แผนบรหารการสอนประจำาบทท 3

เนอหาประจำาบท

บทท 3 มลภาวะทางนำา

ความหมายของมลภาวะทางนำ�า

เกณฑคณภาพนำ�า

ดชนคณภาพนำ�า

สารปนเป� อนทกอใหเกดมลภาวะทางนำ�า

แหลงกำาเนดมลภาวะทางนำ�า

ผลกระทบจากมลภาวะทางนำ�า

การจดการมลภาวะทางนำ�า

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

1. เพอใหนกศกษาสามารถบอกความหมายของมลภาวะทางนำ�าได

2. เพอใหนกศกษาสามารถอธบายเกยวกบหลกเกณฑและดชนคณภาพนำ�าได

3. เพอใหนกศกษาสามารถอธบายเกยวกบสารปนเป� อนทกอใหเกดมลภาวะทางนำ�าได

4. เพอใหนกศกษาสามารถจำาแนกประเภทของแหลงกำาเนดมลภาวะทางนำ�าได

5. เพอใหนกศกษาสามารถอธบายผลกระทบทเกดจากจากมลภาวะทางนำ�าได

6. เพอใหนกศกษาสามารถอธบายหลกการ และแจกแจงกระบวนการในการจดมลภาวะทางนำ�าได

วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน

1. ใหนกศกษาศกษาเอกสารประกอบการสอนบทท

2. อาจารยผสอนบรรยาย และกำาหนดหวขอใหนกศกษารวมอภปรายในช�นเรยน

3. ใหนกศกษาคนควาเน�อหาเพมเตมเกยวกบมลภาวะทางนำ�า

4. มอบหมายงานการทำารายงานและฝกการตอบคำาถามทายบท

สอการสอน

1. PowerPoint Presentation2. เอกสารประกอบการสอนวชามลภาวะทางการเกษตรและการ

จดการของเสย

3. สออเลกทรอนกส/เวปไซต

4. เครองคอมพวเตอร/โปรเจคเตอร/โทรทศน/เครองฉายวซด

5. ขาว/บทความ/งานวจยทเกยวของกบเรองมลภาวะทางนำ�า

การวดผลและประเมนผล

1. การทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

2. การตรวจรายงาน

3. การตอบคำาถามทายบท

4. การรวมกจกรรมในช�นเรยน

บทท 3

มลภาวะทางนำา (Water Pollution)

นำ�าเปนทรพยากรทมความสำาคญตอการดำารงชวตของมนษยและสง

มชวตชนดอนๆ ถงแมวาทรพยากรนำ�าจะมปรมาณทมากถง 3 ใน 4 สวน

ของผวโลก แตนำ�าเกอบท�งหมดเปนนำ�าเคมทมปรมาณถง 97% มปรมาณ

นำ�าจดทมนษยและสงมชวตอนๆ ตองการนำามาใชในการดำารงชวตเพยง

3% เทาน�น จากการทมนษยนำานำ�ามาใชประโยชนไมวาจะเปนการดำารงชวต

ประจำาวน การเกษตรกรรม อตสาหกรรม ซงทำาใหเกดการปนเป� อนของนำ�า

แลวปลอยนำ�าทปนเป� อนน�นกลบคนสแหลงนำ�าธรรมชาต ทำาใหเกดมลภาวะ

ทางนำ�าสงผลใหมปรมาณนำ�าทสามารถนำามาใชประโยชนไดลดลง และกอให

เกดอนตรายตอการดำารงชวตของสงมชวต

3.1 ความหมายของมลภาวะทางนำา

มลภาวะทางนำา หมายถง ภาวะของนำ�าทมคณภาพเปลยนแปลงไป

จากธรรมชาตเดมของนำ�าไปในทางทมคณภาพลดลง หรอนำ�าทมสารปน

เป� อนตางๆ ปะปนอย ไดแก สารอนทรย สารอนนทรย กมมนตรงส หรอสง

มชวตตางๆ สารปนเป� อนเหลาน�เมอปะปนอยในนำ�า จะทำาใหการใชประโยชน

จากนำ�าลดลง มลภาวะทางนำ�าอาจเรยกอกอยางวามลพษทางนำ�า หรอเรยก

งายๆ วา นำ�าเสย

สนทร พนพพฒน ไดใหคำานยามคำาวามลพษของนำ�า หมายถง นำ�าทม

สารพษแปดเป� อนอยในปรมาณทเกนขดจำากด หรอนำ�าทมคณสมบตเปลยน

ไปจากธรรมชาต จนทำาใหมนษย สตว และพช ไดรบอนตรายจากการนำาไป

ใชประโยชนท�งโดยผลทางตรงและทางออม

พนศร วจนะภม ไดใหความหมายของนำ�าเสยวาหมายถง นำ�าทเสอม

คณภาพหรอนำ�าทมคณสมบตเปลยนแปลงไปจากปกต เนองจากมสงแปลก

ปลอมทไมพงปรารถนาปนเป� อน ทำาใหเกดความเสยหายตอการใชประโยชน

3.2 เกณฑคณภาพนำา

หมายถง ระดบของคณภาพนำ�าทคาดวาจะทำาใหแหลงนำ�าเกดความไม

เหมาะสมในการใช เกณฑทวางไวข�นอยกบระดบเฉพาะของมลภาวะทจะทำาให

เกดอนตรายเมอนำานำ�ามาใชประโยชน ไดแก การนำามาบรโภค การพกผอน

หยอนใจ การทำาการประมง หรอใชในอตสาหกรรม สามารถแบงไดดงน�

(พฒนา มลพฤกษ หนา 4-1 – 4-2)

คณภาพนำ�าประเภทท 1 คอ นำ�าในแหลงน�นมสภาพตามธรรมชาต

ปราศจากการปนเป� อนของนำ�าท�งจากกจกรรมทกประเภท สามารถนำามาใช

ประโยชน เพอการอปโภคบรโภค โดยผานการกำาจดเช�อโรคตามปกตกอน

เหมาะแกการขยายพนธตามธรรมชาตของสงมชวตระดบพ�นฐานและการ

อนรกษระบบนเวศนของแหลงนำ�าตามธรรมชาต

คณภาพนำ�าประเภทท 2 คอ นำ�าในแหลงน�นมคณภาพเหมาะสมแกการ

อนรกษสตวนำ�า การทำาการประมง การวายนำ�า หรอกฬาทางนำ�า สามารถใช

ประโยชนเพอการอปโภคบรโภค โดยตองผานการกำาจดเช�อโรคและการ

ปรบปรงคณภาพนำ�าโดยทวไปกอน โดยมคาออกซเจนละลายในนำ�าไมตำากวา

6 มลลกรมตอลตร คาบโอดไมเกน 1.5 มลลกรมตอลตร และมแบคท

เรยกลมฟคอลโคลฟอรมปนเป� อนอยไมเกน 1000 MPN ตอนำ�า 100

มลลลตร

คณภาพนำ�าประเภทท 3 คอ นำ�าในแหลงน�นสามารถใชประโยชนเพอ

การเกษตรกรรม และอปโภคบรโภคได โดยตองผานการกำาจดเช�อโรคและ

การปรบปรงคณภาพนำ�าโดยทวไปกอน และสตวนำ�าโดยทวไปสามารถดำารง

ชวตไดตามปกต โดยมคาออกซเจนละลายในนำ�าไมตำากวา 4 มลลกรมตอ

ลตร คาบโอดไมเกน 2.0 มลลกรมตอลตร และมแบคทเรยกลมฟคอลโคล

ฟอรมปนเป� อนอยไมเกน 4000 MPN ตอนำ�า 100 มลลลตร

คณภาพนำ�าประเภทท 4 คอ นำ�าในแหลงน�นสามารถใชประโยชนเพอ

การอตสาหกรรม และอปโภคบรโภคได โดยตองผานการกำาจดเช�อโรคและ

การปรบปรงคณภาพนำ�าโดยพเศษกอน โดยมคาออกซเจนละลายในนำ�าไมตำา

กวา 2.0 มลลกรมตอลตร

คณภาพนำ�าประเภทท 5 คอ นำ�าในแหลงน�นสามารถใชประโยชนได

เพยงเพอการคมนาคม

3.3 ดชนคณภาพนำา (Water quality parameters)

แหลงนำ�าตามธรรมชาตทวไป ยอมมสงปะปนหลากหลายประเภท

ท�งสามารถมองดวยตาเปลาและทมองไมเหน สงปะปนในนำ�าอาจมคณ

ประโยชนหรอเปนสงจำาเปน ในทางกลบกนอาจใหโทษ

แกมนษยไดเชนกน ปญหาคอ ทำาอยางไรจงสามารถ

รไดโดยงายวานำ�าทนำามาใชประโยชนตามแหลงนำ�าน�น มคณภาพ

เหมาะสมตอการนำามาใชประโยชนหรอไม ดงน�น ดชนบงช�คณภาพท�ง 3

ดาน คอ ดานฟสกส เคม และชววทยาจงถกใชเปนสงบอกคณภาพ

ของแหลงนำ�า

3.3.1 ดชนคณภาพนำาทางกายภาพ (Physical quality parameters)

