338
คํานํา บาลีพระธรรมบทนีพระธรรมสังคาหกาจารย สังคีติไวใน ขุททกนิกาย เปนคาถาลวนวาดวยธรรมตางขอ จัดไวเปนหมวด เรียกวาวรรค เชนคาถาคู กลาวทั้งสวนดีสวนชั่ว เรียกยมกวรรค กลาวความไมประมาท เรียกอัปปมาทวรรค กลาวบาป เรียก บาปวรรค. มีอรรถกถาแกบาลีเหมือนปกรณอื่น แตในคํานมัสการของ อรรถกถานั้นกลาววา เดิมเปนภาษาสิงหฬ ทานผูรจนาแปลเปน ภาษามคธ ขางทายกลาววา ทานผูรจนานั้น มีนามวา พุทธโฆษะ แตพิจารณาสํานวนผูรจนาไมใชรูปเดียวกัน คงจะแบงกันทําเปนตอน แตพระพุทธโฆษาจารยเปนเจาของ ทานผูอื่นเปนผูชวย. บาลีมีราว ผูกใบลาน หรือ ๒๙ หนากระดาษพิมพ ( ยก หนา ) อรรถกถา มีจํานวนถึง ๔๐ ผูก หรือ ,๒๓๔ หนากระดาษพิมพ. อรรถกถาพระธรรมบทนีใชเปนหลักสูตรสอบความรูบาลีของ ภิกษุสามเณรชั้นเปรียญ ประโยคมานมนาม ทั้งเปนหนังสือใชเทศนา ในฤดูเขาพรรษาดวย. ในบัดนียังใชเปนหลักสูตรสําหรับสอบ ความรูบาลีอยูเหมือนกัน แมพระธรรมกถึกเดี๋ยวนี้ไมเทศนาตามเรื่อง นิทานในอรรถกถาก็จริง แมอยางนั้น ยังใชคาถาเปนบทตั้งแตอธิบาย ตามอัตโนมัติของผูเทศก . เปนธรรมดาของหนังสือที่ไดความวามีผูกลาว หรือเขียนไวดวย ปรารภเหตุอยางไร ยอมจะใหความเขาใจแจมแจง เพราะเหตุนีกระมัง จึงไดเกิดมีอรรถกถาแหงพระธรรมบทนี้ขึ้น ทานอางวา อรรถกถาเดิมรจนาในภาษาสิงหฬ ก็นาเห็นสม มีนิสัยของชาวสิงหฬ ปรากฏอยูในนั้นเปนอันมาก อานในทองเรื่องก็คงรูได. เดิมพระอริยมุนี ( จตฺตสลฺโล เจม ) วัดมกุฏกษัตริย ไดแปล

คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

คานา บาลพระธรรมบทน พระธรรมสงคาหกาจารย สงคตไวใน ขททกนกาย เปนคาถาลวนวาดวยธรรมตางขอ จดไวเปนหมวด ๆ เรยกวาวรรค เชนคาถาค กลาวทงสวนดสวนชว เรยกยมกวรรค กลาวความไมประมาท เรยกอปปมาทวรรค กลาวบาป เรยก บาปวรรค. มอรรถกถาแกบาลเหมอนปกรณอน แตในคานมสการของ อรรถกถานนกลาววา เดมเปนภาษาสงหฬ ทานผรจนาแปลเปน ภาษามคธ ขางทายกลาววา ทานผรจนานน มนามวา พทธโฆษะ แตพจารณาสานวนผรจนาไมใชรปเดยวกน คงจะแบงกนทาเปนตอน แตพระพทธโฆษาจารยเปนเจาของ ทานผอนเปนผชวย. บาลมราว ๒ ผกใบลาน หรอ ๒๙ หนากระดาษพมพ ( ยก ๘ หนา ) อรรถกถา มจานวนถง ๔๐ ผก หรอ ๑,๒๓๔ หนากระดาษพมพ. อรรถกถาพระธรรมบทน ใชเปนหลกสตรสอบความรบาลของ ภกษสามเณรชนเปรยญ ๓ ประโยคมานมนาม ทงเปนหนงสอใชเทศนา ในฤดเขาพรรษาดวย. ในบดน ยงใชเปนหลกสตรสาหรบสอบ ความรบาลอยเหมอนกน แมพระธรรมกถกเดยวนไมเทศนาตามเรอง นทานในอรรถกถากจรง แมอยางนน ยงใชคาถาเปนบทตงแตอธบาย ตามอตโนมตของผเทศก. เปนธรรมดาของหนงสอทไดความวามผกลาว หรอเขยนไวดวย ปรารภเหตอยางไร ยอมจะใหความเขาใจแจมแจง เพราะเหตน กระมง จงไดเกดมอรรถกถาแหงพระธรรมบทนขน ทานอางวา อรรถกถาเดมรจนาในภาษาสงหฬ กนาเหนสม มนสยของชาวสงหฬ ปรากฏอยในนนเปนอนมาก อานในทองเรองกคงรได. เดมพระอรยมน ( จตตสลโล เจม ) วดมกฏกษตรย ไดแปล

Page 2: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

คาถาพระธรรมบท เปนความไทย พมพขนครงหนง ขาพเจาไดขอ เธอใหเรยงเรองทวาทรงปรารภตรสเทศนา ดงกลาวในอรรถกถาเดม ขนดวย แมเรองเหลานนมฝอยระคนอยมาก กพอจะนาความเขาใจ ใหแจมขนได ทงจะเปนประโยชนอดหนนการเลาเรยนบาลดวย พระ- อรยมนจงไดเรยบเรยงเพมขน ตามขอนน เสรจแลวเธอนามาให เพอตรวจ แตคราวนน ขาพเจายงไมมชองจะไดอานตรวจ จงสง ใหเธอพมพไปพลาง ครนพมพเสรจแลว ยงไมทนไดแจกจาย ขาพเจาอานตรวจจบแลว จงไดเรยงคาแกขอความทพระอรยมนแปล พลาดไว และคาอธบายความบางขอทผอานควรร ตอไวขางทาย สวนอกษรผดหรอขาดวนในขณะทพมพกด ระยะวรรคไมเรยบรอย กด ขาพเจาไมไดชาระทวไป เพราะการพมพหนงสอไทยยงไมแมนยา พอจะวางใจไดวาแกแลวจะถก แกไวแตเฉพาะบางคาทเปนบาล อนจะ นาความเขาใจผดไปไดเมอคาชาระมนอย หากจะพมพพลาดอกซาหนง กยงพอจะเขยนแกดวยหมกไดอย. ขาพเจาขอสรรเสรญพระอรยมนไวในทนวา เปนผเอาใจใสใน การแปลและรจนาหนงสอตาง ๆ เพอเพมประโยชนใหแกผถอศาสนา รวมกน ภกษเชนน ชอวายงพระศาสนาของพระศาสดาใหรงเรอง เพอคนทงหลายไดญาณจกษเหนธรรม ดงคาเปรยบวาเหมอนสอง ประทปเพอคนมจกษไดเหนฉะนน. กรม-วชรญาณวโรรส วนท ๗ เมษายน พทธศกราช ๒๔๕๗

Page 3: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 1

นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส. ขอนอบนอม แดพระผมพระภาค อรหนต- สมมาสมพทธเจาพระองคนน. พระธรรมบท ยมกวรรคท ๑ ๑. เรองพระจกขบาลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระจกขบาลเถระ เมอพระเถรเจา ยงเปนคฤหสถ ไดฟงธรรมเทศนาของพระศาสดา มความเลอมใส จงมอบทรพยสมบตใหแกนองชายแลวออกบวช ครนมพรรษาครบ ๕ เปนนสยมตกแลว จงเขาไปเฝาเรยนพระกรรมฐานในสานกของพระ ศาสดา แลวทลลาไปบาเพญสมณธรรมอย ณ ประเทศแหงหนง กบ ภกษทงหลาย ๖๐ รป พระเถรเจาเปนผมความเพยรอนกลา ตง สจจาธษฐานไมนอนจนตลอดไตรมาส ในกาลนน โรคในตาได เกดขนแกทาน หมอจงขอใหทานนอนหยอดยา ทานไมยอมนอน โรคนนกกาเรบขน ตาทงสองของทานกแตกปะท พรอมกนกบ การไดสาเรจพระอรหตสกขวปสสก ครนออกพรรษาแลว ไดมา เฝาพระศาสดาทวหารเชตวน เมองสาวตถ ในเวลาราตรวนหนง

Page 4: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 2

พระเถรเจาไดเดนจงกรมเหยยบแมลงเมาตาย โดยมไดเหนและไมม เจตนาแกลง. ครงนน มพวกภกษอาคนตกะมาเหนแมลงเมาตายอยในท จงกรมของทาน จงพากนตเตยนตาง ๆ พระศาสดาจงทรงแสดงวา มรณเจตนาไมมในขณาสพ พระภกษเหลานน จงทลถามวา พระ ขณาสพทาไมจงเสยจกษ พระองคจงทรงแสดงบรพกรรม ในชาต หนง พระเถระเคยเปนหมอยาตา รกษาจกษสตรผหนงหายแลว แต สตรนนแกลงทาเปนยงไมหาย ดวยความกลวจะตองเสยขวญขาว หมอรทนจงแกลงเอายากดหยอดจกษสตรนนบอดทงสองขาง ดวย กรรมนตามมาใหผลในชาตน ในทสดอดตนทาน จงไดตรสพระ คาถาน มโนปพพงคมา ธมมา, ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มโนเสฏา มโนมยา, มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ มนสา เจ ปทฏเน, ถาบคคล มใจชวแลว ภาสต วา กโรต วา, พดอยกตาม ทาอยกตาม ( กชว ) ตโต น ทกขมเนวต, เพราะความชวนน ทกขยอมตาม บคคลผนนไป จกก ว วหโต ปท. ดจลอตามรอยเทาแหงโค ผนา แอกไปอย ฉะนน.

Page 5: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 3

๒. เรองมฏฐกณฑล พระบรมศาสดา ทรงปรารภมฏฐกณฑล เปนบตรผเดยวของ พราหมณตระหนผหนง พราหมณผเปนบดา ไดกระทากณฑล เกลยง ๆ เองใหประดบ ดวยความกลวจะตองเสยคาบาเหนจ เวลา บตรเจบกไมหาหมอรกษา ดวยความกลวจะตองเสยคาขวญขาว ครน เวลาใกลจะแตกดบ พระศาสดาไดเสดจไป ทรงเปลงพระโอภาสรศม ใหมฏฐกณฑลเหน เธอกเกดปสาทะความเลอมใส กระทากาล- กรยาลงในขณะนน ไปเกดในดาวดงสเทวโลก เหนพราหมณผบดา เศราโศกนก จงลงมากระทาพราหมณนน ใหคลายจากความ เศราโศก ไดความเลอมในในพระพทธศาสนา แลวกลบไปเทวโลก ในวนรงขนพราหมณไดเชญเสดจพระศาสดากบพระภกษสงฆ มา กระทาภตกจทเรอนตน แลวทลถามถงการทาใจใหเลอมใสใน พระองคเทานน ไมไดทากศลอยางอน ๆ อาจใหเกดในสวรรคได หรอ ในขณะนน พระองคจงทรงอธษฐานใหมฏฐกณฑลเทวบตร มาแสดงเหตผลใหปรากฏเปนพยานแกประชาชนในทนน แลวจงตรส พระคาถาน มโนปพพงคมา ธมมา, ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มโนเสฏฐา มโนมยา, มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ มนสา เจ ปสนเนน, ถาบคคลมใจผองในแลว ภาสต วา กโรต วา, พดอยกตาม ทาอยกตาม ( ก ผองใส )

Page 6: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 4

ตโต น สขมเนวต, เพราะความผองใสนน สขยอม ตามผนนไป ฉายา ว อนปายน. ดจเงาตามตนไป ฉะนน. ๓. เรองพระตสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระตสสเถระ ผเปนโอรสของพระ ปตจฉาของพระองคผนวชเมอภายแก ไมกระทาวตตปฏบตแกอาคนตก- ภกษผแกกวาตนตามวนยนยม พระศาสดาทรงปรบโทษใหไปขอขมา ภกษเหลานน เธอดอไมกระทาตามรบสง จงตรสเลาเรองพระตสส- เถระดอใหภกษทงหลายฟง ตงแตครงเปนดาบสชอเทวละ พระองค เปนดาบสชอนารทะ ววาทกน จนพระเจาพาราณสเสดจไปใหพระ เทวละขอโทษพระนารทะ พระเทวละไมยอมขอ เธอดอมาแตครงโนน แลวจงตรสพระคาถาน อกโกจฉ ม อวธ ม, เขาไดดาเราแลว เขาไดตเราแลว อชน ม อหาส เม, เขาไดผจญเราแลว เขาไดลก ของ ๆ เราไปแลว เย จ ต อปนยหนต, กชนทงหลายเหลาใด ยอมเขาไป ผกความโกรธนนไวดงน เวร เตส น สมมต; เวรของชนทงหลายเหลานน ยอม ไมระงบได.

Page 7: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 5

อกโกจฉ ม อวธ ม, เขาไดดาเราแลว เขาไดตเราแลว อชน ม อหาส เม, เขาไดผจญเราแลว เขาไดลก ของ ๆ เราไปแลว เย จ ต นปนยหนต, กชนทงหลายเหลาใด ยอมไมเขา ไปผกความโกรธไวดงน เวร เตสปสมมต. เวรของชนทงหลายเหลานน ยอม ระงบไป. ๔. เรองกาลยกขน พระบรมศาสดา ทรงปรารภหญงหมนอยดวยสามไมมบตร นาง กลวสามจะมภรรยานอยเหนอตน จงชงจดหาภรรยานอยใหสามเสยเอง ครนภรรยานอยมครรภ นางไดประกอบยาทาลายครรภใหกนถง ๒ ครง ในครงท ๓ ภรรยานอยถงกบทากาลกรยาทงครรภ เมอสาม รเหตนน จงทบตหญงหมนเสยดวยศอกบางเขาบางจนตาย ทงสองนาง กตงผกเวรแกกนดงน. เมยนอย นางแมว นางเนอ นางยกขน เมยหลวง นางไก นางเสอเหลอง นางกลธดา ในชาตทสดนางยกขน ไดกนลกนางกลธดาถงสองครง ในครง ท ๓ นางกลธดาไดพาลกเทยวหนเลยเขาไปในวหารเชตวน กาลงพระ ศาสดาเสดจประทบทรงแสดงธรรมอยทามกลางบรษท นางจงมอบบตร

Page 8: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 6

ถวายพระศาสดา เวลานนพอนางยกขนตามมาทน พระองคจงไดตรส พระคาถาน น ห เวเรน เวราน ในกาลไหน ๆ มา เวรทงหลาย สมมนตธ กทาจน, ในโลกน ยอมไมระงบไดดวย เวรเลย อเวเรน จ สมมนต, กแตวา ยอมระงบไดดวยความ ไมมเวร เอส ธมโม สนนตโน. ธรรมนเปนของเกา. ๕. เรองโกสมพกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกภกษชาวเมองโกสมพ พระภกษ พวกนชนเดมอาศยเหตปรบอาบตโทษกนเลกนอย ภายหลงเกดทะเลาะ ววาทกนลกลามใหญโต ถงกบพระศาสดาเสดจไปทรงหามปรามเอง กไมฟง พระองคจงไดเสดจไปประทบจาพรรษาเสยในปารกขตวนแต พระองคเดยว ภายหลงภกษเหลานนรสกโทษตน จงพรอมกนสง ขาวสาสนไปยงพระอานนท ใหชวยนาไปทลขอขมาโทษเชญเสดจกลบ พระองคกทรงรบ แลวเสดจมาสมานสามคค ดวยธรรมมกถาทฆาวชาดก แลวจงตรสพระคาถาน ปเร จ น วชานนต, ชนทงหลาย ฝายพวกอนยอมไมรสก มยเมตถ ยมามหเส, วาเราทงหลายยบยบในทามกลาง สงฆน

Page 9: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 7

เย จ ตคถ วชานนต, ฝายพวกใด ในหมนนยอมรดงนน ตโต สมมนต เมธคา. ความมนหมายกน ยอมสงบเพราะ ชนพวกนน. ๖. เรองพระจลกาลมหากาลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระจลกาลแลพระมหากาลเถระ พระจลกาลนนเปนนองพระมหากาลเถระ บวชตามพ ไมถงพรรษาก สก ดวยพวกภรรยาเกาชวยกนรงควาน พระมหากาลเปนพ บวช ดวยความศรทธา เพยรพยายามเจรญอสภกรรมฐานจนไดสาเรจพระ อรหนตพรอมดวยปฏสมภทา สวนภรรยาเกาของทานเหนตวอยางพวก กอน จงนมนตพระศาสดาพรอมดวยพระภกษสงฆรบภตตาหารทเรอน บาง เสรจภตกจแลว ทลขอพระมหากาลอยทาอนโมทนาแตองคเดยว พระศาสดากทรงอนญาต เสดจกลบแลว พวกภรรยาเกากพากน หอมลอมจะใหทานสก ทานเหาะหนมาทางอากาศ ภกษทงหลาย ปรารภกนถงเรองพระจลกาลและพระมหากาลเถระตาง ๆ พระองคจง ตรสพระคาถาน สภานปสส วหรนต มารยอมรงควาน คนทเหนตาม อนทรเยส อสวต อารมณวางามอย ไมสารวมแลว โภชนมห อมตต ในอนทรยทงหลาย ไมรประมาณ กสต หนวรย ในโภชนะ เกยจครานแลว ม ต เว ปสหต มาโร, ความเพยรเลวนนแลได

Page 10: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 8

วาโต รกขว ทพพล, เหมอนลมรงควานตนไมททพพล- ภาพได ฉะนน. อสภานปสส วหรนต มารยอมรงควาน คนทเหนตาม อนทรเยส สสวต อารมณวาไมงามอย สารวมดแลว โภชนมห จ มตต ในอนทรยทงหลาย รประมาณ สทธ อารทธวรย ในโภชนะ มความเชอและมความ ต เว นปปสหต มาโร, เพยรอนปรารภแลวนนแลไมได วาโต เสลว ปพพต. เหมอนลมรงควานภเขาหนไมได ฉะนน. ๗. เรองพระเทวทต พระบรมศาสดา ทรงปรารภผากาสาวพสตรของพระเทวทต วนหนงพระเทวทตไดผามาแตชมนมมนษยพวกหนง เปนผามราคา มาก เขาตเตยนวาไมสมควรแกพระเทวทตควรแกพระสารบตรเถระ พระศาสดาทรงทราบ จงตรสเลาความทพระเทวทตนงหมผาอนไม สมควร เคยมมาตงแตเปนนายพราน ลกผาพระปจเจกพทธเจาหม ลวงชาง คอยประทษรายชางทลาอยเบองหลง ครงพระองคเปน พระยาชาง เหนบรวารนอยไปกทราบตระหนก จงแสรงลาอยเบอง หลง จบนายพรานผประทษรายได ใหโอวาทสงสอนแลวปลอยไป ในทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน

Page 11: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 9

อนกกสาโว กาสาว คนใด มใชผมกเลสดงนาฝาดอน โย วตถ ปรทเหสสต ออกแลว ไปปราศแลวจากความ อเปโต ทมสจเจน, ทรมานและสจจะ จกนงหมผา กาสาวะ น โส กาสาวมรหต, คนนนยอมไมสมควรผากาสาวะ โย จ วนตกสาวสส, สวนวาคนใด พงเปนผมกเลส ดงนาฝาดอนคายแลว. สเลส สสมาหโต, ตงมนดแลวในศลทงหลาย อเปโต ทมสจเจน, เขาถงแลวดวยความทรมานและ สจจะ ส เว กาสาวมรหต. คนนนแล ยอมควรผากาสาวะ. ๘. เรองสญชย พระบรมศาสดา ทรงปรารภความไมมาของสญชยปรพาชก กาลเมออครสาวกทงสองยงกาลงแสวงหาโมกขธรรมอย ไดเคยเขาไป อาศยศกษาลทธสมย ในสานกของสญชยปรพาชก ผเปนคณาจารย หนงในเมองราชคฤห อปตสสปรพาชก ( คอสารบตร ) ไดฟงอรย- สจจกถายอแตสานกพระอสสชเถระ ไดสาเรจโสดาปตตผล จงนา ยบลนนไปบอกแกโกลตปรพาชก ( คอโมคคลลานะ ) ผสหายแลว พา กนไปอาลาสญชยปรพาชก ชวนใหไปเฝาพระศาสดา ณ เวฬวนวหาร

Page 12: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 10

สญชยปรพาชกไมยอมไป สองสหายจงพาบรวารไปเฝาทลขอบรรพชา อปสมบท ครงสาเรจโสฬสกจดารงในหนาทอครสาวกแลว ภายหลง จงเลาความไมมาของสญชยถวาย พระองคจงตรสพระคาถาน อสาเร สารมตโน, ชนทงหลายเหลาใด มความร ในสงไมใชสาระวาเปนสาระ สาเร จ อสารทสสโน, มความเหนในสงทสาระ วา ไมใชสาระ เต สาร นาธคจฉนต, ชนทงหลายเหลานน ยอมไมถง สารธรรม มจฉาสงกปปโคจรา, มแตความดารผดเปนโคจร. สารจ สารโต ตวา, ชนทงหลายเหลาใด รสงทเปน สาระโดยเปนสาระดวย อสารจ อสารโต, สงทไมใชสาระ โดยไมใชสาระ ดวย เต สาร อธคจฉนต, ชนทงหลายเหลานน ยอมถง สารธรรม. สมมาสงกปปโคจรา. มแตความดารชอบเปนโคจร. ๙. เรองพระนนทเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระนนทะผมอาย เปนโอรสของ

Page 13: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 11

พระนางปชาบดโคตม วนหนงเปนวนววาหมงคลของนนทะกบดวย นางชนบทกลยาณ พระศาสดาไดเสดจไปในการมงคลนน ประทาน บาตรใหนนทะรบถอไว ตรสมงคลพอสมควรแลวเสดจกลบ ไมทรง รบบาตรทนนทะ นนทะกตองเชญบาตรตามเสดจไปจนถงวหาร จง รบสงถามวา จะบวชหรอนนทะ ๆ กทลรบโดยเคารพ ครนผนวช แลว ราพงถงนางชนบทกลยาณ พระองคทรงรบเปนประกนจะใหได ตงแตนนมาภกษทงหลายพากนหยนพระนนทะจนละอาย ทานจงหลก ไปทาความเพยรแตผเดยวจนสาเรจพระอรหนต ภายหลงภกษทงหลาย ถามถงความกระสนในเรองสก ทานตอบวาไมมแลว จงพากนหา ความวาพระนนทะอวดพระอรหนตผล จงทลความนนแดพระศาสดา พระองครบรองวา ทานกลาวตามเปนจรง แลวจงตรสพระคาถาน ยถา อคาร ทจฉนน ฝนยอมรวรดเรอนทเขามงแลว วฏ สมตวชฌต, ไมดได ฉนใด. เอว อภาวต จตต ราคะยอมรวรดจตทเขามไดอบรม ราโค สมตวชฌต, แลวฉนนน. ยถา อคาร สจฉนน ฝนยอมรวรดเรอนทเขามงดแลว วฏ น สมตวชฌต, ไมได ฉนใด. เอว สภาวต จตต ราคะยอมรวรดจตทเขาอบรมด ราโค น สมตวชฌต. แลวไมได ฉนนน.

Page 14: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 12

๑๐. เรองนายจนทสกรก พระบรมศาสดา ทรงปรารภนายจนทสกรกบรษ เปนคน รายกาจปราศจากเมตตาจต แตฆาสกรเลยงชวตมาถง ๕๕ ป วนเมอ จะเหนผลของกรรม เจบหนกมอาการเรารอน เหมอนไฟในอเวจ มหานรกเผา ทรนทรายรองอยางสกร เสวยทกขเวทนาอย ๗ วนจงทา กาลกรยา ไปบงเกดในอเวจมหานรก ภกษทงหลายไดยนเสยนน สาคญวาสกรรอง ไปเฝาทลพระศาสดาตามความเขาใจของตน พระองค จงตรสความเปนไปของนายจนทะอยางแลวมา ใหภกษทงหลายฟงแลว จงตรสพระคาถาน อธ โสจต เปจจ โสจต ผทาบาปยอมเศราโศกในโลกทง ปาปการ อภยตถ โสจต, สอง คอ เศราโศกอยในโลกน ละไปแลวยอมเศราโศก โส โสจต โส วหต, เขาเศราโศกอย เขาเดอดรอนอย ทสวา กมมกลฏมตตโน. เพราะเหนกรรมอนเศราหมอง ของตน. ๑๑. เรองธมมกอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภธมมกอบาสก เปนผบรบรณดวย กลยาณธรรม เวลาเจบจะสนสงขารใหอาราธนาภกษทงหลายมา สงวธยายสตปฏฐาน ขณะทฟงธรรมอย ไดเหนเทวรถอนเทพยดาเจา

Page 15: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 13

ทง ๖ ชนฟาจดมาคอยรบ ตางรองเชญใหไปบงเกดในพภพแหงตน ๆ ธมมกอบาสกจงรองตอบไปวารอกอน ดวยประสงคจะฟงธรรม ภกษ ทงหลายหมายวา เขารองใหหยดสงวธยาย กพากนหยดกลบไปสน ครนอบาสกไมเหนภกษเหลานน ถามทราบความแลว ไดบอกวา ตนกลาวแกเทพยดาตางหาก กไมมใครเชอ จงหเอาพวงมาลยมา โยนขนไป อธษฐานใหคลองงอนรถอนมาจากชนดสต คนอน ๆ เหน แตพวงมาลยลอยปรากฏอยในอากาศ ไมเหนรถ ครงภกษเหลานน กลบมาแลว เขาเฝาพระศาสดาทลวา อบาสกไมอยากฟงธรรม จง บอกใหรอกอน พระองคจงตรสเหตทมมาแลวใหภกษเหลานนฟง แลวจงตรสพระคาถาน อธ โมทต เปจจ โมทต ผมบญอนทาแลว ยอมบนเทงใน กตปโ อภยตถ โมทต, โลกทงสอง คอบนเทงอยในโลก น ละไปแลวยอมบนเทง โส โมทต โส ปโมทต, เขายอมบนเทง เขายอมรนเรง ทสวา กมมวสทธมตตโน. เพราะเหนความบรสทธแหงกรรม ของตน. ๑๒. เรองพระเทวทต พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเทวทต ตงแตผนวชแลวได กระทาความชวตาง ๆ.

Page 16: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 14

๑. ชกชวนอชาตศตรกมาร ใหฆาพระราชบดา. ๒. ประกอบบรษใหฆาพระศาสดา บรษเหลานนกลบสาเรจโสดา- ปตตผล. ๓. ขนเขาคชฌกฏ กลงศลาทาโลหตปบาท. ๔. ปลอยชางนาฬาคร เพอจะทาอนตรายแดพระศาสดา กไมสาเรจ. ๕. รวบรวมภกษไดประมาร ๕๐๐ แลวกระทาสงฆเภท. ครนอาพาธครงทสด รสกโทษตน จะใครเฝาพระศาสดา ให ศษยของตนชวยพามาถงสระโบกขรณเคยงวหารเชตวน แผนดนสบ หายไป ภกษทงหลายทลถามวา เขาไปเกดทไหน พระองคจงทรง แสดงวา ไปเกดในอเวจมหานรก แลวจงตรสพระคาถาน อธ ตปปต เปจจ ตปปต ผทาบาปยอมเดอดรอนในโลก ปาปการ อภยตถ ตปปต, ทงสอง คอเดอนรอนอยในโลกน ละไปแลวยอมเดอดรอน, ปาป เม กตนต ตปปต, ( ในโลกน ) เดอดรอนอย ดวย คดวาบาปอนเรากระทาแลว, ภยโย ตปปต ทคคต คโต. ไปทคตแลวจะเดอดรอนยงขน. ๑๓. เรองนางสมนเทว พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางสมนเทว ผเปนธดาทสดของ อนาถบณฑกเศรษฐ ไดสาเรจสกทาคามผลแตยงเปนนางกมารกา

Page 17: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 15

วนเมอเจบหนกไดเรยกเศรษฐผบดาวานองชาย เศรษฐหมายวาเพอ ไมมสต ครนทากาลกรยาแลว จงรองไหไปเฝาพระศาสดา ทล ความเสยใจ ในการทธดาของตนทากาลกรยาโดยมไดสต เพอเรยก ตนวานองชาย พระศาสดาตรสบอกวาไมใชเพอ เรยกตามมรรคผล ทานเปนพระโสดาบน นางสมนเทวเปนสกทาคาม เศรษฐทลถามวา บดนนางไปเกดทไหน พระองคจงทรงแสดงวาไปเกดในดสตเทวโลก แลวจงตรสพระคาถาน อธ นนทต เปจจ นนทต ผมบญอนทาแลว ยอมบนเทง กตปโ อภยตถ นนทต, ในโลกทงสอง คอ บนเทงอยใน โลกน ละไปแลว ยอมบนเทง, ปญ เม กตนต นนทต, ( ในโลกน ) บนเทงอยดวยคดวา บญอนเราทาไวแลว, ภยโย นนทต สคต คโต. ไปสคตแลว จะบนเทงยงขน. ๑๔. เรองสหายกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษผสหายกนสองรป รปหนง เรยนวปสสนาธระ กระทาความเพยรจนไดสาเรจพระอรหนต รปหนง เรยนคนถธระเชยวชาญในพระไตรปฎก มศษยหามาก ดถกพระภกษ ฝายวปสสนาธระวาโงไมรอะไร จะใครไลปญหาทาน ครนเวลา ประชมพรอมกน พระศาสดาเสดจมาทรงถามปญหาเสยเอง ภกษ

Page 18: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 16

ฝายคนถธระแกไมได ภกษฝายวปสสนาแกไดตลอด พระองคกทรง ประทานสาธการ สวนศษยของภกษฝายคนถธระตเตยนพระศาสดาวา ประทานสาธการแกภกษโง ไมประทานแกอาจารยของตน พระองค จงตรสพระคาถาน พหมป เจ สหต ภาสมาโน, ถาวาตนกลาวธรรมทมประโยชน แมมากอย, น ตกกโร โหต นโร ปมตโต, แตเปนคนประมาท หากระทา ธรรมนนอยไม, โคโปว คาโว คณย ปเรส, เทากบคนเลยงโค นบโคทงหลาย ใหชนทงหลายอนอย, น ภาควา สามสส โหต, ยอมเปนผไมมสวนแหงสามญผล, อปปมป เจ สหต ภาสมาโน, ถาวาตนกลาวธรรมทมประโยชน แมนอย, ธมมสส โหต อนธมมจาร, แตเปนผประพฤตธรรมสมควร แกธรรมอย, ราคจ โทสจ ปหาย โมห, ละราคะและโทสะและโมหะได, สมมปปชาโน สวมตตจตโต, เปนผรอบร มจตพนแลวดวยด, อนปาทยาโน อธ วา หร วา, ไมถอมนในโลกนหรอ ๆ ในโลก อน, ส ภาควา สามสส โหต. ยอมเปนผมสวนแหงสามญผล.

Page 19: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 17

อปปมาทวรรคท ๒ ๑๕. เรองนางสามาวด พระบรมศาสดา ทรงปรารภมรณะของสตรสองพวก คอ พวกนางสามาวด ๑ พวกนางมาคณฑย ๑. นางสามาวดและ นางมาคณฑยทงสองน เปนพระมเหสของพระเจาอทนราชาในพระ นครโกสมพ ครนเมอพระศาสดาเสดจประทบอย ณ พระนครนน พวก นางสามาวดไดสาเรจโสดาปตตผล พวกนางมาคณฑยไมเลอมใสใน พระศาสดา และคอยหาเหตประทษรายในพระศาสดากบพวกนาง สามาวดตาง ๆ ใหคนลอบไปเผาปราสาทของนางสามาวด ๆ กบบรวาร กมรณะในเพลงนนสน พระเจาอเทนจงทรงชาระ ลอดวยราโชบาย ไดความแลว ไดขดหลมฝงพวกนางมาคณฑยเพยงนาภ แลวใหเอา เพลงคลอกเสยสน คลอกแลวใหเอาไถเหลกไถเปนชนนอยชนใหญ สวนตวนางมาคณฑยนน ใหเชอดเนอออกทอดนามนใหกนทละชน ๆ จนตาย ภกษทงหลายประชมกนปรารภถงเรองนน พระองคจงตรส พระคาถาน อปปมาโท อมต ปท, ความไมประมาทเปนทางไมตาย ปมาโท มจจโน ปท, ความประมาทเปนทางแหงความตาย อปปมตตา น มยนต, ชนทงหลายผไมประมาทแลว ชอ ไมตายอย

Page 20: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 18

เย ปมตตา ยถา มตา, ชนทงหลายเหลาใด ประมาทแลว ชนทงหลายเหลานน ชอเหมอน คนตายแลว เอต วเสสโต ตวา บณฑตทงหลาย ทราบความขอ อปปมาทมห ปณฑตา, น โดยวเศษ ( ตางกน ) จงดารง อยแลวในความไมประมาท อปปมาเท ปโมทนต, บนเทงในความไมประมาทอย อรยาน โคจเร รตา, ยนดแลว ในธรรมเปนโคจรของ พระอรยเจาทงหลาย เต ฌายโน สาตตกา, ทานมความเพงเปนปกต มความ เพยรตอเนองกน ( ไมขาดสาย ) นจจ ทฬหปรกกมา, มความบากบนมนคงเปนนตย ผสนต ธรา นพพาน, มปญญา ถกตองพระนพพาน โยคกเขม อนตตร. อนเกษมจากโยคะอยางยง. ๑๖. เรองกมภโฆสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภกมภโฆสกเศรษฐผเปนบตรของ ราชคฤหเศรษฐ กาลเมออหวาตกโรคเกดขนแกเศรษฐผบดา ได หนอหวาตกโรคไปอยประเทศแหงหนง ประมาณ ๑๒ ป กลบมา

Page 21: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 19

ไมมใครจาได คดจะขดทรพยทฝงไวใชสอยกกลวอนตราย จงไปเทยว รบจางเขาเลยงชพทาเปนคนจน พระเจาพมพสารไดทรงสดบเสยงของ กมภโฆสก ทรงทราบวาเปนคนมทรพย ใชราโชบายไดความจรงแลว ประทานทเศรษฐและราชธดาให ภายหลงนาไปเฝาพระศาสดา ทล สรรเสรญกมภโฆสกโดยประการตาง ๆ พระองคจงตรสพระคาถาน อฏานวโต สตมโต ยศยอมเจรญ แกผมความหมน สจกมมสส นสมมการโน มสต มการงานสะอาด ใคร สตสส จ ธมมชวโน ครวญแลวทา ระวงดแลว เปนอย อปปมตตสส ยโสภวฑฒต. โดยธรรม และไมประมาทแลว. ๑๗. เรองพระจฬบนถกเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระจฬบนถกเถระ ในครง พระกสสปพทธกาล พระเถรเจาเปนผฉลาด ลอพระภกษโงรปหนง จนเธอกระดางไมเลาเรยนศกษาในศาสนาน พระมหาบนถกผพชาย ใหสงวธยายคาถาหนง ถง ๔ เดอนลวงแลวยงจาไมได ถกพระเถระ ผพชายรกราน คดจะสก พระศาสดาทรงทราบอปนสย ไดประทาน พระกรรมฐานและโอวาทใหสาเรจพระอรหนต พรอมดวยปฏสมภทา ในวนนน ภกษทงหลายประชมปรารภกนถงความเพยรของพระ จฬบนถกเถระ พระองคจงตรสพระคาถาน

Page 22: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 20

อฏฐาเนนปปมาเทน กเลสดงหวงนา ทวมทพงอนใด สเมน ทเมน จ ไมไดผมปญญาควรทาทพงอนนน ทป กยราถ เมธาว ดวยความหมน ดวยความไม ย โอโฆ นาภกรต. ประมาท ดวยความระวง และดวย ความฝก. ๑๘. เรองพาลนกขต พระบรมศาสดา ทรงปรารภนกขตฤกษของคนพาล ครงหนง ในเมองสาวตถ พวกคนพาลเลนนกขตฤกษกนตาง ๆ แตแลว ลวนเปนทไมนาดไมนาฟงของพวกอรยสาวก ๆ จงสงขาวสาสนไปถวาย พระศาสดา ขอใหพระองคกบพระภกษสงฆประทบอยเสยในวหาร งดการเสดจไปภายนอก แลวไดตกแตงขชชโภชนาหารสงไปถวาย ครนสน ๗ วนหมดนกขตฤกษนนแลว จงพากนไปเฝากราบทลเรอง นกขตฤกษนน อนเปนของไมควรดไมควรฟง พระองคจงตรส พระคาถาน ปมาทมนยชนต ชนทงหลายทเปนพาล มปญญา พาลา ทมเมธโน ชนา, ทราม ประกอบความประมาท อยเนอง ๆ อปปมาทจ เมธาว สวนผมปญญา ยอมรกษาความ ธน เสฏว รกขต; ไมประมาท เหมอนคนมทรพย รกษาทรพยอนประเสรฐฉะนน

Page 23: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 21

มา ปมาทมนยเชถ, ทานทงหลายจงอยาตามประกอบ ความประมาท มา การมรตสนถว, จงอยาตามประกอบความชนชม คอ ความยนดในกาม อปปมตโต ห ฌายนโต, เพราะวาผไมประมาทแลว เพงพนจ อย ปปโปต วปล สข. ยอมบรรลสขอนไพบลย. ๑๙. เรองพระมหากสสปเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระมหากสสปเถระ เพลาวนหนง พระเถรเจานงดสตวทงหลาย ทจตปฏสนธในทตาง ๆ ดวยทพยจกษ พระศาสดาทรงทราบ จงตรสหามวา อนนนมใชวสยของทาน วสย ของทานเปนผไมประมาท ความรความเหนสตวทงหลายผจตปฏสนธ เปนวสยของพระพทธเจาจาพวกเดยว แลวเปลงพระโอภาสรศมไป ประดจประทบนงในทเฉพาะหนา แลวจงตรสพระคาถาน ปมาท อปปมาเทน เมอใดบณฑตยอมบรรเทาความ ยทา นทต ปณฑโต, ประมาท ดวยความไมประมาท ปาปาสาทมารยห, เมอนน ขนสปญญาดงคนขนส ประสาท อโสโก โสกน ปช, ไมมโศกยอมเหนหมสตวทมโศก

Page 24: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 22

ปพพตฏโว ภมมฏเ ผมปญญายอมเหนคนพาลทงหลาย ธโร พาเล อเวกขต. เหมอนคนยนอยบนภเขา เหนคน ยนอยทพน ฉะนน. ๒๐. เรองสหายกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษสหายกนสองรป ไดเรยนพระ กรรมฐานในสานกของพระองค แลวพากนไปเจรญสมณธรรมอยใน อรญญกวหารแหงหนง รปหนงเปนผไมประมาท หมนเจรญ สมณธรรม ไมชากไดสาเรจพระอรหนต พรอมดวยปฏสมภทา รปหนง มวแตสงสนทนากบดวยภกษสามเณร ตเตยนภกษผเจรญสมณธรรมนน วาเปนผเกยจคราน ครนออกพรรษาแลว พากนไปเฝาพระศาสดา ทลหาภกษผสาเรจนนวาเปนผประมาท ยกตนเองวาเปนผขยน หมน เกบผนมาปรอไฟ ทงในเวลาเชาและเยนเสมอ พระองคจงตรสพระ คาถาน อปปมตโต ปมตเตส ผมปญญาด เมอสตวทงหลายอน สตเตส พหชาคโร ประมาทแลว ทานไมประมาท อพลสสว สฆสโส หลบแลว ทานเปนผตนมาก ทง หตวา ยาต สเมธโส. คนโงไปอย เหมอนมาเรวทงมา ไมมกาลง ฉะนน.

Page 25: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 23

๒๑. เรองสกกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภทาวสกกเทวราช ครงหนงลจฉว มหาลไดสดบสกกปญหสตร มความสงสย จงเขาไปเฝาทลถามวา พระเจาขา พระองคไดทรงเหนทรงรจกทาวสกกเทวราชจรงหรอ ? พระศาสดาทรงรบวาจรง และทรงทราบตลอดถงธรรมเครองทา ใหเปนทาวสกกะ ๆ มนามวา มฆวา เพราะเมอเปนมนษยมนามวา มฆมาณพ, วา ปรนททะ เพราะเมอเปนมนษยไดเรมทาทานกอนกวา ชน ๓๐, วา วาสวะ เพราะเมอเปนมนษยไดใหทพกอาศย, วา สหสสกขะ เพราะดารขอความตงพนโดยครเดยว, วา สชมบด เพราะไดนางสชาดา ผเปนธดาของอสรมาเปนชายา. วตตบท คอธรรมเครองทาใหเปนสกกะ ๗ อยาง ๑. เลยง มาดาบดา ๒. ออนนอมตอผเจรญในตระกล ๓. มวาจาไพเราะ สละสลวย ๔. มวาจาไมสอเสยด ๕. ไมตระหน ๖. เปนผจรง ๗. เปนผไมโกรธ เมอโกรธเกดขนรบระงบเสย ทาวสกกะอาศย ความไมประมาท ยงวตตบทใหบรบรณ จงถงความเปนสกกะ ในทสด พระองคจงตรสพระคาถาน อปปมาเทน มฆวา ทาวมฆวเทวราช ถงความเปน เทวาน เสฏต คโต, ผประเสรฐ กวาเทพยดาทงหลาย ดวยความไมประมาท

Page 26: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 24

อปปมาท ปสสนต, บณฑตทงหลาย ยอมสรรเสรญ ความไมประมาท ปมาโท ครหโต สทา. ความประมาทอนทานตเตยนทกเมอ. ๒๒. เรองอญญตรภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนง ไดเรยนพระกรรม- ฐานในสานกของพระองค แลวทลลาไปบาเพญเพยรอยในปา เมอ ไมอาจเพอบรรลพระอรหนต จงกลบมาหวงจะทลขอเปลยนพระ กรรมฐานใหม พบไฟปาไหมเชอใหญนอยอยในระหวางทาง ได ยดเอาเปนอารมณวา นนฉนใด ไฟคออรยมคคญาณ กเผาสงโยชน ใหญนอยฉนนน พระศาสดาประทบอยในคนธกฎทรงทราบ จงทรง เปลงพระโอภาสรศมไป ประดจประทบอยในทเฉพาะหนา แลวจง ตรสพระคาถาน อปปมาทรโต ภกข, ภกษผยนดแลวในความไมประมาท ปมาเท ภยทสส วา, หรอเปนผเหนภยในความประมาท สโชน อณ ถล ยอมเผาสงโยชนนอยใหญไป ฑห อคคว คจฉต. เหมอนไฟเผาเชอนอยใหญไปฉะนน.

Page 27: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 25

๒๓. เรองพระนคมตสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระนคมตสสเถระ เปนผมกนอย สนโดษ เมออนาถบณฑกเศรษฐกระทามหาทาน และพระเจาโกศล ทรงกระทาอสทสทานกหาไปไม เทยวบณฑบาตแตในบานญาตของตน ไดอยางไรกบรโภคอยางนน ภกษทงหลายหาทานวา เปนผเกยวของ อยในหมญาต พระศาสดาใหหาตวมาถาม ทานกปฏญาณตามความ เปนผมกนอยสนโดษ จงทรงอนโมทนาตรสชมวา เปนเชอสายปเวณ ของพระองค ทรงเลาถงเมอพระองคเสวยพระชาตเปนนกแขกเตา สวราช กเคยเปนผมกนอยสนโดษเหมอนกน แลวจงตรสพระคาถาน อปปมาทรโต ภกข, ภกษผยนดแลวในความไมประมาท ปมาเท ภยทสส วา, หรอเปนผเหนภยในความประมาท อภพโพ ปรหานาย, ไมควรเพออนเสอม นพพานสเสว สนตเก. ( ตงอย ) ในทใกลแหงพระนพพาน ทเดยว.

Page 28: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 26

จตตวรรคท ๓ ๒๔. เรองพระเมฆยเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเมฆยะผมอาย ในกาลนนพระผ เปนเจากาลงเปนพทธอปฏฐาก วนหนงไดไปเหนอมพวนเปนทรมณย- สถาน จงทลลาพระศาสดาเพอจะไปบาเพญเพยรอยในทนน พระองค ทรงผดใหรอกอน ตอเมอไดภกษอนเปนอปกฐากแลว จงคอยไป ตอภายหลง พระเมฆยะไมฟงทลตดพอโดยประการตาง ๆวา พระองค เสรจกจแลว ขาพเจาองคยงมกจทจะตองทาอย จะเอาอยางพระองค ไมได ครนไปอยทนนแลว ถกอกศลกระหนาบ อยไมได กลบ มาเฝาทลความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน ผนทน จปล จตต ผมปญญา ยอมทาจตทดนรน ทรกข ทนนวารย กวดแกวง ทเขารกษาไดโดยยาก อช กโรต เมธาว, หามไดโดยยากใหตรงได อสกาโรว เตชน, เหมอนชางศรทาลกสรใหตรงฉะนน วารโชว ถเล ขตโต, จต ( ทยนดแลวในกามคณ ) น โอกโมกตอพภโต, อนเขายกขนจากอาลย คอกามคณ ปรผนทตท จตต, เพอจะใหละวฏฏะเปนทตงแหงมาร มารเธยย ปหาตเว. ยอมดนรน เหมอนปลาทเขาจบ ขนแลวจากทอยคอนา โยนขนไป แลวบนบกดนอย ฉะนน.

Page 29: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 27

๒๕. เรองอญญตรภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนงไดยนพระภกษทงหลาย อนมาแตชนบท กลาวสรรเสรญคณมหาอบาสกามาตกมาตาใน สานกของพระองควา เปนผรวารจตของผอน ไดตกแตงของเคยว ของฉนอนสบาย บารงตามความดารทกประการ จงไดสาเรจพระอรหนต โดยสะดวก ภกษรปนนมความพอใจจะไปอยทนนบาง จงขอเรยน พระกรรมฐานในสานกของพระองค แลวจงทลลาไปอย ณ ทนน มหาอบาสกากบารงดวยจตปจจย ตามความดารของเธอทกประการ ภกษนนมความกลวมหาอบาสกาวา เรายงเปนปถชนยากทจะหามจต ของตนได ถาเราคดสงทไมด นางกจะดถก ครนดารฉะนแลว กผละทนนมาเฝาทลความดารนนแดพระศาสดา พระองคจงรบสง ใหเธอกลบไปอยทนนตามเดม แลวทรงสงสอนใหระวงรกษาจต จง ตรสพระคาถาน ทนนคคหสส ลหหโน ความฝกจตทขมไดยาก ทเบา ยตถ กามนปาตโน ( คอเกดขนดบไปเรว ) มปกตตกไป จตตสส ทมโถ สาธ, ตามใครในอารมณ อนใดอนหนง ได เปนคณใหประโยชนสาเรจ จตต ทนต สขาวห. จตอนเขาฝกแลว นาสขมาให.

Page 30: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 28

๒๖. เรองอกณฐตภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษผกระสนจะสกรปหนง บวช แลวเพอจะพนทกข ครนเธอไดยนพระอาจารยกลาวธรรม พระ อปชฌายะกลาววนยวา สงนควรทา สงนไมควรทา มความหนกใจ เหนวาธรรมวนยมากมายปฏบตไมไหว ใครเพอจะสก พระอปชฌายะ อาจารยจงพาตวภกษนนไปเฝาพระศาสดา ทลความนนใหทรงทราบ พระศาสดาจงตรสถามภกษนนวา ถากระนนทานรกษาแตสงเดยว แลวไมตองรกษาสงอนมากมาย จะไดหรอไม เธอทลรบวาได พระ องคจงตรสสอนใหรกษาจต แลวจงตรสพระคาถาน สทททส สนปณ ผมปญญา ควรรกษาจต ทเหนได ยตถ กามนปาตน แสนยากทละเอยดนก มปกตตก จตต รกเขถ เมธาว, ไปตามใครในอารมณอนใดอนหนง จตต คตต สขาวห. จตอนเขารกษาแลวนาสขมาให. ๒๗. เรองสงฆรกขตเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษชอสงฆรกขต วนหนงเธอ ไดผาจานาพรรษามา ๒ ผน นาเขาไปถวายพระอปชฌายะผนหนง ทานไมรบ ภกษนนเสยใจคดวา " พระเถระนทานเปนทงลงทงอปชฌายะ เมอทานไมรบไมนบถอ เราจะบวชไปทาไม สกเสยดกวา สกแลว เราจดเอาผานขาย ซอนางแพะเลยงเอาลกแพะขาย มเงนแลวจะหา

Page 31: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 29

ภรรยาสกคนหนง เมอมบตรเราจกตงชอใหเหมอนพระเถระ แลว พาบตรภรรยาไปหาทาน เปลยนกนกบภรรยานาเอาบตรไป ครน ภรรยาไมอาจนาไป กจกวางบตรในทางเกวยน ลอเกวยนกจกทบ เอาบตร เมอเปนเชนนเราจกเอาปะฏกประหารหลงภรรยา. " ขณะนน เธอกาลงนงพดพระเถระอย จงเอาพดนนประหารศรษะพระเถระลง พระเถระจงคดวา นเหตอะไร กทราบโดยตระหนก จงกลาววา ทาน จะประหารมาตคามไมได จงมาประหารเรา ภกษนนตกใจกลววาทาน รวารจตของตน จงทงพดปรารภจะหน ภกษสามเณรชวยกนพาตวไป ถวายพระศาสดา พระองคจงมรบสงถาม เธอกทลตามความทเปนมา ถวาย พระองคจงตรสพระคาถาน ทรงคม เอกจร ชนทงหลายใด จกระวงจตซงไป อสรร คหาสย รบอารมณในทไกล เทยวไป เย จตต สเมสสนต, ดวงเดยว ไมมสรระ มคหาเปน ทอาศยได โมกขนต มารพนธนา. ชนทงหลายนน จะพนจากเครอง ผกคอมาร. ๒๘. เรองพระจตตหตถเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระจตตหตถเถระ เธอเหนพทธ- ศาสนาฟมเฟอยดวยลาภสกการะจงไดบวช ครนมรางกายอวนพแลว

Page 32: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 30

กลาสก แตบวช ๆ สก ๆ ถง ๖ ครง จนภรรยามครรภในครง ทคารบ ๗ ไดเหนภรรยาของตนนอนหลบในกลางวน อากามเหมอน อสภทขนพอง กเกดความเบอหนาย ลงจากเรอนมหนามงไปวหาร ไดบรรลโสดาปตตผลในกลางทาง ครนถงจงเขาไปหาพระภกษ ขอ บวชอก ภกษทงหลายไมอยากจะใหบวช เธอกวงวอนจนไดบวช ครนบวชแลวไมนานกไดสาเรจพระอรหนต ภกษทงหลายเหนชาวน จง ถามถงความกลบไปอยางเดม ทานแสดงตนวาหมดความเกยวของแลว มธรรมเปนเครองไมไปเกดขนแลว ภกษทงหลายหาทานวาอวดพระ อรหตตผล จงเขาไปเฝาทลความนนแดพระศาสดาใหทรงทราบ พระองคทรงรบรองวาเธอกลาวตามจรง แลวจงตรสพระคาถาน อนวฏ ตจตตสส ปญญายอมไมบรบรณ แกคนม สทธมม อวชานโต จตไมมนคง ไมรสทธรรม ม ปรปลวปสาทสส ความเลอมใสเลอนลอย ปา น ปรปรต, อนวสสตจตตสส ภยยอมไมม แกคนผมจตอน อนนวาหตเจตโส ราคะไมชมแลว มจตอนโทสะ ปปาปหนสส ไมกระทบแลว มบญและบาปอน นตถ ชาครโต ภย. ละแลว ตนอย ( ดวยธรรม ).

Page 33: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 31

๒๙. เรองอารทธวปสสกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกภกษผเหนแจงดวยความเพยร ภกษพวกนประมาณ ๕๐๐ รป เรยนพระกรรมฐานในสานกของพระ ศาสดา แลวทลลาไปเจรญสมณธรรมอยในไพรสณฑแหงหนงอน เปนทอยอาศยของรกขเทวดา เมอเทวดาเหลานนเหนภกษเปนผมศล อยภายใต กพากนลงจากตนไมมาอย ณ ภมภาค โดยสาคญวา พระผ เปนเจาทงหลายจะอาศยอยสกวนสองวน ครนเหนอาการจะอยจาพรรษา จงชวนกนแสดงอาการทพงกลวตาง ๆ โดยประสงคจะมใหอย เมอเธอ เหลานนไมไดเสนาสนะอนสบาย จงพากนกลบไปเฝาพระศาสดา ทล ความนนใหทรงทราบ พระองคจงรบสงใหกลบไปในทนนอก แลว ประทานกรณยเมตตสตรสาหรบสาธยายในทนน ภกษเหลานนกกระทา ตามรบสง เทวดาเหลานนกลบมเมตตาจต อภบาลรกษาโดยสขสรสวสด เมอภกษเหลานนไดเสนาสนะสบาย จตกเปนเอกคคตารมณ ปรารภ ขยวยะในตนเปนประดจภาชนะดนเกดขนแลวกแตกสลายไป พระ ศาสดาประทบในคนธกฎทรงทราบ จงทรงเปลงโอภาสรศมไปประดจ ประทบอยเฉพาะหนา แลวตรสพระคาถาน กมภปม กายมม วทตวา, บคคลพงรแจงกายน วาเปน เหมอนหมอ นครปม จตตมท ถเกตวา, พงกนจตนใหเปนเหมอนเมอง

Page 34: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 32

โยเธถ มาร ปาวเธน, พงรบมารดวยอาวธคอปญญา ชตจ รกเข อนเวสโน สยา. พงรกษาธรรมทชนะแลว แต อยาเปนผตดอย. ๓๐. เรองพระปตคตตตสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภตสสเถระตวเนา ในครงพระกสสป- พทธกาลทานไดเปนนายพรานหกขาหกปกนก เกบไวบารงอสรชนบาง บรโภคบาง วนหนงเหนพระขณาสพเทยวบณฑบาตมา จงเอาอาหาร ทตกแตงดวยเนอนกจะบรโภคนนถวาย ครนมาในพระศาสนาน ไดมอบกายถวายชวตบวช ภายหลงเปนโรคชนดหนง เปนตม ๆ เทา เมลดพรรณผกกาด แลวลามปามโนใหญแตกเนา ศษยทงหลายอดหนา ระอาทอดทงไมปฏบต พระศาสดาทรงทราบไดเสดจมาปฏบตเอง ให อาบนาชาระลางเปลยนผาใหมแลว สรระของทานกเปนของเบา สละสลวย พระศาสดาจงทรงประทานโอวาทตรสพระคาถาน ( จบ เทศนาไดสาเรจพระอรหนต ) อจร วตย กาโย กายน มวญญาณไปปราศแลว ปว อธเสสสต อนเขาทงเสยแลว จกนอนทบ ฉฑโฑ อเปตวาโณ, แผนดน ไมนานหนอ นรตถ ว กลงคร. ดงทอนไม อนหาประโยชนมได ฉะนน.

Page 35: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 33

๓๑. เรองนนทโคปาลก พระบรมศาสดา ทรงปรารภนายโคบาล ชอนนทะ เปนคนมงคง เลยงหลกราชภยดวยความเปนคนเลยงโค ของอนาถบณฑกคฤหบด เธอเปนผมความเลอมใสในพระพทธศาสนา ไดทลเชญพระศาสดา ใหเสดจไป ณ สถานแหงตน พระองคทรงรอคอยญาณแกของนาย นนทะอย ทรงเหนวาสมควรแลว ไดเสดจไปกบดวยภกษสงฆ นาย นนทะไดองคาสภกษสงฆมพระพทะเจาเปนประธานสน ๗ วน พระ องคไดทรงแสดงอนปพพกถาอนโมทนา ยงนายนนทะใหสาเรจโสดา- ปตตผลแลวเสดจกลบ นายนนทะไดตามสงเสดจแลวกลบมา ครงนน นายพรานผหนง ไดยงนายนนทะตายในกลางทางนน ภกษทงหลาย เหนจงไดทลพระศาสดาวา เพราะพระองคเสดจมานายนนทะจงทากาล- กรยา พระองคจงตรสวา เพราะเรามาหรอไมกตาม อบายทจะพนจาก ความตายไปไมม แลวจงตรสพระคาถาน ทโส ทส ยนต กยรา โจรเหนโจรแลว หรอคนมเวร เวร วา ปน เวรย, เหนคนมเวรแลว ตางกระทาความ ฉบหายฉนใด. มจฉาปณหต จตต, จตทเขาตงไวแลวผด. ปาปโย น ตโต เกร. พงทาเขาใหเลวกวาความฉบหาย ฉนนน. ( เสยอก ).

Page 36: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 34

๓๒. เรองพระโสเรยยเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระโสเรยยเถระ เปนบตรเศรษฐ ในโสเรยยนคร เมอทานยงเปนคฤหสถไดเหนพระกจจายนเถระม วรรณวาม ดารวาไฉนภรรยาเราพงมวรรณงามเหมอนทาน ขณะนน เพศบรษกกลายเปนสตร นางกระดากเลยหนไปอยเมองตกกสลา ไดเศรษฐบตรในเมองนนเปนสาม เวลาเมอเปนบรษมบตรสองคน เวลาเปนสตรมบตรอกสองคน วนหนงสหายทเมองโสเรยยะไปเมอง ตกกสลา ไดทรงความนนกตกใจ จงใหรบไปขอโทษพระเถระ เพศสตรกอนตรธานกลบเปนบรษอยางเดม แลวไปบวชอยในสานก พระเถระ บาเพญเพยรไมชากไดสาเรจพระอรหนต วนหนง มผมาถาม ทานวา รกบตรฝายไหนมาก ทานจงตอบวา เราไมรกใครทงนน ภกษทงหลายหาทานวา อวดอรหตตผล จงทลความนนแดพระศาสดา พระองคทรงรบวา ทานกลาวความจรง แลวจงตรสพระคาถาน น ต มาตา ปตา กรยา, มารดาบดา ไมพงทาเหตนนได อเ วาป จ าตกา, หรอญาตทงหลายแมอนกด ไม พงทาเหตนนได สมมาปณหต จตต, จตอนเขาตงไวแลวชอบ เสยยโส น ตโต กเร. พงทาเขาใหประเสรฐกวาเหตนนได.

Page 37: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 35

๓๓. เรองปฐวกถาปสตปญจสตภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษประมาณ ๕๐๐ รป ประชม พดกนถงเรองแผนดนวา ทโนนดนเสมอ ทโนนดนไมเสมอ ทโนน โคลนตมมาก ทโนนกรวดทรายมาก ทโนนดนดามาก ทโนน ดนแดงมากดงนเปนตน พระองคไดเสดจมาในทประชมนน จงทรง แสดงวา นนเปนปฐวภายนอก ควรจะทาบรกรรมปฐวภายใน แลว จงตรสพระคาถาน. โก อม ปว วเชสสต, ใครจกรชดแผนดน ( คออตภาพ ) น ยมโลกจ อม สเทวก ? และยมโลก ( คออบายภม ๔ ) และ โลกนกบทงเทวโลกได โก ธมมปท สเทสต ใครจะเลอกบทแหงธรรม ทเรา กสโล ปปผมว ปเจสสต ? แสดงแลว เหมอนชางระเบยบ ผฉลาดเลอกดอกไมไดฉะนน. เสโข ปว วเชสสต, เสขบคคลจกรชกแผนดน ( คออตภาพ ) น. ยมโลกจ อม สเทวก, และยมโลกและโลกนกบทงเทวโลก เสโข ธมมปท สเทสต ไดเสขบคคลจกเลอกบทแหงธรรมท กสโล ปปปมว ปเจสสต. เราแสดงแลว เหมอนนายชาง ระเบยบผฉลาดเลอกดอกไมได

Page 38: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 36

๓๔. เรองมรจกมมฏฐานกเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษผเจรญมรจกรรมฐาน เดมได เรยนพระกรรมฐานในสานกพระองค แลวทลลาไปเจรญอยในปา ไมอาจเพอจะบรรลพระอรหนต จงกลบมาหวงจะทลขอเปลยนพระ กรรมฐานใหม มากลางทาง ไดเหนพยบแดดอนตงขนในคมหสมย และกอนแหงฟองนาอนตงขนแตกไปดวยกาลงแหงนาเชยว จงได ถอเอาเปนอารมณวานนฉนใด อตภาพอนนมอนตงขนแลวเสอม สนไปฉนนน พระศาสดาทรงทราบ จงทรงเปลงพระโอภาสรศมไป ดจประทบอยเฉพาะหนา แลวจงตรสพระคาถาน เผณปม กายมม วทตวา ทานทรแจงกายนวาเปนเหมอนฟอง มรจธมม อภสมพธาโน. นาแลว รชดกายนวาเปนดงพยบ แดดเปนธรรม. เฉตวาน มารสส ปปปผกาน, พงตดดอกไมทงหลายของมาร ( คอ วฏฏะ ๓ ). อทสสน มจจคาชสส คจเฉ. บรรลสถานเปนทไมเหนของมจจ- ราช ( คอนพพาน ) ได. ๓๕. เรองวฑฑภะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภวฑฑภพรอมดวยบรษท นาทวม ตาย วฑฑภะนเปนราชบตรของพระเจาปเสนทโกศล มารดามนามวา นางวาสภขตตยา เปนธดาของทาวมหานามศกยราช เกดดวยนางทาส

Page 39: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 37

เมอวฑฑภะยงเปนพระราชกมาอย ไดเสดจไปเยยมพระญาตวงศฝาย มารดา ณ กรงกบลพสด ครนเสดจกลบ พวกศกยราชใหคนลางทท วฑฑภะประทบนง คนทลางนนดาวา เพราะลกทาสมาเราจงตองลาง วฑฑภะทราบ ไดผกเวรไวแตครงนน ครนไดราชสมบตแลว จง ยกจตรงคเสนาไปหวงจะแกแคน เอาโลหตพวกศกยราชกลบลางทนน ไดพบพระศาสดากลางทาง ทรงทราบวาพระองคเสดจมาเพอพระ อนเคราะหแกพระญาต กยกกองทพกลบ แตยกไปพบพระศาสดาแลว ยกทพกลบถงสามครง ในครงท ๔ พระศาสดาทรงเหนบรพกรรม ของพวกศกยราชไดเคยเบอปลาไว พระองคกไมเสดจไปอยางกอน วฑฑภราชกยกไปฆาพวกศกยราช เอาโลหตลางทนนไดตามประสงค เสรจแลวยกกองทพกลบพกนอนอยเนนหาด ในแมนาอจรวด ขณะนน เผอญฝนตกนาทวมวฑฑภะพรอมดยบรษทตาย ภกษทงหลายประชม พดกนถงเรองชนเหลานน พระองคจงตรสพระคาถาน ปปผาน เหว ปจนนต ความตาย ยอมพาเอาตนผมใจของ พยาสตตมนส นร แลวในอารมณตาง ๆ มวเกบ สตต คาม มโหโฆว ดอกไมทงหลาย ( คอปญจกามคณ ) มจจ อาทาย คจฉต. อยนนเทยวไป ดงหวงนาใหญพา เอาชาวบาน ( คอสตว ) ทหลบแลว ไปอยฉะนน.

