการคดสรรการดอยาในการตดเชออนๆเพมสงขน1819ยงไปกวานนหากเหตผลสำาหรบดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะคอการทเหนวาการสงยาในหลายๆกรณทมากๆนนไมจำาเปนกดเหมอนคานความรสกทจะยใหผปวยใชการรกษาทมากเกนไปนนใหหมด(ในประเทศทมวณโรคระบาดสถานการณอาจแตกตางออกไป)

12

เพอตรวจสอบวาประเทศตางๆไดดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะในอดตทผานมาไมนานนหรอไมและดำาเนนการอยางไรและขอความสำาคญใดไดรบการสอไปยงสาธารณชนเราจงดำาเนนการทบทวนวธปฏบตขอความและผลลพธของโครงการในประเทศรายไดสงปานกลางและตำา

วธการ เมอเดอนมนาคม พ.ศ.2559 คณะทำางานวางแผนและกำาหนดวธการเกยวกบยาปฏชวนะ(AntibioticsPlanningandMethodsWorkingGroup)ภายใตคณะกรรมการบญชรายการยาจำาเปนตวอยางขององคการอนามยโลก(ModelListofEssentialMedicines:EML)แนะนำาใหนำาการสำารวจโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะโครงการใหญๆ มาเสรมการปรบแกหวขอยาปฏชวนะของรายการยาจำาเปน และในการตอบสนองตอขอเรยกรองน สำานกงานเลขานการของบญชรายการยาจำาเปนฯกไดรเร มโครงการความรวมมออยางชดเจนกบศนยความรวมมอขององคการอนามยโลกเกยวกบความปลอดภยของผปวยณโรงพยาบาลมหาวทยาลยเจนวาซงไดรวมดำาเนนการทบทวนลกษณะเฉพาะและผลของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะอยางเปนระบบกอนหนานดวย20

นยาม ตามวตถประสงคของการสำารวจน คำาศพทวา โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ หมายถงความพยายามเบดเสรจทจะกระจายขอมลเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางรบผดชอบ และความเสยงของการใชยาปฏชวนะอยางไมถกตอง ไปสสาธารณชนคนธรรมดา ทงน เราไดรวมโครงการทมงเปาทผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพเพมเตมจากสาธารณชนคนธรรมดาไวดวย แตตดกจกรรมทมงความสนใจไปทผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพเปนหลกหรอเพยงอยางเดยวออกไป อกทงเรายงตดโครงการทมงความสนใจไปทวณโรคหรอการใชยาปฏชวนะในสตวเทานนออกไปดวย และทสำาคญ เรามงเปาโครงการทดำาเนนการในระดบระหวางประเทศระดบชาตหรอระดบภมภาคโดยตดโครงการทดำาเนนการในชมชนหรอในโรงพยาบาลเดยวๆออกไป จำาแนกประเทศเปนกลมรายไดสง ปานกลางหรอตำาตามรายไดรวมตอหวของประชากรในรายงานของธนาคารโลกป พ.ศ. 255921 นอกจากนยงจำาแนกประเทศตามภมภาคขององคการอนามยโลกดวย22

เนอหาการสำารวจ พดเอฟของแบบสำารวจฉบบสมบรณหาอานไดในรปภาคผนวกเสรม1ทางออนไลน โดยสงเขปแลวหวขอทแบบสำารวจครอบคลมไวรวมถง: •ขอมลเกยวกบผตอบแบบสำารวจ(เชนชอหนาทขอมลสำาหรบการตดตอ) • ขอมลทวไปเกยวกบโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ (เชน ระดบชาตหรอระดบภมภาคชอ ปทดำาเนนการ การมสวนรวมกบสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะของโลก องคกรและการใหเงนทนงบประมาณ)

13

•ผชมเปาหมายและการตดเชอเปาหมาย •ขอความสำาคญๆ(ผตอบสามารถเลอกจากรายการขอความสำาคญทวไปและเพมขอความอสระไดหากตองการ) •การแทรกแซงทปฏบต(เชนชนดของการแทรกแซงชนดของวสดทใชสอสาร) •การประเมนโครงการ

ผตอบทเปนเปาหมาย ผมสวนไดสวนเสยทตดตอสำาหรบการสำารวจนไดรบการระบผานทางการทบทวนวรรณกรรมทางวทยาศาสตรเบองตนและการตดตอทมอยกอนหนาของทมสำารวจผแทนของกระทรวงสาธารณสขแหงชาตและองคกรนอกภาครฐ (non-governmental organisation, NGO) ไดรบการตดตอผานทางสำานกงานระดบภมภาคขององคการอนามยโลกและจดตดตอตางๆในระดบชาต

เครองมอสำารวจ แบบสำารวจไดรบการแจกจายโดยใช SurveyMonkey (SurveyMonkey, SanMateo, มลรฐแคลฟอรเนยสหรฐอเมรกา)

การวเคราะห ขอมลทงหมดไดรบการสงออกในรปสเปรดชตExcel(ไมโครซอฟต,Redmond,สหรฐอเมรกา),ตรวจสอบความถกตองและวเคราะหในExcelสำาหรบการวเคราะหเชงพรรณนา

ผล เมอตนเดอนตลาคมพ.ศ.2559คำาเชญใหเขารวมในการสำารวจไดรบการสงไปยงกระทรวงสาธารณสขแหงชาตสำานกงานประเทศขององคการอนามยโลกและผแทนขององคกรนอกภาครฐใน 93 รฐ(48%) ของ 193 รฐเอกราชทเปนสมาชกของสหประชาชาต (UnitedNations) ในป พ.ศ. 2559 (ในบางประเทศตดตอมากกวา 1คน) (รปท 1) มการสงการเตอนใหเขารวมเมอวนท 25ตลาคมและ4พฤศจกายน2559เราไดรบคำาตอบจาก105คนจาก56ประเทศ(อตราการตอบสนองระดบประเทศ:56/93, 60%) อเมลตดตามผลไดรบการสงไปยงผตอบ 44 คนทใหคำาตอบไมสมบรณในตอนแรก ทายทสด30คำาตอบทยงคงไมสมบรณทงๆทมการเตอนกถกตดออกจากการวเคราะหใน6กรณทไดรบหลายคำาตอบสำาหรบโครงการรณรงคเดยวกนเฉพาะคำาตอบทไดรบจากผประสานงานทเปนทางการของโครงการเทานนทนำามาพจารณาเนองจากมสมมตฐานวาคำาตอบเหลานเชอถอไดมากกวา พบความขดแยงระหวางคำาตอบโดยผตอบตางคนกนเกยวกบการมอยของโครงการรณรงคใน 9 ประเทศ ในกรณเหลานเฉพาะคำาตอบทกลาวถงการมอยของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะเทานนทนำามาพจารณา

14

*ไมมขอมลจำานวนทแนนอนของผทไดรบแบบสำารวจเนองจากเราขอใหผตดตอสงตอคำาเชญในการสำารวจไปใหผอนทอาจตอบดวย

รปท 1ผงงานการสำารวจ.UN,สหประชาชาต

ตำาแหนงทางภมศาสตรของโครงการรณรงค ในโครงการรณรงคทงหมด60โครงการทพบนมโครงการทดำาเนนการในประเทศรายไดตำา/ปานกลางรวม16ประเทศและดำาเนนการในประเทศรายไดสง31ประเทศ(12ประเทศม≥1โครงการ)(รปท2)8ประเทศกลาวถงการไมมโครงการรณรงคมาตงแตปพ.ศ.2553อก38ประเทศ(40%)ไมไดตอบแบบสำารวจทงๆทมการเตอน การจดหมวดหมตามภมภาคขององคการอนามยโลกพบวา 35ประเทศ (58%) มาจากภมภาคยโรป, 9 ประเทศ (15%) มาจากภมภาคอเมรกา, 6 ประเทศ (10%)มาจากภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต, 5ประเทศ (8%) มาจากภมภาคแปซฟกตะวนตก, 3ประเทศ(5%)มาจากภมภาคแอฟรกาและ2ประเทศ(3%)มาจากภมภาคเมดเทอรเรเนยนตะวนออกโครงการรณรงคสวนใหญ (45/60, 75%) ปฏบตในระดบชาตในขณะท 15 โครงการ (25%) ปฏบตในระดบภมภาค โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะสวนใหญไดเรมตนเมอไมนานนกโดยมจำานวนโครงการเพ มข นอยางชดเจนต งแตพ.ศ.2551ซ งเปนปท วนการร เทาทนยาปฏชวนะของยโรป(Euro-peanAntibioticAwarenessDay)ไดรบการปฏบตเปนครงแรก(รปท3)23โครงการประมาณ2ใน3(38/60,63%)ยงคงดำาเนนอยณเวลาทสำารวจ

15

รปท 2 แผนทของประเทศทรวมอยในการสำารวจพรอมตวอยางของขอความสำาคญๆสฟา:การรณรงคเกยวกบยาปฏชวนะดำาเนนการมาตงแตปพ.ศ.2553(ประเทศรายไดตำา/ปานกลาง:

สฟาออน/ประเทศรายไดสง:สฟาเขม),สแดง:ตอบวา“ไมมการรณรงค”หรอ“ไมแนใจ”,สเหลอง:ตดตอแตไมไดรบคำาตอบ,สเทา:ไมไดตดตอ

รปท 3ปแรกของการทำาโครงการรณรงค

16

ประชากรเปาหมายและการแทรกแซง กลมเปาหมายจำาเพาะในประชากร (เชน ผดแลผปวย พอแมของเดกเลกๆ) และในบรรดาผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพ (เชน กมารแพทย แพทยเวชปฏบตทวไป) แปรผนกนไปอยางมาก โดยยกเวน 12 โครงการ (20%) ทตางกมงเปาไปทสาธารณชนและแพทยในเวลาเดยวกน วสดทใชใหความรและสอสารไดรบการแจกจายในรปสงพมพ (52/60, 87% ของโครงการรณรงค), ออนไลน(46/60,77%)หรอทงค(42/60,70%)34โครงการ(57%)ใชโฆษณาทางโทรทศนและ28โครงการ(47%) ใชโฆษณาทางวทยในการเขาถงสาธารณชน การแทรกแซงเพมเตมประกอบดวยกจกรรมประชาสมพนธ (38/60, 63%), การแถลงขาว (32/60, 53%), การประชมใหความรสำาหรบผสงยา(29/60,48%)และการสงเสรมแนวทางการรกษาตางๆในเชงรก(28/60,47%)โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะสวนใหญ(47/60,78%)ดำาเนนการโดยเจาหนาทสาธารณสขและไดรบเงนทนจากรฐ

ขอความสำาคญและภาวะเปาหมาย ประเภทของขอความสำาคญๆ ทใชในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะคลายกนโดยไมขนอยกบสถานะรายไดของประเทศ (รปท2,4และ5) ขอความทพยายามแกปญหาการดอยาตานจลชพเชน “การใชยาปฏชวนะอยางไมถกตองและการใชยาปฏชวนะมากเกนไปกอใหเกดการดอยา” (45โครงการ, 78%), “ถาเราใชยาปฏชวนะอยางไมถกตอง เราจะสญเสยยา/จะกลายเปนยาทไมไดผล” (43,72%)หรอ“การดอยาปฏชวนะเปนปญหาสำาคญ”(40,67%)เปนขอความทใชบอยทสดเกอบทกโครงการยกเวน3โครงการ(95%)คำารณรงคทพบบอยอนๆ(ใชโดย51โครงการ,85%)สมพนธกบการสงยาและการบรโภคยาปฏชวนะ โดยแสดงแนวคดวา “การใชยาปฏชวนะอยางสขม/รอบคอบ/รบผดชอบ/เหมาะสม/ใหดพอเปนสงสำาคญ” เปนหลก (41 โครงการ, 68%) ในสวนทเกยวกบผลเชงลบทตามมาจากการใชยาปฏชวนะทไมเกยวกบการดอยาโดยตรง โครงการสวนนอย (25, 42%) สอขอความวายาปฏชวนะมอาการขางเคยง ขอความเกยวกบการใชยารกษาตนเองถกใชบอย (48,80%) โดยเฉพาะขอความวา“อยาซอ/ใชยาปฏชวนะโดยไมมใบสงยา”(26,43%)หรอ“อยาเกบยาปฏชวนะทเหลอไว/ทงยาปฏชวนะทเหลอไป”(30,50%)การสำารวจนไมสามารถระบพบขอความทสนบสนนการลดระยะเวลาการใชยาปฏชวนะโดยเฉพาะในทางตรงกนขามโครงการประมาณครงหนง(31,52%)ใชขอความวา“ใชยาปฏชวนะตามสง/ใชยาปฏชวนะตามสงจนหมด (ในแงขนาดยาและชวงเวลา)” ในรปแบบใดรปแบบหนงในวสดทใชรณรงค การตดเชอในทางหายใจนอกเหนอจากไขหวดใหญเปนภาวะเปาหมายบอยทสด (46, 77%)36 โครงการ (60%) กลาวถงไขหวดใหญอยางจำาเพาะเจาะจงดวย (รปท 4) โดยกลาวถงการตดเชอชนดอนๆบอยนอยกวา:15โครงการ(25%)และ6โครงการ(10%)มงเปาไปทการตดเชอในทางเดน

17

รปท 4ประเภทของขอความสำาคญๆทใชในโครงการรณรงค

รปท 5 ตวอยางของวสดรณรงคทใชในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะในทวปยโรปประเทศไทยและญปน

ปสสาวะและโรคตดตอทางเพศสมพนธตามลำาดบ3โครงการ(5%)กลาวถงอาการทองรวง/การตดเชอในทางเดนอาหาร และ 2 โครงการกลาวถงการตดเชอทางผวหนงดวย โครงการ 75% (45 โครงการ)นำาขอความทสมพนธกบการปองกนและการควบคมการตดเชอเขาไปรวมไวดวยโดยทพบบอยทสด(41,68%)คอมงความสนใจไปทความสำาคญของการลางมอเพอจำากดการแพรเชอกอโรคขอความทกลาวถงการใหวคซนเปนสวนหนงของ24โครงการ(40%)

18

13โครงการ(22%)รบวธการ“สขภาพหนงเดยว”ซงนำาขอความทกลาวถงการใชยาปฏชวนะในสตวเขามาใช โดย 9 โครงการ (15%) สอขอความวา “อยาใหยาปฏชวนะแกสตวเลยง ปรกษาสตวแพทยกอน”6โครงการ(10%)มงเปาทเจาของสตวเลยงและสตวแพทยในเวลาเดยวกนโดยทวไปโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะไดรบการปรบแตงใหเขากบมนษย(กลาวคอผปวยและผสงยา)หรอกบภาคสตว (กลาวคอ เกษตรกรและสตวแพทย) โดยมหนวยงานรฐบาลทแตกตางกนรบผดชอบการปฏบตตามทเกยวของ(เชนกระทรวงสาธารณสขกระทรวงการเกษตร)

การประเมนโครงการรณรงค 25โครงการ(42%)ไดรบการประเมนอยางเปนทางการ:18โครงการ(30%)ประเมนผลกระทบตอการใชยาปฏชวนะ,13โครงการ (22%) เฝาสงเกตผลกระทบตอการดอยาตานจลชพ,11โครงการ(18%)ประเมนการเรยกคน,16โครงการ(27%)ประเมนความรของสาธารณชนและ3โครงการ(5%)ดพฤตกรรมการพบแพทย อยางไรกตาม สำาหรบโครงการรณรงคสวนใหญ ผลของการประเมนเหลานไมมเผยแพรใหแกสาธารณชน

อปสรรคและขอแนะนำา ผตอบแบบสำารวจสำาหรบโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ 24 โครงการ (40%) ตอบคำาถามเกยวกบวาตนจะแนะนำาโครงการรณรงคแกประเทศอนๆ หรอไม โดยองจากประสบการณของตน:ทกคนยกเวน4คนซงไมแนใจตอบวาจะแนะนำาอปสรรคตอการทำาโครงการรณรงคทกลาวถงบอยทสดไดแกขาดเงนทน(11/24โครงการ[46%]กลาวถง)และขาดความสนบสนนทางการเมอง(6/24,25%) อปสรรคทรบรอนๆ ทกลาวถงไดแก ความยากลำาบากทจะอธบายหวขอซบซอน (กลาวคอ การดอยาตานจลชพ)แกประชาชนทมภมหลงทางการศกษาจำากดการขาดแนวทางปฏบตการตอตานและความเฉอยชาของผประกอบวชาชพดานสขภาพและความยากลำาบากทจะประสานงานโครงการรณรงคกบหลายภาคสวน