คณภาพนำ�าทางกายภาพ เปนคณภาพนำ�าทสามารถทราบ

ไดดวยประสาทสมผสท�ง 5 ของมนษย เชน ดวยตา ดวยการดมก

ลน และการล�มรส เปนตน ซงธรรมชาตแลวคณภาพทางกายภาพของ

นำ�าไมไดมโทษตอสขภาพของมนษยมากนกและสามารถกำาจดออก

ไดงาย เมอเทยบกบคณภาพนำ�าดานอน แตกลบเปนคณภาพหลกท

ทำาใหคนเปนเกณฑนำาไปใชวดคณภาพเพออปโภคและบรโภค ดชน

คณภาพทางกายภาพทสำาคญ ไดแก

สของนำา (Color of water) สของนำ�าตามธรรมชาตเปน

ผลจากนำ�าน�น ไหลผานสารอนทรย และสารอนนทรย เชน ใบไมและซาก

พช ซงมลกนนเปนองคประกอบ เมอสลายตวจงใหสารจำาพวกแทนนน

กรดฮวมคและฮวเมต ซงเปนสารมส และจากอออนของโลหะในนำ�าเชน

เหลก แมงกานส รวมท�งจากแพลงตอนและการปะปนของนำ�าท�งจาก

โรงงานอตสาหกรรม การตรวจวดสของนำ�าสามารถใชเครองมอตรวจวด

ภาคสนาม ซงเปนการทดสอบความใสของนำ�าดวยสารเคมโดยมหลกการ

วา นำ�าสะอาดตองไมมส

ความขนของนำา (Turbidity of water) ความขนของ

นำ�าเกดข�นเนองจากการปนเปอนสารแขวนลอย (Suspended

matter) ท�งสารอนทรยและสารอนนทรย หรอเปนคอลอย

ด(Colloidal) ทปนเป� อนอยในแหลงนำ�า รวมท�งจลนทรยเปนตน

ท�งน�เมอแสงสองลงกระทบประจสารปนเปอนดงกลาว สารกลมน�

สามารถใหแสงบางสวนผานเขาไปไดแตเกดการหกเหกระจดกระ

จายไมเปนระเบยบ และแสงบางสวนอาจถกดดซบเอาไวจง

ทำาใหมองเหนเปนนำ�าขน ระดบของความขนจะมากหรอนอยข�นอ

ยกบ ขนาดและจำานวนของสารแขวนลอย ดชนการหกเหของแสงเมอ

กระทบสารแขวนลอย และสของสารแขวนลอย

อณหภม (Water temperature) อณหภมของนำ�า

ธรรมชาตมกแปรผนตามอณหภมอากาศ ระดบความสงของพ�นท สภาพ

ภมประเทศ รวมท�งความเขมของแสง กระแสลม ความลกของแหลงนำ�า

ปรมาณสารแขวนลอย และสภาพแวดลอมทวไปของลำานำ�า เมอแสงสองลง

ไปในนำ�า แสงจะเปลยนเปนพลงงานความรอน สงผลโดยตรงตออณหภม

ของแหลงนำ�าซงเปนปจจยควบคมปฏกรยาเคมในนำ�า รวมท�งควบคมอตรา

การสงเคราะหแสง การหายใจ อตราการยอยสลายสารอนทรย และม

อทธพลตอปรมาณออกซเจนทละลายในนำ�า อนเปนปจจยสำาคญตอระบบ

นเวศแหลงนำ�า นอกจากน�อณหภมของนำ�ายงสงผลทางออม เชน อณหภม

สงทำาใหสารพษทปนเป� อนในแหลงนำ�ามพษรนแรงมากข�นแพรกระจายได

อยางรวดเรว และสลายตวไดเรวเชนกน เนองจากปฏกรยาการสลายตว

และการกำาจดสารพษออกจากรางกายของสงมชวตน�นเกดข�นรวดเรวใน

แหลงนำ�าทมอณหภมสง อยางไรกตาม เช�อโรคบางชนดสามารถแพร

กระจายไดดในสภาพอณหภมสง เชน เช�ออหวาตกโรค เปนตน อณหภมนำ�า

มผลตอการเปลยนแปลงคณภาพนำ�าทางกายภาพ เชน นำ�าทมอณหภมตำา

ยอมมความหนาแนนและความหนดมากข�น ดงน�นอนภาคแขวนลอยในนำ�า

จงตกตะกอนไดยากหากอณหภมของนำ�าสง ความหนาแนนของนำ�าจะลดลง

นอกจากน�นำ�าทมอณหภมสง ยอมมผลใหสารตางๆ ในนำ�าละลายไดมาก

เพราะนำ�าเปนตวทำาละลาย (Solvent) ทด

การนำาไฟฟา (Electrical conductivity, EC) คาการนำา

ไฟฟาเปนการวดความสามารถของนำ�าทใหกระแสไฟฟาไหลผาน คณสมบตน�

ข�นอยกบความเขมขนและชนดของอออนทมอยในนำ�า ตลอดจนอณหภม ใน

สนามไฟฟากระแสอออนบวกจะเคลอนทไปยงอเลคโทรดข �วลบ และอออน

ลบจะเคลอนทไปยงอเลคโทรดข �วบวก กรด ดาง และเกลออนนทรย เชน

HCl Na2CO3 และ NaCl เปนตวนำาไฟฟาไดดเพราะแตกตวใหอออนบวก

และลบ ในทางตรงขาม สารอนทรย เชน ซโครส และเบนซน ไมแตกตวในนำ�า

จงไมนำาไฟฟา การนำาไฟฟาไมไดเปนคาเฉพาะอออนตวใดตวหนง แตเปนคา

รวมของอออนทเกดจากสารละลายหลายชนด คาน�จงไมสามารถบอกให

ทราบถงชนดของสารในนำ�า บอกไดเพยงการเพมหรอลดของอออนทละลาย

ในนำ�าเทาน�น กลาวคอ ถาคาการนำาไฟฟาเพมข�น แสดงถงสารทแตกตวไดใน

นำ�าเพมข�น หรอถาคาการนำาไฟฟาลดลง แสดงไดวาสารทแตกตวไดในนำ�าลด

ลง เปนตน

ของแขงทงหมดในนำา (Total solids) หมายถงของแขงทเปน

สารแขวนลอย เชน ตะกอนแขวนลอยและของแขงทละลายนำ�าได สวนใหญ

เปนเกลออนนทรย อนทรยสารและกาซ สามารถแบงออกเปน 2 สวน

ใหญๆ คอ

1)ปรมาณของแขงท�งหมดในนำ�า (Total suspended

solids) ซงประกอบดวยของแขงท

สามารถตกตะกอนได (Settleable solids) และของแขงแขวนลอย

(Suspended solids) 2)ของแขงทละลายนำ�าได (Dissolved solids) ไดแก เกลอ

อนนทรยตางๆ (Organic

solids) เชน NaCl Na2CO3 และอนทรยสาร (Inorganic solids)

เชน แปง นำ�าตาล กรดอะมโน วตามนบางชนด และผงซกฟอก เปนตน

โดยคาความกระดางของนำ�าจะสงข�นเมอปรมาณของแขงในนำ�า

สงข�น นอกจากน�นยงมของแขง

ประเภทสารอนทรย ไดแก ซากสตวและพช รวมท�งของเสยจากสตว และ

สารประกอบอนทรยสงเคราะห กลมทสำาคญคอโปรตน คารโบไฮเดรตและ

ไขมนรวมท�งผลผลตจากการสลายตวของสารเหลาน� ซงสามารถยอยสลาย

โดยจลนทรย และจะทำาใหปรมาณออกซเจนทละลายในนำ�าลดลงอยาง

รวดเรว สวนของแขงอนนทรยปกตจะเปนสารเฉอย (Inert) และไมสลาย

ตว รวมท�งอนภาคของทราย กรวดและดนตะกอน ปรมาณของแขง

แขวนลอยในนำ�ามความสำาคญอยางยงในการควบคมคณภาพแหลงนำ�า

ธรรมชาต เนองจากสารดงกลาวสามารถก�นแสงแดดทสองลงสนำ�า และยง

ผลใหการสงเคราะหแสงของพชลดลง ปรมาณของแขงท�งหมดในนำ�าเกด

จากปจจยทมอทธพลหลายประการดวยกน เชน ลกษณะและชวงเวลาการใช

ประโยชนทดน ปรมาณนำ�าในพ�นทลมนำ�า

รสและกลนของนำา (Taste and Odour) รสและกลนของนำ�า

เกดจากสารอนทรยเปนสวนใหญ และสารอนนทรยบางชนด นอกจากน�ยง

เกดจากสาหรายบางประเภททสามารถสรางนำ�ามนระเหยได (Volatile oil)

บางคร�งรสและกลนของนำ�าอาจเกดจากชวงเวลาทสาหรายเจรญเตบโต

อยางรวดเรว (Algae bloom) และดงเอาออกซเจนทละลายอยในนำ�า

(Dissolved Oxygen, D.O.) ไปใชหมด เมอนำ�าขาดออกซเจนจงเกดม

กลนได ขณะทนำ�าขาดออกซเจนสารประกอบพวกซลเฟตจะถกเปลยนไปเปน

ซลไฟด ทำาใหนำ�ามกลนเหมนของไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) คลายกลนไขเนา

นอกจากน�นำ�าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมทปลอยลงปนเป� อนกบแหลงนำ�า

ซงมแรธาตตางๆ ทละลายอยในนำ�าเสยเหลาน�น อาจทำาใหรสและกลนของนำ�า

ผดไปจากธรรมชาตได เชน กลนของนำ�าเสยจากโรงงานสรา และโรงงาน

เบยร หรอกลนเนาของพชนำ�าบางชนด เปนตน นอกจากน� กลนของนำ�าอาจ

เกดจากการใสสารเคมมากเกนไป เพอฆาเช�อโรคในนำ�าประปา เชน กลนของ

คลอรนในนำ�า (Exceeding chlorine) ปจจบน ยงไมมวธตรวจวดรส

หรอกลนของนำ�าทชดเจน แตสามารถควบคมไมใหนำ�ามรสและกลนผดปกต

ได โดยหยดย�งการเจรญเตบโตของจลนทรยตางๆ ทจะกอใหเกดรสและ

กลน หรอยบย�งการเปลยนแปลงทางเคมของสารบางตว ทอาจปะปนลงไป

ในแหลงนำ�า รวมท�งใหออกซเจนแกนำ�า (Aeration) หรอใชถาน

(Activated carbon) ดดกลนออกจากนำ�า หรอใชโอโซน (O3) ใสลงไป

ในนำ�า เพราะนอกจากโอโซนจะดดกลนและรสของนำ�าแลว ยงฆาเช�อ

แบคทเรยทมอยในนำ�าดวย

3.3.2 ดชนคณภาพนำาทางเคม (Chemical quality parameters)

โดยธรรมชาต คณภาพนำ�าทางเคมเกดข�นจากแรธาตทละลายมา

กบนำ�าตามธรรมชาต แรธาตเหลาน�สามารถทำาใหคณสมบตของนำ�า

เปลยนแปลงได อาจทำาใหนำ�าน�นไมปลอดภยสำาหรบอปโภคบรโภค เพราะสาร

บางอยางอาจเปนพษตอมนษยได และบางชนดอาจมผลตอการนำาไปใช

ประโยชนนอยมาก ดชนคณภาพทางเคมของนำ�าทสำาคญในแหลงนำ�า

ธรรมชาต ไดแก

คาพเอช (Potential of hydrogen, pH-value)