Page 40: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 38

๓๖. เรองนางปตปชกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางปตปชกา เดมนางไดเปนเทพธดา ของมาลาภารเทวบตรในดาวดงสเทวโลก วนหนงไดไปเทยวสวนสวรรค กบเทพบตรนน จตจากทนนมาเกดเปนมนษยในเมองสาวตถ เปน หญงระลกชาตได มความเลอมใสในพระพทธศาสนา ไดทากศลตาง ๆ แลวปรารถนาไปเกดในทเดม นางไดมสามในมนษยแลวมบตร ๔ คน ทากาลกรยาแลวไปเกดในเทวโลกอยางเดม ไดยนวา วนหนงของ สวรรคชนดาวดงส เปน ๑๐๐ ปของมนษย เพราะฉะนน มาลาภาร เทวบตรจงยงไมไดกลบจากสวนสวรรค เมอเหนนางกลบไปจงถามวา เมอตะกเจาไปไหนมา นางเทพธดานนเลาเรองใหฟง มาลาภารเทพบตร เกดธรรมสงเวชวา อายของมนษยนอยจรงหนอ เทากบนอนหลบแลว ตนขนฉะนน ครงนนภกษทงหลายทราบวา นางปตปชกาทากาลกรยา แลว กเขาไปเฝาทลแดพระศาสดา พระองคจงทรงเลาเรองนาง ปตปชกาใหภกษเหลานนเกดธรรมสงเวช แลวจงตรสพระคาถาน ปปผาน เหว ปจนนต ผทาทสด ( คอมรณะ ) ยอมทาคน พยาสตตมนส นร ทมใจของแลว ในอารมณตาง ๆ อตตตเยว กาเมส มวเกบดอกไมทงหลาย ( คอปญจ- อนตโก กรเต วส. กามคณ ) อยนนเทยว ผไมเบอ แลวในกามทงหลายทเดยว ส อานาจของตน.

Page 41: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 39

๓๗. เรองมจฉรยโกสยเศรษฐ พระบรมศาสดา ทรงปรารภมจฉรยโกสยเศรษฐ เปนคนตระหน เหลอเกน อยากจะบรโภคขนมเบอง ครนจะทาในทเปดเผย กกลว คนอนจะขอกน จงไปซอนทาในทอยของตนชนบน. พระศาสดาทอดพระเนตรเหนอปนสยโสดาปตตผลของเศรษฐ พรอมดวยภรรยา จงตรสเรยกพระโมคคลลานเถระใหไปทรมาน พระเถระกไดไปทรมานเศรษฐพรอมดวยภรรยา ใหเกดความเลอมใส ในพระพทธศาสนาแลว พาเศรษฐกบภรรยาไปเฝา พระศาสดา ไดทรงแสดงธรรมเทศนาใหเธอทงสอง ดารงอยในโสดาปตตผล พระ ภกษทงหลาย จงประชมกนกลาวสรรเสรญคณของพระโมคคลลานะเถระ ตาง ๆ พระองคจงตรสพระคาถาน ยถาป ภมโร ปปผ แมลงผง ไมทาดอกไม วรรณ วณณคนธ อเหย และกลนใหเสยหาย พาเอาแต ปเลต รสมาทาย, รสบนไป แมฉนใด. เอว คาเม มน จเร. ผรพงเทยวไปในบาน ฉนนน. ๓๘. เรองปาฏกาชวก พระบรมศาสดา ทรงปรารภอาชวกชอปาฏกะ หามนางคหปตาน ผอปฐายกาของตนไมใหไปเฝา ดวยกลวจะคลายไปเสยจากตน นาง คหปตานจงใหบตรไปเชญเสดจพระศาสดา มาเสวยภตตาหารทเรอน

Page 42: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 40

ครนเสรจภตตกจแลว พระศาสดาทรงกระทาอนโทนาดวยธรรมกถา อนไพเราะ นางเลอมใสถวายสาธการ เวลานนอาชวกอยขางหลงบาน ไดยนดงนนกโกรธ รองดาปรภาษนางกบพระศาสดาโดยประการตาง ๆ จนนางตงสตอารมณไมอย พระองคจงทรงเลาโลมดวยธรรมเทศนา แลวจงตรสพระคาถาน น ปเรส วโลมาน. ถอยคาหยาบทงหลาย ของชน เหลาอน อนบคคลไมควรมาทา ไวในใจ. น ปเรส กตากต, กจของชนเหลาอน ทเขากระทา แลวและไมทาแลว ( อนไมใช หนาทของตน ) อนบคคลไมควร แล. อตตโนว อเวกเขยย บคคลควรพจารณากจทงหลายท กตาน อกตาน จ. ทาแลว และยงมไดทา ของตน ดกวา. ๓๙. เรองฉตตปาณอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภฉตตปาณอบาสก ผเปนบณฑต อนาคาม พระเจาปเสนทโกศลเชญใหไปสอนธรรมในพระราชสานก ทานไมรบ ทลวาเปนกจของบรรพชต พระราชาจงไดเสดจไปเฝาทล

Page 43: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 41

อาราธนาพระศาสดา พระองคจงรบสงใหเปนภาระของพระอานนท ครนกาลลวงไปจงรบสงถามพระอานนทซา ใครเรยนธรรมเปนอยางไร พระอานนทจงทลวา นางมลลกาเรยนธรรมโดยเคารพ นางวาสภขตตยา ไมคอยเอาใจใส พระองคจงตรสพระคาถาน ยถาป รจร ปปผ ดอกไม มทรวดทรงงามมส แต วณณวนต อคนธก, หากลนมได ( ยอมไมหอมแกผ ทดทรง ) แมฉนใด. เอว สภาสตา วาจา วาจาซงเปนสภาษต ยอมเปน อผลา โหต อกพพโต, ของไมมผลแกผไมกระทาฉนนน, ยถาป รจร ปปผ ดอกไม มทรวดทรงงาม มสมกลน วณณวนต สคนธก, ( ยอมหอมแกผทดทรง ) แมฉนใด. เอว สภาสตา วาจา วาจาซงเปนสภาษต ยอมเปนของ สผลา โหต สกพพโต มผลแกผททาโดยเคารพฉนนน. ๔๐. เรองนางวสาขา พระบรมศาสดา ทรงปรารภอบาสกาชอวสาขา ผมบญญาธการ มาก เกดในตระกลธนญชยมหาเศรษฐ มลกษณะงามครบเบญจกลยาณ มกาลงมากเทา ๕ ชางสาร เปนคนฉลาดเฉยบแหลม เปนโสดาบน แตอาย ๗ ขวบ เมอมอาย ๑๕-๑๖ ป ไดทาการมงคลกบบณณ- วฑฒนกมาร ผเปนบตรของมคารเศรษฐ ไดทรมานตระกลสามมพอผว

Page 44: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 42

เปนตน ใหกลบเปนสมมาทฏฐ นางเจรญดวยลกหลายเหลน มบตร ชาย ๑๐ คน บตรหญง ๑๐ คน หลาน ๔๐๐ คน เหลน ๘,๐๐๐ คน มอาย ๑๒๐ ป มรางกายเหมอนหญงอาย ๑๖ ป เปนพทธอปฐายกา และบารงพระภกษสงฆ บรจาคเครองประดบมหาลดาปสาธน ออก สรางวหารบพพาราม ในกาลเมอสรางวหารแลวเสรจ ไดเกดปต- ปราโมทย เดนกลาวอทานคาถารอบวหาร พระภกษทงหลายไดเหน เชนนน จงทลพระศาสดาวานางวสาขารองเพลง พระศาสดาจง ทรงแสดงวา นางวสาขากลาวอทานดวยเหนความสาเรจความปรารถนา ของตน แลวจงตรสพระคาถาน ยถาป ปปผราสมหา ชางดอกไมทากลมดอกไม แต กยรา มาลาคเณ พห, กองดอกไมใหมากได แมฉนใด. เอว ชาเตน มจเจน กศลอนสตวผเกดมาแลว ควร กตตพพ กสล พห. ทาไวใหมากฉนนน. ๔๑. เรองอานนทเถรปญหา พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญหาของพระอานนทเถระ วนหนง พระเถระไดราพงวาบรรดากลนทงหลายทเกดจากราก จากแกน จาก ดอก ไปไดแตตามลมอยางเดยว ไปทวนลมไมได กลนอะไรหนอ จงจะไปทวนลมได เมอดารฉะนแลว จงเขาไปเฝาทลถามพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน

Page 45: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 43

น ปปผคนโธ ปฏวาตเมต, กลนดอกไมยอมไปทวนลมไมได. น จนทน ตครมลลกา วา, กลนจนทน หรอกฤษณา และ กระลาพก กไปทวนลมไมได. สตจ คนโธ ปฏวาตเมต, สวนวากลนของสปบรษทงหลาย ยอมไปทวนลมได. สพพา ทสา สปปรโส ปวายต, เพราะสปบรษยอมฟงเฟองไปได ทกทศ. จนทน ตคร วาป กลนคอศล เปนเยยมกวากลน อปปล อถ วสสก แหงคนธชาตทงหลายเหลาน คอ เอเตส คนธชาตาน จนทน คอกฤษณา คอ ดอกอบล สลคนโธ อนตตโร. คอดอกมะลเครอ. ๔๒. เรองพระมหากสสปเถรบณฑบาตทาน พระบรมศาสดา ทรงปรารภการถวายบณฑบาตแกพระมหา- กสสปปเถระ วนหนงพระเถรเจาไดออกจากนโรธสมาบต มประสงค จะโปรดทคตชน ครงนนทาวสกกเทวราชกบนางสชาดาเทวธดา แปลงเพศเปนยายกะตาทาการทอผาอย ณ ทแหงหนง ในเมองราชคฤห พระเถระจงเขาไปบณฑบาต เมอ ๒ เฒาไดเหนกทาเปนไมรเนอรตว ละลาละลงจดแจงบณฑบาตตามมตามไดถวาย ครนพระเถรเจารบ บณฑบาตแลว ทราบวาทาวสกกะกบนางสชาดาแปลงเพศมาลวงถวาย

Page 46: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 44

บณฑบาตดงนน จงรกรานหามไมใหทาเชนนอกตอไป ทาวสกกเทวราช จงเรยนถามวา ทานทขาพเจาลวงถวายเชนน จะมผลานสงสหรอไม พระเถระตอบวามดงนแลว ทาวเธอกโสมนสปรดาเปลงอทานภาษต แลวเหาะกลบไปเทวโลก พระผมพระภาคเจาไดทรงสดบเสยงนน จง ตรสเรยกภกษทงหลายมาทรงเลาเรองใหฟง แลวจงตรสพระคาถาน อปปมตโต อย อนโธ กลนกฤษณาและจนทนนใด กลน ยวาย ตครจนทน, นมประมาณเลกนอย. โย จ สลวต คนโธ, สวนวากลนของคนผมศลทงหลาย อนใด. วาต เทเวส อตตโม. กลนอนนนสงสดฟงไปในเทพยดา และมนษยทงหลาย. ๔๓. เรองพระโคธกเถรปรนพพาน พระบรมศาสดา ทรงปรารภปรนพพานของพระอโคธกเถระผยง ฌานใหบงเกดขนแลวเสอมไปถง ๖ ครง โดยอานาจโรคประจากาย อนหนง ทานดารวา คตของผทเสอมจากฌานแลวไมเทยง ใน ครงทคารบ ๗ ยงฌานใหเกดขนแลว เอามดโกนเชอดคอเจรญวปสสนา สาเรจพระอรหนตเลยปรนพพาน ขณะเมอทานปรารภจะเชอดคอนน มารไดเขาไปหามปรามตาง ๆ เหนไมไหว จงเขาไปทลความนนแด พระศาสดา พระองคกไมทรงหา ครนปรนพพานแลว มารไดเทยว

Page 47: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 45

ตามหาปฏสนธวญญาณของทานในทตาง ๆ กมไดพบ จงเขาไปทลถาม พระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน เตส สมปนนสลาน มารยอมไมประสบทาง ของทาน อปปมาทวหารน ทงหลาย ผมศลถงพรอมดวย สมมทา วมตตาน ผอยดวยความไมประมาท ผร มาโร มคค น วนทต. ชอบพนแลว. ๔๔. เรองครหทน พระบรมศาสดา ทรงปรารภครหทนผสาวกของนครนถ เปน สหายกบสรคตสาวกของพระองค วนหนงครหทนเกลยกลอมสรคต อบาสกใหเลอมใสในพวกนครนถ อวดอางนครนถวาเปนผสารพดร ทงอดตอนาคตปจจบน สรคตจงใหครหทนนมนตพวกนครนถ เพอ ทาภตกจทเรอนตน แลวจดการใหคนขดหลมใสคถลงในหลมนน มเครองปดเรยบรอยด ครนถงกาหนด ครหทนกนาพวกนครนถมา พากนตกลงในหลมคถดวยกนทงหมด สรคตจงกลาววาทานเปนผ สารพดรทงอดตอนาคตปจจบน ทาไมจงตกลงในหลมคถเลา วาแลว พากนโบยตพอแกใจแลวปลอยไป ครหทนกบพวกนครนถกไดรบความ อบอายอนเจบแสบ แตแกลงทาดตอดวยคดจะแกตวบาง ครนไดโอกาส จงใหสรคตอาราธนาพระพทธเจาพรอมดวยภกษสงฆไปทาภตกจทบาน ใหขดหลมเอาถานเพลงใส ปกปดโดยเรยบรอย ครนถงเวลา พระ

Page 48: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 46

ศาสดาพรอมดวยภกษสงฆไดเสดจไป ถานเพลงในหลมนนกลายกลบ เปนดอกบวรองรบพระบาท ครหทนไดเหนเชนนน กหลากใจเลอมใส ในพระพทธานภาพ พระองคจงตรสพระคาถา. ยถา สงการธานสม ดอกบวมกลนดพงเกดในกองแหง อชฌตสม มหาปเถ หยากเยออนเขาทงแลวรมทางใหญ ปทม ตตถ ชาเยถ นน ยงเปนทชอบใจ ฉนใด. สจคนธ มโนรม. เอว สงการภเตส พระสาวก ของพระสมมาสมพทธ- อนธภเต ปถชชเน เจา ( แมเกด ) ในหมชนผเปนดง อตโรจต ปาย หยากเยอ ยอมรงเรองลวงปถชน สมมาสมพทธสาวโก. ทงหลาย ทเปนผมดดวยปญญา ฉนนน.

Page 49: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 47

พาลวรรคท ๕ ๔๕. เรองอญญตรบรษ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเจาปเสนทโกศลกบบรษผหนง พระเจาปเสนทโกศล มพระราชประสงคจะแยงภรรยาของบรษผนน จงประกอบราโชบายจะฆาบรษผนนเสย บรษผนนรตวกตกใจ ไมแล เหนผใดทจะเปนทพง เหนแตพระพอจะเปนทพงได จงไดไปซอนตน นอนอยในวหาร ในคนนนพระเจาปเสนทโกศลทรงเรารอนดวยกาม บรรทมไมหลบ ครนดกสงดไดยนเสยงเปรตรองวา ท. ส. ส. โส. กตกพระทยกลวตอมรณภย นางมลลการาชเทว จงทลแนะนาใหไป เฝาทลถามพระพทธเจา ทาวเธอกทรงกระทาตามนางมลลกา พระ ศาสดาจงตรสพระธรรมเทศนา ใหคลายวตกเกดธรรมสงเวชเหนโทษ ของกามมจฉาจาร แลวจงตรสพระคาถาน ( บรษนนไดสาเรจโสดา- ปตตผล ) ทฆา ชาครโต รตต ราตรของคนตนอย ( ดวยธรรม ) อยขางนาน. ทฆ สนตสส โยชน, โยชนของคนเหนอยแลวอยขางไกล. ทโฆ พาลาน สสาโร สงสารวฏของคนพาลทงหลายผ สทธมม อวชานต. ไมรสทธรรมอยยอมยาว.

Page 50: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 48

๔๖. เรองพระมหากสสปเถรสทธวหารก พระบรมศาสดา ทรงปรารภสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ เธอไดแสดงวตรทสทธวหารกรปอนทาแลวเพอพระเถระ เปนเหมอน ตนกระทาเอง พระเถรเจาทราบความกใหโอวาทสงสอน เธอกลบโกรธ วนหนงพระเถระไมอย ไดทบตอยเครองสมณบรโภคของทาน แลว เอาไฟเผาบรรณศาลาหนไป ภกษรปหนงไดทรงความนน จง มาเฝาทลแดพระศาสดา พระองคจงตรสเลาเรองอดตกาล ครงเมอ สทธวหารกนนเปนวานร มหากสสปะเปนนกขมนเหลองออน ครน ฝนตกลงวานรไมมทอาศย จงเขาไปใกลรงของนกขมนเหลองออน ๆ จงกลาวคาเยาะเยยวา ทานมศรษะและมอเทาเหมอนคน ทาไมจงไมทา บานเรอนอย วานรโกรธเขารอรงนกขมนเหลองออนนนเสย ในทสด อดตนทาน จงตรสพระคาถาน จร เจ นาธคจเฉยย. ถาบคคลเมอเทยวไปไมพงประสบ เสยย สทสมตตโน, ซงสหายผประเสรฐกวากด ผเสมอ แกตนกด. เอกจรย ทฬห กยรา, พงทาความเปนคนเดยวเทยวไป ใหมน. นตถ พาเล สหายตา. เพราะคณสมบตเครองเปนสหายไม มในคนพาล.

Page 51: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 49

๔๗. เรองอานนทเศรษฐ พระบรมศาสดา ทรงปรารภอานนทเศรษฐ เปนผมความตระหน มาก มบตรชอมลสร ไดฝงทรพยไว ๕ แหงไมบอกแกใคร ครนทา กาลกรยาแลว ไดไปเกดในตระกลของคนจณฑาล มอตภาพวกล วการไปตาง ๆ ไมสมประกอบ ตงแตวนตงปฏสนธมา ตระกล จณฑาลนน หาเลยงชพโดยฝดเคอง จนมารดาเลยงไมได ปลอยให ไปเทยวขอทานกนเอง วนหนงไดเดนพลดเขาไปในบานเดมของตน เขาขบไลโบยตโดยสาหส เวลานนพระศาสดามพระอานนทเปนปจฉา- สมณะ เสดจไปในทนนทอดพระเนตรเหนทารกนน จงตรสบอกแก มลสรเศรษฐวา ทารกนนคออานนทเศรษฐผเปนบดาของทาน มลสร เศรษฐไมเชอ จงรบสงใหทารกนนบอกขมทรพยทตนไดฝงไวแกมลสร แลวจงตรสพระคาถาน ปตตามตถ ธนมตถ คนพาลยอมยากเยนอยดวยความ อต พาโล วห ต, สาคญวาบตรทงหลายของเรามอย ทรพยของเรามอย, อตตา ห อตตโน นตถ, อนทจรงตนของตนยอมไมม, กโต ปตตา กโตต ธน. บตรทงหลายจกมแตทไหน ทรพย จกมแตทไหน.

Page 52: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 50

๔๘. เรองคณฐเภทกโจร พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกคณฐเภทกโจรเปนโจรผลวงลก ในโจรพวกนนมโจรสองคนชวนกนไปสเชตวนวหาร กบดวยมหาชน ผไปฟงธรรม โจรคนหนงไดฟงธรรมสาเรจโสดาปตตผล โจรคนหนง มงมองของทตนจะลก ลกของไดประมาณ ๕ มาสก ทเขาผกไวชาย ผาของคนหนง ไดเอาของนมาจดการเลยงดกนทบานของตน เยาะเยย เพอแกลงกลาวกบภรรยาของตนวา ตนเปนบณฑต สวนโจรผเปน โสดาบน จงเขามาเฝาทลถามความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรส พระคาถาน โย พาโล ม ต พาลย, คนใดเปนคนพาล ยอมรสกความ ทแหงตนเปนพาลได ปณฑโต วาป เตน โส, ดวยความรสกนน คนนนจะ กลบเปนบณฑตไดบาง, พาโล จ ปณฑตมาน, กแตวาคนใดเปนพาล กลบม ความสาคญวาตนเปนบณฑต ส เว พาโลต วจจต. คนนนแลเราเรยกวาพาลละ. ๔๙. เรองพระอทายเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระอทายเถระ ไปนงทาทาอยทโรง ธรรมสภาประดจพระมหาเถระ พระภกษอาคนตกะไดมาเหนสาคญวา

Page 53: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 51

เปนพหสต จงเขาไปถามปญหา พระอทายแกไมได จงพากนตเตยน วาอยในวหารเดยวกนกบพระพทธเจายงไมรจกธรรม จงไปทลถาม ความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน ยาวชวมป เจ พาโล ถาคนพาลเขาไปนงใกลบณฑตจน ปณฑต ปยรปาสต, ตลอดชวต น โส ธมม วชานาต, เขายอมหารธรรมไม ทพพ สปรส ยถา. เหมอนชอนไมรรสแกง ฉะนน. ๕๐. เรองปาเฐยยกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกปาเฐยยกภกษ ประมาณ ๓๐. คอพระภกษพวกภททวคคยกมาร ผไดรบเอหภกขอปสมบท ในครง ปฐมกาล ภายหลงไดมาเฝาพระองค ฟงพระธรรมเทศนาสาเรจ พระอรหนต พระภกษทงหลาย พดสรรเสรญทานวา ตรสรงาย พระ ศาสดาจงตรสพระคาถาน มหตตมป เจ ว ถาวญชนเขาไปนงใกลบณฑตอย ปณฑต ปยรปาสต, แมครเดยว ขปป ธมม วชานาต, ยอมรธรรมไดฉบพลน ชวหา สปรส ยถา. เหมอนลนรรสแกง ฉะนน.

Page 54: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 52

๕๑. เรองสปปพทธกฏฐ พระบรมศาสดา ทรงปรารภสปปพทธกฏฐ ไดฟงธรรมเทศนา สาเรจพระโสดาปตตผล เชอมนในรตนตรย ครงนนทาวสกกเทวราช มเทวประสงคจะทรงลองดวาจะจรงหรอไม จงเสดจมหาสปปพทธ แลวตรสวา ถาทานกลาววา พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ไมใช พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ดงนแลว เราจะใหทรพยเปนอน มากแกทาน สปปพทธจงตอบวา เราไมใชคนจน เราเปนคนมอรย- ทรพย ทาวสกกเทวราชไดทรงสดบกทรงเลอมใส มาเฝาทลความนน แดพระศาสดา สปปพทธกไดมาเฝาพระศาสดาเหมอนกน ครน สปปพทธทลลาไปแลวไมนาน นางโคแมลกออนซงเคยเปนเวรกน ไดปลงชพสปปพทธเสย พระภกษทงหลายไปเฝาทลเหตนนแดพระ ศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน จรนต พาลา ทมเมธา คนพาลผมปญญาทรามทงหลาย อมตเตเนว อตตนา ทากรรมลามก ซงเปนของมผล กโรนตา ปาปก กมม เผดรอนอยดวยตน เหมอนศตร ย โหต กฏกปผล. ผไมใชมตรเทยวไป. ๕๒. เรองนายกสกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภชาวนาคนหนง พระองคทรงเหน อปนสยโสดาปตตมรรคของเขา จงไดเสดจไปทนาในเวลาเขากาลง

Page 55: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 53

ทานาอย ไดทอดพระเนตรเหนถงทรพย อนพวกโจรทาตกไวทนานน จงตรสบอกใหพระอานนทดอสรพษ ครนเจาของตดตามมาพบเหน ถงทรพยอยในนาของบรษนน จงจบตวเอาไปหาวาเปนโจร เขาใหการ วาเขาไมไดลก อางพระศาสดากบพระอานนทเปนพยาน พระราชาจง นาตวเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามเรองทเขาอางนน พระองคจงทรง รบวา ไดเหนอยกอนจรง แลวจงตรสพระคาถาน ย ต กมม กต สาธ คนทากรรมใดแลว ยอมตาม ย กตวา อนตปปต เดอดรอน มหนาชมดวยนาตา ยสส อสสมโข โรท รองไหเสวยผลของกรรมใดอย วปาก ปฏเสวต. กรรมทเขาทาแลวนน ไมดเลย. ๕๓. เรองนายสมนมาลาการ พระบรมศาสดา ทรงปรารภนายสมนมาลาการ เคยเกบดอกมะล ไปถวายพระเจาพมพสารทกวน วนหนงเขาไดพบพระศาสดามจตยนด เลอมใส เอาดอกมะลนนถวายเปนพทธบชา ความบชาอนนนกม ปาฏหารยนาอศจรรย พระเจาพมพสารทรงทราบกทรงเลอมใส พระ ราชทานสมบตเปนอนมาแกนายสมนมาลาการนน พระภกษทงหลาย ไดประชมกนสรรเสรญพทธานภาพ และกจกรรมของนายมาลาการนน พระศาสดาเสดจมาแสดงธรรมมกถาแลว จงตรสพระคาถาน

Page 56: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 54

ต จ กมม กต สาธ บคคลทากรรมใดแลวยอมไมตาม ย กตวา นานตปปต เดอดรอน ถงความอมใจ มใจด ยสส ปตโต สมโน เสวยผลของกรรมใดอย กรรมท วปาก ปฏเสวต. บคคลทาแลวนนแล เปนการด. ๕๔. เรองนางอบลวณณาเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางอบลวณณาเถร ในกาลเมอ ทานเปนคฤหสถ เปนเศรษฐธดาในเมองสาวตถ มพระราชามหา- เศรษฐเปนอนมาก ไดสงบรรณาการไปขอ จนเศรษฐบดาผไมรจะ ใหแกใคร จงแนะนาใหธดาของตนบวช นางไดฟงคาของบดากพอใจ ยนดรบ จงไปบวชในสานกพระภกษณ บวชแลวไมชาวนกไดสาเรจ พระอรหนต ครงนนนนทมาณพผเปนบตรของลง มจตปฏพทธใน พระเถร ตงแตทานยงเปนคฤหสถ ครนไดโอกาสจงเขาไปประทษราย ทาน สาเรจความประสงคของตนแลว แผนดนสบไปเกดในมหาอเวจ พระศาสดาจงตรสพระคาถาน มธวา ม ต พาโล บาปยอมไมใหผลเพยงใด ยาว ปาป น ปจจต, คนพาลยอมสาคญบาปราวกะนาผง เพยงนน ยทา จ ปจจต ปาป, ตอเมอใดบาปใหผล อถ ( พาโล ) ทกข นคจฉต. เมอนน คนพาลยอมประสบทกข.

Page 57: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 55

๕๕. เรองชมพกาชวก พระบรมศาสดา ทรงปรารภชมพกาชวก ครงพระกสสปสมมา- สมพทธกาล เคยเปนภกษดาปรภาษพระอรหนตขณาสพรปหนง ดวย กรรมอนนน ตองเสวยทกขในอเวจนรกสนพทธนดรหนง มาใน พทธกาลน ไดมาเกดในเมองราชคฤห เปลอยกายไมนงหมผา กน แตคถอยางเดยว ชอบนอนทแผนดน เวลาผมยาวมากใชถอน มหาชนพากนเลอมใสโดยมาก ตกแตงโภชนะมาวงวอนใหบรโภค เขาเสยไมได จงเอาปลายหญาคาจมโภชนะนน ๆ แลวแตะทปลายลน ประพฤตอยเชนนถง ๕๕ ป พระพทธเจาไดทอดพระเนตรเหนอปนสย จงเสดจออกมาอาศย ณ ทใกลชมพกาชวกอยนน ในเวลาราตรปฐมยาม ทาวมหาราช ทง ๔ มาเฝา ในมชฌมยาม ทาวสกกเทวราชมาเฝา ในปจฉมยาม ทาวมหาพรหมมาเฝา มแสงสวางรงโรจนตลอดราตร อาชวกไดเหน นกอศจรรยใจ รงขนเขาไปเฝา ทลถามพระศาสดา พระองคจงตรสบอก โดยลาดบ แลวตรสธรรมเทศนาใหชมพกาชวกสาเรจพระอรหนตพรอม ดวยปฏสมภทา ครงนนมหาชน ไดพากนมาในทนนเปนอนมาก เกด ความสนเทหวา พระสมณะกบชวกใครจะเปนใหญกวากน พระองค ทรงทราบ จงรบสงใหพระเถรเจาแกความสงสยของประชมชน แลว จงตรสพระคาถาน

Page 58: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 56

มาเส มาเส กสคเคน คนพาลพงบรโภคโภชนะดวย พาโล ภ เชถ โภชน, ปลายแหงหญาคา ในเดอน ๆ น ส สงขาตธมมาน เขายอมไมถงเสยวท ๑๖ อนหนง กล อคฆค โสฬส. แหงทานทมธรรมอนนบพรอมแลว ทงหลาย ( ตงแตโสดาบนบคคล ขนไป. ) ๕๖. เรองอหเปรต พระบรมศาสดา ทรงปรารภอหเปรตตวหนง อยทเขาคชฌกฏ มอตภาพเหมอนง ยาวประมาณ ๒๐ โยชน มศรษะเหมอนคน พระโมคคลลานเถระไดเหนแลว จงพดกบพระลกขณเถระ หนาทนง พระศาสดา พระองคทรงรบเปนพยานของพระโมคคลลานเถระ ภกษ ทงหลายจงทลถามบรพกรรมของเปรตนน พระองคจงตรสเลาเรอง อดตกาล เมอครงเปรตนน เคยเปนชาวนา เหนหมมนษยเดน ยาเหยยบนาของตนไปอปฐากพระปจเจกพทธเจา วนหนงพระปจเจก- พทธเจาไมอย จงลอบเขาไปทบตอยเครองภาชนะใชสอย แลวเอา ไฟเผาบรรณศาลาเสย ดวยกรรมอนนน ตองไปเกดในนรกชวแผนดน หนาขนโยชนหนง แลวจงมาเกดเปนอหเปรตอยทเขาคชฌกฏ ในทสด อดตนทาน จงตรสพระคาถาน

Page 59: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 57

น ห ปาป กต กมม กรรมลามกทคนพาลทาแลวยงไม สชชขรว มจจต, ใหผลเดยวนนกม ดงนานมสด ยงไมแปรไป ในขณะนน ฉะนน ฑหนต พาลมเนวต, บาปนนตามเผาคนพาลอย ภสมาจฉนโนว ปาวโก. เหมอนไฟอนเถากลบไว ฉะนน ๕๗. เรองสฏฐกฏเปรต พระบรมศาสดา ทรงปรารภสฏฐกฏเปรตตวหนง อยทเขา คชฌกฏ มอตภาพสงประมาณสามคาพยต ( คอสามรอยเสน ) อน เหลกแดงประมาณ ๖ หมน ตกลงประหารทศรษะแลวๆ เลา ๆ พระ- โมคคลลานเถระเหนแลวจงพดกบพระลกขณเถระหนาทนง พระองค จงทรงรบเปนพยานของพระโมคคลลานเถระดวย พระภกษทงหลาย จงทลถามบรพกรรมของเปรตนน พระองคจงตรสเรองอดตกาล ครงหนงมบรษเปลยชานาญในการดดกรวด พระราชารบสงใหหามา ตรสวา ปโรหตของเราคนหนงเปนคนพดมาก เวลาทเขามาเฝาอาปาก จะพด ณ เวลาใดแลว ใหดดมลแพะเขาไปในปาก บรษเปลยนนกรบ กระทาไดตามพระราชประสงค ตงแตนนมาปโรหตกซาพดมาก พระ ราชากทรงยนดจงพระราชทางสงของตาง ๆ แกบรษเปลยนน ครงนน มบรษผหนง ยอมตวเปนศษยขอเรยนศลปะอนนนจากบรษเปลย ครน ไดแลวจะใครลองศลปะ วนหนงไดเหนพระปจเจกพทธเจา เขาใจ

Page 60: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 58

วาทานไมมมารดาบดา จงดดกอนกรวดเขาทางหขางขวาทะลออกขาง ซาย พระปจเจกพทธเจา กดบขนธปรนพพาน ดวยกรรมอนนน ตองไปเกดในอเวจนรก ชวแผนดนหนาขนโยชนหนง แลวจงมาเกด เปนสฏฐกฏเปรตอยทเขาคชฌกฏ ในทสดอดตนทาน ตรสพระคาถาน ยาวเทว อนตถาย ความรยอมเกดแกคนพาลเพยง ตต พาลสส ชายต, เพอความฉบหายมใชประโยชน ถายเดยว หนต พาลสส สกกส, ยอมขจดสวนแหงธรรมขาวของคน พาลเสย มทธมสส วปาตย. ยงปญญาของเขาใหตกไปอย. ๕๘. เรองพระสธมมเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสทธรรมเถระ เจาอาวาสอมพา- กฎวนเมองมจฉกาสณฑ เหนจตตคหบดผอนาคามอปฐากตน ไป เลอมใสในพระอครสาวก ผเปนอาคนตกะไปในทนนมากกวาตน และ นมนตอาคนตกะกอน นมนตตนภายหลง มความรษยาโกรธคฤหบด กลาวถอยคาแดกดนตาง ๆ ทงอาวาสนนมาเฝาทลพระศาสดา พระองค จงรบสงใหเธอไปขอขมาโทษจตตคหบดเสย แลวจงตรสพระคาถาน อสนต ภาวมจเฉยย, ภกษพาลพงปรารถนาความยกยอง อนไมมในตน

Page 61: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 59

ปเรกขาร จ ภกขส, และความกระทาในเบองหนา ( คอ เปนหวหนา ) ในภกษทงหลาย อาวาเสส จ อสสรย, และความเปนอสระในอาวาส ทงหลาย ปชา ปรกเลส จ, และความบชาทงหลาย ในตระกล แหงชนเหลาอน มเมว กตม นต คฤหสถ บรรพชต ทงสองพวก จง คหปพพชตา อโภ, สาคญกจทคนอนทาแลววา ของ เรา มเมว อตวสา อสส, จงอยอานาจเราราบทเดยว กจจากจเจส กสม จ, ในกจนอยกจใหญไมวากจอะไร ๆ. อต พาลสส สงกปโป, ความดารของภกษพาลอยางน อสสา มาโน จ วฑฒต. รษยาและมานะยอมเจรญแกเขา. ๕๙. เรองวนวาสตสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภวนวาสตสสเถระ เปนบตรอปฐาก ของพระสารบตร มความเลอมใสในพระเถระแตยงเลก ครนอาย ได ๗ ขวบ ไดบวชเปนสามเณรในสานกพระเถระ เปนผบรบรณ ดวยลาภสกการะเปนอนมาก แตทานหายนดในลาภสกการะอนนนไม ไปเฝาทลขอพระกรรมฐานแตสานกพระศาสดา แลวเขาไปอยในปา

Page 62: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 60

กระทาความเพยรจนบรรลพระอรหนตในพรรษานน พระภกษทงหลาย ไดประชมกนพดสรรเสรญคณของสามเณรวา กระทากจทบคคลกระทา ไดโดยยาก สละลาภสกการะเหนปานฉะนน แลวเขาไปอยในปาเลยงชพ ดวยอาหารอนสารวม พระศาสดาไดเสดจมาในทประชมนน จงตรส พระคาถาน อ า ห ลาภปนสา, ปฏปทาเขาไปอาศยลาภอนอนตาง หาก อ า นพพานคามน, เขาไปอาศยพระนพพานอนอน ( คนละอน ) เอวเมต อภ าย ภกษผสาวกของพระพทธเจารเหต ภกข พทธสส สาวโก, น อยางนแลว สกการ นาภนนเทยย, ไมควรเพลนสกการะนก วเวกมนพรหเย. พงยงวเวกใหเจรญโดยลาดบ.

Page 63: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 61

บณฑตวรรคท ๖ ๖๐. เรองพระราธเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระราธะผมอาย เมอทานเปน คฤหสถ เปนพราหมณเขญใจ อาศยพระภกษทงหลายเลยงชพอย ในวหาร ไดกระทาการแผวถางปดกวาดตามบรเวณวหาร. พระศาสดา ไดทอดพระเนตรเหนอปนสยพระอรหตตผล จงเสดจเขาไปทาง ปราศรยดวย พราหมณนนจงทลวาอยากจะบวช พระศาสดาจงให ประชมสงฆ รบสงถามวาใครระลกถงอปการของพราหมณนไดบาง พระสารบตรเถระ จงทลวาขาพระองคระลกได พราหมณนเคยให ภกษาทพพหนง พระองคจงทรงอนญาตใหพระสารบตรบวช ครน ทานบวชแลวไดเปนผวางายอยางยง รบคาสงสอนของพระเถระโดย เคารพ ไมชานกกไดสาเรจพระอรหนต พระภกษทงหลายประชมกน สรรเสรญพระสารบตรวา เปนผกตญกตเวท สรรเสรญพระราธะ ผมอายวาเปนผวางายจรง พระศาสดาไดเสดจมาในทประชม แลวจง ตรสพระคาถาน นธนว ปวตตาร บคคลพงเหนบณฑตใด ทม ย ปสเส วชชทสสน ปญญากลาววาขมขชโทษใหเหน นคคยหวาท เมธาว, เหมอนคนทบอกขมทรพยใหฉะนน ตาทส ปณฑต ภเช, ควรคบบณฑตเชนนนไว ตาทส ภชมานสส, เพราะเมอคบบณฑตเชนนนอย เสยโย โหต น ปาปโย. ยอมมแตคณ หาโทษมได.

Page 64: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 62

๖๑. เรองอสสชปนพพสกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษอสสชและปนพพสกะ เปน ภกษในจานวนพวกฉพพคคยะ เปนสทธวหารกของพระอครสาวก แตเปนภกษอลชชประพฤตอนาจาร กระทาการกลทสก เลยงชพดวย ปจจยนน อาศยทเขากฏาคร กบภกษ ๕๐๐ ผเปนบรวารของตน พระศาสดาทรงทราบ รบสงใหหาพระอครสาวกทง ๒ มา ทรง อนญาตใหไปทรมานสงสอนพระภกษทงหลายเหลานน แลวจงตรส พระคาถาน โอวเทยยานสาเสยย, บณฑตควรสอน ควรพราสอน อสพภา จ นวารเย, และควรหามเสยจากกรรมของ อสตบรษ ( คออกศลกรรม ) สต ห โส ปโย โหต, บณฑตนนจะเปนทรกของสตบรษ ทงหลายเทยว อสต โหต อปปโย. ยอมไมเปนทรกของอสตบรษ ทงหลาย. ๖๒. เรองพระฉนนเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระฉนนเถระ เปนคนดอวายาก สอนยาก ถอตนวาเปนขาหลวงเดม กลาวอยวา เราไดตามเสดจ พระลกเจาออกมหาภเนษกรมณ เวลานนเราไมเหนใครสกคนเดยว มาเวลาน มผกลาววาเราเปนอครสาวกดงน

Page 65: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 63

พระศาสดาทรงทราบรบสงใหหาตวมาเทศนาสงสอน สรรเสรญ คณของพระอครสาวกวา เปนผควรสมาคม แลวจงตรสพระคาถาน ( พระฉนนะกยงคงดออยอยางนน ตอพระผมพระภาคเจาปรนพพาน แลว จงเรยบรอยสาเรจพระอรหนต ) น ภเช ปาปเก มตเต, คนไมควรคบมตรชวทงหลาย น ภเช ปรสาธเม, ไมควรคบบรษเลวทรามทงหลาย ภเชถ มตเต กลยาเณ, ควรคบมตรทดทงหลาย ภเชถ ปรสตตเม. ควรคบบรษชนสงทงหลาย. ๖๓. เรองพระมหากปบนเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระมหากปบนเถระ ในกาลเมอทาน เปนคฤหสถ เปนกษตรยเสวยราชสมบตในนคากกกฏวด มมเหส มนามวานางอโนชา วนหนงไดทราบขาวจากพวกพาณชวา บดน มพทธรตนะ ธรรมรตนะ สงฆรตนะ บงเกดขนแลวในพระนครสาวตถ กทรงโสมนสปตเปนอนมาก ไดพระราชทานทรพยบชาขาวสาสนนนแก พวกพาณช แลวทรงละราชสมบตเสดจออกดวยราชยรวารประมาณ พนหนง มงไปเมองสาวตถ พบพระศาสดาในกลางทาง ไดฟง อนบพพกถา สาเรจพระอรหนต ไดเอหภกขในทนน ภายหลง นางอโนชาเทว พรอมดวยหญงบรวารตามมา ไดฟงเทศนาสาเรจ โสดาปตตผล แลวไปบวชเปนภกษณในสานกนางอบลวรรณาเถร

Page 66: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 64

สาเรจพระอรหนตทงหมด วนหนงพระภกษทงหลาย ไดยนพระ กปบนเถระกลาวอทานวาสขจรง ๆ ดงน จงเขาไปทลหาวาทานปรารภ สขในราชสมบต พระองคจงตรสวาทานปรารภสขในพระนพพาน แลวจงตรสพระคาถาน ธมมปต สข เสต บณฑตผมความเอบอมในธรรม วปปสนเนน เจตสา มใจผองแผวแลว ยอมอยเปนสข อรยปปเวทเต ธมเม ยนดในธรรม ทพระอรยเจา สทา รมต ปณฑโต. ประกาศแลวทกเมอ. ๖๔. เรองบณฑตสามเณร พระบรมศาสดา ทรงปรารภบณฑตสามเณร เปนบตรของ ตระกลผอปฐากของพระสารบตรเถระ ในเมองสาวตถ ทานเปนผ มกสลอนเคยอบรมมา เมออาย จ๗ ขวบ ไดบวชเปนสามเณรอยใน สานกพระเถระ เวลาเชาวนหนง ไดไปเทยวบณฑบาตกบพระเถระ เหนชาวนาไขนาเขานา ชางศรดดลกศรใหตรง ชางถาก ๆ ไมได ตามประสงคของตน ๆ จงถอเอาเปนอารมณ คดจะฝกจตของตน ลาพระเถระกลบมา เวลาจะกลบ จงขอพระเถรเจา ใหนาภตตาหาร มาฝากตนบาง เมอกลบมาแลวเขาในหองปดประตนงพจารณากายของ ตนอย ขณะนนเดชแหงคณของสามเณรบนดาลใหบณฑกมพลศลาอาสน ของทาวโกสนทรเทวราชรอนกระดาง ทาวเธอจงทรงจนตนาการ แลว

Page 67: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 65

กทรงทราบโดยประจกษ จงมเทวโองการสงทาวจาตมหาราช ใหไป พทกษโดยรอบวหาร อยาใหมเสยงสตวอนออองขนได แลวตรสสง จนทมเทวบตรและสรยเทวบตร ใหหยดมณฑลของตน สวนพระองค เสดจมารกษาอยทสายยปประตวหาร ทนนกสงบสงดเสยง สามเณร กบรรลผลทง ๓ ในเบองตนโดยลาดบ ยงแตอรหตตผล องคสมเดจ- พระศาสดาทรงดารวา ถาสารบตรรบนาโภชนาหารมาใหเวลาน กจะ เปนอนตรายแกอรหตตผลของสามเณร จงเสดจมายนประทบอยทซม ประต ครนพระเถระกลบมา จงทรงหนวงถามปญหากบพระเถระ กาลเมอจบปญหาวสชนา สามเณรกบรรลพระอรหตตผล พระองค จงทรงเตอนใหพระเถระใหภตตหารแกสารเณร ครนเสรจภตตกจแลว สรยเทวบตรกปลอยแสงสวาง ดวงอาทตยปรากฏในตอนบาย พระ ภกาทงหลายพากนสงสน จงสนทนาปรารภกนถงเรองนน พระศาสดา จงทรงเลาความนนใหภกษทงหลายนนฟง แลวจงตรสพระคาถาน อทก ห นยนต เนตตกา, ธรรมดาคนทงหลาย ผเปนชาวนา ยอมไขนาเขา อสการา นมยนต เตชน, ผทาศรยอมดดลกศร ทาร นมยนต ตจฉกา, ผถากยอมดดแปลงไม อตตาน ทมยนต ปณฑตา. ผเปนบณฑตยอมฝกตน.

Page 68: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 66

๖๕. เรองพระลกณฏกภททยเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระลกณฏกภททยเถระ อน ภกษหนมและสามเณรทงหลายทเปนปถชน เหนทานแลว จบทศรษะ เลนบาง จบทหเลนบาง จบทจมกเลนบาง กลาวถอยคาลอเลยนตาง ๆ บาง พระเถระเจาไมมความโกรธเคองเลย พระภกษทงหลายประชมพด สรรเสรญคณของทาน พระศาสดาเสดจมา ทรงแสดงคณของพระ ขณาสพ แลวจงตรสพระคาถาน เสโล ยถา เอฆโน ภเขาหนมแทงทบ ยอมไมหวน วาเตน น สมรต, ไหวดวยลม ฉนใด, เอว นนทาปสสาส บณฑตทงหลาย ยอมไมหวนไหว น สม ชนต ปณฑตา. ในความนนทาและความสรรเสรญ ทงหลาย ฉนนน. ๖๖. เรองนางกาณมารดา พระบรมศาสดา ทรงปรารภมารดรของนางกาณา จดแจง ทาขนม เพอสงธดาของตนไปสตระกลสาม ครงนนมภกษ ๔ รป เปลยนกนเขาบณฑบาต รปหนงถง ๔ ครง จนมารดาของนางกาณา ทาขนมไมทน ชาไป สามของนางกาณาจงมภรรยาใหม นางกาณา ทราบความนน โกรธภกษทงหลาย เหนเขาแลวดาไมเลอกหนา พระศาสดาเสดจไปเทศนาสงสอน ใหนางกาณาบรรลโสดาปตตผลแลว

Page 69: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 67

เสดจผานมาทางพระลานหลวง พระเจาปเสนทโกศลทอดพระเนตรเหน จงเสดจเขามาเฝา พระศาสดาจงทรงตรสเรองนางกาณาตงแตตนจนนาง ไดสาเรจโสดาปตตผล แกพระราชา ๆ ทรงเลอมใสใหรบนางกาณานน ไปเลยงไวดจราชธดา แลวนางไดเปนภรรยาของมหาอามาตย ตงแต นนมากไดทาบญตามชอบใจ แตไมไดภกษทตนจะพงอปฐาก เพราะ เธอเขดเมอครงถกดา จงวางบรษไวตามประตเมอง ใหคอยอาราธนา ภกษมาบานตน ไดทากศลทานบรจาคตาง ๆ พระภกษทงหลายประชม พดกนถงเรองนางกาณา และสรรเสรญพระคณพระศาสดาเจา พระองค จงตรสพระคาถาน ยถาป รหโท คมภโร หวงนาลกใสไมขนมว แมฉนใด วปปสนโน อนาวโล, เอว ธมมาน สตวาน บณฑตทงหลาย ฟงธรรมทงหลาย วปปสทนต ปณฑตา. แลว ยอมผองใส ฉนนน. ๖๗. เรองปญจสตภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระภกษ ๕๐๐ ในกาลเมอ พระองคเสดจจาพรรษาอยในเมองเวรญชา ประจวบเวลาขาวแพง พระภกษเหลานนกนลาบากดวยบณฑบาต แตกระนนกไมกระเสอก กระสน สงบเสงยมเรยบรอยอยเปนปกต ครนออกพรรษาแลวไดตาม เสดจพระศาสดา มาถงวหารเชตวนเมองสาวตถ ชาวเมองไดกระทา

Page 70: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 68

อาคนตกภต ตอนรบภกษผอาคนตกะเปนอนมาก ครงนนมวฆาสาท คนกนเดนประมาณ ๕๐๐ อาศยพระภกษอยทวหาร ครนไดรบ ประทานโภชนะทเหลออมหนา กครกครนเอกเกรกปลาปลกกนเลน เปนทสบาย ภกษทงหลายเหนเชนนน จงประชมปรารภกนถงกรยา ของวฆาสาท พระศาสดาเสดจมาทรงแสดงธรรมมกถา แลวตรสพระ คาถาน สพพตถ เว สปปรสาว วชนต, สปบรษทงหลายยอมละ ( ไมคด อย ) ในธรรมทงสนแล น กามกามา ลผยนต สนโต, ทานผระงบแลวทงหลาย ยอมไม บนเพอเพราะความใครในกาม สเขน ผฏา อถวา ทกเขน บณฑตทงหลาย อนสขหรอทกข น อจจาวจ ปณฑตา ทสสยนต. ถกตองแลว ยอมไมแสดงอาการ ขนลง. ๖๘. เรองพระธมมกเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระธมมกเถระ เมอทานเปน คฤหสถเปนอบาสกมความเลอมใสในพระพทธศาสนา ใครเพอจะบวช จงปรกษากบภรรยาของตน ภรรยาไมพอใจจะใหบวช แสดงความ ผดเพยนตอใหบตรทอยในครรภคลอดเสยกอน ครนคลอดแลวใหรอ บตรโตเสยกอน อบาสกเหนไมไดการ กหนไปบวช ไดกระทาความ

Page 71: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 69

เพยรบรรลพระอรหนตแลว กลบมาแนะนาใหบตรอกบวชบาง ครน บตรออกบวชแลวไมนานนก กสาเรจพระอรหนต ภรรยาจงออกบวชบาง ไมนานนกกไดสาเรจพระอรหนตเหมอนกน พระภกษทงหลาย จง ประชมปรารภกนถงเรองพระเถระทง ๓ พระศาสดาเสดจมาทรงแสดง ธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน น อตตเหต น ปรสส เหต, บณฑตยอมไมทาบาปเหต แหงตน เหตแหงผอน น ปตมจเฉ น ธน น รฏ, ไมพงปรารถนาบตร ไม พงปรารถนาทรพย ไมพง ปรารถนาแวนแควน น อจเฉยย อธมเมน สมทธมตตโน, ไมพงปรารถนาความสาเรจ สมบรณเพอตน ดวยเหต ไมใชธรรม. ส สลวา ป วา ธมมโก สยา. เขาพงเปนผมศล มปญญา ครองธรรม. ๖๙. เรองธมมสสวนะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภการฟงธรรมของมนษยชาวเมอง สาวตถ วนหนงไดพรกพรอมกนกระทาทานแลว มการธรรมสวนะ จนตลอดรง บางพวกอาศยความยนดในกามกลบไปบานเสยบาง

Page 72: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 70

บางพวกกนอนหลบอยทวหารนนเองจนสวางแลวกกลบไป พระภกษ ทงหลายเหนดงนน จงประชมปรารภกนถงเรองนน พระศาสดาเสดจ มาทรงแสดงธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน อปปกา เต มนสเสส บรรดามนษยชนทงหลาย ชน เย ชนา ปารคามโน, เหลาใดยอมไปสฝง ( คอพระ นพพาน ) ชนเหลานนมประมาณ นอย อถาย อตรา ปชา สวนหมสตว ( คอชน ) นอกจากน ตรเมวานธาวต, น ยอมไปสฝง ( คอ สกกายทฏฐ ) นนแล เย จ โข สมมทกขาเต กชนทงหลายเหลาใดแล เปนผม ธมเม ธมมานวตตโน, ปกตประพฤตตามธรรมในธรรม ทตถาคตกลาวแลวชอบ เต ชนา ปารเมสสนต, ชนทงหลายเหลานน จกถงฝง ( คอ พระนพพาน ) มจจเธยย สทตตร. ลวงวฏฏะเปนทตงอยแหงมจจ ( คอกเลสมาร ) อนบคคลขามได ยากนก.

Page 73: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 71

๗๐. เรองอาคนตกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระภกษอาคนตกะประมาณ ๕๐๐ พากนไปจาพรรษาอย ณ แวนแควนโกศล ครนออกพรรษาปวารณา เสรจแลว จงพากนมาเฝาพระศาสดา ทวหารเชตวน ณ เมองสาวตถ เมอพระองคทรงแสดงธรรมระงบขาศกของภกษเหลานน จงตรสพระ คาถาน กณห ธมม วปปหาย บณฑตควรละธรรมดาเสย ยง สกก ภาเวถ ปณฑโต, ธรรมขาวใหเจรญ โอกา อโนกมาคมม, อาศยพระนพพานไมมอาลยจาก อาลย ( คอ ออกจากอาลย อาศย พระนพพาน ) วเวเก ยตถ ทรม, ความยนดไดยากในพระนพพาน อนสงดใด ตตราภรตมจเฉยย พงละกามทงหลายเสย เปนผไมม หตวา กาเม อก จโน, เครองกงวลแลวปรารถนาความ ยนดในพระนพพานนน ปรโทเปยย อตตาน บณฑต ควรยงตนใหผองแผว จตตเกลเสห ปณฑโต, จากเครองเศราหมองแหงจต ทงหลาย เยส สมโพธยงเคส จตอนบณฑตทงหลายเหลาใด สมมา จตต สภาวต, อบรมดแลวในองคเปนเหตตรสร ทงหลาย

Page 74: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 72

อาทานปฏนสสคเค บณฑตทงหลายเหลาใด ไมถอมน อนปาทาย เย รตา, ยนดแลวในอนสละความยดถอ ขณาสวา ชตมนโต บณฑตทงหลายเหลานน เต โลเก ปรนพพตา. เปนผไมมอาสวะ มความโพลง ดบสนทในโลก.

Page 75: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 73

อรหนตวรรคท ๗ ๗๑. เรองชวก พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญหาอนหมอชวกทลถาม ครง เมอเทวทตคดจะฆาพระองค กลงศลาลงมาจากเขาคชฌกฏ ศลานน กระทบยอดเขาแตกออกเปน ๒ ซก สะเกดศลาอนหนงกระเดนถก พระบาทพระผมพระภาค กระทาใหหอพระโลหต พระภกษทงหลาย จงเชญเสดจไปยงชวกมพวน หมอชวกจงประกอบยากดพอกแลว เอา ผาพนผกไว ทลลาวาจะไปรกษาคนในเมองกลบมาจงจะแกออก ครน หมอชวกไปกระทาการรกษาคนในเมองแลวพอเวลายาคา เขาปดประต เมองเสย ออกไมได มความรอนใจเปนอนมาก พระผมพระภาคทรง ทราบความปรวตกของหมอชวก จงรบสงใหพระอานนทแกยานนออก ครนรงเชาเขาเปดประตแลวหมอชวกไดรบมาโดยเรว ทลความปรวตก ของตน พระศาสดาจงตรสวา ตถาคตไมมความเรารอน แลวจงตรส พระคาถาน คตทธโน วโสกสส ความเรารอน ยอมไมม แกทานทม วปปมตตสส สพพธ ทางไกลอนถงแลว มโศกปราศไป สพพคนถปปหนสส แลว พนแลวในธรรมทงหลาย ปรฬาโห น วชชต. ทงปวง มกเลสเครองรอยรดทงสน อนละเสยแลว.

Page 76: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 74

๗๒. เรองพระมหากสสปเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระมหากสสปเถระ เปนผม ญาตโยมในเมองราชคฤหมาก ภกษทงหลายหาวาทานเปนผมความ เกยวของในตระกลและปจจยทงหลาย พระศาสดาจงทรงรบรองวา ทานไมมความเกยวของในทไร ๆ แลวจงตรสพระคาถาน อยย ชนต สตมนโต, พระขณาสพทงหลาย เปนผมสต ยอมหลกออก น นเกเต รมนต เต, ทานไมยนดอยในทอย ( คอไมยนด อยในทเดยว ) หสาว ปลลล หตวา ทานละอาลยอาวรณเสย เหมอน โอกโมก ชหนต เต. หงสละเปอกตมไปอยฉะนน. ๗๓. เรองพระเพฬฏฐสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเพฬฏฐสสะผมอาย ทานเทยว บณฑบาตไดขาวสกมามาก เหลอฉนแลวตากเปนขาวตากเกบไว ตอง การอาหารเมอใด กเอาขาวตากนนมาแชนาบรโภคฉนเมอนน นาน ๆ จงจะเขาไปบณฑบาตในบานสกครงหนง คราวหนงพระภกษทงหลาย ทราบความนน จงทลแดพระผมพระภาค พระองคจงใหประชมสงฆ ทรงบญญตสกขาบทหามสนนธการ แลวทรงประกาศความทแหงพระ เถระนนเปนผไมมโทษ เพราะยงไมไดทรงบญญตสกขาบท และทาน กระทาดวยอาศยความเปนผมกนอยแลว จงตรสพระคาถาน

Page 77: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 75

เยส สนนจจโย นตถ, ความสงสมของชนเหลาใด ยอม ไมม เย ปร าตโภชนา, ชนเหลาใด มโภชนะอนกาหนดร แลว ส โต อนมตโต จ สญญตวโมกข และอนมตตวโมกข วโมกโข เยส โคจโร, ( และอปปณหตวโมกข ) เปน โคจร ของชนเหลาใด อากาเสว สกนตาน ความไปของชนเหลานน ๆ ยากท คต เตส ทรนวยา. จะรได ดงความไปของนกทงหลาย ในอากาศฉะนน. ๗๔. เรองพระอนรทธเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระอนรทธเถระ ผมจวรเกา เทยวแสวงหาผาบงสกล เหนผาทพยอนนางเทพธดานามาวางไวทกอง หยากเยอแหงหนง จงถอเอาดวยบงสกลสญญา แลวนามาเพอทาจวร ครงนนพระศาสดากบพระอสตมหาเถระ ไดไปชวยพระอนรทธเถระ ทาจวร มหาชนไดชกชวนกนจดแจงเลยงดพระภกษทงหลาย ทมาชวย ทาจวรนน จนของนนเหลอเฟอมากมาย พระภกษทงหลายทไมทราบ ความ จงพากนตเตยนวา พระอนรทธเถระมประสงคจะอวดวา ญาตโยมของตนมาก จงไดบอกใหเขานาบณฑบาตมาเหลอเฟอ เมอ

Page 78: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 76

พระศาสดาจะทรงเปลองวาทะของภกษเหลานน จงตรสวาพระขณาสพ ไมกลาวถอยคาประกอบดวยปจจย แลวจงตรสพระคาถาน ยสสาสวา ปรกขณา, อาสวะทงหลายของคนใดสนแลว อาหาเร จ อนสสโต, คนใดไมตองอาศย ( ตณหาทฏฐ ) ในอาหารดวย ส โต อนมตโต จ สญญวโมกข และอนมตตวโมกข วโมกโข ยสส โคจโร, ( และอปปณหตวโมกข ) เปน โคจรของคนใด อากาเสว สกนตาน รองรอยของคนนน ๆ ยากทจะรได ปทนตสส ทรนวย. ดงรอยของนกทงหลาย ในอากาศ ฉะนน. ๗๕. เรองพระมหากจจายนเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระมหากจจายนเถระ ทานไปอย ประเทศชออวนต ครนถงวนมหาปวารณา พระศาสดาพรอมดวย มหาสาวก ประชมกนทบพพาราม เวนอาสนะไวทหนง เพอพระ มหากจจายนเถระ ครงนนทาวสกกเทวราช ไดเสดจมาทรงกระทา สกการะบชา ทอดพระเนตรหาพระมหากจจายนเถระอย ครนเหนทาน มาถง กทรงโสมนสถวายนมสการแลวทรงทกทายปราศรยบชาดวยของ หอมและระเบยบทพยตาง ๆ พระภกษทงหลายจงตเตยนทาวสกกะวา

Page 79: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 77

ทรงกระทาดวยเหนแกหนา พระศาสดาจงไดทรงแสดงวา ภกษผ สารวมอนทรยเชนมหากจจายนะน ยอมเปนทรกของเทวดาทงหลาย แลวจงตรสพระคาถาน ยสสนทรยาน สมถงคตาน, อนทรยทงหลายของคนใด ถง ความระงบแลว อสสา ยถา สารถนา สทนตา, เหมอนมาทงหลายอนนายสารถ ฝกดแลว ปหนมานสส อนาสวสส แมเทวดาทงหลาย กกระหยมตอ เทวาป ตสส ปหยนต ตาทโน. คนนน ผมมานะอนละแลว หา อาสวะมได เปนผคงท. ๗๖. เรองพระสารบตรเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสารบตรเถระ ในกาลเมอ ออกพรรษาแลว ทานใครเพอจะจารกไป ครงนนภกษทงหลายไดตาม ไปสงเปนอนมาก พระเถระไดทกทายปราศรยกบภกษเหลานนเปน อนมาก แตภกษอกรปหนงหาไดรบปฏสนถารไม พอผาสงฆาฏของ พระเถระไปถกเธอเขา เธอกโกรธไปเฝาพระศาสดา ทลหาวาพระเถระ แกลง แลวไมขอขมาโทษ พระศาสดาจงใหตามพระเถระมารบสงถาม เหตการณอนนน พระเถระจงทลความททานมจตเสมอ ดวยแผนดน ดวยนา ดวยไฟ ดวยลมเปนตน ขณะนน ความเรารอนไดบงเกดขน

Page 80: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 78

ในสรระของภกษผกลาวต พระผมพระภาคจงรงสงใหพระสารบตร อดโทษแกเธอ พระเถระจงนงกระโหยงทาอญชลขอขมาโทษ พระ ภกษทงหลายจงพากนสรรเสรญคณของพระเถระ พระศาสดาจงตรส พระคาถาน ป สโม โน วรชฌต, ทานทมใจเสมอดวยแผนดน ยอม ไม ( ยนด ) ยนราย อนทขลปโม ตาท สพพโต, ทานทมวตรเชนนน อปมาดวย เสาอนทขล ( เสาเขอน ) รหโทว อเปตกททโม, ผองใส เหมอนหวงนาทมเปอกตม ไปปราศแลว สสารา น ภวนต ตาทโน. สงสารวฏฏทงหลาย ยอมไมมแก ทานเชนนน. ๗๗. เรองโกสมพวาสตสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภสามเณรของพระตสสเถระผเปนชาว เมองโกสมพ ไดสาเรจพระอรหนตพรอมดวยปฏสมภทาแตอาย ๗ ขวบ ในขณะทจดปลายมดโกนจะปลงผมบรรพชา แตพระตสสเถระผเปน อปชฌายะเปนปถชน วนหนงทานอปชฌายะไดพาสามเณรไปเฝาพระ ศาสดา ณ เมองสาวตถ พกอยในวหารกลางทางแหงหนง ในราตร ไดอาศยอยทเดยวกนกบสามเณร เวลากลางคนทานอปชฌายะนอนหลบ

Page 81: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 79

สวนสามเณรไดนงขดสมาธอยในทใกลเตยงของทาน ครนเวลาจวนรง ทานสาคญวาสามเณรนอนหลบ จงหยบพดตปลกสามเณรใหไปขางนอก เพอจะหนสหไสย ใบพดไปตาตาสามเณรบอดขางหนง สามเณรกนง ไมไดบอกใหทานทราบ ครงเวลาเชากกระทาวตรปฏบตตามเคย ทาน อปชฌายะเหนตาของสามเณรบอดจงถามขน สามเณรจงเลาเรองให ทานฟง ทานอปชฌายะเกดสงเวชขอโทษสามเณร สามเณรจงเลาโลม ใหทานเบาใจ วาโทษของทานไมม นเปนโทษของวฏฏะตางหาก เมอทานอปชฌายะไปถงเมองสาวตถแลวจงนาสามเณรไปเฝา ทลเลา ความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน สนต ตสส มน โหต ใจสงบ และวาจาสงบ และกาย- สนตา วาจา จ กมม จ, กรรมสงบ ยอมมแกทาน สมมท า วมตตสส, ทรชอบ พนวเศษแลว อปสนตสส ตาทโน. ผสงบระงบแลว เชนนน. ๗๘. เรองพระสารบตรเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสารบตรเถระ พระองค ไดทอดพระเนตรเหนอปนสยของภกษผอยปาประมาณ ๓๐ รป มาเฝา จงตรสเรยกพระสารบตรมาถามปรศนาดงนวา สารบตร เชอไหม วา อนทรยทง ๕ อนบคคลทาใหมากแลว หยงลงสอมตธรรม มอมตธรรม เปนทสด พระเถระจงทลวา ในเรองนขาพระองคไมตองเชอพระผม

Page 82: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 80

พระภาค ผใดรแลวถกตองแลวดวยปญญา ผนนไมตองเชอผอน. ครงนนพระภกษทงหลาย ไมเขาใจเนอความจงกลาววา พระ สารบตรเปนมจฉาทฏฐ ไมเชอตอพระสมมาสมพทธเจา พระศาสดา จงทรงอธบายวา เราถามวา ผทไมเจรญอนทรยแลวสามารถกระทา มรรคผลใหแจงได เชอไหม สารบตร ๆ จงตอบวา ไมเชอ ดงน เมอจะทรงแกความขอนนอก จงตรสพระคาถาน อสสทโธ อกต จ ชนใดไมตองเชอผอนดวย รพระ สนธจเฉโท จ โย นโร, นพพานทปจจยทาไมไดดวย ตด เครองตอเสยดวย หตาวกาโส วนตาโส, มโอกาสอนขจดแลวดวย มความ หวงอนคายแลวดวย ส เว อตตมโปรโส. ชนนนแลเปนบรษชนสง. ๗๙. เรองขทรวนยเรวตเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเรวตเถระ เปนนองนอยของ พระสารบตร เมออาย ๗ ขวบ ไดหนไปบวชเปนสามเณรอยกบภกษ ในประเทศแหงหนง เขาไปอยในปาไมตะเคยน ไดกระทาความเพยร สาเรจพระอรหนตในภายในพรรษานน ครนออกพรรษาแลว พระ ศาสดาพรอมดวยภกษสงฆประมาณ ๕๐๐ เสดจไปในทอยของเรวต- สามเณร ๆ ทราบขาวเสดจ จงนฤมตคนธกฎรบเสดจ และนฤมต เรอนยอดทจงกรมทพกอาศย อยางละ ๕๐๐ ๆ เพอพระภกษสงฆ

Page 83: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 81

ในหมพระภกษเหลานน มภกษแก ๒ รป ไดเหนทอยของ เรวตสามเณรเชนนน จงคดวาสามเณรน กระทาเสนาสนะเหนปานน คงไมอาจทาสมณธรรมได พระศาสดาทรงทราบวารจตของเธอทง ๒ แลว เวลาจะกลบทรงบนดาลใหภกษทง ๒ ลมบรขารของตนไวในทนน เปนปาไมตะเคยน ไดบรขารแลวกตามเสดจกลบ ครนมาถงบพพาราม นางวสาขากจดแจงอาคนตกภต ถวายพระภกษสงฆทตามเสดจมา ถาม ถงทอยของเรวตสามเณรนน ภกษแก ๒ รปนนจงบอกวา ทอยของ สามเณรนนเปนปาไมตะเคยร ครนไปถามภกษอน ๆ ตอบวาเปน รมมณยสถานนาอย นางวสาขานกอศจรรยใจ ฟงเสยงพระภกษทตาม เสดจพดไมตรงกน จงเขาไปเฝาทลถามพระศาสดา พระองคจงตรส พระคาถาน คาเม วา ยท ร เ พระอรหนตทงหลาย ยอมอยใน นนเน วา ยท วา ถเล ทใด จะเปนบานหรอปากตาม จตถ อรหนโต วหรนต, จะเปนทลมหรอทดอนกตาม, ต ภมรามเณยยก. ทนนเปนภมควรยนด.