อภปราย ในการสำารวจระหวางประเทศน เราสามารถระบโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะได 60โครงการ ทดำาเนนการใน 47 ประเทศมาตงแตป พ.ศ. 2553 โครงการเหลานใชขอความสำาคญหลากหลายแตไมใชทกขอความทดมเหตผลครบถวนทางวทยาศาสตร(ดดานลาง)การขาดการประเมนอยางทวถง การขาดกลมควบคมทกำาหนดไวลวงหนาและลกษณะหลายแงมมของโครงการสวนใหญ

19

เปนอปสรรคสำาคญตอประสทธผลโดยรวมของโครงการ ทงนยงไมตองกลาวถงวาการแทรกแซงและขอความสำาคญใดไดผลดทสดดวยซำา เหตผลเหลานทำาใหถงปจจบน กยงคงมประเทศรายไดตำา/ปานกลางทรณรงคเรองนในจำานวนจำากด ซงเปนการยนยนผลการทบทวนกอนหนาของเรา20 เปนทนาสงเกตวาการสำารวจของเราไมไดแสดงใหเหนความแตกตางท สำาคญระหวางโครงการในประเทศรายไดตำา/ปานกลางกบประเทศรายไดสง ยกเวนวามโครงการในกลมประเทศหลงมากกวา20 และทงๆทมขอเทจจรงวาประเทศตางๆมระดบการใชยาปฏชวนะ(อยางไมถกตอง)ตางกน,มการเขาถงยาปฏชวนะตางกน และมการดอยาตานจลชพและอบตการณของโรคตดเชอแตกตางกนไป แตบรรดาโครงการตางๆกลบมมาตรฐานและขอถกเถยงในการดำาเนนงานคลายๆกน24 ในการทบทวนโครงการในประเทศรายไดสงของเราทดำาเนนการในชวงป พ.ศ. 2533 ถง 255020 เราไมพบการกลาวถงแนวคดสขภาพหนงเดยวในขณะทแนวคดนควรไดรบการกลาวถงมากกวานเนองจากปญหาของการดอยาตานจลชพไมไดจำากดเฉพาะสขภาพมนษย ประโยชนทไดรบจากความเปนอนหนงอนเดยวกนของวธปฏบตและขอความในประเทศตางๆยงไมชดเจนนก เพราะในขณะทขอความทวโลกสอดคลองตองกนนน แตการปรบใหเขากบสถานการณในทองถนกมอยอยางจำากด ในทางกลยทธทจะคงโครงการรณรงคนไวเปนความสำาคญอนดบตนๆในประเทศตางๆเพอพฒนาความรพ นฐานรวมกนเพอการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม กมความจำาเปนทจะตองบรณาการกลยทธระดบโลกเขากบเทคนคการสอสารทดมากขนเพอใหตรงกบชองวางแหงความรและการใชอยางไมถกตองทจำาเพาะในทองถนนนๆ ขณะเดยวกนกปกปองการเขาถงยาปฏชวนะสำาหรบผทจำาเปนตองใชยาดวย

ขอความสำาคญ แมวาขอความสำาคญสวนใหญทใชในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะจะดเหมอนมเหตผลครบถวนทางวชาการ แตคงตองมการทบทวนขอความหรอขอคดเหนบางประการ ตวอยางเชนความสมเหตสมผลและประโยชนของขอความวา“ใชยาจนหมด”ถกตงคำาถามเนองจากมกมการสงยาปฏชวนะอยางไมจำาเปนและเปนเวลานานเกนไป และหลกฐานเกยวกบผลกระทบของชวงเวลาของการรกษาตอการดอยาตานจลชพกไมแนนหนา16เมอพจารณาขอกงวลเหลานแลวองคการอนามยโลกจงไดตดขอความนออกจากสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลกตงแตป พ.ศ. 2560 (กรอบท 1 แสดงความสำาเรจและความทาทายบางประการทความรเรมนเผชญมา)14

20

กรอบท 1 สปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลก (WAAW):

แพลตฟอรมระดบโลก

วตถประสงคเชงกลยทธประการแรกทแจกแจงไวในแผนปฏบตการโลกวาดวยการดอยาตานจลชพ (AMR) คอ เพอทำาใหเกดการรเทาทนและเกดความเขาใจเกยวกบการดอยาทดขนผานทางการสอสารทไดผล

กลยทธการสอสารปจจบนและผล

องคการอนามยโลกไดทำาโครงการรณรงคการรเทาทนระดบโลกประจำาปทเรยกวา“ยาปฏชวนะ:ใชดวยความระมดระวง” ซงเปดตวเปนครงแรกเมอเดอนพฤศจกายน 2558 ในระหวางสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลก ประเทศตางๆรวม 131 ประเทศไดรายงานกจกรรมสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลกอยางเปนทางการเมอพ.ศ. 2560 ในภมภาคขององคการอนามยโลกทง 6ภมภาค โดยชวามการลงแรงไปกบการสอสารเกยวกบการดอยาเปนอยางมากอยางไรกตามการลงแรงนสงผลในทางปฏบตทตางระดบกน เชนบางประเทศเพยงจดหาขอมลภมหลงใหแกสาธารณชนผวางนโยบายและผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพในขณะทบางประเทศนำาเสนอขอความทปฏบตไดและทำาใหเกดวาระอนเปนทเหนพองตองกนระหวางสงคมวชาชพและประชาสงคมทจะทำาใหการใชยาปฏชวนะดขนสงกระตนการรเทาทนในระดบชาตและระหวางประเทศเหลานมสวนในการทำาใหเกดการเปลยนทศนคตทวโลกไปสการสงวนยาปฏชวนะไว และการจำากดการดอยาตงแตพ.ศ.2560 นน มปฏสมพนธทางสอสงคมทไมเคยเกดขนมากอนซงมงความสนใจไปทสอทใชกบเรองการดอยาใน 3 ภาคสวน (กลาวคอเกยวของกบมนษย สตว และสงแวดลอม) ซงเปนสอทองคการอนามยโลกรวมกบองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต(FoodandAgricultureOrganization,FAO)และองคการสขภาพสตวโลก(WorldOrganisationforAnimalHealth,OIE)รวมกนพฒนาขนและพบวามมากกวา15ลานครงทผใช(user)เขามามปฏสมพนธกบสอทองคการอนามยโลกใชในประเดนนในสอสงคม3แพลตฟอรม(เฟซบกทวตเตอรอนสตาแกรม)

ความทาทายขางหนา

ความแตกตางกนในดานการรเทาทน ความเชอและทศนคตเกยวกบยาปฏชวนะเปนสงทาทายความพยายามขององคการอนามยโลก ทจะสอดประสานการสอสารเกยวกบการดอยาตานจลชพระหวาง6 ภมภาค โดยตองมกลยทธการใหความรทแตกตางกนเพอลดความไมเทาเทยมกน แตเรามหลกฐานอยนอยเกยวกบความสำาเรจของการแทรกแซงตางๆ ในการลดความไมเทาเทยมกนเหลาน ศาสตรการสอสารดานสขภาพทไดผลตองยดหยนโดยปรบแกขอความทตกยคไปแลว (เชน แนวทางทใหใชยาจนหมด)และปรบแกกลยทธการนำาสงใหมประสทธภาพมากขน (เชน การใชภาษาถน การกำาหนดกรอบของ

21

ขอความอยางเปนระบบและการพฒนาสอ)ขอความสำาหรบสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลกรนถดไปควรพฒนาผานกระบวนการทดสอบผใชพรอมกลมผมสวนไดสวนเสยในระดบตางๆในภมภาคตางๆเพอความเกยวของและความแมนยำาเชงบรบทผลเชงจงใจทตามมาจากถอยคำาซงรวมถงผลททำาใหเกดความไมพอใจและไมเจตนา ควรเปนสวนหนงของการจดการความเสยง ขอความควรมงเปาไปทปจจยทงทางปจเจกบคคลและทางบรบท ทแสดงใหเหนการมความรบผดชอบตอกนและกนระหวางการปฏบตหรอแนวโนมแตละอยางกบทางสงคมประการสดทายมความจำาเปนอยางเปนรปธรรมทจะตองทำาใหตวบงชการรเทาทนทจะรวมไวเปนสวนหนงของการนำาแผนปฏบตการควบคมการดอยาระดบชาตไปปฏบตนนมความละเอยดขน

การระมดระวงทจะไมลมกนยาปฏชวนะมอใดมอหนงไปอาจเปนขอความทมความเชอมโยงกบการดอยาตานจลชพโดยตรงกวา แมวาวธการสอความแตกตางทเขาใจยากเชนนนไปยงสาธารณชนดเหมอนจะเปนความทาทายอยสำาหรบวณโรคนนขอความวา“ใชยาจนหมด”ใชไดอยางชดเจนและในประเทศทโรคนระบาดขอความนอาจมบทบาทในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะสวนขอความวา “อยาเกบยาปฏชวนะทเหลอไว / ทงยาปฏชวนะทเหลอไป” พบบอย ในสถานการณซงการเขาถงยาปฏชวนะจำากดขอความนอาจขดแยงกบความเปนจรงทางเศรษฐกจอนเดนชดกวาการใชขอความทรบรกนวาไมมเหตผลหรอไมตรงกบความเปนจรงอาจลดความเชอถอไดของโครงการ จงควรประเมนและประดษฐขอความใหสะทอนสภาวะทองถนใหมากขน ในสหรฐอเมรกา ยาปฏชวนะเปนสาเหตทพบบอยทสดของการไปแผนกฉกเฉนเนองจากเกดอาการอนไมพงประสงคจากยาในเดกอาย<18 ป ยงไปกวานนผลกระทบเชงลบตอมนษยในทางจลชพกเรมเปนทยอมรบกนมากขนเรอยๆ25 26 แมกระนนกมเพยงไมกโครงการเทานนทสอขอความเกยวกบผลกระทบเชงลบโดยตรงตอผปวยทอาจเกดขนไดจากการใชยาปฏชวนะ อยางไรกตาม เรารบทราบวานเปนการกระทำาถวงดลเนองจากไมสามารถตดผลทตามมาโดยไมเจตนาทอาจเกดขนออกไปไดเชน ผปวยปฏเสธยาปฏชวนะทงๆทมขอบงชใหใชยา ในบรบทนควรกลาวไววา ประเดนวาควรสรางขอความรณรงคใน “เชงบวก” (เชน “การใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสมทำาใหยายงใชไดผลอย”) หรอ“เชงลบ” (เชน “การใชยาปฏชวนะอยางไมเหมาะสมทำาใหยาไมไดผล”) อยางไหนควรจะทำามากกวากนนนยงไมเปนทยต27 28 การดอยาในแบคทเรยทกอใหเกดโรคตดตอทางเพศสมพนธ (เชน หนองใน)และการตดเชอในทางเดนปสสาวะกำาลงเพมขนทวโลก29-31 มเพยงไมกโครงการมงเปาไปทการตดเชอเหลาน ควรจะตองขยายขอบเขตของโครงการรณรงคในอนาคตเพอใหครอบคลมการตดเชอเหลานและตองตดตามประเมนผลกระทบดวย

22

บางขอความดเหมอนจะเหมาะสมสำาหรบประเทศทไมมปญหาการเขาถงหรอมการใชยารกษาตนเองบอยกวาสงสำาคญคอโครงการรณรงคนพยายามแกไขปญหาความเขาใจผดของสาธารณชนทเดนชดในทองถน และปรบขอความใหเขากบวฒนธรรมทองถนโดยเฉพาะ เนองจากมหลกฐานบางประการ(ซงยอมรบวาระบปรมาณไดยาก) ทชวา ความแตกตางทางวฒนธรรมระหวางประชากรเกยวเนองกบพฤตกรรมทแตกตางกนเกยวกบยาปฏชวนะ32-36 ขอความวา “อยาซอ/ใชยาปฏชวนะโดยไมมใบสงยา”ปรากฏเทาๆกนในประเทศทมหรอไมมปญหาเกยวกบการเขาถงยาปฏชวนะโดยปราศจากใบสงยาในทางตรงกนขาม ในประเทศรสเซย เซอรเบย จนและอนเดยซงประชาการตงแต 57%ถง 67% เชอวา “ไมเปนไรทจะใชยาปฏชวนะทเพอนหรอสมาชกในครอบครวไดรบตราบเทาทใชรกษาความเจบปวยเดยวกน”20 ไมมโครงการรณรงคใดใชคำาขวญวา “อยาแบงกนใชยาปฏชวนะ” (หรอขอความในทำานองเดยวกน) โดยรวมแลว ดเหมอนมความจำาเปนทจะตองสำารวจความแตกตางทางวฒนธรรมในดานทศนคตตอยาปฏชวนะใหดขนอยางเชนผานทางการสมภาษณหรอการสนทนากลมเพอใหโครงการสามารถปรบแตงขอความใหสามารถแกปญหาความเขาใจผดจำาเพาะๆภายในประเทศไดดขน3738

เรารสกวาอาจจะตองใชขอความเกยวกบการใหวคซนโดยเฉพาะวคซนปองกนไขหวดใหญและเชอนวโมคอกคสใหบอยขนไดในโครงการรณรงคน เนองจากผปวยจำานวนมากทมอาการคลายไขหวดใหญไดรบยาปฏชวนะโดยไมจำาเปนซงอาจปองกนไดบางสวนผานทางการใชวคซนไขหวดใหญ3940ยงไปกวานน การรวมวคซนปองกนโรคตดเชอนวโมคอกคสชนดคอนจเกตไวในรายการเสรมสรางภมคมกนในเดกตามปรกตในหลายประเทศกสามารถลดการตดเชอทเกดจากนวโมคอกคสชนดไมไวตอยาเพนซลลนไดเนองจากสายพนธทรวมไวในวคซนเดมมแนวโนมดอยาปฏชวนะมากกวา ขอความหนงทพบบอยในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ คอ “ยาปฏชวนะไมไดฆาไวรส/ไมไดผลตอไวรส” อยางไรกตาม ไมชดเจนวาความพยายามสอความจรงเกยวกบชววทยาของการตดเชอในขอนไดผลหรอไม ในทวปยโรป การสำารวจการเปลยนแปลงของยโรป (Eurobarometersurvey) พ.ศ. 2559 เกยวกบการดอยาตานจลชพ แสดงใหเหนวา ในประเทศฝรงเศสและเบลเยยมซงเปน 2 ประเทศทมประวตโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะอนยาวนานทางสอมวลชนนน ผทตอบคำาถาม“ยาปฏชวนะฆาไวรสไดหรอไม”ไดอยางถกตองสงกวาคาเฉลยของยโรป(59%และ54%เทยบกบ43%)แตทงๆทมการลดการใชยาปฏชวนะในผปวยนอกอนเกยวเนองกบโครงการนแตการใชยานในประเทศทงสองกยงคงสงกวาคาเฉลยของยโรป43-45 ในทางตรงกนขามการศกษาของอตาลพบวารอยละของประชากรทตอบคำาถามนไดอยางถกตองกลบลดลงหลงจากการดำาเนนโครงการ46 ทผานมาไดมความพยายามปรบปรงขอความรณรงคเพอแกปญหาประเดนนอยางจำาเพาะเจาะจงซงแสดงใหเหนวาการสอขอเทจจรงนนแมจะเปนเรองพนฐานกยากเยนแสนเขญ มเพยง 4 จาก 60 โครงการ (7%) เทานน ทมการนำานกจตวทยาหรอนกสงคมวทยาเขามาเกยวของกบการออกแบบหรอการปฏบต ทงนดตำาอยางนาผดหวงเนองจากเปนทยอมรบกนมากขนเรอยๆวาศาสตรทางการสอสารและศาสตรทางสงคมแบบบรณาการเปนสงจำาเปนในการเปลยนแปลงพฤตกรรม