ความเปนกรด ดางของนำ�า หรอ – pH เปนดชนทแสดงใหทราบวานำ�าน�นม

สมบตเปนกรดหรอดาง โดยแสดงในรปปรมาณความเขมขนของไฮโดรเจน

ไอออนทมอยในนำ�า ระดบความเปนกรด ดาง – (pH) ของนำ�าจะมคาอย

ระหวาง 0–14 โดยท pH = 7 แสดงถงสภาพเปนกลาง pH > 7 แสดง

ถงสภาพทเปนดาง และ pH < 7 แสดงถงสภาพเปนกรด pH ของนำ�าใน

สภาพธรรมชาตมคาระหวาง 4–9 โดยมสภาพเปนเบสเลกนอย เนองจากม

คารบอเนตและไบคารบอเนตละลายอย หรออาจเปนผลมาจากการ

สงเคราะหแสงของสาหรายหรอพชนำ�าคอนขางสง จงทำาใหปรมาณ

คารบอนไดออกไซดในนำ�าลดลง แตปรมาณออกซเจนเพมมากข�น ขณะท

อตราการหายใจของสงมชวตในนำ�ามคาสง ทำาใหปรมาณ

คารบอนไดออกไซดมปรมาณมากและออกซเจนมปรมาณนอยสงผลใหคา

ความเปนกรดดางลดลง นอกจากน� pH ยงทำาหนาทในการควบคมระบบ

คารบอนไดออกไซด คารบอเนต – - ไบคารบอเนต กลาวคอ ท pH ตำา (4

– 6) มกพบคารบอนไดออกไซดอยในรปกรดคารบอนก และเมอ pH เพม

(7 – 10) กรดคารนกจงแตกตวใหกรดคารบอนกมากข�น และหาก pH

สงกวา 10 คารบอนไดออกไซดอาจอยในรปคารบอเนตเทาน�น ซงทำาใหเกด

ตะกอนของเกลอแคลเซยมคารบอเนตคา pH มความสำาคญตอนำ�าหรอตอ

กจการทำานำ�าประปามาก เพราะคา pH ของนำ�าถกใชเปนตวพจารณาวธการ

ทำาตกตะกอนดวยสารเคม (Chemical coagulation) การฆาเช�อโรคใน

นำ�า (Disinfection) การแกนำ�ากระดาง หรอการทำานำ�าออน (Water

softening) และการปองกนการเกดการสกกรอนของทอนำ�า

(Corrosion control) เพราะนำ�าทม pH ตำามาก ทำาใหทอสกกรอนไดงาย

แตหาก pH สงเกนไป อาจเปนอปสรรคตอการตกตะกอน ดงน�น การ

ปรบปรงคณภาพนำ�าจงจำาเปนตองทราบคา pH ตามมาตรฐานของนำ�า

บรโภคควรม pH ระหวาง 6.0 - 8.5 การวดคา pH ของสารละลายตาง ๆ

หรอของนำ�า มดงน�

1) ใชกระดาษพเอช (pH-paper)