Page 84: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 82

๘๐. เรองอญญตรตถ พระบรมศาสดา ทรงปรารภหญงคนหนง นดหมายกบบรษไว เพอพบกนทสวนรางแหงหนง ครนถงกาหนด ไดไปทสวนนนไมเหน บรษตามทนดหมาย เหนพระภกษรปหนงนงเจรญกรรมฐานอย เกด ความกาหนดจงแสดงมารยาหญง ยวกเลสพระภกษนน ๆ ไดเหน เชนนน กสงเวชสลดใจ พระศาสดาประทบอยทคนธกฎ ทรงทราบ ดวยทพยจกษ ทรงเปลงพระโอภาสรศมไปประดจประทบในทเฉพาะ หนา แลวจงตรสพระคาถาน รมณยาต อร าน ปาทงหลายอนไมเปนทยนดของ ยตถ น รมต ชโน, มหาชน ยอมเปนทนารนรมย วตราคา รเมสสนต, สมณะผมราคะไปปราศแลว จก ยนดในปาเหลานน, น เต กามคเวสโน. เพราะเธอทงหลาย หาเปนผ แสวงหากามไม.

Page 85: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 83

สหสสวรรคท ๘ ๘๑. เรองตมพทาฐกโจรฆาตกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภนายเพชฌฆาตหนวดแดง เปนคน สาหรบฆาโจร ครนทพพลภาพลง จงออกจากหนาทนน ปรารภจะ แกแตงประดบประดากายแลว บรโภคโภชนาหารใหเปนทสบาย ครงนนพระสารบตรเถระ ออกจากมหาสมาบตแลวเขาไปบณฑบาต นายเพชฌฆาตไดเหน กมความเลอมใส จดบณฑบาตถวายโดยเคารพ ครนเสรจภตกจแลว ไดฟงอนโทนากถาโดยสงเขป สาเรจโสดา- ปตตผล ครนพระเถระกลบ ไดตามไปสง ขณะนนแมโคนมตวหนง ไดขวดเขาตายในกลางทางนน พระภกษทงหลายประชมสนทนากน ถงคตของนายเพชฌฆาตนน พระศาสดาจงทรงแสดงวาไปเกดในดสต พภพ พระภกษเหลานนจงทลวาอนโมทนานดหนอย สามารถงเพยงน เทยวหรอ พระองคจงตรสพระคาถาน สหสสมป เจ วาจา, ผวาวาจาแมสกพนหนง อนตถปทส หตา, แตไมประกอบดวยบทแสดงประ- โยชน วาจานน หาประเสรฐไม เอก อตถปท เสยโย ใครฟงบทแสดงประโยชนใดแลว ย สตวา อปสมมต. โยชนนนบทเดยวประเสรฐกวา.

Page 86: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 84

๘๒. เรองพระทารจรยเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภทารจรยเถระ ในกาลครงหนง ทานไดลงเภตรมไปในมหาสมทร ครนเรออปปางลง คลนซดไป ขนฝงได ไมมผานงผาหม มหาชนเหนสาคญวาเปนอรหนต พากน เลอมใส ถงทานกสาคญตนวาเปนอรหนตเหมอนกน ภายหลงรสกตน วาไมใชอรหนต จากเทวดาบอกกสลดใจ จงเขาไปเฝาพระศาสดา พระองคกาลงเทยวบณฑบาตอย ทลขอใหแสดงธรรมโปรดในเดยวนน ถง ๓ ครง พระองคจงไดทรงแสดงธรรมโดยยอใหสาเรจพระอรหนต แลวไปเทยวแสงหาสมณบรขาร เพอเอหภกษอปสมบท โคแมลกออน ตวหนง ซงเคยเปนเวรกนมา ไดขวดทานถงกบปรนพพาน พระภกษ ทงหลาย จงพดกบทานวาทารจรยะฟงธรรมนดหนอยกสาเรจพระอรหนต ได พระศาสดาจงตรสพระคาถาน สหสสมป เจ คาถา, ถาคาถาแมสกพนหนง อนตถปทส หตา, แตไมประกอบดวยบทแสดงประ โยชน คาถานน หาประเสรฐไม เอก คาถาปท เสยโย ใครฟงบทแหงคาถาใดแลว ยอม ย สตวา อปสมมต. สงบระงบได บทแหงคาถานน บทเดยวประเสรฐกวา.

Page 87: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 85

๘๓. เรองนางกณฑลเกสเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางกณฑลเกสเถร เปนเศรษฐ ธดาในเมองราชคฤห วนหนงไดเหนโจรผตองโทษประการชวต ม ความรกถงกบแสดงอาการวา ถาไมไดจะตาย มารดาบดาจงไปไถ โจรนนมาใหเปนสามอยกบนาง โจรคดอยากจะไดเครองประดบท นาง เพอแลกสราบรโภค จงแสรงกลาวแกนาง เราไดบนเทวดา ไว บดนจะแกสนบนทาน นางจงตกแตงเครองบวงสรวงเสรจแลวพา กนไปสทเขาแหงหนง ซงเปนทสาหรบฆาโจร ดวยอาการผลกใหตก ลงตาย เรยกวาโจรปปปาตะ โจรจงใหบรวารอยเชงเขา นานางขนไป ยงโจรปปปาตะนน ครนถง นางจงเตอนใหกระทาพลกรรม โจร จงบอกความประสงคของตน นางไดฟงกตกใจ วงวอนของชวตดวย ประการตาง ๆ โจรกไมยอม นางจงดารวาเมอภยมาถงตวเขา ควร แกไขเอาตวรอด จงเขาเลาโลมโจรนนใหตายใจ แลวผลกโจรตกลงไป ตายในทนน เปลองเครองประดบทงไวทนน หนเทยวไปโดยลาดบ ถงทอยของพวกปรพาชก เลยบวชเปนปรพาชกา ศกษาตามลทธของ พวกปรพาชก ไดเชยวชาญชานาญแลว ไดเทยวไปถามปญหากบมหาชน พบพระสารบตรเถระ ทานแกไดตลอด ทานจงถามนางบาง นางไม สามารถจะแกได จงขอเรยนตอทาน พระเถระจงตอบวา ถาทานบวช เหมอนเรา ๆ จงบอกได นางกไปบวชในสานกนางภกษณ ไมชาวน กสาเรจพระอรหนต พรอมดวยปฏสมภทา พระภกษทงหลายประชมพด กนวา นางกณฑลเกสฟงธรรมไมมากกไดสาเรจพระอรหนต พระศาสดา

Page 88: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 86

จงตรสพระคาถาน โย จ คาถา สต ภาเส, กผใดพงกลาวคาถาสกรอยหนง, อนตถปทส หตา, แตไมประกอบดวยบทแสดงประ- โยชน คาถาทผนนกลาวแลวนน หาประเสรฐไม เอก ธมมปท เสยโย บทแหงธรรมอนหนง เปนทฟง ย สตวา อปสมมต, สงบระงบได ประเสรฐกวา, โย สหสส สหสเสน ผใดพงชนะหมมนษย ในสงคราม สงคาเม มานเส ชเน, สนพนดวยพน ( คอลานหนง ) เอก จ เชยยมตตาน, สวนวา ผใดพงชนะตนคนเดยวได ส เว สงคามชตตโม, ผนนแล ชอวาเปนผสงสดกวาผ ชนะในสงครามนน. ๘๔. เรองอนตถปจฉกพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภอนตถปจฉกพราหมณ เปนนกเลง เลนการพนน หาเลยงชพดวยการพนนนน วนหนงเขาไปเฝา พระศาสดาทลถามวา พระองคเหนจะทรงทราบแตสงทเปนประโยชน สงทไมเปนประโยชนเหนจะไมทรงทราบ พระศาสดาจงตรสวา เรา รจกสงทงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชน พราหมณจงทลขอ ใหแสดงสงทไมเปนประโยชนแกตน พระองคจงทรงแสดงสงท พราหมณนนประพฤตอย คอนอนสาย เกยจคราน ดราย นอนมาก

Page 89: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 87

ไปทางไกลคนเดยว เสพภรรยาทาน เหลานเปนเหตของความฉบหาย พราหมณกยอมสาธการเหนดวย เมอพระองคจะแสดงธรรมตโทษของ ความเลนการพนนของพราหมณนน จงตรสพระคาถาน อตตา หเว ชต เสยโย, ตนเนออนใครชนะแลวประเสรฐ กวา ยา จาย อตรา ปชา, สวนวาหมสตวนอกน ๆ ใด ทเขา ชนะแลว หมสตวนอกน ๆ นน ทเขาชนะแลว ไมประเสรฐเลย อตตทนตสส โปสสส, เมอคนทตนทรมานแลว นจจ ส ตจารโน, ประพฤตสารวมแลวเปนนตย เนว เทโว น คนธพโพ เทพยดา คนธรรพ มารกบดวย น มาโร สห พรหมนา พรหมพงกระทาความชนะของคน ชต อปชต กยรา เหนปานนน ใหแพไมไดทเดยว. ตถารปสส ชนตโน. ๘๕. เรองสารบตรเถรมาตลพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณผเปนลงของสารบตรเถระ เปนผปรารถนาจะไปพรหมโลก ไดบรจาคทานแกพวกนครนถ ทก ๆ เดอน พระสารบตรเถระจงแนะนาใหเขาไปเฝา ทลถาม พระศาสดา พราหมณนนกกระทาตาม พระองคจงตรสพระคาถาน มาเส มาเส สหสเสน ผใดพงบชาดวยทรพยพนหนง ใน โย ยเชถ สต สม, เดอน ๆ สนรอยปเสมอ,

Page 90: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 88

เอกจ ภาวตตตาน สวนเขาบชาทานทมตนอนอบรม มหตตมป ปชเย, แลวผเดยว แมครหนง, สา เยว ปชนา เสยโย, ความบชานนนนแลประเสรฐกวา ความบชาของผนน ย เจ วสสสต หต. ความบชาสนรอยป จะประเสรฐ อะไรเลา. ๘๖. เรองสารบตรเถรภาคเนยยพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภหลานของพระสารบตรเถระ ปรารถนาจะไปพรหมโลก ฆาสตววนละตวบชาเพลงเสมอ พระเถระ จงแนะนาใหเขาไปเฝา ทลถามพระศาสดา เธอกกระทาตาม พระ องคจงตรสพระคาถาน โย จ วสสสต ชนต กชนใด พงบาเรอไฟในปาสน อคค ปรจเร วเน, รอยป. เอก จ ภาวตตตาน สวนเขาบชาทานทมตนอนอบรม หตตมป ปชเย, แลวผเดยว แมครหนง. สา เยว ปชนา เสยโย, ความบชานนนนแล ประเสรฐ กวาความบชาของสตวนน. ย เจ วสสสต หต. ความบชาสนรอยป จะประเสรฐ อะไรเลา.

Page 91: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 89

๘๗. เรองพระสารบตรเถรสหายพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณ เปนสหายของพระสาร- บตรเถระ ปรารถนาพรหมโลก ไดกระทาการเซนสรวงบชายญตาง ๆ พระสารบตรจงแนะนาใหเขาเฝา ทลถามพระศาสดา พราหมณนน กกระทาตาม พระองคจงตรสพระคาถาน ยงก จ ยฏ จ หต จ โลเก คนผหวงบญจะพงบชาสงใดสง สวจฉร ยเชถ ป เปกโข, หนง ทเขาบชาแลวและเซนสรวง แลวในโลกทกป สพพป ต น จตภาคเมต, ความบชา แมทงหมดนน ยอม ไมถงสวนทสแหงการอภวาทน อภวาทนา อชคเตส เสยโย. การอภวาทนในทานทงหลายผไป แลวตรง ประเสรฐกวา. ๘๘. เรองอายวฒนกมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภอายวฒนกมาร อนพราหมณผหนง ทานายวาจะตองทากาลกรยาใน ๗ วน มารดาบดาตกใจ จงถาม ถงเหตเครองปองกนกบมรณภย พราหมณนนกไมทราบเหต จง แนะนาใหไปเฝา ทลถามพระสมณะ สามภรรยาจงนากมารนนไปเฝา พระองคกทรงพยากรณตรงกนกบพราหมณ และทรงแสดงเหตเครอง ปองกน คอใหนมนตพระสงฆไปสวดปรตร ไมมระวงหยดสน ๗ วน ในวนท ๗ พระองคไดเสดจไปเอง ยกษผจะมาปลงชวตนน เหน

Page 92: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 90

พระองคกเกรงพระพทธานภาพ หลกหนไป ครนถงวนท ๘ กหมดเขต กมารนนกถงความสวสด ตอไปมอายยน ๑๒๐ ป พระภกษทงหลาย ประชมสนทนากนถงเรองกมารนนแลว ทลถามเหตเจรญอายอยางอน พระองคจงตรสพระคาถาน อภวาทนสลสส ธรรมทงหลาย ๔ คอ อาย วรรณ นจจ วฑฒาปจายโน สข พละ ยอมเจรญแกคนผมอน จตตาโร ธมมา วฑฒนต ไหวเปนปกต ผออนนอมตอทาน อาย วณโณ สข พล. ทเจรญแลว เปนนตย. ๘๙. เรองสงกจจสามเณร พระบรมศาสดา ทรงปรารภสงกจจสามเณร และอธมตตก- สามเณร สงกจจสามเณรนน เปนคนอศจรรย มารดาของทานได กระทากาลกรยาแตในกาลเมอทานยงอยในครรภ เวลาเผา ทารกนน ไมไหมไฟ พวกญาตไดเหนกดใจ จงนาเอาไปเลยงไว ครนอาย ๗ ขวบ ไดบวชเปนสามเณรในสานกพระสารบตรเถระ สาเรจพระ อรหนต พรอมดวยปฏสมภทา ในขณะปลงผมเสรจนนเอง อยมา ครงหนงไดไปกบภกษ ๓๐ รป อาศยอยในดงใกลกบทอยของหมโจร ประมาณ ๕๐๐ พวกโจรไดจบสามเณรนนไป เพอทาพลกรรมแก เทพยดา เวลาทนายโจรปรารภจะตดศรษะ สามเณรกแสดงอาการเฉย ไมสะทกสะทาน เวลาฟน ดาบนนกลบงอ ทาอนตรายสามเณรไมได

Page 93: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 91

พวกโจรเหนปาฏหารยเชนนน กเลอมใสพากนบวชในสานกสามเณร ทงหมด สามเณรจงนาไปเฝาพระศาสดา พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา ประกาศคณของความเปนผมศล แลวตรสพระคาถาขางหนา. เมอสงกจจสามเณรอปสมบทเปนภกษได ๑๐ พรรษา จงให อธมตตกสวมเณรผเปนหลาน ไปอาลามารดาบดาเพอจะอปสมบท เมอไปในระหวางทาง พบพวกโจรประมาณ ๕๐๐ จงเอาตวไป แลวปรารภจะฆา อธมตตกสามเณรจงใหปฏญาณวา ถาทานปลอยเรา ไปแลว เราจะไมบอกแกใครวาทานอยในทน พวกโจรกปลอยใหไป เมอสามเณรไปถงมารดาบดา กบอกแตเรองทจะอปสมบท แลว กลบมากอน มารดาบดาตามมาภายหลง พวกโจรเหนจงจบไว มารดา บดาราพนวา สามเณรชะรอยจะเปนพวกเดยวกนกบโจรเหลาน จง ไมบอกแกเรา พวกโจรไดยนเชนนน มความเลอมใสในสามเณรวา เปนผรกษาสตยมนคง พากนบวชในสานกสามเณรทงหลาย สามเณร จงพาไปเฝาพระศาสดาทลเรองนนใหทรงทราบ พระองคจงทรงแสดง ธรรมมกถา ประกาศคณของความเปนผมศล แลวจงตรสพระคาถาน โย จ วสสสต ชเว กผใดเปนผทศล มจตไมมนคง ทสสโล อสมาหโต, พงเปนอย ๑๐๐ ป เอกาห ชวต เสยโย ความเปนอยของทานทมศลมฌาน สลวนตสส ฌายโน. วนเดยวประเสรฐกวาความเปน อยของผนน.

Page 94: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 92

๙๐. เรองพระขานโกณฑญญเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระขานโกณฑญญเถระ ครงหนง ทานไปกระทาความเพยรอยในปา สาเรจพระอรหนตแลวกลบมา เพอ จะไปเฝาพระศาสดา ไดหยดพกเขาฌานอย ณ ทแหงหนง ในคน วนนนพวกโจรประมาณ ๕๐๐ พากนไปปลนไดทรพยมาคนละถง ๆ เหนพระเถระนงเขาฌานอย สาคญวาตอไม ตางคนกเอาถงทรพย ของตน ๆ วางซอน ๆ กนทศรษะพระเถระจนหมด พระเถระเจานง เขาฌานเฉย สวนพวกโจรพากนพกนอนหลบไป ครนเวลาใกลรง ตนขน เหนพระเถระสาคญวาอมนษย ตกใจ ปรารภจะหน พระเถระ จงบอกวาเราเปนบรรพชต ทานอยากลวเลย พวกโจรกเลอมใสชวนกน ขอโทษ แลวพากนบวชในสานกพระเถระทงหมด พระเถระเจาจงนาตว ไปเฝาพระศาสดา ทลประวตนนใหทรงทราบ พระองคจงทรงแสดง ธรรมมกถา ประกาศคณของความเปนผมปญญา แลวจงตรสพระคาถาน โย จ วสสสต ชเว กผใด มปญญาทราม มจตไม ทปป โ อสมาหโต, มนคง พงเปนอย ๑๐๐ ป เอกาห ชวต เสยโย ความเปนอยของทานทมปญญา ม ป วนตสส ฌายโน. ปกตเพงพจารณ วนเดยว ประ- เสรฐกวาความเปนอยของผนน.

Page 95: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 93

๙๑. เรองพระสปปทาสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสปปทาสเถระ มความกระสน อยากจะสก แลวจงกลบดารวา ตายในบรรพชาเพศประเสรฐกวา วนหนงเหนภกษจบงเหาใสหมอจะเอาไปปลอย จงรบอาสาวาเราจะ เอาไปปลอยใหเอง อยากจะใหงกดเสยใหตาย เอามอลงไปแกวงในหมอ งกไมกด จนถงเอานวมอใสในปากง ๆ กไมกด เขาใจวาไมใชงราย แลวปลอยไป วนหนงถอมดโกนไปดวยคดจะเชอดคอตาย จงพาดคอ ลงทตนไม กระทาคมมดไวทคอ ปรารภพระกรรมฐานไปพลาง ได สาเรจพระอรหนตในเวลานน พระภกษทงหลายจงเขาไปเฝาทลพระ ศาสดา พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา ประกาศคณของความเปนผ ปรารภความเพยร แลวจงตรสพระคาถาน โย จ วสสต ชเว กผใดเปนผเกยจครานแลวมความ กสโต หนวรโย, เพยรเลวทราม พงเปนอย ๑๐๐ ป เอกาห ชวต เสยโย ความเปนอยของทานทปรารภ วรย อารภโต ทฬห. เพยรมน อยวนเดยว ประ- เสรฐกวาความเปนอยของผนน. ๙๒. เรองนางปฏาจาราเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางปฏาจาราเถร เปนธดาของ เศรษฐในเมองสาวตถ นางไดประสบวปปโยคทกขอนสาหส คอ สามถกงกดตาย บตรใหญตกนาตาย บตรเลกเหยยวเฉยวเอาไป

Page 96: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 94

มารดาบดาและพชายเรอนพงทบตาย นางกโทมนสหมดสตสมปฤด เปลอยกายไมมผานงหม เดนบนเพอแตผเดยว เขาไปในเชตวนวหาร กาลงพระศาสดาทรงแสดงธรรมเทศนาอยในทามกลางบรษท พระองค ไดทอดพระเนตรเหน จงทรงเตอนใหนางกลบมสต แลวตรสเทศนา ใหดารงอยในโสดาปตตผล แลวนางไดไปบรรพชาอยในสานกนาง ภกษณ วนหนงนงพจารณาดความสนความเสอมอย พระศาสดาเสดจ ประทบอยในคนธกฎทรงทราบดวยทพยจกษ จงทรงเปลงพระโอภาส ไป แลวจงตรสพระคาถาน ( ใหนางสาเรจพระอรหนต ) โย จ วสสสต ชเว กผใด เมอไมเหนความเกดขนและ อปสส อทยพพย, ความเสอมไป พงเปนอย ๑๐๐ ป เอกาห ชวต เสยโย ความเปนอยของทานทเหนความ ปสสโต อทยพพย. เกดขนและความเสอมไป อยวน เดยว ประเสรฐกวาความเปนอย ของผนน. ๙๓. เรองกสาโคตม พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางกสาโคตมเถร มเรองเบองตน วา ทรพย ๔๐ โกฏของเศรษฐคนหนง ในเมองสาวตถ กลายเปน ถานไปหมด เศรษฐนนเศราโศกเสยใจ มสหายมาบอกอบายใหวา เอาทรพยทกลายเปนถานนไปกองขายทตลาด เมอมใครทกวา เงน

Page 97: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 95

ทอง ถาเปนหญง ทานจงขอใหกบบตรชายของทาน ถาเปนชาย กยกบตรหญงให มอบทรพยทงหมดใหผนน เศรษฐกระทาตาม คนอน ๆ ไดเหนแลวกวาววาถานทงนน แตนางกสาโคตมคนเดยว กลาววาเงนทอง เศรษฐจงขอใหอยกบบตรของตน ยกทรพยอนนน ใหทงหมด เมอนางอยกบสาม มบตรคนหนงพอเดนไดกตาย นาง ไมเคยเหนคนตาย อมบตรไปเทยวหายา เพอรกษาใหกลบเปนขน ใครเหนกเหมาวาเปนบา ครงนนบณฑตผหนง แนะนาใหไปเฝาพระ ศาสดา นางกไปเฝาทลขอยา พระศาสดาจงทรงแสดงธรรมเทศนา ใหดารงอยในโสดาปตตผล แลวนางจงขอบรรพชาอยในสานกนาง ภกษณ วนหนงไดนงดดวงประทปอนชชวาลแลวเสอมไป จงนามา เทยบกบอตภาพตน พระศาสดาประทบอยในคนธกฎ ทรงทราบโดย ทพยจกษ จงเปลงพระโอภาสไป แลวจงตรสพระคาถาน โย จ วสสสต ชเว กผใด เมอไมเหนทางอนไมตาย อปสส อมต ปท, พงเปนอย ๑๐๐ ป เอกาห ชวต เสยโย ความเปนอยของทานทเหนทาง ปสสโต อมต ปท. อนแมตาย อยวนเดยว ประเสรฐ กวาความเปนอยของผนน.

Page 98: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 96

๙๔. เรองนางพหปตตกาเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางพหปตตกาเถร เปนผมบตร ธดามาก ครนสามตาย ไดแบงสมบตใหแกบตรธดาเหลานน ตน อาศยบตรธดาอย เหนเขาไมนาพากโทมนส ไปบวชเปนภกษณ ไมเกยจครานมเพยรเจรญสมณธรรม วนหนงราพงถงธรรมทพระผม พระภาคเจาทรงแสดง พระศาสดาประทบในคนธกฎ ทรงทราบดวย ทพยจกษ จงเปลงพระโอภาสไป แลวจงตรสพระคาถาน โย จ วสสสต ชเว กผใด เมอไมเหนธรรมอนอดม อปสส ธมมมตตม, พงเปนอย ๑๐๐ ป เอกาห ชวต เสยโย ความเปนอยของทานทเหนธรรม ปสสโต ธมมมตตม. อนอดม อยวนเดยวประเสรฐกวา ความเปนอยของผนน.

Page 99: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 97

ปาปวรรคท ๙ ๙๕. เรองจเฬกสาฏกพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภจเฬกสาฏกพราหมณ มผาหม ผนเดยวกนกบภรรยาผลดกนหม ภรรยาหมไปฟงธรรมกลางวน พราหมณหมไปฟงธรรมกลางคน คนวนหนง พราหมณไดไปฟง ธรรม มความเลอมใส ใครเพอจะเปลองผาหมนนออกบชา คด แลวคดเลา ตงแตยามตนจนถงยามทสด ตอยามทสดจงชนะ ความตระหนบรจาคได แลวรองขนดวยเสยงอนดงวา เราชนะ แลว ๆ เวลานนพระเจาปเสนทโกศล เสดจประทบทรงธรรม อยในทนนดวย ไดทรงทราบทรงเลอมใส จงพระราชทาน โภคทรพยเปนอนมาก พวกภกษทงหลาย ประชมกนพดสรรเสรญ จเฬกสาฎกพราหมณนน พระศาสดาจงตรสวา ถาพราหมณไดบชา แตในยามตน ๆ จะไดบรโภคทรพยยงขนไปกวานน แลวจงตรสพระ คาถาน อภตถเรถ กลยาเณ, คนควรรบขวนขวายในความด ปาปา จตต นวารเย, พงหามจตเสยจากความชว ทนธ ห กรโต ป , เพราะวาเมอคนทาความดชาอย ปาปสม รมต มโน. ใจจะยนดไปเสยในความชว.

Page 100: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 98

๙๖. เรองเสยยสกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสยยสกภกษ เปนสทธ- วหารกของพระโลฬทาย ครนเมอความกระสนเกดขน จงบอก แกพระโลฬทาย ๆ จงแนะนาใหระงบโดยอฐานะ พระเสยยสกะก กระทาตาม พระศาสดาทรงทราบ จงทรงตเตยนเปนอนมาก ให ประชมสงฆ ทรงบญญตสกขาบทหาม แลวจงตรสพระคาถาน ปาป เจ ปรโส กยรา, ถาบรษทาบาปเขา น ต กยรา ปนปปน, อยาพงทาบาปนนบอย ๆ น ตมห ฉนท กยราถ, อยาพงทาความพอใจในบาปนน ทกโข ปาปสส อจจโย. เพราะการเจรญขนแหงบาป ยอมใหเกดทกข. ๙๗. เรองลาชเทวธดา พระบรมศาสดา ทรงปรารภลาชเทวธดา เมอยงเปนมนษยอย เปนชาวนาไดถวายขาวตอกแกพระมหากสสปเถระ ครนทาลายขนธ ไปเกดในดาวดงสพภพ ทราบวาทพยสมบตน อนตนไดเพราะพระ มหากสสปเถระ ใครจะฉลองคณทาน จงมาปดกวาดบรเวณ วหารตงนาฉนนาใชไว โดยนยมนถง ๓ วน ตอวนท ๓ พระเถระ จงทราบชด แลวขบไลหามไมใหทาตอไป จะเปนตวอยางแกกลบตร ภายหลง นางลาชเทวธดาเสยใจ ประคองอญชลรองไหอยในอากาศ

Page 101: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 99

พระศาสดาไดสดบเสยงนน จงรบสงแกเทวธดานนวา ความ กระทาสงวรเปนหนาทของกสสปะ ความกระทาบญเปนหนาทของผ ตองการบญ การกระทาบญเปนสขทงในโลกนและโลกหนา แลว จงตรสพระคาถาน ป เจ ปรโส กยรา, ถาบรษทาบญเขา กยราเถน ปนปปน, พงทาบญนนบอย ๆ ตมห ฉนท กยราถ, พงทาความพอใจ ในบญนน สโข ป สส อจจโย. เพราะการเจรญขนแหงบญ ยอมใหเกดสข. ๙๗. เรองอนาถบณฑกเศรษฐ พระบรมศาสดา ทรงปรารภอนาถปณฑกเศรษฐ บรจาคทรพย สรางวหารเชตวน แลวบรจาคทานใหพระศาสนาเนองนตย จน ทรพยสนหมดสนไปโดยลาดบ ถงกระนนกยงคงบรจาคอยเสมอ จน เทพดาผสงอยทซมประตของทาน มาหามใหหยดการบรจาคเสย เศรษฐกมไดฟง กลบขบไลเทพดาไมใหอยในทนน เทพดารสก วาตนผด จงไปหาเทพดาทงหลาย ตลอดถงทาวสกกเทวราชวงวอน ใหชวยไปขอโทษเศรษฐ ทาวสกกะจงใหอบายวา ใหนาทรพยอนหา เขาของมไดไปใหเศรษฐแลวขอขมาโทษ เทพดานนกกระทาตาม เมอเศรษฐจะรบขมาโทษ จงนาเทพดานนไปเฝา พระองค จงประทานโอวาทสอนเศรษฐและเทพดา แลวจงตรสพระคาถาน

Page 102: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 100

ปาโปป ปสสต ภทร กรรมชว ยงไมใหผล เพยงใด ยาว ปาป น ปจจต, แมคนชว ยอมเหนกรรมดเพยง นน ( ไปพลาง ) ยทา จ ปจจต ปาป, กเมอใด กรรมชวใหผลอย อถ ( ปาโป ) ปาปาน ปสสต, เมอนน ( คนชว ) ยอมเหน กรรมชวทงหลาย ภทโรป ปสสต ปาป กรรมด ยงไมใหผลเพยงใด แม ยาว ภทร น ปจจต, คนด ยอมเหนกรรมชวเพยงนน ( ไปพลาง ) ยทา จ ปจจต ภทร, กเมอใด กรรมดใหผลอย อถ ( ภทโร ) ภทราน ปสสต. เมอนน ( คนด ) ยอมเหนกรรมด ทงหลาย. ๙๙. เรองอสญญตบรขารภกษ พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษมบรขารอนไมเกบงา ใช สอยเตยงตงเปนตน ทอดทงไวในทนน ๆ พระภกษทงหลาย เตอนเธอ ๆ กลบมาพดโหยกเหยกวา กรรมเลกนอยจะเปนอะไรไป จตใจของบรขารนน กไมม พระศาสดาทรงทราบ รบสงใหหา ตวมาประทานอนศาสน แลวจงตรสพระคาถาน มาวม เถ ปาปสส, คนไมควรดหมนตอบาป น มตต อาคมสสต, วาบาปมประมาณนอยจกไมใหผล

Page 103: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 101

อทพนทนปาเตน แมหมอนา ยอมเตมไดดวยหยาด อทกมโภป ปรต, นาทตก ปรต พาโล ปาปสส คนพาลสงสมบาปอย แมทละ โถก โถกป อาจน. นอย ๆ ยอมเตมไปดวยบาป. ๑๐๐. เรองพฬาลปทกเศรษฐ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพฬาลปทกเศรษฐ เหนเขาบอกบญ เรยไรทาทานมาถงประตรานของตน นกไมพอใจวา ไมทาแตพอจ กาลงของตน เทยวเรยไรผอน ๆ ดวย จงหยบขาวสารถวเขยว ถวราชมาส อยางละหยบมอใหไป บรษผจดการนนกนาไปรวบรวมตก แตงบณฑบาต ทจะเลยงพระในเวลาเชา ครนรงขนเปนเวลาเลยงพระ เศรษฐจงเหนบกฤชซอนไปดวยคดวา ถาบรษผจดการพดตเตยนเรา เรองหยบสงนน ๆ เราจะประหารเสยดวยกฤชน ครนเสรจการ เลยงพระแลว บรษผจดการนน จงทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคไดชกชวนประชมชนใหบรจาคทานตาม กาลงของตน ๆ มากบาง นอยบาง ขอผลจงมแกประชมชนผบรจาค ทก ๆ คนเทอญ เศรษฐไดฟงดงนนกกลบจต รสกโทษตน ขอ โทษบรษผนน พระศาสดาจงตรสพระคาถาน มาวม เถ ป สส, คนไมควรดหมนตอบญ น มตต อาคมสสต, วาบญมประมาณนอย จกไมใหผล

Page 104: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 102

อทพนทนปาเตน แมหมอนา ยอมเตมไปดวยหยาด อทกมโภป ปรต, นาทตก อาปรต ธโร ป สส ผมปญญา สงสมบญอย แม โถก โถกป อาจน. ทละนอย ๆ ยอมเตมไดดวยบญ. ๑๐๑. เรองมหาธนพาณช พระบรมศาสดา ทรงปรารภมหาธนพาณช จดแจงสงของ บรรทกเกวยน ๕๐๐ เพอจะไดคาขาย ณ ทแหงหนง จงอาราธนาพระ ภกษทงหลาย ผมประสงคจะไป ณ ทนน ใหไปพรอมกน จะไมตอง ลาบากดวยบณฑาหาร ครนจดการเสรจแลว กพากนไปถงหมบานปาก ดงแหงหนงหยดพกอยทนน พวกโจรประมาณ ๕๐๐ รวาพาณชจะไปใน ดงนน จงไปกนสกดอย พาณชรตวกไมไป เตรยมตวจะกลบ พวกโจรรดงนน จงพากนไปสกดทางทจะกลบนน พาณชรตว กพก อยทนน จงบอกเหตนนแกพระภกษทงหลาย ๆ กพากนกลบมาเฝา พระศาสดา ทลความนนใหทรงทราบ พระองคจงตรสพระคาถาน วาณโชว ภย มคค คนควรเวนกรรมชวทงหลายเสย อปปสตโถ มหทธโน เหมอนพาณชมทรพยมากมพวก วส ชวตกาโม ว นอย เวนทางพงกลวเสย และ ปาปาน ปรวชชเย. เหมอนผใครเพอจะเปนอย เวน ยาพษเสย ฉะนน.

Page 105: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 103

๑๐๒. เรองนายกกกฎมตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนายพรานชอกกกฎมตร วนหนง เขานาเนอบรรทกเกวยนไปขายในเมองราชคฤห ธดาของเศรษฐคน หนงในเมองนน แลเหนนายพรานกมจตปฏพทธดวยบพเพสนนวาส เวลานายกกกฎมตรกลบ เศรษฐธดากตามไปอยกนดวยกนจนมบตร ชาย ๗ คน ไดบตรสะใภ ๗ คน พระศาสดาไดทอดพระเนตรเหน อปนสยโสดาปตตผลของนายพราน กบบตรชาย ๗ บตรสะใภ ๗ จงเสดจไปสทดกเนอของนายพรานนน แสดงรอยพระบาทไวทใกล บวง วนนนเผอญไมมเนอตดบวงสกตวเดยว ครนนายพรานมาเหน พระศาสดาประทบอยในทนน เขาใจวาพระองคมาแกเนอของตน ปลอยเสย กโกรธขนธนจะยง ดวยพระพทธานภาพนายพรานไมอาจ ยงได โกงธนคางทาแตทาอยอยางนน ฝายพวกบตรทง ๗ เหนบดา หายไป จงถอธนพากนออกไปด ไดเหนพระผมพระภาคเจา เขาใจ วาเปนปจจามตรแกบดาของตน ตางคนกขนธนจะยง ทาแตทาอย อยางบดา ฝายภรรยาเหนสามกบบตรหายไปนาน กพาบตรสะใภ ทง ๗ คนไปด ครนเหนเชนนน จงรองหามสามและบตรวา อยา ประทษรายบดาของเรา นายพรานไดยนสาคญวาพระผมพระภาคเปน พอตา บตรไดยนสาคญวา พระผมพระภาคเปนตา จงพากนกลบ จตคดรกในพระผมพระภาคเจา ทงธนไปขอโทษ พระองคจงทรง แสดงอนบพพกถา ใหนายพรานกบบตรชายบตรสะใภดารงในโสดา- ปตตผลแลวเสดจกลบ ทรงเลาความเรองนน ใหพระอานนทฟง

Page 106: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 104

พระภกษทงหลายจงทลถามวา เมอจบเทศนาภรรยาของนายพราน ไมไดสาเรจหรอ พระองคจงตรสวา นางไดสาเรจโสดาปตตผล แตยงเปนเดก พระภกษทงหลายพากนสงสยวา โสดาบนทาไมจงทา ปาณาตบาต พระศาสดาจงทรงแสดงวา โสดาบนไมทาปาณาตบาต แลวจงตรสพระคาถาน ปาณมห เจ วโณ นาสส, ถาวา แผลไมพงมในฝามอ หเรยย ปาณนา วส, คนพงนายาพษไปดวยฝามอได นาพพณ วสมเนสวต, ยาพษยอมไมซมเขาไปสฝามอ ทไมมแผลได ฉนใด, นตถ ปาป อกพพโต. บาปยอมไมม แกผไมทาอย ฉนนน. ๑๐๓. เรองนายโกกสนขลททกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภนายพรานสนขชอโกกะ พาหม สนขไปเทยวลาเนอในปา วนนนเผอญไมไดเนอ พบพระภกษ รปหนง จงคดวาการทเราไมไดเนอวนน กเพราะเราเหนคนกาฬกณ น นกโกรธจงยใหสนขกด พระภกษนนกวงหนขนตนไม นายพราน สนขกตามไปเอาหอกแทงทพนเทา พระภกษนนไดวงวอนโดย ประการตาง ๆ นายพรานกไมฟงขนแทงอยราไป ขณะนนจวร

Page 107: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 105

ของภกษนนหลดลงมาคลมนายพราน สนขเหนสาคญวาภกษพลดตก ลงมา กพากนเขากดนายพรานนนถงแกความตาย ครนสนขหลกไป แลว ภกษนนกลงมา เกดความสงสยศลขอบตน จงมาเฝาทลถาม พระศาสดา พระองคจงทรงแสดงวา เธอมศลไมดางพรอยในเรอง นน แลวจงตรสพระคาถาน โย อปปทฏสส นรสส ทสสต, คนพาลใดประทษรายอยตอชน ผไมไดประทษรายแลว สทธสส โปสสส อนงคณสส, ซงเปนคนบรสทธ ไมมกเลส ดจเนน ตเมว พาล ปจเจต ปาป, บาปยอมกลบถงคนพาลนนเอง สขโม รโช ปฏวาตว ขตโต. เหมอนธลละเอยด ทเขาซด ทวนลมไป ฉะนน. ๑๐๔. เรองมณการกลปกตสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระตสสเถระ ผเขาไปสตระกล ของนายชางมณ วนหนงพระเจาปเสนทโกศล พระราชทานแกว ไปใหนายมณการนนเจยรไน นายมณการกาลงนงหนเนอมอเปอน เลอดอย จงรบเอาวางไวทเขยง แลวเขาไปลางมอขางใน ขณะนน

Page 108: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 106

นกกะเรยนทนายมณการเลยงไว เหนแกวสาคญวาชนเนอ จงจก กลนกนเสย นายมณการออกมาไมเหนแกวมณ สงสยพระตสสเถระ ซงนงอยในทนนลกเอาไป จงถามทาน ๆ ตอบวา เราไมไดเอาไป นายมณการจงคดวา ถาเราจะถามโดยดคงไมได ตองบบคนถามจง จะได คดแลวจงเอาเชอกมามกพระเถระ แลวตดวยทอนไมจนตา ทะเลน โลหตไหลออกทางหทางจมก นกกะเรยนกวงเขามากนโลหต นน นายมณการกาลงโกรธ จงเตะนกกะเรยนนนตาย ครนนก กะเรยนตายแลว พระเถระจงไดบอกความนน นายมณการจงผาทอง นกกะเรยน ไดแกวแลวสลดใจ ขอโทษพระเถรเจา อยมาไมชา พระเถระกปรนพพาน นกกะเรยนถอเอาปฏสนธในครรภภรรยาของ นายมณการ นายมณการทากาลกรยาแลวไปเกดในนรก ภรรยาไป เกดในเทวโลก พระภกษทงหลายจงทลถามสมปรายภพของสตว เหลานนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน คพภเมเก อปปชชนต, คนทงหลายบางพวก ยอมเกดในครรภ, นรย ปาปกมมโน, ผมกรรมลามก ยอมเขาถงนรก สคค สคตโน ยนต, ผมกรรมเปนเหตแหงสคต ยอมไป สวรรค ปรนพพานต อนาสวา. ผไมมอาสวะ ยอมปรนพพาน.

Page 109: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 107

๑๐๕. เรองตโยชน พระบรมศาสดา ทรงปรารภคน ๓ คน ท ๑ ไฟไหมหลงคา ตดเสวยนหมอปลวขนไปบนอากาศ จาเพาะคลองคอกาตวหนงซง บนมาไหมไฟพลดตกลงมาตาย พระภกษทไดเหน จงไปเฝาทล ถามพระศาสดา. ท ๒ สาเภาลาหนง แลนไปในมหาสมทรแลว หยดเฉยอยไมหวนไหว คนในเรอจงสนนษฐานวา ชะรอยจะมคน กาฬกณ จงจบฉลากเสยงทาย ฉลากกาฬกณตกทภรรยานาย สาเภาทง ๓ ครง นายสาเภากตองเอาภรรยาถวงนาเสย เรอจง แลนไปไดโดยปกต พระภกษอาศยมาในเรอนน จงไปเฝาทลถาม พระศาสดา. ท ๓ ภกษพวกหนง ๗ รปดวยกน เขาไปอาศยอยในถา เวลากลางคนศลาประมาณเทาเรอนยอด กลงไปปดปากถาเสย จะ ทาอยางไรกไมออก ตอลวงไป ๗ วนศลานนจงเปดเอง ภกษทง ๗ นน จงไปเฝาทลถามพระศาสดา พรอมกบภกษ ๒ พวก. พระบรมศาสดาจงทรงแสดงบรพกรรมของสตวเหลานนโดยลาดบ ท ๑ กานนเคยเปนชาวนา โกรธโคดอตวหนง เมอจะทรมานจง เอาฟางมาทาเปนวงสวมคอโคนน เอาไฟจดจนโคนนตาย ท ๒ หญงนนในชาตหนง โกรธสนขวาไปไหนกตาม จนคนอน เขาเยยหยน จงเอาหมอใสทรายผกคอสนขถวงนาเสย ท ๒ ภกษ ๗ รปนน ในชาตหนงเคยเปนพวกเดกเลยงโค เหนเหยตวหนงชวนกนไล จบ เหยหนเขาจอมปลวก จงชวยกนอดชองไว แลวลอไป ๗ วน จงนกขนได ชวนกนเปดชองใหเหยวออกได ในทสดอดตนทาน

Page 110: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 108

พระองคจงตรสพระคาถาน น อนตลกเข น สมทท- คนททากรรมลามกไว หนไปแลว มชเฌ น ปพพตาน ววร ในอากาศ ในทามกลางสมทร ปวสส, สชองแหงภเขาทงหลาย กด พงพนจากกรรมลามกไป ไมได ๆ ๆ เลย น วชชเต โส ชคตปปเทโส เพราะเขาสถตอยแลว ณ ประเทศ ยตรฏ โต มจเจยย ปาป- แหงแผนดนใด พงพนจาก กมมา. กรรมลามกได ประเทศแหง แผนดนนน หามอยไม. ๑๐๖. เรองสปปพทธสกกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภสปปพทธศกยราช ผเปนพระราช- บดาของพระนางพมพาและพระเทวทต แคนพระทยในพระผมพระ- ภาคเจาวา ทงพระนางพมพาใหเปนหมาย ใหพระเทวทตบวชแลว ตงอยในความเปนผมเวร วนหนงใหคนปดทางไมใหเสดจดาเนนไป กระทาภตกจ พระศาสดากเสดจกลบ แลวรบสงกบพระอานนท วา สปปพทธะไดกระทากรรมอนหนก ไมใหหนทางแกพระพทธะ เชนเรา ในวนท ๗ แผนดนจะสบ ทเชงบนไดภายใตปราสาท

Page 111: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 109

คนสอดแนมไดฟงเชนนน จงนาความนนไปทลแดสปปพทธศกย- ราช ทาวเธอไดทรงทราบ ทรงดารจะปรบพระศาสดาวากลาวเทจ จงใหขนเครองราชปโภคขนไปไวบนปราสาทชนท ๗ เสดจขนไป ประทบขางบน แลวใหคนชกบนไดปดทวารเสย วางคนลา ๆ ไว ททวาร ๆ ละสองคน สงวาถาเราจะลงมาขางลางดวยความประมาท ใหหามไว ครนถงวนท ๗ มงคลอสดรของสปปพทธศกยราช ลาพองไมหยดเสยง พระองคใครจะเสดจลง ขณะนนทวารทงหลาย กเปดเอง บนไดทชดเสย กกลบมาพงอยอยางเดม คนลาทเฝา ประต กกลบไสพระศอลง ตลอดจนถงบนไดภายใตปราสาท มหา- ปฐพกแยกรบเสดจไปเกดในอเวจนรก พระศาสดาจงตรสพระคาถาน น อนตลกเข น สมทท- ความตายไมพงครอบงาผหนไป มชเฌ น ปพพตาน ววร ในอากาศ ในทามกลางสมทร ปวสส, สชองแหงภเขาทงหลายแลวดารง อยไดไมม ๆ ๆ เลย น วชเชเต โส ชคตปปเทโส เพราะความตาย ไมพงครอบงา ยตรฏ ต นปปสเหยย มจจ. ผทดารงอยแลวในประเทศแหง แผนดนใด ประเทศแหงแผนดน นน หามอยไม.

Page 112: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 110

ทณฑวรรคท ๑๐ ๑๐๗. เรองฉพพคคยภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษฉพพคคคย เมอภกษสตตรส- วคคยปดกวาดเสนาสนะไวดแลว จงกลาววา ทานทงหลายจงออก ไปเสย เราเปนใหญกวา เสนาสนะถงแกเรา ภกษสตตรสวคคย จงกลาววาเราไมยอมให เราไดปดกวาดชาระไวกอน ภกษฉพพคคย จงตภกษสตตรสวคคย ๆ กลว กรองขนดวยเสยอนดง พระศาสดา ทรงทราบ จงทรงบญญตสกขาบทหามการประหาร แลวจง ตรสพระคาถาน สพเพ ตสนต ทณฑสส, สตวทงหลาย ยอมหวาดตออาชญา ทงสน สนพเพ ภายนต มจจโน, ยอมกลวตอความตายทงหมด อตตาน อปม กตวา, คนควรทาตนใหเปนอปมาแลว น หเนยย น ฆาตเย. ไมควรประหารเอง ไมควรใหเขา ประหาร. ๑๐๘. เรองฉพพคคยภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษพวกฉพพคคย ดวยเหต อยางเรองกอน เธอเหลานนเงอมอจะตภกษสตตรสวคคย ๆ เคย

Page 113: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 111

เขดมากหวาดกลวจะถกต จงรองขนดวยเสยงอนดง พระศาสดา ทรงทราบ จงทรงบญญตสกขาบทหามการเงอมอจะต แลวจงตรส พระคาถาน สพเพ ตสนต ทณฑสส, สตวทงหลาย ยอมหวาดตออาชญา ทงสน สพเพส ชวต ปย, ชวตเปนทรกของสตวทงหมด อตตาน อปม กตวา, คนควรทาตนใหเปนอปมาแลว น หเนยย น ฆาตเย. ไมควรประหารเอง ไมควรใหเขา ประหาร. ๑๐๙. เรองสมหลกมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภกมารเปนอนมาก รมกนตงอย พระองคเสดจเทยวไปบณฑบาตในเมองสาวตถ ทอดพระเนตรเหน จงรบสงถามวาเดก ๆ ทาอะไรกน กมารเหลานนจงทลวา ตง พระเจาขา ตมนเพราะเหตอะไร ? เพราะกลวมนจะกด พระเจาขา พระองคจงตรสพระคาถาน สขกามาน ภตาน, สตวทงหลายทเกดมาแลวใครตอ ความสข

Page 114: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 112

โย ทณเฑน วหสต ผใดแสวงหาความสข เพอตนอย อตตโน สขเมสาโน, แตเบยดเบยนเขาดวยอาชญา เปจจ โส น ลภเต สข. ผนนละโลกนไปแลว ยอมไมได ความสข สขกามาน ภตาน, สตวทงหลายทเกดมาแลว ใคร ตอความสข โย ทณเฑน น หสต ผใดแสวงหาความสขเพอตน ไม อตตน สขเมสาโน, เบยดเบยนเขาอยดวยอาชญา เปจจ โส ลภเต สข. ผนนละโลกนไปแลวยอมไดความสข. ๑๑๐. เรองพระโกณฑธานเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระโกณฑธานเถระ ตงแต บวชแลว มรปสตรหนงเทยวไปกบพระเถระ ดงเงาตามตนเสมอ พระเถระเองไมเหน แตมหาชนเหน ขอนเปนบรพกรรมในครง ศาสนาพระกสสปทศพล ตนเปนเทวดาแกลงนฤมตเปนสตมาอย ขาหลงแหงภกษรปหนง ใหภกษสองรปผพรอมเพรยงกน เกด รงเกยจสงสยกนจนแตกสามคค กรรมนนมาใหผลในพทธกาลน พระ ภกษทงหลายหาทานวาเปนผทศล ทานกหาภกษทงหลายวา เปนผ ทศลเหมอนกน พระภกษเหลานน จงเขาไปทลความนนแดพระ ศาสดา พระองคจงรบสงใหหาตวมาชาระ แลวจงตรสพระคาถาน

Page 115: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 113

มาโวจ ผรส ก จ, ทานอยาไดกลาวคาหยาบกะใคร ๆ วตตา ปฏวเทยย ต, เขาทงหลายถกทานวาแลว พง กลาวตอบทาน ทกขา ห สารมภกถา, อนการกลาวแขงดกน เปนเหต ใหเกดทกข ปฏทณฑา ผเสยย ต, อาชญาตอบ พงถกตองทาน สเจ เนเรส อตตาน, ถาทานทาตนไมใหหวนไหวอย กโส อปหโต ยถา, เหมอนกงสดาลทเขาขจดปากเสย แลว เอส ปตโตส นพพาน, ทานนนจะเปนผถงนพพาน สารมโภ เต น วชชต. การกลาวแขงดกน จะไมมแกทาน. ๑๑๑. เรองอโบสถกรรม พระบรมศาสดา ทรงปรารภอโบสถกรรมของพวกอบาสกา มนางวสาขาเปนตน ในวนอโบสถวนหนง นางวสาขาถามบรรดา อบาสกาเหลานนวา ทานทงหลายรกษาอโบสถเพอประโยชนอะไร ? พวกอบาสกาแกตอบวา เพอทพยสมบต พวกอบาสกาปานกลาง ตอบวา เพอไมใหสามมภรรยาอนอก พวกอบาสการนตองวา เพอ ไดบตรหวปเปนชาย พวกอบาสกาเดกตอบวา เพอมสามแตรน นางวสาขาไดสดบถอยคาของอบาสกาเหลานนแลว จงพาตวไปเฝา

Page 116: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 114

ทลความนนแดพระศาสดาโดยลาดบ พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน ยถา ทณเฑน โคปาโล คนเลยงโค ยอมตอนฝงโคไปสท คาโว ปาเชต โคจร, หากน ดวยอาชญา ฉนใด เอว ชรา จ มจจ จ ความแกและความตายยอมขบตอน อาย ปาเชนต ปาณน. อายของสตวทงหลายไป ฉนนน. ๑๑๒. เรองอชครเปรต พระบรมศาสดา ทรงปรารภอชครเปรตมอตภาพเหมอน งเหลอมยาวประมาณ ๒๕ โยชน รงโรจนดวยเปลวเพลง เมอ พระโมคคลลานเถระลงจาเขาคชฌกฏ ไดเหนดวยทพยจกษ จง มาพดกบพระลกขณเถระหนาทนง พระศาสดาจงทรงแสดงวา เรา ไดเหนเหมอนกน พระภกษทงหลาย จงทลถามถงบรพกรรมของ เปรตนน พระองคจงตรสเรองอดตกาล ครงศาสนาพระกสสปทศพล เปรตนนเปนโจรประทษรายสมงคลเศรษฐ เผานา ตดเทาโค เผาเรอน ของเศรษฐอยางละ ๗ ครง กยงไมสาแกใจ จงเผาคนธกฎอนเศรษฐ สรางถวายพระกสสปทศพลเสยอก ครนทาลายขนธแลวไปเกดในอเวจ- นรก มาในพทธกาลน ไดเกดเปนอชครเปรตไหมอยทเขาคชฌกฏ ในทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน

Page 117: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 115

อถ ปาปาน กมมาน กคนพาลมปญญาทราม เมอทา กร พาโล น พชฌต กรรมทงหลายทเปนบาป ยอมไม เสห กมเมห ทมเมโธ รสก เขาจงเดอดรอนเหมอนถกไฟ อคคทฑโฒว ตปปต. เผา เพราะกรรมทงหลายของตน. ๑๑๓. เรองพระมหาโมคคลลานเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระมหาโมคคลลานเถระ อนหม ดตถยจางพวกโจรใหฆา พระเจาอชาตศตรทรงสบชาระไดความสตย แลวใหจบพวกดตถยซงเปนตนเหต กบโจรซงเปนผฆา แลวใหขด หลมฝงเพยงนาภ เอาฟางคลมในเบองตน แลวจดไฟคลอกตายหมด พระภกษทงหลายจงสนทนากนเรองพระโมคคลลานเถระ พระศาสดา จงทรงนาเรองอดตกาล ครงเมอพระโมคคลลานเถระเปนกลบตร อน ภรรยายยงใหฆามารดาบดาของตน แลวไปไหมอยในนรกหลายแสนป ดวยเศษวบากของกรรมนน ถกเขาทบตายอยางนถงรอยอตภาพ พระ โมคคลลานะถงความตายสมควรแกกรรมของตน สวนพวกดตถยกบโจร ประทษรายตอพระโมคคลลานะผไมประทษราย จงไดความตายอน สมควรเหมอนกน ในทสดอดตนทาน พระองคจงตรสพระคาถาน โย ทณเฑน อทณเฑส ผใดมาประทษรายในทานทงหลาย อปปทฏเส ทสสต, ผไมมอาชญา ผไมประทษราย แลวดวยอาชญา

Page 118: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 116

ทสนนม ตร าน ผนนยอมถงฐานะอนใดอนหนง ขปปเมว นคจฉต, แหงฐานะทงหลาย ๑๐ พลนทเดยว เวทน ผรส ชาน, คอพงถงเวทนาทเขมงวด อยาง ๑ " " ความฉบหายทรพย " ๑ สรรสส ว เภทน, " " ความทารายรางกาย " ๑ ครก วาป อาพาธ, " " อาพาธหนก " ๑ จตตกเขป ว ปาปเณ, " " ความฟงซานแหงจต ( บา ) อยาง ๑ ราชโต วา อปสคค, " " ความขดของแตพระราชา อยาง ๑ อพภกขาน ว ทารณ, " " ความกลาวตทรายกาจ " ๑ ปรกขยว าตน, " " ความเสอมแหงญาตทง- หลาย อยาง ๑ โภคาน ว ปภงคณ, " " ความยอยยบแหงโภคทรพย ทงหลาย อยาง ๑ อถ วาสส อคาราน มฉะนน ไฟผลาญยอมไหมเรอน อคค ฑหต ปาวโก, ทงหลายของผนน กายสส เภทา ทป โ เพราะความแตกไปแหงกาย คนผ นรย โส อปปชชต. มปญญาทรามนน ยอมเขาถงนรก.

Page 119: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 117

๑๑๔. เรองพหภณฑกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษผมบรขารมาก ภกษรปน เมอเปนคฤหสถ เปนกฎมพทรพยสมบตมาก ครนภรรยาตายแลว จงบวช กอนแตจะบวช ใหสรางบรเวณ และโรงไฟ หองสาหรบไว ขาวของตาง ๆ ครนบวชแลวเรยกทาสมาใหหงตมอาหารฉนตามสบาย กลางคนนงหมสารบหนง กลางวนสารบหนง มไดซากน พระภกษ ทงหลายไดเหนเชนนน จงทลความนนแดพระศาสดา พระองคจงทรง ตเตยน เธอกโกรธทงจวรเสย นงแตสบงผนเดยว เขาไปยนอยทามกลาง บรษท พระศาสดาจงตรสเรองอดตกาล ครงภกษนนเปนรากษสผเสอ นา ตองการหรโอตตปปะ อนเปนเทวธรรม บดนมาบวชในพระพทธ ศาสนาแลว กลบละหรโอตตปปะนงแตสบงมายนอยในทามกลางบรษท เพราะเหตอะไร ภกษนนไดฟงพทธพจนกสลดใจไดสต เกดหรโอตตปปะ หมจวรถวายบงคมพระศาสดาแลว นงอย ๕ ทควรสวนขางหนง เมอ พระองคจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถาน น นตคจรยา น ชฏา ปงกา ความประพฤตดวยความเปนคน นานาสกา ตณฑลสยกา วา เปลอยกาย และชฏา และเปอกตม รโชชลล อกกฏกปปธาน และความไมกน และความนอน โสเธนต มจจ อวตณณกงข. เหนอพนดน และความเปนแหง นาเจอดวยธล ( คอความหมกหมม เหงอไคลไว ) และความเพยรดวย ความเปนผกระโหยงเทา ( เหลาน ) ทาสตวทมความสงสยยงขามไมได แลวใหหมดจดไมได.

Page 120: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 118

๑๑๕. เรองสนตตมหาอมาตย พระบรมศาสดา ทรงปรารภสนตตมหาอามาตย ไปปราบ ปจจนตชนบทเรยบรอยกลบมา พระเจาปเสนทโกศลทรงยนดใหครอง ราชสมบต ๗ วน แลวพระราชทานหญงผฉลาดในการฟอนขบนางหนง เปนรางวล สนตตมหาอามาตย ไดเสพสราเมามนอยสน ๗ วน ในวนคารบ ๗ ประดบกายดวยอลงการวภษตทงปวง แลวขนส คอคชสารตวประเสรบไปสทานา ไดเหนพระศาสดาเจาเสดจเทยวไป บณฑบาต จงสนศรษะถวายนมสการ พระศาสดาทรงกระทาแยม พระโอษฐใหปรากฏ พระอานนทจงทลถามเหตแหงความแยมพระ- โอษฐนน พระองคจงตรสวา สนตตมหาอามาตยจกมาสสานกของเรา ทงเครองประดบแลวจกสาเรจพระอรหนต ปรนพพานในวนนแหละ เมอสนตตมหาอามาตยไปเลนนาสนวนยงคาแลวกไปสอทยาน นงดสตร ทพระเจาปเสนทโกศลพระราชทานนนแสดงการฟอนรา เวลานนลม สตถวาตบงเกดขนภายใน ตดหทยของสตรนนขาด ทากาลกรยา ในขณะนน สนตตมหาอามาตยไดเหนดงนน กเสยใจเศราโศกเปน กาลง ไมเหนคนอนจะดบความโศกอนนนได จงเขาไปเฝาพระศาสดา พระองคจงทรงแสดงพระธรรมเทศนา ใหสาเรจพระอรหนต แลว ปรนพพานวนนน พระภกษทงหลายจงประชมปรารภกนถงสนตต- มหาอามาตย ควรจะเรยกอยางไร พระองคจงตรสพระคาถาน

Page 121: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 119

อลงกโต เจป สม จเรยย ถาแมคนทประดบประดาแลว แต สนโต ทนโต นยโต พรหมจาร เปนผสงบระงบ ฝกตนแลว เทยง สพเพส ภเตส นธาย ทณฑ, ตอมรรคผล เปนผประพฤตอยาง พรหม ละอาชญาในสตวทเปน แลวทงหมด ประพฤตสมาเสมอ ได โส พราหมโณ โส สมโณ ผนนชอวาพราหมณ ผนนชอวา ส ภกข. สมณะ ผนนชอวาภกษ ( ได ทงนน ). ๑๑๖. เรองพระปโลตกเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระปโลตกเถระ เมอทานเปน คฤหสถนงหมผาขาด ถอกะโหลกเทยวขอทาน พระอานนทเถรเจา ชวนใหบวช ครนไดบวชแลวไดคลผาทเคยนงหมนนออกด จะหาด เพยงกรองนาไดกไมม จงเกบผากบกะโหลกนนไวทกงไมแหงหนง เวลากระสนอยากสกเมอใด กไปในทนน กลาวตกเตอนสงสอนตน เมอนน ครนคลายกระสนแลวกกลบมา พระภกษทงหลายเหนทาน เวยนไปเวยนมาบอย ๆ จงถามวา ผมอาย ทานไปไหนมา ทานจง ตอบวาเราไปหาอาจารย ครนอยมาไมชานานกไดสาเรจพระอรหนต พระภกษทงหลายจงถามวา เดยวนทาไมไมเหนทานไปหาอาจารย

Page 122: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 120

เหมอนแตกอน ทานจงตอบวา เดยวนเราไมมความเกยวของกบ อาจารยเหมอนแตกอนแลว จงไมไดไปหาทาน พระภกษเหลานน จงทลฟองพระศาสดาหาทานวา อวดพระอรหตตผล พระองคทรง รบรองวา ทานกลาวตามเปนจรง แลวจงตรสพระคาถาน หรนเสโธ ปรโส บรษผเกยดกนอกศลวตกเสยดวย ความละอาย โกจ โลกสม วชชต, นอยคนจะมในโลก โย นทท อปโพเธต, ผใดบรรเทาความหลบ ตนอย อสโส ภทโร กสามว, เหมอนมาดทสะดงดวยแส ผนน หาไดยาก อสโส ยถา ภทโร กสานวฏโ. มาดถกหวดแลวดวยแส ยอมคด ถงตว ฉนใด อาตาปโน สเวคโน ภวาถ, ทานทงหลายจงเปนผมความเพยร มสงเวช ฉนนนเถด สทธาย สเลน จ วรเยน จ, จกเปนผมาตาม พรอมแลวดวย ความเชอ และดวยศล และดวย ความเพยร สมาธนา ธมมวนจฉเยน จ, และดวยสมาธ และดวยความ วนจฉยธรรม สมปนนวชชาจรณา ปฏสสตา, มวชชาและจรณะถงพรอมแลว ม สตเฉพาะหนา

Page 123: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 121

ปหสสถ ทกกขมท อนปปก. ละทกขมประมาณไมนอยนได. ๑๑๗. เรองสขสามเณร พระบรมศาสดา ทรงปรารภสขสามเณร เปนบตรของตระกล ผเปนอปฐากของพระสารบตรเถระในเมองสาวตถ เปนผมกศลอนเคย อบรมมา เมออาย ๗ ขวบไดบวชเปนสามเณรในสานกของพระเถระ วนหนงไดไปกบอปชฌาย เหนชาวนาไขนาเขานา ชางศรดดลกศร ใหตรง ชางถาก ๆ ไมไดตามประสงคของตน ๆ จงถอเอาเปน อารมณ คดจะฝกจตของตน อยาบณฑตสามเณร จงลาพระเถระ กลบมา กระทาความเพยรสาเรจพระอรหนตในวนนน พระภกษ ทงหลาย จงสนทนาปรารภกนถงเรองสามเณรในวนนน พระศาสดา จงตรสพระคาถาน อทก ห นยนต เนตตกา, ธรรมดา คนทงหลายผเปนชาวนา ยอมไขนาเขา อสการา นมยนต เตชน, ผชางศร ยอมดดลกศร ทาร นมยนต ตจฉกา, ผชางถาก ยอมดดแปลงไม อตตาน ทมยนต สพพตา. ผบาเพญพรตด ยอมฝกตน.

