งงงชง - library.coj.go.th fileงงงชง 5 สารบัญ หน้า น ท บ า ๑ ภาค ๑ บทน าทางทฤษฎีและระบบกฎหมาย

1 รายงานฉบบสมบรณ การพฒนาระบบการจดการคดการเมองในศาลยตธรรม

รายงานฉบบสมบรณ การพฒนาระบบการจดการคดการเมองในศาลยตธรรม 2


การพฒนาระบบการจดการ

คดการเมองในศาลยตธรรม

โดย

ผชวยศาสตราจารย ดร.จนทจรา เอยมมยรา

อาจารย ดร.ปยบตร แสงกนกกล

อาจารยธระ สธวรางกร

อาจารยกรช ภญยามา


จดพมพโดย

สถาบนวจยรพพฒนศกด ส�านกงานศาลยตธรรม

ขอมลบตรรายการ

การพฒนาระบบการจดการคดการเมองในศาลยตธรรม / จนทจรา เอยมมยรา ... [และคนอนๆ]. --

กรงเทพฯ : สถาบนวจยรพพฒนศกด ส�านกงานศาลยตธรรม, 2556.

259 หนา.

1. กฎหมายเลอกตง -- การพจารณาและตดสนคด 2. วธพจารณาความอาญา 3. นกการเมอง

I. จนทจรา เอยมมยรา.

คณะนกวจยและทปรกษา

ทปรกษาคณะนกวจย

รองศาตราจารย ดร.วรเจตน ภาครตน

หวหนานกวจย


นกวจย




ผชวยนกวจย

นายพฒพงศ พงศเอนกกล

KTP4561ก592556


สารบญ

หนา

บทน�า ๑

ภาค ๑ บทน�าทางทฤษฎและระบบกฎหมายวธพจารณาคดของตางประเทศ ๕

บทท ๑ วธพจารณาคดในระบบไตสวน

๑. ความเบองตน ๗

๑.๑ ความเปนมาของระบบไตสวน ๗

๑.๑.๑ แนวความคดเกยวกบวธพจารณาความในสมยโบราณ ๗

๑.๑.๒ แนวความคดเกยวกบวธพจารณาความยคพฒนาการรวมสมย ๑๐

๑.๒ ความหมายของระบบไตสวน : ส�ารวจวรรณกรรมกฎหมายไทย ๑๑

๑.๒.๑ ความเขาใจของนกกฎหมายเอกชน ๑๑

๑.๒.๒ ความเขาใจของนกกฎหมายมหาชน ๑๔

๑.๓ ความพยายามในการเสนอชอใหมแทนระบบไตสวน ๑๖

๒. ลกษณะของวธพจารณาคดในระบบไตสวน ๒๒

๒.๑ มาตรการของศาลในการแสวงหาขอเทจจรง ๒๓

๒.๑.๑ ลกษณะรวมกนของมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรง ๒๓

(ก) การใชมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรงเปนอ�านาจอสระของศาล ๒๓

(ค) มาตรการแสวงหาขอเทจจรงใชเพอแสวงหาประเดนขอเทจจรงเทานน ๒๔

(ง) เงอนไขในการสงใหใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรง

(จ) การใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงตองเคารพหลกการตอสโตแยง ๒๖

๒.๑.๒ การเรยกเอกสารเพมเตมหรอค�าอธบายเพมเตมจากคความ ๒๖

๒.๑.๓ การส�ารวจตรวจสอบขอเทจจรงโดยศาล ๒๗

(ก) การตรวจสอบความถกตองของเอกสารทางราชการ ๒๗

(ข) การเดนเผชญสบ ๒๘

(ค) การเรยกบคคลมาเบกความดวยวาจา ๒๙

๒.๑.๔ มาตรการทตองอาศยผมความรความเชยวชาญเฉพาะดาน ๒๙

(ก) การแตงตงพยานผเชยวชาญ

(ข) การใหผเชยวชาญตรวจสอบความถกตองแทจรงของเอกสาร ๓๒

๒.๒ การปดกระบวนพจารณาคด ๓๒

๒.๒.๑ วนปดกระบวนพจารณาคด ๓๓

๒.๒.๒ ผลของการปดกระบวนพจารณาคด ๓๔

ก

(ข) การใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงของศาลเปนการด�าเนนการเกยวกบ