2) ใชเทยบกบสมาตรฐาน ซงอาจเปนสสารละลายมาตรฐานท

เตรยมข�นมาใหม pH ตางกน แลวใสตวช� pH ลงไป หรอเปนสมาตรฐานท

ทำาดวยแกวหรอพลาสตคยอมส วธน�กอนเทยบสตองทราบวานำ�ามคา pH

อยเทาใดจากกระดาษ pH คราวๆ กอน เพองายตอการเลอกตวช� pH จาก

น�นจงหยด ตวช� pH ลงไปในนำ�าและเขยา สจงปรากฏข�น แลวนำาไปเทยบส

กบมาตรฐานคา pH วธเทยบสคอนขางสะดวกและรวดเรว เหมาะสำาหรบใช

ในสนาม แตคาทไดเปนเพยงคาคราวๆ เทาน�น

3) ใชเครองมอไฟฟาวดคา pH เครองมอน�เรยกวา "พเอช

มเตอร" (pH-meter) ซงสะดวกมาก เพยงใชหวตรวจนำาหววด

(Electrode) จมลงไปในนำ�าเพออานคา

ปรมาณออกซเจนทละลายในนำา (Dissolved Oxygen,

DO) พชนำ�าและสตวนำ�าตางอาศยออกซเจนทละลายในนำ�าเพอการดำารง

ชวต ฉะน�น นำ�าผวดนหรอนำ�าใตดนควรมออกซเจนปรมาณเพยงพอ

นอกจากน� จำานวนออกซเจนทละลายในนำ�ายงมความสมพนธกบความ

สกปรกของนำ�าอกดวย กลาวคอ ถานำ�าสกปรกมาก ปรมาณออกซเจนท

ละลายในนำ�าจะถกใชยอยสลายสารสกปรกเหลาน�น และถานำ�าสกปรกม

จำานวนแบคทเรยมาก แบคทเรยกตองการใชออกซเจนมากเชนกน ทำาให

จำานวนออกซเจนทละลายอยในนำ�าถกใชหมดหรอลดลง

ปรมาณออกซเจนทแบคทเรยใชในการยอยสลายสารอนทรย

(Biochemical Oxygen Demand, BOD) คา BOD สามารถบง

บอกไดถง ความสกปรกหรอการปนเป� อนของนำ�าได โดยคา BOD ยงสง

ยงแสดงวาแหลงนำ�าน�นมคณภาพตำา เพราะ BOD คอการวดปรมาณ

ออกซเจนในนำ�ากอนและหลงการบม การทคา BOD มากกยอมหมายถง

ปรมาณออกซเจนในนำ�าถกใชไปมากหรอมจลชพอยในนำ�ามาก ซงจะเปน

สาเหตใหนำ�าเนาเสย ในทางกลบกน หากคา BOD นอย กสามารถบงบอกได

วานำ�ามความสกปรกนอย คา BOD จงมกจะถกใชในการออกแบบระบบ

บำาบดนำ�า เพอใหนำ�ามคณภาพด

ไนเตรท (Nitrate) ไนเตรทเปนสารทเกดจากการยอยสลาย

สารไนไตรทซงเกดจากสารแอมโมเนย ไนโตรเจนมความสำาคญตอการ

เจรญเตบโตของแพลงคตอนพชและพชนำ�า ดงน�นปรมาณไนเตรทจง

สามารถบอกกำาลงการผลต (Productivity) ของแหลงนำ�าได ซงแพลงค

ตอนพชใชไนเตรทในการสรางโปรตน จากการออกซเดชนไนไตรทใหเปนไน

เตรท นอกจากน�ยงไดมาจากการชะลางปยทมธาตไนโตรเจนเปนองค

ประกอบ โดยธรรมชาตไนเตรทมปรมาณนอยมากในนำ�าผวดน แตกลบพบ

วามปรมาณสงในนำ�าใตดน อยางไรกตาม ไนเตรทไมเปนอนตรายตอสขภาพ

หากพบปรมาณนอย แตถาพบในปรมาณสงในนำ�าบรโภคอาจมพษตอ

รางกาย โดยเฉพาะเดกทารกอาจทำาใหรางกายขาดออกซเจน เกดอาการตว

เขยวชก และตายได

ฟอสเฟต (Phosphate) ฟอสเฟตเกยวของกบการแปรรป

พลงงานในระบบนเวศ และเปนธาตอาหารทมความจำาเปนตอการเจรญ

เตบโตของพชนำ�าและแพลงคตอนพช ซงเกยวของกบกระบวนการเมตาบอ

ลซมของเซลล โดยเฉพาะกระบวนการถายทอดพลงงาน และกระบวนการ

สรางกรดนวคลอก ฟอสเฟตในนำ�าธรรมชาตและนำ�าโสโครกอยในรปตางกน

เชน ออรโธฟอสเฟต อนทรยฟอสเฟต ซงฟอสเฟตเหลาน�อยในรปของซาก

พช ซากสตว หรอในรปทละลายนำ�า ฟอสเฟตทปนเป� อนในแหลงนำ�าอาจไดมา

จากกจกรรมการซกลาง และการใชปยในกจกรรมการเกษตร

คลอไรด (Chloride) คลอไรดเปนสารทมอยตามแหลงนำ�า

ธรรมชาตทวไปโดยเฉพาะนำ�าผวดน เชน แมนำ�า ลำาคลองตาง ๆ และมมากใน

นำ�าทอยใกลปากแมนำ�าหรอผานนำ�ากรอย ซงเปนบรเวณทอยภายใตอทธพล

การข�นลงของนำ�าทะเล โดยปรมาณของคลอไรดทเพมมากข�นเปนสดสวน

กบปรมาณเกลอแรทเพมข�น ดงน�นภเขาหรอทสงจงมปรมาณคลอไรดตำา

นอกจากน�นสงขบถายจากมนษยโดยเฉพาะอยางยงปสสาวะมปรมาณคลอ

ไรดเทากบปรมาณทบรโภคเขาไปพรอมกบอาหารและนำ�าดมเฉลย 6 กรม

ตอคนตอวน หากนำ�าท�งทปลอยลงสแมนำ�าลำาคลองมจำานวนคลอไรดเพมข�น

เกนมาตรฐาน อาจสนนษฐานไดวานำ�าน�นสมผสกบแหลงนำ�าโสโครกมากอน

ความกระดางของนำา (Hardness) นำ�ากระดางหมายถง นำ�าท

ทำาปฏกรยากบสบแลว ทำาใหนำ�าสบเกดฟองไดยาก และนำ�าชนดน�ทำาใหเกด

ตะกรนอดตนในทอนำ�าและภาชนะอนๆ ทใชตมนำ�าดวยอณหภมสงๆ นำ�า

กระดางอาจกอปญหาการใชนำ�าในชวตประจำาวนได เชนรสของนำ�า หรอส�น

เปลองสารซกฟอก เปนตน สาเหตของความกระดางคอ เกลอไบ

คารบอเนต (HCO3) ซลเฟต (SO4)- คลอไรด (Cl)- และไนเตรต (NO3)-

ของธาตแคลเซยม (Ca)++ และแมกนเซยม (Mg)++ ละลายปนอยในนำ�า

Calcium และ Magnesium เปน Ion สำาคญททำาใหนำ�ากระดาง สวนอ

ออนของโลหะ อนๆ ทละลายและเพมจำานวนเปนสองหรอสามเทาของ

จำานวนเดม เชน อะลมนม เหลก แมงกานสและสงกะส เปนสารททำาใหนำ�า

กระดาง เชนกน ความกระดางของนำ�าวดจากความเขมขนของ Calcium

Carbonate หนวยเปน มลลกรมตอลตร (mg/l) ความกระดางมมาก

หรอนอยน�นข�นอยกบชนดและปรมาณของเกลอ สำาหรบนำ�าในธรรมชาต

ความกระดางเกดจากเกลอไบคารบอเนตและซลเฟตเปนสวนใหญ

3.3.3 คณภาพนำาทางชวภาพ (Biological quality

parameters) นำ�ามสงมชวตมากมายทมขนาดเลกปะปนและไมสามารถ

มองเหนไดดวยตาเปลา แตมความสำาคญตอระบบนเวศนำ�า เพราะสงมชวต

ขนาดเลกเหลาน�ชวยยอยสลายของแขงทเนาเป อยในนำ�า อยางไรกตาม สง

มชวตขนาดเลกเหลาน� บางชนดอาจเปนอนตรายตอระบบนเวศหรอคนทใช

แหลงนำ�าน�นกได ดงน�น ปรมาณและชนดจลนทรย สามารถใชเปนดชนช�วด

คณภาพได เพราะปรมาณทมมากเกนไป หรอจลนทรยบางชนดอาจเปน

อนตรายตอคน หากปนเป� อนในนำ�าบรโภคและอปโภค

แบคทเรย (Bacteria) การใชแบคทเรยบงช�คณภาพนำ�าไดรบ

ความนยมทสด เนองจากแบคทเรยทำาใหเกดโรคหลายชนดทสามารถแพร

กระจายไดในนำ�า เชน อหวาตกโรค โรคทางเดนอาหาร ไขรากสาด โรคโปลโอ

โรคไวรสตบอกเสบ และโรคบด เปนตน กลมแบคทเรยทนยมศกษา ไดแก

โคลฟอรมแบคทเรย (Coliform bacteria) และฟคอลโคลฟอรม

แบคทเรย (Fecal coliform bacteria) เนองจากเปนกลมแบคทเรยท

พบในทางเดนอาหารสตวเลอดอน และไมพบในนำ�าสะอาดไมเพมจำานวนใน

สงแวดลอม และสามารถตรวจหาไดโดยวธทไมซบซอน

โปรโตซว (Protozoa) เปนสตวเซลลเดยว (Single-cell

eukaryotic microorganisms) ทไมมผนงเซลล ใชแบคทเรยและ

จลนทรยเปนอาหาร มประโยชนคอทำาใหลำาธารสะอาดข�น

ไวรส (Viruses) เปนอนภาค Parasitic ประกอบดวย

Strand ของ Genetic material – deoxyribonucleic acid

(DNA) หรอ Ribonucleic acid (RNA) หอหมดวยโปรตน ไวรสไมม

ความสามารถในการสงเคราะหองคประกอบใหม แตสามารถบกรกเขาส

เซลลของสงมชวต จากน�นมนสามารถเปลยนแปลงการทำางานของเซลล

ใหมดวยการสราง Viral genetic material และอาศยเซลลทมนอาศย

(Host cell) เมอเซลลตดเช�อตายลง ไวรสจำานวนมากจะถกปลอยออกไป

ตดเช�อเซลลอนๆ

แพลงคตอน (Plankton) มบทบาทตอระบบนเวศนและใน

หวงโซอาหาร เพราะเปนผผลตเบ�องตน รวมถงชนดและปรมาณของแพลง

ตอนสามารถระบคณภาพนำ�าได แหลงนำ�าปกตจะมแพลงคตอนมากชนด

และปรมาณแพลงคตอนแตละชนดมไมมากในทางตรงขามหากนำ�าเกด

มลภาวะจำานวนชนดแพลงคตอนจะลดลงเหลอเพยง 2-3 ชนด หรออาจ

เหลอเพยงชนดเดยว

สตวหนาดน (Betose) คอ สตวทไมมกระดกสนหลงทอาศย

อยบนหนาหรอใตดนหรอใตนำ�า สตวหนาดนจะเปนอาหารธรรมชาตของสตว

ช�นสงกวาซงสตวหนาดนสามารถบงบอกความอดมสมบรณไดหรอในเรอง

ขอมลเกยวกบสงมชวตในนำ�าอาจระบไดเปนสตวตวบงช� คอ แมลงนำ�าและ

สตวไมมกระดกสนหลงทตองการอกซเจนหายใจ มกชอบอยในนำ�าสะอาดม

ออกซเจนสง แตหลายชนดสามารถปรบตวอยในทออกซเจนนอยได และ

บางชนดกทนอยไดในททเกอบไมมออกซเจนเลย ดงน�นถาเกดมลภาวะ

ทำาใหออกซเจนในนำ�าลดลง สตวทตองการออกซเจนสงจะอยไมได ในขณะท

สตวททนอยไดในภาวะออกซเจนตำากวาจะสามารถอยไดด เปนตนสารปน

เป� อนตางๆ ทกอใหเกดมลภาวะทางนำ�า

3.4 สารปนเป อนทกอใหเกดมลภาวะทางนำา

ผลของการระบายนำ�าท�งลงสแหลงนำ�าธรรมชาตทำาใหคณภาพของนำ�า

ในแหลงนำ�าน�นเปลยนไป เพราะแหลงนำ�าธรรมชาตคอนขางจะมความจำากด

ตอการดดซบสารปนเป� อนเหลาน�น และจะนำามาซงการเกดมลภาวะทางนำ�า

โดยสารปนเป� อนดงกลาวไดแก

เกลออนนทรย (Inorganic Salts)

ในนำ�าท�งจากโรงงานอตสาหกรรมมกมเกลออนนทรยปนเป� อนอย สง

ผลทำาใหนำ�าในแหลงธรรมชาตเกดความกระดาง ทำาใหไมเหมาะสมทจะนำาไป

ใชประโยชนท�งในอตสาหกรรม เกษตรกรรม และการอปโภคบรโภคใน

ชมชน นอกจากน�นแลวการมเกลออนนทรยตกตะกอนสะสมอยตามทอนำ�า

จะทำาใหกดขวางการไหลของนำ�า

กรดและดาง (Acid and Alkalis)

โดยปกตนำ�าผวดนในธรรมชาตจะมลกษณะเปนบฟเฟอร เปนผลทำาให

สงแวดลอมอยในสภาพทเหมาะสมสำาหรบสงมชวตในนำ�า เมอใดทมการ

ปลอยนำ�าท�งจากแหลงตางๆ ทมความกรดหรอดาง จะสงผลทำาใหเกดการ

เปลยนแปลงของคาความเปนกรด-ดาง (pH) ในนำ�า และสงผลตอสงม

ชวตในนำ�า

สารอนทรย (Organic Matter)

สารอนทรยในนำ�าน�นเมอถกยอยสลายโดยจลนทรยแลวจะทำาใหเกด

การใชออกซเจนทละลายอยในนำ�าเพอการหายใจ หากมสารอนทรยปนเป� อน

ปรมาณมากอยในแหลงนำ�า จะทำาใหเกดการลดลงของออกซเจนทละลายใน

นำ�า และสงผลทำาใหสงผลตอสงมชวตในนำ�า เชน เกดการอพยพของสตวนำ�า

หรออาจทำาใหสงมชวตในนำ�าตายไดเนองจากสภาวะขาดออกซเจน

สารแขวนลอย (Suspended Solids)

สารแขวนลอยมท�งทเปนสารอนนทรยและสารอนทรย และเมอมสาร

แขวนลอยอยในแหลงนำ�าจะทำาใหแหลงนำ�าน�นมความขน และเมอสาร

แขวนลอยเหลาน�นเกดการตกตะกอนจะทำาใหเกดการยอยสลาย ทำาใหระดบ

ของออกซเจนในนำ�าลดลง สตวนำ�าจะตายเนองจากการขาดออกซเจน และ

การสะสมของตะกอนทเกดจากสารแขวนลอยยงจะทำาใหเกดความไมเหมาะ

สมตอการวางไขของสตวนำ�า

ของเหลวและของแขงทลอยนำา (Floating Solids and Liquids)

ไดแก นำ�ามน ไขมน และวสดอนๆ ทลอยนำ�าได เมอมการปนเป� อนลงส

แหลงนำ�าจะทำาใหเกดความเปนพษตอสงมชวตในนำ�า และสงผลทำาใหไม

สามารถนำานำ�าในแหลงน�นมาใชประโยชนได

นำารอน (Heated Water)

นำ�าทมอณหภมสงเมอถกปลอยท�งลงสแหลงนำ�า อาจทำาใหอณหภม

ของแหลงนำ�าน�นสงข�นไดหากนำ�าท�งน�นมปรมาณมาก เชน นำ�าท�งจากระบบ

หลอเยนในโรงงานอตสาหกรรม อณหภมของนำ�าทเพมสงข�นน�นจะทำาใหเกด

การอพยพของสตวนำ�า และถาหากเกดการเปลยนแปลงของอณหภมอยาง

รวดเรวอาจทำาใหสงมชวตในนำ�าตายได

ส (Color)

สทมการปนเป� อนลงสแหลงนำ�ามกเกดจากโรงงานตางๆ เชน โรงงาน

ทอผา โรงงานฝอกยอม โรงงานกระดาษ โรงงานผลตสรถยนต เปนตน

เมอสจากอตสาหกรรมเหลาน �นปนเป� อนลงสแหลงนำ�าจะทำาใหเกดความเปน

พษตอสงมชวตในนำ�า

สารเคม (Chemicals)

ไดแก โลหะหนก และสารปองกนกำาจดศตรพช เปนตน ถาหากมการ

ปนเป� อนของสารเหลาน�ในแหลงนำ�าจะทำาใหสงผลตอคณภาพนำ�า ทำาใหไม

เหมาะสมตอการนำาไปใชในการอปโภคบรโภค และไมเหมาะสมตอการดำารง

ชวตของสงมชวตในนำ�า

จลนทรย (Microorganisms)

นำ�าเสยจากแหลงชมชน สวนใหญจะมการปนเป� อนของจลนทรยท

ทำาใหเกดโรค ซงจะทำาใหสงแวดลอมในแหลงนำ�าธรรมชาตเปลยนแปลงไป

เนองจากจลนทรยเหลาน�นจะไปทำาการยอยสารอนทรยในแหลงนำ�า ทำาให

เกดการใชออกซเจนทละลายนำ�า ทำาใหปรมาณออกซเจนละลายนำ�าลดลง สง

ผลตอสงมชวตในนำ�า ทำาใหเกดการตาย หรอการอพยพไปสแหลงอน

สารกมมนตรงส (Radioactive Materials)

สารกมมนตรงสทปนเป� อนลงสแหลงนำ�าอาจเกดจากการรวไหลของ

สารกมมนตรงสจากโรงไฟฟานวเคลยร หรอขยะพวกอปกรณการแพทยท

มการปนเป� อน การเกดมลภาวะทางนำ�าอนเนองมาจากสารกมมนตรงสน�น

เปนการทำาลายสารทเปนองคประกอบของสงทมชวต ซงอาจทำาใหเกดการ

เจบปวย กลายพนธ หรอตายได นอกจากน�นการบำาบดการปนเป� อนของ

แหลงนำ�าจากสารกมมนตรงสยงทำาไดยากอกดวย

3.5 แหลงกำาเนดมลภาวะทางนำา

แหลงกำาเนดมลภาวะทางนำ�าสามารถจำาแนกตามแหลงทเกด ดงน�

(สธลา ตลยะเสถยร และคณะ, หนา 253-262)