23

มนษยใหดขนดงททำาในงานสาธารณสขดานอนเชนการหยดสบบหรการปองกนการตดเชอเอชไอว4748การมงเปาไปทกลมยอยจำาเพาะๆของสาธารณชนและผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพดวยขอความปรบแตงทเนนบคคลเปนศนยกลาง (person-centred approach) ดเหมอนจะคมคาแกการเพมประสทธผลของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ49 มโครงการรณรงคทสำารวจไมถง 1 ใน 3ดวยซำาทมงความสนใจไปทเดกวยเรยนและวยรน:การฝงความรเกยวกบยาปฏชวนะและการดอยาตานจลชพเขาไปในหลกสตรโรงเรยนยงอาจจดเปนกลยทธเพมเตมเพอการเปลยนแปลงพฤตกรรมในระยะยาวดวย50 51 โรงเรยนแพทยและสตวแพทยควรจดเปนเปาหมายสำาหรบกจกรรมยกระดบการรเทาทนเชนกนประการสดทายการใชสอสงคมในโครงการกควรคาแกการใหความสนใจเพมเตม52

ผลกระทบของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะตอการใชยาปฏชวนะและ

ผลลพธอน

ตวอยางจากประเทศเบลเยยมและฝรงเศสไดแสดงใหเหนวาโครงการรณรงคระดบชาตอาจลดการบรโภคยาปฏชวนะโดยรวม แตมความยากลำาบากในการทำาใหความสำาเรจเหลานยงยนตามกาลเวลา53 54 ประสบการณจากโครงการรณรงคดานสาธารณสขอนๆ แสดงใหเหนวา การทสาธารณชนเปาหมายไดรบสมผสซำาๆ ในชวงระยะเวลานานๆ มกจะจำาเปนเพอใหเกดผลทยงยน47 55 การขาดการประเมนโครงการสวนใหญแบบเบดเสรจ (หรอแมแตแบบพนฐาน) ยงคงเปนอปสรรคสำาคญตอการวางรากฐานใหมหลกฐานทดกวาน โครงการจำานวนนอยมากไดรบการอธบายลกษณะและประเมนไวในวรรณกรรมชนดทมการทบทวนโดยคนระดบเดยวกน51 56 การทบทวนชนหนงประมาณการวา ผลกระทบของโครงการรณรงคสาธารณะตางๆในทวปยโรปในชวงป พ.ศ. 2540 ถง 2550 เทยบเทากบการลดการใชยาปฏชวนะโดยรวมรายวนทนยามไวลง1.3-5.6ครงตอผมถนพำานก1,000คนตอปอยางไรกตาม จะตองแปลผลขอมลเหลานดวยความระมดระวง20 57 การทำาโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะควรเกยวเนองกบความคาดหวงทสมเหตสมผลแมกระนนกมการเสนอแนะหลายปจจยททำาใหโครงการมความสำาเรจเพมขน ไดแก การออกแบบขอความสำาคญอยางงายๆดวยความระมดระวง, การมงเปาไปทผชมในวงกวาง เชนผปวยครอบครวผทำางานดานการดแลสขภาพ,การนำาแพทยและผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพอนๆเขามามสวนในโครงการรณรงคตงแตเนนๆและออกแบบขอความสำาคญๆรวมกบบคลากรเหลาน, การใชสอมวลชนและสอสงคม และการใชขอความสำาคญซำาๆอยางตอเนองเปนระยะเวลานานๆ4658

โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะควรรวมการประเมนตวบงชตางๆหลายๆตวไวดวยซงรวมถงผลกระทบของการรณรงคตอความรความเชอและทศนคตของผปวยตอพฤตกรรมการพบแพทย,คณภาพของการสงยาปฏชวนะ และผลไมพงปรารถนาทอาจเกดขนได เชน จำานวนการพบแพทยซำาหรอการเขานอนโรงพยาบาลเนองจากภาวะแทรกซอน อปสรรคสำาคญตอการประเมนใหดขนดเหมอนจะเปนการขาดการใหเงนทนเพอวตถประสงคน หนวยงานใหเงนทนควรพจารณาเรองนเปนความสำาคญอนดบตนๆ

24

ขอจำากดของการสำารวจ

ในบรบทของสขภาพทวโลกทมความสนใจทางการเมองตอการดอยาตานจลชพมากขนเจตนาจำาเพาะของเราคอ เพอดำาเนนการประเมนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะทปฏบตเมอไมนานมานอยางเรวๆในขณะทเราพยายามใหครบถวนแตเรากไมสามารถไดรบคำาตอบจากทกประเทศโดยมตวแทนภมภาคขององคการอนามยโลกบางภมภาค(เชนทวปแอฟรกา)สงกลบมานอยอยางเหนไดชดอคตในการตอบมความเปนไปไดสงเชนกน โดยประเทศทไดดำาเนนโครงการรณรงคอาจมโอกาสทจะตอบแบบสำารวจสงกวา ยงไปกวานน เนองจากขอจำากดดานเวลาและทรพยากร เราจงจดหาแบบสำารวจใหเปนภาษาองกฤษเทานน ขอมลเกยวกบโครงการอาศยคำาตอบจากผตอบคนเดยวสำาหรบโครงการสวนใหญ ซงทำาใหขอมลทใหอยใตบงคบแหงอคตจากการจำาได และเปนไปไดทอาจจะพลาดโครงการไปหากผตอบไมทราบวามโครงการอกทงเราไมไดพยายามทวนสอบคำาตอบอยางเปนอสระดวยประการสดทายคำาถามสำาหรบการสำารวจไมไดรบการพสจนความถกตองอยางเปนทางการ เนองจากอาศยบญชโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะกอนหนาเปนสวนใหญ

สรป

โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะเกดขนอยางกวางขวางทวโลก แตคำาถามจำานวนมากเกยวกบวธดำาเนนการและประเมนโครงการเหลานใหดทสดยงคงไมไดรบคำาตอบโครงการควรกาวขามขอความทมมายาวนานแตมปญหา(เชน“ใชยาใหหมด”)ไปสการสอสารทถกตองแมนยำาและปรบใหเขากบทองถน ความเกยวของของผเชยวชาญในการสอสารดานสขภาพและการตลาดทางสงคมดเหมอนวาจะสำาคญยง ผวางนโยบายควรจะตองยอมรบความสำาคญในการประเมน และใชหลกฐานทไดมาทางวทยาศาสตรเปนแนวทางในการออกแบบ ในการปฏบตและในการประเมนรวมกนระหวางรฐบาลแหงชาต สถาบนพหพาคและองคกรประชาสงคม การปรบแกเรองยาปฏชวนะทอยในบญชยาจำาเปนปพ.ศ.2560แบงหมวดหมยาปฏชวนะออกเปน3กลม(เขาถงเฝาระวงและสงวน[Access,WatchandReserve:AWARE])โดยมเปาหมายเปนการเขาถงยาทมผลลพธทางคลนกทดขนศกยภาพในการเกดการดอยาตานจลชพลดลงและประสทธผลของยาปฏชวนะชนดทเรยกวาเปนทพงสดทายไดรบการสงวนรกษาไว59 โครงการรนถดไปควรพจารณาวธบรณาการการจดหมวดหมยาปฏชวนะแบบเขาถงเฝาระวงและสงวนเขาไปในการสอสารสาธารณะดวย

25

References1.GeneralAssemblyoftheUnitedNations,.71stsession,high-levelmeetingonAntimicrobialresistance,2016.Available:http://www.un.org/press/en/2016/ga11825.doc.htm[Accessed3Aug2017].2.WorldHealthOrganization.GlobalactionplanonAntimicrobialresistance,2015.Available:http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/193736/1/9789241509763_eng.pdf3.HolmesAH,MooreLSP,SundsfjordA,etal.Understandingthemechanismsanddriversofantimicrobialresistance.Lancet2016;387:176–87.4.DaveyP,MarwickCA,ScottCL,etal.Interventionstoimproveantibioticprescribingpracticesforhospitalinpatients.CochraneDatabaseSystRev2017;2:CD003543.5.DrekonjaDM,FiliceGA,GreerN,etal.Antimicrobialstewardshipinoutpatientsettings:asystematicreview.InfectControlHospEpidemiol2015;36:142–52.6.DyarOJ,BeovicB,Vlahovic-PalcevskiV,etal.Howcanweimproveantibioticprescribinginprimarycare?ExpertRevAntiInfectTher2016:1–11.7.SchechnerV,TemkinE,HarbarthS,etal.Epidemiologicalinterpretationofstudiesexaminingtheeffectofantibioticusageonresistance.ClinMicrobiolRev2013;26:289–307.8.vandeSande-BruinsmaN,GrundmannH,VerlooD,etal.AntimicrobialdruguseandresistanceinEurope.EmergInfectDis2008;14:1722–30.9.Fleming-DutraKE,HershAL,ShapiroDJ,etal.PrevalenceofinappropriateantibioticprescriptionsamongUSambulatorycarevisits,2010-2011.JAMA2016;315:1864–73.10.HollisA,AhmedZ.Preservingantibiotics,rationally.NEnglJMed2013;369:2474–6.11.McNultyCAM,NicholsT,FrenchDP,etal.Expectationsforconsultationsandantibioticsforrespiratorytractinfectioninprimarycare:theRTIclinicaliceberg.BrJGenPract2013;63:e429–36.12.WorldHealthOrganization.Antibioticresistance:Multi-countrypublicawarenesssurvey,2015.Available:https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/194460/9789241509817_eng.pdf;jsessionid=47813E9599BE5B3BE488AF3F2A2E3C6C?sequence=113.ARNAproject.Antimicrobialresistanceandcausesofnon-prudentuseofantibioticsinhumanmedicineintheEU,2017.Available:https://ec.europa.eu/health/amr/sites/amr/files/amr_arna_report_20170717_en.pdf14.WorldHealthOrganization.Worldantibioticawarenessweek,2017.Available:http://www.who.int/campaigns/world-antibioticawareness-week/en/[Accessed23Feb2018].15.Tacklingdrug-resistantinfectionsglobally:finalreportandrecommendations,2016.Available:https://amr-review.org/sites/default/files/160518_Final%20paper_with%20cover.pdf16.LlewelynMJ,FitzpatrickJM,DarwinE,etal.Theantibioticcoursehashaditsday.BMJ2017;358.17.WHO.Howtostopantibioticresistance?Here’saWHOprescription,2015.Available:http://www.who.int/mediacentre/commentaries/stop-antibiotic-resistance/en/[Accessed23Feb2018].18.SpellbergB.TheNewAntibioticMantra-”ShorterIsBetter”.JAMAInternMed2016;176:1254–5.19.KouyosRD,MetcalfCJE,BirgerR,etal.Thepathofleastresistance:aggressiveormoderatetreatment?ProcBiolSci2014;281:20140566.20.HuttnerB,GoossensH,VerheijT,etal.Characteristicsandoutcomesofpubliccampaignsaimedatimprovingtheuseofantibioticsinoutpatientsinhigh-incomecountries.LancetInfectDis2010;10:17–31.21.WorldBank.Worldbanklistofeconomies,2016.Available:http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/CLASS.XLS[Accessed1Jul2016].22.WHO.WHOregions.Available:http://www.who.int/about/regions/en/[Accessed2Nov2017].23.EarnshawS,MancarellaG,MendezA,etal.Europeanantibioticawarenessday:afive-yearperspectiveofEurope-wideactionstopromoteprudentuseofantibiotics.EuroSurveill2014;19.10.2807/1560-7917.ES2014.19.41.20928.[Epubaheadofprint:16Oct2014].24.ZanichelliV,MonnierAA,GyssensIC,etal.Variationinantibioticuseamongandwithindifferentsettings:asystematicreview.JAntimicrobChemother2018;73(suppl_6):vi17–29.25.ShehabN,LovegroveMC,GellerAI,etal.Usemergencydepartmentvisitsforoutpatientadversedrugevents,2013-2014.JAMA2016;316:2115–25.26.StewardsonAJ,HuttnerB,HarbarthS.Atleastitwon’thurt:thepersonalrisksofantibioticexposure.CurrOpinPharmacol2011;11:446–52.27.ApollonioDE,MaloneRE.Turningnegativeintopositive:publichealthmassmediacampaignsandnegativeadvertising.HealthEducRes2009;24:483–95.

26

28.AklEA,OxmanAD,HerrinJ,etal.Framingofhealthinformationmessages.CochraneDatabaseSystRev2011;(12):CD006777.29.BryceA,HayAD,LaneIF,etal.GlobalprevalenceofantibioticresistanceinpaediatricurinarytractinfectionscausedbyEscherichiacoliandassociationwithroutineuseofantibioticsinprimarycare:systematicreviewandmeta-analysis.BMJ2016;352:i939.30.FasugbaO,GardnerA,MitchellBG,etal.Ciprofloxacinresistanceincommunity-andhospital-acquiredEscherichiacoliurinarytractinfections:asystematicreviewandmeta-analysisofobservationalstudies.BMCInfectDis2015;15:545.31.UnemoM,JensenJS.Antimicrobial-resistantsexuallytransmittedinfections:GonorrhoeaandMycoplasmagenitalium.NatRevUrol2017;14:139–52.32.BorgMA.NationalculturaldimensionsasdriversofinappropriateambulatorycareconsumptionofantibioticsinEuropeandtheirrelevancetoawarenesscampaigns.JAntimicrobChemother2012;67:763–7.33.GrigoryanL,MonnetDL,Haaijer-RuskampFM,etal.Self-medicationwithantibioticsinEurope:acaseforaction.CurrDrugSaf2010;5:329–32.34.McCulloughAR,ParekhS,RathboneJ,etal.Asystematicreviewofthepublic’sknowledgeandbeliefsaboutantibioticresistance.JAntimicrobChemother2016;71:27–33.35.MicallefC,KildonaviciuteK,Castro-SแnchezE,etal.PatientandpublicunderstandingandknowledgeofantimicrobialresistanceandstewardshipinaUKHospital:shouldpubliccampaignschangefocus?JAntimicrobChemother2017;72:311–4.36.HarbarthS,AlbrichW,Brun-BuissonC.Outpatientantibioticuseandprevalenceofantibiotic-resistantpneumococciinFranceandGermany:asocioculturalperspective.EmergInfectDis2002;8:1460–7.37.GaarslevC,YeeM,ChanG,etal.Amixedmethodsstudytounderstandpatientexpectationsforantibioticsforanupperrespiratorytractinfection.AntimicrobResistInfectControl2016;5:39.38.PanDST,HuangJH,LeeMHM,etal.Knowledge,attitudesandpracticestowardsantibioticuseinupperrespiratorytractinfectionsamongpatientsseekingprimaryhealthcareinSingapore.BMCFamPract2016;17.39.LowD.Reducingantibioticuseininfluenza:challengesandrewards.ClinMicrobiolInfect2008;14:298–306.40.KwongJC,MaatenS,UpshurREG,etal.Theeffectofuniversalinfluenzaimmunizationonantibioticprescriptions:anecologicalstudy.ClinInfectDis2009;49:750–6.41.KyawMH,LynfieldR,SchaffnerW,etal.Effectofintroductionofthepneumococcalconjugatevaccineondrug-resistantStreptococcuspneumoniae.NEnglJMed2006;354:1455–63.42.DaganR,KlugmanKP.Impactofconjugatepneumococcalvaccinesonantibioticresistance.LancetInfectDis2008;8:785–95.43.ChahwakilianP,HuttnerB,SchlemmerB,etal.ImpactoftheFrenchcampaigntoreduceinappropriateambulatoryantibioticuseontheprescriptionandconsultationratesforrespiratorytractinfections.JAntimicrobChemother2011;66:2872–9.44.GoossensH,CoenenS,CostersM,etal.AchievementsoftheBelgianantibioticpolicycoordinationCommittee(BAPCOC).EuroSurveill2008;13:pii:19036.[Epubaheadofprint:13Nov2008].45.SpecialEurobarometer445-AntimicrobialResistance,2016.Available:https://ec.europa.eu/health/amr/sites/amr/files/eb445_amr_generalreport_en.pdf46.FormosoG,PaltrinieriB,MarataAM,etal.FeasibilityandeffectivenessofalowcostcampaignonantibioticprescribinginItaly:communitylevel,controlled,non-randomisedtrial.BMJ2013;347:f5391.47.BalaMM,StrzeszynskiL,Topor-MadryR,etal.Massmediainterventionsforsmokingcessationinadults.CochraneDatabaseSystRev2013;(6):CD004704.48.FrenchRS,BonellC,WellingsK,etal.AnexploratoryreviewofHIVpreventionmassmediacampaignstargetingmenwhohavesexwithmen.BMCPublicHealth2014;14.49.SmithRA,QuesnellM,GlickL,etal.Preparingforantibioticresistancecampaigns:aPerson-CenteredapproachtoAudiencesegmentation.JHealthCommun2015;20:1433–40.50.LeckyDM,HawkingMKD,VerlanderNQ,etal.Usinginteractivefamilyscienceshowstoimprovepublicknowledgeonantibioticresistance:doesitwork?PLoSOne2014;9:e104556.51.PriceL,GozdzielewskaL,YoungM,etal.Effectivenessofinterventionstoimprovethepublic’santimicrobialresistanceawarenessandbehavioursassociatedwithprudentuseofantimicrobials:asystematicreview.JAntimicrobChemother2018;73:1464–78.52.ZowawiHM,AbedalthagafiM,MarFA,etal.ThepotentialroleofsocialmediaplatformsincommunityawarenessofantibioticuseintheGulfCooperationCouncilStates:luxuryornecessity?JMedInternetRes2015;17:e233.53.BernierA,Delarocque-AstagneauE,LigierC,etal.OutpatientantibioticuseinFrancebetween2000and2010:afterthenationwidecampaign,itistimetofocusontheelderly.AntimicrobAgentsChemother2014;58:71–7.54.FrippiatF,VerchevalC,LayiosN.DecreasedantibioticconsumptionintheBelgiancommunity:isitcredible?ClinInfectDis2016;62:403–