Page 124: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 122

ชราวรรคท ๑๑ ๑๑๘. เรองวสาขาสหายกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกหญงสหายของนางวสาขา เปนหญงขเมาชอบเสพสราเมรย สามของหญงเหลาน ไดมอบให นางวสาขาวากลาวสงสอน วนหนงนางวสาขาไดนาหญงพวกนไปส วหารเพอฟงธรรม หญงเหลานน ไดเอาขวดสราแอบซอนไปบรโภค ดวย ครนเมามนแลว กโคลงกายสายหนาปรารภจะฟอนราขบรอง หนาทนงพระศาสดา พระองคจงทรงดารวา นเรองอะไรกน กทรง ทราบซงเหตอนนน จงทรงกระทาปาฏหารยใหมดมนนากลว หญง เหลานนตกใจกลวตอมรณภย ฤทธสรานนกอนตรธานไป พระศาสดา จงทรงแสดงธรรมมกถา ประกาศโทษของความประมาทแลว จงตรส พระคาถาน โก น หาโส กมานโท ? เมอโลกสนนวาส ลกโพลงอย นจจ ปชชลเต สต, เปนนตย จะมาราเรงเพลดเพลน อะไรหนอ อนธกาเรน โอนทธา, ทานทงหลาย อนมดปกคลมแลว ปทป น คเวสถ. ทาไมไมแสวงหาประทปเลา.

Page 125: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 123

๑๑๙. เรองนางสรมา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางสรมา นองสาวของหมอโกมารภจ เปนหญงคณกามรปสวย บรษทปรารถนาจะนอนดวยคนหนง ตอง ใหทรพยถงพนหนง ภายหลงไดฟงพระธรรมเทศนา สาเรจโสดา- ปตตผล ตงแตนนมา กไดถวายสงฆทานแกพระภกษสงฆวนล ๘ รปเสมอ ภกษทไปรบสงฆภตแลว พากนกลาวสรรเสรญวา นางสรมานนสวยจรง ๆ จดภตตาหารกประณตมรสด ครงนนม ภกษรปหนง ยงหาทนไดเหนไม เปนแตไดยนกมความสเนหาคอย คานวณวาระทจะถงแกตนเสมอ พอวนรงขนเปนวาระของตนกจดแจง เตรยมตวไปแตเชา เวลานนนางสรมาเจบ ไมสบายมาแตเมอวนวาน จงใหคนจดภตตาหารถวายแทน แลวใหเขาพยงมานมสการภกษสงฆ เมอภกษนนไดเหนสรรปของนาง กทวความสเนหามากขน คดวา แมนางเจบเปลองเครองประดบเสยแลวยงสวยถงเพยงน เมอไมเจบ มเครองประดบอย จะสวยสกปานไร ครนไปถงกฎแลวกปดบาตร เขาในหองคลมจวรนอนซมไป เพอภกษจะกลาวตกเตอนแนะนา อยางไร เธอกมไดเออเฟอฟงเสยง ในเยนวนนนเอง นางสรมา กถงแกกาลกรยา เขาจงนาศพไปไวทปาชา ครนถงวนท ๔ พระ ศาสดาทรงอนญาตใหพระภกษทงหลายไปด พระภกษนนนอนซมอย มไดฉนภตตาหารถง ๔ วน จนอาหานในบาตรนนบดเนา เมอได ทราบวาพระศาสดาทรงอนญาตใหไปดนางสรมา กดใจตะลตะลานลก ขน จดแจงลางเชดบาตรเสรจ แลวกตามเสดจพระศาสดาไป ครนถง

Page 126: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 124

พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา ตรสพระคาถาน ( ใหสาเรจโสดาปตต- ผล ) ปสส จตตกต พมพ ความตงอยยงยน ของอตภาพใด อรกาย สมสสต ไมม ทานจงเหนอตภาพนน ซง อาตร พหสงกปป กรรมทาใหวจตรแลว เปนกาย ยสส นตถ ธว ต. ประกอบดวยแผล อนกระดกยก ขนแลว เปนของเดอดรอน เปน ทราพงของคนมาก. ๑๒๐. เรองนางอตตราเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางอตตราเถร มอาย ๑๒๐ ป วนหนงนางไดเทยวไปบณฑบาต ไดภตตาหารพอสมควรแลวกลบมา พบภกษรปหนงในระหวางทาง จงถวายบณฑบาตของตนแกภกษ รปนนทงหมด กระทาอยเชนนถง ๓ วน ในวนท ๔ ไดเทยวไป บณฑบาตอก พบพระศาสดาในหนทางแคบ จงหลกถวายทาง กาวเหยยบชายจวรของตนเองเขา ลมกลงอยในทนน พระศาสดา จงเสดจเขาไปใกล ประทานธรรมมกถาตรสพระคาถาน ( ใหสาเรจ โสดาปตตผล ) ปรชณณมท รป, รปนคราคราแลว

Page 127: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 125

โรคนทธ ปภงคณ, เปนทพานกแหงโรค เปนของเปอย พง ภชชต ปต สนเทโห, กายเนาจะแตก มรณนต ห ชวต. เพราะวาชวตมความตายเปนทสด. ๑๒๑. เรองอธมานกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกภกษผสาคญวาตนสาเรจ ประมาณ ๕๐๐ ไดเรยนพระกรรมฐานในสานกของพระองคแลว ไป กระทาความเพยรอยในปาไดสาเรจเพยงฌานเทานน แตสาคญวาตน สาเรจพระอรหนต จงพากนกลบมาเพอจะเฝาทลคณสมบตทตนได ใน กาลเมอเธอเหลานนมาถงซมประต พระศาสดาจงรบสงใหพระอานนท ไปบอกภกษเหลานน ใหไปทปาชาเสยกอน พระภกษพวกนน ครน ไปเหนศพทยงสดดอย กเกดความกาหนด จงรสกตนวา เรายงไมสาเรจ ขณะนน พระศาสดาจงทรงเปลงพระโอภาสไป ประดจประทบอยในท เฉพาะหนา แลวจงตรสพระคาถาน ( ใหสาเรจพระอรหนตทงหมด ) ยานมาน อปตถาน กระดกทงหลายเหลาใด อนทง อลาพเนว สารเท เกลอนกลาดเหมอนนาเตาในฤด กาโปตกาน อฏ น, แลง มสดจสแหงนกพราบ ตาน ทสวาน กา รต. ความยนดอะไรเลา เพราะเหน กระดกทงหลายเหลานน.

Page 128: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 126

๑๒๒. เรองนางรปนนทาเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางรปนนทาเถร เปนธดาของ พระนางโคตม เหนพระญาตวงศพากนผนวชเปนอนมาก จงไป ผนวชในสานกภกษณบาง ตงแตผนวชแลว ไมปรารถนาเพอจะไป เฝาพระศาสดา ดวยกลวพระองคจะทรงตรปโฉมของตน แตไดยน เขาสรรเสรญพระธรรมเทศนาของพระองคอยเนอง ๆ วนหนงไดแอบ ไปฟงธรรมกบนางภกษณทงหลาย พระศาสดาทรงทราบ จงทรง แสดงธรรมใหนางเหนความแปรปรวนแหงเบญจขนธโดยลาดบ นาง กคลายความกาหนดยนด สาเรจโสดาปตตผลแลว พระองคจงตรส พระคาถาน ( ใหสาเรจพระอรหนต ) อฏ น นคร กต สรระนอนกรรมกระทาใหเปนเมอง มสโลหตเลปน แหงกระดกทงหลาย มเนอและ ยตถ ชรา จ มจจ จ เลอดเปนเครองฉาบ ทความแก มาโน มกโข จ โอหโต. ความตายและความถอตว ความ ลบหลตงลงแลว. ๑๒๓. เรองพระนางมลลกาเทว พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางมลลกาเทว ผเปนพระมเหส ของพระเจาปเสนทโกศล นางสนพระชนมไปกอน พระราชาทรง พระอาลยถงเปนอนมาก วนหนงเมอพระศาสดาเสดจไปบณฑบาต

Page 129: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 127

ไดเสดจไปสพระราชวง พระราชทรงตอนรบเสดจ จะเชญเสดจขน สปราสาท แตพระศาสดาพอพระหฤทยประทบทโรงรถทนง พระราชา ทลถามถงคตของนาง ทลราพนถงพระนาง พระองคทรงพยากรณวา พระนางไปเกดในดสตพภพแลว ทรงปลอดพระราชาดวยธรรมมกถา วาเปนธรรมดาของสงขาร ทรงชราชรถของพระอยยกา และของ พระชนก และของพระราชาเอง อนเกาคราครากวากนโดยลาดบ เปนนทศนะแลวตรสพระคาถาน ชรนต เว ราชรถา สจตตา, ราชรถทงหลายอนงดงาม ยง คราคราเนอ อโถ สรรมม ชร อเปต, แมสรระยอมถงความคราคราเหมอน กน สต จ ธมโม น ชร อเปต, สวนธรรมของสตบรษทงหลาย ยอมไมถงความคราคราเลย สนโต หเว สพภ ปเวทยนต. ผระงบแลวทงหลายแล ยอมรกน กบผระงบทงหลาย. ๑๒๔. เรองพระโลฬทายเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระโลฬทายเถระ เมอมหาชน ทาการมงคล กลบกลาวอวมงคลมตโรกฑฑสตรเปนตน เมอมหาชน ทาการอวมงคล กลบกลาวมงคลมรตนสตรเปนตน พระภกษทงหลาย

Page 130: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 128

จงทลความนนแดพระศาสดา พระองคจงทรงแสดงวา เธอมได เปนแตในชาตน แมในอดตชาต กเคยเปนอยางนเหมอนกน แลว จงทรงนาเรองอดตกาล ครงเมอพระโลฬทายเถระเปนพราหมณชอ อคคทต มโคสาหรบไถนาอย ๒ ตว ตายเสยตว ๑ จงเขาไปเฝา พระเจาพาราณส เพอทลขอประทานโคอกตว ๑ มาเขาค เวลาททล ไพลกลบไปขอถวายโคทเหลออยนนเสย ในทสดอดตนทาน พระองค จงตรสพระคาถาน อปปสสตาย ปรโน บรษผสดบแลวนอยน ยอมแก พลพทโทว ชรต, เหมอนโคเขนเกวยนทเขาไมใช มสาน ตสส วฑฒนต, เนอทงหลายของเขายอมเจรญ ป า ตสส น วฑฒต. แตปญญาของเขายอมไมเจรญ. ๑๒๕. เรองปฐมโพธ พระบรมศาสดา ทรงปรารภปจฉาของพระอานนทเถระ ใน กาลเมอพระองคประทบ ณ ควงไมมหาโพธมณฑล ทรงผจญมารกบ เสนามารใหปราชย ณ เวลาอาทตยยงไมอสดงคต ในปฐมยาม ทรงทาลายมดอนปกปดบพเพนวาสญาณ ในมชฌมยามทรงชาระ ทพยจกษญาณใหบรสทธ ในปจฉมยามทรงอาศยพระกรณาในหมสตว หยงพระญาณลงในปจจยาการ พจารณาปจจยาการนนดวยสามารถ อนโลมปฏโลม ครนเวลารงสางกไดตรสรพระปรมาภเษกสมมา-

Page 131: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 129

สมโพธญาณ พรอมดวยมหศจรรย จงทรงเปลงอทานเยยตณหาดวย พระคาถาน ภายหลงพระอานนทเถระทลถาม จงไดตรสอก อเนกชาตสสาร เมอเรายงไมประสบญาณ มว สนธาวสส อนพพส แสวงหาตณหา เปนดงนายชางผ คหการ คเวสนโต, กระทาเรอน ไดทองเทยวไปส สงสารมความเกดเปนอเนก ทกขา ชาต ปนปปน, ความเกดเปนทกขราไป คหการก ทฏโส, แนะตณหาเปนดงนายชางผทาเรอน เราเหนเจาแลว ปน เคห น กาหส, เจาจะทาเรอน ( คออตภาพ ) ของ เราไมไดอกตอไป สพพา เต ผาสกา ภคคา, เพราะซโครงทงหลายของเจาทงสน ( คอกเลสทเหลอ ) เราหกเสยแลว คหกฏ วสงขต, ยอดเรอน ( คออวชชา ) เรารอ เสยแลว วสงขารคต จตต, จตของเราถงนพพาน มสงขารไป ปราศแลว ตณหาน ขยมชฌคา. ถงความสนไปแหงตณหาทงหลาย แลว.

Page 132: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 130

๑๒๖. เรองมหาธนเศรษฐบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภมหาธนเศรษฐบตร มทรพย ๘๐ โกฏ ภรรยากเปนบตรเศรษฐมทรพย ๘๐ โกฏเหมอนกน สองคน ผวเมยสาเหนยกแตศลปะฟอนราขบรอง ดวยเหนวาทรพยของเราม มาก แมจะไมประกอบกจการงานอะไร แลวบรโภคใชสอยจนสนชพ กไมหมดสน ครนมารดาบดาทงสองทากาลกรยาแลว กประพฤต การเปนนกเลงเสพสราเมรย มพวกนกเลงแวดลอมเปนบรวาร จบ จายทรพยหมดไป ๆ จนถงขายบานเรอนทไรนาโคจนหมดสน พา ภรรยาไปเทยวอาศยพะพงเรอนผอนอย ปรารภจะเทยวขอทาน วนหนง พระศาสดาไดทอดพระเนตรเหนเศรษฐกบภรรยานน ยนอย ทประตศาลา รบโภชนะอนเปนเดนทภกษสามเณรใหอย จงตรส บอกใหพระอานนทดแลว ทรงแสดงวา ถาเศรษฐกบภรรยาทงสอง ไมยงโภคะใหสนไปในประถมวนแลว ประกอบกจการงาน จกเปน เศรษฐชนท ๑ ในเมองน ถาออกบวชสามจกถงอรหนต ภรรยา จกดารงอยในอนาคามผล ถาไมยงโภคะใหสนไปในมชฌมวยแลว ประกอบกจการงาน จกเปนเศรษฐชนท ๒ ในเมองน ถาออกบวช สามจกเปนอนาคาม ภรรยาจกดารงอยในสกทาคามผล ถาไมยงโภคะ ใหสนไปในปจฉมวยแลว ประกอบกจการงาน จกเปนเศรษฐชนท ๓ ในเมองน ถาออกบวช สามจกเปนสกทาคาม ภรรยาจกตงอยใน โสดาปตตผล บดนเขาทงสองมาเสอมจากโภคผล และสามญญผล ทงสองประการ แลวจงตรสพระคาถาน

Page 133: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 131

อจรตวา พรหมจรย, คนพาลทงหลายไมประพฤต พรหมจรรย อลทธา โยพพเน ธน, ไมไดทรพยในกาลแหงคนยงเปน หนมสาว ชณณโก จาย ฌายนต, ตองซบเซาดงนกกะเรยนแก ขณมจเฉว ปลลเล, ซงซบเซาอยในเปอกตม อนมปลา หมดไปแลว ฉะนน อจรตวา พรหมจรย, คนพาลทงหลายไมประพฤต พรหมจรรย อลทธา โยพพเน ธน, ไมไดทรพยในกาลแหงตนยงเปน หนมสาว เสนต จาปาตขณาว ตองนอนทอดถอนถงทรพยเกา ปราณาน อนตถน. ทงหลาย เหมอนลกศร ทเขายง ไปแลวจากแลง ฉะนน.

Page 134: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 132

อตตวรรคท ๑๒ ๑๒๗. เรองโพธราชกมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภโพธราชกมาร ใหนายชางกระทา ปราสาท มนามวาโกกนทะ งดงามยงนก แลวทรงดารจะฆานายชาง เสย ดวยเกรงจะทาปราสาทใหกษตรยพระองคอน ปราสาทของ พระองคจะไมอศจรรย ครนนายชางรตว จงกระทานกครฑประกอบ ดวยเครองยนตสาเรจแลว กพาบตรภรรยาลงในนกยนตนน ใช เครองบนหนไป ถงหมวนตประเทศ สรางนครอนหนง แลวเปน พระราชามนามวา พระเจากฎฐวาหนะอยในนครนน สวนพระราช- กมาร เมอใหกระทาปราสาทเสรจแลว ทรงปรารภจะฉลอง จงนมนต พระศาสดากบพระภกษสงฆ ปลาดแผนผาตงแตธรณประตไป ทรง อธษฐานวา ถาเราจะไดโอรสหรอธดา ขอพระศาสดาจงทรงเหยยบ แผนผาน ครนพระศาสดาเสดจมาไมทรงเหยยบ พระราชกมารจงทล วงวอนขอใหทรงเหยยบถง ๓ ครง พระองคกไมทรงเหยยบ เพราะ ทรงทราบวา พระราชกมาร จกไมไดโอรสและธดาเปนแท แลวทรง แสดงบรพกรรมในอดตกาล ครงหนง พระราชกมารกบพระมเหส พากนลงสาเภาไปในทะเล ครนเรอแตกสองคนสามภรรยาเกาะแผน กระกานไว คลนซดพาไปขนฝงได ไมมอาหารจะบรโภค จงบรโภค ฟองนกบางตวนกบาง ซงอาศยอยในทนนเปนอาหาร ดวยกรรมอนนน พระราชกมารกบพระมเหสจงเปนหมน ไมมโอรสและธดา ในทสด อดตนทานจงตรสพระคาถาน

Page 135: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 133

อตตาน เจ ปย ช า ถาบณฑตรตนวาเปนทรก ควร รกเขยย น สรกขต รกษาตนนนไวใหด พงสงวนตน ตณณม ตร ยาม ไวในวยทงหลาย ๓ วยใดวย ปฏชคเคยย ปณฑโต. หนง. ๑๒๘. เรองพระอปนนทศกยบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระอปนนทศกยบตร เปนผฉลาด ในทางเทศนาวธ สงสอนภกษอนใหเปนผมกนอย สวนตนเปนผ มกมาก ครงหนง มภกษ ๒ รป ไดผาสาฎกมา ๒ ผน กบผากมพล ผนหนง แกงแยงแบงกนไมตกลง ครนเหนพระอปนนทมา จงขอ ใหทานชวยแบง พระอปนนทแกลงทาอดเออน ภกษทงสองจงวงวอน ขอใหทานชวยแบง พระอปนนทจงกลาววา ถาทานทงสองยอมตงอย ในถอยคาของเรา ๆ จงจะแบงให ภกษทงสองกยอมจะกระทาตาม พระอปนนทจงแบงผาสาฎก ๒ ผนนนใหรปละผน สวนผากมพลนน ตนเอาเสย พระภกษทงสองนน กเดอดรอนไปเฝาทลความนนแด พระศาสดา พระองคจงตรสวา เธอทาใหทานทงสองไดความเดอดรอน แตชาตนหามได ถงชาตกอนกเคยกระทาแลวเหมอนกน จงทรงนา เรองอดตกาล ครงเมอพระอปนนทเปนสนขจงจอก ภกษทงสองเปน นาค ไดปลาตะเพยนตวหนงมาแบงกนไมตกลง จงขอใหสนขจงจอก

Page 136: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 134

ชวยแบง สนขจงจอกจงแบงเปน ๓ ทอน ทอนหางเปนของนาคท เทยวไปในนาตน ทอนหวเปนของนาคทเทยวไปในนาลก ทอนกลาง ตนเอาเสย ในทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน อตตานเมว ปม บณฑตควรตงตนนนแหละ ไวใน ปฏรเป นเวสเย คณอนสมควรกอน พงสอนคนอน อถ มนสาเสยย ภายหลง จะไมพงลาบาก. น กลสเสยย ปณฑโต. ๑๒๙. เรองพระปธานกดสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระปธานกดสสเถระ เปนหวหนา ของพระภกษทงหลายประมาณ ๕๐๐ เรยนพระกรรมฐานในสานก พระองคแลว พากนไปบาเพญสมณธรรมอยในปาแหงหนง พระเถระ จงใหโอวาทพระภกษเหลานนวา ทานทงหลายจงเปนผไมประมาท ทาสมณธรรมเถด ในเวลาราตร ภกษทงหลายเจรญสมณธรรม พระเถระแอบไปนอนเสย เวลาภกษทงหลายนอกน พระเถระตนเทยว ไปปลกภกษทงหลาย ใหเจรญสมณธรรม พระเถระไดกระทาอยเชนน ภกษทงหลายทนไมไหว แมแตรปหนงกไมไดสาเรจอะไร จงดารวา อาจารยของเราทงหลายมความเพยรกลานก ไมเปนอนหลบนอน อยากระนนเลย เราทงหลายชวยกนประคบประคองใหทานเจรญสมณ-

Page 137: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 135

ธรรมโยสะดวกเถด วาแลวกชวยกนปฏบตพระเถระอย ครนเหน ทานเอาแตนอน จงพากนพดวา ตายจรง อาจารยของเราทงหลาย ดแตเตอนเขา ครนออกพรรษาแลว จงพากนมาเฝาทลความนนแด พระศาสดา พระองคจงทรงเลาเรองอดตกาล ครงเมอปธานกดสสเถระ เปนไกขนในเวลาไมใชกาล กระทาภกษเหลานน เมอยงเปนมาณพ ใหเขาใจผดเหมอนกน ในทสดนทาน จงตรสพระคาถาน อตตาน เจ ตถา กยรา ถาบคคลสงสอนคนอนอย ฉนใด ยถ มนสาสต, ควรทาตนฉนนน สทนโต วต ทเมถ, ฝกตนดแลวหนอ ควรฝกผอน อตตา ห กร ทททโม. ไดยนวาตนเองฝกยาก. ๑๓๐. เรองพระมารดาของพระกมารกสสปเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภมารดาของพระกมารกสสปเถระเปน ธดาของเศรษฐในเมองราชคฤห มอธยาศยในบรรพชาเพศตงแตเลก วงวอนบดามารดาเพอจะบวช กไมไดสมประสงค ครนเจรญวยไดม สาม พอตงครรภยงไมทนรสกตน จงขออนญาตสามบวช สามก อนญาตใหบวชตามประสงค นางจงไปบวชในสานกนางภกษณ ซง เปนฝกฝายพระเทวทต ครนจาเนยรกาล ครรภกปรากฏชดขน พระเทวทตรจงบงคบใหสกเสย นางจงกลาววา เราไมไดบวชอทศ

Page 138: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 136

ตอพระเทวทต เราบวชอทศตอพระสมมาสมพทธเจาตางหาก พระ ภกษณทงหลาย จงพาตวไปเฝาทลความนนแดพระศาสดา พระองค จงใหหาตระกลใหญ ๆ มอนาถบณฑกะและนางวสาขาเปนตน ให พจารณาวา ครรภนนตงแตเมอไร นางวสาขาใครครวญแลว จง คานวณคดไดความวา ครรภตงแตในเวลาทนางเปนคฤหสถ หาโทษ มได ครนกาลลวงไป ไดคลอดบตรเปนชาย พระเจาปเสนทโกศล ทรงรบเอาไปเลยงไว ใหนามวากมารกสสป ครนกมานนวฒนาขน กอปสมบทเปนพระภกษ ไดฟงปญหาพยากรณ แตสานกแหงพระ ศาสดา บรรลพระอรหนต ฝายภกษณผเปนมารดาของทานตงแตคลอด ทานมาแลว กตงแตนองไหคดถงบตร มตาทงสองอนชมไปดวยอสสชล วนหนง ไดพบพระกมารกสสป กาลงเทยวไปบณฑบาตดวยกน จง วงหนหนมาจะจบ เผอญลมลง พระกมารกสสปจงดารวา ถามารดา จกไดถอยคาอนไพเราะแตสานกของเรา กจกฉบหายจากมรรคผล ทานจงกลาวถอยคาทไมนาฟง เมอนางภกษณไดยนเชนนน กหมด อาลยในบตร ถงพระอรหนตในวนนนเอง พระภกษทงหลายจงประชม สนทนากนถงเรองนน พระศาสดาจงตรสพระคาถาน อตตา ห อตตโน นาโถ, ตนนนแล เปนทพงของตน โก ห นาโถ ปโร สยา, ผอนใครเลา พงเปนทพงได อตตนา ห สทนเตน, กบคคลมตนฝกดแลว นาถ ลภต ทลลภ. ยอมไดทพง ทเขาไดโดยยาก.

Page 139: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 137

๑๓๑. เรองมหากาลอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภอบาสกผโสดาบน ชอมหากาล คนหนง ในวนอโบสถ ไดรกษาอโบสถในวหาร แลวเลยฟงธรรม จนตลอดรง ในเชาวนนน มโจรคนหนง หนเจาของทรพยวงมา ทางวหาร เหนมหากาลอบาก เดนออกมาลางหนาขางนอก จง ทงหอทรพยไวเบองหนาแลวหนไป ฝายเจาของตามมาเหนหอทรพยนน เขาใจวามหากาลอบาสกเปนโจร จงพากนทบตจนตาย ภกษสามเณร ทงหลายออกไปเหน จงนาความนนมาทลแดพระศาสดา พระองค จงทรงแสดงเรองอดตกาล ครงหนง มหากาลอบาสกเปนอามาตยของ พระเจาพาราณส เหนภรรยาของบรษผหนงมรปงามใครเพอจะได จง แกลงเอาแกวมณไปใสไว แลวพาลพาโลหาวาลกแกว จบตวฆาเสย ครนจตจากอตภาพนนแลว ไปเกดในอเวจนรก ดวยเศษวบากของ กรรมนน เขาจงโบยตมหากาลอบาสก ถงความตายในอตภาพน ใน ทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน อตตนา ห หต ปาป บาปอนตนเทยว กระทาไวแลว อตรช อตตสมภว, เกดในตน มตนเปนแดนเกด อภมตถต ทกมเมธ, ยอมยายคนมปญญาทราม วชรวมหย มณ. เหมอนเพชรอนกดแกวมณทเกด แตหนฉะนน.

Page 140: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 138

๑๓๒. เรองพระเทวทต พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเทวทต วนหนงพระภกษ ทงหลายประชมกนตเตยนวา พระเทวทตเปนคนทศล เปนคนมธรรม อนลามก เมอตณหาความปรารถนาเจรญขนแลว ไปคบหาอชาต- ศตรกมาร ยงลาภสกการะเปนอนมากใหเกดขน แลวชกชวนอชาต- ศตรกมารใหฆาพระราชบดา แลวคบคดกนกบอชาตศตรกมารพยายาม เพอจะฆาพระตถาคตเจา โดยประการตาง ๆ พระศาสดาไดเสดจมา ในทประชมนน ทรงแสดงธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน ยสส อจจนตทสสลย, ความเปนผมศลชวเกนสวน ครอบ งาอตภาพของผใด มาลวา สาลมโวตถต, ดงเถายานทรายปกคลมไมรงแลว กโรต โส ตถตตาน ผนนชอวายอมทาตน ดจผมงราย ยถา น อจฉต ทโส. ปรารถนาจะทารายเขาฉะนน. ๑๓๓. เรองสงฆเภทปรสกกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภถงการพยายามทาลายสงฆ ของ พระเทวทต วนหนงพระเทวทตพยายามเพอจะทาลายสงฆ เหน พระอานนทผมอายเทยวไปบณฑบาต จงบอกความประสงคของตน แกทาน พระอานนทจงเขาไปเฝาทลความนนแดพระศาสดา พระองค จงทรงแสดงธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน

Page 141: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 139

สกราน อสาธน กรรมทงหลายทไมด และไมเปน อตตโน อหตาน จ, ประโยชนแกตน บคคลทาไดงาย ย เว หต จ สาธ จ, กรรมใดเนอ เปนประโยชนดวย ดดวย ต เว ปรมทกกร. กรรมนนหนา บคคลทาไดยากนก. ๑๓๔. เรองพระกาลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระกาลเถระ อนสตรผหนงตงอย ในทเพยงดงมารดาอปฐากอย สตรนน ไดยนเพอบานสรรเสรญ พระพทธเจาและธรรมเทศนา กใครเพอจะไปฟงธรรมบาง จงบอก แกพระกาลเถระ ๆ ไดหามถง ๓ ครง ในครงทสด นางมไดบอก สงเสยการบานแกธดาแลวกไปฟงธรรมทวหาร ขณะนนพระกาลเถระ มาไมเหนสตรนน ทราบวาไปฟงธรรมของพระศาสดา กตกใจกลว นางจะเสอมจากตน ไปเลอมใสในพระศาสดา จงรบไปหามพระ ศาสดาวา สตรนเปนคนโง พระองคอยาทรงแสดงธรรมทสขมละเอยด เลย ทรงแสดงแตเพยงทานศลกพอ พระองคทรงทราบอธยาศยของ พระภกษนน จงตรสพระคาถาน

Page 142: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 140

โย สาสน อรหต ผใดมปญญาทราม อาศยทฏฐ อรยาน ธมมชวน ลามก คดคานคาสงสอน ของ ปฏกโกสต ทมเมโธ พระพทธเจาทงหลาย ผอรหนต ทฏ นสสาย ปาปก, ไกลจากขาศก เปนอยโดยธรรม ผลาน กณฏกสเสว ทฏฐของผมปญญาทรามนน ยอม อตตฆ าย ผลลต. ผลเพอฆาตน ดงขยทงหลายแหง ไมไผฉะนน. ๑๓๕. เรองจลลกาลอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภจลลกาลอบาสก ในราตรวนหนง เขาไดไปฟงธรรมทวหาร ครนรงสวาง ออกจากวหารจะไปบาน ครงนน มพวกโจรขดอโมงคหนเจาของทรพยมาทางนน ทงหอทรพยไว ในเบองหนาของเขาแลวหนไป ฝายเจาของตดตามมาเหนหอทรพย เขาใจวาเขาเปนโจร จงเขารมกนโบยต พวกทาสตกนาเหนดงนน จงชวยกนหามปรามรบรองวาไมใชโจร เปลองอบาสกนนใหพนจาก ความตาย พระภกษทงหลายทราบความนนแลว จงทลแดพระศาสดา พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน อตตนาว กต ปาป, บาปทเขาทาแลวดวยตนเอง อตตนา สงกลสสต, เขาจกเศราหมองดวยตน

Page 143: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 141

อตตนา อกต ปาป, บาปทเขาไมทาแลวดวยตน อตตนาว วสชฌต, เขายอมหมดจดดวยตนแล สทธ อสทธ ปจจตต, ความหมดจดความไมหมดจด เฉพาะตน นา โ อ วโสธเย. คนอนพงยงคนอนใหหมดจดไมได. ๑๓๖. เรองพระอตตทตถเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระอตตทตถเถระ ในกาลเมอ พระองคทรงปลงพระอายสงขาร จะเสดจขนธปรนพพาน ในวน วสาขบรณม ครงนน พระภกษทงหลาย พากนสลดใจมไดละทเฝา ประชมปรกษากนเปนพวก ๆ แตพระอตตทตถเถระมไดเขาประชม ปรกษาในภกษพวกนน ๆ มาดารวา เราจะบาเพญเพยรใหสาเรจ พระอรหนต แตเมอพระศาสดายงดารพระชนมอยเถด ครนทานคด ดงนแลว กหลกไปบาเพญสมณธรรมอยแตผเดยว พระภกษทงหลาย หาทานวา ไมมความจงรกภกดในพระศาสดา จงนาความนนขน กราบทล พระองคจงรบสงใหหาตวมาแลวตรสถาม ทานกทลความ ดารของตนใหทรงทราบ จงประทานสาธการ ใหพระภกษทงหลาย ถอเอาเปนตวอยาง แลวทรงสรรเสรญธมมานธมมปฏบต แลวจงตรส พระคาถาน

Page 144: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 142

อตตทตถ ปรตเถน คนไมควรยงประโยชนของตนให พหนาป น หาปเย, เสอมเสย เพราะประโยชนของผ อน แมมาก ( ถายเดยว ) อตตทตถมภ าย, รจกประโยชนของตนแลว สทตถปสโต สยา. กควรเปนผขวนขวายในประโยชน ของตน.

Page 145: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 143

โลกวรรคท ๑๓ ๑๓๗. เรองทหรภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษหนมรปหนง ทะเลาะกบหลาน ของนางวสาขา ตางคนตางวากนวา ศรษะขาด หลานของนางวสาขา รองไหไปฟองยาย นางวสาขาจงกลาวถอยคาชแจงใหเลกแลวตอกน ภกษนนหาวานางวสาขาเขากบหลานของตว เวลานนพระเถระผเปน อปชฌายของภกษนนมา ไตถามทราบความแลว จงกลาวสอนภกษ นน ๆ กลบหาวาพระอปชฌายเขากบอปฏฐายกาของตว กาลนน พระศาสดาทอดพระเนตรเหนอปนสยโสดาปตตผลของเธอ จงไดเสดจ ไปในทนน รบสงถามวาเรองอะไรกน นางวสาขาจงทลความนน ตงแตตน พระศาสดาจงทรงอนวตรคลอยตามพระภกษนน รบสง กบนางวสาขาวา นางวสาขา ทาไมหลานของทาน มาดาสาวกของเรา ขณะนนภกษนนไดลกขนประคองอญชลทลวา พระองคยอมทรงทราบด อปชฌายของขาพระองค และนางวสาขาหาทราบชดไม พระศาสดา จงทรงแสดงธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน หน ธมม น เสเวยย, บคคลไมควรเสพธรรมทเลว ปมาเทน น สวเส, ไมควรอยดวยความประมาท มจฉาทฏ น เสเวยย, ไมควรเสพความเหนผด น สยา โลกวฑฒโน. ไมควรเปนผรกโลก.

Page 146: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 144

๑๓๘. เรองพระเจาสทโธทนะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเจาสทโธทนมหาราช ในกาล เมอพระองคเสดจไปเมองกบลพสด ครงแรก กบภกษสงฆเปนอนมาก เสดจประทบทนโครธาราม ทรงแสดงธรรมทาลายมานะ ของพระ ประยรญาตทงปวงแลว ยงฝนโบกขรพรรษใหตกในญาตสมาคมแลว ตรสเวสสนดรชาดก ยงศกยวงศมพระเจาสทโธทนมหาราช เปน ประธานใหประสนนาการแลว ครนวนรงขนพรอมดวยภกษสงฆเสดจ เทยวบณฑบาตโดยลาดบ ฝายพระเจาสทโธทนมหาราช ครนเสดจ กลบแลว จงรบสงใหตกแตงภตตาหารและตงอาสนะไว เพอพระ พทธเจากบพระภกษสงฆ แตมไดอาราธนาเชญเสดจ ดวยเขาพระทย เสยวา โอรสของเราไมเสดจมาสนเวศนของเราแลว จกเสดจไปในทไหน ครนทรงทราบวาพระศาสดา เสดจไปเทยวบณฑบาตเชนนน จงรบ เสดจออกมา ถวายนมสการแลวตรสวา ทาไมพอมาเทยวบณฑบาต ใหบดาขายหนา พระศาสดาจงตรสวา อาตมะอนวตรตามวงศตระกล พระราชาจงทลถามวา ขอนเปนวงศของเราอยางไร พระศาสดาจง ตรสวา ไมใชวงศของทาน เปนวงศของอาตมะ เพราะพระพทธเจา ทงหลายเทยวบณฑบาตเชนนแลว แลวจงตรสพระคาถาน อตตฏเ นปปมชเชยย, บรรพชตไมควรประมาทในบณฑ- บาต อนตนพงลกขนยนรบ ธมม สจรต จเร, บคคลควรประพฤตธรรมใหเปน สจรต

Page 147: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 145

ธมมจาร สข เสต, ผประพฤตธรรมเปนปกต ยอมอย เปนสข อสม โลเก ปรมห จ, ทงในโลกน ในโลกหนา ธมม จเร สจรต, บคคลควรประพฤตธรรมใหเปน สจรต น ต ทจจรต จเร, ไมควรประพฤตธรรมนนใหเปน ทจรต ธมมจาร สข เสต, ผประพฤตธรรมเปนปกต ยอมอย เปนสข อสม โลเก ปรมห จ. ทงในโลกน ในโลกหนา. ๑๓๙. เรองวปสสกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกพระวปสสกภกษ ประมาณ ๕๐๐ ไดเรยนพระกรรมฐานในสานกพระองคแลว ทลลาไปบาเพญเพยรอย ในปา ไมอาจบรรลคณวเศษ จงดารวาเราจะไปทลขอเปลยนพระ- กรรมฐานใหม เมอมาไดเหนพยบแดดในระหวางมรรคา จงเจรญ มรจกรรมฐานมา ในขณะเมอภกษเหลานน เขาไปสวหาร ฝนตก ฟองนาตงขนดวยกาลงนาไหลแลวแตกไป ภกษเหลานนไดยนดอยท หนามข จงถอเอาเปนอารมณวา แมอตภาพนกเชนเดยวกนกบ ฟองนา เกดขนแลวกสลายไป พระศาสดาเสดจประทบในคนธกฎ ทอดพระเนตรเหนพระภกษเหลานน จงทรงเปลงพระโอภาสไปประดจ ประทบในทเฉพาะหนา แลวจงตรสพระคาถาน

Page 148: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 146

ยถา พพพทฬก ปสเส, คนพงเหนฟองนา ฉนใด ยถา ปสเส มรจก, พงเหนพยบแดด ฉนใด เอว โลก อเวกขนต มจจราชยอมไมเหนผทพจารณา มจจราชา น ปสสต. โลก ( คอสงขาร ) อย ฉนนน ๆ. ๑๔๐. เรองอภยราชกมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภอภยราชกมาร เปนพระราชโอรส ของพระเจาพมพสาร เสดจไปปราบปจจนตชนบทเรยบรอยแลวเสดจ กลบมา พระราชบดาทรงยนด จงพระราชทานนางฟอนผฉลาดในการ ฟอนขบนางหนง แลวใหเสวยราชสมบต ๗ วน ในวนท ๘ เสดจไป สนานา สรงสนานสาราญแลว กเสดจเขาสอทยานประทบทอดพระเนตร นางฟอนนน ขณะนน นางฟอนไดทากาลกรยาดวยลมสตถวาตเกดขน พระราชกมารกทรงโศกศลยระทมพระทยไมเหนใครทจะมาชวยดบความ โศกได เหนแตพระศาสดาพระองคเดยว จงเสดจเขาไปเฝา ทลขอให ทรงชวยดบความโศก พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา ระงบความโศก ของพระราชกมาร แลวจงตรสพระคาถาน ( ใหสาเรจโสดาปตตผล ) เอถ ปสสถม โลก, ทานทงหลายจงมาดโลก ( คอ อตภาพ ) น จตต ราชรถปม, เหมอนราชรถอนวจตร ยตถ พาลา วสทนต, คนพาลทงหลาย จมอยในโลกใด

Page 149: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 147

นตถ สงโค วชานต. ความของใจโลกนน ยอมหามแก ทานผรทงหลายไม. ๑๔๑. เรองพระสมมชชนเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสมมชชนเถระ เปนผชอบ กวาดวดเสมอ ไมกาหนดเวลาวาเชาหรอเยน กวาดขนาบไป วนหนง เหนพระเรวตเถระนงอยในทพกกลางวน ตทานวาภกษนไป มหาขเกยจ บรโภคภตตหารทเขาใหดวยศรทธาแลวมานงเฉยอย ไม กวาดวดวา วนหนง พระเรวตเถระ จงใหโอวาทสงสอนวา การ กวาดวดกดอยแล แตตองแบงเวลาสาธยายทวตตงสาการ เรมตงความ สนความเสอมในอตภาพดวยจงสมควร พระสมมชชนะกดารงอยใน โอวาทของพระเรวตเถระ ไมชานานกไดสาเรจพระอรหนต ทนน ๆ กกลบรกไปดวยหยากเยอ พระภกษทงหลายจงถามทานวาเดยวนทาไม จงไมเหนทานกวาดเหมอนแตกอน ทานตอบวา แตกอนเราเปนผ ประมาท มาเดยวนเราไมประมาทแลว ภกษทงหลายหาทานวา อวด พระอรหตตผล จงทลความนนแดพระศาสดา พระองคจงทรงรบวา ทานพดตามเปนจรง แลวจงตรสพระคาถาน โย จ ปพเพ ปมชชตวา, กผใดประมาทแลวในกอน ปจฉา โส นปปมชชต, มาภายหลงเขาไมประมาทอย โส อม โลก ปภาเสต, ผนนจะยงโลกนใหสวางได

Page 150: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 148

อพภา มตโตว จนทมา. เหมอนพระจนทรพนแลว จากเมฆ สองหลาใหแจมอย ฉะนน. ๑๔๒. เรองพระองคลมาลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระองคลมาลเถระ เมอทานเปน คฤหสถ เปนโจรมชอเสยงปรากฏ บรษ ๔๐ คนกไมสามารถสได ไดฆามนษยเสยเปนอนมาก แลวตดเอานวมอรอยไวเปนพวง พระ- ศาสดาไดเสดจไปทรงทรมานใหละพยศอนราย แลวทลขอบรรพชา อปสมบท ภายหลงไดกระทาความเพยรสาเรจพระอรหนต ดารงอยควร แกกาลแลวกดบขนธปรนพพาน พระภกษทงหลายทไมทราบความ จง ประชมพดกนวา พระองคลมาลเถระไปเกดแลวในทไหนหนอ พระ- ศาสดาเสดจมาในทประชมนน จงตรสวา ปรนพพานแลว ครงหนง พระภกษทงหลายพากนสงสยจงทลถามวา พระองคลมาลเมอเปน คฤหสถ ฆามนษยเสยเปนอนมาก ปรนพพานไดหรอ พระศาสดาก ทรงรบวา เออภกษทงหลาย แตกอนองคลมาลไมไดกลยาณมตร จงกระทากรรมลามก ภายหลงไดกลยาณมตร แลวเปนผไมประมาท ละอกศลเสยดวยกศล แลวจงตรสพระคาถาน ยสส ปาป กต กมม, กรรมเปนบาปทผใดทาแลว กสเลน ปหยต, อนตนละเสยอย ดวยกศล ( คออรหตตมรรค )

Page 151: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 149

โสม โลก ปภาเสต, ผนน ยอมยงโลกนใหสวางได อพภา มตโตว จนทมา. เหมอนพระจนทรทพนแลวจาก เมฆ สองหลาใหแจมอย ฉะนน. ๑๔๓. เรองเปสการธดา พระบรมศาสดา ทรงปรารภธดาของนายชางหก เปนชาว เมองอาฬว ไดสดบมรณสตกถา แตสานกพระองคแลว อตสาหเจรญ อย ๓ ป พระองคไดทอดพระเนตรเหนอปนสยโสดาปตตผลของนาง พรกพรอมกนรบเสดจ ประชมกนฟงธรรมเทศนา, ลาดบนนพระศาสดา จงทรงถามปญหา ใหธดาของนายชางหกตอบดงน ๑. เจามาแตไหน นางกมารกา. หมอมฉนไมทราบ พระเจาขา. ๒. เจาจกไปในทไหน นางกมารกา. หมอมฉนไมทราบ พระเจาขา. ๓. เจาไมรหรอ นางกมารกา. หมอมฉนทราบ พระเจาขา. ๔. เจารหรอ นางกมารกา. หมอมฉนไมทราบ พระเจาขา. ครงนน มหาชนทไมรเนอความนน พากนตเตยนวา นางกมารกาน ทลพระสมมาสมพทธเจาเลนตามอาเภอใจ พระศาสดาจงรบสงให นางกมารกาอธบายความ แกสงสยของมหาชนเหลานนเปนลาดบไป ๑. ไมทราบวาเรามาจากไหน จงมาเกดในมนษยโลกน ๒. ไมทราบวาเราจตจากอตภาพนแลว จกไปเกดในภพไหน

Page 152: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 150

๓. ทราบความตายของตนวา เราตองตายเปนแท ๔. ไมทราบวา เราจกตายในเวลาใด. ในทสดปญหาขอหนง ๆ พระศาสดาเจาไดประทานสาธการ แลวตรสพระคาถาน ( ใหนางสาเรจโสดาปตตผล ) อนธภโต อย โลโก สตวโลกนเปนผมด ตนเกตถ วปสสต, นอยคนจะเหนแจงในโลกน สกโณ ชาลมตโตว นอยคนจะไปสวรรค เหมอนนก อปโป สคคาย คจฉต. ( ทตดขายของนายพรานแลว ) นอยตวจะหลดจากขายไปได ฉะนน. ๑๔๔. เรองตงสภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษประมาณ ๓๐ รป มปกตอยในทศ พากนเขาไปเฝาพระองค พระอานนทเถระไดเหนภกษเหลานนมาเฝา ในเวลาทจะกระทาวตตปฏบตแดพระศาสดา จงหยดยงอยทซมประต ดวยคดวา เมอพระศาสดายงทรงกระทาปฏสนถารกบดวยภกษเหลาน อยเราจกทาวตตปฏบตอยางไรได เมอเสรจปฏสนถารกจแลว จงเขาไป กระทาเถด ครนพระศาสดาไดทรงกระทาปฏสนถารแกภกษเหลานน จงตรสธรรมมกถาสาราณยธรรม พระภกษเหลานนกไดบรรลพระอรหนต ทงหมด แลวเหาไปโดยอากาศ ฝายพระอานนทยนคอยอยทซมประต เหนนานนก จงเขาไปไมเหนภกษเหลานน จงทลถามพระศาสดาวา พระภกษประมาณ ๓๐ รปมาในทนแลวหายไปไหน พระเจาขา. ไป

Page 153: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 151

แลวอานนท. ไปแลวทางไหน พระเจาขา. ไปทางอากาศ อานนท. กภกษเหลานนเปนพระขณาสพหรอ พระเจาขา. เอออานนท เธอ ไดฟงธรรมในสานกเราแลว ถงพระอรหนต. ในขณะนนหงสทงหลาย ไดบนมาทางอากาศ พระศาสดาจงตรสแกพระอานนทวา อานนท อทธบาท ๔ อนผใดแลมาเจรญดแลว ผนนยอมไปไดทางอากาศ เหมอนหงสทงหลายฉะนน แลวจงตรสพระคาถาน หสา อาทจจปเถ ยนต, หงสทงหลายยอมไปในทางของ พระอาทตย อากาเส ยนต อทธยา ทานทมฤทธทงหลาย ยอมไปใน อากาศดวยฤทธ นยยนต ธรา โลกมหา ผมปญญาทงหลายชนะมารทง เชตวา มาร สวาหน. วาหนะแลวยอมออกไปจากโลก ๑๔๕. เรองนางจญจมาณวกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางจญจมาณวกา รบอาสาพวก อญญตตถย ผมความฤษยาในพระองค ไปแกลงทาเปนหญงมครรภ เอาผาพอกพนทองใหปอง แลวหมผาสาฏกคลมปดไว เอาไมมาต มอเทาเขาใหบวม ทาใหเปนประดจวาครรภแก เขาไปโจทพระผม พระภาคเจา กาลงทรงแสดงธรรมอยทามกลางบรษทวา มหาสมณะ ทานรแตเพออภรมย ไมรจกการรกษาครรภ พระผมพระภาคเจาจง ตรสวา ดกอนนองหญง เรากบเจาสองคนเทานน ยอมรความจรง

Page 154: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 152

และความเทจในเรองน นางจญจมานวกาจงกลาววา กอยางนนส มหาสมณะ ในขณะนนกรอนไปถงสมเดจอมรนทราธราช ทาวเธอ ทรงพจารณาด กทรงทราบโดยประจกษ จงเสดจมานฤมตกายเปน ลกหน กดเชอกทรดมณฑลทองขาดลงใหลมพดผาสาฎกทคลม เลกขน มหาชนไดเหนดงนน กพากนโกรธ เขาตดาฉดคราออกจาก วหาร เมอนางจญจาณวกาหลกพนคลองพระเนตรของพระคถาคตเจา ไป แผนดนสบไปเกดในอเวจนรก พระภกษทงหลายประชมพดกน ถงเรองนางจญจมาณวกา พระศาสดาไดเสดจมาทรงแสดงธรรมมกถา- มหาปทมชาดก แลวจงตรสพระคาถาน เอกธมมมตตสส บาปอนชนผลวงธรรมอนเอก มสาวาทสส ชนตโน ( คอละสจจะ ) ไป มปกตกลาวปด วตณณปรโลกสส มโลกหนาอนสละเสยแลว ไมพงทา นตถ ปาป อการย. ไมมเลย. ๑๔๖. เรองอสทสทาน พระบรมศาสดา ทรงปรารภอสทสทานของพระเจาปเสนทโกศล ในชนตนพระราชากบชาวนคร ไดกระทาทานแขงกน ตางคนตางทว กนขนไป ๆ พระเจาปเสนทโกสล ทรงกระทาการอนไมเปนวสยทชาว เมองกระทาได ทรงบรจาคทรพยทกระทาในวนนนถง ๑๔ โกฏ และ สงของทกาหนดราคาไมไดอกมาก ครงนนมอามาตย ๒ คอกาฬอามาตย หนง ชณหอามาตยหนง กาฬอามาตยไมมความเลอมในในพระราช-

Page 155: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 153

กศลทานอนนน สวนชณหอามาตยมความเลอมใสตอพระราชกศล อสทสทาน พระศาสดาไดทรงทราบวารจตของอามาตยทงสอง จงทรง พระดารวา ถาเราจะกระทาอนโมทนา ใหสมควรแกทานของพระราชา ศรษะของกาฬอามาตยจะพงแตกออก ๗ เสยง สวนชณหอามาตยจก ดารงอยในโสดาปตตผล ทรงอาศยพระกรณาในกาฬอามาตย จงตรส พระคาถา ๔ บาทอนโมทนา แลวเสดจกลบวหาร พระเจาโกศลกทรง เสยพระทย จงเสดจตามไปเฝา ทลถามเหตตอพระศาสดา พระองค จงทรงแสดงเหตดงกลาวมา ใหพระเจาโกศลทรงทราบ ทาวเธอจงลง โทษกาฬอามาตยใหออกเสยจากแวนแควน พระราชทานราชสมบตให ชณหอามาตยเสวย ๗ วน แลวทลความนนแดพระศาสดา พระองค จงตรสพระคาถาน น เว กทรยา เทวโลก วชนต, คนตระหนทงหลายจะไปเทวโลก ไมไดเนอ พาลา หเว นปปสสนต ทาน, คนพาลทงหลายแล ยอมไม- สรรเสรญทาน ธโร จ ทาน อนโมทมาโน, สวนผมปญญาอนโมทนาทานอย เตเนว โส โหต สข ปรตถ. ทานยอมเปนผมสขในโลกหนา เพราะเหตอนโมทนานนนนแล. ๑๔๗. เรองอนาถบณฑกปตตกาละ พระบรมศาสดา ทรงปรารภบตรของอนาถบณฑกเศรษฐ

Page 156: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 154

มนามวากาละ เปนมจฉาทฏฐ ไมเดนตามรอยของเศรษฐผเปนบดา เศรษฐมความปรวตกทจะใหนายกาละมศรทธาปสาทะในพระพทธ- ศาสนา จงประโลมปลอมดวยทรพยวา ดกอนพอ ถาเจาไปรกษา อโบสถฟงธรรมทวหารแลว บดาจะใหทรพยแกเจา ๑๐๐ กหาปณะ นายกาละอยากไดทรพย จงรบตอเศรษฐ ครงถงเวลากไป แตมได ฟงธรรม ไปซอนนอนอย พอรงเชากกลบมา เศรษฐยนดใหทรพย ตาสญญา วนรงขนเศรษฐจงกลาวแกบตรอกวา ถาเจาไปฟงธรรม จามาไดเพยงบทหนง บดาจะใหทรพยแกเจาพนกหาปณะ นายกาละ กรบตอบดา ครนถงเวลาจงไปสวหาร ตงใจวา ถาเรากาหนดธรรม ไดบทหนงแลวจะกลบไป พระศาสดาจงทรงกระทาไมใหเขากาหนดได นายกาละกตงใจฟงโดยเคารพ ไดดารงอยในโสดาปตตผลในคนวนนน วนรงเชา จงกลบไปบาน พรอมกบภกษสงฆมพระพทธองคเปน ประธาน เศรษฐจงจดการเลยงดพระภกษสงฆ เสรจภตกจแลว ยกเอาทรพยพนหนงมาใหแกบตรตามสญญา ตอหนาทนง นายกาละ ละอายไมรบ เศรษฐจงทลเลาเรองนนแตตนถวายพระศาสดา พระองค จงตรสพระคาถาน ปพยา เอกรชเชน โสดาปตตผลประเสรฐกวาความ สคคสส คมเนน วา เปนเอกราชในปฐพ และความ สพพโลกาธปจเจน ไปสวรรค และความเปนอธบด โสตาปตตผล วร ในโลกทงหมด.

Page 157: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 155

พทธวรรคท ๑๔ ๑๔๘. เรองมารธดา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางตณหา นางอรด นางราคา ผเปนธดาของพระยาวสวดมาร ๆ นน เฝาราวพระองคมาตงแตยงเปน มหาสตวในกาลเมอทรงละศรราชสมบต ทรงกณฐกอสดร มนายฉนนะ เปนสหาย เสดจออกมหาภเนษกรมณ ครงนนพระยามารยนททวาร นคร กลาวหามวาสทธตถกมาร จงกลบเสยเถด อ ๗ วน จกรรตนะ จะเกดขนแกทาน ทานจะไดเปนพระเจาบรมจกรพรรด พระองค จงตรสตอบมารวา เรากรอยเหมอนกน กแตเรามไดปรารถนาจกร- พรรดราช จาเดมตงแตนนมา พระยามารกคอยแสวงหาชองทจะ ประทษราย ตดตามพระมหาสตวเจาอยถง ๗ ป สวนพระมหาสตว ครนเสดจออกบรรพชา ทรงละทกกรกรยาเสย บาเพญเพยรโดยชอบ กไดตรสรพระปรมาภเษกสมโพธญาณ ณ ควงไมโพธมณฑล เสดจ ประทบเสวยวมตตสข ณ ทนนสน ๗ วน แลวเสดจไปประทบภายใต ไมอชปาลนโครธ ไมมจจลนท ไมราชายตนะ สถานละ ๗ วน ๆ แลวเสดจกลบมาประทบภายใตไมอชปาลนโครธอก. สมยนน พระยามารดารวา บดน สทธตถราชกมาร ลวงวสย ของเราไปเสยแลว กโทมนสเปนทกขอย ฝายธดาทงสามของพระยามาร เหนบดาเปนทกขเชนนน จงรบอาสาบดามาเพอจะกระทาพระสมมา- สมพทธเจา ใหอยในวสยของตน. ตางคนกนฤมตกาย เปนหญงตงอย ในประถมวยบาง มชฌมวยบาง ปจฉมวยบาง มพรรณอนงามยง

Page 158: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 156

ทลประเลาประโลมวา ขาแตพระสมณะ หมอมฉนทงสามขอถวาย เปนขาบาเรอบาท พระศาสดาจงทรงขบไลมารธดาทงสามนน แลวจง ตรสพระคาถาน ยสส ชต นาวชยต, ความชนะของพระพทธเจาองคใด ยอมไมกลบแพกเลส ชตมสส โน ยาต โกจ โลเก, กเลสหนอยหนงในโลก ยอม ไปหาความชนะของทานไมได ต พทธมนนตโคจร เจาทงหลายจกนาพระพทธเจา อปท เกน ปเทน เสนสสถ ? องคนน ซงเปนผมโคจรไมมทสด หารองรอยมได ไปดวยรองรอย อะไรเลา ? ยสส ชาลน วสตตกา ตณหามขาย มอนซานไปใน ตณหา นตถ กห จ เนตเว, อารมณตาง ๆ ยอมไมมแกพระ- พทธเจาองคใด เพอจะนาไปใน ภพไหน ๆ เจาทงหลายจกนาพระพทธเจา ต พทธมนนตโคจร องคนน ซงเปนผมโคจรไมม อปท เกน ปเทน เนสสถ ? ทสด หารองรอยมได ไปดวย รองรอยอะไรเลา.

Page 159: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 157

๑๔๙. เรองยมกปาฏหารย พระบรมศาสดา ทรงปรารภเทวดาและมนษยทงหลายเปน อนมาก ในกาลเมอพระองคทรงกระทายมกปาฏหารย ทนครสาวตถ แลวเสดจขนไปจาพรรษาทดาวดงสพภพ แสดงพระอภธรรมโปรด พระพทธมารดา ใหดารงอยในโสดาปตตผล ครนออกพรรษาแลว ไดเสดจลงจากดาวดงสเทวโลก สเมองสงกสสนคร ในเวลานน เทพยดามนษยอมนษยนกร เบองบนตลอดพรหมโลก เบองตาตลอด อเวจ เบองขวางตลอดแสนจกรวาฬ ไดแลเหนกนทงหมด เปนทยนด ของสรรพสตวทงหลาย ลาดบนน พระสารบตรเถระจงกราบทลพระ- ศาสดาเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ วนน เทพยดาและมนษยทงหลาย พากนยนดปรารถนาตอพระองค พระศาสดาจงตรสวา ธรรมดาพระ- พทธเจาทงหลาย ผถงพรอมแลวดวยคณเหนปานฉะน ยอมเปนท ยนดรกใครของเทพยดาและมนษยทงปวง แลวจงตรสพระคาถาน เย ฌานปปสตา ธรา, ผมปญญาทงหลายใด ขวนขวาย แลวในฌาน เนกขมมปสเม รตา, ยนดแลวในธรรมเปนทเขาไประงบ คอเนกขมมะ ( พระนพพาน ) เทวา เตส ปหยนต, แมเทพยดา และมนษยทงหลาย ยอมกระหยม ตอผมปญญาทงหลาย นน สมพทธาน สตมต. ซงเปนผรพรอม ผมสต.

Page 160: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 158

๑๕๐. เรองเอรกปตตนาคราช พระบรมศาสดา ทรงปรารภนาคราชเอรกปต ในครงศาสนา พระกสสปพทธเจาทานเปนภกษ เวลาใกลจะทากาลกรยาเกดวปปฏสาร เดอดรอนวา ศลของเราไมบรสทธ เพราะกระทาใบตะใครนาขาด ครนจตจากอตภาพนนแลว ไดเกดเปนพระยานาค มนามวาเอรกปต มประสงคจะทรงความเกดขนแหงพระพทธเจา จงผกเพลงขบใหธดา ของตน นงขบเหนอพงพาน แลวประกาศวา ผใดตอบเพลงขบได จะยกธดาใหผนนเปนภรรยา กในกาลนนพระศาสดาไดบงเกดขนแลว ในดลก จงประทานเพลงขบแกอตตรมาณพใหไปขบตอบธดาของ พระยานาค เมออตตรมาณพกาหนดเพลงขบตอบไดแลวกสาเรจโสดา- ปตตผล แลวนาไปขบตอบแกธดาของพระยานาค เมอพระยานาคได สดบ กรชดวา บดน มพระพทธเจาบงเกดขนแลว กโสมนสปรดา พรอมดวยอตตรมาณพ เขาไปเฝาถวายนมสการแลวยนรองไห ทล ประวตของตนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน กจโฉ มนสสปฏลาโภ, ความกลบไดอตภาพเปนมนษย อนสตวไดโดยยาก กจฉ มจจานชวต, ความเปนอยของสตวทงหลาย อนสตวไดโดยยาก กจฉ สทธมมสสวน, ความไดฟงธรรมของสปบรษ อนสตวไดโดยยาก กจโฉ พทธานมปปาโท. กาลทเกดขนแหงพระพทธเจา ทงหลาย อนสตวไดโดยยาก.

Page 161: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 159

๑๕๑. เรองอานนทเถรปญหา พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญหาของพระอานนทเถระ ในวน หนง พระอานนทเถระเจาเขาไปเฝาทลถามเรองอโบสถของพระพทธเจา ทงหลาย พระศาสดาจงทรงแสดงวา การทาอโบสถของพระพทธเจา ทงหลายตางกน สวนโอวาทคาถาเหมอนกนทก ๆ พระองค เมอจะ ทรงแสดงโอวาทคาถา จงตรสพระคาถาน สพพปาปสส อกรณ. ความไมกระทาบาปทงสน กสลสสปสมปทา, ความยงกศลใหถงพรอม สจตตปรโยทปน, ความทาจตของตนใหผองใส เอต พทธาน สาสน, นเปนคาสอนของพระพทธเจา ทงหลาย ขนต ปรม ตโป ตตกขา, ความอดทน คอ ความอดกลน เปนธรรมเผาบาปอยางยง นพพาน ปรม วทนต พทธา ทานผรทงหลาย ยอมกลาว พระนพพานวา เปนธรรมอยาง ประเสรฐ น ห ปพพชโต ปรปฆานต, ผทารายผอน ไมชอวาเปนบรรพชต ทเดยว สมโณ โหต ปร วเหยนโต ผเบยดเบยนผอนอย ไมชอวา เปนสมณะ

Page 162: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 160

อนปวาโท อนปฆาโต ความไมกลาวราย และความไม ทาราย ปาฏโมกเข จ สวโร, และความสารวมในพระปาฏโมกข มตต ตา จ ภตตสม, และความเปนผรประมาณใน ภตตาหาร ปนต จ สยนาสน, และทนอนทนงอนสงด อธจตเต จ อาโยโค, และความประกอบในอธจต เอต พทธาน สาสน. น เปนคาสอนของทานผรทงหลาย. ๑๕๒. เรองอนภรตภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรป ๑ ผไมยนดบวช อยาก จะสก พระภกษทงหลายจงนาตวไปเฝาทลความนนใหทรงทราบ พระองคจงตรสถามภกษนนวา ปจจยเครองเลยงชพของทานผจะสก มอยหรอ เธอจงทลวา มกหาปณะอย ๑๐๐ บดาไดมอบสงนองชาย ไวในสมยเมอจะทากาลกรยา พระศาสดาจงใหคานวณกหาปณะทจะ ตองจายซอเครองบรโภคใชสอย คอซอโค ซอพช ขาวปลก ซอแอก ไถ ซอจอบเสยม ซอมดขวานเหลาน ครนภกษนนคานวณดวยเมลดกรวด กหาปณะ ๑๐๐ นนกไมพอ พระศาสดาจงตรสวา ดกอนภกษ กหาปณะ

Page 163: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 161

ของทานนอยนก ทานอาศยกหาปณะเหลานแลว จกยงตณหาใหเตม อยางไร ดงนแลว จงตรสมนธาตราชชาดก ในทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน น กหาปณวสเสน ความอมในกามทงหลายยอมไมม ตตต กาเมส วชชต, เพราะกหาปณะ ( ตกลง ) ดงหาฝน อปปสสาทา ทกขา กามา กามทงหลาย มรสอรอยนอย มทกขมาก อต ว าย อณฑโต บณฑตผเปนสาวกของพระสมมา- อป ทพเพส กาเมส สมพทธเจารดงนแลว ทานยอมไม รต โส นาธคจฉต ถงความยนดในกามทงหลาย แม ตณหกขยรโต โหต เปนของทพย ยอมเปนผยนดแลว สมมาสมพทธสาวโก. ในความสนไปแหงตณหา. ๑๕๓. เรองอคคทตตปโรหต พระบรมศาสดา ทรงปรารภปโรหตาจารยชออคคทต ของ พระเจาโกศล เหนภยในฆราวาส ละสมบตออกบวช เปนฤาษอยท ระหวางแหงนครองคมคธราษฎร และนครกรราษฎรตอกน มบรษ บวชตามอคคทตตดาบสนน ประมารหนงหมน ในกาลครงนน พระ ศาสดาไดทอดพระเนตรเหนอปนสยพระอรหตตผล ของอคคทตตดาบส กบอนเตวาสกทงหลาย จงรบสงใหพระโมคคลลานเถระ ไปทรมาน

Page 164: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 162

ใหโอวาทแกดาบสเหลานน พระเถระเจาจงเขาไปหาอคคทตตดาบสขอ อาศยพกอยดวย อคคทตตดาบสไดแสดงทกองทราย อนเปนทอย ของพระยานาคตวหนง ใหพระเถรเจาๆ ไดทรมานพระยานาคนน ใหละพยสอนราย กลบมจตเลอมใสแลว หมฤาษไดเหนฤทธของพระ โมคคลลานเถระเชนนน กเลอมใส พากนกระทาอญชลกลาวสรรเสรญ ในขณะนน พระศาสดาเจา ไดเสดจมาในทนน เมอพระเถระไดเหน จงลกขนถวายนมสการ ครงนน พวกฤาษจงถามพระโมคคลลานเถระ วาทานผนใหญกวาทานอกหรอ พระเถรเจาจงตอบวา ใหญกวาเรา ทานเปนครขอเงรา เราเปนศษยของทาน พวกดาบสเหลานน กนก อศจรรยใจ จงพากนประคองอญชลถวายนมสการ พระศาสดาจงรบสง ถามอคคทตตดาบสวา ดกอนอคคทต ทานใหโอวาทแกสาวกของทาน อยางไร อคคทตจงทลวา ขาพเจาองคใหโอวาทอยางนวา ทานทงหลาย จงถงภเขาปาอารามตนไมวาเปนสรณะ เมอทานทงหลายถงสงนน ๆ วาเปนสรณะแลว จะพนจากทกขไดดงน เมอพระองคจะทรงประทาน โอวาท จงตรสพระคาถาน พห เว สรณ ยนต มนษยทงหลายเปนอนมากนา ปพพตาน วนาน จ อนภยคกคามแลว ยอมถงภเขา อารามรกขเจตยาน ทงหลายบาง ปาทงหลายบาง มนสสา ภยตชชตา, อารามและตนไมทเปนเจดยทง หลายบาง วาเปนสรณะ เนต โข สรณ เขม, นนแหละไมใชสรณะอนเกษม

Page 165: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 163

เนต สรณมตม, นนไมใชสรณะอนอดม เนต สรณมาคมม, เขาอาศยอนนนเปนสรณะแลว สพพทกขา ปมจจต, ยอมไมพนจากทกขทงปวงไปได โย จ พทธ จ ธมม จ สวนวาผใด ถงพระพทธดวย สงฆ จ สรณ คโต, พระธรรมดวย พระสงฆดวย วา เปนสรณะแลว จตตาร อรยสจจาน มาเหนอรยสจทงส ดวยปญญา สมมปป าย ปสสต, อนชอบ ทกข ทกขสมปปาท, คอทกขและตณหาเปนแดนเกดขน พรอมแหงทกข ( คอสมทย ) ทกขสส จ อตกกม, และความกาวลวงทกข ( คอนโรธ ) อรย อฏงคก มคค, และมรรคมองค ๘ อนไปจาก ขาศก ทกขปสมคามน, ใหถงพระนพพาน เปนทเขาไป ระงบทกข เอต โข สรณ เขม, นแลเปนสรณะอนเกษม เอต สรณมตตม, นเปนสรณะอนอดมของผนน เอต สรณมาคมม, ผนนอาศยอนนเปนสรณะแลว สพพทกขา ปมจจต. ยอมพนจากทกขทงปวงได.