แหลงชมชน

นำ�าท�งจากแหลงชมชนนบวาเปนสาเหตหลกสาเหตหนงททำาใหเกด

มลภาวะทางนำ�า นำ�าท�งจาก

แหลงชมชนเกดจากการใชนำ�าในชวตประจำาวน ไดแก นำ�าท�งทมาจากหองนำ�า

นำ�าซกผา ซกลาง ปรงอาหาร ขบถาย การชำาระรางกาย จากทอยอาศยทก

ประเภท นำ�าท�งสวนใหญจะถกปลอยมาตามทอระบายนำ�า ซงสวนใหญจะไหล

ลงสแหลงนำ�าโดยไมผานการบำาบด นอกจากนำ�าท�งทมาจากทอระบายนำ�าแลว

ยงมนำ�าท�งจากชมชนทไหลลงสแหลงนำ�าในลกษณะทไมมตำาแหนงชดเจน

เชน นำ�าทเกดจากการลางพ�นผวตามอาคารบานเรอน นำ�าทชะลางตะกอนดน

ทรายจากบรเวณทมการกอสรางถนนและอาคารบานเรอน นำ�าท�งจากแหลง

ชมชนสวนใหญจะมการปนเป� อนจากสารตางๆ เชน สารอนทรย เช�อโรค

ตะกอนดนทราย ยาฆาแมลง ตะกว ผงซกฟอก นำ�ามน เศษอาหาร อจจาระ

ปสสาวะ ซงเปนสาเหตใหเกดการเนาเสยของแหลงนำ�าธรรมชาต

โรงงานอตสาหกรรม

นำ�าท�งจากโรงงานอตสาหกรรมจะมชนดของสารปนเป� อนทแตก

ตางกนไปตามประเภทของโรงงาน

อตสาหกรรม เชน โรงงานกระดาษ โรงงานทำาอาหารกระปอง โรงงาน

นำ�าตาล โรงงานผลตแปงมนสำาปะหลง โรงงานผลตเครองดม จะมการ

ปลอยนำ�าท�งทมการปนเป� อนของสารอนทรยจำานวนมาก

โรงงานอตสาหกรรมเคม โรงงานผลตสารกำาจดศตรพช โรงงาน

ถลงเหลก โรงงานยอมผา โรงงานฟอกหนง จะมการปลอยนำ�าท�งทมการปน

เป� อนของสารพษจำานวนมาก

โรงงานผลตกระแสไฟฟาพลงงานนวเคลยร โรงงานถลงเหลก

อตสาหกรรมนำ�ามน จะมการปลอยนำ�าท�งทมการปนเป� อนของกมมนตรงส

และนำ�ามนปนเป� อนได

นำ�าท�งจากโรงงานอตสากรรมสวนใหญจะปลอยลงสแหลงนำ�าทาง

ทอนำ�าท�ง จงทำาใหสามารถควบคมและบำาบดไดสะดวก แตหากไมไดรบการ

บำาบดกอนปลอยลงสแหลงนำ�า จะทำาใหเกดมลภาวะทางนำ�าซงสงผลตอ

คณภาพนำ�าในแหลงนำ�าอยางรนแรง สามารถทำาใหสตวนำ�าในแหลงนำ�าน�น

ตายไดทนท นำ�าจะเนาเสยอยางรนแรงและรวดเรว นำ�าท�งจากโรงงาน

อตสาหกรรมเปนสาเหตหลกททำาใหเกดมลภาวะทางนำ�าเชนเดยวกบนำ�าท�ง

จากชมชน เนองจากโรงงานอตสาหกรรมมจำานวนมาก ในแตละโรงงานตาง

กมนำ�าท�งจากกระบวนการตางๆ ไมวาจะเปนกระบวนการผลต กระบวนการ

ทำาความเยน

เกษตรกรรม

นำ�าท�งทระบายออกจากบรเวณทมการทำาการเกษตร ไมวาจะเปน

สวน ไร นา ฟารม สวนใหญจะ

มการปนเป� อนของสารประกอบทางเคมตางๆ ทถกชะลางมาจากผวดน

ไดแก ปยเคม ปยอนนทรย และวตถมพษทใชในการเกษตรกรรม

กระบวนการเตรยมพ�นทเพาะปลก อาจมการไถพรวนดน ทำาใหเศษดนและ

พชบางสวนถกพดพาไปโดยอทธพลของนำ�าและปจจยอนๆ ใหตกลงสแหลง

นำ�า และกอใหเกดเปนตะกอน หรอของเนาเสย ซงเปนตวเรงใหเกดมลภาวะ

ทางนำ�า สำาหรบกระบวนการเพาะปลก อาจตองมการใสปยเคมและสารวตถม

พษ เพอชวยเพมผลผลตของพชทปลก ซงมโอกาสทสารปนเป� อนเหลาน�จะ

ถกชะลางลงสแหลงนำ�าได โดยกระบวนการชะลางของฝนหรอนำ�าชลประทาน

สวนกระบวนการเกบเกยวกอาจเรมตนจากมบางสวนของพชผล ถกเคลอน

ยายลงสแหลงนำ�าโดยความต�งใจ เชน การลางทำาความสะอาดพชผลข�นตน

การแชลางเพอขจดสงทไมตองการใหหลดออกไปจากพชผล จะทำาใหสาร

พษ และสงปฏกลตางๆ จะหลดลอยลงสแหลงนำ�าได อกประเดนหนงคอ

การชำาระลางเครองมอและอปกรณทางการเกษตรซงจะพบวามสงสกปรก

และสารพษปนเป� อนลงสแหลงนำ�า รวมถงการถายเทมลสตว การชำาระลาง

รางกายสตว เชน วว ควาย แพะ แกะ กจะทำาใหเกดมลภาวะทางนำ�าไดเชนกน

นบวาการเกษตรเปนแหลงกำาเนดมลภาวะทางนำ�าทยากตอการ

ควบคมและแกไข เนองจากเปนการปลดปลอยสารพษปนเป� อนทมตำาแหนง

ไมชดเจน ผลเสยจากมลภาวะทางนำ�ายงมผลกระทบโดยตรงกบเกษตรกร

เอง ตวอยางเชน กงทเล�ยงในบอเปนโรคและมความผดปกตในการลอก

คราบอนเนองมาจากสารฆาแมลงในแหลงนำ�าทแพรกระจายมาจากสวนผก

บรเวณใกลเคยง การระบายนำ�าท�งจากบอกงลงสทะเล ทำาใหเกดการเนาเสย

ของนำ�าทะเลและไมสามารถนำานำ�าทะเลมาใชเพาะเล�ยงสตวนำ�าไดอกเปนตน

เนองจากปจจบนประชากรเพมมากข�น ไมมเน�อทเพยงพอในการทำา

เกษตรกรรมจงจำาเปนตองใชปยและยาฆาแมลงเพอเพมผลผลต และเรง

การเจรญเตบโต ตลอดจนการขดคลองชลประทาน ทำาใหนำ�าไหลเขาสไรนา

และชะลางเอาสารเคม ยาฆาแมลงจากไรนา ทำาใหเกดการปนเป� อนของ

แหลงนำ�านำาไปสมลภาวะทางนำ�า

การปาไม

งานทางดานปาไมมผลทำาใหเกดมลภาวะทางนำ�าไดหลายประการ

ดงน�

1) การทำาไม ปจจบนมการใชเครองจกรกลตางๆ เพอทนแรง

ในการตดชกลากไม ซงใชนำ�ามนเปนเช�อเพลง บางคร�งอาจมการรวไหลของ

นำ�ามน สำาหรบไมทตดแลวรอการชกลาก เมอฝนตกลงมากจะชะลางคราบ

นำ�ามนทร วไหลและสารพวกเรซนจากเน�อไมลงสแหลงนำ�า

2) การตดถนนปาไม เพอนำารถยนตเขาไปชกลากไมออกมา

เปนสาเหตใหดนเกดการพงทลาย

ถกชะลางโดยฝนไหลลงสแหลงนำ�า ทำาใหมปรมาณตะกอนในนำ�าเพมมากข�น

3) การทำาลายปา ทำาใหเกดการชะลางบรเวณผวหนาดน และ

เกดการพดพาสงปกกลลลงสแหลงนำ�า ทำาใหเกดการปนเป� อนของแหลงนำ�า

4) การปลกและดแรรกษาปา เนองจากปาธรรมชาตถกทำาลาย

ไปมาก จงตองมการปลกทดแทน โดยการปลกตนไมทมคณคาทาง

เศรษฐกจ เปนไมโตเรว จงมการใสปยและสารเคมตางๆ ซงทำาใหเกดการ

ตกคาง เมอฝนตกลงมากจะชะลางเอาสารปนเป� อนเหลานน�ไหลลงสแหลง

นำ�า

การทำาเหมองแร

เหมองฉดเปนสาเหตททำาใหนำ�าขน และมตะกอนในแมนำ�าลำาธาร

กองเศษหนและแรอาจถกชะลาง

ไหลลงสลำาธาร นอกจากน�ถนนทตดผานเขาไปในเหมองเพอความสะดวกใน

การขนสงลำาเรยงแร กเปนสาเหตหนงททำาใหเกดการพงทลายของดน

ทำาใหเกดการชะลางลงสแหลงนำ�าจากฝนและปจจยอนๆ สวนเหมองขดทำาให

ดนตามชายฝงพงทลายลงมาสแหลงนำ�า สงผลใหเกดการต�นเขนของแหลง

นำ�า การทำาเหมองแรนอกจากจะทำาใหเกดมลภาวะทางนำ�าแลว ยงทำาใหเกด

ความเสยหายตอพ�นทในบรเวณน�น เนองจากการตดโคนตนไมบรเวณททำา

เหมองแร

การกอสราง

การตดถนน สรางอาคารบานเรอน สรางเขอน ตองมการปรบดน

ใหเรยบโดยใชรถไถและบดให

เรยบหรอใชรถตกดนสวนหนาออก สาเหตเหลาน�เปนตวการทำาใหดนถก