การสบพยานทอยภายใตความรบผดชอบของศาลเทานน ๒๔

๒๕

๒๙


สารบญ

หนา

๒.๒.๓ การเปดกระบวนพจารณาใหม ๓๔

(ก) เหตแหงการเปดกระบวนพจารณาใหม

(ข) ผลของการเปดกระบวนพจารณาใหม ๓๕

๓. ระบบวธพจารณาแบบไตสวนกบหลกการตอสโตแยง ๓๕

๓.๑ หลกการตอสโตแยงของคความในฐานะหลกการพนฐาน

ของกฎหมายวธพจารณาความ

๓.๑.๑ เนอหาของหลกการตอสโตแยงของคความ ๓๖

๓.๑.๒ ลกษณะของวธพจารณาคดทเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ ๓๗

๓.๒ การหาดลยภาพระหวางวธพจารณาคดในระบบไตสวนกบหลกการตอสโตแยง

ของคความ ๓๙

๓.๒.๑ การปดกระบวนพจารณาคดกบการคมครองสทธของคความในการตอสโตแยง

๓.๒.๒ การด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงตองเคารพหลกการตอสโตแยง ๔๒

๓.๒.๓ การเปดโอกาสใหคความไดโตแยงแสดงพยานหลกฐานในประเดนความสงบเรยบรอย

ทศาลหยบยกขนพจารณาเอง

๔. บทสรป ๔๔

บทท ๒ คดการเลอกตงในระบบกฎหมายฝรงเศส ๔๕

๑. คดการเลอกตงสมาชกรฐสภา ๔๕

๑.๑ เขตอ�านาจในคดเลอกตง ๔๕

๑.๑.๑ คดเลอกตงทอยในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญ

(ก) คดโตแยงความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

และสมาชกวฒสภา

(ข) คดความชอบดวยกฎหมายของบรรดาการกระท�าทเกดขนกอนวนเลอกตง

(ค) คดเกยวกบคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง ๔๗

๑.๑.๒ คดเลอกตงทไมอยในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญ ๔๘

(ก) รฐกฤษฎกายบสภาผแทนราษฎร ๔๘

(ข) รายชอผมสทธเลอกตงและรายชอคณะผเลอกตง ๔๙

(ค) ความชอบดวยรฐธรรมนญของรฐบญญตทเกยวกบการเลอกตง ๔๙

๑.๒ เงอนไขการรบค�ารอง

๑.๒.๑ ผมสทธเสนอค�ารอง ๕๐

๑.๒.๒ การเสนอค�ารอง ๕๑

ข

๓๔

๓๖

๔๐

๔๓

๔๖

๔๖

๕๐

๔๖


สารบญ

หนา

๑.๒.๓ ค�าขอ ๕๒

๑.๓ การด�าเนนกระบวนพจารณาคดและการแสวงหาขอเทจจรง ๕๓

๑.๓.๑ องคคณะ ๕๓

๑.๓.๒ การสงเอกสารระหวางคความ ๕๕

๑.๓.๓ มาตรการแสวงหาขอเทจจรง

๑.๔ การวนจฉย ๕๖

๑.๔.๑ การยกค�ารองโดยไมตองวนจฉย ๕๖

(ก) ผรองถอนค�ารอง ๕๖

(ข) กรณวตถแหงคดไมมอยอกตอไป ๕๖

๑.๔.๒ การลงมตและค�าวนจฉย ๕๖

๑.๔.๓ การเลอกตงทไมชอบดวยกฎหมายกบการเพกถอนการเลอกตง ๕๘

๒. คดการเลอกตงทองถน ๕๘

๒.๑ เงอนไขการรบค�าฟอง ๖๐

๒.๑.๑ ผมสทธฟองคด ๖๐

๒.๑.๒ รปแบบและเนอหาค�าฟอง ๖๑

๒.๑.๓ สถานทยนค�าฟองและระยะเวลาการฟองคด ๖๒

๒.๒ การด�าเนนกระบวนพจารณาและการแสวงหาขอเทจจรง ๖๔

๒.๒.๑ หลกการตอสโตแยงทปรากฏในกระบวนพจารณา ๖๔

(ก) หลกการตอสโตแยงกบการสงเอกสารระหวางคความ ๖๔

(ข) การนงพจารณา ๖๕

(ค) การแถลงการณดวยวาจา ๖๕

๒.๒.๒ ภาระการพสจน ๖๕

๒.๒.๓ ระบบไตสวนทปรากฏในกระบวนพจารณา ๖๖

๒.๓ ค�าพพากษา ๖๖

๒.๓.๑ ระยะเวลาการมค�าพพากษา ๖๖

๒.๓.๒ อ�านาจของศาลปกครองในการพพากษา

(ก) การแกไขเปลยนแปลงจ�านวนคะแนนเสยงและการแกไขเปลยนแปลง

ผลการเลอกตง ๖๗

(ข) การเพกถอนการเลอกตง ๖๘

ค

๕๕

๖๗


สารบญ

หนา

(ค) การลงโทษสงหามมใหบคคลททจรตการเลอกตงลงสมครรบเลอกตง ๖๙

๒.๔ การอทธรณค�าพพากษา ๗๐

บทท ๓ คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมายฝรงเศส ๗๑

๑. พฒนาการขององคกรทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของประธานาธบดและรฐมนตรในระบบ