Page 166: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 164

๑๕๔. เรองอานนทเถรปญหา พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญหาของพระอานนทเถระ วนหนง พระเถรเจา เขาไปเฝาทลถามวา ขาแตพระองคผเจรญ บรษ ผอาชาไนยยอมเกดขนในทไหน พระศาสดาจงตรสวา ดกอนอานนท ขนชอวาบรษอาชาไนยแลว หาเกดทวไปในททงปวงไม ยอมเกดขน ในตระกลขตตยมหาศาล และพราหมณมหาศาล ตระกลใดตระกลหนง ดงนแล จงตรสพระคาถาน ทลลโภ ปรสาช โ, บรษอาชาไนยหาไดยาก น โส สพพตถ ชายต, ทานยอมไมเกดในททงปวง ยตถ โส ชายต ธโร, ทานมปญญาเปนอาชาไนยนน เกด ในตระกลใด ต กล สขเมธต. ตระกลนนยอมถงความสข. ๑๕๕. เรองสมพหลภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภกถาของภกษเปนอนมาก วนหนง พระภกษเหลานน นงประชมปรารภกนวา ดกอนผมอายทงหลาย ใน โลกนมอะไรหนอจะเปนสข บางพวกกลาววา ความเปนพระราชามหา- กษตรย นแลเปนสข บางพวกกลาววา กามนนแลเปนสข บางพวก กลาววา การบรโภคขาวกบ มรสอรอย นแลเปนสข พระศาสดา ไดเสดจมาในทประชมนนแลว จงตรสพระคาถาน

Page 167: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 165

สโข พทธานมปปาโท, ความเกดขนแหงพระพทธเจา ทงหลายใหเกด สข สขา สทธมมเทสนา, ความแสดงพระสทธรรมใหเกดสข สขา สงฆสส สามคค, ความพรอมเพรยงแหงหมใหเกด สข สมคคาน ตโป สโข. ความเพยรของผม ความพรอม เพรยงกนทงหลายใหเกดสข. ๑๕๖. เรองสวรรณเจดยของพระกสสปทศพล๑

พระตถาคตเจาเสดจจากเมองสาวตถ ไปยงเมองพาราณส พรอม ดวยภกษสงฆพทธบรวารเปนอนมาก เมอเสดจถงศาลเจาแหงหนง ในระหวางทาง ใกลบานโตไทยพราหมณ เมอทรงพกในทนนแลว จงรบสงใหอานนทไปเรยกพราหมณ ซงกาลงไถนาอยมาเฝา พราหมณ นนเมอมาถงไมไดถวายอภวาทพระผมพระภาคเจา แตไหวศาลเจานน แลวยนอย พระผมพระภาคเจาตรสถามวา "พราหมณ ทานสาคญ วาทนเปนอะไร" พราหมณกราบทลวา เปนเจดยสถาน ตามประเพณ ของพวกขาพระองค พระผมพระภาคเจาจงตรสสรรเสรญวา พราหมณ ทานไหวทนกดแลว ภกษทงหลายไดฟงพระพทธดารสแลว เกดสงสย ๑. เรองน เพมใหม พระธรรมปญญาจารย (จบ ธมโม ป.ธ. ๙ ) วดโสมนสวหาร แปลและเรยบเรยง.

Page 168: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 166

กนขนวา เพราะเหตอะไรหนอ พระผมพระภาคเจาจงตรสสรรเสรญ การไหวศาลเจาอยางน พระผมพระภาคเจา เมอจะปลดเปลองความ สงสยของภกษทงหลายเหลานน จงไดตรสวา ทนเปนเจดยทอง ของ พระสมมาสมพทธเจา แลวทรงแสดงพทธานภาพใหพระเจดยปรากฏ แกสายตาของประชาชน และภกษทงหลายในทนน ประชาชนไดพากน สกการะบชาดวยความเลอมใสอยางยง พระองคจงทรงแสดงอนสงส แหงการบชาดวยสองพระคาถาน ปชารเห ปชยโต ใคร ๆ ไมอาจเพอจะนบบญของ พทเธ ยทจ สาวเก บคคลผบชาอย ซงทานผควรบชา ปปจสมตกกนเต คอพระพทธเจา หรอพระสาวก ตณณโสกปรททเว ทงหลายดวย, ผกาวลวงปปญจ- เต ตาทเส ปชยโต ธรรม เครองเนนชาไดแลว ผ นพพเต อกโตภเย มความเศราโศก และความครา B>น สกกา ป สงขาต ครวญอนขามพนแลว (หรอวา) อเมตตมป เกนจ. ของบคคลผบชาอย ซงทานผควร บชาเชนนน นน ผนพพานแลว ไมมภยแตทไหน ๆ ดวยการนบ แมวธไร ๆ กตาม วา บญนม ประมาณเทาน ดงน.

Page 169: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 167

สขวรรคท ๑๕ ๑๕๗. เรองการหามพระญาต พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกพระญาตววาทกน ดวยเหต พวกกรรมกรของศกยะและโกลยะ กระทานาอาศยแมนาโรหณซงอย ในระหวางกรงกบลพสด และกรงโกลยะ กนทานบแยงนาทะเลาะววาท กน จนเหตอนนนลามปามจนถงจาวนายของตน กษตรยทง ๒ พระ นครนน ตางกยกพยหแสนยากร เพอกระทาสงครามกน เมอพระ ศาสดาไดทอดพระเนตรเหน จงเสดจโดยนภากาศ ประทบนงขดสมาธ ในอากาศ ณ ทามกลางแมนาโรหณนน พระญาตทงหลายไดเหนพระองค เชนนน กทงอาวธถวายนมสการ พระศาสดาจงตรสถามวา ดกร มหาราชทงหลาย นากบกษตรยอยางไหนจะมราคามากกวากน พระญาต ทงหลายจงทลวา นามราคานอย กษตรยมคากาหนดมได พระองค จงตรสวา ควรแลวหรอทานทงหลายอาศยนาประมาณเลกนอยแลว จะยงกษตรยมคากาหนดมไดใหฉบหายเสย แลวทรงแสดงธรรมกถาน สสข วต ชวาม ในมนษยทงหลายมเวรกน เราไม เวรนส อเวรโน, มเวร เปนอยสบายดหนอ เวรเนส มนสเสส ในมนษยทงหลายมเวรกน เราจง วหราม อเวรโน, เปนผไมมเวรอยเถด สสข วต ชวาม ในมนษยทงหลายเดอดรอนกน อาตเรส อนาตรา, เราไมมความเดอดรอน เปนอย สบายดหนอ

Page 170: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 168

อาตเรส มนสเสส ในมนษยทงหลายเดอดรอนกน วหราม อนาตรา, เราจงเปนผไมมความเดอดรอนอย เถด. สสข วต ชวาม ในมนษยทงหลายขวนขวายกน อสสเกส อนสสกา, เราไมตองขวนขวายเปนอยสบายด หนอ อสสเกส มนสเสส ในมนษยทงหลายขวนขวายกน วหาราม อนสสกา. เราจงเปนผไมมความขวนขวายอย เถด. ๑๕๘. เรองมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภมาร ในกาลเมอพระองคเสดจเขา ไปสพราหมณคาม เพอบณฑบาต ครงนน มารเขาไปสงในสรระ ของชาวบาน ไมใหพระศาสดาไดบณฑบาต แลวกลาวถอยคาเยย พระองควา พระสมณะ ทานไมไดอาหารบางหรอ เมอทานไมได อาหารฉนมหวหรอ พระองคจงตรสตอบมารวา ดกรมาร ถงเราไม ไดอาหาร เรากมปตสขเปนอาหาร เหมอนอาภสสรพรหม ฉะนน แลว จงตรสพระคาถาน สสข วต ชวาม กเลสเครองกงวลยอมไมม แกเรา เยสนโน นตถ กจน, ทงหลายใด เราทงหลายนน เปน อยสบายดหนอ

Page 171: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 169

ปตภกขา ภวสสาม, เราทงหลาย จกเปนผมปตเปนภกษา เทวา อาภสสรา ยถา. เหมอนหมเทพยดาชนพวกอาภสสร ฉะนน. ๑๕๙. เรองโกศลราชปราชย พระบรมศาสดา ทรงปรารภความปราชยของพระเจาโกศล เหตเบองตนวา พระเจาโกศลนน ทรงอาศยกาสกคาม กระทายทธ สงครามกบพระเจาอชาตศตร ผเปนพระราชภาคไนย พระเจาอชาตสตร ยงพระเจาโกศลใหปราชยถง ๓ ครง ในครงท ๓ พระเจาโกศลทรง ดารวา เราไมอาจเพอจะยงทารกมปากยงไมสนกลนนานมใหปราชยได จะอยไปทาไม ตามเสยดกวา เมอทรงดารฉะนแลว กมไดเสวยพระ กระยาหาร บรรทมเหนอพระแทนมญจาอาสน พระภกษทงหลาย ทราบความนนแลว จงเขาเฝาทลพระศาสดา พระองคจงตรส พระคาถาน ชย เวร ปสวต, บคคลผชนะยอมประสบเวร ทกข เสต ปราชโต, ผแพยอมอยเปนทกข อปสนดต สข เสต ผเขาไปละความชนะ และความ หตวา ชยปราชย. แพแลว สงบอย ยอมอยเปนสข.

Page 172: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 170

๑๖๐. เรองอญญตรกลทารกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางกมารกาคนหนง มารดาบดา ของนาง กระทาการอาวาหมงคล จงเชญพระศาสดา พรอมดวย ภกษสงฆ เสดจไปในการมงคลนน นางกมารกานนเปนหญงกาลงสาว ไดกระทากจทงหลาย มการกรองนาถวายพระภกษเปนตน เดนไป เดนมาอย สวนชายผจะเปนสาม ไดยนแลดนางนน เกดความ กาหนดขน ใหมดมนไป ไมเปนอนทจะปฏบตพระพทธเจาและ พระสงฆ คดอยแตวาเราจะประเลาประโลมนาง พระศาสดาทรง ทราบอธยาศยของชายนนแลว จงทรงกระทาไมใหชายนนเหนนาง แลวทรงแสดงธรรมกถา ตรสพระคาถาน (ใหบาวสาวคนนสาเรจ โสดาปตตผล) นตถ ราคสโม อคค, ไฟทเสมอดวยราคะยอมไมม นตถ โทสสโม กล, โทษทเสมอดวยโทสะไมม นตถ ขนธสมา ทกขา, ทกขทงหลายทเสมอดวยขนธยอม ไมม นตถ สนตปร สข. สขทยงกวาความสงบไปยอมไมม. ๑๖๑. เรองอญญตรอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภอบาสกคนหนง เปนมนษยทคคตะ ชาวเมองอาฬว พระองคไดทอดพระเนตรเหนอปนสยโสดาปตตผล จงเสดจไปเมองอาฬวนน กบภกษสงฆประมาณ ๕๐๐ ชาวเมองได

Page 173: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 171

พรกพรอมกนจดการรบเสดจ ตกแตงภตตาหารถวาย เวลานนบรษ ทคคตะมวไปเทยวตามโคอย ครนไดแลวกมาสทสมาคมอนนน พระ ศาสดาจงรบสงใหทานไวยาวจกร จดอาหารใหทคคตะนนบรโภค บรรเทาความหวแลว จงตรสอนปพพกถาประกาศจตรารยสจ เมอ จบเทศนา บรษทคคตะไดดารงอยในโสดาปตตผล พระภกษทงหลาย ทตามเสดจไป จงพดปรารภกนถงเรองนน พระองคจงทรงแสดง ธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน ชฆจฉา ปรมา โรคา, ความหวเปนโรคอยางยง สงขารา ปรมา ทกขา, สงขารทงหลายเปนทกขอยางยง เอต ตวา ยถาภต การทราบเนอความนนตามเปนจรง นพพาน ปรม สข. แลว ดบเสยได เปนสขอยางยง. ๑๖๒. เรองพระเจาปเสนทโกศล พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเจาปเสนทโกศล แตกอนม พระกายอนอดอดไมผาสก เพราะโทษเสวยมาก ครนไดสดบพทธภาษต ตโทษของการทบรโภคมาก สรรเสรญคณของการรจกประมาณ พระ องคจงทรงลดพระกระยาหาร เสวยแตพอเหมาะ ตงแตนนกทรงพระ สาราญ มพระกายอนคลองแคลวสละสลวย แตกอนพระองคไดกระทา สงคราวกบพระเจาอชาตศตร บดนเรยบรอยเปนไมตรกน และได พระราชทานนางวชรกมารราชธดา แกพระเจาอชาตศตร แกวมณ ของเกา เปนของพระเจากสราชตกมาเปนของพระองคแลวหายไป

Page 174: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 172

บดนไดกลบคนมาอยอยางเดม พระองคมพระราชประสงคจะเกยวดอง กบพระศาสดา จงใหขอศกยราชธดา ไดนางวาสภขตตยา ของ มหานามศกยราช มาเปนมเหส เพอเปนทางวสาสะกบพระสาวก ทงหลาย ทาวเธอทรงอาศยเหตเหลาน ทรงสาราญราชหฤทย จง เสดจเขาไปเฝาทลความนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน อาโรคยปรมา ลาภา, ลาภอยางยงคอความเปนผไมมโรค สนตฏ ปรม ธน, ทรพยอยางยงคอสนโดษ วสสาปรมา าต, ญาตอยางยงคอความคนเคยกน นพพาน ปรม สข. สขอยางยงคอพระนพพาน. ๑๖๓. เรองพระตสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระตสสเถระ ในกาลเมอพระองค ทรงปลงพระชนมายสงขาร จะเสดจดบขนธปรนพพานในวนวสาขบรณม ครงนน พระภกษทงหลาย พากนสลดใจมไดละทเฝาประชมปรกษากน เปนพวก ๆ แตพระตสสเถระ มไดเขาประชมปรกษาในภกษพวกนน ๆ มาดารวา เราจะบาเพญเพยรใหสาเรจพระอรหต แตเมอพระศาสดา ยงดารงพระชนมอยเถก. ครนทานคดดงนแลว กหลกไปบาเพญสมณ- ธรรมอยแตผเดยว พระภกษทงหลายหาทานวาไมมความจงรกภกด ในพระศาสดา จงนาความนนขนกราบทล พระองคจงรบสงใหหาตวมา แลวตรสถาม ทานกทลความดารของตนใหทรงทราบ จงประทาน

Page 175: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 173

สาธการใหพระภกษทงหลายถอเอาเปนตวอยาง แลวทรงสรรเสรญ ธมมานธมมปฏบต แลวตรสพระคาถาน (ใหพระเถระสาเรจพระอรหต) ปวเวกรส ปตวา, บคคลทดมรสทเกดแตวเวก รส อปสมสส จ. และรสธรรมเปนทเขาไประงบ นททโร โหต นปปาโร ดมรสปตอนเกดแตธรรม ยอม ธมมปตรส ปว. เปนผไมมความกระวนกระวาย ไมมความเศราหมอง. ๑๖๔. เรองสกกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภทาวสกกเทวราช ในกาลเมอ พระองคทรงปลงพระอายสงขารแลว ไดประชวรโลหตปกขนทกาพาธ (อาเจยนโลหต) ครงนนทาวโกสยอมรนทราธราชเสดจมากระทา พทธคลานปฏฐาก เวลาเมอจะเชญภาชนะพระบงคนไป ไดวางบน พระเศยรมไดทรงรงเกยจ แมแตสยวพระพกตรกมไดม ครนหาย ประชวนแลวกเสดจกลบเทวโลก พระภกษทงหลาย ประชมกนพด สรรเสรญทาวสกกะ พระศาสดาไดเสดจมาในทประชมนนแลวตรสวา ดกรภกษทงหลาย การททาวสกกะกระทาเชนนน ไมอศจรรย เพราะ เราไดกระทาใหเธอบรรลโสดาปตตผล เปลยนอตภาพแกเปนอตภาพ หนม แลวจงตรสพระคาถาน สาห ทสสนมรยาน, การไดพบเหนพระอรยเจาทงหลาย เปนความด

Page 176: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 174

สนนวาโส สทา สโข, การไดอยรวมกบทาน เปน สข ทกเมอ อทสสเนน พาลาน คนพงเปนผมสขเปนนตยไดเพราะ นจจเมว สข สยา, อนไมพบเหนคนพาลทงหลาย พาลสงคตจาร ห, จรงอย ผทประพฤตระคนไปดวย ชนพาล ทฆมทธาน โสจต, ยอมเศราโศกตลอดกาลชานาน ทกโข พาเลห สวาโส ความอยรวมดวยคนพาลทงหลาย อมตเตเนว สพพทา, ยอมใหเกดทกข ในกาลทกเมอ เชนเดยวกบอยรวมสตรฉะนน ธโร จ สขสวาโส, สวนผมปญญามอนอยรวมกนเปนสข าตนว สมาคโม, ดงความมาพรอมมล แหงญาต ทงหลาย ตสมา ห, เพราะเหตนนแล ธรจ ป จ พหสสตจ คนควรคบ ทานทเปนปราชญ โธรยหสล วตวนตมรย รอบร ไดตรบฟงมามากแลว ม ต ตาทส สปปรส สเมธ ปกตนาธระไป มวตร ( จรยาอนด ) ภเชถ นกขตตปถว จนทมา. ไกลจากกเลส เปนสปบรษและ มปญญาดเชนนน ๆ ไว เหมอน พระจนทรคบทางแหงนกษตร ฉะนน.

Page 177: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 175

ปยวรรคท ๑๖ ๑๖๕. เรองตโยบรรพชต พระบรมศาสดา ทรงปรารภบรรพชต ๓ รป เรองเบองตนวา ตระกลหนง ๓ คน คอ บดา ๑ มารดา ๑ บตร ๑ บตรมความ เลอมใสในพระพทธศาสนา วงวอนมารดาบดาของบวช มารดาบดา ไมยอม บตรจงหนไปบวช บดาไปเทยวตามพบบวชเสยแลว ดวย อานาจความรกบตร กเลยบวชเสยบาง ฝายมารดาเหนสามและบตร บวชเสยทง ๒ คน กไปบวชในสานกภกษณบาง ครนบวชแลว เฝาแตสนทนากนทกเขาเยน ไมอาจพรากจากกนได พระศาสดา ทรงทราบ รบสงใหหาตวมาชาระ แลวทรงแสดงธรรมกถา ตรส พระคาถาน (ครนจบเทศนาพากนลกเสยทง ๓ รป) อโยเค ยชมตตาน, บคคลประกอบตนอยในกรรมอน ไมควร โยคสมจ อโยชย, และไมประกอบอยในกรรมอนควร อตถ หตวา ปยคคาห, ละสงทเปนประโยชนเสยแลว ถอ ตามชอบใจ ปเหตตตานโยคน, (ภายหลง) ยอมอยากเปนเหมอน ชนทประกอบตนไวในกรรมอน ควร

Page 178: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 176

มา ปเยห สมาคฉ ในครงคราวเดยว กอยาสมาคม อปปเยห กทาจน, แลวดวยอารมณทงหลาย อนเปน ทชอบใจ และไมเปนทชอบใจ ปยาน อทสสน ทกข เพราะวา ความไมพบอารมณ อปปยานจ ทสสน, ทงหลายเปนทชอบใจ และความ พบอารมณทงหลายไมเปนทชอบ- ใจ เปนทกข ตสมา ปย น กยราถ, เหตนน บคคลไมควรทาอารมณ นนใหเปนทชอบใจ ปยาปาโย ห ปาปโก, เหตวา ความพรากจากอารมณเปน ทชอบใจ เปนการทราม คนถา เตส น วชชนต อารมณเปนทชอบใจ และไมเปน เยส นตถ ปยาปย. ทชอบใจ ไมมอยแกชนเหลาใด กเลสอนรอยรดทงหลาย ยอมไม มแกชนเหลานน. ๑๖๖. เรองอญญตรกฏมพ พระบรมศาสดา ทรงปรารภกฏมพคนหนง เมอบตรของเขา ตาย ไมอาจเพอจะอดกลนตอความโศกได ไปรองไหคราครวญอยท ปาชา พระศาสดาไดทอดพระเนตรเหนอปนสยโสดาปตตผล จงได

Page 179: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 177

เสดจไปทเรอนของกฏมพนน ทรงแสดงธรรมกถาเครองระงบโศก แลวจงตรสพระคาถาน ปยโต ชายเต โสโก, ความโศกยอมเกดแตอารมณเปน ทรก ปยโต ชายเต ภย, ภยยอมเกดแตอารมณเปนทรก ปยโต วปปมตตสส ความโศกไมมอย แกผพนแลว นตถ โสโก กโต ภย. จากอารมณเปนทรก ภยจกมมา แตทไหน. ๑๖๗. เรองนางวสาขาอบาสกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางวสาขาอบาสกา ตงนางสทตต ซงเปนธดาของบตร ใหกระทาไวยาจกรแกภกษสงฆ ทเรอนแทนตว ครนนางสทตตทากาลกรยาลง นางวสาขาไมอาจเพอจะกลนตอความ โศก จงรองไหไปเฝาพระศาสดา พระองคจงทรงแสดงธรรมกถา เครองระงบโศก แลวจงตรสพระคาถาน เปมโต ชายเต โสโก, ความโศกยอมเกดแตความรก เปมโต ชายแต ภย, ภยยอมเกดแตความรก เปมโต วปมตตสส ความโศกไมมอยแกผพนแลวจาก นตถ โสโก กโต ภย. ความรก ภยจกมมาแตทไหน.

Page 180: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 178

๑๖๘. เรองลจฉว พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกกษตรยลจฉว ประดบประดา องคดวยเครองสรรพาภรณวภสตวจตรบรรจงตาง ๆ อยางประหนง เทพดาในดาวดงสพภพ เสดจประพาสราชอทยาน เกดแยงหญง นครโสเภณคนหนง ถงกบประหตประหารซงกนและกน ใหโลหต เปนไปดจวานาในนท ครงนน พระศาสดาพรอมดวยพระภกษสงฆ เสดจเทยวไปบณฑบาตในเมองเวสาล ทอดพระเนตรเหนแลว จง ตรสพระคาถาน รตยา ชายเต โสโก. ความโศกยอมเกดแตความยนด รตยา ชายเต ภย, ภยยอมเกดแตความยนด รตยา วปปมตตสส ความโศกไมมอยแกผพนแลวจาก นตถ โสโก กโต ภย. ความยนด ภยจกมมาแตทไหน. ๑๖๙. เรองอนตถคนธกมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภอนตถคนธกมาร ผจตจากพรหมโลก มาเกดในตระกลมงคง ในเมองสาวตถ ตงแตวนเกดมา ไมปรารถนา ใหสตรจบตอง ถาสตรไปจบตอง กรองไห เมอนางนมจะใหรบ ประทานนม ตองเอาผารองเสยกอนจงจะอมได ครนเจรญวยขน กไมปรารถนาดวยสตร มารดาบดาจงวอนใหมภรรยา อนตถคนธ- กมมาร จงใหชางทารปสตรแลวดวยทองคา แลวกลาวแกมารดาบดาวา

Page 181: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 179

ถาสตรมรปพรรณเชนน จงจะยอมมภรรยา มารดาบดากใหคนเทยว สบเสาะแสวงหาในนานาประเทศ ไดพบสตรหนง ในสาคลนคร ม รปพรรณงามกวารปทองนนอก กนาความนนมาบอกแกมารดาบดา ของอนตถคนธกมาร ๆ จงสงคนใหไปสขอแลวนามา สตรนนไดทา กาลกรยาเสยในกลางทาง อนตถคนธกมารไดทราบเชนนน กม ความโศกเศราเปนกาลง พระศาสดาไดทอดพระเนตรเหนอปนสย โสดาปตตผลของกมาร จงเสดจไปแสดงธรรมมกถาเครองระงบโศก แลวจงตรสพระคาถาน กามโต ชายเต โสโก, ความโศกยอมเกดแตความใคร กามโต ชายเต ภย, ภยยอมเกดแตความใคร กามโต วปปมตตสส ความโศกไมมแกผพนแลวจาก นตถ โสโก กโต ภย. ความใคร ภยจกมมาแตทไหน. ๑๗๐. เรองอญญตรพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณมจฉาทฏฐผหนง ไป ทานาอยในทแหงหนง พระองคไดทอดพระเนตรเหนอนสยโสดา- ปตตผลของแก จงไดเสดจไปปราศรยดวยเนอง ๆ จนตาแกพอใจ นบถอเปนสหาย กลาววา พระโคดมผเจรญ ถาเราไดขาวปลาบรบรณ แลว จะแบงใหสหายบาง ในคนวนหนงฝนตกใหญ ทาลายลางขาว ของแกเสยหมด เวลาเชาแกไดไปเหน กเสยใจ มความเศราโศกเปน

Page 182: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 180

กาลง พระศาสดาจงไดเสดจไปทบานของแก ทรงแสดงธรรมมกถา เครองระงบโศก แลวจงตรสพระคาถาน ตณหาย ชายเต โสโก, ความโศกยอมเกดแตตณหา ตณหาย ชายเต ภย, ภยยอมเกดแตตณหา ตณหาย วปปมตตสส ความโศกยอมไมมอยแกผพนแลว นตถ โสโก กโต ภย. จากตณหา ภยจกมมาแนทไหน. ๑๗๑. เรองปญจสตทารก พระบรมศาสดา ทรงปรารภทารก ๕๐๐ คน ชวนกนไปเทยว เลนในสวนในวนมหรสพ ไดพบพระศาสดา กบพระภกษสงฆใน กลางทาง ครนแลเหนพระมหากสสปเถระ กมความเลอมใสถวาย ขนมของตน ๆ แกพระเถรเจา พระภกษทงหลายพากนตเตยนวาทารก เหลานน ทาบญเพราะเหนแกหนา พระศาสดาจงไดทรงแสดง ธรรมมกถา แลวตรสพระคาถาน ( ใหกมารเหลานนสาเรจโสดาปตตผล ) สลทสสนสมปนน ชนยอมทาทานผประกอบศล และ ธมมฏ สจจวาทน ความเหนชอบ ดารงอยในธรรม อตตโน กมมกพพาน กลาวจรงเปนปกต ทากรรมของ ต ชโน กรเต ปย. ตน ( คอไตรสกขา ) ใหเปนทรก.

Page 183: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 181

๑๗๒. เรองพระอนาคามเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระอนาคามเถระรปหนง พวกศษย ถามถงคณวเศษทมอยในทาน พระเถระละอายดวยคดวา แมคฤหสถ กสาเรจอนาคามผลได เมอเราไดพระอรหนตแลว จงจะบอกแกพวก ศษยตอภายหลง พระเถรเจายงไมทนบอก ไดกาลกรยาเสยกอน แลวไปเกดในสทธาวาสเทวโลก พวกศษยจงรองไหไปเฝาพระศาสดา พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถาเครองระงบโศก เมอจะทรงแสดง สมปรายภพของเพระเถระ จงตรสพระคาถาน ( ใหภกษเหลานนสาเรจ โสดาปตตผล ) ฉนทชาโต อนกขาเต, คนใดมฉนทะเกดแลวในพระ นพพานทใคร ๆ กลาวไมได ( วา อยางไร ) มนสา จ ผโฏ สยา, และเปนผมอนใจ ( คอมรรคจต ผลจตเบองตา ) ถกตองแลว กาเมส อปปฏพทธจตโต, มจต ไมปฏพทธในกามทงหลาย อทธโสโตต วจจต. เรายอมเรยกคนนนวา ผมกระแส ในเบองบน.

Page 184: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 182

๑๗๓. เรองนนทยะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภนนทยบรษ เปนบตรในตระกล ทมศรทธาในพระศาสนา เขาเปนอนชาตบตร ดาเนนตามมารดาบดา ครนมารดาบดาทากาลกรยาไปแลว กไดเปนมหาทานบด ถวายทาน แกพระภกษสงฆ และใหทานแกคนยากจนอนาถา แลวไดสรางศาลา ๔ มข ๔ หอง ทปาอสปตนมหาวหาร พรอมดวยเครองสาหรบเสนา- สนะ เสรจแลวถวายแกสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน หลงนา ทกษโณทก ใหตกลงเหนอฝาพระหตถของพระตถาคตเจา ขณะนน ทพยปราสาทแลวดวยแกว ๗ ประการ ใหญ ๑๒ โยชน สง ๑๐๐ โยชน พรงพรอมดวยหมเทพธดา กเกดขนในเทวโลก วนหนงพระมหา โมคคลลานเถระ ไดเทยวจารกไปในเทวโลก เหนทพยปราสาทนน ถงถามเทพบตรทงหลายวา นนทพยปราสามของใคร เทพบตรจง เรยนวาของนนทยะ ฝายหมนางเทพธดา ซงเฝาคอยอยทปราสาทนน จงสงพระโมคคลลานเถระ ใหชวยบอกนนทยะ รบมาเกดในทนโดยเรว เถด ครนพระโมคคลลานเถระกลบจากเทวโลกแลว จงมาเฝาทล ความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน จรปปวาส ปรส ญาตและมตรสหายผมใจดทงหลาย ทรโต โสตถมาคต ยอมยนดบรษผทอยแรมนาน ถง าต มตตา สหชชา จ ความสวสดมาแลวแตทไกลฉนใด อภนนทนต อาคต,

Page 185: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 183

ตเถว กตป มป แมบญทงหลาย ยอมรบรองผม อสมา โลกา ปร คต บญอนทาแลวไปจากโลกนสโลก ป าน ปฏคคณหนต หนา เหมอนญาตทงหลายรบรอง ปย าตว อาคต. ญาตอนเปนทรกมาแลว ฉนนน.

Page 186: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 184

โกธวรรคท ๑๗ ๑๗๔. เรองนางโรหณขตตยกญญา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางกษตรยโรหณ เปนกนฏฐภคน ของพระอนรทธเถระ เปนโรคเรอนมความละอาย คอยซอนองค ไมใหใครเหน พระอนรทธเถระ ไปแนะนาใหบรจาคเครองประดบ ออกสรางศาลา สาหรบนงอาศย โรคนนจะไดหาย นางกกระทาตาม ครนสรางเสรจแลวจงนมนตพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ถวายภตตาหารเปนการฉลอง พระผมพระภาค รงสงใหหานางโรหณ ออกมาแลว ตรสเทศนาบรพกรรมในครงอดตกาล นางโรหณนน ไดเปนอครมเหสของพระเจาพาราณส มความรษยาในนางสนมคนหนง คดจะทาใหเสยโฉม จงเอาหมามยไปเคาะไวบนทนงทนอนของนาง แลวดวยทสรระของนาง ทาประหนงวาลอเลน นางสนมนนกคน เกาเปนปมปมไป ดวยกรรมอนนนตามใหผล นางโรหณจงเปน โรคเรอน ในทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน โกธ ชเห วปปชเหยย มาน, คนควรละความโกรธ ควรละ ความมานะ สโยชน สพพมตกกเมยย, ควรลวงหลกสงโยชนทงปวงเสย ต นามรปสมมมสชชมาน ทกขทงหลาย ยอมไมตดตามผ อก จน นานปตนต ทกขา. ไมเกยวของอยในนามและรป ผ ไมมกเลสเครองกงวลนน.

Page 187: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 185

๑๗๕. เรองอญญตรภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนง ในกาลเมอพระองค ยงไมทรงบญญตสกขาบท หามการทาลายตนไม ภกษนนจะใครทา เสนาสนะ เหนตนไมตนหนงเปนทชอบใจ ปรารภเพอจะตด ม เทวดาลกออนองคหนง อาศยอยทตนไมนน มาวงวอนไมใหเธอตด ภกษนนกมไดฟง ขนตดจนมดไปฟนถกแขนลกเทวดาขาด เทวดานน โกรธเปนกาลง คดจะฆาภกษนนเสย แลวกลบมสตยงคดวาภกษน เปนผมศล ถาเราจะฆาใหตาย กจะตองไปทนทกขในอบาย แม เทวดาทงหลายอน กจะเอาอยาง อนงเธอกเปนผมเจาของ ควรเรา จะไปฟอง คดแลวกรองไหไปเฝาพระศาสดา ทลความนนแดพระองค พระศาสดาทรงแสดงธรรมมกถา แลวตรสพระคาถาน ( ใหเทวดานน สาเรจโสดาปตตผล แลวทรงประทานตนไมเคยงพระคนธกฎใหอย ) โย เว อปปตต โกธ ผใดแล ขมความโกรธทเกดขน รถ ภนตว ธารเย, เหมอนคนหามรถกาลงแลนอยได ตมห สารถ พรม, เราเรยกผนนวาเปนสารถ รสมคคาโห อตโร ชโน. ชนนอกจากนเปนแตผถอบงเหยน ( ไมใชสารถ ).

Page 188: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 186

๑๗๖. เรองนางอตตราอบาสกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางอตตราอบาสกา ผเปนโสดาบน เปนธดาของปณณเศรษฐ ไดบตรของราชคฤหเศรษฐเปนสาม ตระกล ของสามนน เปนมจฉาทฏฐ นางอตตราไมไดเพอจะบรจาคทาน แดภกษสงฆตามปรารถนา จงไปจางนางสรมาซงเปนหญงนครโสเภณ มาอยกบสามของตน ไดหลกออกกระทาการกศลตามปรารถนา สวน นางสรมานน มจตกาเรบคดจะแยงทแมเรอน ไดประทษรายใน นางอตตราตาง ๆ แตนางอตตรานนไมโกรธ ภายหลงนางสรมา รสกโทษของตน จงเขาไปขอโทษนางอตตรา ๆ กนาตวไปเฝาพระ ศาสดา ทลความนนใหทรงทราบ พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา แลวตรสพระคาถาน ( ใหนางสรมาสาเรจโสดาปตตผล ) อกโกเธน ชเน โกธ, ชนพงชนะคนโกรธได ดวยความ ไมโกรธ อสาธ สาธนา ชเน, พงชนะคนไมดได ดวยความด ชเน กทรย ทาเนน, พงชนะคนตระหนได ดวยการให สจเจนาลกวาทน. พงชนะคนมกพดพลอย ๆ ได ดวย คาจรง.

Page 189: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 187

๑๗๗. เรองพระโมคคลลานเถรปญหา พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญหาของพระโมคคลลานเถระ วนหนงพระเถรเจา ไดเทยวจารกไปในเทวโลก มเถรวาทถามหม เทพธดาทมาถวายนมสการวา ทานไดทากศลอะไร จงมาไดสมบต เหนปานฉะน หมเทพธดาเหลานน กละอายไมอยากบอก พระ เถรเจากแคนไคถามจนได เทพธดาบางองคเรยนวาไมไดกระทากศล อะไร เปนแตรกษาสจจะอยางเดยว บางองคเรยนวาไมกระทาความ โกรธเทานน บางองคเรยนวา ไดบรจาคทานดวยพสดนน ๆ จงได สมบตน ครนพระเถรเจากลบจากเทวโลกแลว จงมาเฝาทลความนน แดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน สจจ ภเณ น กชเฌยย, คนควรกลาวคาจรง ไมควรโกรธ ทชชา อปปป ยาจโต, เปนผอนทานขอแลวซงวตถทมอย แมนอย กควรให ( ตามนอย ) เอเตห ตห าเนห เขาพงไปในสานก แหงเทพเจา คจเฉ เทวาน สนตเก. ทงหลายได ดวยเหต ๓ สถาน เหลาน ๑๗๘. เรองพระภกษทลถามปญหา พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญหาของพระภกษทงหลาย เรอง เบองตนวา มพราหมณ พราหมณ ๒ คน เปนชาวเมองสาเกต

Page 190: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 188

ในอดตชาตเคยเปนบดามารดาของพระคถาคตเจา ถง ๕๐๐ ชาต ครน มาในชาตน พราหมณ พราหมณทง ๒ นน ไดเหนพระผมพระ ภาคเจา กเกดความรกเหมอนบตร ยกตนวาเปนพทธบดาพทธมารดา ไดอาราธนาเชญเสดจ ใหไปรบภตตาหารทเรอนตนตลอดไตรมาส พระองคไดประทานธรรมมกถา ใหพราหมณพราหมณทง ๒ บรรล มรรคผลจนถงอรหนต แลวปรนพพาน พระภกษทงหลายทไมทราบ ความ จงทลถามสมปรายภพของพราหมณพราหมณทง ๒ พระองค จงตรสพระคาถาน อหสกา เย มนโย ชนเหลาใด เปนมนไมเบยดเบยน นจจ กาเยน สวตา, เขา สารวมแลวดวยกาย ( เปนตน ) เปนนตย เต ยนต อจจต าน ชนเหลานน ยอมไปสสถานอนไม ยตถ คนตวา น โสจเร. แปรผน ซงเปนทไปไมโศกเศรา. ๑๗๙. เรองนางปณณทาส พระบรมศาสดา ทรงปรารภทาสของราชคฤเศรษฐ ชอนาง บรณ วนหนง เศรษฐนนใชใหนางบรณซอมขาวเปนอนมาก นาง บรณไดซอมอยวนยงคากไมหมด ครนเวลาคา จงจดประทปซอม มตวชมไดดวยเหงอ จงไปยนพกอยทลมพดขางนอก เพอจะระงบ ความเหนอย ไดเหนแสงไฟในทอยของพระภกษทงหลาย ซงอาศย

Page 191: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 189

อยทเขาคชฌกฏ จงคดวา เราเปนคนยาก ตองทนลาบากไมไดหลบ ไดนอนในเวลาน สวนพระภกษทงหลาย ดวยอะไรเลา จงมไดหลบ ไดนอน หรอชะรอยความไมผาสก จกมแกพระผเปนเจาทงหลาย ครนเวลาเชา นางจงเอารามาทาเปนแปงจ สกเสรจแลวหอพกเดน ไปตกนา ปรารถนาจะไปบรโภคกลางทาง พบพระศาสดามพระอานนท เปนปจฉาสมณะ เกดความเลอมใส ควกแปงจออกถวายพระศาสดา กทรงรบ แลวทรงกระทาอนโมทนา นางบรณจงดารวา พระองค คงจะไมเสวย พระศาสดาทรงทราบวารจตของนาง จงประทบนงเสวย ใหนางเหน เมอเสรจภตกจแลว พระองคจงตรสเรยกนางบรณมา รบสงวา นางบรณเมอคนนเจานกสาวกของเราอยางไร นางบรณ กทลความดารของตนนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน สทา ชาครมานาน อาสวะทงหลาย ของทานทงหลาย อโหรตตานสกขน ผตนอยทกเมอ ผศกษาอยเนอง ๆ นพพาน อธมตตาน ทงกลางวนและกลางคน ผนอม อตถ คจฉนต อาสวา. จตไปสพระนพพาน ยอมถงความ ตงอยไมได. ๑๘๐. เรองอตลอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภอบาสกชออตละ วนหนง อตล- อบาสกนน พรอมดวยอบาสกประมาณ ๕๐๐ ไปฟงธรรมของพระ

Page 192: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 190

เรวตเถระ ครนพระเรวตเถระไมแสดงกโกรธ ชวนกนไปสานก พระสารบตรเถระ ครนพระสารบตรเถระแสดงอภธรรมอนละเอยด สขมมากไป กโกรธวาแสดงมากนก จงพากนไปสสานกของพระ อานนทเถระ ครนพระอานนทเถระแสดงธรรมนอยไป กโกรธวา แกลงแสดงนอยนก จงพากนไปเฝาพระศาสดา ทลเรองราวตงแตตน ใหทรงทราบ พระองคจงทรงแสดงธรรมมกถา แลวจงตรสพระคาถาน โปราณเมต อตล, ดกอนอตละ ความนนทาและ ความสรรเสรญนเปนของเกา เนต อชชตนามว, ขอนเปนดงมขนในวนนหามได นนทนต ตณหมาสน, คนทงหลายบางพวก ยอมนนทา ผนงนงบาง นนทนต พหภาณน, บางพวก ยอมนนทาผพดมากบาง มตภาณป นนทนต, บางพวก ยอมนนทาผพดพอ ประมาณบาง นตถ โลเก อนนทโต, ใคร ๆ ในโลกไมถกเขานนทาเลย ไมม น จาห น จ ภวสสต คนถกเขานนทาแลวสวนเดยวหรอ น เจตรห วชชต ไดความสรรเสรญแลวสวนเดยว เอกนต นนทโต โปโส ไมไดมแลวในอดตดวย จกไมม เอกนต วา ปสสโต, ในอนาคตดวย ไมมอยในปจจบน เดยวนดวย.

Page 193: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 191

ย เจ ว ปสสนต ถาผรทงหลาย ใครครวญทกวน ๆ อนวจจ สเว สเว แลวสรรเสรญผใด ซงเปนผม อจฉททวตต เมธาว ความประพฤตไมขาดวน ผม ปญาสลสมทต, ปญญา มนคงแลวดวยปญญาและ ศล เนกข ชมโพนทสเสว ใครเลาควรเพอจะนนทาผนน ซง โก ต นนทตมรหต, เปนเหมอนแทงแหงทองชมพนท เทวาป น ปสสนต, เทพยดาและมนษยทงหลาย ตอง สรรเสรญเขาโดยแท พรหมนาป ปสสโต. ถงพรหมกตองสรรเสรญเขา ( เหมอนกน ). ๑๘๑. เรองฉพพคคยภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษฉพพคคยมพวก ๖ คอ บณฑกะ ๑ โลหตกะ ๑ เมตตยะ ๑ ภมมชกะ ๑ อสสช ๑ ปนพพสกะ ๑ ภกษพรรคพวกของเธอกไดชอวาฉพพคคยเหมอนกน วนหนง พระ ภกษพวกน ถอไมเทาสองมอ สวมเขยงเทาไม จงกรมอยเหนอหลงหน พระศาสดาไดสดบเสยงดงกกกก จงรบสงถามพระอานนทวา อานนท นนเสยงอะไร ครนพระอานนททลใหทรงทราบแลว จงทรงบญญต สกขาบท หามภกษทงหลายไมใหสวมเขยงเทาไม แลวตรสวา

Page 194: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 192

ธรรมเนยมภกษควรรกษามารยาทใหเรยบรอย แลวจงตรสพระคาถาน กายปปโกป รกเขยย, บคคลควรรกษาความกาเรบแหง กาย กาเยน สวโต สยา, พงเปนผสารวมแลวดวยกาย กายทจจรต หตวา, ควรละกายทจรต กายเน สจรต จเร, ประพฤตสจรตดวยกาย วจปโกป รกเขยย, บคคลควรรกษาความกาเรบแหง วาจา วาจาย สวโต สยา, พงเปนผสารวมแลวดวยวาจา วจทจจรต หตวา, ควรละวจทจรต วาจาย สจรต วเร, ประพฤตสจรตดวยวาจา มโนปโกป รกเขยย, บคคลควรรกษาความกาเรบแหงใจ มนสา สวโต สยา, พงเปนผสารวมแลวดวยใจ มโนทจจรต หตวา, ควรละมโนทจรต มนสา สจรต จเร, ประพฤตสจรตดวยใจ กาเยน สวตา ธรา, ผมปญญาทงหลายสารวมแลวดวย กาย อโถ วาจาย สวตา, อนง สารวมแลวดวยวาจา มนสา สวตา ธรา, ผมปญญาทงหลายสารวมแลวดวยใจ เต เว สปรสวตา, ทานทงหลายนนเนอ ชอวาเปน ผสารวมรอบคอบแลว.

Page 195: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 193

มลวรรคท ๑๘ ๑๘๒. เรองโคฆาตกบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภบตรของายโคฆาต บดาเปนคน ฆาโคขายเลยงชพ วนใดถาไมมเนอโค วนนนไมบรโภคอาหาร วนหนงเนอโคขาดมอ จงไปหลงบานตดลนโคทงเปน มาปงบรโภค กบอาหาร ขณะนนลนของตนขาดตกลงในชามขาว ไดเสวยผลของ กรรมเหนปรากฏในทฏฐกรรม รองครางเหมอนโค ทากาลกรยาแลว ไปเกดในอเวจมหานรก สวนบตรของนายโคฆาตเหนเชนนน กลวภย อนนน จงหนไปอยเมองตกกสลา มบตรภรรยาในเมองนน ภายหลง บตรของตนไดไปอยเมองสาวตถ เปนผเลอมใสในพระพทธศาสนา จงไปรบบดามาไวดวย วนหนง นมนตพระภกษสงฆ มพระพทธเจา เปนประธาน มารบภตตาหารทบาน ทลขอใหพระศาสดาอนโมทนา เพอบดาของตน พระองคจงตรสพระคาถาน ปณฑปลาโสว ทานส, บดนทานเปนดจใบไมเหลองแลว ยมปรสาป จ เต อปฏ ตา, อนง บรษแหงพระยายมทงหลาย ( คอความตาย ) ปรากฏแลวแก ทานดวย อจโยคมเข ปตฏส, ทานดารงอยใกลปากของมรณะ ( คอความเสอม ) ปาเถยยมป จ เต น วชชต, แมเสบยงกยงไมมแกทาน

Page 196: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 194

โส กโรห ทปมตตโน, ทานนนจงทาท พงแกตนเสยเถด ขปป วายม ปณฑโต ภว, จงรบพยายามเปนบณฑต นทธนตมโล อนงคโณ, จกไดมมลทนอนขจดแลว ไมม กเลสเครองยวยวนใจ ทพพ อรยภมเมหส, บรรลภมแหงอรยะอนเปนทพย อปนตวโยว ทานส, บดนทานเปนผมวยอนชรานาเขา ไปแลวเทยว สมปยาโตส ยมสส สนตก, เปนผจวนจะไปสสานกของพระ ยายม วาโสป จ เต นตถ อนตรา, อนง ทเปนทพกระหวาง ยอมไมม แกทานดวย ปาเถยยมป จ เต น วชชต, แมเสบยงกยงไมมแกทาน โส กโรห ทปมตตโน, ทานนน จงทาทพงแกตนเสยเถด ขปป วายม ปณฑโต ภว, จงรบพยายามเปนบณฑต นทธนตมโล อนงคโณ, จกไดมมลทนอนขจดแลว ไมม กเลสเครองยวยวนใจ น ปน ชาตชร อเปหส. ไมตองเขาถงชาตและชราอก.

Page 197: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 195

๑๘๓. เรองอญญตรพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณคนหนง ไดกระทากศล เปนลาดบมา เบองตนไดเหนท ๆ ภกษรปหนง ยนครองจวร รกไป ดวยหญา จงทาทนนใหเตยนแลว เกลยทราย ทาประราบงแดดสราง ศาลา มการฉลองเลยงภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน แลว ทลประวตแหงการสรางศาลา แตเบองตนเปนลาดบมา เมอพระองค จะทรงอนโมทนา จงตรสพระคาถาน อนปพเพน เมธาว ผมปญญา ควรขจดมลทนของตน โถก โถก ขเณ ขเณ เสยในขณะ ๆ ทละนอย ๆ โดย กมมาโร รชตสเสว ลาดบไป เหมอนชางทองชาระ นทธเม มลมตตโน, สนมแหงเงนฉะนน. ๑๘๔. เรองพระดสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนง ชอดสสเถระ มจวร เนอละเอยดดตวหนง เปนทพอใจนก ยงไมทนไดบรโภค กทากาล- กรยาเสยกอน ครนทากาลกรยาแลว ไดไปเกดเปนเลนอยทจวรนน สงฆปรารภจะแจกจวรนน เลนวงรองไปมาวาไมยอมให พระศาสดา ทรงทราบดวยทพยโสต จงทรงหามพระภกษใหรอกอน ตอลวง ๗ วน แลวจงแจก ในวนท ๗ เลนนนกทากาลกรยา ไปเกดในดสตพมาน

Page 198: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 196

พระองคจงทรงอนญาตใหแจกจวรนน พระภกษทงหลายสงสยไมทราบ เหตจงทลถาม พระองคจงทรงแสดงเหตนนดงกลาวมา แลวจงตรส พระคาถาน อยสาว มล สมฏาย สนมตงขนแลวจากเหลก ครน สทฏาย ตเมว ขาทต, ตงขนจากเหลกนนแลว ยอมกด เหลกนนเอง ฉนใด เอว อตโธนจารน กรรมทงหลายทเปนของตนยอมนา สาน กมมาน นยนต ทคคต. บคคลผประพฤตลวงปญญาเครอง ชาระจต ไปสทคตฉนนน. ๑๘๕. เรองพระโลฬทายเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระโลฬทายเถระ เปนคนขอวด วนหนงไดยนมนษยผไปไดฟงธรรมกลบมา กลาวคณกถาสรรเสรญ พระสารบตรเถระและพระโมคคลลานเถระทงสอง จงพดขนวา ถา ทานทงหลายไดฟงธรรมในสานกของเราแลว จะกลาวสรรเสรญคณ สกเพยงไร วนหนงมนษยทงหลายไดประชมกนบรจาคทาน อาราธนา ใหเธอแสดงธรรม พระโลฬทายรบแลว ขนบนธรรมาสนจบพดวชน โยกไปยายมา นกธรรมทจะแสดงไมได จงผดวาเวลานยงแสดงไมได จะแสดงไดตอกลางคน ครนถงเวลากลางคนกแสดงไมได ผดไปยารง

Page 199: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 197

ครนยารงกแสดงไมได ผดตอไปอก มนษยเหลานนจงพากนคกคาม ขบไลพระโลฬทาย ๆ หนไปลมอยทเวจกฎ พระภกษทงหลายประชม พดกนถงเรองพระโลฬทายตาง ๆ พระองคจงตรสพระคาถาน อสชฌายมลา มนตา, มนตทงหลายมอนไมสาธยายเปน มลทน อนฏานมลา ฆรา, เรอนทงหลายมอนไมหมน ( บารง ) เปนมลทน มล วณณสส โกสชช, ความเกยจครานเปนมลทนของ วรรณะ ปมาโท รกขโต มล. ความประมาทเปนมลทนของผ รกษา. ๑๘๖. เรองอญญตรกลบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภกลบตรคนหนง เปนอบาสกผ เลอมใสในพระพทธศาสนา มภรรยาเปนคนประพฤตนอกใจ เลย กระดากกระเดอง ไมอาจเขาในทประชม วนหนง ไดไปเฝาทล ความนนแดพระองค ๆ จงตรสเลาเรองอดตกาลเคยมมาวา มภรรยา ของเศรษฐคนหนง ประพฤตนอกใจสาม ๆ เสยใจ ทานทศาปาโมกข ผเปนอาจารยรเหตนน จงกลาวสอนเศรษฐนนวา หญงในโลกเปน สาธารณะแกชาย เหมอนแมนา หนทาง โรงสรา โรงธรรมสภา ศาลา

Page 200: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 198

บอนา ฉะนน ในทสดจงตรสพระคาถาน มลตถยา ทจจรต, ความประพฤตชวเปนมลทนของ หญง มจเฉร ททโต มล, ความตระหนเปนมลทนของผใหอย มลา เว ปาปกา ธมมา, ธรรมเปนบาปทงหลายเปน มลทนเนอ อสม โลเก ปรมห จ, ทงในโลกน ในโลกหนา ตโต มลา มลตร, สงทเปนมลทนกวามลทนนน อวชชา ปรม มล, คออวชชาเปนมลทนอยางยง เอต มล ปหนตวาน, ทานทงหลายจงละมลทนนนเสย นมมลา โหถ ภกขโว. เปนผไมมมลทนเถดนะภกษทง- หลาย. ๑๘๗. เรองจฬสารภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระจฬสารภกษ ผเปนสทธวหารก ของพระสารบตรเถระ ประพฤตเวชกรรม หาเลยงชพดวยการเปน หมอ วนหนง ไดโภชนะประณตอนเกดแตเวชกรรมนน นาไปถวาย พระสารบตรเถระ ผเปนอปชฌายของตน ทานนงเสยไปรบ พระ ภกษทงหลายทราบความนน จงทลฟองพระศาสดา พระองคจงตรส พระคาถาน

Page 201: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 199

สชว อหรเกน อนคนทไมมหร กลาเพยงดงกา ม กากสเรน ธสนา ปกตขจด ( คณทาน ) มกแลนไป ปกขนทนา ปคพเภน ( เอาหนา ) ผคะนองเศราหมอง สงกลฏเน ชวต, แลว ( เชนน ) เปนอยงาย หรมตา จ ทชชว สวนอนคนทมหร มปกตแสวงหา นจจ สจคเวสนา กรรมสะอาดเปนนตย ไมยอทอ ม อลเนนาปคพเภน ใชผคะนอง มความเพยรเครอง สทธาชเวน ปสสตา. อาศยเปนหมดจด เหนอย ( เชนน ) เปนอยยาก. ๑๘๘. เรองปญจอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภอบาสก ๕ คน รกษาศล ๕ คนละอยาง คนหนงรกษาไมฆาสตว คนหนงรกษาไมลกของเขา คนหนงรกษาไมประพฤตกามมจฉาจาร คนหนงรกษาไมพดปด คน หนงรกษาไมเสพสราเมรย ใครรกษาอยางใด กเขาใจวาอยางนนด แกงแยงทมเถยงกน จงพรอมกนไปเฝา ทลขอพระบรมพทธวนจฉย พระองคจงตรสพระคาถาน โย ปาณมตมาเปต, ชนผใดทาลายสตวมชวตอยดวย มสาวาท จ ภาสต, กลาวมสาวาทอยดวย

Page 202: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 200

โลเก อทนน อาทยต, ถอเอาของทเขาไมใหในโลกอย ดวย ปรทาร จ คจฉต, ถงภรรยาของชายอนอยดวย สราเมรยปาน จ ชนผใด ประกอบการดมกนสรา โย นโร อนย ชต, และเมรยดวย อเธวเมโส โลกสม ชนผนน ชอวาขดมลของตนอย มล ขนต อตตโน, ในโลกนนนแล เอว โภ ปรส ชานาห, แนะบรษผเจรญ ทานจงรอยางน ปาปธมมา อส ตา ธรรมเปนบาปทงหลายคอโลภและ มา ต โลโก อธมโม จ โทษมใชธรรม ททานไมแกลงแลว จร ทกขาย รนธย. อยายายทานเพอทกขสนกาลนาน เลย. ๑๘๙. เรองดสสทหระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษหนมชอดสสะ เปนชาวชนบท ไดไปบวชอยทเมองสาวตถ พดอวดอางญาตพนองของตนตาง ๆ ตเตยนทานทคนอนใหแลววา สทานทญาตของตนใหไมได พระภกษ ทงหลายจบปดได จงนาความนนขนกราบทล พระองคจงตรสพระ คาถาน

Page 203: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 201

ททาต เว ยถาสทธ ชนยอมใหตามศรทธา ตามความ ยถาปสาทน ชโน, เลอมใส ( ของเขา ) แล ตตถ โย มงกโต โหต ผใดเปนผเกอเขนในเพราะนาและ ปเรส ปานโภชเน, ขาวของชนทงหลายอนนนอย น โส ทวา วา รตต วา ผนนยอมไมบรรลสมาธ ในกลาง สมาธ อธคจฉต, วนหรอกลางคน. ยสส เจต สมจฉนน กความเปนผเกอเขนนน อนผใด มลฆจฉ สมหต, ขดใหมรากอนขาดแลว ถอนเสย ส เว ทวา วา รตต วา ผนนแล ยอมบรรลสมาธในกลาง สมาธ อธคจฉต. วนหรอกลางคน. ๑๙๐. เรองปญจอบาสก พระบรมศาสดา ทรงปรารภอบาสก ๕ คน ชวนกนไปฟง ธรรมเทศนาทวหาร คนหนงนงฟงเพลนจนหลบ ดวยนสยเคยเปนง คนหนงนงเอามอขดเขยนแผนดนเลน ดวยนสยเคยเปนไสเดอน คน หนงนงเขยาตนไมเลน ดวยนสยเคยเปนวานร คนหนงนงแหงนดอากาศ ดวยนสยเคยเปนหมอดฤกษบน คนหนงนงฟงธรรมโดยเคารพ ดวย นสยเคยเปนพราหมณกาหนดมนต พระอานนทเหนดงนน จงทลถาม พระศาสดาวา สตวทงหลายอาศยอะไร จงไมอาจฟงธรรม พระองค จงตรสพระคาถาน

Page 204: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 202

นตถ ราคสโม อคค, ไฟเสมอดวยราคะ ยอมไมม. นตถ โทสสโม คโห, ผจบเสมอดวย โทสะ ยอมไมม นตถ โมหสม ชาล, ขายเสมอดวยโมหะ ยอมไมม นตถ ตณหาสมา นท. แมนาเสมอดวยตณหา ยอมไมม. ๑๙๑. เรองเมณฑกเศรษฐ พระบรมศาสดา ทรงปรารภเมณฑกเศรษฐ ผมบญญาธการ มาก พระองคไดทอดพระเนตรเหนอปนสยโสดาปตตผลของทาน พรอมดวยนางจนทปทมผเปนภรรยา และธนญชยเศรษฐผบตร และ นางสมนเทวผเปนสะใภ และนางวสาขาผเปนหลาน และนายบรณ- ทาส จงเสดจไปสภททยนคร เมอเมณฑกเศรษฐทราบขาวเสดจ จง พรอมกนมาคอยรบเสดจทกลางทาง พวกดตถยไดเหนจงหามปราม เศรษฐไว และยกโทษพระศาสดาตาง ๆ เศรษฐกไมฟง ครนมาเฝา ไดฟงธรรมเทศนาสาเรจโสดาปตตผลแลว จงทลความนนใหทรงทราบ พระองคจงตรสพระคาถาน สทสส วชชม เส, โทษของคนทงหลายอนเหนไดงาย อตตโน ปน ทททส, สวนโทษของตนเหนไดยาก ปเรส ห โส วชชาน เพราะวาเขายอมโปรยโทษทงหลาย โอปนาต ยถา ภส, แกคนเหลาอน เหมอนคนโปรย แกลบ ฉะนน.

Page 205: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 203

อตตโน ปน ฉาเทต, แตวายอมปดโทษของตนไว กลว กตวา สโ. เหมอนนายพราน ปดกายดวย เครองปดฉะนน. ๑๙๒. เรองอชฌานสญญเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเถระรปหนง ชออชฌาน- สญญ ผมปกตหมายในอนยกโทษผอน เทยวแสหาโทษของภกษ ทงหลายขนพดตาง ๆ พระภกษทงหลาย จงกราบทลความประพฤต ของเธอแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน ปรวชชานปสสสส, เมอบคคล คอยเพงเลงโทษของ ผอนเปนปกต นจจ อชฌานส โน, มความหมาย จะยกโทษผอนเปน นตย อาสวา ตสส ทฑฒนต, อาสวะทงหลายของเขายอมเจรญ อารา โส อาสวกขยา, เขามแตหางเหนจากความสนไป แหงอาสวะ. ๑๙๓. เรองสภททะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภสภททปรพาชก ในกาลเมอพระองค เสดจประทบในสาลวน แหงมลลกษตรยกรงกสนารา เสดจบรรทมอย

Page 206: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 204

เหนอพระแทนทปรนพพาน สภททปรพพาชกไดเขาไปเฝาเพอจะทล ถามปญหา พระอานนทเถระเหนวา ไมเปนสมยใชโอกาส จงหาม เสย พระศาสดาทรงทราบ จงประทานโอกาสแกสภททปรพาชก ๆ จงทลถามปญหา ๓ ขอ ๑. ชอวารอยในอากาศ มหรอไม ๒. ชอวาสมณะภายนอกพทธศาสนา มหรอไม ๓. สงขารทงหลายชอเปนของเทยง มหรอไม ดงน เมอ พระองคจะทรงพยากรณปญหา จงตรสพระคาถาน อากาเสว ปท นตถ, รอยในอากาศยอมไมมแท สมโณ นตถ พาหโร, สมณะภายนอกยอมไมม ปป จาภรตา ปชา, หมสตวยนดแลวในธรรมเครอง เนนชา นปปป จา ตถาคตา, พระตถาคตเจาทงหลาย ไมมธรรม เครองเนนชา อากาเสว ปท นตถ, รอยในอากาศยอมไมมแท สมโณ นตถ พาหโร, สมณะภายนอกยอมไมม สงขารา สสสตา นตถ, สงขารทงหลายชอเปนของเทยง ยอมไมม นตถ พทธานม ชต ความหวนไหว ของพระพทธเจา ทงหลายยอมไมม.