รบกวนและทำาใหเกดการพงทลายและถกชะลางลงสแหลงนำ�าได

การสาธาณสข

สถานทบำาบดรกษาทางดานสาธารณสข เชน โรงพยาบาล สถาน

พยาบาล หรอคลนก อาจมการ

ปลอยนำ�าท�งทมการปนเป� อนของเช�อโรคตางๆ ลงสแหลงนำ�า ถงแมวาจะม

กระบวนการบำาบดกอนปลอยลงสแหลงนำ�ากตาม

ฟารมปศสตว

ไดแก การเล�ยงหม ไก โค กระบอ บอปลา เศษอาหารทเหลอ และ

มลสตวระบายลงสแหลงนำ�า

ฟารมเล�ยงสตวสวนใหญมกจะอยบรเวณใกลเคยงกบแหลงนำ�า เพราะ

สะดวกในการนำานำ�ามาใชประโยชนในการเล�ยงสตว แตกมผลเสยเกดข�นตาม

มาดวยกนสามประการ ประการแรกสตวจะถายของเสยลงสแหลงนำ�า ทำาให

เกดการเนาเสย ประการทสองสตวอาจมการแทะเลมหญาและพชคลมดน

ตางๆ จนทำาใหประสทธภาพในการคลมดนของพชเหลานน�นลดลง นำามาซง

การถกชะลางพงทลายของดนลงสแหลงนำ�า ประการสดทายการเล�ยงสตว

ในบรเวณใดกตามอาจมการสงเสรมใหเกดการแพรระบาดของเช�อโรค

ตางๆ ได เนองจากสาเหตของโรคบางชนดเกดจากสตวเปนพาหะหรอเปน

แหลงแพรเช�อ เมอสตวถายมลออกมาอาจนำาเช�อโรคปนเป� อนสแหลงนำ�าได

การพกผอนหยอนใจ

ความสกปรกของนำ�าทนำาไปสมลภาวะทางนำ�า ซงอาจเกดข�นไดดวย

ความต�งใจหรอไมไดต�งใจกตาม

เชน การโยนเศษวสด เศษสงของลงสแมนำ�าลำาคลอง การลอยกระทงแลว

ท�งใหเกะกะอยในแหลงนำ�า หรอการถายเทของเสยออกไปจากสถานทพก

ผอนหยอนใจ เชน สวนสาธารณะ สวนสตว สถานเรงรมย สนามเดกเลน

สนามกอลฟ ลวนทำาใหเกดความสกปรกของแหลงนำ�าท�งส�น

นำาเสยจากสถานทกำาจดขยะมลฝอย

เทศบาลมกนำาขยะไปกองท�งไวอยางไมถกวธและขาดความรบผด

ชอบ จงเปนทรวมของเศษ

อาหาร ของเนาเสย เช�อโรค สารพษ เมอฝนตกสารปนเป� อนเหลาน�กจะถก

ชะลางลงสแหลงนำ�า ทำาใหเกดมลภาวะทางนำ�า

3.6 ผลกระทบจากมลภาวะทางนำา

มลภาวะทางนำ�าสงผลกระทบแกสขภาพอนามยของมนษย สงมชว

ตอนๆ และสงแวดลอม นอกจากน�นยงสงผลกระทบทางดานเศรษกจและ

สงคม ดงน�

การอปโภคบรโภค

เมอเกดมลภาวะในแหลงนำ�าทมนษยนำามาใชอปโภคและบรโภค จะ

ทำาใหคณภาพนำ�าในแหลงนำ�าน�นลดลง ทำาใหตองเสยท�งเวลาและคาใชจายใน

การบำาบดใหคณภาพนำ�าน�นดข�น แตหากเกดมลภาวะทางนำ�าทรนแรงบาง

คร�งอาจไมสามารถนำามาใชในการอปโภคบรโภคไดอกตอไป มลภาวะทางนำ�า

น�นมผลกระทบตอการผลตนำ�าดมและนำ�าประปาเปนอยางมาก เนองจากเมอ

แหลงนำ�าทจะนำามาผลตมคณภาพเสอมโทรม ทำาใหตองเพมกระบวนการ

หรอผานกรรมวธในการผลตมากข�น ในการบำาบดสารปนเป� อนออกจากนำ�า

และปรบสภาพความเปนกรดดางทเหมาะสม เพอใหไดนำ�าทมคณภาพเหมาะ

สมตอการนำาไปอปโภคบรโภค

การสาธารณสข

มลภาวะทางนำ�าสงผลกระทบตอการสาธารณสข คอ หากนำ�าน�นม

การปนเป� อนของเช�อโรค จะทำาใหเปนแหลงสะสมเช�อโรคซงจะนำาไปสการ

แพรระบาดของโรคตางๆ เชน อหวาตกโรค ไทยฟอยด บด และโรคผวหนง

ตางๆ นอกจากจะมการปนเป� อนจากเช�อโรคแลวอาจมการปนเป� อนของสาร

พษตางๆ ไมวาจะเปนสารพษจากโรงงานอตสาหกรรม เกษตรกรรม อาคาร

บานเรอน ซงสารพษทปนเป� อนในแหลงนำ�าทำาใหสงผลกระทบตอมนษย

ไดแก การเจบไขไดปวย เกดความรำาคาญ เสยสขภาพจต

การอตสาหกรรม

โรงงานอตสาหกรรมสวนใหญตองการใชนำ�าทมคณภาพดและม

ปรมาณมากพอ เพอนำาไปใชในการดำาเนนระบบ เชน ระบบหลอเยน ระบบ

การผลต ระบบการทำาความสะอาด เมอเกดมลภาวะทางนำ�าในแหลงนำ�า ทำาให

ทางโรงงานตองส�นเปลองท�งทางดานเวลาและคาใชจายในการปรบปรง

คณภาพนำ�ากอนการนำามาใชประโยชน

การเกษตรกรรม

ในการทำาการเกษตรจำาเปนตองใชนำ�าในปรมาณคอนขางมาก และ

นำ�าทจะนำามาใชควรจะเปนแหลงนำ�าทไมมการปนเป� อนจากสารตางๆ

เนองจากหากมการปนเป� อนจะสงผลกระทบท�งตวเกษตรกรและผบรโภค

เชน สารปนเป� อนอาจสะสมอยในดนทำาใหผลผลตทางการเกษตรมการปน

เป� อน สารปนเป� อนบางชนดอาจทำาใหคาความเปนกรดดางในดนไมเหมาะ

สมตอการเจรญเตบโตของพชทำาใหไดผลผลตลดลง

การประมง

หากแหลงนำ�าททำาการประมงมการปนเป� อนจะสงผลกระทบตอ

สตวนำ�า และชาวประมง เนองจากเมอแหลงนำ�าเกดการปนเป� อนจะสงผล

ทำาใหปรมาณออกซเจนทละลายนำ�าลดลง ทำาใหเกดการอพยพของสตวนำ�าไป

ยงแหลงอน หรออาจทำาลายพชหรอสตวนำ�าขนาดเลกทเปนแหลงอาหาร

ของสตวนำ�าทมคณคาทางเศรษฐกจ ไมวาจะเปน กง หอย ป ปลา เมอแหลง

อาหารลดลงทำาใหปรมาณของสตวนำ�าทางเศรษฐกจลดลงไปดวย นอกจาก

น�นแลวสารปนเป� อนทมความเปนบางชนดอาจสงผลทำาใหเกดความผด

ปกตตอการเจรญเตบโต การวางไข การสบพนธของสตวนำ�า และหากม

ความเปนพษทสงอาจทำาใหสตวนำ�าน�นตายได

การทองเทยว

ปจจบนมแหลงนำ�าหลายแหงทถกนำามาใชประโยชนเปนแหลงทอง

เทยว ไมวาจะเปนหวย หนอง คลอง บง แมนำ�า ทะเลสาบ ทะเล ซงมนษยใช

แหลงนำ�าน�ในการพกผอนหยอนใจ ผอนคลายความเครยด ซงถาหากแหลง

นำ�ามการปนเป� อนจะสงผลกระทบตอการทองเทยว เกดกลนเหมน ทำาลาย

ทศนยภาพ ทำาใหมปรมาณนกทองเทยวลดลง นอกจากน�นยงตองเสยคาใช

จายในการบำาบดฟ� นฟคณภาพนำ�าใหกลบมามครภาพดเหมาะสมกบการใช

เปนแหลงทองเทยว

การคมนาคม

มลภาวะทางนำ�าจะสงผลกระทบตอการคมนาคมทางนำ�า เนองจาก

เมอแหลงนำ�าน�นมการปนเป� อนอาจทำาใหเกดกลนเหมนรบกวนผโดยสาร

นอกจากน�นเศษขยะมลฝอยตางๆ ยงทำาไหเกดการกดขวางการคมนาคม

ทางนำ�าได

ดานเศรษฐกจ

การเกดการปนเป� อนในแหลงนำ�าจนเปนสาเหตนำาไปสการเกด

มลภาวะทางนำ�า อาจสงผลกระทบตอเสรษฐกจในดานตางๆ ไดแก การส�น

เปลองคาใชจายในการบำาบดแกไขการปนเป� อนของแหลงนำ�า คาใชจายใน

การปองกนและควบคมมลภาวะทางนำ�า

3.7 การจดการมลภาวะทางนำา

ในการจดการมลภาวะของนำ�า ทางทดควรจะแกจากตนเหตกคอ การ

ปองกนหรอลดปรมาณการเกดนำ�าท�งนำ�า นอกจากน�นควรมการบำาบดนำ�าท�ง

ทมการปนเป� อนเหลาน�นใหกลบมามคณภาพทดกอนปลอยลงสแหลงนำ�า

ธรรมชาต ซงมแนวทางในการจดการมลภาวะทางนำ�า ดงน� (วสตร พงชน

และสมฤทธ ทองศร116-121)