27

หมนดโลกรศ.ดร.จนทรเพญ ววฒนมลนธสาธารณสขกบการพฒนา

ตดตามแบคทเรยดอยา

ปญหาเชอโรคดอยาปฏชวนะเปนภยคกคามทสำาคญระดบโลกถาไมแกปญหาอยางเหมาะสมและ

ทนทวงทเราจะไมมยาปฏชวนะใชรกษาโรคตดเชออยางมประสทธภาพกนอกตอไปในปจจบนประเทศ

ตางๆตนตวกนมากขนในการรณรงคใหมการใชยาตานแบคทเรยอยางเหมาะสม มการศกษาวจยในแง

มมทหลากหลายอยางกวางขวาง เพอแกปญหาเชอดอยาในทกมต บทความน ไดรวบรวมขอมลวจยท

เกยวของกบเชอดอยาในระดบนานาชาตไวโดยสงเขป อนอาจนำามาประยกตใชแกปญหาหรอศกษาวจย

เพมเตมในบรบทของประเทศไทยตอไป

ยน/แบคทเรยดอยาปฏชวนะในสงแวดลอม ยนดอย�ยคกอนย�ปฏชวนะ มรายงานการวจยเกยวกบการสำารวจโบราณวตถ มมม และ

โบราณสถานตางๆชวงอายตางๆตงแตยคดกดำาบรรพกอนการคนพบยาปฏชวนะโดยการเกบตวอยาง

มาตรวจหาดเอนเอลำาดบเบสของดเอนเอโดยเทคนคทางอณชววทยารวมทงเทคนคเมตาจโนมทสามารถ

ตรวจสอบ สกดแยกดเอนเอจากตวอยางโดยตรง แลวนำาไปหาลำาดบเบสของดเอนเอและยน ปรากฎวา

นกวจยไดคนพบยนดอยากลมเบตาแลคแทม เตตราซยคลน กลมกลยโคเปปไทด แวนโคมยซนฟอสโฟมยซน

และคลอแรมเฟนคอลจากตวอยางทมอายหลายพนปกอนการคนพบยาปฏชวนะ(Theprehistoryof

antibioticresistance)ซงเปนเรองนาแปลกใจวาการดอยาเกดขนไดอยางไร

28

กรณนนกวจยไดประเมนวาเนองจากยาปฏชวนะตางๆผลตโดยจลนทรยทอาศยตามธรรมชาต

ในดน เมอมการเจรญเตบโตเพมจำานวนของจลนทรยหลากหลายชนดในดน จนกระทงปรมาณอาหาร

ไมอดมสมบรณเพยงพอ เชอตองแยงสารอาหารกน เชอบางชนดสามารถสรางสารปฏชวนะเพอทำาลาย

เชออนๆในสภาวะแวดลอมทเหมาะสมเพอใหตวเองไดรบสารอาหารเพยงพอในขณะทแบคทเรยอนๆท

อาศยในบรเวณใกลเคยงกตองพฒนาหรอกลายพนธใหมความสามารถในการทำาลายฤทธสารปฏชวนะ

เหลานนเพอการมชวตรอดตอไป จงทำาใหมการเกดยนดอยาขน นอกจากนน อาจมการถายทอดยน

ดอยาระหวางแบคทเรยในดนซงเกดขนดวยกระบวนการคอนจเกชนหรอทรานสฟอรเมชนทำาใหยน

เหลานยงคงอยในสงแวดลอม

แบคทเรยและยนดอย�ในดน นกจลชววทยาของหนวยงานบรการวจยทางการเกษตร แหงรฐ

เนบราสกาสหรฐอเมรกา ไดเกบตวอยางดน ในรฐเนบราสกาบรเวณทไมมคนและสตวอาศยหรอไมม

กจกรรมใดๆมานานถง 20 ปแลว เพอตรวจสอบเชอแบคทเรยดอยาและยนดอยา (Durso L. J Envi-

ron Qual Mar 2016) ปรากฏวา ตวอยางดนทงหมดทตรวจ พบเชอดอยาเตตราซยคลน และ/หรอ

เซโฟแทกซมและจากการตรวจดเอนเอจากตวอยางดนพบยนดอยาซลโฟนาไมดถง91%แสดงวาการ

ดอยาอาจเกดขนตามธรรมชาต และ/หรอรบยนจากเชออนหรอดเอนเอในสงแวดลอมโดยกระบวนการ

ถายทอดยนของแบคทเรย

แบคทเรยดอย�จ�กปล�โลม�นกระบาดวทยาจากมหาวทยาลยฟลอรดาแอทแลนตค(Florida

Atlantic University) พบเชอแบคทเรยดอยาในปลาโลมาหวขวดทอาศยในทะเล ซงสอดคลองกบขอ

สงเกตของนกวทยาศาสตรดานสงแวดลอมนบทศวรรษแลววาพบยนดอยาในนำาทะเล ซงยนเหลานนมา

จากเชอทปนเปอนอยในอจจาระปสสาวะของคนและสตวทอาศยอยในชมชนละแวกนนโดยนำาทปนเปอน

สงปฏกลตางๆไหลลงสทะเลนกวจยเกบตวอยางจากปลาโลมาในทะเลสาบรฐฟลอรดาจำานวน171ตวอยาง

สามารถแยกเชอแบคทเรยได733ไอโซเลตพบเชอดอยาอรโธรมยซน92%แอมพซลลน77%และ

เซฟาโลธน61%นอกจากนนยงมรายงานวาพบเชอดอยา80%ในแมวนำาและปลาโลมา11ตวจาก

วอชงตนอกดวยทะเลเปนแหลงสะสมเชอและยนดอยาทควรศกษาตอไป

อตร�ก�รเพมขนของเชอแบคทเรยดอย�ในเนอสตว พบวาประเทศยากจนและประเทศรายได

ปานกลางไดแก จนอนเดยและแอฟรกามอตราเพมขนของเชอดอยาสงกวาประมาณการทงนเพราะ

ประเทศเหลานนมการขยายการเลยงปศสตวทงเพอการบรโภคเนอ นม และผลตภณฑจากสตวทม

ปรมาณความตองการเพมขน และยงคงมการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว เชน เตตราซยคลน ซลโฟนาไมด

เพนซลลนควโนโลนขอมลจากการวจยบงชวาพบเชอดอยาในไกและหมเพมขน3เทาเมอเทยบกบ20

29

ปกอนเชอกอโรคทางเดนอาหารทพบวาดอยาจากเนอสตวไดแกซลโมเนลลาอโคไลแคมพยโลแบคเตอร

และสแตฟฟโลคอคคสออเรยสดงนนจงตองมมาตรการควบคมการใชยาปฏชวนะในปศสตวอยางเขมงวด

มควรยอมใหมการใชยาในปศสตวผดวตถประสงคกนอยางแพรหลาย

เชอดอย�สะสมในเครองล�งเครองมอของโรงพย�บ�ล มรายงานวาพบแบคทเรยดอยาKleb-

siellaoxytoca ในเครองลางอตโนมตทใชในโรงพยาบาลเดกแหงหนงในสหรฐอเมรกาทำาใหมการแพร

กระจายของเชอดอยาไปยงเดกคนอนๆทใชอปกรณทผานการลางดวยเครองเดยวกน ทงในหอผปวย

เดยวกนและหอผปวยอนๆ(http://www.digitaljournal.com/life/health/howmanypathogens

arelurkinginhospitalwashingmachines/article/559296#ixzz62s5KlnTq)จงควรระมดระวง

ตรวจสอบการปนเปอนของเชอดอยาในอปกรณทางการแพทยและเครองมอแพทยตางๆทใชซำา/ใชรวม

กนอยางสมำาเสมอ

นอกจากนนยงมการคนพบกลไกใหมๆเพอตอตานยาปฏชวนะของแบคทเรยไดแก

แบคทเรยเปลยนรปรางในคนเพอตานยาปฏชวนะ แบคทเรยถกทำาใหไมมผนงเซลลในหอง

ทดลองได เรยกวาแอลฟอรมแบคทเรย ซงเซลลจะแตกงายในสงแวดลอมทวไป จงจำาเปนตองใหอยใน

สภาวะทเหมาะสมเพอปองกนเซลลแตกเชนในสารละลายนำาตาลทมความเขมขนสง

ยาปฏชวนะกลมเพนซลลนททราบกนดวามกลไกการออกฤทธขดขวางการสรางผนงเซลลของ

แบคทเรยระยะทมการเจรญเพมจำานวน ยงผลใหเซลลถกทำาลาย ซงเปนกลไกการออกฤทธทสำาคญ แต

จากรายงานการวจยเรวๆน นกวจยสามารถพสจนใหเหนวาแบคทเรยสามารถเปลยนรปรางเพอตานยา

ปฏชวนะในรางกายของคนได โดยอยในรปแบบทเรยกวาแอลฟอรมซงแมไมมผนงเซลลแตพบวาเซลล

ไมแตกและเชอยงคงมชวตรอดและไมถกทำาลายโดยยาทออกฤทธทผนงเซลลทงยงสามารถกลบมา

สรางผนงเซลลใหมเมอไมมยา จงเปนสาเหตใหโรคตดเชออ โคไล และเอนเทอโรคอคคส ในระบบทางเดน

ปสสาวะมกกลบเปนซำาได ดงนนการใชยาจงตองพจารณาใหยาทออกฤทธทเปาหมายอนรวมดวยจงจะ

สามารถกำาจดเชออยางมประสทธภาพได

แบคทเรยเปนสงมชวตขนาดเลกมองดวยตาเปลาไมเหนมรปรางไมซบซอนเพมประชากรได

อยางรวดเรว เพมจำานวนเปนทวคณไดทก15นาท -15ชวโมง เปนตนแบคทเรยมสารพนธกรรมท

สำาคญคอโครโมโซม เพยง1ชดทควบคมคณสมบตตางๆ เชนการเพมจำานวนและการปรบตว

ในสงแวดลอมเพอการอยรอดแบคทเรยอาจมสารพนธกรรมอนๆเพมเตมเชนพลาสมดทรานสโปซอน

อนทกรอนซงจะทำาใหเพมความสามารถตางๆรวมทงการดอยาไดดขน

30

ใกลตวภก.อนแกว สงหแกว

โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชเชยงของ

การใชยาปฏชวนะในสวนสม สงทผบรโภคควรร

สม ผลไมยอดฮตทคนไทยรบประทานกนมานมนาน ในอดตสมทดงๆของไทยไดแกสมบางมดทมรสชาตดและมการผลตสงขายทงในประเทศไทยและตางประเทศ จนกระทงเกดการระบาดของโรคกรนนงในสมซงเปนเหตใหตนสมตายเปนจำานวนมากจงไดมนกวชาการทางดานเกษตรคดคนวธการรกษาโรคกรนนงในตนสมโดยการใชยาปฏชวนะทใชในมษยซงไดแกAmpicillinและTetracyclineมการทดลองในพนทจงหวดเชยงใหมโดยฉดเขาตนสมประมาณ3-4ครงตอปในปรมาณ500–10,000mg/ตน/ครง(2-20capsule)ซงปรากฏวาไดผลดทำาใหตนสมสามารถฟนจากโรคกรนนงได เนองจากตนพชไมมเอนไซมทใชในการกำาจดยาปฏชวนะ จงตองใชระยะเวลาในการกำาจดยาออกจากตนนานกวาในสตวมากโดยตนสมใชเวลาประมาณ90–120วน1ตนสมโอจะใชเวลาประมาณ30 – 60 วน2 เพอใหผบรโภคมความปลอดภย การเกบเกยวผลผลตควรจะเวนหางหลงจากการฉดยาแลวตามระยะเวลาดงกลาวแตจากการสมตรวจหาสารตกคางในพชผกและผลไมในหลายๆปทผานมากลบพบวามการตกคางของยาปฏชวนะในหลายๆตวอยางทตรวจสอบดงรายงานผลการตรวจสารปนเปอนจลนทรยดอยาสารตานจลชพในผลสม ป 2560 ของสำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข3 ทไดทำาการสมตรวจหายาปฏชวนะตกคางและเชอจลนทรยดอยา ในผลสมทซอจากตลาดตางๆ ทงสมทผลตในประเทศและนำาเขาจากตางประเทศจำานวน 111ตวอยางพบวามยาAmpicillinตกคางในตวอยางจำานวน7ตวอยาง(6%)นอกจากนนยงตรวจพบเชอจลนทรยดอยาในตวอยางทสมตรวจจำานวน19ตวอยาง(17%)

31

เอกส�รอ�งอง1.การสำารวจการตกคางของสารเคมปองกนกำาจดศตรพชและสารตานจลนชพและการปนเปอนเชอจลนทรยดอสารตานจลนชพในผลสม2560,สำานกคณภาพและความปลอดภยอาหารกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสข2.AmericanSocietyforMicrobiology.“Plantsmaybetransmittingsuperbugstopeople.”ScienceDaily.ScienceDaily,23June2019.<www.sciencedaily.com/releases/2019/06/190623122530.htm>.3.https://kasettumkin.com/plant/article_7576

เชอจลนทรยดอยาในผลสมอาจกอผลกระทบตอสขภาพในวงกวางไดเนองจากเชอดอยาผานจากพชสคนไดจากการรบประทานพชทมเชอดอยาเขาไป จากการศกษาของทมวจยจาก the KeckSchoolofMedicineattheUniversityofSouthernCalifornia,LosAngeles,CA,U.S.A.พบวาเชอดอยาทอยในผกกาดขาวสามารถถายทอดสหนทดลองทกนผกกาดขาวนนไดดงนนจงมความเปนไปไดสงทอาจจะมการแพรกระจายเชอดอยาจากสมสคนไดผานทางการกนสมดงนนผบรโภคควรเรยกรองใหมการควบคมการใชยาปฏชวนะในสวนสมหรอสวนผลไมอนๆ อยางเหมาะสมและถกตองตามหลกวชาการเพอการบรโภคอยางปลอดภย

32

จบกระแสภญ.สรมา ปณณนท

สำ นกงานคณะกรรมการอาหารและยาอ.ภก.ชนวจน แสงองศมาล

คณะเภสชศาสตร ม.สยาม

ความคบหนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยา

ตานจลชพประเทศไทย พ.ศ.2560-2564 : การสงเสรม

ความรเรองเชอดอยา และความตระหนกดานการใช

ยาตานจลชพอยางเหมาะสมแกประชาชน

ยาตานจลชพ(Antimicrobialmedicines)โดยเฉพาะอยางยงทมฤทธในการฆาเชอแบคทเรย(Antibacterials)นนมความสำาคญอยางยงตอการแพทยและการสาธารณสข ในการปองกนและรกษาโรคทเกดจากการตดเชอแบคทเรยทำาใหการเสยชวตจากโรคตดเชอเหลานลดลงและมความสำาคญอยางมากตอหตถการทางการแพทยแผนปจจบนเชนการผาตดทวไปการผาตดเพอเปลยนหรอเพอปลกถายอวยวะ และการรกษาดวยเคมบำาบด เนองจากการทำาหตถการทางการแพทยเหลานมความเสยงในการตดเชอจงจำาเปนตองพงพายาตานจลชพทมประสทธภาพเพอปองกนและรกษาการตดเชอทอาจเกดขนนอกจากนยาตานจลชพยงเปนประโยชนในการปองกนและรกษาโรคในทางการปศสตว การประมงและการเพาะปลกจงมความสำาคญตอสขภาพสตวและพชทเปนหวงโซอาหารและเปนแหลงเศรษฐกจสำาคญของประเทศ ในปพ.ศ.2557กระทรวงสาธารณสขไดประชมรวมกบทกภาคสวนเพอวเคราะหสถานการณการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย พบวา ประเทศไทยมตนทนเชงระบบทดในการจดการการดอยาตานจลชพแตขาดความเปนเอกภาพและทศทางในการทำางานทชดเจนเนองจากไมมนโยบาย