Page 207: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 205

ธมมฏฐวรรคท ๑๙ ๑๙๔. เรองวนจฉยมหาอมาตย พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกวนจฉยมหาอมาตย เปน ตลาการพพากษาโดยอยตธรรม เมอไดรบสนบนของฝายใด กเขา ดวยฝายนน วนหนง พระภกษทงหลาย ไดเดนไปทางศาลวนจฉย ตดฝนอยทนน ทราบความของพวกวนจฉยมหาอมาตยเชนนนแลว จงทลความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน น เตน โหต ธมมฏโ บคคลตดสนความโดยความผลน เยนตถ สหสา นเย, ผลนดวยเหตใด จะเปนผชอวา ตงอยในธรรม ดวยเหตนนหามได โย จ อตถ อนตก จ สวนวาผใดเปนบณฑต ตดสน อโภ นจเฉยย ปณฑโต, ความทงสอง คอความจรงและ ความเทจ อสาหเสน ธมเมน แนะนาชนทงหลายอนอย ดวย สเมน นยต ปเร, ความไมผลนผลน โดยธรรม ตามสมควร ( แกโทษ ) ธมมสส คตโต เมธาว, ผนน ชอวาเปนผมปญญาคมครอง ธรรม ธมมฏโต ปวจจต. เราเรยกวา ผตงอยในธรรม

Page 208: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 206

๑๙๕. เรองฉพพคคยภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษพวกฉพพคคย เลนหยอกเยา ภกษสามเณรทงหลายตาง ๆ ในวดบางในบานบาง ไมมความละอาย พดยกยองพวกตนวาเปนบณฑต พระภกษทงหลายนาความนนกราบทล แดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน น เตน ปณฑโต โหต บคคลกลาวไดมากอย ดวยเหต ยาวตา พห ภาสต, มประมาณเทาใด จะชอวาเปน บณฑตดวยเหตมประมาณเทานน หามได เขม อเวร อภโย, ผทมความเกษม ไมมเวรไมมภย ปณฑโต ปวจจต. เราเรยกวาบณฑต. ๑๙๖. เรองพระเอกทานเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเอกทานเถระ เปนอรหนต- ขณาสพ เปนผเดยวอาศยอยในไพรสณฑแหงหนง ครนถงวนอโบสถ ไดกลาวคาถาอทานอนหนงเสมอ เทพยดาทอาศยอยในไพรสณฑนน ถวายเสยงสาธการกกกอง ประดจเสยแหงแผนดนทรด วนหนง มภกษ ๒ รปเปนผทรงพระไตรปฎก มศษยเปนบรวารรปละ ๕๐๐ ไปในทนน พระเถรเจาจงเชอเชญใหแสดงธรรม เมอพระภกษ ทง ๒ แสดงธรรมจบแลว เทพยดากไมถวายสาธการ ครนพระเถระ

Page 209: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 207

กลาวอทานคาถานนจบลง เทพยดาจงถวายสาธการ พวกศษยของ พระภกษทง ๒ จงโพนทนาตเตยนเทพยดาวาใหสาธการเพราะเหนแก หนา ครนเธอเหลานนกลบมาถงเชตวนวหารแลว จงทลความนนแด พระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน น ตาวตา ธมมธโร บคคลกลาวไดมากอย ดวยเหตม ยาวตา พห ภาสต, ประมาณเทาใด จะชอวาเปนผ ทรงธรรม ดวยเหตมประมาณ เทานนหามได โย จ อปปป สตวาน, สวนวาผใด ฟงแลวแมเลกนอย ธมม กาเยน ปสสต, เหนธรรมอยดวยนามกาย ( คอใจ ) ส เว ธมมธโร โหต, ผนนแล ชอวาเปนผทรงธรรม โย ธมม นปปมชชต. ผใดยอมไมดหมนธรรม แมผนน ชอวาเปนผทรงธรรมเหมอนกน. ๑๙๗. เรองลกณฏกภททยเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภลกณฏกภททยเถระ วนหนงพระ ภกษทงหลายประมาณ ๓๐ รปมาเฝาพระศาสดา ไดเหนทานออกไป จากทเฝา พระองคจงตรสถามพระภกษทงหลายเหลานนวา เมอทาน มาไดเหนพระเถระรปหนงหรอไม พระภกษทงหลายจงทลวาไมเหน พระเจาขา เหนแตสามเณรเลกรปหนง พระองคจงตรสวานนแหละ

Page 210: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 208

เถระ ภกษ จงทลวา เถระเลกมากนก พระองคจงตรสพระคาถาน น เตน เถโร โหต ศรษะพงเปนของหงอกแลว ดวย เยนสส ปลต สโร, เหตใด เขาจะชอวาเปนผเฒา ดวยเหตนน หามได ปรปกโก วโย ตสส, วยของเขาแกหงอมแลว โมฆชณโณต วจจต, เราเรยกวา เปนผแกเสยเปลา ยมห สจจ จ ธมโม จ สจจะดวย ธรรมดวย ความ อหสา ส โม ทโม, ไมเบยดเบยนดวย ความสารวม ดวย ความทรมานดวย มอย ในบคคลผใด ส เว วนตมโล ธโร, บคคลผนนแล ชอวาผมมลทน อนคายแลว ผมปญญา โส เถโรต ปวจจต. เราเรยกเขาวาผเฒา. ๑๙๘. เรองสมพหลภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษมากหลายรป เปนผใครใน ลาภสกการะ เขาเฝาทลขอใหพระองคทรงบงคบภกษสามเณรทงหลาย ทไปเรยนธรรมในสานกภกษอน ๆ มาแลว ตองใหสอบซอมในสานก ของตนเสยกอน จงจะสาธยายได พระศาสดาทรงทราบความประสงค ของภกษเหลานน ไมทรงอนญาต แลวตรสพระคาถาน

Page 211: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 209

น วากกรณมตเตน คนทมใจรษยาเขา มความ ตระหน วณณโปกขรตา วา ขอวด จะชอวาเปนคนมรปสวย สาธรโป นโร โหต ดวยอาการสกวา อนกระทาความ พด ( พดด ) หรอดวยความเปนผ มวรรณงามหามได, ยสส เจต สมจฉนน, กโทษเชนนน อนผใดขด มลฆจฉ สมหต, ใหมรากอนขาดแลว ถอนขนเสย ส วนตโทโส เมธาว, ผนน ชอวาเปนผมโทษอนคาย แลว มปญญา สาธรโปต วจจต. เราเรยกวา ผมรปสวย. ๑๙๙. เรองหตถกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภหตถกภกษ เธอเปนคนตลบแตลง พดกลบกลอก วนหนงไดนดกบพวกดตถยใหไปประชมในทแหงหนง เพอปจฉาวสชนากน ครนถงวนกาหนด รบไปในทนนเสยกอน เมอยงไมถงเวลา พวกดตถยกยงไมมา เธอจงพดอวดวา พวกดตถย กลวเราจงไมมา พระศาสดาทรงทราบ จงรบสงใหหาตวมาชาระ แลวเทศนาสงสอน ตรสพระคาถาน

Page 212: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 210

น มณฑเกน สมโณ, บคคลไมชอวาเปนสมณะ เพราะ ความเปนผมศรษะโลน อพพโต อลก ภณ, ผไมมวตร ( คอศลและธดงค ) พดพลอย ๆ อย อจฉาโลภสมาปนโน, ประกอบดวยอจฉาและโลภะ สมโณ ก ภวสสต, จกชอวาเปนสมณะ อยางไรได โย จ สเมต ปาปาน, สวนวาชนใด ยอมระงบบาป ทงหลาย อณถลาน สพพโส, นอยและใหญ โดยประการทงปวง ได สมตตตา ห ปาปาน ชนนน เราเรยกวาสมณะ เพราะ สมโณต ปวจจต. ความทแหงบาปทงหลาย เปน กเลสอนเขาระงบเสยแลวเทยว. ๒๐๐. เรองอญญตรพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณคนหนง บวชภายนอก พระศาสดา เทยวภกขาจารเลยงชพ พราหมณนนมาคดวา พระ สมณโคดมเรยกสาวกของพระองคผเทยวภกขาจารวาภกษ ควรจะเรยก เราวาภกษบาง จงเขาไปเฝาทลความดารนนแดพระศาสดา พระองค จงตรสพระคาถาน

Page 213: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 211

น เตน ภกข โส โหต บคคล ขอกะชนทงหลาย อนอย ยาวตา ภกขเต ปเร, ดวยเหตมประมาณเพยงใด เขา จะชอวาเปนภกษ ดวยเหตม ประมาณเพยงนน หามได, วสส ธมม สมาทาย, บคคลสมาทานธรรมเปนพษ ภกข โหต น ตาวตา, จะชอวาเปนภกษ ดวยเหตม ประมาณเพยงนน กหามได. โยธ ป จ ปาป จ ผใด ในศาสนาน ลอยบญและ วาเหตวา พรหมจรยวา, บาปเสยแลว มความประพฤต อนประเสรฐ. สงขาย โลเก จรต, เทยวพจารณาโลก ( คอสงขาร ) ทงหลายอย ส เว ภกขต วจจต. ผนนแล เราเรยกวาภกษ. ๒๐๑. เรองดตถย พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกดตถย ในกาลเมอพระองค ทรงอนญาตอนโมทนาพธ แกภกษทงหลายแลว หมมนษยทไดฟง อนโมทนา กมปตปราโมทย กระทาสกการะแกภกษ เหลาดตถย จงเทยวโพนทนาวา สาวกของพระสมณโคดมพดมาก เราเปนมน จะกระทาความนง พระศาสดาทรงทราบ จงตรสพระคาถาน

Page 214: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 212

น โมเนน มน โหต บคคลทมอนหลงเปน ธรรมดา มใช มฬหรโป อวททส, ผรแจง จะชอวาเปนมน ดวยความ เปนผนงหามได, โย จ ตลว ปคคยห สวนบคคลใด เปนบณฑต ยด วรมาทาย ปณฑโต เอาธรรมอนประเสรฐ เวนบาป ปาปาน ปรวชเชต, ทงหลายอย เหมอนคนถอเอา ตราชชง ส มน เต โส มน, บคคลนนชอวามน เขาชอวามน เพราะเหตนน, โย มนาต อโภ โลเก, ผใดรเนอความทงหลายสอง ( คอ ขนธอนเปนภายในภายนอก ) ใน โลกอย มน เตน ปวจจต. ผนนเราเรยกวามนเพราะเหนนน. ๒๐๒. เรองอรยพาลสกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพรานเบดคนหนงชออรยะ พระองค ทอดพระเนตรเหนอปนสยโสดาปตตผล จงเสดจไปยงสานกแหงเขา มรบสงถามวา ทานชอไร พรานเบดจงทลวา ขาพระองคชออรยะ พระองคจงตรสวา ผทาปาณาตบาต ไมชอวาอรยะ อรยะตองไม เบยดเบยนสตว ดงน แลวจงตรสพระคาถาน

Page 215: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 213

น เตน อรโย โหต บคคล ยงเบยดเบยนสตวทงหลาย เยน ปาณาน หสต, อยดวยเหตใด จะชอวาเปนอรยะ เพราะเหตนนหามได อหสา สพพปาณาน บคคลทเราเรยกวาอรยะ เพราะ อรโยต ปวจจต. ความเปนผไมเบยดเบยนสตว ทงปวง.

Page 216: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 214

๒๐๓. เรองสมพหลภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษผถงพรอมแลวดวยศลาทคณ เปนอนมาก บางพวกสมบรณดวยศล บางพวกสมบรณดวยธดงค บางพวกเปนพหสต บางพวกชอบอยในเสนาสนะอนสงด บางพวก สมบรณดวยฌานสมาบต ภกษเหลานนมาทาความเขาใจวาพระอรหนต เปนของไมยาก อยในกามอ จะตองเมอไรกได วนหนง จงชวน กนไปเฝาพระศาสดา ทลความดารนนใหทรงทราบ พระองคจงตรส พระคาถาน น สลพพตมตเตน ภกษผยงไมบรรลความสนไปแหง พาหสจเจน วา ปน อาสวะ ไมควรถงความวางใจเสย อถวา สมาธลาเภน วาเราถกตองอยซงเนกขมมสขอน ววตตสยเนน วา ชนมใชปถชน ( คอพระอรยะ ) ผสาม เนกขมมสข เสพแลว ดงน ดวยคณสกวาศล อปถชชนเสวต และวตร หรอดวยความเปนผ ภกข วสสาสมาปาท สดบแลวมาก หรอดวยความ อปปตโต อาสวกขย. ไดสมาธ หรอดวยความเปนผอย ในทอนสงด.

Page 217: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 215

มคควรรคท ๒๐ ๒๐๔. เรองปญจสตภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษประมาณ ๕๐๐ ภกษเหลานน ไดประชมกนพดถงเรองทางทสญจรไปดวยเทาวา ในทโนน ๆ เปน อยางนน ๆ พระศาสดาไดเสดจมาในทประชมนน จงตรสพระคาถาน มคคานฏงคโก เสฏโ, ทางมองค ๘ ประเสรฐกวาทาง ทงหลาย สจจาน จตโร ปทา, บท ( คออรยสจ ) ๔ ประเสรฐ กวาสจจะทงหลาย วราโค เสฏโ ธมมาน, วราคธรรม ประเสรฐกวาธรรม ทงหลาย ทปทาน จ จกขมา, อนง พระตถาคตผมจกษประเสรฐ กวาสตวมเทา ๒ ทงหลาย เอเสว มคโค นตถ โ ทางนนนนแหละ เพอความหมดจด ทสสนสส วสทธยา แหงญาณเครองเหน อนไปยอม ไมม เอตห ตมเห ปฏปชชถ, ทานทงหลาย จงดาเนนไปสทาง นนแล มารเสนปปโมหน, อนเปนทยงมารและเสนามานใหหลง เอต ห ตมเห ปฏปนนา, ทานทงหลาย ดาเนนไปสทางนน แลวเทยว

Page 218: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 216

ทกขสสนต กรสสถ, จกทาทสดแหงทกขได. อกขาโต โว มยา มคโค ทางอนเราจดรชด อ าย สลลสตถน, ซงลกศร ไดบอกแลวแกทาน ทงหลาย ตมเหห กจจ อาตปป, ความเพยรอนทานทงหลายตอง ทาเอง อกขาตาโร ตถาคตา, พระตถาคตทงหลาย เปนแตผ บอกทางให ปฏปนนา ปโมกขนต ชนทงหลาย ไดดาเนนพนจไปแลว ฌายโน มารพนธนา. จะพนจากเครองผกคอกเลสมาร. ๒๐๕. เรองอปรปญจสตภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษประมาณ ๕๐๐ อกพวกหนง ภกษเหลานน เรยนพระกรรมฐานในสานกของพระองคแลว ไป กระทาความเพยรอยในปา ยงไมบรรลพระอรหนต จงกลบมาเฝา พระองค ทลขอเปลยนพระกรรมฐานใหม พระองคจงประทานพระ คาถาน สพเพ สงขารา อนจจาต เมอใดบคคลเหนอยดวยปญญาวา ยทา ป าย ปสสต, สงขารทงปวงไมเทยง

Page 219: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 217

อถ นพพนทต ทกเข, เมอนน ยอมเบอหนายในทกข เอส มคโค วสทธยา, ขอน เปนทางแหงความหมดจด สพเพ สงขารา ทกขาต เมอใด บคคลเหนอยดวยปญญาวา ยทา ป าย ปสสต, สงขารทงปวงเปนทกข อถ นพพนทต เมอนน ยอมเบอหนายในทกข เอส มคโค วสทธยา, ขอน เปนทางแหงความหมดจด สพเพ ธมมา อนตตาต เมอใดบคคลเหนอยดวยปญญาวา ยทา ป าย ปสสต, ธรรมทงปวงเปนอนตตา อถ นพพนทต ทกเข, เมอนน ยอมเบอหนายในทกข เอส มคโค วสทธยา. ขอน เปนทางแหงความหมดจด. ๒๐๖. เรองปธานกมมกดสสภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภปธานกมมกดสสภกษ เธอไดเหน พระองคทรงทาปฏสนถาร กบดวยภกษทงหลายผไดเรยนพระกรรมฐาน พรอมกบตน ไปเจรญสมณธรรม สาเรจพระอรหนตมารเฝา มประสงค อยากจะใหพระศาสดาทรงทาปฏสนถารกบตนบาง จงขมขมนไป เดนจงกรมในทแหงหนง งวงนอนจด ลมลงในแผนหนทสดจงกรม ขาหก รองอกทกขน พระภกษทงหลาย กชวยกนจดแจงพยาบาล จนสวางสาย เลยไมไดไปภกขาจาร พระศาสดาไดเสดจมา แสดง

Page 220: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 218

โทษของผกระทากจอนควรกระทากอนเอามาทาภายหลง แลวจงตรส พระคาถาน อฏานกาลมห อนฏหาโน ชนผยงหนมมกาลง แตเขาถง ยวา พล อาลสย อเปโต, ความเปนผเกยจคราน ไมหมน ในกาลทควรจะหมน สสนนสงกปปมโน กสโต มดารในใจอนจมเสยแลว เปนคน ป าย มคค อลโส น วนทต, เกยจคราน ยอมไมประสบทางดวย ปญญา. ๒๐๗. เรองสกรเปรต พระบรมศาสดา ทรงปรารภสกรเปรต ดวยบรพกรรมครง ตนเปนภกษในศาสนาพระกสสป กลาววาจายยงพระเถระสองรปผม ศลาทคณอนด ใหบาดหมางแตกสามคคกน ดวยกรรมนนไปเกด ไหมอยในอเวจนรก สนพทธนดรหนง มาในพทธกาลนเกดเปน เปรตมตวเหมอนคน มศรษะเหมอนสกร อยทเขาคชฌกฏ พระ โมคคลลานเถระไดเหนแลว จงพดกบพระลกขณเถระ ในทเฉพาะ พระพกตรพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน วาจานรกข มนสา สสวโต, คนควรระวงรกษาวาจา สารวม แลวดวยใจ กาเยน จ อกสล น กยรา, และไมควรกระทาอกศลดวยกาย

Page 221: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 219

เอเต ตโย กมมปเถ วโสธเย, พงยงกรรมบถ ๓ ประการเหลาน ใหหมดจด อาราธเย มคคมสปปเวทต. พงยนดทาง ททานผแสวงประกาศ แลว ๒๐๘. เรองพระโปฐลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระโปฐลเถระ ผทรงพระไตรปฎก เปนอาจารยบอกพระธรรมแกภกษทงหลาย วนหนงเธอไดยนพระ ศาสดาตรสเรยกตนวา ภกษผมคมภรเปลา กเกดสงเวชสลดใจ เขาไปขออาศยอยดวยภกษผขณาสพประมาณ ๓๐ รป ในปาแหงหนง เขาไปหาพระเถระกอน ขอใหทานเปนทพง ทานกปฏเสธไมรบ จงเขาไปหาพระภกษอนโดยลาดบ จนถงสามเณร ๗ ขวบเปนทสด สามเณรแกลงทาอดเออนไมรบ เธอจงวงวอนโดยประการตาง ๆ ครนหมดทฏฐมานะแลว สามเณรจงกลาววา ทานอาจารย จอมปลวก แหงหนง มชอง ๖ ชอง เหยเขาไปอยภายในโดยชองอนหนง บคคลประสงคจะจบเหยนน กจงปดชองทง ๕ เสย คอยจบในชอง ทเหยเขาไป ฉนใด ทานอาจารยจงปดทวารทง ๕ เสย แลวกาหนด การงานในมโนทวาร ฉนนนเถด เมอภกษนนไดฟงดงนแลว กเหน ความชด เพราะตนเปนพหสตอยแลว จงเรมปรารภสมณธรรม

Page 222: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 220

พระศาสดาจงทรงเปลงพระโอภาสไป ประดจประทบในทเฉพาะหนา แลวจงตรสพระคาถาน โยคา เว ชายเต ภร, ปญญายอมเกดเพราะความประ- กอบแล อโยคา ภรสงขโย, ความสนไปแหงปญญา เพราะ ความไมประกอบ เอต เทวธาปถ ตวา บคคลรจกทางแหงความเจรญ และ ภวาย วภวาย จ, แหงความเสอม ๒ อยางนแลว ตถตตาน นเวเสยย ปญญาจะเจรญดวยประการใด ควร ยถา ภร ปวฑฒต. ตงตนไว ดวยประการนน. ๒๐๙. เรองพระมหลลกเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษแกหลายรป ภกษพวกน เมอเปนคฤหสถ เปนคนมงคง ชวนกนออกบวช ไดสรางบรรณศาลา หลงหนง ในทสดแหงวหาร แลวอยดวยกนในทนน ภรยาเกาของ ภกษรปหนง ชอนางมธรปาณกา เปนผอปการจดหาบณฑบาตถวาย พระภกษเหลานน ไมใหเดอดรอน ครงนนนางมธรปาณกาทากาล- กรยาลง ภกษเหลานนไปประชมกนทบรรณศาลากอดคอกนรองไห พไรราพนตาง ๆ พวกภกษอนไปเหนเขา จงนาความนนมาพดขน

Page 223: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 221

ทโรงธรรมสภา พระศาสดาเสดจไปในทประชมอนนน จงตรส พระคาถาน วน ฉนทถ มา รกข, ทานทงหลายจงตดกเลสดจปา อยา ไปตดตนไม วนโต ชายเต ภย, เพราะภยยอมเกดแตกเลสดจปา เฉตวา วน วนฏ จ ทานทงหลาย จงตดกเลสดจปา นพพนา โหถ ภกขโว และกเลสดจตนไมอนตงอยในปา ( กเลสใหญนอย ) แลวเปนผหา กเลสมไดเถด นะภกษทงหลาย ยาว ห วนฏโ น ฉชชต กกเลสดจตนไม อนตงอยในปา อณมตโตป นรสส นารส, ของนรชน แมมประมาณนอย ยงไมขาดในเหลานาร ตราบใด ปฏพทธมโนว ตาว โส นรชนนนเปนเหมอนลกโคทยงดม วจโฉ ขรปโกว มาตร. นานม มใจพวพนในแมตราบนน. ๒๑๐. เรองพระสารบตรเถรสทธวหารก พระบรมศาสดา ทรงปรารภสทธวหารกของพระสารบตรเถระ ผเปนบตรของนายชางทอง พระเถรเจาสอนใหเจรญอสภกรรมฐาน เธอไดเพยรพยายามเจรญอยถง ๔ เดอน กไมสาเรจอะไร พระเถรเจา จงนาตวไปเฝา พระศาสดาจงประทานดอกประทมแกภกษนน ให

Page 224: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 222

บรกรรมโลหตกสณ เธอกไดสาเรจในพระกรรมฐานอนนน ครนเหน ดอกบวเหยวเศราหมอง จงกาหนดเทยบอปาทนนกสงขารเหนความ เปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาปรากฏ พระศาสดาจงทรง เปลงพระโอภาสไป ดจประทบในทเฉพาะหนา แลวจงตรสพระคาถาน อจฉนท สเนหมตตโน, ทานจงถอนเยอใยของตนเสย กมท สารทกว ปาณนา, เหมอนคนถอนดอกบวทเกดใน สารทกาลดวยฝามอ สนตมคคเมว พรหย, จงเจรญทางพระนพพานถายเดยว นพพาน สคเตน เทสต, พระนพพาน อนพระสคตเจา แสดงแลว. ๒๑๑. เรองมหาธนพาณช พระบรมศาสดา ทรงปรารภมหาธนพาณช เปนชาวเมอง พาราณส จดแจงสนคาบรรทกเกวยนจะไปคาขายทเมองสาวตถ ไป ไดถงกลางทางถกฝนตกใหญถง ๗ วน เลยพกอยทนน พระศาสดา ไดตรสแกพระอานนทวา อก ๗ วน มจจราชจะปลงชวตมหาธนพาณช นนเสย พระอานนทจงทลขอโอกาสไปตกเตอนสงสอน มหาธนพาณช กเลอมใส จงนมนตพระภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน แลว บรจาคมหาทาน พระองคทรงทาอนโมทนาแลวจงตรสพระคาถาน อธ วสส วสสสาม, เราจะอยตลอดฤดฝนในทน

Page 225: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 223

อธ เหมนตคมหส, ในเหมนตฤด และคมหฤดทงหลาย ในทน อต พาโล วจนเตต, คนพาลยอมคดผดดงน อนตราย น พชฌต. หารสกอนตรายอยไม. ๒๑๒. เรองนางกสาโคตม พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางกสาโคตม เมอบตรของนาง ตายแลว กอมบตรนนไปเทยวหายา หวงจะรกษาบตรใหกลบเปนขน ใครไดเหนเขากเหมาวานางเปนบา ครงนน มบณฑตผหนงแนะนา ใหนางไปเฝาพระศาสดาทพระเชตวนวหาร นางกไปเฝาทลขอยา พระ บรมศาสดาจงแสดงธรรมเทศนาสงสอน แลวจงตรสพระคาถาน ต ปตตปสมมตต ความตายยอมพาเอาชนผมวเมา พยาสตตมนส นร แลว ดวยบตรและสตวของเลยง สตต คาม มโหโฆว ผมใจของเกยวแลว ในอารมณ มจจ อาทาย คจฉต. ตาง ๆ นนไป เหมอนหวงนาใหญ พดพาเอาชาวบานทหลบแลว ไป อยฉะนน.

Page 226: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 224

๒๑๓. เรองนางปฏาจาราเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางปฏาจาราเถร เมอบตร สาม บดา มารดา พชาย ของนางตาย นางกหมดสมปฤด เปลอยกาย ไมมผานงหม เดนเขาไปในพระเชตวนวหาร กาลงพระศาสดาจารย ประทานธรรมเทศนาอยในทามกลางบรษท พระองคไดทอดพระเนตร เหน จงทรงเตอนใหนางมสต แลวตรสพระคาถาน น สนต ปตตา ตาณาย เมอบคคล อนมจจราช ครอบงา น ปตา นป พนธวา แลว บตรทงหลาย มอยเพออน อนตเกนาธปนนสส, ตานทานมจจราชไมได บดากไม ได ถงพวกพองกไมได นตถ าตส ตาณตา, ความปองกนยอมไมมในหมญาต เอตมตถวส ตวา บณฑตทราบอานาจแหงเหตนแลว ปณฑโต สลสวโต, พงเปนผสารวมแลวในศล พง นพพานคมน มคค เรงรบทาทางเปนทไปพระนพพาน ขปปเมว วโสธเย. ใหหมดจด.

Page 227: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 225

ปกรณกวรรคท ๒๑ ๒๑๔. เรองอตตโนบพพกรรม พระบรมศาสดา ทรงปรารภบพพกรรมของพระองค ในกาล เมอเมองไพศาล เกดทพภกขภย มนษยทยากจนกลมตาย ดวย ความอดอาหารเปนอนมาก จนซากศพเหมนตลบฟงไปทงเมอง ดวยกลนปฏกลอนนน ทาใหเกดอหวาตกโรค ทงหมอมนษยก เขาไปอยเปนอนมาก ชาวนครไดประชมกนแกไขตาง ๆ ภยอนนน กไมสงบ จงพรอมกนไปเฝาทลเชญเสดจพระศาสดา ซงเสดจ ประทบอยกรงราชคฤห แลวจกแจงพระนครใหสะอาดหายปฏกล คอยรบเสดจ ครนพระองคเสดจมาแลว ภยเหลานนกสงบ ใน กาลเมอพระองคเสดจมาและเสดจกลบ หมเทพยดามนษยตลอด ถงนาคครฑสบรรณ ไดกระทาสกการบชาเปนมโหฬารเอกเกรก ครนเสดจกลบกรงราชคฤหแลว พระภกษทงหลายประชมกนกลาว สรรเสรญพทธานภาพ พระองคตรสวา อนนนไมใชพทธานภาพ เปนอานภาพแหงการสละในอดตชาต ทพระองคไดกระทามา ในทสด จงตรสพระคาถาน มตตาสขปรจจาคา ถาผมปญญามาเหนสขอนไพบลย ปสเส เจ วปล สข เพราะสละสขพอประมาณ กควร จเช มตตาสข ธโร สละสขพอประมาณเสย จะไดพบ สมปสส วปล สข. สขอนไพบลย.

Page 228: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 226

๒๑๕. เรองกกกฏณฑขาทกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางกมารกาคนหนง ชอบกน ฟองไก นางไกไดเหนนางกมารกานาไขของตนไปเนอง ๆ กโกรธ ผกอาฆาตในนางกมารกา นางไกนางกมารกากเปนเวรแกกนและกน ดจเรองท ๔ ดงน นางไก นางแมว นางเนอ นางยกขน นางกมารกา นางไก นางเสอเหลอง นางกลธดา ในชาตทสด นางยกขนไดกนลกนางกลธดาถงสองครง ในครงทสาม นางกลธดาไดพาลกหนเขาไปในเชตวนวหาร กาลงพระศาสดาเสดจ ประทบแสดงธรรม อยทามกลางบรษท พระองคจงตรสพระคาถาน ปรทกบปธาเนน บคคลผใด ปรารภนาสขเพอตน โย อตตโน สขมจฉต, เพราะความกอทกขใหผอน เวรสสคคสสฏโ บคคลผนน ระคนอยแลวดวย เวรา โส น ปรมจจต. สงสคคะคอเวร ยอมไมพนจาก เวรได. ๒๑๖. เรองภททยภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกภททยภกษ ผขวนขวายอย แตในการประดบประดาเขยงเทารองเทา ไมเปนอนเลาเรยนทอดทง

Page 229: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 227

วตตปฏบตของตนเสย พระองคทรงทราบ ใหหาตวมาประทาน เทศนาสงสอน แลวจงตรสพระคาถาน ย ห กจจ ตทปวทธ, กสงใดทควรทาสงนนอนชนเหลาใด ทอดทงเสยแลว อกจจ ปน กยรต, แตสงทไมควรทา ไปทาเขา อนนฬาน ปมตตาน อาสวะทงหลาย ยอมเจรญแกชน เตส วฑฒนต อาสวา, เหลานน ซงเปนผมมานะดงไมออ อนยกขนแลว ผประมาทแลว เยส จ สสมารทธา สวนวาสตไปแลวในกาย อนชน นจจ กายคตา สต, เหลาใดปรารภดแลวเปนนตย อกจจ เต น เสวนต ชนเหลานน หมนกระทาในกจท กจเจ สาตจจการโน, ควรทา ไมตองเสพกจทไมควรทา สตาน สมปชานาน อาสวะทงหลายของชนเหลานน อตถ คจฉนต อาสวา. ซงเปนผมสตสมปชญญะ ยอม ถงความสนไป. ๒๑๗. เรองพระลกณฏกภททยเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระลกณฏกภททยเถระมาเฝาแลว ทลลากลบไป ครงนนมพระภกษอาคนตกะเปนอนมาก มาเฝาพระ

Page 230: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 228

ศาสดาเหมอนกน ไดพบทานเดนสวนทางออกไป เมอพระภกษ เหลานนเขาเฝาแลว พระศาสดาจงตรสวา ภกษทงหลาย ทานเหน ไหม ภกษทเดนสวนทางออกไปนน ฆามารดาบดาแลว พนทกข ถงพระนพพาน ขณะนน พระภกษเหลานน เกดความสงสยเหลยวด กนและกน ไมทราบในพระพทธาธบายจงทลถาม พระองคจงตรส พระคาถาน มาตร ปตร หนตวา, บคคลฆาตณหาดจมารดาดวย ฆา อสมมานะดจบดาดวย ราชาโน เทว จ ขตตเย, ฆาสสสตทฏฐ และอจเฉททฏฐ ทงหลาย ดจพระราชาผเปนกษตรย สองพระองคดวย รฏ สานจร หนตวา, ฆาอายตนะดจแวนแควนพรอมดวย นนทราคะ ดจขนสวยดวยไดแลว อนโฆ ยาต พราหมโณ, จะเปนพราหมณไมมทกข ไปพระ นพพาน มาตร ปตร หนตวา, บคคลฆาตณหาเปนดงมารดา และ ฆาอสมมานะเปนดงบดา ราชาโน เทว จ โสตถเย, และฆาสสสตทฏฐ และอจเฉททฏฐ ทงหลาย เปนดงพระราชาผเปน พราหมณสองพระองค

Page 231: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 229

เวยยคฆป จม หนตวา, และฆาหมวด ๕ แหงนวรณมวจกจฉา- นวรณ ดจทางอนเสอโครงเทยวไป แลวเปนท ๕ ( คอฆาความสงสย ) ไดแลว อนโฆ ยาต พราหมโณ, จะเปนพราหมณไมมทกขไปพระ- นพพาน ๒๑๘. เรองนายทารสากฏกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภบตรของนายทารสากฏกะ บดา เปนคนเลอมใสในพระพทธศาสนา บตรกเปนสมมาทฏฐตามบดา เขาไดเคยเลนขลบกบบตรของมจฉาทฏฐคนหนง เวลาเลนระลก พระพทธคณไปพลาง ไดชยชนะบตรของมจฉาทฏฐทกคราว จน บตรของมจฉาทฏฐยอมแพ วนหนงบดาเขาไดพาเขาไปเกบฟนใน ปา พกเกวยนอยในทใกลปาชา ปลอยใหโคไปเทยวหากน ครน ตกเยนเขา โคนนไดหนตามฝงโคเขาไปในเมอง นายสากฏกะ กเทยวตดตามไปพบโคในเมองเปนเวลายาคา นายทวารบาลปด ประตเมองเสยออกไมได บตรกเฝาเกวยนอยแตผเดยวในทนน ครนตกเวลากลางคน เขาระลกถงพระพทธคณนอนอย หมอมนษย ในปาชานน ชวยกนอภบาลรกษาไมใหเปนอนตราย ภายหลง

Page 232: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 230

พระเจามคธรฐทรงทราบประพฤตเหตดงนน จงทรงพาเดกนนไป เฝาพระศาสดา ทลสรรเสรญพระพทธานสสต และทลถามถงธรรม เหลาอน อนมอานภาพเชนพทธานสต ยงมอกหรอไม พระองค จงตรสพระคาถาน สปปพทธ ปพชฌนต สตของชนเหลาใดไปแลวในพทธะ สทา โคตมสาวกา ทงกลางวนทงกลางคน เปนนตย เยส ทวา จ รตโต จ ชนเหลานน ชอเปนสาวกของ นจจ พทธคตา สต, พระโคดม ตนอยตนดแลวใน กาลทกเมอ สปปพทธ ปพชฌนต สตของชนเหลาใดไปแลวในธรรมะ สทา โคตมสาวกา ทงกลางวนทงกลางคน เปนนตย เยส ทวา จ รตโต จ ชนเหลานน ชอเปนสาวกของ นจจ ธมมคตา สต, พระโคดม ตนอยตนดแลวใน กาลทกเมอ สปปพทธ ปพชฌนต สตของชนเหลาใดไปแลวในสงฆะ สทา โคตมสาวกา ทงกลางวนทงกลางคน เปนนตย เยส ทวา จ รตโต จ ชนเหลานน ชอเปนสาวกของ นจจ สงฆคตา สต, พระโคดม ตนอยตนดแลวใน กาลทกเมอ

Page 233: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 231

สปปพทธ ปพชฌนต สตของชนเหลาใดไปแลวในกาย สทา โคตมสาวกา ทงกลางวนทงกลางคน เปนนตย เยส ทวา จ รตโต จ ชนเหลานน ชอเปนสาวกของพระ นจจ กายคตา สต, โคดมตนอยตนดแลวในกาลทก เมอ สปปพทธ ปพชฌนต ใจของชนเหลาใด ยนดแลวใน สทา โคตมสาวกา ความไมเบยดเบยน ทงกลางวน เยส ทวา จ รตโต จ ทงกลางคน ชนเหลานน ชอเปน อหสาย รโต มโน, สาวกของพระโคดม ตนอยตนด แลวในกาลทกเมอ สปปพทธ ปพชฌนต ใจของชนเหลาใด ยนดแลวใน สทา โคตมสาวกา ภาวนาทงกลางวนทงกลางคน ชน เยส ทวา จ รตโต จ เหลานนชอเปนสาวกของพระ- ภาวนาย รโต มโน. โคดมตนอยตนดแลวในกาลทกเมอ ๒๑๙. เรองวชชปตตกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระภกษผเปนราชบตรของกษตรย วชชละวาระราชสมบตออกผนวช อาศยอยในไพรสณฑแหงหนง ใกล เมองไพศาล วนหนง ไดฟงเสยงนกษตรฤกษกกกองในเมอง เกด ความสงเวชถงตนวา กลายเปนคนเลวมาอยในปาเหมอนไมทเขา

Page 234: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 232

ทงเสย มความกระสนอยากจะสก จงเขาไปเฝาทลความนนแดพระ ศาสดา พระองคจงทรงแสดงเหตแหงทกข แลวตรสพระคาถาน ทปปพพชช ทรภรม, การบวช เปนของยาก การยนด ในธรรมปฏบต เปนของยาก ทราวาสา ฆรา ทกขา, เรอนทงหลาย อนบคคลครองไมด เปนทกข ทกโข สมานสวาโส, ความอยรวมดวยคนเสมอกน ( ไม มทยาเกรง ) เปนทกข ทกขานปตตทธค, ชนทงหลายผไปทางไกล ( คอวฏฏะ ) เปนผอนทกขตามตดไปแลว ตสมา น จทธค สยา, เพราะเหตนน บคคลไมพงเปนผ ไปทางไกลดวย น จ ทกขานปตโต สยา. ไมพงเปนผอนทกขตามตดไปดวย. ๒๒๐. เรองจตตคฤหบด พระบรมศาสดา ทรงปรารภจตตคฤหบดเปนชาวเมองมจฉ- กาสณฑ วนหนง อยากจะไปเฝาพระศาสดา ณ เมองสาวตถ จง ออกจากเมองดวยบรษทเปนอนมาก มาในกลางทาง หมเทพยดาได บารงเลยงดดวยขชชโภชชาหาร ใหเปนสขสาราญทวถงกน เวลาเขา เฝาพระศาสดา เทพยดาบนดาลดอกไมทพยใหตกลงดจหาฝน เวลา

Page 235: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 233

จะกลบไป กบนดาลรตนะทง ๗ ใหเตมในเกวยนของคฤหบด ครน คฤหบดกลบไปแลว พระอานนทจงทลถามวา ลาภสกการะทเกด ขนแกคฤหบดนน เพราะเขามาเฝาพระองค หรอไปในทอน กเกด เหมอนกน พระองคจงตรสวา ถงเขาไปในทอน กเกดเหมอนกน และไดทรงชมคฤหบดโดยประการตาง ๆ แลวจงตรสพระคาถาน สทโธ สเลน สมปนโน, ผมศรทธาถงพรอมแลวดวยศล ยโสโภคสมปปโต, เอบอมแลวดวยยศและโภคะ ย ย ปเทส ภชต, จะไปประเทศใด ๆ ตตถ ตตเถว ปชโต. กเปนผอนเขาบชาแลว ในประเทศ นน ๆ แล. ๒๒๑. เรองนางจฬสภททา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางจฬสภททา เปนธดาของอนาถ- บณฑกเศรษฐ ไดไปอยกบสามทเมองอคคนคร ตระกลของสามเปน มจฉาทฏฐ นบถอพวกอเจลกะ พอผวแนะนาใหนางเลอมในในพวก อเจลกะนนบาง นางไมเลอมใส กลบตเตยนพวกอเจลกะ สรรเสรญ พระมหาสมณะตาง ๆ พอผวแมผวจงถามวา เจาอาจแสดงสมณะ ของเจาไดหรอ นางรบวาได จงไดจดแจงมหาทานไวคอยรบ แลว นางระลกถงพระพทธคณอธษฐานเชญเสดจพระศาสดาพรอมดวยภกษ- สงฆมารบภตตาหารทสถานแหงตน ณ เมองอคคนครนน ในวนนน

Page 236: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 234

อนาถปณฑกเศรษฐ ทลอาราธนาเชญเสดจรบภตตาหารทสถาน แหงตน พระศาสดาไมทรงรบ รบสงวาไดรบอาราธนาของ สภททาเสยกอนแลว เศรษฐอศจรรยใจ จงทลถามวา นางสภททา อยถงอคคนครเชญเสดจเมอไร พระองคจงทรงตรสพระคาถาน ทเร สนโต ปกาเสนต, สปปรษทงหลายยอมปรากฏไปได ในทไกล หมวนโตว ปพพโต, เหมอนภเขาหมพานตฉะนน อสนเตตถ น ทสสนต, อสปปรษทงหลาย ( ถงอยแลว ) ในทน กยอมไมปรากฏ รตต ขตตา ยถา สรา. เหมอนลกศรทเขายงไปแลว ใน กลางคน ฉะนน. ๒๒๒. เรองพระเอกวหารเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเอกวหารเถระ เปนผชอบอยคน เดยว ไมชอบเกลอนกลนดวยหมคณะ พระภกษทงหลายไดเหนความ ประพฤตของทาน จงนาความนนขนกราบทล พระองคจงทรงประทาน สาธการ ใหภกษทงหลายถอเอาเปนตวอยางแลว จงตรสพระคาถาน เอกาสน เอกเสยย, ภกษควรสองเสพความนงคนเดยว ความนอนคนเดยว

Page 237: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 235

เอโก จรมตนทโต, เปนผเดยวเทยวไป ไมเปนผเกยจ- ครานแลว เอโก ทมยมตตาน, เปนผเดยวทรมานตนอย วนนเต รมโต สยา. เปนผยนดแลวในทเปนสวนแหงปา.

Page 238: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 236

นรยวรรคท ๒๒ ๒๒๓. เรองนางสนทรปรพาชกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางสนทรปรพาชกา อาสาพวก อญญดตถย ไปแกลงทาเลหอบาย ประหนงวาตนอยในกฎเดยวกบ พระองคในเวลากลางคน ประชาชนบางพวก กเกดความสงสย ในพระศาสดา โพนทนาตเตยนกนตาง ๆ พวกอญญดตถย มประสงค ตออวรรณโทษอนใหญยงขนไปอก จงไปจางพวก นกเลงสรา ใหฆานางสนทรนนเสยแลวเอาไปหมกไวในทใกล คนธกฎของพระศาสดา แกลงทาคนหาศพ ครนไดแลวกยก โทษโพนทนาตาง ๆ พระเจาสาวตถทรงสบสวนชาระไดความจรง แลว ใหกลบลงโทษพวกอญญดตถย ภกษทงหลายไดนาความนน กราบทลแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน อภตวาท นรย อเปต, ผกลาวคาไมเปนจรง ยอมเขาถง นรก โย วาป กตวา น กโรมจจาห หรอแมผใด ทากรรมชวแลว กลาวแลววา เรายอมไมไดทา ดงน ผนนยอมเขาถงนรกเหมอนกน อโภป เต เปจจ สมา ภวนต คนทง ๒ ซงเปนผมกรรมชวชา นหนกมมา มนชา ปรตถ. นน ละโลกนไปแลว ยอมเปน ผเสมอกน ( ดวยคต ) ในโลกหนา.

Page 239: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 237

๒๒๔. เรองทกขปฬตสตว พระบรมศาสดา ทรงปรารภสตวทงหลาย อนอานภาพแหงผล ของทจรตเบยดเบยนแลว สตวพวกนน ไดเปนภกษลามก ในครง ศาสนาพระกสสปทศพล มาในศาสนาน ไดเกดเสวยผลของกรรม อนนนอยทเขาคชฌกฏ มกายกบเครองบรขาร อนรงโรจนดวย เพลง พระโมคคลลานเถระไดไปเหนแลว จงพดกบพระลกษณเถระ ในทเฉพาะพระพกตรแหงพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน กาสาวกณา พหโว, คนเปนอนมากผมผากาสาวะทคอ ( คนนงผาเหลอง ) ปาปธมมา อส ตา, มธรรมลามก ไมสารวมแลว ปาปา ปาเปห กมเมห คนลามกเหลานนยอมเขาถงนรก นรย เต อปปชชเร. ดวยกรรมทงหลายอนลามก. ๒๒๕. เรองอวคคมทาตรยภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกวคคมทาตรยภกข พากน อวดอตตรมนสสธรรมเลยงชพ ในกาลเมอเกดทพภกขภย พระองค ทรงทราบ จงทรงตเตยนโดยอเนกปรยาย แลวทรงบญญตสกขาบท หามภกษบรษททวไป เมอจะทรงประทานโอวาทสงสนภกษเหลานน จงตรสพระคาถาน

Page 240: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 238

เสยโย อโยคโฬ ภตโต กอนเหลกท รอน มอนเปรยบ ตตโต อคคสขปโม, ดวยเปลวแหงไฟ อนบรรพชต ผทศลบรโภคแลว ยงดกวา ย เจ ภ เชยย ทสสโล บรรพชตผทศล ไมสารวมแลว รฏปณฑ อส โต. บรโภคกอนขาวของชาวเมอง จะ ดอะไร. ๒๒๖. เรองเขมกเศรษฐบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภเศรษฐบตรชอเขมกะ เปนหลาน ของอนาถปณฑกเศรษฐ เปนคนรปสวย หญงใดไดเหนแลวตอง รก จงเปนทางใหเขาประพฤตกามมจฉาจารอยเนอง ๆ ทาน อนาถปณฑกเศรษฐ จงนาตวหลายชายนนไปเฝา ทลขอใหทรง แสดงธรรมสงสอน พระองคจงตรสพระคาถาน จตตาร านาน นโร ปมตโต ชายผประมาทแลว สองเสพ อาปชชต ปรทารปเสว, ภรรยาของชายอน ยอมถง ฐานะ ๔ อปญลาภ น นกามเสยย, ท ๑ ความไดสงมใชบญ ท ๒ ความนอนไมไดตามปรารถนา นนท ตตย นรย จตตถ, ท ๓ ความนนทา ท ๔ นรก

Page 241: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 239

อป ลาโภ จ คต จ ปาปกา, ( ฐานะ ๔ อกอยางหนง ) คอ ความไดสงมใชบญ ๑ คตชวชา ๑ ภตสส ภตาย รต จ โถกกา ความยนดของชายผกลวแลว กบ ดวยหญงผกลวแลว เปนของ นอย ๑ ราชา ทณฑ ครก ปเณต, พระราชา ยอมลงพระราชอาชญา อนหนก ๑ ตสมา นโร ปรทาน น เสเว. เพราะเหตนน ชายไมควรเสพ ภรรยาของชายอน. ๒๒๗. เรองทพพจภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษวายากรปหนง มภกษอน มาถามถงการถอนหญาวา มโทษอยางไร เธอตอบวา เมอแสดง แลวจะมโทษอยางไร วาแลวกถอนหญาใหภกษนนด พระภกษ ทงหลายจงนาความนนทลพระศาสดา พระองคจงทรงตเตยนโดย อเนกปรยาย แลวจงตรสพระคาถาน กโล ยถา ทคคหโต หญาคาอนบคคลจบไมดแลว ( ดง หตถเมวานกนตต, มา ) ยอมบาดเอามอนนเองฉนใด สาม ทปปรามฏ, คณเครองเปนสมณะ อนบรรพชต ลบคลาแลวชว

Page 242: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 240

นรยายปกฑฒต, ยอมฉดไปในนรก ฉนนน ยงก จ สถล กมม, การงานอนหนงอนใดทยอหยอนดวย สงกลฏ จ ย วต, วตรอนใดทเศราหมองแลวดวย สงกสสร พรหมจรย, พรหมจรรยอนใด ทตนระลกดวย ความรงเกยจดวย น ต โหต มหปผล, กจ ๓ อยางนน ยอมเปนของไมม ผลมาก กยรา เจ กยราเถน, ถาบคคลทา กพงทากจนนเถด ทฬหเมน ปรกกเม, แตพงพากเพยรทากจนนใหจรง สถโล ห ปรพพาโช เพราะวาสมณธรรมเครองละเวน ทยนหยอน ภยโย อากรเต รช. ยงโปรยโทษดจธล. ๒๒๘. เรองอสสาปกตอตถ พระบรมศาสดา ทรงปรารภหญงขหงคนหนง สามไดทาส ในเรอนเปนภรรยานอย วนหนงสามไมอย นางจงจบทาสนนมด เขาแลวตดหและตดจมกเสย แลวเอาไปขงซอนไวในหอง ครนสาม กลบมาแกลงชวนสามใหไปฟงธรรมเสยทเชตวนวหาร เวลานนม ญาตของนางมาทเรอน ไดเปดประตเขาไปในเรอนเหนนางทาสนน

Page 243: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 241

กมจตกรณาปลอยใหนางทาสนนออก นางทาสนนจงไปยงเชตวนวหาร กราบทลความนนแดพระศาสดา ในทามกลางบรษท พระองคจงตรส พระคาถาน อกต ทกกฏ เสยโย, กรรมชวอนบคคลไมทาดกวา ปจฉา ตปปต ทกกฏ, เพราะวากรรมชว ยอมใหเดอด รอนภายหลง กต จ สกต เสยโย กบคคลทากรรมใดแลว ยอมไม ย กตวา นานตปปต, เดอดรอนในภายหลง กรรมนน เปนกรรมด อนบคคลทาแลวด. ๒๒๙. เรองอาคนตกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษอาคนตกะเปนอนมาก พระ ภกษพวกนน ไดไปจาพรรษาอยทปจจนตประเทศแหงหนง ในเดอนตน อยเปนสขสาราญ ตอนนไปไมเปนผาสก ดวยพวกโจรมาเบยดเบยน ทโคจรคาม ครนออกพรรษาแลวมาเฝา ทลความนนใหทรงทราบ พระองคจงตรสวา ชอวาความอยสาราญเปนนตย อนบคคลไดโดยยาก ควรภกษจะรกษาตน เหมอนอยางมนษยรกษาเมองฉะนน ดงนแลว จงตรสพระคาถาน

Page 244: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 242

นคร ยถา ปจจนต เมองทตงอยปลายแดน อนเขา คตต สนตรพาหร, รกษาแลว ทงภายในภายนอก ฉนใด เอว โคเปถ อตตาน, ทานทงหลาย ควรรกษาตน ฉนนน ขโณ โว มา อปจจคา, ขณะอยาลวงทานทงหลายไปเสย ขณาตตา ห โสจนต เพราะวา บคคลทงหลาย ทมขณะ นรยมห สมปปตา. อนลวงไปเสยแลว ตองเบยดเสยด กนเศราโศกอยในนรก. ๒๓๐. เรองนคณฐะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกนครนถ วนหนง ภกษทงหลาย ประชมพดกนวา พวกนครนถ ยงมความละอายนงผาดกวาพวกอเจลกะ ทไมนงผา พวกนครนถไดยนเชนนน จงกลาวถอยคาโตเถยงกบภกษ ตาง ๆ ภกษทงหลาย จงนาความนนทลพระศาสดา พระองคจงตรส พระคาถาน อลชชตาเย ลชชนต สตวทงหลาย ยอมละอายในสงท ลชชตาเย น ลชชเร ไมนาละอาย ยอมไมละอายในสง มจฉาทฏ สมาทานา ทนาละอาย เปนผถอมนความ สตตา คจฉนต ทคคต, เหนผด ( อยางน ) ยอมไปสทคต,

Page 245: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 243

อภเย ภยทสสโน สตวทงหลาย ผมความเหนในสง ภเย จ อภยทสสโน ไมนากลว วาเปนสงนากลว ม มจฉาทฏ สมาทานา ความเหนในสงนากลวว วาเปนสง สตตา คจฉนต ทคคต. ไมนากลว เปนผถอมนความเหน ผด ( อยางน ) ยอมไปสทคต. ๒๓๑. เรองดตถยสาวก พระบรมศาสดา ทรงปรารภพวกดตถยสาวก หามบตรของตน ไมใหไหว ไมใหเขาไปหาพวกสมณศกยบตร วนหนง บตรของเขา ไดไปเลนอยกบบตรของอบาสก ขางเชตวนวหาร อยากนา เขาไปใน วหาร ไดฟงพระธรรมเทศนาเกดอจลศรทธา มนในไตรสรณคมน และศลแลว กลบไปเลาใหบดาฟง บดาไดฟงกโทมนสแคนบตรเปน กาลง ครนไดฟงอธบายของเพอนบาน หายแคนแลวจงนาบตรไปส เชตวนวหาร มอบตวถวายพระศาสดา เมอพระองคจะแสดงธรรมให เขากลบเปนสมมาทฏฐ จงตรสพระคาถาน อวชเช วชชมตโน สตวทงหลาย ผมความรในสงท วชเช อวชชทสสโน หาโทษมได วาเปนสงทมโทษ มจฉาทฏ สมาทานา มความเหนในสงทมโทษ วาเปน สตตา คจฉนต ทคคต, สงหาโทษมได ถอมนความเหน ผด ( อยางน ) ยอมไปสทคต,

Page 246: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 244

วชช จ วชชโต ตวา สวนวา สตวทงหลาย ผรจกสงท อวชช จ อวชชโต มโทษ โดยความเปนสงทมโทษ สมมาทฏ สมาทานา และรจกสงทหาโทษมได โดย สตตา คจฉนต สคต. ความเปนสงทหาโทษมได ถอมน ความเหนถก ( อยางน ) ยอมไปส สคต.

Page 247: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 245

นาควรรคท ๒๓ ๒๓๒. เรองพระองค พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระองคเอง ครงหนง พระองค ไดทอดพระเนตรเหนอปนสยอนาคามผล ของพราหมณ พราหมณ ผเปนบดามารดาของนางมาคนทย ณ แวนแควนกร จงเสดจไป ณ ทนน พราหมณไดเหนพระบวรรปของพระศาสดา งามพรอมดวยพระ ลกษณะ จงทลถวายธดาของตน พระองคไมทรงรบ กลบทรงแสดง อาทนพโทษของกาม ใหสองพราหมณดารงอยในอนาคามผล สวน นางมาคนทย มความแคนเคองพระศาสดาวา แกลงตเตยนตน จง ผกอาฆาตในพระองคมาตงแตครงนน ภายหลงนางไดเปนมเหสของ พระเจาอเทน ณ เมองโกสมพ เหนพระองคเสดจเขาไปในนครนน จง ใชใหคนไปบรภาษขบไลโดยประการตาง ๆ พระอานนทจงทลเชญ เสดจไปเสยเมองอน พระองคจงตรสวาอธกรณเกดในทไหน ให ระงบในทนน แลวจงไปตอภายหลง การอดทนตอถอยคาทเขากลาว ลวงเกน เปนภาระของเรา แลวจงตรสพระคาถาน อห นาโคว สงคาเม เราจกอดกลนถอยคาทเขากลาว จาปาโต ปตต สร ลวงเกน เหมอนชางอดกลนลกศร อตวากย ตตกขสส ทตกจากแลงในสงคราม ฉะนน ทสสโล ห พหชชโน, เพราะวาชนทศลมมาก ทนต นยนต สมต, บคคลทงหลาย ยอมนาสตวพาหนะ ทฝกแลวไปสทประชม

Page 248: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 246

ทนต ราชาภรหต, พระราชา ยอมทรงสตวพาหนะ ทฝกแลว ทนโต เสฏโ มนสเสส ในมนษยทงหลาย ผใดอดกลน โยตวากย ตตกขต, ถอยคาทเขากลาวลวงเกน ไดอย ผนนชอวาฝกตนแลว ประเสรฐสด วรมสสตรา ทนตา มาอศดร มาสนธพผอาชาไนย อาชานยา จ สนธวา และกญชรมหานาคทงหลาย ท ก ชรา จ มหานาคา, เขาฝกแลว เปนสตวประเสรฐ อตตทนโต ตโต วร. บคคลมตนอนฝกหดแลวประเสรฐ กวาสตวพาหนะนน. ๒๓๓. เรองหตถาจรยบพพกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษผเคยเปนนายหตถาจารย วน หนง เธอไดไปทฝงแมนาอจรวด กบดวยภกษทงหลาย เหน นายควาญชางกาลงทรมานชางตกมนเชอกหนงอย เธอจงพดกบภกษ เหลานนวา ถานายควาญชางเอาขอสบลงทตรงนน ชางนนกจะหาย อาละวาด นายควาญชางไดยน กทาตามคาของภกษนน ชางก เรยบรอยตามประสงค ครนกลบมาแลว ภกษทงหลายจงนาความ นนขนกราบทลพระศาสดา พระองคจงทรงสงสอนใหทรมานตนแลว

Page 249: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 247

จงตรสพระคาถาน น ห เอเตห ยาเนห บคคล ผฝกตนแลว ยอมไปสทศ คจเฉยย อคต ทส ทยงไมเคยไปแลว ( คอพระ ยถาตตนา สทนเตน นพพาน ) ดวยตนทฝกแลว ฝกด ทนโต ทนเตน คจฉต. แลวไดฉนใด บคคลพงไปสทศท ยงไมเคยไปแลว ดวยยานทงหลาย เหลานนฉนนน หาไดไม. ๒๓๔. เรองปรชรณพราหมณบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภบตร ๔ คนของพราหมณเฒาผหนง ในกาลเมอมารดาทากาลกรยาแลว พราหมณเฒาผเปนบดา จงแบง ปนทรพยสมบต ใหแกบตรทง ๔ คนหมด แลวอาศยบตรอย ครน เหนบตรเขาไมนาพา กโทมนสไปบวชเปนตาปะขาว เทยวขอทาน เลยงชพ ไมแลเหนใครทจะเปนทพง จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลความ นนใหทรงทราบ พระองคจงประทานพระคาถาภาษต ใหพราหมณ นาไปกลาวในทประชม บตรทง ๔ กกลบใจ ดารงในปตปฏฐานธรรม พระศาสดาจงอนโมทนายกตวอยาง เมอครงพระองคเสวยพระชาต เปนชาง เลยงมารดาอยทปาหมพานต พระเจาพาราณสทรงทราบ รบสงใหนายหตถาจารยไปจบมาได ใหเลยงดดวยโภชนาหารตาง ๆ กไมปรารถนาจะบรโภค พระราชาจงรบสงถาม ชางนนกทลความ

Page 250: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 248

ทตนยงกาลงเลยงมารดาอย พระเจาพาราณสทรงเลอมใส ปลอย ใหชางนนกลบไปตามเดม ในทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน ธนปาลโก นาม ก ชโร, กญชรชอธนบาล กฏกปปเภทโน ทนนวารโย, เปนสตวตกมนกลา หามไดโดย ยาก พทโธ กพล น ภ ชต, อนเขาตกปลอกไวแลว ยอม ไมบรโภคอาหาร สมรต นาควนสส ก ชโร. กญชรระลกอยแตปา เปนทอย ของชาง. ๒๓๕. เรองพระเจาปเสนทโกศล พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเจาปเสนทโกศล วนหนง เสวยพระกระยาหารมากเกนพอด อดอดพระหฤทยไมผาสก จงไปเฝา ทลความนนแดพระศาสดา เมอพระองคจะทรงแสดงโทษของการท บรโภคอาหารมากเกนสวน จงตรสพระคาถาน มทธ ยทา โหต มหคฆโส จ, เมอใดบคคลยอมเปนผขหาวนอน ดวย กนจดวย นททายตา สมปรวตตสาย, มปกตหลบนอนกลงเกลอก มหาวราโหว นวาปปฏโ, เหมอนหมใหญ ทเขาเลยงแลว ดวยเหยอดวย

Page 251: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 249

ปนปปน คพภมเปต มนโท. เมอนน เขายอมเปนคนเขลาเขาถง ครรภ ( ปฏสนธ ) บอย ๆ. ๒๓๖. เรองสานสามเณร พระบรมศาสดา ทรงปรารภสานสามเณร เปนบตรของ อบาสกาผหนง เธอเปนผถงพรอมดวยวตตปฏบต ทงเปนผฉลาดใน เทศนา ภายหลงมความกระสนอยากจะสก จงไปหามารดาปรารภเหต นน มารดาไมพอใจไดหามปรามตาง ๆ ขณะนนมนางยกขนตนหนง ไดเคยเปนมารดาของสามเณรนนมาในอดตชาต ทราบเหตดงนน ปรารถนาจะไมใหสก จงมาสงสามเณรนน แลวทาอาการตาง ๆ อบาสกาผเปนมารดากตกใจ กลวสามเณรนนจะทากาลกรยา รองไห ราพนไปตาง ๆ หมชาวบานกพากนมาดเปนอลหมาน ครนนาง ยกขนออกไปแลว สามเณรไดสตรสกตนลมตาขนเหนมารดารองไห และผคนวนวายอยเชนนน จงไดถามมารดา ๆ จงเลาเหตอนนนใหฟง แลวกลาวตกเตอนสงสอนโดยประการตาง ๆ สามเณรกสลดใจให ปฏญาณวาจะไมสก ตอมาภายหลงไดอปสมบทเปนภกษแลว พระ ศาสดาไดทรงเทศนาสงสอนใหฝกหดจต แลวจงตรสพระคาถาน อท ปเร จตตมจาร จารก ในกอน จตนไดเทยวจารกไป เยนจฉก ยตถกาม ยถาสข, ตามปรารถนาตามใครตามสบาย

Page 252: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 250

ตทชชห นคคหสสาม โยนโส, เราจกขมจตนนโดยแยบคายวนน หตถ ปภนน วย องกสคคโห. ดงควาญชางถอขอขมชางตกมน ฉะนน. ๒๓๗. เรองปาเวรกหตถ พระบรมศาสดา ทรงปรารภชางชอปาเวรกะ ของพระเจาโกศล เมอยงหนมอยเปนชางมกาลง เคยเชาในสงครามมาก ครนแกลง กาลงกลดนอยถอยลง วนหนง ไปเทยวหากน ลงไปตดหลมอย ในสระขนไมได พระเจาโกศลจงรบสงใหนายหตถาจารยจดการเอา ชางขน นายหตถาจารยจงจดการทาเหมอนกองทพ ตกลองเอกเกรก ปาเวรกหตถ กเกดมานะ ขนจากหลมไดโดยเรวพลน พระภกษ ทงหลายไดเหนแลว จงนาความนนทลพระศาสดา พระองคจงตรส สอนภกษทงหลาย ใหเอาอยางชางนน แลวจงตรสพระคาถาน อปปมาทรตา โหถ. ทานทงหลาย จงเปนผยนดแลว ในความไมประมาทเถด สจตตมนรกขถ จงระวงรกษาจตของตน ทคคา อทธรถตตาน, จงยกตนขนเสยจากหลม ปงเก สนโนว ก ชโร. เหมอนกญชรทจมแลว ในหลม ถอนตนขนจากหลมฉะนน.

Page 253: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 251

๒๓๘. เรองสมพหลภกข พระศาสดา ทรงปรารภพระภกษเปนอนมาก มพระอานนท เปนประธาน พากนไปเฝา ในกาลเมอพระองคหลกความววาทของ ภกษชาวเมองโกสมพ ไปจาพรรษาอยทปารกขตวน พระอานนท จงใหภกษทงหลายพกอยขางนอกกอน เขาไปเฝาแตผเดยว เวลานน ชางปารเลยยกะแลเหน จงฉวยทอนไมวงแลนมา พระองคจงตรส หาม ชางนนกหยด ครนเหนพระอานนทมาเฝา ไมวางบรขารของตน ในทประทบของพระศาสดา กมความเลอมใส พระอานนทจงทลความ ทตนใหภกษเหลานนพกอยภายนอกใหทรงทราบ พระองคจงประทาน โอกาส เธอเหลานนเขาเฝาแลว ทลถามถงผาสกวหาร พระองคจง ตรสพระคาถาน สเจ ลเภถ นปก สหาย ถาบคคล ไดปราชญผมปญญา สทธ จร สาธวหาร ธร, ดารงรกษาตวมธรรมเครองอยอน ด เปนสหายเทยวไปดวยกน อภภยย สพพาน ปรสสยาน ควรดใจมสต ปองกนอนตราย จเรยย เตนตตมโน สตมา, ทงปวง เทยวไปกบสหายนน โน เจ ลเภถ นปก สหาย ถาไมพงไดปราชญผมปญญา ดารง สทธ จร สาธวหาร ธร, รกษาตว มธรรมเครองอยอนด เปนสหายเทยวไปดวยกน

Page 254: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 252

ราชาว รฏ วชต ปหาย ควรเปนผเดยวเทยวไป เหมอน เอโก จเร มาตงคร เว นาโค, พระราชาทรงละแวนแควนทชนะ แลว ( หรอ ) เหมอนชางชอ มาตงคะละโขลงแลว เปนผเดยว เทยวไปอยในปาฉะนน เอกสส จรต เสยโย, ความเทยวไป แหงคน ๆ เดยว ประเสรฐกวา นตถ พาเล สหายตา, ความเปนสหาย ยอมไมมในคน พาล เอโก จเร น จ ปาปาน กยรา พงเปนผเดยวเทยวไปเหมอนชาง อปโปสสโก มาตงคร เว ชอมาตงคะ ผมความขวนขวาย นาโค. นอย เทยวไปอยในปาฉะนนดวย ไมควรทาบาปทงหลายดวย. ๒๓๙. เรองมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภมาร เขาไปเฝาพระองค ทลให เสดจออกเสวยราชสมบต พระองคตรสถามถงความประสงคของมาร ๆ จงทลวา พระองคบรบรณดวยอทธบาททง ๔ อาจอธษฐานเขาหลวง ใหเปนทองทงหมดได ถาพระองคเสดจออกเสวยราชยแลว ขาพระองค

Page 255: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 253

จกไดทองของพระองคบาง พระศาสดาจงตรสตอบวา สองเทา ภเขาทอง กยงไมพอแกคน ๆ เดยว โอวาทของทานกบของเรา คนละอยาง เราไมตองหารอแกทาน ดงน แลวจงตรสพระคาถาน อตถมห ชาตมห สขา สหายา, สหายทงหลายนาสขมา ในเมอ ความตองการเกดขน ตฏ สขา ยา อตรตเรน, ความยนดดวยพสดนอกน ๆ ( คอ ตามมตามได ) ใด ความยนดนน นาสขมา ป สข ชวตสงขยมห, บญนาสขมา ในคราวเปนทสนไป แหงชวต สพพสส ทกขสส สข ปหาน, ความละทกขทงปวงเสยได นาสข มา สขา มตเตยยตา โลเก, ความเปนผเกอกลแกมารดา นา สขมาในโลก อโถ เปตเตยยตา สขา, อนง ความเปนผเกอกลแกบดา นาสขมา สขา สาม ตา โลเก, ความเปนผเกอกลแกสมณะ นา สขมาในโลก อโถ พรหม ตา สขา, อนง ความเปนผเกอกลแก พราหมณ นาสขมา สข ยาว ชรา สล, ศลนาสขมาตราบเทาชรา

Page 256: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 254

สขา สทธา ปตฏ ตา, ความเชอทตงมนแลว นาสขมา สโข ป าปฏลาโภ, ความไดปญญา นาสขมา ปาปาน อกรณ สข. ความไมทาบาปทงหลาย นาสขมา.