3.7.1 แนวทางการปองกน การปองกนการเกดมลภาวะทางนำ�า

หรอทำาใหเกดนอยทสด มแนวทางดงน�

ไมทงขยะมลฝอยจากครวเรอนและชมชนลงสแหลงนำา ในปจจบน

มขยะมลฝอยปนเป� อนอยในแหลงนำ�าในปรมาณมาก ไมวาจะเปนเศษอาหาร

นำ�ามนพชทใชแลว ถงพลาสตก โดยเฉพาะแหลงนำ�าทมบานเรอนอยใกล

แหลงนำ�าน�น ทำาใหเกดการเนาเสยของนำ�านำาไปสการเกดมลภาวะทางนำ�า หาก

ประชาชนใหความรวมมอในการไมท�งขยะมลฝอยลงสแหลงนำ�าจะทำาใหนำ�า

สะอาดมคณภาพสามารถนำาไปใชในการอปโภคและบรโภคได นอกจากน�น

ยงเปนการปองกนการเกดมลภาวะทางนำ�าไดอกทางหนง

การใชประโยชนจากการหมนเวยนนำาทง เชน นำ�าท�งทเปนนำ�าหลอ

เยนจากโรงงานอตสาหกรรม ควรตดต�งระบบระบายความรอนเพอทจะ

สามารถนำานำ�าหลอเยนน�นกลบมาใชหมนเวยนไดอกแทนทจะปลอยลงส

แหลงนำ�าโดยตรง นอกจากน�นนำ�าท�งจากบานเรอนบางชนด เชน นำ�าลางผก

ผลไม กสามารถนำามาหมนเวยนใชรดนำ�าตนไมบรเวณบานได

ลดการใชสารเคมทางการเกษตร การใชสารเคมทางการเกษตรไม

วาจะเปน ปยเคม สารปองกนกำาจดศตรพชน�น อาจทำาใหเกดมลภาวะทางนำ�า

ไดเนองจากการถกชะลางจากฝนหรอนำ�าจากการชลประทาน ดงน�นหาก

สามารถลดปรมาณการใชไดกจะทำาใหโอกาสในการเกดมลภาวะทางนำ�าลดลง

การปลกจตสำานกแกประชาชนใหเหนความสำาคญในการอนรกษ

แหลงนำา ชวยกนรกษาความสะอาดและสอดสองดแลไมใหมการลกลอบ

ปลอยนำ�าท�งทมการปนเป� อนจากแหลงชมชน และโรงงานอตสาหกรรมลงส

แหลงนำ�า

3.7.2 การบำาบดนำาเสย เปนการลดปรมาณสารปนเป� อนในนำ�าท�ง

จากแหลงตางๆ ใหลดลง จนอยในระดบทไมกอใหเกดผลกระทบตอสงม

ชวตในนำ�า และคณภาพของแหลงนำ�า โดยทวไประบบการบำาบดนำ�าเสยจาก

แหลงชมชนและอตสาหกรรมประกอบดวย 3 กระบวนการไดแก

กระบวนการบำาบดทางกายภาพ ทางเคม และทางชวภาพ ซงแตละวธจะม

ประสทธภาพในการบำาบดนำ�าเสยแตกตางกนไป การเลอกใชกระบวนการใน

การบำาบดนำ�าเสยน�นจะข�นอยกบลกษณะคณสมบตของนำ�าเสย ความเหมาะ

สมตอพ�นท และคาใชจายในการดำาเนนการ เปนตน

3.7.2.1 กระบวนการบำาบดทางกายภาพ เปนการบำาบดนำ�าเสย

เบ�องตนสำาหรบสารปนเป� อนทเปนของแขง เชน หน กรวด ทราย เศษ

อาหาร พลาสตก และสารปนเป� อนทไมละลายนำ�า เชน ไขมน นำ�ามน โดย

กระบวนการบำาบดนำ�าเสยทางกายภาพสามารถแบงออกไดเปน 3

กระบวนการดงน�

กระบวนการดกดวยตะแกรง (Screening) ในกระบวนการ

ดกดวยตะแกรงน�จะใชตะแกรง 2 ขนาด คอ ตะแกรงหยาบ และตะแกรง

ละเอยด โดยจะใชตะแกรงหยาบในการดกจบสงปนเป� อนขนาดใหญ เชน

เศษขยะ ใบไม ถงพลาสตก สวนตะแกรงหยาบใชสำาหรบดกจบสงปนเป� อนท

มขนาดเลกทผานตะแกรงหยาบมาได เพอปองกนไมใหสงปนเป� อนเหลาน�

เขาสกระบวนการบำาบดนำ�าเสยข�นตอไป

กระบวนการตกตะกอน (Sedimentation) เปนกระบวน

การทเหมาะสำาหรบการบำาบดนำ�าเสยทมการปนเป� อนของสารแขวนลอย อ

กรณทใชสวนใหญจะเปนถงขนาดใหญสำาหรบเปนทพกนำ�าเสย เมอนำ�าเสย

ไหลเขาสถงตกตะกอน นำ�าเสยจะอยในสภาพสงบนงปราศจากการไหล

ประมาณ 2-4 ชวโมง เพอทจะใหเกดการตกตะกอนของสารแขวนลอยทปน

เป� อนในนำ�า ถงตกตะกอนมอย 2 แบบ ไดแก ถงตกตะกอนแบบสเหลยม (ร

ปท 1) และถงตกตะกอนประเภทวงกลม (รปท 2)

รปท 1 ถงตกตะกอนแบบวงกลม

ทมา: http://www.rumruay.com/id-50d100d10b8564135d001d7a.html

รปท 2 ถงตกตะกอนแบบสเหลยม

ทมา: http://thai-draftman.blogspot.com/2010/07/blog-post.html

กระบวนการกรอง (Filtration) กระบวนการน�เปนการ

บำาบดนำ�าเสยโดยจะสามารถกำาจดสารแขวนลอยทคงเหลอจากกระบวนการ

ตกตะกอน วสดทใชในกระบวนการน� ไดแก ทราย ถานแอนทราไซต เปนตน

นำ�าทผานกระบวนการน�ไปแลวจะมสคอนขางใส แตอาจจะมการปนเป� อนของ

สารแขวนลอยอยบาง

3.7.2.2 กระบวนการบำาบดทางเคม (Chemical

treatment) กระบวนการบำาบดนำ�าเสยทางเคมเหมาะสำาหรบบำาบดนำ�า

เสยทมการปนเป� อนของโลหะหนก สารอนนทรยทมความเปนพษ สาร

แขวนลอยทละลายนำ�าไดยาก ไขมนหรอนำ�ามนละลายนำ�า และมความเปนกรด

หรอดางสงเกนไป

กระบวนการทำาใหเปนกลาง (Neutralization) เปนกระ

บวนการบำาบดนำ�าเสยทมคาความเปนกรดหรอดางทสงเกนไปมำาทำาการปรบ

สภาพใหเปนกลาง เพอทจะสามารถปลอยลงสแหลงนำ�าธรรมชาตไดโดยไม

เปนอนตรายตอสงมชวตและไมทำาใหแหลงนำ�าน�นเกดมลภาวะ นำ�าเสยทม

สภาพเปนกรดสามารถปรบสภาพใหเปนกลางไดโดยการเตมสารเคมท

สภาพเปนเบส เชน ปนขาว โซดาไฟ โซดาแอช และแอมโมเนย สวนนำ�าเสยท

มสภาพเปนดาง สามารถปรบสภาพใหเปนกลางไดโดยการเตมสารเคมทม

สภาพเปนกรด เชน กรดไฮโดรคลอรก กรดซลฟวรก กรดไนตรก

กระบวนการแลกเปลยนประจ (Ion exchange) เปนกระ

บวนการบำาบดนำ�าเสยทมการปนเป� อน โดยการเตมสารเคมเพอทจะไปทำา

ปฏกรยากบสารปนเป� อนในนำ�าเสย ไดแก ซโอไลต และเรซน เพอใหเกดการ

ตกผลกแลวจงนำาไปบำาบดโดยกระบวนการทำาใหตกตะกอน กระบวนการ

บำาบดประเภทน�เหมาะสำาหรบการบำาบดสารปนเป� อนจำาพวกโลหะหนก เชน

ตะกว แบเรยม แคดเมยม ทองแดง ปรอท สงกะส

กระบวนการทำาใหตกตะกอนดวยสารเคม (Chemical

precipitation) กระบวนการบำาบดประเภทน�เหมาะสำาหรบการบำาบดนำ�า

เสยทมการปนเป� อนของสารประเภทคอลลอยด ซงจะไมตกตะกอนโดยแรง

โนมถวง การเตมสารเคมบางชนดลงไป เชน สารสม ปนขาว จะทำาใหเกด

การจบตวกบสารคอลลอยดและเกดการตกตะกอน

กระบวนการออกซเดชน-รดกชน (Oxidation-

Reduction) เหมาสำาหรบการกำาจดสารปนเป� อนในนำ�าเสยทมความเปน

พษ กระบวนการน�สามารถเปลยนสารปนเป� อนทมความเปนพษใหกลายเปน

สารทไมมพษ โดยการเตมสารเคมทมคณสมบตเปนสารออกซไดซ ไดแก

โอโซน ออกซเจน คลอรน หรอสารรดวซ ไดแก เกลอซลไฟล ซลเฟอรได

ออกไซด เหลกซลเฟต เพอไปทำาปฏกรยาออกซเดชน-รดกชนกบสารปน

เป� อน หลงจากทำาปฏกรยาจะไดสารทไมเปนพษหรอมความเปนพษลดลง

3.7.2.3 กระบวนการบำาบดทางชวภาพ เปนกระบวนการบำาบด

สารอนทรยทปนเป� อนในนำ�าเสย โดยอาศยการยอยสลายของจลนทรย

สามารถแบงออกไดเปน 2 แบบ คอ กระบวนการบำาบดแบบใชออกซเจน

และไมใชออกซเจน

กระบวนการบำาบดนำาเสยแบบใชออกซเจน

แบบตะกอนเรง (Activated sludge) กระบวนบำาบด

นำ�าเสยแบบน�จะประกอบดวยสวนสำาคญ 2 สวน คอ ถงเตมอากาศ

(Aeration Tank) และถงตกตะกอน (Sedimentation Tank) โดย

นำ�าเสยทมการปนเป� อนจะถกสงเขาถงเตมอากาศ ซงมสลดจอยเปนจำานวน

มาก และจลนทรยทอยในสลดจจะทำาการยอยสลายสารอนทรยในนำ�าเสยให

อยในรปของคารบอนไดออกไซดและนำ�า นำ�าเสยทผานการบำาบดแลวจะไหล

ตอไปยงถงตกตะกอนเพอแยกสลดจออกจากนำ�า สลดจทแยกตวอยทกน

ถงตกตะกอนสวนหนงจะถกสบกลบเขาไปในถงเตมอากาศใหมเพอรกษา

ความเขมขนของสลดจในถงเตมอากาศ และอกสวนหนงจะเปนสลดจสวน

เกน ซงสามารถนำามาใชประโยชนได เชน การนำามาทำาปย สำาหรบนำ�าใสสวน

บนจะเปนนำ�าท�งทสามารถระบายออกสสงแวดลอมได

แบบเกาะตด (Attached growth system) เปนก

ระบวนการบำาบดนำ�าเสยแบบใชออกซเจน โดยจลนทรยจะมการยดเกาะกบ

ตวกลางทเหมาะสมและเจรญเตบโตเปนแผนเมอกบางๆ เรยกวาไบโอฟลม

ซงสามารถแบงออกเปน 2 แบบดงน�

-แบบโปรยกรอง (Trickling filter, TF) เปนกระบวน

การบำาบดนำ�าเสยแบบใชออกซเจนในถงปฏกรณทบรรจตวกลางทมไบโอ

ฟลมเคลอบอย นำ�าเสยจะไหลจากทางดานบนของถงปฏกรณผานตวกลาง

ลงสดานลาง ในขณะทนำ�าเสยไหลผานตวกลางจะเกดการยอยสลายของสาร

อนทรยโดยจลนทรย

-แบบแผนชวภาพ (Rotating biological

contactor, RBC) เปนกระบวนการบำาบดนำ�าเสยแบบใชออกซเจน ทใหนำ�า

เสยไหลผานตวกลางลกษณะทรงกระบอกซงวางจมอยในถงปฏกรณ

ตวกลางทรงกระบอกน�จะหมนอยางชา ๆ เมอหมนข�นพนนำ�าและสมผส

อากาศ จลนทรยทอาศยตดอยกบตวกลางจะใชออกซเจนจากอากาศยอย

สลายสารอนทรยในนำ�าเสยทสมผสตดตวกลางข�นมา และเมอหมนจมลงก

จะนำานำ�าเสยข�นมาบำาบดใหมสลบกนเชนน�ตลอดเวลา

แบบบอเตมอากาศ (Aerated lagoon) เปนกระบวน

การบำาบดนำ�าเสยทอาศยการเตมออกซเจนจากเครองเตมอากาศ

(Aerator) เพอเพมปรมาณออกซเจนในนำ�าใหเพยงพอสำาหรบการท

จลนทรยสามารถนำาไปใชยอยสลายสารอนทรยในนำ�าเสย ซงการยอยสลาย

โดยกระบวนการน�จะเกดข�นเรวกวาการปลอยใหยอยสลายตามธรรมชาต

สามารถลดปรมาณความสกปรกของนำ�าเสยในรปของคาบโอด ไดรอยละ

80-95แบบบอปรบเสถยร (Stabilization pond) เปนกระ

บวนการบำาบดนำ�าเสยทอาศยธรรมชาตในการบำาบดสารอนทรยในนำ�าเสย ซง

แบงตามลกษณะการทำางานได 4 รปแบบ คอ บอแอนแอโรบค

(Anaerobic Pond) บอแฟคคลเททฟ (Facultative Pond) บอ

แอโรบค (Aerobic Pond) และบอบม (Maturation Pond)