33

ระดบประเทศเรองการดอยาตานจลชพเปนการเฉพาะ ในปพ.ศ.2558 จงไดมการแตงตงคณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ ประกอบดวยผแทนจากกระทรวงสาธารณสขกระทรวงเกษตรและสหกรณภาคการศกษาสมาคมวชาชพและภาคประชาสงคมทำาหนาทพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพในประเทศไทย เพอเปนกรอบการทำางานรวมกนของหนวยงานและภาคสวนตางๆในการแกปญหาเชอดอยาตานจลชพของประเทศ ในระยะตอมาไดมการพฒนาเปนแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทยพ.ศ.2560-2564ซงประกอบดวย6ยทธศาสตรดงน ยทธศาสตรท1การเฝาระวงการดอยาตานจลชพภายใตแนวคดสขภาพหนงเดยว ยทธศาสตรท2การควบคมการกระจายยาตานจลชพในภาพรวมของประเทศ ยทธศาสตรท3การปองกนและควบคมการตดเชอในสถานพยาบาลและควบคมกำากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม ยทธศาสตรท4การปองกนและควบคมเชอดอยาและควบคมกำากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในภาคการเกษตรและสตวเลยง ยทธศาสตรท5การสงเสรมความรดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมแกประชาชน ยทธศาสตรท6การบรหารและพฒนากลไกระดบนโยบายเพอขบเคลอนงานดานการตอตานการดอยาตานจลชพอยางยงยน ในสวนยทธศาสตรท5คอการสงเสรมความรดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมแกประชาชนนนไดมการรณรงคทำาความเขาใจกบประชาชนโดยเฉพาะอยางยงในโครงการฉลาดใชยาปฏชวนะ(AntibioticSmartUse:ASU)เนนการสอสาร3เรอง(Keymes-sages) คอ 1. ยาปฏชวนะไมใชยาแกอกเสบ 2. ยาปฏชวนะเปนยาอนตราย 3. สามโรคหายไดโดยไมตองใชยาปฏชวนะมการเผยแพรKeymessagesทงสามนขยายผลออกไปในวงกวางหลงจากประสบความสำาเรจในระดบพนทชมชนทมการรณรงคKeymessagesนอยางเขมแขงและตอเนองคออำาเภอมวกเหลกจงหวดสระบร นอกจากนยงมหนวยงานภาครฐสมาคมและองคกรวชาชพเชนสมาคมเภสชกรรมชมชนรวมทงสออสระ เชน สอออนไลน ไดพฒนาสอตางๆทชวยรณรงคใหความรแกประชาชนในเรองปญหาเชอดอยาและการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม ในอนาคตของแผนยทธศาสตรท5นผรบผดชอบหลกคอกรมสนบสนนบรการสขภาพ(สบส.)จะไดรวมมอกบภาคตางๆ ทงภาครฐและภาคเอกชนในการขบเคลอนความตระหนกรเรองเชอดอยาใหแกประชาชนโดยมแกนนำาอสม.ในพนทตางๆเปนสอบคคลในการถายทอดความรไปสประชาชน

34

รเขา รเราผศ.ดร.พรพรรณ ประจกษเนตร

ผอำ นวยการหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานเทศศาสตรและนวตกรรมสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร

การรณรงคเพอตอตานเชอดอยา ประเดนทาทาย

ดานการสอสารสขภาพในประเทศไทย

ความตนตวในระดบนานาชาต นบจากปพ.ศ.2559 ท ผ นำาจาก 193 ประเทศทวโลกไดรวมกนลงนามในปฏญญาสากล

ของสหประชาชาตเพอการตอตานเชอดอยาจงเปนจดหมายและความทาทายสำาคญทสงผลใหเกด

ความตนตวในการแกไขปญหาการใชยาปฏชวนะอยางไมสมเหตผลระดบนานาชาต(1)หากภาคสวน

สาธารณสขในนานาประเทศทวโลกไมดำาเนนการดานนโยบายหรอสรางแนวปฏบตเลยภายในปพ.ศ.2593

จะมประชากรโลกทเสยชวตประมาณ10ลานคนและสงผลกระทบเปนลกโซทตามมาคอเกดความยากจน

และปญหาเศรษฐกจ(2)

35

แลวประเทศไทยไดดำาเนนการรณรงคบางหรอไม อยางไร? ผรบผดชอบหลกดานสาธารณสขในประเทศไทยดำาเนนการเชงปฏบตและเชงนโยบายมา

มากกวา10ปตงแตปพ.ศ.2550ทสถาบนวจยระบบสาธารณสขรวมกบสำานกงานคณะกรรมการอาหาร

และยา จดทำาโครงการนำารองในจงหวดชลบรเพอแกไขปญหาการใชยาปฏชวนะอยางไมสมเหตผลใน 3 โรค

ไดแก โรคตดเชอทางหายใจสวนบน (Upper Respiratory Infection: URI) ทองรวงเฉยบพลน

(Acute diarrhea) และแผลเลอดออก (Simple wound)(3) จากนนจงขยายไปยงจงหวดอนๆ(4)

รวมทงการประกาศนโยบายการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลเพอใหเปนตวชวดคณภาพของสำานกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาตจนกระทงปพ.ศ.2553จงขยายพนทไปยงสถานพยาบาลทกระดบตอมา

กระทรวงสาธารณสขรวมกบกระทรวงเกษตรและสหกรณไดจดทำาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยา

ตานจลชพประเทศไทย พ.ศ.2560-2564 ซงประกอบดวย 6 ยทธศาสตร ทงการเฝาระวงเชอดอยา

การควบคมการกระจายยาฯ การปองกนและควบคมกำากบในสถานพยาบาล การควบคมการใชในสตว

เลยงและการเกษตรการพฒนากลไกเพอขบเคลอนเชงนโยบายและยทธศาสตรสำาคญคอยทธศาสตรท5

การรณรงคเพอใหความรดานเชอดอยาและสรางความตระหนกในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลซง

เกยวของกบการสอสารดานสขภาพเพอสรางความตระหนกใหกบประชาชน(5)

ความพยายามรณรงคอยางตอเนองของศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา(กพย.)ดำาเนนการตามยทธศาสตรท5ดวยการรณรงค

เพอสอสารใหประชาชนเกดความตระหนกถงการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลอยางตอเนองโดยเฉพาะ

อยางยง กพย.จดกจกรรมการสอสารเพอรณรงคในงาน Antibiotic Awareness Day มาเปนเวลา

หลายปภายใตประเดนและเปาหมายทแตกตางกนไปโดยในปพ.ศ.2556มงรณรงคในกลมเดกตอมา

ในปพ.ศ.2557มการประสานงานในระดบอาเซยนในปพ.ศ.2558เรมขยายการรณรงคไปยงชมชน

มงสนใจรณรงคเพอสอสารใหประชาชนในชมชนเขาใจปญหาการดอยาทงในสงแวดลอมและอาหาร ใน

ปพ.ศ.2559ขยายความสนใจไปยงบทบาทของสถานพยาบาลและพฤตกรรมเสยงของประชาชน10ขอ

ไดแก การซอยาตานแบคทเรยตามคนอน การหยดกนเมออาการดขน การกนยาตานแบคทเรยเองโดย

ไมพบแพทยการอมยาอมทผสมยาตานแบคทเรยการซอยาตานแบคทเรยชนดใหมเมอชนดเกาไมไดผล

การแกะยาตานแบคทเรยมาโรยแผล การผสมยาตานแบคทเรยในอาหารสตว การใชยาโดยไมทราบชอ

สามญการซอยากนเองและการแนะนำาใหคนอนใชยาตานแบคทเรย(6)

36

ความรวมมอจากผรบผดชอบหลกระดบประเทศ จนกระทงป พ.ศ. 2560 ผมสวนไดสวนเสยดานสขภาพระดบชาต เร มใหความสำาคญและ

เขามามสวนรวมในการรณรงคเพอสอสารใหประชาชนในวงกวางเกดความตระหนกถงการใชยาปฏชวนะ

กระทรวงสาธารณสขรวมกบสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ศนยวชาการเฝาระวงและ

พฒนาระบบยา และภาคเครอขายไดดำาเนนการรณรงคทวประเทศพรอมกนในวนท 23 พฤศจกายน

พ.ศ.2560ตอจากWorldAntibioticAwarenessWeek2017ทจดขนระหวางวนท13-19พฤศจกายน

พ.ศ.2560โดยองคการอนามยโลก

สำาหรบ “สาร” สำาคญทสงถงประชาชนคอ “ปกหมดหยดเชอดอยา”ดวยการขบเคลอนผาน

การชแนะสาธารณะ (Advocacy) เพอผลกดนเชงนโยบาย รวมทงการเผยแพรความรเก ยวกบยา

ตานแบคทเรยและเชอดอยา 10 เรอง ไดแก การคนพบยาตานแบคทเรย การออกฤทธของยา ความ

เขาใจผดเกยวกบยาตานแบคทเรยกบยาแกอกเสบการตรวจเพาะเชอกลไกการดอยาความเสยหายทาง

เศรษฐกจเชอดอยาในเกษตรกรรมความรเกยวกบตำารบยาทไมเหมาะสมสามโรคทไมใชยาตานแบคทเรย

การมสวนรวมในการแกปญหาดอยาของประชาชน

การดำาเนนการรณรงคในชวงทผานมาประสบความสำาเรจในระดบหนงเพราะสามารถสราง

ความตระหนกและความเขาใจแกประชาชนเกยวกบเชอดอยาปฏชวนะ โดยมหลกฐานเชงประจกษจาก

ผลการสำารวจอนามยและสวสดการของสำานกงานสถตแหงชาต(7) ทสำารวจความตระหนกร ความร และ

การปฏบตตนในการใชยาปฏชวนะจากประชากรประมาณ 27 ลานคน พบวา ประเดนทประชาชนสวน

ใหญมความรในระดบสงทสดคอการใชยาปฏชวนะแบบพรำาเพรอสงผลใหเกดการดอยา โดยมผตอบถก

ประมาณรอยละ63อยางไรกตามจากผลการสำารวจพบวายงมประชาชนจำานวนมากทเขาใจผดคดวา

ยาปฏชวนะสามารถรกษาไขหวดไดและยาปฏชวนะคอยาแกอกเสบ

ดงนนในปพ.ศ.2561 ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยารวมกบภาคเครอขายทวประเทศ

จงไดดำาเนนการรณรงคอกครงในสปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรยโดยม “สาร” สำาคญทสงถง

ประชาชน คอ “เปนหวดเจบคอ ไมงอยา” นอกจากนยงมการผลกดนใหผมสวนไดสวนเสยดานสขภาพ

ระดบประเทศเปนผรบผดชอบหลกในการปฏบตตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพ

อยางชดเจน ตดตามเรองตำารบยา รวมทงใหความสำาคญกบการดำาเนนการรณรงคไปยงประชาชนเปนวงกวาง

และขยายแพลตฟอรมการสงเสรมรณรงคใหความรแกประชาชนไปยงชองยทปและเฟซบก ภายใต

ชอ“AntibioticAwarenessThailand”

37

นอกจากศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยาและผเกยวของในระดบชาตรวมกนดำาเนนการ

สอสารเพอสรางความตระหนกใหกบประชาชนเรองการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลแลว ยงมโครงการ

โรงพยาบาลสงเสรมการใชยาอยางสมเหตผลภายในเขตสขภาพ13เขตมการดำาเนนงานของกองพฒนา

ศกยภาพผบรโภคสงกดสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยารวมทงผเกยวของในพนทเชนสำานกงาน

สาธารณสขจงหวดทจดกจกรรมรณรงคเพอสรางความตระหนกรเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางสม

เหตผล โดยมกลมเปาหมายสำาคญ ไดแก ประชาชน ผใหบรการดานสขภาพ รานขายยาและรานขาย

ของชำารวมทงมการใชสอหลากหลายรปแบบทสอดคลองกบบรบทของแตละพนท(8)ดงน

(1) สอบคคล หลายพนทมอบหมายใหอาสาสมครสาธารณสขใหความรเรองการใชยาปฏชวนะ

อยางสมเหตผลใน 3 โรค รวมถงการดอยา เนองจากอาสาสมครสาธารณสขเปนบคคลทเปรยบเสมอน

ผนำาทางความคด (Opinion Leaders) ทใชรปแบบการสอสารและการใชภาษาแบบเดยวกบประชาชน

ทวไปในชมชนจงทำาใหเกดความเขาใจและเชอถอมากกวา

(2)กระจกสองคอ เปนเครองมอทหลายหนวยงานมอบใหกบรานขายยารวมทงโรงพยาบาลเพอ

ใหผเขารบการรกษาตรวจสอบคอดวยตนเองวาเปนเพยงอาการคอแดงหรอคอมหนองทตองใชยาปฏชวนะ

(3)บลบอรดโปสเตอรและแผนพบหลากหลายรปแบบถกนำามาใชสอสารในแตละพนทเชนใน

เขตกรงเทพมหานคร มการใหความรผานบลบอรดขนาดใหญ รวมทงการตดสตกเกอรและโปสเตอรบน

รถเมลในขณะทการสอสารผานบลบอรดในสวนทองถนจะมการปรบเปลยนเชนใชปายขนาดใหญหนา

หมบานโปสเตอรหนาบานรวมทงการตดปายบนรถสามลอและรถสองแถว

(4)วทยชมชนรวมถงหอกระจายเสยงเปนอกหนงชองทางทสวนทองถนมาใชในการใหความร

แกประชาชนแตละพนทเนองจากเปนสอทประชาชนในหลายจงหวดยงคงเปดใชอย

(5)การจดกจกรรมพเศษทงภาคสวนระดบประเทศและระดบจงหวดจะมการจดกจกรรมในชวง

สปดาหรรกษตระหนกใชยาปฏชวนะในทกป เพอสรางความตระหนกใหแกประชาชนเกยวกบการใชยา

ปฏชวนะอยางสมเหตผล

(6)สอออนไลนองคกรดานสขภาพหลายหนวยงานใหความรเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยาง

สมเหตผล โดยเฉพาะอยางยง กพย. ไดจดทำาเฟซบกแฟนเพจ ยทปชาแนล รวมทงเวบไซตเพอเผยแพร

ขอมลเกยวกบการปฏบตตนในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล

38

ทงนมงานวจยโดย พชร ดวงจนทร สมหญง พมทอง นธมา สมประดษฐ ดำาเนนการศกษา

ประสทธผลของโครงการรณรงคการใชปฏชวนะอยางสมเหตผล(AntibioticSmartUseProject)โดย

เปรยบเทยบระหวางกลมควบคมจำานวน276คนทมโครงการASUแตดำาเนนโครงการโดยบคลากรดาน

การแพทยในโรงพยาบาลระดบตางๆและกลมทดลองจำานวน348คนทอยใน5พนททจดทำาโครงการ

รณรงคผานสอบคคลไดแกอาสาสมครสาธารณสขแกนนำารานคานกวชาการผนำาทองถนกลมสอสาร

มวลชนทองถน และสอกระแสหลก ไดแก การรณรงคผานสอวทย โทรทศนและสอสงพมพ โดยผลจาก

การทดลองพบวากลมทดลองมระดบการรบรบรรทดฐานทางสงคมในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล

เพมมากขนและมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลเพมมากขนอยางไรกตามยงไมมงานวจย

เชงประจกษเรองใดทศกษาประสทธผลของรปแบบการสอสารตอการสรางความตระหนกเกยวกบการใช

ยาปฏชวนะอยางสมเหตผล โดยแยกศกษาแตละสอ และครอบคลมหลายจงหวด จงไมสามารถระบได

อยางแนชดวา สอประเภทใดกนแนทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางแทจรง และสอใดกน

แนทสอดคลองกบพฤตกรรมการใชสอของประชาชนอยางแทจรง(9)

ประเดนททาทาย สำาหรบประเทศไทยผรบผดชอบหลกดานสขภาพใหความสำาคญกบยทธศาสตรท5ดานการรณรงค

เพอใหความรดานเชอดอยาและสรางความตระหนกในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล และมการ

ดำาเนนการผลกดนอยางตอเนอง โดยในชวงตนปพ.ศ.2562 หลายภาคสวนประสบความสำาเรจในการ

ผลกดนใหมการกำาหนดผรบผดชอบหลก คอ กรมสนบสนนบรการสขภาพ สำานกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ และสำานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต(10) ดงนนจงเปนความทาทายทตอง

มองในอกระยะยาววาผรบผดชอบหลกจะดำาเนนการสอสารในระดบประเทศอยางไรใหมประสทธผลมากขน

39

บรรณ�นกรม

1.InteragencyCoordinationGrouponAntimicrobialResistance.Notimetowait–se

curingthefuturefromdrug-resistantInfections:Reporttothesecretary-generalof

theUnitedNationsUnitedNations;2019.