Page 257: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 255

ตณหาวรรคท ๒๔ ๑๔๐. เรองกบลมจฉะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภปลาตะเพยนทองชอกบลตวหนง มกลนทปากเหมนรายกาจ ดวยบรพกรรมในครงศาสนาพระกสสป- สมมาสมพทธเจา เปนภกษพหสตมบรวารมาก อาศยลาภตณหา เปนเหต กลบธรรมวนยวามใชธรรมวนย แสดงสงทมใชธรรมวนย วาเปนธรรมวนย ครนทากาลกรยาแลว ไดไปบงเกดในอเวจมหา- นรกสนพทธนดรหนง มาในพทธกาลนไดเกดเปนปลาใหญอยในแมนา อจรวด ชาวประมงจบไดเหนเปนปลาประหลาด จงนาไปถวาย พระเจาปเสนทโกศล พระราชาจงใหคนนาปลานนไปยงเชตวนวหาร เฝาพระศาสดา ทลถามบรพกรรมของปลานน พระองคจงทรงแสดง บรพกรรมของปลานนโดยนยดงกลาวมา แลวประทานธรรมมกถา ตรสพระคาถาน มนชสส ปมตตจารโน ตณหาดจเถายานทราย ยอม ตณหา วฑฒต มาลวา วย, เจรญแกคนผมปกตประพฤตดวย ความเปนผประมาทแลว โส ปรปลวต หราหร, เขายอมเรรอนไปสภพนอยใหญ ผลมจฉ ว วนสม วานโร, ดงวานรทปรารถนาผลไมอย โลด ไปในปาฉะนน.

Page 258: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 256

ย เอสา สหเต ชมม ตณหานเปนของลามก มอนสราน ตณหา โลเก วสตตกา, ไปในอารมณตาง ๆ ในโลก ยอม ครอบงาบคคลใดได โสกา ตสส ปวฑฒนต, ความโศกทงหลาย ยอมเจรญแก บคคลนน อภวฏว วรณ, ดจหญาคมบางอนฝนตกรดแลว เจรญอยฉะนน โย เจต สหเต ชมม กผใดร ยอมยายตณหานน ซงเปน ตณห โลเก ทรจจย, ของลามก ยากทใครในโลกจะ ลวงพนไปได โสกา ตมหา ปปตนต, ความโศกทงหลาย ยอมตกไปจาก ผนน อทพนทว โปกขรา, เหมอนหยาดนา ตกไปจากใบบว ฉะนน ต โว วทาม ภทท โว เพราะเหตนน เราขอพดกะทาน ยาวนเตตถ สมาคตา, ทงหลายวา ทานทงหลาย ทมา ประชมกนแลวในทน มประมาณ เทาใด ความเจรญจงมแกทาน ทงหลาย ความเจรญจงมแกทาน ทานทงหลาย จงขดรากตณหา เสยเถด

Page 259: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 257

อสรตโถว วรณ, ประหนงผตองการหญาแฝก ขด หญาคมบางเสย ฉะนน มา โว นฬว โสโตว มารอยาหกรานทานทงหลายบอย ๆ มาโร ภ ช ปนปปน. เชนกระแสนา ระรานไมออบอย ๆ ฉะนน. ๒๔๑. เรองสกรโปตกา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางลกสกรกนคถตวหนง นางลก สกรตวน ในพทธกาลแหงพระกกสนธพทธเจา ไดเกดเปนนางไก จตจากนางไกเกดเปนราชธดา มนามวานางอพพร จตจากอตภาพ เปนราชธดา ไดเกดในพรหมโลก ในพทธกาลนไดเกดเปนนางลก สกร ตอนไปเกดเปนสตรในเมองสวรรณภม เมองพาราณส เมอง สปปารกปฏฏนะ เมองคาวรปฏฏนะ เมองอนราธะและเภกกนตคาม โดยลาดบ แลวไดเปนภรรยาของลกณฏกอตมพร ผเปนอมาตยของ พระเจาทฏฐคามน ขออนญาตสามบวชเปนภกษณ ทดสสมหาวหาร ในลงกาทวป กระทาเพยรไดสาเรจพระอรหนตในอตภาพนน พระ ศาสดาเสดจเขาไปโคจรบณฑบาตทเมองราชคฤห ทอดพระเนตรเหน นางลกสาวสกรตวนน กทรงกระทาความแยมพระโอฐใหปรากฏ พระ อานนทเถระ จงทลถามเหตแหงการแยมพระโอฐนน พระองค จงตรสเรองนางลกสกรนน ใหภกษบรษทผตามเสดจเกดธรรมสงเวช แลว เมอจะประกาศอาทนพโทษแหงราคตณหา จงตรสพระคาถาน

Page 260: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 258

ยถาป มเล อนปททเว ทฬเห ตนไม เมอรากยงเปนของมนคง ฉนโนป รกโข ปนเรว รหต, ไมมอปททวะอย ถงบคคลตดแลว ยอมงอกไดอกตอไป แมฉนใด เอวมป ตณหานสเย อนหเต ทกขอนน เมอตณหานสย นพพตตต ทกขมท ปนปปน, อนบคคล ยงขจดไมไดแลว ยอมเกดไดราไป แมฉนนน ยสส ฉตตสตโสตา กระแสแหงตณหา ๓๖ อนเชยว มนาปสสวนา ภสา, ไหลไปสอารมณ เปนทชอบใจ ยอมมแกผใด มหา วหนต ทททฏ ความดารทงหลาย อนใหญ สงกปปา ราคนสสตา, อาศยราคะ ยอมนาผนน ซง เปนผมทฏฐชวไป. สวนต สพพธ โสตา, กระแสแหงตณหาทงหลาย ยอม ไหลไปในอารมณทงปวง ลตา อพภชช ตฏต, ตณหาดจเถาวลยแตกขนแลวตงอย ต จ ทสวา ลต ชาต, กทานทงหลาย เหนมนเปนดง เถาวลยเกดแลว มล ป าย ฉนทถ, จงตดรากมนเสยดวยปญญาเถด สรตาน สเนหตาน จ โสมนสทงหลายทสรานไปเนอง ๆ โสมนสสาน ภวนต ชนตโน, แลว และทมตณหาดจยางเหนยว ยอมมแกสตว

Page 261: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 259

เต สาตสตา วเขสโน, สตวทงหลายนน อาศยความ สาราญจงเปนผแสวงหาความสข โดยปกต เต เว ชาตชรปคา นรา, นรชนคอสตวทงหลายนนแล ยอม เปนผเขาถงชาตชรา ตสตาย ปรกขตา ปชา หมสตว ( เหลาน ) เปนผอนตณหา ปรสปปนต สโสว พาธโต, ผทาความดนรนลอมไวแลว ยอม กระเสอกกระสน เหมอนกระตาย ทนายพรานดกไดแลว ฉะนน ส โชนสงคสตตา, หมสตว ( เหลาน ) เปนผตดอยแลว เหตสงโยคธรรมและสงคธรรม ทกขมเปนต ปนปปน จราย, จงตองประสบทกขบอย ๆ อยชานาน ตสตาย ปรกขตา ปชา หมสตว ( เหลาน ) แมผอนตณหา ปรสปปนต สโสว พาธโต ผทาความดนรนลอมไวแลว ยอม กระเสอกกระสน เหมอนกระตาย ทนายพรานดกไดแลวฉะนน ตสมา ตสต วโนทเย เพราะเหตนน เมอภกษหวงธรรม ภกข อากงข วราคมตตโน. เปนทสารอกกเลสแกตน ควร บรรเทาตณหา ผทาความดนรน เสย.

Page 262: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 260

๒๔๒. เรองวพภนตกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษผสกไปรปหนง เปนศษยของ พระมหากสสป ไดสาเรจรปฌานทง ๔ วนหนงไดเหนสตรมรปงาม มจตปฏพทธยนด จงสกไปอยดวยสตรนน หาเลยงชพดวยทาง โจรกรรม เขาจบไดกระทาพนธนาการ เทยวตระเวน เพอประหาร ชวต พระมหากสสปเถระ เทยวไปบณฑบาตแลเหน จงเตอนสต ใหระลกถงภาวนาทตนเคยสงสมมา เมอเขาไดสตจงมนในภาวนานน ยงจตตถฌานใหเกดขน ไมหวนไหวสะทกสะทานตออาชญา ราชบรษ ทงหลายแลเหนความอศจรรย กนาความนนขนกราบทลพระราชา ๆ จงเสดจไปเฝาทลเหตนน แดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน โย นพพนฏโ วนาธมตโต, ผใด มอาลยดจตนไมอนตงอย ในปาออกแลว ( คอออกบวช ) นอมไปในปา ( คอตปธรรม ) วนมตโต วนเมว ธาวต, พนจากปา ( คอเครองผก ) ยง หวนไปสปา ( คอเครองผก ) ตาม เดม ต ปคคลเมว ปสสถ, ทานทงหลายจงดบคคลนนนนแล มตโต พนธนเมว ธาวต. เขาพนแลว ( จากเครองผก ) ยง หวนไปหาเครองผกอยางเดม.

Page 263: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 261

๒๔๓. เรองพนธาคาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภเรอนจาในเมองสาวตถ อนเขา กระทาแลวแขงแรง ทงเครองพนธนาการทจะจองจานกโทษกมนคง ภกษชาวชนบทไดไปเหนแลว จงเขาไปเฝาทลถามพระศาสดาวา เครองผกทแขงแรงมนคงยงกวานน ยงมหรอไม พระองคตรสวา เครองผกเหลานนไมสาคญเทาเครองผกคอตณหา ยากทบคคลจะ ปลดได แลวทรงนาเรองอดตมาเทศนาวา ครงหนงพระโพธสตว ปรารถนาจะบวช จงบอกแกภรรยา ๆ ขอผดพอใหคลอดบตรเสยกอน ครนคลอดบตรแลว ผดใหรอพอบตรอยานมเสยกอน ครนบตร อยานมแลว นางกมครรภอก พระโพธสตวเหนไมไดการ จงหน ภรรยาออกบวชเปนฤษ สาเรจฌานสมาบตเปนสขสาราญอย ณ หมวนต- ประเทศ ในทสดอดตนทาน จงตรสพระคาถาน น ต ทฬห พนธนมาห ธรา เครองผกอนใด เกดแตเหลก ยทายส ทารชปพพช จ, เกดแตไม และเกดแตหญาปลอง กด ผมปญญาทงหลาย ไมกลาว เครองผกอนนน วาเปนของมน เลย สารตตรตตา มณกณฑเลส, สตวเหลาใด มากาหนดยนดนก แลวในแกวมณ และตมหทงหลาย ความกาหนดของสตวเหลานน อนใดดวย

Page 264: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 262

ปตเตส ทาเรส จ ยา อเปกขา, ความเยอใยใน บตร และภรรยา ทงหลาย อนใดดวย เอต ทฬห พนธนมาห ธรา, ผมปญญาทงหลาย กลาวความ กาหนด และความเยอใยอนนน วาเปนเครองผกอนมน โอหารน สถลทปปม จ, อนฉดลง อนหยอน แตสตว เปลองไดโดยยาก เอตป เฉตวาน ปรพพชนต ผมปญญาทงหลาย ตดเครองผก อนเปกขโน กามสข ปหาย. แมอนนนแลว เปนผไมใยด ละกามสขเสยแลว บวชอย. ๒๔๔. เรองนางเขมา พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางเขมา ผเปนอครมเหส ของ พระเจาพมพสาร นางเปนหญงมรปงาม ไดทราบวาพระศาสดาทรง แสดงโทษของรป กลวจะทรงตเตยนรปโฉมของตน ไมปรารถนา ทจะไปเฝาฟงธรรมเลย วนหนง ไดฟงเพลงขบพรรณนาชมเวฬวน อนพระเจาพมพสารทรงประพนธใหคนขบ จงไดไปเฝา วนนน ได แลเหนสตรคนหนง กาลงอยในประถมวย มรปโฉมอนงามยง นงถวายอยงานพดพระศาสดา อนสาเรจดวยพทธนฤมต นางตงแต เพงพศดรปนน พระศาสดาจงทรงนฤมต ใหสตรนนแกแปรไปโดย

Page 265: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 263

ลาดบ เหลอแตกระดก ใหนางเกดธรรมสงเวช เหนความสนความ เสอม ดารงในโสดาปตตผลแลว จงตรสพระคาถาน ( ใหสาเรจ อรหนตเปนอคคสาวกา ) เย ราครตตานปตนต โสต, สตวเหลาใด เปนผอนราคะ ยอมแลว สตวเหลานน ยอม ตกไปสกระแสแหงตณหา สย กต มกกฏโกว ชาล, เหมอนแมลงมม ตกไปยงใยทตน ทาเอง ฉะนน เอตมป เฉตวาน วชนต ธรา ผมปญญาทงหลายตดกระแสแหง อนเปกขโน สพพทกข ปหาย. ตณหาแมนนแลว เปนผไมใยด ยอมละเวนทกขทงปวงไป. ๒๔๕. เรองอคคเสนเศรษฐบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภเศรษฐบตรชออคคเสน ไดธดา ของพวกเตนราเลนไมสงเปนภรรยา ดวยบรพกรรมในครงศาสนา ของพระกสสปทศพล สองคนกบภรรยา ถวายทานแกพระขณาสพ องคหนง แลวทาความปรารถนา ขอเปนผมสวนธรรม ททาน ไดเหนแลว เมอพระเถรเจาทราบวา ความปรารถนานนจะสาเรจ กกระทาความยมแยมใหปรากฏ สองคนผวเมยเหนดงนน จงพด กนวา ทานเปนบตรของพวกละคร จงทาอาการอยางนน มาใน

Page 266: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 264

พทธกาลน ภรรยาจงเกดเปนธดาของพวกเตนราเลนไมสง อคคเสน ไปดการเตนรา แลเหนกมจตปฏพทธ วงวอนมารดาบดาใหไปขอ ครนไดสาเรจความประสงคแลว กหาเลยงชพดวยศลปนน วนหนง ไดไปแสดงการเตนราทเมองราชคฤห กาลงราไตลวดอยเบองบน พระศาสดาเสดจไปเทศนาสงสอน จงตรสพระคาถาน ม จ ปเร ม จ ปจฉโต, ทานจงเปลอง ( อาลย ) ในกอน เสย จงเปลอง ( อาลย ) ขางหลง เสย มชเฌ ม จ ภวสส ปารค, จงเปลอง ( อาลย ) ในทามกลาง เสย จกเปนผถงฝงแหงภพ สพพตถ วมตตมานโส, มใจพนแลว ในสงขตธรรม ทงปวง น ปน ชาตชร อเปหส. ไมตองเขาถงชาตและชราอก. ๒๖๔. เรองจฬธนคคหบณฑต พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษหนมรปหนง กระสนอยากจะสก จนรางกายผายผอม ดวยโรครกผหญง พระภกษทงหลายทราบ ความนน กนาเธอไปเฝาทลแดพระศาสดา พระองคจงทรงแสดง เรองอดตนทาน ครงเมอภกษนน เปนจฬธนคคหบณฑต ไปเรยน ศลปในสานกอาจารยทศาปาโมกข ทเมองตกกสลา เมอเวลาจะกลบ

Page 267: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 265

ทานอาจารยมความยนด ยกบตรใหคนหนง จฬธนคคหบณฑต พานางเดนทางจะมาสเมองพาราณส พบพวกโจร ๕๐ คนทปากดง แหงหนง ยงพวกโจรตาย ๔๙ คน ดวยลกศร ๔๙ ลก ผดลกหนง พอหมดลกศร จงปลาจบนายโจรใหลมลงแลว บอกใหนางสงดาบมา สวนนางนกรกโจรอย แกลงสงดามดาบใหโจร ๆ จบดามดาบได ฆา จฬธนคคหบณฑตตาย แลวพานางไปยงฝงแมนา เกบรวบรวมสงของ หนขามนาไป นางนนมาเปนหญงทภกษหนมรกในบดน ในทสด อดตนทาน จงทรงสงสอนใหเธอตดราคะตณหา ซงเกดขนเพราะ อาศยหญงนนแลว ตรสพระคาถาน วตกกมถตสส ชนตโน ตณหายอมเจรญโดยยง แกชนผ ตพพราคสส สภานปสสโน อนวตกยายไดแลว ผมราคะจด ภยโย ตณหา ปวฑฒต, ผมกตามเหนอารมณวางาม เอส โข ทฬห กโรต พนธน, ชนนนแล ชอวาทาเครองผก ใหมนอย วตกกปสเม จ โย รโต, กผใด ยนดแลวในธรรมเครอง ทาวตกใหระงบ อสภ ภาวยต สทา สโต, มสตทกเมอ ยงอสภภาวนาให เจรญอย เอส โข พยนตกาหต, ผนนแล จะทาตณหาใหมสวน หมดสนไป เอสจฉนทต มารพนธน. ผนนจะตดเครองผกของมารเสยได.

Page 268: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 266

๒๕๗. เรองมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภมาร ในราตรวนหนง มารนน ไดนฤมตกายเปนชาง มาคกคามพระราหลองคอรหนต จาวดอยท หนามขคนธกฎของพระศาสดา พระองคทรงทราบจงตรสทกวา ดกอนมาร หนาอยางเจาไมอาจทาใหลกของขากลวได เพราะวา ลกของขาเปนคนกลา ดงนแลว จงตรสพระคาถาน นฏ คโต อสนตาส, ผใดถงความสาเรจ มใชผสะดง โดยปกต วตตณโห อนงคโณ, มตณหาสนไปแลว ไมมกเลส เครองลอใจ อจฉนท ภวสลลาน, ไดตดลกศรอนไปสภพทงหลาย เสยแลว อนตโมย สมสสโย, กายอนกระดกยกขนนของผนน ชอวาเปนของมในทสด วตตณโห อนาทาโน, ผใดมตณหาสนไปแลว ไมม ความถอมน นรตตปทโกวโท, ฉลาดในบทแหงนรตต อกขราน สนนปาต รหมวดแหงอกษรทงหลายดวย ร ช า ปพพาปราน จ, เบองตนและเบองปลายแหงอกษร ทงหลายดวย

Page 269: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 267

ส เว อนตมสารโร ผนนแล เรายอมเรยกวา ผ มหาป โ มหาปรโสต วจจต, มสรระมในทสด ผมปญญามาก ผเปนมหาบรษ. ๒๔๘. เรองอปกาชวก พระบรมศาสดา ทรงปรารภอปกาชวก ในกาลเมอพระองค ไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณแลว เสดจจากโพธมณฑล เพอแสดงธรรมจกรแกพระเบญจวคคย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน ไดพบอปกาชวกในระหวางทาง เขาเหนพระองค มพระฉววรรณ อนบรสทธผองใส นกอศจรรยใจจงทกถามวา ดกอนผมอาย ทาน บวชเฉพาะใคร ๆ เปนศาสดาของทาน ๆ ชอบใจธรรมของใคร ดงน เมอพระองคจะทรงตอบ จงตรสพระคาถาน สพพาภภ สพพวทหมสม, เราครอบไดหมด เปนผจบ สพเพส ธมเมส อนปลตโต, ไมตดอยแลวในธรรมทงปวง สพพ ชโห ตณหกขเย ละธรรมทงหมด พนแลวในเพราะ วมตโต, ความสนไปแหงตณหา สย อภ าย กมททเสยย. รเองแลว จะตองเจาะจงเอาใคร เลา.

Page 270: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 268

๒๔๙. เรองสกกเทวราช พระบรมศาสดา ทรงปรารภทาวสกกเทวราช นาหมเทพยดา มาเฝา ทลถามปญหา ๔ ขอ อนเทพยดาในหมนจกรวาฬแกงแยงกน ไมสามารถวนจฉนใหตกลงได ขอ ๑ ความใหอะไรจะประเสรฐ ขอ ๒ รสอะไรจะประเสรฐ ขอ ๓ ความยนดอะไรจะประเสรฐ ขอ ๔ ความสนไปแหงตณหาประเสรฐอยางไร เมอจะทรงแกปญหา จงตรสพระคาถาน สพพทาน ธมมทาน ชนาต, ความใหธรรม ยอมชนะความ ใหสงทงหมด สพพรส ธมมรโส ชนาต, รสแหงธรรม ยอมชนะรสทงสน สพพรต ธมมรต ชนาต, ความยนดธรรม ยอมชนะความ ยนดทงสน ตณหกขโย สพพทกข ชนาต. ความสนไปแหงตณหา ยอมชนะ ทกขทงปวง. ๒๕๐. เรองอปตกเศรษฐ พระบรมศาสดา ทรงปรารภเศรษฐผไมมบตร เปนผเบยด กรอเหลอเกน มสมบตกไมเปนประโยชนตน ทากาลกรยาแลว

Page 271: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 269

สมบตนนตกเปนของหลวงหมด พระเจาปเสนทโกศล เสดจไปเฝา พระศาสดา ทลเลาเรองเศรษฐนนถวาย พระองคจงตรสบรพกรรม ของเศรษฐนน สงเขปความวา การทไดมาเปนเศรษฐ เพราะให คนถวายบณฑบาตแกพระปจเจกโพธชออตครสข การทมสมบตแลว ไมเปนประโยชนตน เพราะแลเหนบณฑบาตทถวายนนประณต เกด ความเสยดายวาไมควรถวาย ใหทาสกรรมกรกนดกวา เมอเศรษฐนน ทาการกรยาแลว ไดไปไหมอยในนรกชอมหาโรรวะ เพราะฆาหลาน ตองการสมบต ในทสด พระองคจงตรสพระคาถาน หนนต โภคา ทมเมธ, โภคะทงหลาย ยอมฆาคนมปญญา ทราม โน จ ปารคเวสโน, แตไมฆาคนทงหลายผแสวงหาฝง คอพระนพพาน โภคตณหาย ทมเมโธ บคคลผมปญญาทราม ยอมฆา หนต อ เว อตตน. ตนเอง เหมอนฆาคนอน เพราะ ความอยากในโภคะ. ๒๕๑. เรององกรเทวบตร พระบรมศาสดา ทรงปรารภองกรเทวบตร ในกาลเมอพระ องคเสดจขนไปโปรดพระพทธมารดาทดาวดงสเทวโลก ประทบ ณ บณฑกมพลศลาอาสน ภายใตตนไมปารกฉตตกชาต ครงนน

Page 272: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 270

เทพบตร ๒ องค เฝาอยในเทวสมาคมนน คอองกรเทวบตร ไดเคย ใหทานแกมหาชนถงหมนป อนทกเทวบตร ไดเคยถวายภกษาหาร ทพพหนงแกพระอนรทธะ แตเปนผมศกดามากกวาองกรเทวบตร เพราะเหตปฏคคหกสมบตยงกวา เมอพระองคจะทรงแสดงทกขไณย- บคคล จงตรสพระคาถาน ตณโทสาน เขตตาน, นาทงหลาย มหญาเปนเครอง ประทษราย ราคโทสา อย ปชา, หมสตวนมราคะเปนเครอง ประทษราย ตสมา ห วตราเคส เพราะเหตนนแล ทานอนเขาให ทนน โหต มหปผล, แลว ในทานทงหลายทมราคะ สนไปแลว ยอมมผลมาก ตณโทสาน เขตตาน, นาทงหลาย มหญาเปนเครอง ประทษราย โทสโทสา อย ปชา, หมสตวน มโทสะเปนเครอง ประทษราย ตสมา ห วตโทเสส เพราะเหตนนแล ทานอนเขาให ทนน โหต มหปผล, แลว ในทานทงหลายทมโทสะ สนไปแลว ยอมมผลมาก ตณโทสาน เขตตาน, นาทงหลาย มหญาเปนเครอง ประทษราย

Page 273: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 271

โมหโทสา อย ปชา, หมสตวน มโมหะเปนเครอง ประทษราย ตสมา ห วตโมเหส เพราะเหตนนแล ทานอนเขาให แลว ในทานทงหลายทมโมหะ สนไปแลว ยอมมผลมาก ตณโทสาน เขตตาน, นาทงหลาย มหญาเปนเครอง ประทษราย อจฉาโทสา อย ปชา, หมสตวน มความอยากเปน เครองประทษราย ตสมา ห วคตจเฉส เพราะเหตนนแล ทานอนเขาให ทนน โหต มหปผล, แลว ในทานทงหลายทมความ อยากสนไปแลว ยอมมผลมาก.

Page 274: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 272

ภกขวรรคท ๒๕ ๒๕๒. เรองปญจภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษ ๕ รป รปหนงสงวรทาง จกษทวาร รปหนงสงวรทางโสตทวาร รปหนงสงวรทางฆานทวาร รปหนงสงวรทางชวหารทวาร รปหนงสงวรทรงกายทวาร รปใด สงวรทางไหน กเขาใจวาทางนนเปนของยากกวาทางอน แกงแยง ซงกนและกน จงพรอมกนไปเฝาพระศาสดา ทลขอพระบรมวนจฉย พระองคจงทรงแสดงวา ควรสงวรทงหมด แลวตรสพระคาถาน จกขนา สวโร สาธ, ความสารวมทางจกษ เปนคณให ประโยชนสาเรจ สาธ โสเตน สวโร ความสารวมทางห เปนคณให ประโยชนสาเรจ ฆาเนน สวโร สาธ, ความสารวมทางจมก เปนคณให ประโยชนสาเรจ สาธ ชวหาย สวโร ความสารวมทางลน เปนคณให ประโยชนสาเรจ กาเยน สวโร สาธ ความสารวมทางกาย เปนคณให ประโยชนสาเรจ สาธ วาจาย สวโร, ความสารวมทางวาจา เปนคณให ประโยชนสาเรจ

Page 275: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 273

มนสา สวโร สาธ, ความสารวมทางใจ เปนคณให ประโยชนสาเรจ สาธ สพพตถ สวโร, ความสารวมในทวารทงปวง เปน คณใหประโยชนสาเรจ สพพตถ สวโต ภกข, ภกษสารวมแลวในทวารทงปวง ยอมพนจากทกขทงปวงได. ๒๕๓. เรองหงสฆาตกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนง เปนผแมนในทางดด กรวด วนหนง นงสนทนากบเพอภกษอย เหนหงสบนมา เธอจง พดขนวา เราจะดดกรวดใหถกนยนตาหงสขางนแลว ทะลออกขางโนน ภกษเพอกนไมเชอ เธอจงดดกรวดขนไป ถกนยนตาหงสพลดตกลง มาตาย ภกษทงหลายเหนเชนนน จงนาความนน ทลพระศาสดา พระองคทรงครหาโดยประการตาง ๆ แลวจงตรสพระคาถาน หตถส โต ปาทส โต, ผใด มมออนสารวมแลว มเทา อนสารวมแลว วาจาส โต ส ตตตโม, มวาจาอนสารวมแลว มอาตมะ อนสารวมแลว อชฌตตรโต สมาหโต, เปนผยนดแลว ในภาวนาเปน ภายใน มใจมนคงแลว

Page 276: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 274

เอโก สนตสโต ตมาห ภกข. เปนผเดยว ยนดแลวใน ธรรม บณฑตทงหลายเรยกผนนวาภกษ. ๒๕๔. เรองโกกาลกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภโกกาลกภกษ สาวกของพระเทวทต ตองแผนดนสบไปเกดในปทมนรก ดวยกรรมทบรภาษพระอคคสาวก ทงสอง วนหนงพระภกษทงหลายนงพดกนวา โกกาลกภกษตอง แผนดนสบเพราะปากของตน พระศาสดาไดเสดจมายงทประชมนน ตรสเทศนากจฉปชาดกเรองเตาตวหนง เปนสหายกบหงสทองสองตว เตาอยากจะไป ณ ทองเขาจตตกฏ จงใหหงสสหายคาบปลายไมตวละขาง ตนคาบกลาง บนไปในอากาศ ทารกทงหลายไดเหนหงสนาเตาไป เชนนน จงรองบอกกนใหดเตาเหาะ เตาอยากจะพดตอบกบทารกบาง จงปลอยไมพลดตกลงมาตาย ในทสดอดตนทาน จงประทานพระโอวาท สอนภกษทงหลาย แลวตรสพระคาถาน โย มขส โต ภกข, ภกษใด มปากอนระวงแลว มนตภาณ อนทธโต, มปกตกลาวดวยปญญา ไมฟงซาน แลว อตถ ธมม จ ทเปต, แสดงอรรถดวย ธรรมดวย มธรนตสส ภาสต. ภาษตของภกษนนจงไพเราะ.

Page 277: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 275

๒๕๕. เรองธมมารามเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระธมมารามเถระ ในกาลเมอ พระองคทรงปลงพระอายสงขาร จะเสดจดบขนธปรนพพานในวน วสาขปรณม ครงนน พระภกษทงหลาย พากนสลดใจมไดละทเฝา ประชมปรกษากนเปนพวก ๆ แตพระธมมารามเถระ มไดเขา ประชมปรกษาในภกษพวกนน ๆ มาดารวา เราจะบาเพญเพยรให สาเรจพระอรหนต แตเมอพระศาสดายงดารงพระชนมอยเถด ครนทาน คดดงนแลว กหลกไปบาเพญสมณธรรมแตผเดยว พระภกษทงหลาย หาทานวา ไมมความจงรกภกดในพระศาสดา จงนาความนนขน กราบทล พระองคจงรบสงใหหาตวมาแลวตรสถาม ทานกทลความ ดารของตนใหทรงทราบ จงประทานสาธการ ใหพระภกษทงหลาย ถอเอาเปนตวอยาง แลวทรงสรรเสรญธรรมานธรรมปฏบต แลวตรส พระคาถาน ( ใหพระเถระสาเรจพระอรหนต ) ธมมาราโม ธมมรโต ภกษมธรรมเปนทมายนด ยนด ธมม อนวจนตย แลวในธรรม ใครครวญธรรมอย ธมม อนสสร ภกข ระลกธรรมเนอง ๆ อย ยอมไม สทธมมา น ปรหายต. เสอมจากสทธรรม.

Page 278: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 276

๒๕๖. เรองอญญตรวปกขเสวกภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนง ไปคบเสพกบภกษ ผเปนฝกฝายของพระเทวทต วนหนง ภกษผเปนฝกฝายพระเทวทตนน ไดเหนเธอเทยวบณฑบาต จงชกชวนใหอยดวยบอกวาลาภสกการะของ เรามมาก ภกษนนกอยดวย ไดสองสามวนกกลบมา พระภกษทงหลาย ทราบความนน จงกราบทลแดพระศาสดา พระองคจงรบสงใหหาตว มาชาระ เธอกทลรบเปนสตย พระองคจงประทานธรรมมกถาสงสอน แลวจงตรสพระคาถาน สลาภ นาตม เยย, ภกษไมควรดหมนลาภของตน ( ท เกดโดยชอบธรรม ) นา เส ปหย จเร, ไมควรเทยวปรารถนาลาภของชน เหลาอน อ เส ปหย ภกข, ภกษผปรารถนาลาภของชนเหลา อนอย สมาธ นาธคจฉต, ยอมไมบรรลสมาธ อปปลาโภป เจ ภกข ถาภกษถงมลาภนอย สลาภ นาตม ต, แตหาดหมนลาภของตนอยไม ต เว เทวา ปสสนต, เทพดาทงหลาย ยอมชมภกษ นนแล สทธาชวมตนทต. ซงเปนผมพยายาม เครองอาศย เปนอยหมดจด ไมเกยจครานแลว.

Page 279: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 277

๒๕๗. เรองปญจกคคทายกพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญจกคคทายกพราหมณ เปนผยนด ในการบรจาคทาน ถายงไมใหทานเสยกอนแลว เปนไมบรโภค วนหนง พระศาสดาทอดรพระเนตรเหนอปนสยอนาคามผล ของ พราหมณนน กบนางพราหมณผเปนภรรยา จงเสดจไปบณฑบาต ประทบยนอยตรงประต กาลงแกนงผนหนาเขาในเรอน บรโภค อาหารอย สวนนางพราหมณนงปฏบตสามในเวลาทบรโภค ไดเหน พระศาสดาแลวคดวา ถาพราหมณผเปนสามเรา เหนพระสมณโคดม เขาแลว กจะเอาอาหารของตนให เราไมอาจจะจดใหมใหทนประสงค ได นางจงไดยนบงไมใหพราหมณผสามเหนพระศาสดา ครนนานเขา จงชายตาด เพอจะรวา จะเสดจไปแลวหรอยง ครนเหนยงยนประทบ อยอยากจะพดออกมา กกลวสามจะไดยน จงใชใบบยปากบอกให ทราบวา นมนตไปโปรดขางหนา พระศาสดาสนพระเศยรตอบวา เราไมไป นางพราหมณเหนขนกลนหวเราะไมอยจงหวเราะกากออกมา ตาพราหมณไดยนเสยหวเราะ เหลยวหนามาเหนพระศาสดา จง ลกขนถอถาดโภชนะทบรโภคคางอยกงหนงนนมา ทลวาภตตาหารท เปนสวนอนไมม มแตทบรโภคคางอยน ถาไมทรงรงเกยจกทรงรบ พระศาสดาตรสตอบวาอาหารทบคคลยงไมบรโภค หรอบรโภคคางอย หรอเปนเดน ควรแกเราทงหมด เราเปนเหมอนปรทตตปชวเปรต เมอพราหมณไดฟงพระศาสดาถอมพระองคเชนนน กมจตเลอมใส พดขนวา แมนาอศจรรยจรงดงนแลว ทลถามวา พระโคดมผเจรญ

Page 280: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 278

พระองคตรสเรยกสาวกของพระองควาภกขดงน ดวยเหตมประมาณ เพยงไร เมอพระองคจะทรงตอบพราหมณ จงตรสพระคาถาน สพพโส นามรปสม ความยดถอในนามรปวา เปน ยสส นตถ มมายต, ของเราโดยประการทงปวง ไมม อยแกผใด อสตา จ น โสจต, อนง ผใดยอมไมเศราโศกเพราะ นามรปอนหาไม ส เว ภกขต วจจต. ผนนแล เราเรยกวาภกษ. ๒๕๘. เรองสมพหลภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษเปนอนมาก ภกษพวกนเดม เปนโจร พากนไปปลนบานของอบาสกาคนหนง สวนนายโจรไป แอบคอยประทษรายตวอบาสกา ผไปฟงพระธรรมทวหาร ขณะนน มคนไปบอกแกอบาสกากาลงฟงธรรมอยวา บดนมพวกโจรมาปลน เกบเอาทรพยสมบตนน ๆ ไป อบาสกาจงตอบวา เขาตองการก เอาไปตามความประสงคของเขา แตเราจะฟงธรรมดงน ถงสามครง นายโจรไดฟงอบาสกาพดดงนน กมความเลอมใส อศจรรยใจ จง รบกลบไปบอกพวกเพอน ใหขนทรพยสมบตของอบาสกานนกลบ ไปไวตามเดม แลวพรอมกนมาขอขมาโทษ แกอบาสกาแลว ชวน

Page 281: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 279

กนบวชในพระพทธศาสนาทงหมด ครนบวชแลววนหนงไดพากน ไปเจรญสมณธรรมอยทภเขาแหงหนง พระศาสดาไดทรงเปลง พระโอภาสไป ประดจประทบอยเฉพาะหนา แลวตรสพระคาถาน ( ใหสาเรจพระอรหนต ) เมตตาวหาร โย ภกข, ภกษใดผอยดวยสามารถแหงเมตตา ปสนโน พทธสาสเน, เลอมใสแลวในพระพทธศาสนา อธคจเฉ ปท สนต, ภกษนน พงบรรลสนตบท ( คอ พระนพพาน ) สงขารปสม สข, เปนทเขาไประงบสงขาร เปนสข ส จ ภกข อม นาว, ภกษทานจงวดเรอ ( คออตภาพ ) น สตตา เต ลหเมสสต, เรออนทานวดแลว จกพลนถง เฉตวา ราค จ โทส จ, ทานตดราคะและโทสะไดแลว ตโต นพพานเมหส, แตนนกจกถงพระนพพาน ป จ ฉนเท ป จ ชเห, ภกษพงตดสงโยชนเบองตา ๕ พง ละสงโยชนเบองบน ๕ ป จ จตตร ภาวเย, และพงยงอนทรย ๕ ใหเจรญยง ป จสงคาตโค ภกข, ภกษลวงกเลสเครองของ ๕ เสย ได โอฆตณโณต วจจต, เราเรยกวามโอฆะอนขามแลว ฌาย ภกข มา จ ปมาโท, ภกษ ทานจงเพงฌาน และอยา ประมาทแลว

Page 282: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 280

มา เต กามคเณ ภมสส จตของทานจงอยาหมนไป ในกาม จตต, คณ มา โลหคฬ คล ปมตโต, ทาน อยาเปนผประมาท กลนกน กอนโลหะ มา กนท ทกขมทนต อยาเปนผอนกรรมเผาอย ตองครา ฑยหมาโน, ครวญวานทกข ดงนเลย นตถ ฌาน อป สส, ฌาน ยอมไมม แกผไมมปญญา นตถ ป า อฌายโน, ปญญา ยอมไมม แกผไมมฌาน ยมห ฌาน จ ป า จ, ฌานดวย ปญญาดวย ยอมมใน ชนใด ส เว นพพานสนตเก, ชนนนแล ชอวาดารงอยในทใกล พระนพพาน ส าคาร ปวฏสส ความยนดมใชของมอยแหงมนษย สนตจตตสส ภกขโน ยอมมแกภกษผเขาไปแลวสเรอน อมานส รต โหต วาง ผมจตระงบแลว ผเหน สมมา ธมม วปสสโต, ธรรมโดยชอบอย ยโต ยโต สมมสต, แตกาลใด ๆ ภกษพจารณาอย ขนธาน อทยพย, ซงความเกดขนและความเสอมไป แหงขนธทงหลาย ลภต ปตปาโมชช แตกาลนน ๆ เธอยอมไดปตและ ปราโมทย

Page 283: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 281

อมต ต วชานต, ความไดปตและปราโมทยนน เปน ธรรมอนไมตายของผรอยทงหลาย ตตรายมาท ภวต ในธรรมทงหลายนน ธรรมน ยอม อธ ป สส ภกขโน, เปนเบองตนของภกษผมปญญาใน พระศาสนาน อนทรยคตต สนตฏ , คอความรกษาอนทรย ๑ ความ สนโดษ ๑ ปาฏโมกเข จ สวโร, ความสารวมในพระปาฏโมกข ๑ มตเต ภชสส กลยาเณ, ทานจงคบมตรทงหลายทด สทธาชเว อตนทเต, ทมพยายามเครองอาศยเปนอย หมดจด ทไมเกยจครานแลว ปฏสนถารวตยสส, ภกษพงเปนผประพฤตปฏสนถาร อาจารกสโล สยา, พงเปนผฉลาดในอาจาระ ตโต ปาโมชชพหโล, เพราะเหตทงสองนน ทานจกม ปราโมทยมาก ทกขสสนต กรสสส. กระทาทสดแหงทกขได. ๒๕๙. เรองปญจสตภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษประมาณ ๕๐๐ ไดเรยนพระ กรรมฐานในสานกของพระองคแลว ไปเจรญสมณธรรมอยทปา วนหนง

Page 284: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 282

ไดเหนดอกมะลเครอทบานแลวแตเชา รวงจากขวในเวลาเยน จงเอา มาทาในใจวา ดอกมะลเครอรวงจากขวฉนใด เราควรทาใหกเลส รวงไปจากตนฉนนน พระศาสดาไดทรงทราบ จงทรงเปลงพระโอภาส ไป ประดจประทบอยเฉพาะหนา แลวจงตรสพระคาถาน วสสกา วย ปปผาน ทานทงหลายพงปลดราคะ และ มชชวาน ปม จต โทสะ เหมอนอยางมะลเครอ เอว ราค จ โทส จ ปลอยดอกทงหลาย ทเหยวแลว วปปม เจถ ภกขโว. ฉะนน นะภกษทงหลาย. ๒๖๐. เรองพระสนตกายเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสนตกายเถระ ผมอาการกาย อนสงบระงบ มมารยาทอนงาม ดวยนสยอนเนองมาแตราชสห ธรรมดา ของราชสหนน เมอจะนอนกาหนดอาการของกาย ครนตนขน รวาอาการนนวปรตไปในเวลากลบ กตกเตอนตนวา อนนไมสมควร เหนอาการกายยงคงทอย จงลกขนเปลงสหนาท ๓ ครง แลวเทยวไป หาอาหาร พระภกษทงหลายไดเหนกายสมาจารของทานงามเรยบรอย จงทลแดพระศาสดา พระองคจงตรสสอนพระภกษทงหลาย ใหเอา อยางพระสนตกายเถระ แลวจงตรสพระคาถาน

Page 285: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 283

สนตกาโย สนตวาโจ ภกษมกายอนระงบแลว ม วาจา สนตมโน สสมาหโต อนระงบแลว มใจอนระงบแลว วนตโลกามโส ภกข, เปนผมนคงแลว มอามสในโลก อนคายเสยแลว อปสนโตต วจจต. เราเรยกวา ผเขาไประงบแลว. ๒๖๑. เรองพระนงคลกฏเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระนงคลกฏเถระ ๆ น เมอเวลา เปนคฤหสถ เปนคนทคตะ นงหมผาเกา รบจางเขาทาการงาน เลยงชพ เหนโทษในฆราวาส มาบวชในพระพทธศาสนา แลวยง เกบไถกบผานงผาหมนนไว ณ ทแหงหนง ครนความกระสนอยากสก เกดขน ทานกไปดเครองบรขารทนน กลาวตกเตอนสงสอนตน จนคลายกระสนแลวกลบมา พระภกษทงหลายเหนดงนน จงถามวา ทานไปทาไมทนนบอย ๆ ทานจงตอบวาไปหาอาจารย ครนทาน สาเรจพระอรหนตแลวกไมไดไปอก ทางนนกรก พระภกษทงหลาย จงถามวา เดยวนทาไมไมเหนไปหาอาจารยเหมอนแตกอน ทานตอบวา เดยวนเราไมเกยวของกบอาจารยแลว ความเกยวของอนเราตดเสย แลว พระภกษทงหลายหาทานวาพดอวดพระอรหตตผล จงไปเฝาทล พระศาสดา พระองคทรงรบรองวา ทานพดตามเปนจรง แลวจงตรส พระคาถาน

Page 286: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 284

อตตนา โจทยตตาน, ทานจงตกเตอนตนดวยตน ปฏมเสตมตตนา, พจารณาตนดวยตน โส อตตคตโต สตมา, ทานนนเปนผมสตรกษาตนแลว สข ภกข วหาหส, จกอยสบาย นะภกษ อตตา ห อตตโน นาโถ, ตนเอง เปนทพงของตน อตตาว อตตโน คต, ตนแล เปนคตของตน ตสมา สยม อตตาน, เพราะเหตนน ทานจงระวงตน อสส ภทรว วาณโช. เหมอนพอคาระวงมาดไวฉะนน. ๒๖๒. เรองพระวกกลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระวกกลเถระ เวลาทเปนคฤหสถ ไดเหนรปกายสมบตของพระองค งามนกดไมเบอ จงไดมาบวช ดวยคดวาจะไดดพระองคเปนนตยกาล บวชแลวกไมเปนอนทองบน เจรญกรรมฐาน ภาวนา เฝาแตคอยตามดพระศาสดาอยางเดยว พระองคจงตรสสอนวา วกกล ทานจะมาเฝาดกายเนาทาไม ผใด เหนธรรม ผนนเหนเรา ผใดเหนเรา ผนนเหนธรรม ดงน พระ- วกกลกไมฟง ขนเฝาตามอยราไป พระองคจงไดทรงประณามขบไล เสย พระวกลเสยใจขนบนเขาคชฌกฏ จะกระโดดลงมาใหตาย พระองคทรงทราบ จงทรงเปลงพระโอภาสไป แสดงพระองค

Page 287: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 285

ใหพระวกกลเหน ตรสเรยกพระวกกล ใหเธอเกดปตปราโมทย แลว จงตรสพระคาถาน ปาโมชชพหโล ภกข, ภกษผมปราโมทยมาก ปสนโน พทธสาสเน, เลอมใสแลวในพระพทธศาสนา อธคจเฉ ปท สนต, พงถงสนตบท ( คอพระนพพาน ) สงขารปสม สข, ซงเปนทเขาไประงบสงขารเปนสข. ๒๖๓. เรองสมนสามเณร พระบรมศาสดา ทรงปรารภสมนสามเณรอาย ๗ ขวบ เปนศษย ของพระอนรทธเถระ ไดสาเรจพระอรหนตในเวลาทปลงผมบรรพชา ครนบวชแลว พระอนรทธเถระจงไดพามาเฝาพระศาสดาทบพพาราม ครนมาถงบพพารามแลว แตยงมไดเขาเฝา พระภกษทงหลายไดเหน สมนสามเณรนน บางพวกกจบศรษะ บางพวกกจบทห บางพวก กจบทแขน ลอสมนสามเณรเลน พระศาสดาไดทอดพระเนตรเหน กรยาของภกษเหลานน จะใครแสดงคณของสามเณรใหปรากฏ จง ตรสเรยกพระอานนทมา ใหสามเณรทสามารถ ไปนานาทสระ อโนดาดมา เพอประสงคจงลางพระบาท พระอานนทเถระให ประชมสามเณรแลวถามโดยลาดบ กไมมรปใดสามารถ ครนถง สมนสามเณรทานกรบได จงหยบหมอวางงบนบา เหาะไปยงหมวนต- ประเทศ นานามาถวายพระศาสดาไดตามพระประสงค พระศาสดา

Page 288: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 286

ไดทรงยกยองสมนสามเณรนน โดยประการตาง ๆ แลวประทาน อปสมบทวา ทานจงเปนภกษตงแตวนน ครงนนภกษทงหลายประชม พดสรรเสรญอานภาพของสามเณรนน พระองคไดเสดจมาในทประชม นน จงตรสพระคาถาน โย หเว ทหโร ภกข, ภกษใดแล ยงหนม ย ชต พทธสาสเน, พากเพยรในพระพทธศาสนาอย โสม โลก ปภาเสต, ภกษนนยอมยงโลกนใหสวางได อพภา มตโตว จนทมา. เหมอนพระจนทรพนแลวจากเมฆ สองหลาใหแจมอยฉะนน.

Page 289: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 287

พราหมณวรรคท ๒๖ ๒๖๔. เรองปสาทพหลพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณ ผมความเลอมใสมาก ไดถวายภตตาหารแกภกษทงหลาย ในเรอนของตนวนละ ๑๖ รป เปนนตย เวลาองคาสเรยกพระภกษทงหลายวาพระอรหนต พระภกษ เหลานนมความรงเกยจสงสย เลยไมไปสเรอนของพราหมณนน พราหมณกโทมนส ไปเฝาทลความนนแดพระศาสดา พระองคตรส เรยกพระภกษทงหลายมาถามไดความวา ภกษเหลานน รบเกยจวาทะ ของพราหมณ จงตรสถามวา กทานทงหลายยนดวาทะทเขาเรยก เชนนนหรอ พระภกษเหลานน จงทลวาไมไดยนด พระองคจงตรสวา ถาเชนนนกไมเปนอาบต เพราะเขาเรยกดวยความเลอมใส ทาน ทงหลายควรเพยรตดตณหาใหบรรลพระอรหนต สมดงเขาเรยกเถด แลวจงตรสพระคาถาน ฉนท โสต ปรกกมม, ทานจงพยายามตดตณหา เปนดง กระแสนาเสย กาเม ปนท พราหมณ, จงบรรเทากามทงหลายเสยเถด นะ พราหมณ สงขาราน ขย ตวา, ทานรความสนไป แหงสงขาร ทานทงหลายแลว

Page 290: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 288

อกต ส พราหมณ. จะเปนผชอวารจกพระ นพพาน อน ปจจยปรงไมไดแลว นะพราหมณ. ๒๖๕. เรองสมพหลภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระภกษเปนอนมาก ประมาณ ๓๐ รป เปนผชอบอยในทศนน ๆ วนหนง พรอมอนมาเฝา พระศาสดาทเชตวนวหาร พระสารบตรเถระ เหนอปนสยพระอรหนต ของทานเหลานน จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามวา ขาแตพระองค ผเจรญ ทเรยกวาธรรม ๒ อยาง คออะไรบาง พระองคจงตรสวา ธรรม ๒ อยางนน คอสมถะอยาง ๑ วปสสนาอยาง ๑ แลวจงตรส พระคาถาน ยทา ทวเยส ธมเมส เมอใดบคคลเปนพราหมณผถงฝง ปารค โหต พราหมโณ, อภญญา อยในพระธรรม ๒ อยาง ( คอสมถะและวปสสนา ) อถสส สพเพ สโยคา เมอนน กเลสเครองประกอบสตว อตถ คจฉนต ชานโต. ทงสน ของบคคลผเปนพราหมณ นนผรอย ยอมถงความฉบหายไป.

Page 291: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 289

๒๖๖. เรองมาร พระบรมศาสดา ทรงปรารภมาร แปลงเพศเปนบรษมารเฝา ทลถามวา พระเจาขา ทชอวา ( ปาระ ) ฝงนนอยางไร พระศาสดา ทรงทราบวามารแลวตรสวา ดกอนมาร เจาจะตองการฝงไปทาไม ฝงนนอนทานผปราศจากราคะจะพงถง ไมใชวสยของเจา แลวตรส พระคาถาน ยสส ปาร อปาร วา ฝงกด ทมใชฝงกด ฝงและทมใช ปาราปาร น วชชต, ฝง ( ทง ๒ ) กด ยอมไมมแก ผใด ( คอความยดถออายตนะไมม แกผใด ) วตททร วสยตต เราเรยกผนน ซงเปนผมความ ตมห พรม พราหมณ. กระวนกระวายสนไปแลว ผหลด พนแลว วาเปนพราหมณ. ๒๖๗. เรองอญญตรพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณคนหนง พราหมณนน มาคดวา พระศาสดาเรยกสาวกของพระองควาพราหมณ เรากเปน พราหมณโดยชาตและโคตร ควรจะเรยกเราอยางนนบาง ครนดาร ดงนแลว จงเขาไปเฝาทลเนอความนนแดพระศาสดา พระองคตรสวา เรามไดเรยกบคคลวาเปนพราหมณ เพราะชาตและโคตร เราเรยก

Page 292: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 290

บคคลวาเปนพราหมณ เพราะบรรลประโยชนสงสดโดยลาดบ แลวจง ตรสพระคาถาน ฌาย วรชมาสน เราเรยกทานผเจรญฌาน มกาม กตกจจ อนาสว ดจธลสนแลว อยแตผเดยว มกจ อตตมตถ อนปปตต ควรทาไดทาแลว ไมมอาสวะ ตมห พรม พราหมณ. บรรลประโยชนสงสดโดยลาดบ แลว วาเปนพราหมณ ๒๖๘. เรองพระอานนทเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระอานนทเถระ ในวนหนง เปนวนมหาปวารณา พระเถรเจาไดดความไพโรจนของพระอาทตย ดความแจมของพระจนทร ดความสงาของพระเจาปเสนทโกศลทรง เครองสรรพาภรณ เสดจไปสวหาร ดความรงเรองของพระกาฬทาย- เถระผกาลงนงเขาฌานอย ดความไพโรจนของพระพทธเจา จงทล สรรเสรญพระสรโรภาสของพระศาสดาวา เยยมกวาแสงสวางทงปวง พระองคจงตรสพระคาถาน ทวา ตปต อาทจโจ, พระอาทตย ยอมรงเรองกลางวน รตตมาภาต จนทมา, พระจนทร ยอมสวางกลางคน สนนทโธ ขตตโย ตปต, กษตรยทรงเครองแลวยอมสงา ฌาย ตปต พราหมโณ, พราหมณผเขาฌาน ยอมรงเรอง

Page 293: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 291

อถ สพพมโหรตต สวนพระพทธเจา ยอมรงเรองดวย พทโธ ตปต เตชสา. พระเดช ตลอด กลางวนและ กลางคนทงสน. ๒๖๙. เรองอญญตรบรรพชต พระบรมศาสดา ทรงปรารภบรรพชตรปหนง บวชภายนอก พระพทธศาสนา มาคดวา พระสมณโคดม เรยกสาวกของพระองค ผบวชแลววาบรรพชต เรากบวชแลวเหมอนกน ควรจะเรยกเราวา เปนบรรพชตอยางนนบาง ดงนแลว จงเขาไปเฝาทลความนนแดพระ ศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน พาหตปาโป ห พราหมโณ, คนทมบาปอนลอยเสยแลวเทยวเรา เรยกวาพราหมณ สมจรยาย สมโณต วจจต, คนทเราเรยกวาสมณะ เพราะความ ประพฤตสงบ ปพพาชยมตตโน มล, คนทขบไลมลทนของตนเสย ตสมา ปพพชโตต วจจต. เราเรยกวาบรรพชต เพราะเหตนน.

Page 294: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 292

๒๗๐. เรองพระสารบตรเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสารบตรเถระ ครงหนง พราหมณผเปนมจฉาทฏฐ ไดยนเขาสรรเสรญพระเถระวา ทานไม โกรธใคร ใครเพอจะลองด วนหนง ไดพบทานกาลงเทยวบณฑบาต อย จงเอาฝามอประหารทานลงทหลง ครนเหนทานไมโกรธจรง ก เลอมใสขอขมาโทษ แลวนมนตรบภตตาหารทเรอนตน ครงนน ประชมชนบางพวก ทราบวาพราหมณประหารพระเถระ ผไมมความ ผดอะไร กพากนโกรธ ชกชวนกนมาจะทารายพราหมณ ครนเหน พราหมณกลบเลอมใสในพระเถระแลว กเลกกลบไป พระภกษทงหลาย ประชมปรารภกนถงเรองนน พระศาสดาไดเสดจมาในทประชมนน จงตรสพระคาถาน น พราหมณสส ปหเรยย, พราหมณ ไมควรประหาร พราหมณ นาสส ม เจยย พราหมโณ, พราหมณ ไมควรแกแคนเขา ธ พราหมณสส หนตาร, นาตเตยนพราหมณ ผประหาร พราหมณ ตโต ธ ยสส ม จต, พราหมณใด กแคนเขา นาตเตยน พราหมณนนยงกวานนเสยอก น พราหมณสเสตทก จ เสยโย การไมหามใจเสยจากสงทชอบใจ ยทานเสโธ มนโส ปเยห, ของพราหมณ เปนการประเสรฐ มากหามได

Page 295: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 293

ยโต ยโต หสมโน นวตตต, ใจทคดเบยดเบยนยอมหน กลบได จากวตถใด ๆ ตโต ตโต สมมตเมว ทกข ความทกข เพราะวตถนน ๆ ก ยอมระงบไปดวยเหมอนกน. ๒๗๑. เรองนางมหาปชาบดโคตม พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางมหาปชาบดโคตม ไดอปสมบท ดวยรบครธรรม ๘ ภายหลงมเสยงพดกนวา นางโคตมบวชไมม อปชฌายะอาจารย ถอเอาผากาสาวพสตรดวยมอของตนเอง ครงนน นางภกษณทงหลาย เกดความรงเกยจสงสย ไมทาอโบสถปวารณา ดวย จงพากนไปเฝาทลเนอความนนแดพระตถาคต พระองคจงตรสวา เราเปนผใหครธรรม ๘ แกนางปชาบดโคตม เราเองเปนอปชฌายะ เราเองเปนอาจารย ทานทงหลายไมควรทาความรงเกยจสงสยในขณาสพ แลวจงตรสพระคาถาน ยสส กาเยน วาจาย ความชวทางกาย ทางวาจา ทางใจ มนสา นตถ ทกกฏ, ของผใดไมมอย สวต ตห าเนห เราเรยกผนน ซงเปนผสารวมแลว ตมห พรม พราหมณ. ดวยฐานะ ๓ ประการ ( นน ) วา เปนพราหมณ.

Page 296: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 294

๒๗๒. เรองพระสารบตรเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสารบตรเถระ ในกาลเมอทาน ยงแสวงหาโมกขธรรมอย ไดฟงอรยสจโดยยอจากพระอสสชเถระแลว บรรลโสดาปตตผล ภายหลงทานไดดารงอยในอคคสาวกบารมภม เมอไดทราบวา พระอสสชเถระอย ณ ทศใด กประคองอญชลนมสการ โดยทศนน เวลาจะจาวด กหนศรษะไปโดยทศนน พระภกษทงหลาย ทเขาใจผด พดตเตยนทานวาไหวทศ อนเปนกจของนกบวชภายนอก พระศาสนา พระศาสดารบสงใหหาตวมาถาม ทานจงทลวา เรองน พระองคทรงทราบดแลว พระองคจงทรงแสดงเหตนน ใหพระภกษ ทงหลายทราบ แลวจงตรสพระคาถาน ยมหา ธมม วชาเนยย บคคลรธรรมทพระสมมาสมพทธ- สมมาสมพทธเทสต, เจาแสดงแลว จากผใด สกกจจ ต นมสเสยย, ควรนอบนอมผนน โดยเคารพ อคคหตตว พราหมโณ. เหมอนพราหมณ นอบนอมการ บชาเพลงอยฉะนน. ๒๗๓. เรองอฎลพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภชฎลพราหมณผหนง พราหมณนน มาคดวา เราเกดในตระกลพราหมณ เปนสชาตทงฝายมารดาและบดา พระสมณโคดมเรยกสาวกของพระองควาพราหมณ ดงน ควรจะเรยก

Page 297: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 295

เราวาเปนพราหมณอยางนนบาง ครนดารดงนแลว จงเขาไปเฝาทล ความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน น ชฏาห น โคตเตน คนจะชอวาเปนพราหมณ ดวย น ชจจา โหต พราหมโณ, การทรงชฎาทงหลาย ( คอเกลาผม ยงเหยง ) หามได ดวยโคตรหา มได ดวยชาตหามได ยมห สจจ จ ธมโม จ, สจจะดวย ธรรมดวย มอยในผใด โส สจ โส จ พราหมโณ. ผนน ชอวาเปนผหมดจดดวย ผนน ชอวาเปนพราหมณดวย. ๒๗๔. เรองกหกพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณโกหกผหนง ประพฤตตน เหมอนคางคาว คอขนตนไมแลว เอาเทาไขวกบกงไมหอยศรษะลงมา รองประกาศวา ทานทงหลายจงใหสงนน ๆ แกเรา ถาไมใหเราจะ ปลอยใหตกลงมาตาย กระทาบานเมองใหพนาศฉบหายบดน ประชม ชนทกลวบานเมองจะพนาศฉบหาย กใหพสดนน ๆ ตามประสงค พระภกษทงหลาย จงนาความนนทลแดพระศาสดา พระองคจงตรสวา เขาไมไดโกหกแตในชาตน แมชาตกอนเขากโกหกเหมอนกอน จงตรส เรองอดตกาล ครงพราหมณนนเปนดาบสโกหก ทามารยาใหพระยาเหย นบถอ ประสงคจะจบบรโภค แตพระยาเหยรเทาทนหนเขาจอมปลวก

Page 298: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 296

เสย แลวไดกลาวคาเยาะเยยแกดาบสตาง ๆ เมอพระองคจะทรงแสดง ถอยคาของพระยาเหยเยยดาบส จงตรสพระคาถาน กนเต ชฏาห ทมเมธ, ทเมธเฮย ประโยชนอะไรของแก ดวยการทรงชฎาทงหลาย ( คอ เกลาผมยงเหยง ) กนเต อชนสาฏยา, ประโยชนอะไรของแก ดวยการ ทรงผาหนงเสอไว อพภนตรนเต คหณ, ภายในของแกเปนดงรกชฎ พาหร ปรมชชส. แกเกลยงเกลาอยแตภายนอก. ๒๗๕. เรองนางกสาโคตม พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางกสาโคตม เปนผเลศกวา พระเถรทงหลายทถอผาบงสกล วนหนง เหาะไปเพอจะเฝาพระศาสดา ทเขาคชฌกฏ ครนเหนทาวสกกะพรอมดวยเทวบรษทเฝาอยกอน พอ ถวายบงคมพระศาสดาแลวกกลบไป ทาวสกกะจงทลถามวา ใครนน พระเจาขา มาแลวกลบไป พระศาสดาจงตรสบอกวา นางกสาโคตม แลวทรงแสดงคณสมบตของนาง ตรสพระคาถาน ปสกลธร ชนต เราเรยกชนผทรงผาบงสกล มกาย กส ธมนสนถต ผอมสะพรงไปแลวดวยเอน เปน เอก วนสม ฌายนต ผเดยวเจรญฌานอยในปา ( ทสงด ) ตมห พรม พราหมณ. นนวา เปนพราหมณ.