-บอแอนแอโรบค (Anaerobic Pond) บอแบบน�จะม

ความลกประมาณ 2-4 เมตร ลกษณะของบอจะถกออกแบบใหมอตรารบ

สารอนทรยสงมาก จนสาหรายและการเตมออกซเจนทผวหนาไมสามารถ

ผลตและปอนออกซเจนไดทน ทำาใหเกดสภาพไรออกซเจนละลายนำ�าภายใน

บอ เหมาะกบนำ�าเสยทมสารอนทรยและปรมาณของแขงสง ของแขงจะ

ตกลงสกนบอและถกยอยสลายโดยจลนทรยกลมแอนแอโรบค นำ�าเสยสวน

ทผานการบำาบดจากบอน�จะระบายตอไปยงบอแฟคคลเททฟ

(Facultative Pond) เพอบำาบดตอไป

-บอแฟคคลเททฟ (Facultative Pond) บอแบบน�จะ

มความลกประมาณ 1-1.5 เมตร สวนบนของบอมการยอยสลายสาร

อนทรยแบบแอโรบค สารอนทรยทอยในนำ�าจะถกยอยสลายโดยจลนทรย

ประเภททใชออกซเจน (Aerobic Bacteria) เพอเปนอาหารและสำาหรบ

การสรางเซลลใหมและเปนพลงงาน ไดรบออกซเจนจากการถายเทอากาศท

บรเวณผวนำ�าและจากการสงเคราะหแสงของสาหราย บอสวนลางจนถงกน

บอซงแสงแดดสองไมถง จะมปรมาณออกซเจนตำา จนเกดสภาวะไร

ออกซเจน (Anaerobic Condition) จะมการยอยสลายสารอนทรยของ

จลนทรยกลมแอนแอโรบคทำาหนาทยอยสลายสารอนทรย

-บอแอโรบค (Aerobic Pond) บอแบบน�จะมความลก

ประมาณ 1 เมตร มแบคทเรยและสาหรายแขวนลอยอย เปนบอทมความ

ลกไมมากนกเพอใหออกซเจนกระจายทวท�งบอ โดยอาศยออกซเจนจาก

การสงเคราะหแสงของสาหราย และการเตมอากาศทผวหนา

-บอบม (Maturation Pond) บอแบบน�จะมความลก

ประมาณ 1 เมตร ใชในการรองรบนำ�าเสยทผานการบำาบดแลว เพอฟอกนำ�า

ท�งใหมคณภาพนำ�าดข�น และอาศยแสงแดดทำาลายจลนทรยทปนเป� อนมากบ

นำ�าท�งกอนระบายออกสสงแวดลอม

แบบบงประดษฐ (Constructed wetland

systems) หลกการทำางานของกระบวนการน� คอ เมอนำ�าเสยไหลเขามา

ในบงประดษฐ สารอนทรยสวนหนงจะตกตะกอนจมตวลงสกนบง และถก

ยอยสลายโดยจลนทรย สวนสารอนทรยทละลายนำ�าจะถกกำาจดโดย

จลนทรยทเกาะตดอยกบพชนำ�าและจลนทรยทแขวนลอยอยในนำ�า ระบบน�จะ

ไดรบออกซเจนจากการแทรกซมของอากาศผานผวนำ�า และจากการ

สงเคราะหแสง

กระบวนการบำาบดนำาเสยแบบไมใชออกซเจน

แบบยเอเอสบ (Upflow anaerobic sludge

blanket, UASB) เปนบอหมกทมการไหลของนำ�าเสยยอนข�นผานช�น

ตะกอนจลนทรยเปนแบบเมดตะกอน หรอแบบเปนตะกอนแขวนลอย ดงรป

ท 3 และ 4 เมอนำ�าเสยไหลผานตะกอนจลนทรยสารอนทรยปนเป� อนในนำ�า

เสยจะถกยอยสลาย

รปท 3 ระบบของถงปฏกรณแบบยเอเอสบ

ทมา: GonçalvesI M.M.M. และคณะ, 2005

รปท 4 ถงปฏกรณแบบยเอเอสบ

ทมา: http://www.fristweb.com/user/biogas/index.php?langtype=th&pageid=th_45

แบบเอเอฟ (Anaerobic filter, AF) เปนกระบวน

การบำาบดนำ�าเสยแบบไมใชออกซเจนทมการบรรจตวกลางในคอลมภหรอ

ถงปฏกรณเพอเปนทยดเกาะของจลนทรยและปองกนการถกชะลางของ

จลนทรย นำ�าเสยจะไหลผานตวกลางทมจลนทรยยดเกาะอย และจะเกดการ

ยอยสลายสารอนทรยปนเป� อนขณะทนำ�าเสยไหลผานตวกลาง

แบบเอบอาร (Anaerobic Baffled Reactor,

ABR) เปนกระบวนการบำาบดนำ�าเสยแบบไมใชออกซเจนทมผนงก�นไว

สำาหรบกกชวมวลไวเปนหองๆ เพอเพมเสถยรภาพของจลนทรย โดยนำ�าจะ

ไหลตามแนวนอนจากปลายดานหนงไปยงอกดานหนงดดยกรลนผานผนง

ก�น กระบวนการบำาบดแบบน�เหมาะกบนำ�าเสยทมตะกอนแขวนลอย และม

อตราการไหลทไมสมำาเสมอ

แบบซเอสทอาร (Continuous stirrer tank

reactor, CSTR) เปนกระบวนการบำาบดนำ�าเสยแบบไมใชออกซเจนใน

ถงปฏกรณแบบกวนสมบรณ โดยจะมเครองกวนหรออปกรณการกวนเพอ

ใหแบคทเรยและนำ�าเสยททำาการปอนสถงปฏกรณมการผสมอยางทวถง ซง

เหมาะกบนำ�าเสยทมความเขมขนสง นำ�าเสยทมสารแขวนลอยสงหรอแม

กระทงนำ�าเสยทมสารพษเจอปนอย

สรป

เกณฑคณภาพนำ�า และดชนคณภาพนำ�าจะเปนตวบงช�วานำ�าจากแหลง

ตางๆ มความเหมาะสมทจะนำามาใชหรอไม และสามารถใชประโยชนดานใดได

บาง การทมนษยนำานำ�ามาใชประโยชนในดานตางๆ เชน การใชประโยชนใน

ชวตประจำาวน เกษตรกรรม อตสาหกรรม ทำาใหนำ�าเกดการปนเป� อนของนำ�า

ในแหลงนำ�า ทำาใหคณภาพนำ�าเกดการเปลยนแปลงไปในทางทลดลงเปน

สาเหตใหเกดมลภาวะทางนำ�า การจดการมลภาวะทางนำ�าทดทสดคอการ

ปองกน หรอทำาใหเกดนอยทสด อยางไรกตามหากเกดมลภาวะทางนำ�าแลว

สามารถแกไขไดดวยกระบวนการบำาบดนำ�าเสย ซงมอย 3 กระบวนการหลก

คอ กระบวนการบำาบดนำ�าเสยทางกายภาพ ทางเคม และทางชวภาพ ซง

แตละกระบวนกมความเหมาะสมและศกยภาพในการบำาบดนำ�าจากสงปน

เป� อนทแตกตางกนไป ดงน�นเพอใหการจดการมลภาวะทางนำ�าโดย

กระบวนการบำาบดนำ�าเสยเกดประสทธภาพควรจะมการเลอกกระบวนการ

บำาบดใหเหมาะสมกบชนดของสารปนเป� อนในนำ�าเสย เชน นำ�าเสยทมการปน

เป� อนของสารอนทรยสงควรจะเลอกใชกระบวนการบำาบดทางชวภาพ หรอ

นำ�าเสยทมการปนเป� อนของโลหะหนกควรจะเลอกใชกระบวนการบำาบดทาง

เคมเปนตน

คำาถามประจำาบท

1. จงบอกความหมายของมลภาวะทางนำ�า

2. เกณฑคณภาพนำ�าแบงออกไดกประเภท ประกอบดวยอะไรบาง ใหอธบาย

3. ดชนคณภาพนำ�าแบงออกไดกประเภท ประกอบดวยอะไรบาง ใหอธบาย

4. นกศกษาคดวาสารปนเป� อนทกอใหเกดมลภาวะทางนำ�าชนดใดสงผลกระทบตอคณภาพนำ�ามากทสดใหวเคราะห

5. นกศกษาคดวาแหลงกำาเนดมลภาวะททำาใหเกดมลภาวะทางนำ�าแหลงใดควบคม และปองกนไดยากทสด ใหวเคราะห

6. ผลกระทบทเกดจากมลภาวะทางนำ�าประกอบดวยอะไรบาง ใหอธบาย

7. แนวทางปองกนการเกดมลภาวะทางนำ�าประกอบดวยอะไรบาง ใหอธบาย

8. การบำาบดนำ�าเสยสามารถแบงออกไดกประเภท ประกอบดวยอะไรบาง ใหอธบาย

9. หากมการปนเป� อนของแหลงนำ�าจากนำ�าท�งโรงงานผลตสยอมผา นกศกษาจะเลอกกระบวนการบำาบดนำ�าเสยแบบใด เพราะอะไรพรอมใหเหตผลประกอบ

10. หากมการปนเป� อนของแหลงนำ�าจากฟารมปศสตว นกศกษาจะเลอกกระบวนการบำาบดนำ�าเสยแบบใด เพราะอะไรพรอมใหเหตผลประกอบ

เอกสารอางอง

สนทร พนพพฒน. (2540). วทยาศาสตรมนษย และสงแวดลอม.

สำานกพมพมหาวทยาลยเซนตจอหน กรงเทพฯ, หนา 84.

พนศร วจนะภม. (2539). มนษยกบสงคม. สำานกพมพมหาวทยาลย

สโขทยธรรมาธราช กรงเทพฯ, หนา 525.

พฒนา มลพฤกษ. (2545). การปองกนและควบคมมลพษ. สำานกพมพ

ซกมา ดไซนกราฟฟก กรงเทพฯ, หนา 4-1 – 4-2.

สธลา ตลยะเสถยร โกศล วงศสวรรค และสถต วงศสวรรค. (2548).

มลพษสงแวดลอม. สำานกพมพอมรการพมพ กรงเทพฯ, หนา

253-262.GonçalvesI, M.M.M., Leite, S.G.F., Sant'Anna G.L.

(2005). The bioactivation procedure for increasing the sulphate-reducing bacteria in a UASB reactor. Brazilian Journal of Chemical Engineering. 22: 565-571.

http://thai-draftman.blogspot.com/2010/07/blog-post.htmlhttp://www.rumruay.com/id-50d100d10b8564135d001d7a.htmlhttp://www.fristweb.com/user/biogas/index.php?langtype=th&pageid=th_45