กฎหมายฝรงเศส ๗๒

๑.๑ ชวงแรก : การพจารณาคดอาญาประธานาธบดและรฐมนตรอยภายใตองคกรและ

กระบวนการเดยวกน (๑๙๕๘ – ๑๙๙๓) ๗๒

๑.๒ ชวงทสอง : การพจารณาคดอาญาประธานาธบดแยกออกจากการพจารณาคดอาญา

รฐมนตรภายใตองคกรและกระบวนการทตางกน (๑๙๙๓ – ๒๐๐๗) ๗๖

๑.๓ ชวงทสาม : การยกเลกคดอาญาประธานาธบด คงเหลอไวเฉพาะคดอาญารฐมนตร

(๒๐๐๗ – ปจจบน) ๗๖

๒. ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ ๗๙

๒.๑ วตถประสงคของการจดตงศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ ๘๐

๒.๒ องคประกอบของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ ๘๑

๒.๓ ขนตอนการด�าเนนกระบวนพจารณาและวธพจารณาคด ๘๒

๒.๓.๑ เขตอ�านาจ ๘๒

๒.๓.๒ การรองทกขกลาวโทษ ๘๒

๒.๓.๓ การไตสวน ๘๓

๒.๓.๔ การพพากษาและการอทธรณค�าพพากษา ๘๓

๓. การศกษาเปรยบเทยบกบประเทศตางๆ ๘๔

๓.๑ คดอาญาของประมขของรฐ ๘๔

๓.๑.๑ สหพนธสาธารณรฐเยอรมน ๘๔

๓.๑.๒ สาธารณรฐออสเตรย ๘๕

๓.๑.๓ สาธารณรฐเฮเลนก (กรซ) ๘๖

๓.๑.๔ สาธารณรฐอตาล ๘๖

๓.๑.๕ สาธารณรฐโปรตเกส ๘๗

๓.๑.๖ ราชอาณาจกรเบลเยยม, ราชอาณาจกรเดนมารก, ราชอาณาจกรสเปน,

ราชอาณาจกรเนเธอรแลนด ๘๗

๓.๒ คดอาญาของรฐมนตร ๘๗

๓.๒.๑ ไมมกระบวนการยตธรรมในคดอาญาแบบเฉพาะส�าหรบรฐมนตร

ง

๘๗


สารบญ

หนา

(ก) สหพนธสาธารณรฐเยอรมน ๘๗

(ข) สาธารณรฐอตาล ๘๘

(ค) สาธารณรฐโปรตเกส ๘๘

(ง) สหราชอาณาจกรบรเตนใหญ ๘๘

๓.๒.๒ ศาลรฐธรรมนญมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

• สาธารณรฐออสเตรย ๘๘

๓.๒.๓ ศาลฎกาหรอศาลอทธรณมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร ๘๙

(ก) ราชอาณาจกรเบลเยยม ๘๙

(ข) ราชอาณาจกรสเปน ๘๙

(ค) ราชอาณาจกรเนเธอรแลนด ๘๙

๓.๒.๔ ศาลพเศษ ๘๙

(ก) สาธารณรฐฟนแลนด ๘๙

(ข) สาธารณรฐเฮลเลนก (กรซ) ๙๐

ภาค ๒ คดการเขาสต�าแหนงทางการเมองและคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ในระบบกฎหมายไทย ๙๑

บทท ๔ ศาลยตธรรมกบอ�านาจพจารณาคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง ๙๓