Page 299: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 297

๒๗๖. เรองพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณผหนง พราหมณนนมา คดวา พระสมณโคดมเรยกสาวกของพระองค วาพราหมณ เรากเกด ในกาเนดพราหมณ ควรจะเรยกเราอยางนนบาง จงเขาไปเฝาทล เนอความนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน น จาห พราหมณ พรม เราเรยกผเกดแตกาเนด หรอ โยนช มตตสมภว, ผทเกดแตครรภมารดา วาเปน พราหมณหามได โภวาท นาม โส โหต, เขายอมเปนผชอโภวาท ( ผกลาว วาผเจรญ ) ส เว โหต สก จโน, เขาแล ยอมเปนผชอวายงมกเลส เครองกงวล อก จน อนาทาน เราเรยก ทานทไมมกเลสเครอง ตมห พรม พราหมณ. กงวลทไมยดถอ วาเปนพราหมณ. ๒๗๗. เรองอคคเสน พระบรมศาสดา ทรงปรารภเศรษฐบตรชออคคเสน ไดฟง ธรรมเทศนา ในขณะเมอตนยงกาลงยนอยปลายไมทไตลวด ไดสาเรจ พระอรหนตพรอมดวยปฏสมภทา แลวลงมาถวายบงคมพระศาสดา ทลขอบรรพชาอปสมบท สมเดจพระบรมสคตกประทานเอหภกข-

Page 300: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 298

อปสมบทให ครงนน พระภกษทงหลายจงถามพระเถระวา เมอทาน จะลงจากปลายไมไมกลวหรอ พระเถระตอบวา เราหมดความกลว แลว พระภกษทงหลายหาทานวา อวดพระอรหตตผล จงทลความนน แดพระศาสดา พระองคทรงรบรองวา ทานกลาวตามความจรง แลว จงตรสพระคาถาน สพพส โชน เฉตวา ผใดแล ตดสงโยชนทงปวงเสย โย เว น ปรตสสต, แลวไมสะดงอย สงคาตต วสยตต เราเรยกผนน ซงเปนผลวงกเลส ตมห พรม พราหมณ. เครองของไดแลว ผหลดพนแลว วาเปนพราหมณ. ๒๗๘. เรองพราหมณ ๒ คน พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณ ๒ คน มโคกาลงคนละ ตว ชอจฬโรหตตวหนง มหาโรหตตวหนง ตางคนตางอวดกาลงโค ของตน ใครเพอจะลองกาลงโคทงสอง วาตวไหนจะมกาลงกวากน จงบรรทกทรายลงในเกวยนใหเตมแลว เทยมโคทงสองขบไป โค ทงสองไมอาจเพอจะลากเกวยนไปได จนชะเนาะและเชอกทผกเกวยน หกขาด พระภกษทงหลายไปเหน จงนาความนนมาทลแดพระศาสดา พระองคจงตรสวา ชะเนาะและเชอกนนเปนภายนอก ควรทานทงหลาย จะตดชะเนาะคอความโกรธ และเชอกคอตณหา อนเปนภายในแลว

Page 301: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 299

จงตรสพระคาถาน เฉตวา นทธ วรตต จ เราเรยกทานทตดความโกรธดง สนธาน สหนกกม ชะเนาะ ตดตณหาดงเชอกโยง อกขตตปลฆ พทธ และตดทฏฐดงหวเงอน กบอนสย ตมห พรม พราหมณ. เพยงดงสาย มอวชชาดงลมสลก อนถอนเสยแลว ผรแลว วาเปน พราหมณ. ๓๗๙. เรองอกโกสกภารทวาชะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภอกโกสกภารทวาชพราหมณผ บรภาษพระองค วนหนง มประชมพวกพราหมณลวนแตมจฉาทฏฐ แตนางธนญชานพราหมณ ผเปนพสะใภของอกโกสกภารทวาช- พราหมณนน เปนสมมทฏฐผโสดาบน นางนนเวลาพลงพลาดหรอ ไอจาม ยอมเปลงอทานวา " นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมา- สมพทธสส " ดงนเสมอ วนเมอชมกนนน นางพลาดลมลง จงกลาวอทานนนดวยเสยงอนดง พราหมณผเปนสาม กบรภาษดาวา นางธนญชานพราหมณนนตาง ๆ คดจะขมวาทะของพระตถาคตเจา จงไปเฝาแตไมถวายบงคม ถามปญหาธรรม พระองคกทรงแสดงให พราหมณนน เลอมใสแลว บวชสาเรจพระอรหนต อกโกสกภารทวาช- พราหมณอาศยเหตน จงไดบรภาษพระศาสดา พระองคกลบทรง

Page 302: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 300

สงสอนใหเลอมใสแลวบวช สาเรจพระอรหนตอกคนหนง พระภกษ ทงหลายประชมกนสรรเสรญพระขนตคณ พระองคจงตรสพระคาถาน อกโกส วธพนธ จ ผใดเปนผไมประทษราย อดกลน อทฏโ โย ตตกขต, ความดาวา และความทบต และ ความจองจาได ขนตพล พลานก เราเรยกผนนซงเปนผมกาลงคอ ตมห พรม พราหมณ. ขนต มหมพลคอชนต วาเปน พราหมณ. ๒๘๐. เรองพระสารบตรเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสารบตรเถระ วนหนง ทาน เทยวไปบณฑบาตกบภกษประมาณ ๕๐๐ ไดไปถงเรอนของมารดาของ ทานทนาลกคาม แตมารดาของทานเปนมจฉาทฏฐ ไมเลอมใสใน พระศาสดา ครนเหนพระสารบตรผเปนบตร พาภกษทงหลายมา จาเปนตองรบรองเลยงดไปตามควร แลวบรภาษดาวาพระสารบตร ตาง ๆ แคนดวยเรองทละทรพยสมบตไปบวชเสย พระสารบตร ทานกมไดโกรธเคองมารดา ครนกลบมาแลว ภกษทงหลายจง ประชมกนพดสรรเสรญคณของพระเถระ ผไมโกรธตอมารดา พระ ศาสดาไดเสดจมาในทประชมนน ทรงทราบความนนแลว จงตรส พระคาถาน

Page 303: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 301

อกโกธน วตตวนต เราเรยกทานทไมโกรธ มวตร ม สลวนต อนสสท ศล ไมมตณหาเครองฟใจ ทรมาน ทนต อนตมสารร ตนแลว มสรระมในทสด วาเปน ตมห พรม พราหมณ. พราหมณ. ๒๘๑. เรองนางอบลวณณาเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางอบลวณณาเถร เมอนนทมาณพ ประทษรายแลว มหาชนจงพดกนวา พระขณาสพมเนอหนงยงสด ไมใชไมแหงหรอจอมปลวก คงยงยนดกามนนอย พระศาสดาไดเสดจ มาในทประชมนนตรสวา ขณาสพไดยนดกาม เหมอนนาในใบบว และเมลดพรรณผกกาดทปลายแหงเหลกแหลม ไมตดตงอยไดฉะนน แลวจงตรสพระคาถาน วาร โปกขรปตเตว ผใด ไมของอยในกามทงหลาย อารคเครว สาสโป เหมอนนาในใบบว หรอเหมอน โย น ลมปต กาเมส, เมลดพรรณผกกาดทปลายแหง เหลกแหลม ตมห พรม พราหมณ. เราเรยกผนนวาเปนพราหมณ.

Page 304: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 302

๒๘๒. เรองอญญตรพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพราหมณคนหนง พราหมณนน มทาสคนหนง หนไปบวชแลวไดสาเรจพระอรหนต ในกาลนน พระศาสดายงมไดทรงหามเรองการบวชทาส พราหมณผเปนนายเทยว ตดตามมานานแลวยงไมพบ วนหนงไดเหนเทยวไปบณฑบาตกบ พระศาสดาจงจบจวรของทานไวใหมน เพอจะไมใหหน พระศาสดา จงรบสงถามพราหมณวาอะไรกน พราหมณนนจงทลวา ภกษรปน เปนทาสของขาพระองค พระศาสดาจงตรสวา เธอเปนผมภาระ อนปลงเสยแลว พราหมณไดยนรบสงดงน เขาใจวาเปนพระอรหนต แลวกปลอยทาน พระองคจงตรสพระคาถาน โย ทกขสส ปชานาต ผใดในศาสนานแล มารจกความ อเธว ขนมตตโน, สนไปแหงทกขของตนอย ปนนภาร วสยตต เราเรยกผนน ซงเปนผมภาระ ตมห พรม พราหมณ. อนปลงเสยแลว ผหลดพนแลว วาเปนพราหมณ. ๒๘๓. เรองนางเขมาภกขน พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางเขมาภกษณ ในราตรวนหนง นางไดไปเพอจะเฝาพระศาสดาทเขาคชฌกฏ ครนเหนทาวสกกเทวราช พรอมดวยเทวบรษทเฝาอยกอน จงยน ณ อากาศถวายบงคมพระศาสดา

Page 305: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 303

แลวกกลบไป ทาวสกกะเทวราชไดทอดพระเนตรเหน จงทลถามวา ใครทมายนถวายบงคมแลวกลบไป พระศาสดาจงตรสบอกวา นนคอ นางเขมาภกษณ เปนผมปญญามากเฉลยวฉลาด แลวจงตรสพระ คาถาน คมภรป เมธาว เราเรยกทานทมปญญาลกซง ม มคคามคคสส โกวท ปญญาเครองขจดกเลส ฉลาดตอ อตตมตถ อนปปตต ทางและทไมใชทาง บรรลประ- ตมห พรม พราหมณ. โยชนสงสดโดยลาดบแลว วาเปน พราหมณ. ๒๘๔. เรองพระปพภารวาสดสสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระปพภารวาสดสสเถระ เรยน พระกรรมฐานในสานกพระองคแลว ไปอาศยอยทเงอมเขาแหงหนง เปนทสบาย เทวดาทสถตอยทนน ไมปรารถนาใหทานอย แตไม สามารถจะประทษรายทานได ดวยอานาจสลวสทธของทาน ตงแต อปสมบทมา เทวดานน จงไปสงในสรระ บตรของอบาสกาผหนง ซงเปนอปฐายกาของทาน แลวแสดงบอกวา เราไมตองการดวย พลกรรม ถาทานขอนาลางเทาของพระปพภารวาสดสสเถระ มารด ศรษะบตรของทานแลวเราจงจะไป วนรงขนพระเถระเขาไปบณฑบาต อบาสกากกระทาอยางนน ครนพระเถระกลบมาจากบณฑบาตแลว

Page 306: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 304

เทวดานนจงมาขบไลทาน หาวาประพฤตเวชกรรม เปนผมศลไม บรสทธ พระเถระไมเหนวากจอนนนเปนเวชกรรม แลวเลยตรวจศล ของตน ตงแตอปสมบทมา ไมดางพรอยแมสกนดเดยว กเกดปต เปนกาลง เมอปตระงบ กไดสาเรจพระอรหนตในขณะนน ครนออก พรรษาแลว ไดมาเฝาพระศาสดา พระองคทรงยกยองสรรเสรญ ใน การทหลกจากหมไปยงทเงอมเขา จนไดบรรลพระอรหนต แลวจงตรส พระคาถาน อสสฏ คหฏเห เราเรยกทานทไมคลกคล ดวยคน อนาคาเรห จภย ทงสองฝาย คอทงฝายคฤหสถ อโนกจาร อปปจฉ ทงฝายบรรพชตแลว เปนผม ตมห พรม พราหมณ. ความมกนอย เทยวไปโดยหา อาลยมได วาเปนพราหมณ. ๒๘๕. เรองอญญตรภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนง เรยนพระกรรมฐาน ในสานกพระองค แลวไปอยปากระทาความเพยรจนสาเรจพระอรหนต ปรารถนาจะมาเฝา จงออกจากทนนดาเนนมา ครงนนมสตรคนหนง ทะเลาะกบสาม หนลงเรอนเพอจะไปสตระกลของตน เดนตามหลงทาน ไป ครนสามตามมาพบกลางทาง เหนเชนนนเขาใจวา ทานลก ภรรยาหน จงเขาตบตทาน พอแกความโกรธแลว พาภรรยากลบไป

Page 307: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 305

ครนทานมาถงเชตวนวหาร ภกษทงหลาย กทาอาคนตกวตรรบรอง ตามสมณกจ ไดแลเหนสรระของทานบวมเขยวเปนปมปม จงถาม ทาน ๆ กเลาความนนใหฟง พระภกษทงหลายจงถามวา เมอเขาทา แกทานเชนนแลว ทานโกรธเขาหรอไม ทานตอบวาความโกรธของเรา ไมม พระภกษทงหลายหาวาทานอวดพระอรหตตผล จงทลความนน แดพระศาสดา พระองคจงตรสวา ขณาสพไมโกรธใคร แลวจงตรส พระคาถาน นธาย ทณฑ ภเตส ผใดวางอาชญา ในสตวทงหลาย ตเสส ถาวเรส จ ทงทยงเปนผสะดงทงทเปนผมนคง โย น หนต น ฆาเฏต, เสยแลว ไมเบยดเบยนเองอย ไมใหเขาเบยดเบยนอย ตมห พรม พหราหมณ. เราเรยกผนน วาเปนพราหมณ. ๒๘๖. เรองสามเณร ๔ รป พระบรมศาสดา ทรงปรารภสามเณร ๔ รป คอสงกจจสามเณร บณฑตสามเณร โสปากสามเณร เรวตสามเณร เปนอรหนตขณาสพ ทง ๔ มอาย ๗ ขวบเทากน. ครงนน มนางพราหมณคนหนง ปรารภจะทาบญเลยงพราหมณ จงใหพราหมณสามไปนมนตพราหมณแก ๆ แตวหารมา ๔ รป พราหมณสามกไปขอตอพระภตตเทสก ๆ กใหสามเณร ๔ รปนนมา

Page 308: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 306

นางพราหมณไดเหนกโกรธ จงบนสามวา เขาจะตองการพราหมณ แก ๆ ทาไมจงไปนมนตพราหมณเดก ๆ คราวลกหลานมา แลว ใหสามเณรทง ๔ พกอยขางนอก ใหสามไปนมนตใหม ไดพระสาร- บตรเถระและพระโมคคลลานเถระ ครนพระเถระทง ๒ มาเหน สามเณรทง ๔ นงอยแลวกกลบไปเสย นางพราหมณใหสามไปเทยว นมนตพราหมณแก กลบไปกลบมาอยจนสาย ครงนนทาวสกกะ จง แปลงเพศเปนพราหมณแก มาประทบอยทโรงสวดของพราหมณ พราหมณสามไดเหนกเชญมา พอนางพราหมณไดเหนกดใจ ครน ทาวสกกะเสดจมาถง ทอดพระเนตรเหนพราหมณทง ๔ กประคอง อญชลนมสการ นางพราหมณไดเหนเชนนน จงวาแกสามวาตายจรง นทาไมไปนมนตเอาพราหมณบามา วาแลวกชวยกนฉดคราโบยตไล ใหไป ขณะนนทาวสกกะจงเปลยนเพศ ให ๒ พราหมณรวาพระองค เปนพระอนทร พราหมณทง ๒ กกลว จงถวายภตตาหารแกสามเณร ทง ๔ และทาวสกกะ เสรจแลว บางองคกเหาะไป บางองคกดาดนไป ครนสามเณรกลบมาแลว ภกษทงหลายจงถามสามเณรเหลานนวา เมอพราหมณกกทานไวจนสายเชนนน ทานไมโกรธแกหรอ ครนทาน ตอบวาไมโกรธ จงหาวาทานพดไมจรง แลวทลฟองพระศาสดา พระองคทรงรบวา ทานกลาวตามจรง แลวจงตรสพระคาถาน

Page 309: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 307

อวรทธ วรทเธส เราเรยกทานทไมเคอง ในเขา อตตทณเฑส นพพต ทงหลายทเคองแลว ผทดบแลว สาทาเนส อนามาน ในเขาทงหลายทมอาชญาในตน ผ ตมห พรม พราหมณ. ทไมมความถอในเขาทงหลาย ทม ความถอ วาเปนพราหมณ. ๒๘๗. เรองพระมหาบนถกเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระมหาบนถกเถระ ใหพระ จฬบนถกผนองชายสงวธยายคาถาอนหนง ถง ๔ เดอนลวงแลวยงจา ไมได พระเถระจงขบไลออกเสยจากวหาร พระจฬบนถกเสยใจคด จะสก พระศาสดาทรงทราบอปนสย ไดประทานพระกรรมฐานและ โอวาทใหสาเรจพระอรหนต พรอมดวยปฏสมภทาในวนนน พระ ภกษทงหลายประชมกนพดวา การทพระมหาบนถกทาเชนนน ชะรอย จะทาดวยความโกรธ พระศาสดาไดเสดจมาในทประชมนน จงตรส วาพระขณาสพไมมกเลส มหาบนถกทาแลว โดยอาศยอรรถอาศยธรรม เปนเบองหนา แลวจงตรสพระคาถาน ยสส ราโค จ โทโส จ ราคะดวย โทสะดวย มานดวย มาโน มกโข จ ปาตโต, ความลบหลดวย อนผใดใหตก ไปแลว

Page 310: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 308

สาสโปรว อารคเค, เปนดงเมลดพรรณผกกาด ท ปลายแหงเหลกแหลม ตกไปแลว ตมห พรม พราหมณ. เราเรยกผนน วาเปนพราหมณ. ๒๘๘. เรองพระปลนทวจฉเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระปลนทวจฉเถระ เปนพระ อรหนตขณาสพ เมอทานจะรองเรยกคฤหสถหรอบรรพชต ยอมกลาว ดวยวาทะวา " วสล วสล " คนถอยทานจงมา คนถอยทานจงไปดงน เปนปกต เพราะพระสาวกทงหลายละวาสนาไมได ละไดแตสพพญ พระองคเดยว พระภกษทงหลายจงพากนตเตยนทาน แลวทลความนน แดพระศาสดา เมอพระองคจะทรงเปลองพระปลนทวจฉเถระจาก ความครหาอนนน จงตรสพระคาถาน อกกกส ว าปน ผใด กลาวถอยคาอนเปนเหตไม คร สจจ อทรเย ทาใคร ๆ ใหขดใจ เปนเครองให ยาย นาภสชเช ก จ, รความกนได เปนความจรง หาใช เปนคาหยาบคายไม ตมห พรม พราหมณ. เราเรยกผนน วาเปนพราหมณ.

Page 311: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 309

๒๘๙. เรองอญญตรภกข พระบรมศาสดา ทรงปรารภภกษรปหนง เปนพระขณาสพ วนหนงไดเดนมาทวหาร เหนผาสาฎกของพราหมณมจฉาทฏฐผหนง วางไว สาคญวาไมมเจาของ จงถอเอาดวยบงสกลสญญา พราหมณ เหนดงนน จงตามมาดาวา สมณะโลนลกผาของเรา พระเถระกคน ผาใหพราหมณนน พระภกษทงหลายทราบความนน จงพากนเยยหยน วา ผาสาฎกผนนนยาวสนกมากนอยดงน ทานจงตอบวา เราไมไดม อาลยในผาสาฎกนน พระภกษทงหลาย หาทานวาอวดพระอรหตตผล จงทลความนนแดพระศาสดา เมอพระองคจะทรงเปลองพระเถระจาก ครหานน จงตรสพระถาคาน โยธ ทฆ วา รสส วา ผใดไมถอเอาของยาว หรอสน อณ ถล สภาสภ นอยหรอใหญ งามหรอไมงาม โลเก อทนน นาทยต, ทเขาไมใหแลว ในโลกน ตมห พรม พราหมณ. เราเรยกผนน วาเปนพราหมณ. ๒๙๐. เรองพระสารบตรเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสารบตรเถระ ไปจาพรรษา อยทวหารชนบทแหงหนง กบดวยภกษบรวารประมาณ ๕๐๐ หม มนษยในทนน ชกชวนกนถวายผาจานาพรรษา ครนออกพรรษาแลว ทานรบมาเสยกอน บอกภกษสามเณรทมความตองการผาจานาพรรษา

Page 312: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 310

ใหไปสวหารชนบทนน พระภกษทงหลายจงประชมพดกนวา ชะรอย พระสารบตาเถระจะยงมตณหาอย พระศาสดาไดเสดจมาในทประชมนน ตรสวา ตณหาไมมแกสารบตร เธอบอกดวยความหวงบญแกมนษย ทงหลาย และหวงลาภอนชอบธรรมแกภกษสามเณร ดงนแลว จง ตรสพระคาถาน อาสา ยสส น วชชนต, ความปรารถนาของผใด ไมมอย อสม โลเก ปรมห จ, ในโลกน และในโลกหนา นราสาส วสยตต เราเรยกผนน ซงเปนผไมมความ ตมห พรม พราหมณ. ปรารถนา ผหลดพนแลว วา เปนพราหมณ. ๒๙๑. เรองพระโมคคลลานเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระมหาโมคคลลานเถระ เรอง เหมอนกนกบเรองพระสารบตร ขอ ๒๙๐ พระองคจงตรสพระคาถาน ยสสาลยา น วชชนต, ความอาลยทงหลาย ของผใด ไมมอย อ าย อกถกถ. ผใดรชดแลว ไมมความสงสย เปนเหตกลาววาอยางไร ๆ อมโตคธ อนปปตต เราเรยกผนน ซงเปนผบรรล ตมห พรม พราหมณ อมตธรรมโดยลาดบแลว วาเปน พราหมณ.

Page 313: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 311

๒๙๒. เรองพระเรวตเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเรวตเถระ วนหนงพระภกษ ทงหลายประชมพดสรรเสรญวา เรวตสามเณรเปนผมบญ ทาเรอน ยอดถง ๕๐๐ หลง เพอภกษทงหลาย ๕๐๐ พระศาสดาไดเสดจมาใน ทประชมนน ตรสวา บญบาปของบตรเราไมม บตรเราละบญบาป ทงสองเสยหมดแลว จงตรสพระคาถาน โยธ ป จ ปาป จ ผใดในโลกน ลวงบญและบาป อโภ สงค อปจจคา, ทงสองและกเลสเครองของไปแลว อโสก วรช สทธ เราเรยกผนน ซงเปนผไมม ตมห พรม พราหมณ. ความโศก มกเลสดจธลสนแลว ผหมดจดแลว วาเปนพราหมณ. ๒๙๓. เรองพระจนทาภเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระจนทาภเถระ เมอครงศาสนา พระกสสปทสพล ทานไดทาการบชาพระสถปดวยจนทนแดง มาใน พทธกาลน ไดเกดในตระกลพราหมณมหาสาล มรศมอนฉายออก จากนาภ เหมอนมณฑลพระจนทร พวกพราหมณทงหลายพาจทาภ- พราหมณ ไปเทยวลวงประชมชนวา ถาผใดไดจบสรระของจนทาภ- พราหมณดวยมอแลว ผนนจกไดสมบตอยางน ๆ ไดเทยวมาโดยลาดบ บรรลถงเมองสาวตถพบพวกอรยสาวก จงอวดอางอานภาพของจนทาภ-

Page 314: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 312

พราหมณ อรยสาวกกอวดอางอานภาพของพระศาสดา แกงแยงไม ตกลงกน จงเชญจนทาภพราหมณไปทวหาร ครนจนทาภพราหมณ เขาไปในสานกพระศาสดาแลว รศมทออกจากนาภ กอนตรธานหายไป ครนออกมาภายนอก รศมนนกกลบมอยางเดม จนทาภพราหมณ ไดทดลองดถง ๓ ครง เกดอศจรรยจตคดวา พระสมณะนชะรอยจะ รมนตใหมรศมอนตรธาน จงทลขอเรยนมนต พระศาสดาจงตรสวา ถาทานบวชเราจงจะใหได จนทาภพราหมณกบวช ครนบวชแลวไมนาน วนนก กไดสาเรจพระอรหนต ฝายพวกพราหมณทงหลายทมาดวย รอคอยใหทานเรยนมนตเหนชาไป จงเตอนถามถงการเรยนมนตนน วาสาเรจแลวหรอยง ทานจงตอบวา บดน เรามธรรมเปนเครองอนใจ เกดขนแลว ไมกลบไปละ พระภกษทงหลายหาวาทานอวดพระ- อรหตตผล จงทลความนนแดพระศาสดา พระองคทรงรบวาทานกลาว ตามจรง จงตรสพระคาถาน จนทว วมล สทธ เราเรยกทานทมความยนดในภพ วปปสนนมนาวล อนสนไปแลว ผบรสทธผองใส นนทภวปรกขณ ไมหมนหมอง เหมอนพระจนทรท ตมห พรม พราหมณ. ปราศจากมลทน วาเปนพราหมณ.

Page 315: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 313

๒๙๔. เรองพระสวลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสวลเถระ เปนบตรของนาง สปปวาสา อยในครรภมารดา ๗ ป ๗ เดอน ๗ วน ดวยบรพกรรม ในครงหนง ทานเคยเปนกษตรย ยกกองทพไปลอมเมองหนงไว ๗ ป ๗ เดอน ๗ วน ในกาลนน นางสปปวาสา เปนพระชนน ใหโอรสของ พระองคกกประตไมใหชาวพระนครออกได ชาวพระนครจงฆาพระราชา ของตนแลวถวายเมอง ดวยกรรมอนนตามใหผลในชาตน นางสปปวาสา ผมารดา ไดรบทกขเวทนาอยางสาหส จงมาคดขนวา พระสมมา- สมพทธเจา แสดงธรรมเพอละทกขได พระสงฆปฏบตเพอละทกขได พระนพพานเปนสขดงน จงสงสามใหไปเฝาพระศาสดาเพอทลขอพร พระองคกทรงประทานพรให นางกคลอดโดยศรสวสด ครนคลอดแลว จงถวายมหาทานแกพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน สน ๗ วน สวนทารกนน ครนคลอดออกมาแลว กชวยกรองนาถวาย พระสงฆได ภายหลงไดออกบวชสาเรจพระอรหนต วนหนง พระ ภกษทงหลาย ประชมพดกนถงเรองพระสวลเถระวา ภกษผมถงพรอม ดวยอปนสยพระอรหนต ยงเสวยทกขถงเพยงน พระศาสดาไดเสดจมา ในทประชมนน จงตรสวา ภกษทงหลาย บดนบตรของเราพนทกข แลว จงตรสพระคาถาน โย อม ปลปถ ทคค ผใดลวงทางลนหลมสงสารวฏฏ สสาร โมหมจจคา, และโมหะ เหลานไปแลว ตณโณ ปารคโค ฌาย, เปนผเพงพจารณา ขามฝงแลว

Page 316: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 314

อเนโช อกถกถ, ไมมตณหาเปนเหตหวนไหว หา ความสงสยเปนเหตกลาววา อยางไร ๆ มได อนปาทาย นพพโต, ไมถอมน ดบสนทแลว ตมห พรม พราหมณ. เราเรยกผนน วาเปนพราหมณ. ๒๙๕. เรองพระสนทรสมททเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระสนทรสมททเถระ เปนบตร ของตระกลอนใหญ ในเมองสาวตถ วนหนงไดเหนมหาชนพากนไป สวหาร เพอจะฟงธรรม จงไปกบมหาชนนนบาง ครนไดฟงธรรม มความเลอมใน ใครจะบวช จงวงวอนขออนญาตมารดาบดา ครนได บวชแลว ไปสทเมองราชคฤห มารดาบดากตงแตปรเทวนาการถง บตร ครงนนมหญงคณกาผหนง รบอาสาจะใหทานสก จงไปอยบาน ททานเคยบณฑบาต แลวตกแตงขชชโภชนาหารถวาย จนคนเคย ถงกบนมนตใหขนไปบนเรอนชนบน แสดงมารยาสตรโดยประการ ตาง ๆ เมอทานรทน กเกดความสงเวชสลดใจ ขณะนนพระศาสดา ทรงทราบ จงตรสบอกพระอานนทวา สงครามของสนทรสมททภกษ กบหญงคณกากาลงเปนไป พระอานนทจงทลถามวา ใครจะแพ ใคร จะชนะ พระองคตรสตอบวา สนทรสมททภกษชนะ หญงคณกาแพ ดงนแลว จงทรงเปลงพระโอภาสไปประดจประทบในทเฉพาะหนา แลวตรสพระคาถาน

Page 317: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 315

โยธ กาเม ปหนตวาน, ผใดในโลกน ละกามทงหลายแลว อนาคาโร ปรพพเช, เปนผไมมเหยาเรอน เลกเสยได, กามภวปรกขณ เราเรยกผนน ซงเปนผมกามและ ตมห พรม พราหมณ. ภพอนสนไปแลววา เปนพราหมณ. ๒๙๖. เรองพระชฏลเถระและพระโชฏกเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระชฏลเถระและพระโชฏกเถระ ในกาลเมอทานยงครองเรอนทเศรษฐมหาศาลทงสอง เปนผมบญ อนไดกระทาไวแลวในอเนกชาต. ชฏลเศรษฐนน มภเขาทองประมาณ ๘๐ ศอก เกดขนเอง ทหลงบาน จะตองการทองวนไหน กเอาจอบไปขดมาใชสอยตาม ประสงค สวรรณบรรพตทขดแลว กกลบเตมตามปกต ทานมความ เลอมใสในพระพทธศาสนา ใครเพอจะบวช จงแบงทรพยสมบต ทควรจะแบงได ใหแกบตร ๓ คน แลวใหโอวาทสงสอนบตร ออก บวชในสานกพระศาสดา ไมเนนชากไดสาเรจพระอรหนต วนหนง พระศาสดาพรอมดวยภกษสงฆ ไปรบภกษาหารทบานของบตรพระ ชฏลเถระ พระภกษทงหลายจงถามพระเถระวา ตณหาในสวรรณ- บรรพตและในบตรทงหลาย ยงมอยแกทานหรอ ครนทานตอบวา ไมม ดงนแลว จงหาทานวาอวดพระอรหตตผล แลวทลความนนแด พระศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาขางหนา.

Page 318: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 316

โชฏกเศรษฐนน มปราสาท ๗ ชน แลวดวยแกว ๗ ประการ ประกอบดวยกาแพง ๗ ชน ประต ๗ ประต มขมทรพย ๔ ขม ตงขนตามมมปราสาท มตนกลปพฤกษตงขนใกลมมกาแพง ในเวลา นาตรไมตองจดประทป ชชวาลดวยแสงแกว อนสาเรจมาดวยบญฤทธ พระเจาอชาตศตร มพระราชประสงคสมบตของทาน จงยกพยหพลไป ไดทอดรพะเนตรเหนเงาพวกพลนกายของพระองคเอง ปรากฏท กาแพงแกว กตกพระทยหมายวาทานรตว ตระเตรยมคนไวพรกพรอม กเสดจกลบ เลยและเขาไปในวหารเชตวน พบทานเฝาพระศาสดาอย ในทนน ทานเศรษฐไดทราบความประสงคของพระเจาอชาตศตรแลว จงทลวา สงใด ๆ ทเปนของตนยงไมอนญาตแลว ใครไมสามารถจะ เอาไปได พระองคไมทรงเชอ เศรษฐจงใหถอดแหวนทนวมอของตน พระองคกไมสามารถจะถอดออกได ครนอนญาตถวายแลวแหวนนน กรวงออกมาเอง เศรษฐไดเหนพระอาการของพระราชา มนเมาดวย ตณหากเลส กสงเวชสลดจต ทลขอบรรพชาอปสมบทในเวลานน ครนบวชแลวไมนานวน กไดสาเรจพระอรหนต สมบตทงปวง กอนตรธานหายไป วนหนง พระภกษทงหลายถามทานวา ทานยงม ตณหาอาลยในสมบตนนหรอ ครนทานตอบวาไมมดงนแลว จงหา ทานวาอวดพระอรหตตผล ทลความนนแดพระศาสดา พระองค จงตรสพระคาถาน โยธ ตณห ปหนตวาน, ผใดในโลกน ละตณหาแลว อนาคาโร ปรพพเช, เปนผไมมเหยาเรอน เลกเสยได

Page 319: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 317

ตณหาภวปรกขณ เราเรยกผนนซงเปนผมตณหาและ ตมห พรม พราหมณ. ภพอนสนไปแลววาเปนพราหมณ. ๒๙๗. เรองนฏปพพกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเถระผเคยเปนละครรปหนง เมอทานเปนคฤหสถ ไดฟงธรรมมกถา ในสานกพระศาสดา มความ เลอมใส บวชแลวบรรลพระอรหนต วนหนงไดเทยวไปบณฑบาตกบ พระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ไดเหนบตรของละครคน หนง พระภกษทงหลายจงถามทานวา ทานยงมความใยดในการเลน เตนราเหมอนอยางผนนหรอไม ครนทานตอบวาไมมดงนแลว หา ทานวาอวดพระอรหตตผล จงทลความนนแดพระศาสดา พระองค จงตรสพระคาถาน หตวา มานสก โยค, ผใด ละกเลสเครองประกอบสตว ทเปนของมนษย ทพพ โยค อปจจคา, ลวงกเลสเครองประกอบสตวทเปน ของทพยไปเสยแลว สพพโยควสยตต เราเรยกผนน ซงเปนผหลดพน ตมห พรม พราหมณ. แลว จากกเลสเครองประกอบสตว ทงปวง วาเปนพราหมณ.

Page 320: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 318

๒๙๘. เรองนฏปพพกะ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเถระผเคยเปนละครองคนน เรองเดยวกนกบเรองทมมาแลว พระองคจงตรสพระคาถาน หตวา รต อรต จ เราเรยกทานทละทงความยนด ทง สตภต นรปธ ความไมยนด เปนผเยนแลว ไมม สพพโลกาภภ วร อปธกเลสครอบงาขนธโลกทงปวง ตมห พรม พราหมณ. เปนผกลา วาเปนพราหมณ. ๒๙๙. เรองพระวงคสเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระวงคสเถระ เปนพราหมณ ชาวเมองราชคฤห รมนตดดกะโหลกของมนษยทตาย แลวทานาย ไดวา นกะโหลกของผไปเกดในคตนน ๆ พวกพราหมณทงหลาย พาวงคสพราหมณเทยวไปดในประเทศนน ๆ มนษยทอยากทราบวา ญาตมตรของตนไปเกดในทไหน กเอากหาปณะใหตามสมควรแลว ใหดดกะโหลกด วงคสพราหมณกทายคตของผตายนนถกจรง ได เทยวไปโดยลาดบ ถงเมองสาวตถ พกอยในทไมไกลเชตวนวหาร พบพวกอรยสาวก พวกพราหมณเหลานน จงอวดวงคสพราหมณ พวกอรยสาวก กอวดพระศาสดา แกงแยงไมตกลงกน จงพาวงคส- พราหมณไปยงสานกพระศาสดา ทลความนนใหทรงทราบ พระองค จงเอากะโหลกของมนษยทไปในคตนน ๆ กบกะโหลกของพระอรหนต

Page 321: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 319

มาใหวงคสพราหมณนนดดทานายด วงคสพราหมณกทานายถกเปน ลาดบมา ครนดดกะโหลกพระอรหนต กมดมนไมรวาไปในคตไหน จงทลถามพระศาสดา พระองคทรงทราบหรอไม ครนพระองคตรสวา เราร จงทลขอเรยนมนตอนนน พระศาสดาจงตรสวา ถาทานบวช เราจงจะบอกใหได วงคสพราหมณกบวชเพอจะเรยนมนตนน พระ ศาสดาจงประทานวตตงสาการกรรมฐานใหสาธยาย ตรสวาอนนเปน บรกรรมของมนต เมอวงคสภกษกระทาตาม ไมชาวนกไดสาเรจพระ อรหนต พวกพราหมณทตามมาจงถามวา มนตนนสาเรจแลวหรอยง จะไดสกกลบไป ทานตอบวาบดนเราไมควรเพอจะไปเสยแลว พระ ภกษทงหลายหาทานวาอวดพระอรหตตผล จงทลความนนแดพระ ศาสดา พระองคจงตรสพระคาถาน จต โย เวท สตตาน ผใดรความเคลอน และความ อปปตต จ สพพโส, บงเกดแหงสตวทงหลาย โดย ประการทงปวง อสตต สคต พทธ เราเรยกผนนซงเปนผไมของอย ตมห พรม พราหมณ, แลว ไปดแลว รแลว วาเปน พราหมณ ยสสส คต น ชานนต เทพยดาคนธรรพ และหมมนษย เทวา คนธพพมานสา, ทงหลาย ยอมไมรคตของผใด ขณาสว อรหนต เราเรยกผนนซงเปนผมอาสวะสน ตมห พรม พราหมณ. แลวเปนอรหนต วาเปนพราหมณ.

Page 322: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 320

๓๐๐. เรองธมมทนนาเถร พระบรมศาสดา ทรงปรารภนางธมมทนนาภกษณ ในกาล เมอทานเปนคฤหสถ เปนภรรยาของวสาขอบาสก ขออนญาตสามบวช ครนบวชแลวไดไปสชนบทแหงหนง กบดวยนางภกษณทงหลาย อยกระทาความเพยรในทนน ไมนานวนกไดสาเรจพระอรหนตพรอม ดวยปฏสมภทา ปรารถนาจะอนเคราะหญาต จงกลบมาสเมองราชคฤห วสาขอบาสกหมายวานางกระสนอยากจะสก จงกลบมา ครงจะมาถาม โดยตรง ๆ กเหนวาไมสมควร จงไดถามปญหาในโสดาปตตมรรค สกทาคามมรรค อนาคามมรรค เพยงธรรมทตนไดบรรล นาง ธมมทนนาเถร กวสชนาไดตลอดจนถงอรหนต วสาขอบาสกจงไป เฝาทลเรองธรรมมกถาอนนนแดพระศาสดา พระองคจงตรสวา นางธมมทนนาวสชนาถกตองแลว ถาทานถามเรา ๆ กจะวสชนา อยางนนเหมอนกน แลวจงตรสพระคาถาน ยสส ปเร จ ปจฉา จ ความกงวล ในขนธทงหลาย ใน มชเฌ จ นตถ ก จน, กอนดวย ในภายหลงดวย ใน ทามกลางดวย ไมมอยแกผใด อก จน อนาทาน เราเรยกผนน ซงเปนผไมมความ ตมห พรม พราหมณ. กงวล ไมมความยดถอ วาเปน พราหมณ.

Page 323: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 321

๓๐๑. เรองพระองคลมาลเถระ พระบรมศาสดา ทรงปรารภพระองคลมาลเถระ ครงเมอ พระเจาปเสนทโกศล ทรงประทาอสทสทาน ใหชางถอเสวตฉตรกน เบองบนพระภกษ แตชางทเรยบรอยดยงขาดอกเชอกหนง ทยงเหลอ มอย กลวนอาละวาดดราย พระราชาจงปรกษาดวยนางมลลกา นางจง ทลวา เมอชางไมพอแกภกษ ๕๐๐ เชอกเดยว กควรใชชางดท เหลอนน แตใหถอฉตรสาหรบพระองคลมาลกแลวกน ครนชางนน เหนพระองคลมาลแลว กกลายเปนสตวเรยบรอยด ภกษทงหลาย จงถามทานวา ทานเหนชางดถอฉตรอยเชนนนไมกลวหรอ ครน ทานตอบวาเราไมกลวดงนแลว หาวาทานอวดพระอรหตตผล จงทล ความนนแดพระศาสดา พรองคจงตรสพระคาถาน อสภ ปวร วร เราเรยกทานทกลาหาญอยางยง มเหส วชตาวน ดงโคอสภราช ผแสวงหาคณธรรม อเนช นหาตก พทธ อนใหญ ผชนะมาร ผไมมความ ตมห พรม พราหมณ. หวนไหว ผลางกเลส ผรแลว วาเปนพราหมณ. ๓๐๒. เรองเทวหตพราหมณ พระบรมศาสดา ทรงปรารภปญหาของเทวหตพราหมณ พราหมณนนไดถวายเภสชแกพระองค ในเวลาประชวรดวยพระวาโย

Page 324: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 322

ครงหนง ครนหายประชวรแลว จงไดทลถามวา ใหไทยธรรมแก ใครจงจะมผลมาก พระองคจงตรสวา ใหแกพราหมณนนแหละมผล มาก เมอจะทรงประกาศบคคลทเปนพราหมณ จงตรสพระคาถาน ปพเพนวาส โย เวท, ผใดรขนธทตนอาศยอยในภพกอน สคคาปาย จ ปสสต, เหนสวรรค และอบายอยดวย อโถ ชาตกขย ปตโต, อนง ไดบรรลความสนไปแหงชาต อภ า โวสโต มน, เปนมน เสรจกจแลว เพราะ อภญญา สพพโวสตโวสาน เราเรยกผนน ซงเปนผมพรหม- ตมห พรม พราหมณ. จรรย อนอยเสรจสรรพแลว วาเปนพราหมณ. ธมมปท นฏ ต จบพระธรรมบท.

Page 325: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 323

คาแก๑

เรองท ๔ หนา ๕ คาวาบอม เปนแตไดใชพด ไมใชเขยน ควรแกวาทบ. เรองท ๕ หนา ๖ คาวาลามปาม ไมใชเขยนอกษรเหมอนกน ควรแกวา ลกลาม เปรยบดวยไฟ. เรอง ๗ หนา ๘ เปนตน คาวาใช พวกพระใชบอกปฏเสธนน หาถกไม มตวอยาง เชนผหนงถามวา นทองหรอมใช ผหนง ตอบวา ใช เชนน เปนคารบ ถาเขาจะปฏเสธ คงบอกวา มใช ควรใชวาไมใช หรอมใช ทกแหง. เรองท ๑๕ หนา ๑๗ เปนตน คาวาดารง มความเดยวกบคา วาทรง เปนสกมมกรยา ควรแกเปน อกมมกรยา ตงอยหรอสถต ตามรปความ. เรองท ๑๕ หนา ๑๘ แปลบท " ปรกกโม " วา ความเพยร เครองกาวไปสคณเบองหนา ถกตามพยญชนะ แตไมใชภาษาพด คาพดตองใหใจฉวยไดทนท ควรแกวา ความบากบน ความของคาน วาไมถอยหลง กไดแกกาวไปเบองหนานนเอง. การแปลศพทมคธ ทใชกนอย ยงออนไมรจกถอเอาความตามพยญชนะ ดจแปลบท " ปรกกโม " เปนตวอยาง. เรองท ๒๑ หนา ๒๓ คาวา เมอโกรธขนรบนาออก ควรแกวา เมอโกรธเกดขนรบระงบเสย. เรองท ๒๓ หนา ๒๕ ควรเตมบทกรยา แปลคาวา " นพพา- ๑. แกตามพระมตแลวเปนสวนมาก แตยงรกษาพระมตททรงทกทวงไวเปนปทกฐานตอไป.

Page 326: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 324

นสเสว สนตเก " วา ตงอยในทใกลแหงพระนพพานทเดยว หรอ วา เปนผใกลตอพระนพพานแท กได. เรองท ๒๕ หนา ๒๗ บทวา สบาย อนเปนวเสสนะแหงของ เคยวของฉน ควรแปลวาอนสบาย ทหมายความวา ฉนเขาไปแลว ยงความสบายใหเกด ยงกายและจตใหคลองแคลว บาเพญสมณธรรม สะดวก ถาจะแปลใหเขาภาษาไทย แปลวายงความสบายใหเกดกได. เรองท ๓๘ หนา ๔๐ คาวา ทรงเลาโลม ควรแกวาทรงปลอบ ถาจะเลนอปสค แปลวา ปลอบยอบ. เรองท ๔๔ หนา ๔๕ คาวา โบยตพอแกศรทธาแลวปลอยไป ควรแกวา พากนทบตพอแกใจแลวปลอยไป. เรองท ๔๕ หนา ๔๗ บาลวา " ทฆา ชาครโต รตต " แปลวา ราตของผตนอยยาว หมายความวา คนไมไดนอนหลบ ตองทา ธระอะไรทนาเบอ ทพระอรรถกถาจารย ยกคนฟงธรรมเปนตวอยาง ยอมเหนวา กวาจะสวาง ชงนานเสยจรง ๆ คนตนอยในทน ไม ไดหมายเอาคนมสต ควรแกวา ราตรของคนตนอย ( คอมไดหลบ ) อยขางนาน, แมคาวา โยชน ของคนเหนอยแลวไกล ควรเพมวา อยขางไกล. แมคาวา สงสารวฏของคนพาลทงหลาย ผไมรจกสทธรรม อย ยาว ควรแกวา สงสารวฏของคนพาลทงหลาย ผไมรสทธรรม ยอมยาว. เรองท ๔๘ หนา ๕๐ คาวา เยาะเยยเพอน แกลงกลาวกบ ภรรยาของตววา ตนเปนบณฑตนน ตามความในภาษามคธดเปนท

Page 327: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 325

วาดจรผลกของไดมานน จะพดเยาะเพอน จงทาเปนพดกบภรรยา ของตนเองวา เจาเพราะฉลาดเกนไป จงไมอาจหาคาจายกบขาวใน เรอนของตน ควรแกวา หวงจะเยาะเพอน แกลงวาภรรยาของตววา เพราะฉลาดเกนไป จงหาคาจายกบขาวไมได. เรองท ๕๘ หนา ๕๙ ควรแปลแกวา " มเมว กตม นต คหปพพชตา อโภ " คฤหสถ บรรพชตทง ๒ พวก จงสาคญกจท คนอนทาแลววาของเรา " มเมว อตวสา อสส กจจากจเจส กสม จ " จงอยในอานาจของเราราบทเดยว ในกจนอยกจใหญ ไมวากจอะไร ๆ. เรองท ๕๙ หนา ๖๐ คาวา เลยงชพดวยอาหารอนสารวม ควรแกวา เลยงชพดวยอาหารอนปนกน คาวาคนละอน ควรแกวาขาง ละอยาง. เรองท ๖๐ หนา ๖๑ คาวา ควรเหน ควรแกวา พงเหน. เรองท ๖๑ หนา ๖๒ บาลวา " อสพภา จ นวารเย " ควรแปล แกวา และควรหามเสยจากกรรมของอสตบรษ ( คออกศลกรรม ). เรองท ๖๔ หนา ๖๔ คาวา จงสงพระเถรเจา ควรแกวา จง ขอพระเถรเจา. คาวา สรยเทวบตรกปลอยแสงสวาง ดวงอาทตย ปรากฏในตอนบาย ควรแกวา กปลอยดวงอาทตย ๆ กเดนเคลอน จากศนยกลางแหงทองฟา เวลาบายกปรากฏ. คาวา ไขนา ควรเพม วา ไขนาเขา. คาวา ผถากยอมถากไม ควรแกวา ผถากยอมดด แปลงไม.

Page 328: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 326

เรองท ๖๗ หนา ๖๗ คาวา กระทบเวลาขาวแพง ควรแกวา ประจวบเวลาขาวแพง. คาวา ปลาปลกกนเลนเปนทสบาย ควรแกวา ปลาปลกกนเลนสนกสนาน. คาวา ยอมไมแสดงอาการสตา ควรแกวา ยอมไมแสดงอาการขนลง. เรองท ๖๙ หนา ๗๐ คาวา ทไปสฝง ควรแกวา ยอมขาม ถงฝง. บาลวา " ตรเมวานธาวต " ควรแปลวา ยอมวงไปตามฝง นนแล. เรองท ๗๒ หนา ๗๔ บทวา " อยยชนต " แปลวา หลก ออก หมายความวา ไมอยเปนท. บทวา " นเกเต " แปลวา ทอย หมายความวา ทานไมยนดอยในทเดยว. เรองท ๗๕ หนา ๗๗ บาลวา " เทวาป ตสส ปหยนต ตาทโน " ควรแปลแกวา แมเทวดากกระหยมตอคนนน ผมมานะอนละไดแลว หาอาสวะมได เปนผคงท. นบาตคอ ป ทแปลวา แม บงความอยวา ไมใชเทวดาพวกเดยว หมายเอามนษยดวย แปลกนวา แมเทวดา และมนษยทงหลาย เกนไป. เรองท ๘๐ หนา ๘๒ คาถาควรแปลดงน " รมณยาน อร านป ยตถ น รมต ชโน " ปาทงหลายอนไมเปนทยนดของมหาขนยอม เปนทนารนรมย " วตราคา รเมสสนต " สมณะผมราคะไปปราศแลว จกยนดในปาเหลานน " น เต กามคเวสโน " เพราะเธอทงหลาย หาเปนผแสวงหากามไม. เรองท ๘๔ หนา ๘๖ ทรงแสดงเหตแหงความฉบหายนน ใน

Page 329: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 327

อรรถกถาไมไดกลาววาพราหมณนนประพฤต. เรองท ๘๕ หนา ๘๘ แปล ภาวต ศพท วาบมแลว หาตรง ความไม แปลวาอบรมดกวา เพราะบทวาบมนน หมายความวายง ไมถงเวลาจะไดการ เรงใหสก หรอใหสาเรจ อบรมนน หมายความวา ทาใหเจรญด ตรงอรรถแหงภาวตศพท. ในเรองเปนลาดบไป กพง เหนเหมอนกน. เรองท ๙๓ หนา ๙๕ คาวา ใครเหนกเหมาวาเปนบา ควรแกวา ใครเหนกลงเอาวาเปนบา. เรองท ๙๘ หนา ๑๐๐ คาวา เหนกรรมด ควรแกวา เหนผลด คาวาเหนกรรมชว ควรแกวา เหนผลชว. เรองท ๑๑๗ หนา ๑๒๑ บทวา " สพพตา " ควรแปลแกวา ผบาเพญพรตด หรอวาผมวตรอนด. เรองท ๑๑๘ หนา ๑๒๒ คาวา เปนไฟอยเปนนตย ควรแกวา ลกโพลงอยเปนนตย. เรองท ๑๑๙ หนา ๑๒๓ คาวา สกปานใด ควรแกวา สกปานไร. บทวาใดนน ควรใชในความทมนนรบ และในความทตดจากใดหนง บทวาไร หรออะไร ควรใชในความทไมบอกกาหนดเชน " ยาวชว " เปนอยเพยงไร. เรองท ๑๒๖ หนา ๑๓๐ คาวา วชาฟอนราขบรอง ควรแกวา ศลปะฟอนราขบรอง. นเปนประเภทแหงศลปะ. เรองท ๑๒๙ หนา ๑๓๔ ความวา อาจารยของเราทงหลาย----

Page 330: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 328

ดแตเตอนเขา เรยงเขาทอย ทงเปนจรงกได ทงเปนกลอบายกได แตในอรรถกถาวา ภกษเหลานนพดกนวา อาจารยของเราทงหลาย ปรารภความเพยรเหลอเกน เราจกคอยจบทาน คอยจบอย จงเหน กรยาของทาน แลวพดวา ตายจรงอาจารยของเรา ดแตพด. เรองท ๑๕๔ หนา ๑๖๔ อาชานย เขยนไมถก ควรจะเขยนวา อาชาไนย ศพททใชไมผดและ ย สะกดนน เฉพาะศพททลงทาย อยะ อทาหรณ อทยะ เปนอทย ภยะ เปนภย นสสยะ เปน นสย วยะ เปน วย ชยะ เปน ชย นยะ เปน นย ศพททใชไม มลาย กบ ย นน เฉพาะศทพลงทาย เอยยะ อทาหรณ อาชา- เนยยะ เปนอาชาไนย เวยยกรณะ เปนไวยากรณ เวยยาวจจกระ เปนไวยาวจจกร อภเธยยะ เปนอภไธย อธปเตยยะ เปนอธปไตย เทยยธมมะ เปนไทยธรรม อสงเขยยะ เปนอสงไขย ภาคเนยยะ เปนภาคไนย. เรองท ๑๕๕ หนา ๑๖๔ การเปนพระราชา ควรแกวา ความ เปนพระราชา. กรยาวาเปนวาม ทเขากบคณศพทหรอนามศพท ใช ความนาหนา หมายวาเปนกรยานาม เชนความเปนสหาย ความ หมน ความมสข เปนตวอยาง กรยาอนเปนไปทางกายทางวาจา ใชการนา เชนการเดน การนง การพด การแสดง เปนตวอยาง กรยาทางใจ ใชความเปนพน เชนความคด ความโลภ ความ ปรารถนา เปนตวอยาง หากจะใชการนาหนา กดเหมอนจะได เหมอนกน.

Page 331: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 329

เรองท ๑๕๗ หนา ๑๖๓ บทวา " วหราม " นาจะเปนน วตตมานา วภตต มากกวา ปญจม ความแกจง-เถด เปนยอม ทกแหง. เรองท ๑๕๙ หนา ๑๖๙ ใชศพทวา นดดา ผด ศพทนใช เรยกหลานทเปนลกของลก พระเจาอชาตศตร เปนพระโอรสของ พระราชภคนของพระเจาปเสนทโกศล ควรแกวา ผเปนพระราช- ภาคไนย ลกของพชายหรอนองชาย นาจะเปนภาตกะ หรอภาตกา ตามลงคะ แตศพทนใชในอรรถกถา หมายความวา ภาดา ทแปล วาพผชายกได นองผชายกได จนเฝอแลว จงใชศพทภาคไนย นนเอง. เรอง ๑๖๕ หนา ๑๗๖ บาลวา " ปยาปาโย ห ปาปโก " ควรแปลแกวา เหตวาความพรากจากอารมณเปนทชอบใจ เปน การทราม. เรองท ๑๖๙ หนา ๑๗๙ คาวา ในนานาประเทศ ควรแกวา ในตางเมอง เพราะคงหมายวาใหเทยวไปในอนเดยนนเอง. เรองท ๑๗๔ หนา ๑๘๔ คาวา ยอมไมตดตามผไมเกยวของ อยในนามและรป ควรแกวา ยอมไมตกถงผไมตดอย---- เรองท ๑๗๙ หนา ๑๘๘ คาวา ทภเขาแหงหนง ควรแกวา ทเขาคชฌกฏ. เรองท ๑๘๒ หนา ๑๙๓ บทวา " อยโยมเข " แปลตาม พยญชนะวา ในปากแหงความออก แปลตามความวา ในปากแหง มรณะ เพราะมรณะเปนเหตออกจากโลก เทยบคาไทย พดเปรยบวา

Page 332: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 330

ไมใกลฝง. เรองท ๑๘๙ หนา ๒๐๐ และ ๒๐๑ คาวาพบ ควรแกวา บรรล หรอวาได. เรองท ๒๐๔ หนา ๒๑๕ บาลวา " เอต ห ตมเห ปฏปชชถ " แปลวา ทานทงหลายจงดาเนนไปสทางนนแล. เรองท ๒๐๖ หนา ๒๑๘ บทวา " สสนนสงกปปมโน" แปลวา มดารในใจอนจมเสยแลว สนทกวา. เรองท ๒๐๘ หนา ๒๑๙ " ตจฉโป ล " เคยแปลวามกามอเปลา ทวาเปนคาพระศาสดาตรสเรยกภกษนน. เรองท ๒๑๖ หนา ๒๒๗ ภททยภกษนน คอภกษชาวเมอง ภททยะ. เรองท ๒๒๘ หนา ๒๓๙ คาวา ยงเกลยโทษดจธล ควรแกวา ยงโปรย---- เรองท ๒๓๔ หนา ๒๔๘ คาวา อนเขาตกปลอดไวแลว ควร แกวา อนเขาผกไวแลว จงจะสมกบชางยนโรง. เรองท ๒๓๙ หนา ๒๕๒ คาวา เขาหลวงนน ควรแกวา เขา หมพานต เพราะคาวาเขาหลวงนน หมายเอาเขาใหญเทานน. เรองท ๒๔๐ หนา ๒๕๕ แปลบท " ภ ช " วา ระราน ความ ออนไป ควรแปลวา หกราน. เรองท ๒๕๑ หนา ๒๖๙ คาวา ภายใตตนไมปารจฉตตกชาต ควรแกววา ภายใตตนปารฉตตกะ.

Page 333: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 331

เรองท ๒๕๘ หนา ๒๘๑ คาถาวา " ตตรายมาท----สวโร ควรแปลวา ตตรายมาท ภวต อธ ป สส ภกขโน " ใน ธรรมทงหลายนน ธรรมนยอมเปนเบองตนของภกษผมปญญาใน พระศษสนาน " อนทรยคตต สนตฏ " คอ ความรกษาอนทรย ๑ ความสนโดษ ๑ " ปาฏโมกเข จ สวโร " ความสารวมในพระปาฏโมกข ๑ แปลเชนน ตดตอนไดสะดวก. เรองท ๒๗๐ หนา ๒๙๒ บางแหงคาถา " น พราหมณสเสตท- ก จ เสยโย ยทนเสโธ มนโส ปเยห " ถาจะแปลใหถกแลว จะตองแปลวา การไมหามใจเสยจากสงทชอบใจของพราหมณ เปน การประเสรฐมากหามได อธบายวา ถกเขาดาหรอต โกรธขนมา พอใจจะทาตอบเขา และดาตอบหรอตตอบบาง ไมหามใจเสย คน สามญเหนวาเปนการดไมนอย คอดมาก สวนในทางศาสนาทานตวา ไมด. พระอรรถกถาจารยถอเอาความไปเสยอยางหนง วาการหามใจ จากสงทชอบใจ เปนการดเพยงเลกนอยหามได คอวาดมาก. ประชม บทวา " พราหมณสเสตทก จ จะตองตดบทวา " พราหมณสส เอต อก จ " บทวา " ยทนเสโธ " จะตองตดบทวา ย อนเสโธ " เปนอยางอนไมไดเลย เพราะฉะนนแปลอยางนยแรกจงจะถก. เรองท ๒๗๕ หนา ๒๙๖ คาวาสตว ควรแกวาชน บทวา " ชนต " น หมายเอาสตวทวไปกได เชนคาวา สตวโลก หมายเอา เฉพาะคนกได เชนในทน. พระอาจารยชาวสงหฬ ชอบใชโวหาร เชนนนก.

Page 334: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 332

เรองท ๒๗๖ หนา ๒๙๗ บทคาถาวา " น จาห พราหมณ พรม โยนช มตตสมภว " ควรแปลแกวา เรากลาวพราหมณ วาเกด แกกาเนด มมารดาเปนแดนเกด กหามได. เรองท ๒๘๘ หนา ๓๐๘ คาวา หาชอวาเปนคาหยาบคายไม ควรแกวา หาใชคาหยาบคายไม. เรองท ๒๙๑ หนา ๓๑๐ บทวา " อนปปตต " ควรแปลวา ตาม ถงแลว หรอบรรลแลว ในทอนกเหมอนกน. เรองท ๒๙๓ หนา ๓๑๒ คาวา เรามธรรมเปนเครองอนใจเกด ขนแลว ควรแกวา เรามการไมกลบไปเปนธรรมดาเกดขนแลว. เรองท ๒๙๔ หนา ๓๑๓ คาวา ทางออม ควรแกวา ทางลน. เรองท ๒๙๖ หนา ๓๑๖ ศพทวา ตนกามพฤกษ ควรแกวา ตนกลปพฤกษ ศพทมคธวา กปปรกโข ศพทสนสกฤตวา กลปวฤกษะ แปลวา ตนไมเปนทกาหนดเอาไดตามปรารถนา หรอวาตนไม ประจากลป.

Page 335: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 333

คาอธบาย ๑. เรองพระสาวกรษยากนเอง เชนในเรองท ๕๘ หนา ๕๘ กม เรองพระสาวกรษยาพระศาสดา เชนในเรองท ๑๓๕ หนา ๑๔๐ กม พระอรรถกถาจารยชาวสงหฬ ชอบเลานก จะเปนดวยครงนน พระ สงหฬกรษยากนกระมง. ๒. เรองท ๑๘๖ หนา ๑๙๗ มคากลาววา หญงในโลกเปน สาธารณะแกชาย เปรยบดวยแมนาเปนตนนน พระอาจารยผรจนา อรรถกถาธรรมบท ชกมาจากอรรถกถาชาดก ชะรอยกาเมสมจฉาจาร หรอการหากนในทางกาม จะเปนไปมากในพวกหญงในสถานและ ในเวลาทรจนาอรรถกถาชาดก จงมคาตพวกหญงไวถงปานนน. ๓. การเลาเรองคนกบสตวเปนเวรกน เชนในเรองท ๔ และ เรองท ๒๑๕ ของพระอรรถกถาจารย ลงทายผกอเวรเดมกลบไดด ฝนทางกรรม แตไฉนทานจงชอบเลาอยางนน ขอนกรพจารณาดเถด. ๔. เรองท ๒๑๗ หนา ๒๒๘ ในทองเรองกลาววา ภกษฆา มารดาบดาแลว พนทกข และในคาถากลาววา พราหมณฆา มารดาบดา ฆาพระราชา ฆาพราหมณดวยกน ทารายแวนแควน ทงประชาชนแลว หาทกขมได ลวนแตยกตนสาคญและสงสาคญ ขนพดทงนน มารดาบดาเปนสาคญในตระกล พระราชาเปนสาคญใน แผนดน พราหมณเปนทนบถอดจพระในภายหลง แวนแควนเปน ชาตภม เปนเรองไมนาฟง มพระธรรมกถกบางรป ชอบแสดง วปรตอยางน เพอจะปนใจของคนฟง พอเหนวาปวนละ กอธบายวา

Page 336: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 334

อยางนนไดแกอยางนน เชนแปลไวในหนงสอนแลว. ในบาลหาเรอง เชนน ทอางวาพระพทธเจาตรสแทบไมมนอกจากเรองน เวนไวแต ทนกไมไดหรอพนหพนตา. ๕. เรองท ๒๓๕ หนา ๒๔๘ คาถาวา " มทธ ยทา----มนโท " ดเหมอนจะหมายความดาดวา คนมความงวงเปนเจาเรอน ทงกนจ ดวย เขายอมจะเปนคนเขลา เขาหองบอย ๆ นอนหลบพลกไปมา เหมอนสกรใหญทเขาปรนปรอดวยอาหาร แตพระอรรถกถาจารย แกความสงไป บทวา " คพภ " ทแปลหองนน ทานแปลเสยวาครรภ ทถอปฏสนธ. ๖. ในเรองท ๒๕๗ หนา ๒๗๗ กลาววาพระศาสดาสนพระเศยร ในขณะเสดจไปยนเพอจะรบบณฑบาต แยงกบเสขยวตรทหามไมให ทาอยางน. ทานผรจนามงแตจะแตงเรองใหขน หาไดดารโดย รอบคอบไม. ๗. ในเรองท ๒๖๔ หนา ๒๘๗ คาบาลวา " สงขาราน ขย ตวา อกต ส พราหมณ " แปลตามพยญชนะวา พราหมณ ทานรความ สนแหงสงขารทงหลายแลว เปนผอกตญ นเปนโวหารเลนสานวน ดงกลาวแลวในขอ ๔ ใครไดฟงกตกตะลง ผกลาวจงแกวา อกตญ นน คอรจดพระนพพานอนปจจยไมไดทา คอไมไดตกแตงตางหาก ไมใชอกตญ คอไมรจกอปการะอนทานทาแลว. ตามพยญชนะ อ แปลวา ไม กต แปลวา ทาแลว แปลวา ร อ เขากบ แปลวา ไมรจกททาแลว ทาอะไรตองเขาใจเอาเอง เขาใจกนดาดดน

Page 337: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 335

วา อปการะ พระธรรมกถกผเลนสานวนยกเอา อ มาเขากบ กต แปลวาไมทาแลว สาเรจความวารจกทไมทาแลว ทานอธบายวาพระ นพพานทปจจยหาไดตกแตงไม. ๘. ฟงตามทองเรองท ๒๘๙ หนา ๓๐๙ ขอวา ภกษถอเอาผา ของพราหมณทวางไวดวยบงสกลสญญา ดเปนทแกตว ทางจะมได คอเจาของทาตกไว ภกษถอเอาเปนของเกบได ทในครงกอนยงไม แลเหนโทษ แตการถอเอาของเกบได กมสกขาบทหามแลว ทานผ รจนาดารไมรอบคอบเอง. ๙. พระอาจารยผรจนาอรรถกถาธรรมบท พอใจจะกลาว มอมพระราชาใหโสมมและผดเศรษฐใหผองใสจรง ๆ เชนในเรอง ท ๑๙๖ กลาววา พระเจาอชาตศตรเสดจยกพลไปเพอจะยดปราสาท ของโชตกเศรษฐ ไดทอดพระเนตรเหนเงาพวกพลนกายของพระองค เอง ทกาแพงแกว ตกพระทยหมายวาเศรษฐตระเตรยมพวกพลไว ตอส กเสดจกลบ ขอความในอรรถกถาแหงเรองนกอนตอนน ท พระอรยมนไมไดชกมากลาว เลาถงเรองพระเจาพมพสารเสดจทอด พระเนตรปราสาทของโชตกเศรษฐ นางทาสผเทหยากเยอยนมอถวาย พระราชาไมวางพระหตถทแขนของนาง ทรงสาคญวาเปนภรรยาของ เศรษฐ ๆ ออกมารบเสดจ เชญเสดจเขาไปในปราสาท ทอดพระเนตร เหนพนแกวเปนเงา ตกพระทยวาเปนหลมลกไมกลาเสดจ เศรษฐตอง เดนนาเสดจ เศรษฐตงเครอง เสวยอรอยเพลนไปจงตองทลหาม ตรสเรยกภรรยาเศรษฐมาเฝา นางเหมนสาบพระราชาทนไมไหว. นา

Page 338: คํําาน สัไว งค ีติในคาถาพระธรรมบท เป นความไทย พ ข มพ ง นครข งหนาพเจาได

นกธรรมเอก - ธรรมสมบต (หมวด ๑๒ คาถาธรรมบทแปล) - หนาท 336

จะเหนวาพระราชาในเกาะลงกา โดยมาก คงไมตงอยในราชธรรม ไมอปถมภพระศาสนาหรอกลบเบยดเบยนดวยซาไป กลาวโดยเฉพาะ ในเวลารจนาอรรถกถาธรรมบท คงเปนเชนนนกระมง พระจงได ชงนก แมกลาวถงเรองพระราชาอน กพอใจจะมอมใหโสมมเหมอนกน สวนเศรษฐนนแลเหนไดวา คงเกอกลพระ ๆ จงชอบชมสมบตเศรษฐ ดวยประการตาง ๆ.