2.WorldHealthOrganization.Newreportcallsforurgentactiontoavertantimicrobial

resistancecrisisNewYork:WorldHealthOrganization;2019[cited201930

September].Availablefrom:https://www.who.int/news-room/detail/

29-04-2019-new-report-calls-for-urgent-action-to-avert-antimicrobial-resistance-crisis.

3.นธมาสมประดษฐ.การสงเสรมการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล:กรณศกษาโครงการ

Antibioticssmartuse.In:ProgramHIaTA,editor.นนทบร2552.p.3.

4.นธมาสมประดษฐ,วรวรรณแตงแกว,วนตอศวกจวร,พสนธจงตระกล,กญญดาอนวงศ,

สมหญงพมทอง,etal.การศกษาการขยายโครงการAntibioticsSmartUse.นนทบร:

สถาบนวจยระบบสาธารณสข;2552.

5.กระทรวงสาธารณสขและกระทรวงเกษตรและสหกรณ.แผนยทธศาสตรการจดการการดอยา

ตานจลชพประเทศไทยพ.ศ.2560–2564.กรงเทพมหานคร:กระทรวงสาธารณสขและกระทรวง

เกษตรและสหกรณ,;2561.

6.ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา(กพย.).สปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรย

มความสำาคญอยางไร.ยาวพากษจดหมายขาวศนยขอมลเฝาระวงระบบยา.2561;ปท10

ฉบบท38ตลาคม-พฤศจกายน2561.

7.สำานกงานสถตแหงชาต.การสำารวจอนามยและสวสดการพ.ศ.2560.กรงเทพมหานคร:กระทรวง

ดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม;2560.

8.พรพรรณประจกษเนตร.การรเทาทนสอสขภาพแบบออนไลนการคนหาขอมลความรทศนคต

ตอการใชยาปฏชวนะและการจดการตนเองเพอรกษาโรคตดเชอเฉยบพลนระบบหายใจสวนบน

ของประชากรในประเทศไทย.กรงเทพมหานคร:สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร;2562.

9.พชรดวงจนทร,สมหญงพมทอง,นธมาสมประดษฐ.ผลการรณรงคโดยใชทมผนำาการ

เปลยนแปลงและสอกระแสหลกตอแนวคดและบรรทดฐานทางสงคมเกยวกบการใชยาปฏชวนะ

อยางสมเหตผล.วารสารวจยระบบสาธารณสข.2560;ปท11ฉบบท4ตลาคม-ธนวาคม2560.

10.Nithimasumpradit.LandscapeofAMRsituationsandactionsunderThailand’s

NationalStrategicPlanonAMR.Bangkok:MinistryofPublicHealth;2019.

40

ไฮไลทรศ.ดร.ภญ.สญาณ พงษธนานกร

ภาควชาอาหารและเภสชเคม คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

โภชนาการกบการปองกนการตดเชอ

ในทางหายใจสวนบน

การตดเชอในทางหายใจสวนบน เชน อาการเจบคอ ไซนสอกเสบ เปนการตดเชอทพบไดบอย

สงผลตอคณภาพชวตของผปวย และทำาใหมการใชยาตานจลชพอยางไมเหมาะสม สงผลใหเกดปญหา

เชอดอยา การตดเชอในสวนดงกลาวโดยมากเกดจากเชอไวรส โดยเฉพาะ rhinovirus ซงพบไดมากถง

รอยละ 30-40 จงมโอกาสในการใชยาตานจลชพนอยมาก[1] ดงนนการปองกนการตดเชอในทางหายใจ

สวนบนจงมความสำาคญทงในดานคณภาพชวต ตลอดจนการปองกนปญหาเชอแบคทเรยดอยาอนเกด

จากการใชยาไมสมเหตผลไดนอกจากหลกเลยงโอกาสเสยงตดเชอหวดแลวการดแลดานโภชนาการอาจ

ปองกนหรอลดความรนแรงของการตดเชอในทางหายใจสวนบนไดในบทความนจะกลาวถงตวอยางสาร

อาหารบางชนดทเกยวของไดแกวตามนดวตามนซวตามนเอและสงกะส

วตามนด เปนวตามนทละลายในไขมน มหนาทหลกในการรกษาสมดลของแคลเซยมและ

ฟอสฟอรสในรางกาย แหลงของวตามนดในอาหารไดแก ผลตภณฑจากสตว โดยเฉพาะนำามนตบปลา

รางกายสามารถสรางวตามนดไดจากการสมผสแสงอาทตย[2] บทบาทของวตามนดตอการตดเชอใน

41

ระบบทางหายใจสวนบน อาจอธบายไดจากการศกษาระดบ 25-hydroxyvitamin D ในซรมกบการ

ตดเชอในระบบทางหายใจสวนบน ซงพบวาระดบของ 25-hydroxyvitamin D ในซรมมความสมพนธ

เชงผกผนกบการตดเชอในระบบทางหายใจสวนบน[3,4] กลไกทอาจเปนไปไดคอวตามนดชวยเสรมการ

ทำางานของภมคมกนทมแตกำาเนด (innate immunity) โดยเฉพาะผานทาง cathelicidin ซงเปนเพป

ไทดทมฤทธตานจลชพ[3] อยางไรกตามการศกษานพบวาการเสรมวตามนดขนาด400 IUตอวนสงผล

ตอการตดเชอในทางหายใจสวนบนไมแตกตางจากยาหลอก[5]

วตามนซ เปนวตามนทละลายในนำา มหนาทหลกในการเปนสารตานอนมลอสระในรางกาย

และยงเกยวกบการสงเคราะหคอลลาเจนและคารนทนและชวยเพมความตานทานตอการตดเชอแหลง

ของวตามนซในอาหารไดแกผลไมและผก[2]การวเคราะหอภมาน(meta-analysis)ของการศกษาทาง

คลนกแบบ randomizedcontrolled trialsจำานวน9การศกษาพบวาการเสรมวตามนซในขนาด

เพมเตมจากปกตทตอนเรมตนของอาการปวยดวยโรคหวด ชวยลดระยะเวลาการปวยตลอดจนบรรเทา

อาการทเกยวของไดแกเจบหนาอกไขและอาการหนาวสะทาน[6]

วตามนเอ เปนวตามนทละลายในไขมน มหนาทหลกในการรกษาความเปนปกตของการ

มองเหนการเจรญเตบโตการทำางานของระบบภมคมกนและการสบพนธแหลงของวตามนเอไดแก

นำามนตบปลาแครอตผกใบเขยวปวยเลงแคนตาลป

สงกะส เปนแรธาตทมบทบาทในเรองภมคมกนรางกาย การหายของแผล มสวนชวยในการ

ทำางานของเอนไซมมากกวา 300 ชนด ซงรวมถงกระบวนการสงเคราะหหรอสลายสารอาหารตางๆ

ไดแก คารโบไฮเดรต และไขมน แหลงอาหารทพบสงกะสไดแก เนอสตว ปลา หอยนางรม ธญพชทง

เมลด และถวเมลดแหง[2] การศกษาทางระบาดวทยาในเดก พบวา เดกทมระดบสงกะสตำามโอกาสตด

เชอในระบบทางหายใจแบบเฉยบพลนมากกวาเดกทมระดบสงกะสปกต การเสรมสงกะสยงชวยลดอบต

การณของการตดเชอในระบบทางหายใจเฉยบพลนอกดวย[7]จากการศกษาหนงพบวาการเสรมสงกะส

ในเดกชาวอนโดนเซยอายระหวาง2-5ปเปรยบเทยบกบยาหลอกควบคกบการเสรมวตามนเอในเดก

ทกคนพบวาการเสรมทงวตามนเอและสงกะสชวยลดการตดเชอในระบบทางหายใจสวนบนได[8]

จากขอมลขางตนการรบประทานอาหารหลากหลากใหไดสารอาหารตางๆครบถวนโดยเฉพาะ

อยางยงสารอาหารท มบทบาทเก ยวของกบภมตานทานของรางกายในปรมาณทเพยงพอ จะมสวน

ชวยปองกนการตดเชอในทางหายใจสวนบนได การเสรมวตามนหรอแรธาตเพอปองกนโรคหวดอาจไมม

ความจำาเปน อยางไรกด แมการศกษาจะพบวา การเสรมวตามนหรอแรธาตอาจไมสามารถปองกนโรค

หวดได แตอยางนอยๆกอาจไดประโยชนจากการลดอาการหรอความรนแรงของโรคได รวมทงลดระยะ

เวลาของอาการทเกดจากโรคหวดได

42

เอกส�รอ�งอง

[1] พรอนงคอรามวทยและกตยศยศสมบต.การบรบาลผปวยไป-กลบ.กรงเทพมหานคร: คณะเภสชศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2554.[2] Gallagher,M.L.Thenutrientsandtheirmetabolism.inL.K.Mahanand S.Escott-Stump,Krause’sFood&NutritionTherapy,39-143.St.Louis: SaundersElsevier,2008.[3] Ginde,A.A.,Mansbach,J.M.andCamargo,C.A.,Jr.AssociationBetween Serum25-HydroxyvitaminDLevelandUpperRespiratoryTractInfection intheThirdNationalHealthandNutritionExaminationSurvey.JAMA InternalMedicine.169(2009):384-390.[4] Jolliffe,D.A.,Griffiths,C.J.andMartineau,A.R.VitaminDinthe preventionofacuterespiratoryinfection:systematicreviewofclinical studies.TheJournalofSteroidBiochemistryandMolecularBiology.136 (2013):321-329.[5] Laaksi,I.,Ruohola,J.-P.,Mattila,V.,Auvinen,A.,Ylikomi,T.andPihlajamäki, H.VitaminDSupplementationforthePreventionofAcuteRespiratory TractInfection:ARandomized,Double-BlindedTrialamongYoungFinnish Men.TheJournalofInfectiousDiseases.202(2010):809-814.[6] Ran,L.,Zhao,W.,Wang,J.,Wang,H.,Zhao,Y.,Tseng,Y.,etal.Extradose ofvitaminCbasedonadailysupplementationshortensthecommon cold:Ameta-analysisof9randomizedcontrolledtrials.BioMedResearch International.2018(2018):Jul5;2018:1837634.doi:10.1155/2018/1837634.[7] Cuevas,L.E.andKoyanagi,A.Zincandinfection:areview.Annalsof TropicalPaediatrics.25(2005):149-160.[8] Kartasurya,M.I.,Ahmed,F.,Subagio,H.W.,Rahfiludin,M.Z.andMarks, G.C.ZinccombinedwithvitaminAreducesupperrespiratorytract infectionmorbidityinarandomisedtrialinpreschoolchildreninIndonesia. BritishJournalofNutrition.108(2012):2251-2260.

43

เกบตกอ.ภก.กตยศ ยศสมบต

นกวชาการอสระ

บทบาทเภสชกรชมชนในการสรางความ

ตระหนกรเรองเชอดอยาแกประชาชน

โรคตดเชอหรอ โรคตดตอ เปนภาวะเจบปวยทอยค กบประวตศาสตรของมนษยชาตตงแตบรรพกาล ดงมหลกฐานปรากฏวา มมมอยปตโบราณอายกวา 3,000 ป มการตดเชอโรคฝดาษ และมภาพวาดในบนทกปาปรสทกลาวถงโรคตดเชอโปลโอททำาใหมการทำาลายระบบประสาทจนเกดภาวะอมพาต หายใจลำาบาก และเสยชวตดวยความทกขทรมาน ในระยะตอมากพบบนทกของฮปโปเครตสบดาแหงการแพทย ทกลาวถงโรคทตดตอระหวางคนสคน โรคทตดตอผานทางอากาศ ทางนำาดมนำาใชและระบาดเปนวงกวางได แมวาโรคตดเชอจะเปนทร จกกนมาเปนเวลานาน แตองคความรดานโรคตดเชอในระยะแรกนนมพฒนาการอยางลาชา จนอกหลายพนปตอมา องคความรดานโรคตดเชอจงเรมมความชดเจนมากขนโดยเฉพาะในระยะ300ปมานทเรมมกลองจลทรรศนซงชวยใหนกวทยาศาสตรสามารถศกษาธรรมชาตของเชอโรคทเปนสาเหตของโรคตดเชอ และมนษยชาตเรมสามารถตอสกบโรคตดเชอไดสำาเรจเปนรปธรรมจากการเรมมวคซนปองกนโรคฝดาษ(smallpox)ใชในปค.ศ.1796

44

สวนยาทใชในการรกษาโรคตดเชอนนเพงเรมมใชในศตวรรษท19โดยยาในระยะแรกเปนอนพนธของสารทใชในกระบวนการยอมสทมความเปนพษคอนขางสงแมจะรกษาโรคตดเชอซฟลสทกำาลงระบาดอยางหนกในขณะนนไดดแตผปวยกอาจจะเกดอนตรายจากอาการขางเคยงของยาจนกระทงการคนพบยาปฏชวนะชอpenicillinทสกดจากเชอราPenicilliumnotatumโดยนกวทยาศาสตรAlexanderFlemingดวยความบงเอญ penicillinทถกคนพบใหมนมการออกฤทธกบเชอโรคอยางจำาเพาะเจาะจงแตปลอดภยตอเนอเยอของรางกายมนษยยาปฏชวนะจงไดรบการขนานนามวาเปน“กระสนวเศษ”หรอ“magicbullet” ทมนษยชาตสรางขนเพอตอสกบภาวะคกคามจากธรรมชาต ดงนน โรคตดเชอทเดมเปนโรคระบาดมอนตรายถงแกชวตกกลายเปนโรคทสามารถควบคมและรกษาไดดวยยาทมประสทธภาพและคอนขางปลอดภย ความหวงของมนษยชาตเรมสนคลอนอกครงหลงจากมการใชpenicillinกนอยางกวางขวางไดประมาณ 4 ปเทานน เนองจากพบรายงานเชอแบคทเรยทดอยา penicillin ซงสงผลใหโรคของผปวยทตดเชอประเภทนไมสามารถรกษาใหหายไดตามทคาดการณไว แมวาการวจยและพฒนายาใหมจะมขนในระยะตอมาอยางตอเนอง แตกวาจะคนพบยาชนดใหมทจะรบมอกบเชอดอยาไดสกตวหนงอาจตองใชเวลา 5-10 ป ในขณะทการดอยาชนดใหมอาจเกดขนไดภายหลงจากเรมมการใชเพยงสองหรอสามป สรปไดวาปจจบนมนษยชาตกำาลงอยในวกฤตขาดแคลนยาปฏชวนะเพราะปญหาเชอดอยานนเอง “ปญหาเชอดอยาเปนปญหาของมนษยชาต” คำากลาวน ไมใชคำากลาวท เกนเลยไปจากความเปนจรง เพราะปญหาเชอดอยาสงผลกระทบหลากหลายดาน ทงทางตรงและทางออม ในระดบปจเจกบคคล เมอมการตดเชอดอยาขน ประสทธภาพของยาปฏชวนะทเคยใชไดผลอาจลดลง โอกาสเกดความลมเหลวในการรกษาเพมมากขนการรกษาอาจยงยากมากขนเพราะจำาเปนตองเปลยนเปนยาทเชอโรคยงไมดอยาซงมกจะมราคาสงมอาการขางเคยงมากกวาและสวนใหญเปนยาฉดทตองบรหารจดการทสถานพยาบาลคาใชจายในการรกษากยอมสงขนตามไปดวย สำาหรบผปวยทตดเชอดอยาหลายชนด(multi-drug-resistant:MDR)ซงบางครงรนแรงมากจนผลทดสอบทางหองปฏบตการแสดงผลวา “ไมมยาปฏชวนะใดทจะฆาเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของอาการเจบปวยไดเลย” แมวาผปวยกลมนจะมอาการไมรนแรงในระยะแรก หรอ มาโรงพยาบาลตงแตเรมมอาการไมมาก การรกษากอาจทำาไดเพยงประคบประคอง และรอลนปาฏหารยวาภมคมกนของรางกายจะตอสกบเชอโรคไดสำาเรจหรอไม เพราะไมสามารถหวงพงการออกฤทธของยาปฏชวนะไดในสถานการณนเฉพาะในสหรฐอเมรกาและสหราชอาณาจกรมผเสยชวตเพราะการตดเชอดอยาดงกลาวนปละประมาณ100,000รายและมแนวโนมทจะเพมมากขนอก การเกดเชอดอยานน มกลไกทเกยวของหลายประการ เชน การเปลยนแปลงเปาหมายการออกฤทธของยาปฏชวนะ ทำาใหแมจะใชยาขนาดสงเทาใดกไมไดผล ในขณะทเชอโรคบางชนดสามารถ