๑. ประเภทของคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง ๙๓

๑.๑ ความเปนมาของคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง ๙๔

๑.๑.๑ ความเปนมาของคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอน

การสมครรบเลอกตง ๙๔

๑.๑.๒ ความเปนมาของคดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอน

สทธเลอกตง ๙๕

๑.๒ คดการเขาสต�าแหนงของสมาชกรฐสภา ๙๗

๑.๒.๑ คดเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร ๙๘

(ก) คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง ๙๘

(ข) คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง ๙๙

๑.๒.๒ คดเลอกตงและสรรหาสมาชกวฒสภา ๑๐๐

จ


สารบญ

หนา

(ก) คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง

เปนสมาชกวฒสภา ๑๐๐

(๑) คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงสมาชกวฒสภา

(๒) คดเกยวกบการเพกถอนการสมครรบเลอกตงสมาชกวฒสภา ๑๐๐

(ข) คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

สมาชกวฒสภา ๑๐๐

(๑) คดเกยวกบการเลอกตงสมาชกวฒสภา ๑๐๐

(๒) คดเกยวกบการสรรหาสมาชกวฒสภา ๑๐๑

๑.๓ คดการเขาสต�าแหนงทางการเมองของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน

๑.๓.๑ คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง

ในการเลอกตงระดบทองถน

๑.๓.๒ คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

ในการเลอกตงระดบทองถน

(ก) คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

ในการเลอกตงระดบทองถนกอนประกาศผลการเลอกตง

(ข) คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

ในการเลอกตงระดบทองถนหลงประกาศผลการเลอกตง

๒.วธพจารณาของศาลยตธรรมในคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง ๑๐๔

๒.๑ การเสนอค�ารอง ๑๐๔

๒.๑.๑ ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดการเขาสต�าแหนง

ของสมาชกรฐสภา ๑๐๔

๒.๑.๒ ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดการเขาสต�าแหนง

ของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ๑๐๙

๒.๒ องคคณะผพพากษา ๑๑๐

๒.๓ การคดคานผพพากษา ๑๑๑

๒.๔ ระบบวธพจารณาคด ๑๑๒

๒.๕ ผลของค�าพพากษา ๑๑๓

๒.๕.๑ คดการเขาสต�าแหนงสมาชกรฐสภา ๑๑๓

๒.๕.๒ คดเลอกตงและสรรหาสมาชกวฒสภา ๑๑๕

๒.๕.๓ คดการเขาสต�าแหนงของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน

ฉ

๑๐๐

๑๐๑

๑๐๒

๑๐๓

๑๐๓

๑๐๓

๑๑๗


สารบญ

หนา

บทท ๕ คดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๑๙

๑. ขอบเขตความหมายของคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๑๙

๑.๑ คดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน

๑.๑.๑ ความเปนมาของการยนบญชทรพยสนและหนสน ๑๑๙

๑.๑.๒ บคคลผมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน ๑๒๑

๑.๑.๓ เอกสารทตองยนในการแสดงบญชทรพยสนและหนสน ๑๒๘

๑.๑.๔ ก�าหนดเวลาในการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน ๑๒๙

(ก) กรณเขารบต�าแหนง ๑๒๙

(ข) กรณพนจากต�าแหนง ๑๒๙

(ค) กรณตาย ๑๒๙

๑.๑.๕ การเปดเผยและการตรวจสอบความถกตองของบญชแสดงรายการทรพยสน

และหนสน ๑๒๙

๑.๒ คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๑.๒.๑ ความเปนมาของระบบการด�าเนนคดอาญากบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๓๑

๑.๒.๒ ประเภทของคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๓๔

๑.๒.๓ บคคลทอยในอ�านาจของศาลยตธรรมในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๓๔

๑.๓ คดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน ๑๓๗

๑.๓.๑ ความเปนมาของมาตรการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน ๑๓๗

๑.๓.๒ ลกษณะของคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน ๑๓๙

(ก) ลกษณะของคดรำรวยผดปกต ๑๓๙

(ข) ลกษณะของคดมทรพยสนเพมขนผดปกต ๑๓๙

๑.๓.๓ บคคลผอยในอ�านาจของศาลยตธรรมในคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสน

ตกเปนของแผนดน ๑๔๑

๒. วธพจารณาของศาลยตธรรมในคดเกยวกบการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๔๓

๒.๑ การเสนอค�ารอง ๑๔๓

๒.๑.๑ ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดเกยวกบการยนบญชทรพยสน

และหนสน ๑๔๔

ช

๑๑๙

๑๓๑


สารบญ

หนา

๒.๑.๒ ผมอ�านาจฟองคดและขนตอนการฟองคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๔๔