45

สรางเอนไซมออกมายอยสลายยาปฏชวนะได หรอ สรางตวปมพเศษทจะพายาออกจากเซลลของตวเชอโรค จงเหลอยาปรมาณเลกนอยทไปออกฤทธ ทำาใหเชอโรคสามารถอยรอดตอไปได กลไกการเกดเชอดอยาทกลาวมาทงหมดนมปจจยกระตนทสำาคญกคอ“การใชยาปฏชวนะ”นนเองยงมการใชยาปฏชวนะบอยครง เชอโรคกจะยงพฒนากลไกการดอยาใหมประสทธภาพมากขน ระดบการดอยากจะยงทวความรนแรงมากขน การปองกนและแกปญหาเชอดอยาทดทสดวธหนงจงเปน “การหลกเลยงหรองดใชยาปฏชวนะยกเวนกรณจำาเปน”นนเอง โรคตดเชอหลายโรคเปนโรคทหายไดเองโดยไมจำาเปนตองใชยาปฏชวนะอกทงมขอมลพบวาการใชยาปฏชวนะอาจทำาใหระยะเวลาเปนโรคยาวนานขนหรอเกดอนตรายมากขนเชนโรคทองเสยเฉยบพลนซงพบวาผทใชยาปฏชวนะจะมระยะเวลาตรวจพบเชอแบคทเรยแซลโมเนลลาในอจจาระนานขน(คอปวยนานขนหรอมโอกาสกลบเปนซำามากขน)สวนผทตดเชอแบคทเรยบางสายพนธอาจเกดภาวะเมดเลอดแดงแตกและไตวายเฉยบพลน (hemolytic-uremic syndrome) เมอไดรบยาปฏชวนะรวมดวย การเจบปวยดวยโรคตดเชอจงไมไดหมายความวาตองใชยาปฏชวนะเสมอไป โรคตดเชอบางโรคอาจมขอหามของการใชยาปฏชวนะเสยดวยซำา ยาปฏชวนะแตละชนดมฤทธครอบคลมเชอโรคแตกตางกนและเหมาะกบโรคตดเชอในสถานการณทแตกตางกน ยาปฏชวนะบางชนดมฤทธครอบคลมเชอโรคหลายชนดมาก (เรยกวา ออกฤทธกวาง)มกเปนยาทประชาชนสวนใหญคนเคยและนยมเรยกหา เพราะเขาใจวาเปนยาทมฤทธด เชน Augmentin®,Klacid®, Zithromax®, Cravit® ยาปฏชวนะทออกฤทธกวางเหลานจะยงเรงโอกาสทำาใหเกดเชอดอยามากกวายาทออกฤทธแคบ ทกครงทมการใชยาปฏชวนะ เชอโรคทไมดอยาจะตายลงอยางรวดเรว สวนเชอทคอนขางดอยาจะมการเพมจำานวนมาทดแทน ถาผปวยหยดใชยาตงแตระยะแรกของการรกษา เชอโรคอาจกลบมาเพมจำานวนมากขนซงจะเปนเชอดอยาเปนหลกดงนนจงไมควรหยดใชยาปฏชวนะเรวเกนไป การใชยาตอเนองนานเกนไป หรอการใชยาปฏชวนะเพอปองกนตงแตตอนทยงไมตดเชอกทำาใหเกดปญหาเชอดอยาไดเชนกน เพราะยงใชยาตอเนองนานขน เชอแบคทเรยในรางกายสวนอนทไมไดกอโรค (เรยกวา “เชอประจำาถน”) กจะเรมสะสมพนธกรรมการดอยาเพมมากขน วนใดทมการตดเชอและจำาเปนตองใชยาปฏชวนะ พนธกรรมดอยาจากเชอประจำาถนสามารถสงตอไปยงเชอโรคทเปนเปาหมายของยาปฏชวนะทำาใหเชอโรคพฒนาการดอยาไดอยางรวดเรว ในกรณทคดวาเปนโรคตดเชอและจำาเปนจะตองใชยาปฏชวนะควรปรกษาแพทยหรอเภสชกรกอนเรมใชยาทกครง เพอพจารณาวาอาการเจบปวยทเปนอยนน เปนโรคตดเชอจรงหรอไม ประโยชนและโทษจากยาปฏชวนะจะเปนเชนไรโรคท เปนมความเหมาะสมกบยาปฏชวนะชนดใดและระยะเวลาการรกษาทเหมาะสมคอเทาใด เมอไดรบยาปฏชวนะมาใชแลวกตองปฏบตตามคำาแนะนำาอยางเครงครด

46

เหตการณระบาดของโรคตดเชอในอดตหลายครงสงผลกระทบอยางใหญหลวงตอมนษยชาตการระบาดใหญของโรคฝดาษทกรงเอเธนส ประเทศกรซ เมอ 430 ปกอนครสตกาล มผเสยชวตจำานวนมากกวา 30,000 คน ทำาใหกรงเอเธนสซงกำาลงรงเรองอำานาจกลายเปนเมองทมแตผปวยและผเสยชวต และสนสญอำานาจลงในกาลตอมาไมนาน ในขณะทการระบาดใหญของกาฬโรคในชวงปค.ศ.541-700ทรจกในนาม“กาฬโรคแหงจสตเนยน”กไดคราชวตประชาชนในทวปยโรปในขณะนนไปกวารอยละ50และมผเสยชวตทวโลกมากกวา100ลานคน ในประวตศาสตรของประเทศไทยกพบวา มเหตการณระบาดของโรคตดเชอปรากฏอยเปนระยะ และเมอเกดขนแลวกทำาใหเกดผลกระทบอยางรายแรงตอชาตบานเมอง ดงเชน การเกดโรคระบาดในสมยกรงสโขทย ทำาใหประชาชนชาวไทยในสมยนนตองทงบานเรอน ยายถนทพกอาศยมาตงเมองใหมเปนกรงศรอยธยาในสมยของพระเจาอทอง หรอการเกดโรคหาระบาดในสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ของกรงรตนโกสนทร กพบวามผเสยชวตมากถง30,000คนในเวลาเพยง15วนแมวาการระบาดจะทเลาความรนแรงลงแตกยงเกดการระบาดตอเนองเปนเวลานานจนถงสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ซงระบบสขาภบาลการจดการดานอนามยพฒนาขนมากแลวและมวทยาการการแพทยแผนตะวนตกเผยแพรเขามาในประเทศไทยการระบาดจงควบคมไดในทสด เหตการณระบาดของโรคตดเชอทกลาวยกตวอยางมาน แสดงใหเหนถงความนากลวอยางมากหากโรคตดเชอโรคใดโรคหนงไมสามารถควบคมไดดวยยาปฏชวนะทมในปจจบนประชาชนทกคนจงควรตระหนกรเรองเชอดอยาและมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล ประชาชนควรมความรความเขาใจทถกตองเกยวกบยาปฏชวนะ เพอเรยกหายานเฉพาะในกรณจำาเปน กรณทแพทยและเภสชกรพจารณาแลววาอาการเจบปวยไมไดเกดจากเชอแบคทเรยหรอจะไมไดประโยชนจากยาปฏชวนะ กควรรบฟงและปฏบตตามคำาแนะนำา ไมรองขอหรอกดดนแพทยและเภสชกรเพอใหสงจายยาปฏชวนะทกครงทมอาการเจบปวย ในกรณทตองมการใชยาปฏชวนะกควรทจะใชยาตามวธการและระยะเวลาทกำาหนดไมหยดยาเรวเกนไปหรอใชยานานเกนไปไมแบงยาปฏชวนะของตวเองใหกบผอน ไมใชยาปฏชวนะเพอปองกนการตดเชอ และดแลสขภาพรางกายของตวเองใหแขงแรงเพอลดโอกาสการใชยาปฏชวนะลงใหนอยทสด บทบาทของเภสชกรชมชนผปฏบตงานในรานยาจงไมใชเพยงการใหความรขณะทผปวยมาเรยกหายาปฏชวนะและขณะจายยา ดวยหวงใหผปวยไมใชยาพรำาเพรอ หรอมการใชยาอยางถกตองเพยงเทานน แตมเปาหมายอนยงใหญคอเพอสรางความตระหนกรใหแกประชาชนทกคน เพอใหมนษยชาตปลอดภยจากปญหาเชอดอยาทนาสะพรงกลวนนเอง

47

แหลงขอมล

•AminovRI.Abriefhistoryoftheantibioticera:lessonslearnedandchallengesforthefuture.FrontMicrobiol2010;1:134.•CarmichaelAG.Infectiousdiseaseandhumanagency:anhistoricaloverview.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttp://www.pas.va/content/dam/accademia/pdf/sv106/sv106-carmichael.pdf.•Hernando-Amado,S.,Coque,T.M.,Baquero,F.etal.DefiningandcombatingantibioticresistancefromOneHealthandGlobalHealthperspectives.NatMicrobiol2019;4:1432–1442.•Howantibioticresistancecouldtakeusbacktothe‘darkages’.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://www.bbc.com/news/health-45942574.•KimYJ,ParkKH,ParkDA,etal.GuidelinefortheAntibioticUseinAcuteGastroenteritis.InfectChemother2019;51(2):217–243.•NelsonKE,WilliamsCF.Earlyhistoryofinfectiousdisease.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://samples.jblearning.com/0763728799/28799_CH01_001_022.pdf.•Pandemicsthatchangedhistory.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://www.history.com/topics/middle-ages/pandemics-timeline.•สำานกขาวHfocusเจาะลกระบบสขภาพ.ยอนรอยประวตศาสตรโรคระบาดประเทศไทย.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://www.hfocus.org/content/2013/09/4628.

48

เสยงสะทอนจากพนทภญ.สธดา ปาบตร

โรงพยาบาลปทมราชวงศา

สถานการณการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว

กรณศกษา อ.ปทมราชวงศา จ.อำานาจเจรญ

ในชวง 10 ปทผานมา ประเทศไทยมการใชยาปฏชวนะมลคาปละมากกวา 10,000 ลานบาทและมคนไทยตดเชอดอยามากกวาปละ 100,000 ราย เสยชวตมากกวาปละ 38,000 ราย กอใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจเปนมลคามหาศาลปจจยททำาใหเกดเชอดอยาสวนหนงมสาเหตมาจากการใชยาปฏชวนะในฟารมปศสตวเพอเรงการเจรญเตบโตและปองกนโรค โดยเฉพาะในฟารมเลยงไกและสกรสาเหตสวนหนงเกดจากการขาดความรความเขาใจเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวของกลมเกษตรกรสาเหตเหลานลวนทำาใหเกดปญหายาปฏชวนะตกคางในเนอสตวสงแวดลอมเกดเชอดอยาในสตวซงสามารถแพรจากสตวตดตอสคนได ประชากรสวนใหญในอำาเภอปทมราชวงศา จงหวดอำานาจเจรญ ประกอบอาชพเกษตรกรรมปลกขาวทำาสวนและเลยงสตวโดยมเกษตรกรเลยงสตวมากกวา2,000รายสตวทเลยงไดแกโคสกรแพะ ไก เปนตน จากการสำารวจสถานการณการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวในกลมเกษตรกรผเลยงสตวและทำาการประมงในอำาเภอปทมราชวงศาจำานวน 100 ราย ซงเปนเกษตรกรเจาของฟารมสตวจำานวน97รายและฟารมพนธะสญญารวมกบนายทน3รายสวนใหญเลยงโคเนอ (รอยละ54)รองลงมาคอกระบอ(รอยละ17)แพะ(รอยละ14)หม(รอยละ9)ไกเนอ(รอยละ3)ปลาและกง(รอยละ3)เกษตรกรรอยละ90มการใชยาปฏชวนะตลอดวงจรของสตวรองลงมาคอตามขอบงใชการรกษาโรค(รอยละ73)ปองกนโรค(รอยละ60)และเรงการเจรญเตบโต(รอยละ46)ยาปฏชวนะทพบการใชมากทสดคอยา Amoxicillin (รอยละ 25) รองลงมาคอ Penicillin (รอยละ18)และEnrofloxacin (รอยละ10) สวนใหญซอยาปฏชวนะสำาหรบสตวจากรานขายยาแผนปจจบน (รอยละ75)รองลงมาคอบรษทขายอาหารสตว(รอยละ15)เซลลขายยา(รอยละ5)และรานขายยาสตว(รอยละ5)

49

พฤตกรรมและความคดเหนเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวแตละชนดของเกษตรกร

1. ยาปฏชวนะทใชในการเลยงสตว

ย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงหม เกษตรกรผเลยงหมทกรายมการใชยาปฏชวนะและทใชมากทสดคอamoxicillinในแมหมหลงคลอดเพอปองกนการเจบปวยและเพอใหแมพนธแขงแรงเรวขน ใชเมอมแผล และเมอหมมอาการเจบขาทใชรองลงมาคอenrofloxacin ในขอบงใชเมอหมมอาการขไหลหนาวสน เบออาหารหรอเมอใชamoxicillinแลวไมไดผลใชความแรงของenrofloxacinในขอบงใชทแตกตางกนนอกจากนยงมการใชpenicillinในลกหมแรกคลอดและเมอมอาการเจบขามเกษตรกร1รายนำาlorazepamและamitriptylineของเกษตรกรเองมาใหหมขน เมอหมมอาการเครยด เบออาหาร (ตวอยางการใชยาปฏชวนะในฟารมหมดงตาราง1)

ต�ร�งท 1 ตวอย�งย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงหม

ย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงแพะ มการใชpenicillinมากทสดในการเลยงแพะทงชนดยาเดยวและยาสตรผสมกบstreptomycinในขอบงช เบออาหาร มอาการหเยน เปนหวด และมแผล ยาปฏชวนะทใชรองลงมาคอ amoxicillinเมอแพะเปนหวดมนำามก เกษตรกร1รายนำา ivermectin inj.มาใชเมอแพะมอาการหเยนมนำามกหากอาการไมดขนภายใน3-5วนจงจะเปลยนมาใชenrofloxacin(ตวอยางการใชยาปฏชวนะในการเลยงแพะดงตาราง2)

ย�ปฏชวนะAmoxicillininj.

Enro-150/Octocin-EN5%Pendistrepinj.

Hydropen400inj.Gentamycin/Pendistrep/Amoxicillin

ขอบงใชแมพนธหลงคลอดเพอใหแขงแรงมไขหเยนหนาวสนไมกนอาหาร

มอาการมอเทาเปอยมอาการเจบขาหรอมไข

ใหenro-150แลวไมหาย

50

ย�ปฏชวนะPendistrepinjPenicillininj.

Amoxicillininj.OxyclineinjEnro-150

ขอบงใชมอาการหเยนเบออาหารใชประมาณ5-7วน

มแผลเปนหวดมนำามก

ใชเปนยาฆาพยาธเมอแพะผอมขนบาง(ฉดยา1เขม)กรณใชIvermectinแลวไมหาย

ทองรวงมแผล

ต�ร�งท 2 ตวอย�งย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงแพะ

ย�ปฏชวนะในก�รเลยงไกเนอ เกษตรกรผเลยงไกฟารมพนธะสญญามการใชยาปฏชวนะโดยการผสมamoxicillinneomycinและdoxycyclineในอาหารไกตามชวงอายโดยมกใหในไกอาย14วนแรกโดยเกษตรกรไมทราบวามการผสมยาปฏชวนะในอาหาร

ย�ปฏชวนะในก�รเลยงปล�และกง มการใช amoxicillin และ colistin โปรยลงในบอเพอปองกนอาการบาดเจบของกงระหวางการขนสงหรอใชในขนาดตำาๆเพอปองกนโรคและมการใชยาปฏชวนะเมอปลาและกงมอาการปวยซงสงเกตจากมการตายลอยนำาในปรมาณมาก

2. การบรหารยาและการเกบรกษา

เกษตรกรทมการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวรอยละ 86 ไมทราบวาตวเองกำาลงใชยาปฏชวนะไมทราบชอสามญทางยา และไมทราบขอบงใชทแนนอนของยา เกษตรกรสวนใหญมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะจากประสบการณการเลยงการสอบถามจากฟารมใกลเคยงการลองผดลองถกและปรกษาสตวแพทย/สตวบาลกรณทสตวเจบปวยรนแรง โดยการบรหารยาปฏชวนะทงในรปแบบยาฉด ยาผงหรอยาทา สวนใหญบรหารยาโดยเจาของฟารม หรอจางอาสาปศสตวประจำาหมบานมาบรหารยาใหสวนขนาดยาจะพจารณาจากนำาหนกตวของสตวเปนหลก ประมาณขนาดยาเองจากประสบการณการใหยา โดยขนาดทใชในการรกษาจะสงกวาขนาดยาทใชในการปองกนโรค เกษตรกรจะใชยาไปเรอยๆจนกวาสตวจะหายหากอาการเจบปวยไมดขนจะเลอกใชยาทมความแรงและปรมาณทมากขน

51

เกษตรกรสวนใหญมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะจนกวายาจะหมด โดยไมทราบวนหมดอายของยาเกษตรกรสวนใหญเกบยาในถงพลาสตกหรอภาชนะเปดสวนภาชนะบรรจทใชหมดแลวจะกำาจดโดยการทงลงขยะทวไปในครวเรอนการขดหลมฝงกลบหรอการทงลงสพนดนและแหลงนำาโดยตรง

3. ความรความเขาใจเกยวกบการใชยาปฏชวนะและผลกระทบจากการใชยา

(ตารางท 3)

วตถประสงคของก�รใชย�ปฏชวนะ เกษตรกรรอยละ 73 เขาใจถกตองวา ยาปฏชวนะมวตถประสงคเพอการรกษาโรคในการเลยงสตว รอยละ 60 เขาใจวาใชในการปองกนโรคในสตว และเกษตรกรรอยละ 53 เขาใจวาไมไดมวตถประสงคในการเรงการเจรญเตบโต วธก�รใชย�ปฏชวนะ เกษตรกรทงหมด 100 รายมความเขาใจถกตองวาควรปรกษาสตวแพทยหรอสตวบาลกอนใชยาปฏชวนะในฟารมปศสตว แตในทางปฏบตเกษตรกรจะปรกษาสตวแพทยหรอสตวบาลในกรณทสตวเจบปวยรนแรงเทานน เกษตรกรทกรายมความเขาใจถกวาควรใชยาตามขนาดทฉลากกำาหนด แตในทางปฏบตเกษตรกรจะใหยาตามประสบการณทเคยฉดหรอการใหยาจากการประมาณขนาดยาเองเกษตรรอยละ66มความเขาใจวายาปฏชวนะสามารถใชไดนานจนกวาสตวจะหายหากใชยาปฏชวนะชนดแรกไมหายกจะเปลยนไปยาปฏชวนะทแรงขนและใหในขนาดทมากขนนอกจากนเกษตรกรสวนใหญรอยละ80มความเขาใจผดวายาปฏชวนะสามารถใหในขนาดตำาๆเพอปองกนโรคในสตวได ก�รตกค�งของย�ปฏชวนะ เกษตรกรรอยละ46ยงไมแนใจวายาปฏชวนะสามารถตกคางในมลสตวเนอสตวและสงแวดลอมได แตมความเขาใจวายาปฏชวนะจะเกดการตกคางไดตองมการใชในปรมาณมากๆ และตองใชในสตวทมอายการเลยงนานอยางนอย 1-2 ป ถงจะเกดการตกคางในเนอสตวและมลสตว สวนสตวเลยงทมอายการเลยงสน เชนไกปลาและกงอาจจะไมเกดการตกคางของยาปฏชวนะสวนการตกคางในสงแวดลอมนน เกษตรกรมความเขาใจวาอาจจะเกดไดนอยเนองจากในฟารมสวนใหญจะมบอดนสำาหรบพกมลสตวและสงปฏกลตางๆกอนปลอยลงสพนดนและแหลงนำาจงไมเกดการตกคางในดนและแหลงนำา

ก�รดอย�ปฏชวนะและก�รปนเปอนของเชอดอย� เกษตรกรสวนใหญ(รอยละ80)มความเขาใจวาการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวเปนระยะเวลานานจะกอใหเกดเชอดอยาในสตวได แตเกษตรกรรอยละ 60 ยงไมแนใจวา การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวจะทำาใหเกดการดอยาในคนเกษตรรอยละ53มความเขาใจทถกตองวาการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวทำาใหคนมโอกาสไดรบยาปฏชวนะทางออมจากการรบประทานอาหารทมการปนเปอนของยาปฏชวนะ

52

ก�รตดเชอดอย�ปฏชวนะ เกษตรกรรอยละ 53 ไมแนใจวาการอยอาศยในบรเวณฟารมจะมโอกาสตดเชอดอยาจากสตวสคนได เนองจากเขาใจวาการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวนนไมสามารถทำาใหเกดการปนเปอนเชอดอยาในสงแวดลอม อยางไรกตาม เกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 73) มความเขาใจถกตองวาหากเกษตรกรหรอสตวเลยงตดเชอดอยาจะทำาใหการรกษาโรคนานขน โอกาสหายจากโรคยากขน และมโอกาสเสยชวตสงขน

ต�ร�งท 3 คว�มรคว�มเข�ใจเกยวกบก�รใชย�ปฏชวนะในฟ�รมปศสตวและผลกระทบจ�กก�รใชย� จ�กก�รสำ�รวจคว�มคดเหนของเกษตรกรจำ�นวน 100 ร�ย

วตถประสงคของก�รใชย�ปฏชวนะ

การใชยาปฏชวนะเพอปองกนโรคในสตว

การใชยาปฏชวนะเพอเรงการเจรญเตบโตในสตว

การใชยาปฏชวนะเพอรกษาโรคในสตว

วธก�รใชย�ปฏชวนะ

การใชยาปฏชวนะควรปรกษาเจาหนาทสตวบาลหรอสตวแพทยกอนทกครง

การใชยาปฏชวนะรกษาโรคสามารถใชไดนานจนกวาสตวจะหาย

ขนาดยาทใชในการรกษาโรคใชในขนาดตามทฉลากยากำาหนด

ขนาดยาทใชในการปองกนโรคควรใชในขนาดตำาๆและใชระยะเวลานานกวาการรกษา

ก�รตกค�งของย�ปฏชวนะ

การใชยาปฏชวนะสามารถทำาใหเกดการตกคางของยาในมลสตวและแหลงนำาตามธรรมชาต

การดอยาปฏชวนะและการปนเปอนของเชอดอยา

การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวทำาใหเกดการดอยาในสตว

การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวทำาใหเกดการดอยาในคน

การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวสามารถทำาใหเกดการปนเปอนของเชอดอยาในคนและสงแวดลอม

ก�รตดเชอดอย�ปฏชวนะ

การอยอาศยในบรเวณทมการเลยงสตวทใชยาปฏชวนะทำาใหมโอกาสไดรบเชอดอยาจากสตว

การตดเชอดอยาทำาใหการรกษานานขนโอกาสหายยากขนและมโอกาสเสยชวตสงขน

คว�มรคว�มเข�ใจรอยละคว�มเข�ใจ

ถก ผด ไมแนใจ

60

46

73

100

66

100

80

42

80

28

53

8

73

30

53

23

-

22

-

13

12

1

12

14

39

9

10

1

4

-

12

-

7

46

19

60

33

53

18

53

ความคดเหนของบคลากรทเกยวของเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว:

มมมองสภาพปญหาในพนท

จากการสำารวจความคดเหนของเจาหนาทหนวยงานทเกยวของกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว ไดแก ปศสตวอำาเภอ เกษตรอำาเภอ สาธารณสขอำาเภอ เจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล(รพ.สต.)และเจาหนาทในโรงพยาบาลปทมราชวงศาพบวามความคดเหนเกยวกบสภาพปญหาการใชยาปฏชวนะทนาสนใจดงน ปศสตวอำาเภอเหนวา เกษตรกรหรออาสาปศสตวในพนทอาจจะวเคราะหโรคไดไมถกตอง ทำาใหเลอกใชยาผด ซงอาการของโรคบางชนดไมไดเกดจากการตดเชอและไมจำาเปนตองไดรบยาปฏชวนะเชนอาการเจบขาของหมหรอแพะเกดจากการขาดแคลเซยมจงทำาใหมอาการเจบขาเดนลำาบากและลมนอน ซงมกพบอาการในแมพนธหลงคลอด การรกษาจงควรเสรมปรมาณแคลเซยม โดยไมจำาเปนตองใชยาปฏชวนะ และยงพบปญหาวา เมอสตวปวยตาย เกษตรกรจะไมแจงใหปศสตวอำาเภอทราบและกำาจดซากสตวเองอยางไมเหมาะสม ทสำาคญคอ ซากสตวไมไดรบการตรวจวนจฉยหาสาเหตการตายและทไมแจงกเนองจากเกษตรกรเกรงวาหากแจงปศสตวอำาเภอทางหนวยงานจะนำาซากสตวไปทำาลายซงจะทำาใหเกษตรกรขาดทนทสญเสยซากสตวไปสวนใหญแลวเกษตรกรเจาของสตวมกจะนำาซากสตวไปชำาแหละเพอจำาหนายออกไป ซงเปนพฤตกรรมทเสยงตอการตดเชอจากสตวสคน หรอคนอาจจะไดรบเชอดอยาจากสตวเหลานนได ปศสตวอำาเภอเหนวา สตวบาลหรออาสาปศสตวในพนทยงไมไดรบการพฒนาศกยภาพดานการวนจฉยโรคดวยวธททนสมย หรอไมไดรบการเพมพนความรใหม จงทำาใหขาดความรความเขาใจในการประเมนวนจฉยโรค และมการใชยาปฏชวนะโดยไมไดปรกษาสตวแพทย นอกจากนในพนทยงไมมระบบการปรกษาปศสตวอำาเภอ ระบบการปรกษาสตวแพทยและไมมแนวทางการใหยาปฏชวนะสำาหรบสตวเกษตรกรยงคงซอยาปฏชวนะมาใชเองตามประสบการณเดมๆ ปศสตวอำาเภอยงไดใหความคดเหนเพมเตมเกยวกบชองทางการเขาถงยาปฏชวนะในพนทวายาสำาหรบสตวเปนยาทเขาถงงาย สามารถหาซอไดเองจากรานขายยาแผนปจจบน รานขายอาหารสตวรานขายยาสตว โดยไมไดปรกษาสตวแพทยกอนการใชยา และยงพบยาทไมไดขนทะเบยนจากเซลลขายยานำาสงใหกบเกษตรกรในฟารมโดยตรงอกดวย โดยเฉพาะยาผงทแบงบรรจขายได และเหนวาเกษตรกรสวนใหญไมไดตระหนกถงการใชยาปฏชวนะทไมเหมาะสมและเกนความจำาเปน เนองจากยงขาดความรความใจทงในเรองของโรคและยาทสมพนธกน จงมกเลอกใชยาทตนเคยใชแลวเหนวามประสทธภาพดในการรกษาโรค โดยไมไดคำานงถงผลทตามมาเกยวกบการตกคางของยาและการเกดเชอดอยาในฟารมปศสตว

54

สวนเจาหนาทรพ.สต.ททำางานในพนทใหความคดเหนเกยวกบการใชยาปฏชวนะวาแมเจาหนาทเองกยงไมมความรความเขาใจเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวและผลกระทบจากการใชยาในฟารมปศสตวดงนนเกษตรกรกยอมจะไมมความรความเขาใจและไมทราบผลกระทบทเกดขนเชนกนเจาหนาทรพ.สต.บางแหงพบวามเกษตรกรมาขอยาปฏชวนะเพอนำาไปใหสตวเลยงของตวเอง เชนamoxicillinทงชนดเมดแคปซลและชนดผงสำาหรบผสมนำารวมทงมเกษตรกรมาขอเขมฉดยาเพอนำาไปฉดยาใหสตวในฟารมของตนเองดวย เกษตรอำาเภอไดแสดงความคดเหนเกยวกบการใชยาปฏชวนะในทางเกษตรวา ในพนทยงไมพบการใชยาในการทำาเกษตรกรรมแตถาหากเกษตรกรมการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวกอาจจะมโอกาสทยาปฏชวนะจะตกคางในพนดน แหลงนำาตามธรรมชาต และอาหารทนำามารบประทานเนองจากการทำาเกษตรกรรมมโอกาสไดรบยาปฏชวนะทปนเปอนทงทางตรงและทางออม เชน การนำานำาจากแหลงนำาทใกลฟารมมาใชในทางเกษตร การนำามลสตวมาทำาปย ซงทำาใหเกษตรกรและผลผลตทางการเกษตรปนเปอนยาปฏชวนะนำาไปสการเกดเชอดอยาได

55

แนะนำ เวบไซตอ.ภก.ชนวจน แสงองศมาล

ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยาคณะเภสชศาสตร ม.สยาม

ครบรอบปเวยนมาบรรจบสำาหรบสปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรย ททางศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) จดขนเปนปท 7 แลว ครงนธมหลกของงานจะเนนในเรองหวดจาก“ไวรส”หรอ“แบคทเรย”ซงแมงานใหญยงคงเปนองคการอนามยโลก(WHO)เชนเคย ดงนน เวบไซตแรกทจะแนะนำากคอ เวบไซตขององคการอนามยโลก (WHO) ท https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/11/18/default-calendar/world-antibiotic-aware-ness-week-2019 เวบไซตของWHO นจะนำาเสนอธมหลกของงานในทกๆป และจะมการอพเดทหลกฐานทางวชาการขอมลเกยวกบสถานการณเชอดอยา และการใชยาปฏชวนะ มชดความรตางๆทประชาชนสามารถเขาถงไดและมสอทประชาชนเขาใจไดงายอกดวย

ในสวนของของประเทศไทยนน ในปนกมการรณรงคกนอยางจรงจง โดยเฉพาะสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ไดผลตสอในรปแบบคลปวดโอทมงใหประชาชนตระหนกถงปญหาเชอดอยาและเพอใหประชาชนไดรวาอาการหวดเจบคอของตนนนเกดจาก“ไวรส”หรอ“แบคทเรย”กนแน

คลปท 1เรอง“ซานตาคลอสYouTubeLink:https://youtu.be/-Y6ieVtI5hY

คลปท 2 “รานขายยา”YouTubeLink:https://youtu.be/r9uRH0AGy5g

56

คลปท 3 “เชอด อยา เพชฌฆาตเงยบท คนไทยตองระวง” YouTube Link : https://youtu.be/MSdFkdz6Snk

ปดทายดวยเพลงรณรงคหวดเจบคอไมตองใชยาปฏชวนะนนคอเพลง “อยาพง” แตงโดยคณนราธปปานแรเพอรณรงคใหคนไทยไมใชอยาปฏชวนะอยางพรำาเพรอทเปนสาเหตทำาใหเกดเชอดอยาได

คลปท 4“แฟชนโชวเชกใหชดแบคทเรยหรอไวรส”YouTubeLink:https://youtu.be/6CZZEnI8Syg

YouTube Link: https://www.youtube.com/watch?v=NJvgwjrbfvc