(ก) การเรมกระบวนการด�าเนนคดอาญาโดยผเสยหาย ๑๔๔

(ข) การเรมกระบวนการด�าเนนคดอาญาโดยคณะกรรมการ ป.ป.ช. ๑๔๕

(ค) การเรมกระบวนการด�าเนนคดอาญาโดยสงตอจากกระบวนการอน ๑๔๖

๒.๑.๓ ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดเกยวกบการรองขอ

ใหทรพยสนตกเปนของแผนดน ๑๔๙

(ก) คดรำรวยผดปกต ๑๕๐

(ข) คดมทรพยสนเพมขนผดปกต ๑๕๐

๒.๒ การคดเลอกผพพากษาเพอพจารณาคด ๑๕๑

๒.๓ การคดคานผพพากษา ๑๕๒

๒.๔ ระบบวธพจารณาคด ๑๕๒

๒.๔.๑ การพจารณาค�าฟอง ๑๕๒

๒.๔.๒ กระบวนพจารณาในวนนดพจารณาครงแรก ๑๕๔

๒.๔.๓ การตรวจพยานหลกฐาน ๑๕๕

๒.๔.๔ การไตสวนพยานหลกฐาน ๑๕๖

๒.๔.๕ การด�าเนนกระบวนพจารณาลบหลงจ�าเลย ๑๕๗

๒.๔.๖ การถามพยานบคคล ๑๕๘

๒.๔.๗ การพจารณาท�าตอเนองกนทกวน ๑๕๙

๒.๔.๘ การบนทกถอยค�าส�านวนในการด�าเนนกระบวนพจารณา ๑๖๐

๒.๕ การท�าค�าพพากษา ๑๖๐

๒.๖ ผลของค�าพพากษา ๑๖๑

๒.๖.๑ คดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน ๑๖๑

๒.๖.๒ คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๖๒

๒.๖.๓ คดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน ๑๖๒

๒.๗ การอทธรณค�าพพากษา ๑๖๓

บทท ๖ บทวเคราะหและขอเสนอแนะ ๑๖๔

๑. ความเหมาะสมของการมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๖๕

๑.๑ การศกษาเปรยบเทยบระบบกระบวนการยตธรรมในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองของประเทศตางๆ ๑๖๕

ซ


สารบญ

หนา

๑.๒ แนวคดและความเปนมาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง ๑๖๖

๑.๓ ขอดและขอเสยของการมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๗๒

๑.๔ ขอเสนอแนะของคณะผวจย ๑๗๔

๒. ศาลยตธรรมกบคดเลอกตง ๑๗๔

๓. คดเลอกตงและคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมายไทยในปจจบน

กบสทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป ๑๗๘

๓.๑ ความส�าคญของสทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป ๑๗๘

๓.๒ รปแบบของการโตแยงคดคานค�าพพากษา ๑๘๐

๓.๓ การ “อทธรณ” ค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองในระบบกฎหมายไทยปจจบน ๑๘๑

๓.๔ ขอเสนอของคณะผวจย ๑๘๒

๔. วธพจารณาความในระบบไตสวน ๑๘๓

๕. การก�าหนดองคคณะและการจายส�านวนใหแกองคคณะ ๑๘๕

๖. การลงมตและการท�าค�าวนจฉยสวนตน ๑๘๙

๖.๑ หลกการลงมตโดยลบและการอนญาตใหท�าความเหนแยงไดในระบบกฎหมาย

บางประเทศ ๑๘๙

๖.๒ การลงมตและการท�าค�าวนจฉยสวนตนในระบบกฎหมายไทย ๑๙๑

สรปขอเสนอแนะของคณะวจย ๑๙๕

แผนภาพแสดงขอเสนอของคณะผวจย ๑๙๗

บรรณานกรม ๒๐๑

ภาคผนวก

รายงานการประชมคณะกรรมาธการพจารณารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

(วนพธท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๐)

ฌ

๒๐๕



การพฒนาระบบการจดการคดการเมองในศาลยตธรรม :

ศกษากรณคดการเขาสต�าแหนงของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง และ

คดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

บทน�า คดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ไดแก คดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง และคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง เปนคดทมลกษณะพเศษ

แตกตางไปจากคดแพงหรอคดอาญาโดยทวไปซงอยในเขตอ�านาจของศาลยตธรรมมาแตเดม คดการเมอง

มกมผถกกลาวหาเปนนกการเมองหรอผมอทธพลทางการเมองทงในระดบชาตและระดบทองถน และเมอ

พจารณาประกอบกบสภาพสงคมไทยปจจบนทมความซบซอนและมกลมพลงในสงคมทมผลประโยชนทแตก

ตางหลากหลายกนดวยแลว ท�าใหสภาพแหงคดการเมองซงศาลยตธรรมจะตองพจารณาพพากษามความยาก

งายแตกตางไปจากคดแพงและอาญาธรรมดาซงศาลยตธรรมมความคนเคยเปนอยางด เหตทเปนเชนนสวน

หนงเนองจากผพพากษาศาลยตธรรมไดรบการศกษาและอบรมบมเพาะใหมความรความเชยวชาญโดยเฉพาะ

ในกลมกฎหมายดงเดม อนไดแก กฎหมายแพง กฎหมายอาญา กฎหมายวธพจารณาความแพง และกฎหมาย

วธพจารณาความอาญาซงเนนหนกไปทางระบบกลาวหา (Accusatory System) สวนความรและทกษะ

ทจ�าเปนส�าหรบการพจารณาพพากษาคดการเมอง ซงประกอบดวยกฎหมายสารบญญต (หลกกฎหมาย

มหาชน กฎหมายรฐธรรมนญ กฎหมายปกครอง กฎหมายมหาชนทางเศรษฐกจ) และกฎหมายวธสบญญต

(วธพจารณาคดปกครอง คดรฐธรรมนญ) ทใชระบบไตสวน (Inquisitorial System) เปนหลกนนยงคง

ขนอยกบความรความสามารถและการฝกฝนเฉพาะบคคลของผพพากษาศาลยตธรรมซงแตละบคคลยอมมไม

เทาเทยมกน

นอกจากน นบแตมการประกาศใชบงคบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐

เปนตนมา ไดมบทบญญตหลายประการทสงผลใหระบบการพจารณาคดเปลยนแปลงไป เปนตนวาการ

ก�าหนดระบบการพจารณาคดการเมองโดยใหน�าระบบการไตสวนมาใชบงคบ สงผลกระทบตอระบบการ

คนหาขอเทจจรงของศาลยตธรรมซงยงคงเปนระบบกลาวหาตามแบบอยางระบบกฎหมายของประเทศทใช

ระบบกฎหมายทไมเปนลายลกษณอกษร (Common Law) การก�าหนดใหองคคณะพจารณาคดมจ�านวนสง

กวาคดธรรมดาแตขณะเดยวกนกใหการพจารณาคดครงแรกกระท�าในศาลทสงกวาศาลชนตน

โดยเหตน การศกษาวจยปญหาทางกฎหมายทงดานสารบญญตและวธสบญญตเกยวกบคดการเมอง

ทเคยเกดขนในค�าพพากษาศาลยตธรรมจงนบวาเปนเรองส�าคญทจะตองกระท�าอยางเรงดวน เพอเปนขอมล

น�าไปสการก�าหนดแนวทางของศาลในการหามาตรการแกไขปญหาเพอใหผพพากษาซงไมมความช�านาญได

เขาใจเปนแนวทางเดยวกน และสรางผพพากษาใหพรอมส�าหรบคดการเมองในอนาคต

สถาบนวจยรพพฒนศกด ส�านกงานศาลยตธรรมซงเปนองคกรทเกยวของและรบผดชอบโดยตรง

ตอภารกจดงกลาว จงมหนาททจะตองวเคราะหเชอมโยงปรากฏการณทางสงคมทเกดขนกบการท�างานของ

ผ พพากษาและศกษาคนหาแนวทางพฒนาประสทธภาพผพพากษาศาลยตธรรมใหเปนรปธรรมตอไป


ในการน สถาบนวจยรพพฒนศกดไดมอบหมายใหสถาบนใหค�าปรกษาและวจยแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร

(TU-RAC) เปนผศกษาวจยเพอใหขอเสนอแนะในเรองน

วตถประสงค

๑. เพอศกษาสาเหตและความเปนมาของคดการเมองในศาลยตธรรม

๒. เพอศกษาหลกเกณฑและกระบวนการของการด�าเนนคดการเมองในศาลยตธรรมตามรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทยและกฎหมายอน

๓. เพอศกษาหลกเกณฑและลกษณะส�าคญของวธพจารณาคดในระบบไตสวนซงเปนวธพจารณาทใช

ในคดการเมองในศาลยตธรรม

๔. เพอศกษาการด�าเนนคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองและคดเลอกต งของ

ระบบกฎหมายตางประเทศ เพอศกษาเปรยบเทยบและน�ามาใช ปรบปรงกบระบบกฎหมายไทย

๕. เพอศกษาสภาพปญหาทเกดขนกบการด�าเนนคดการเมองในศาลยตธรรม ทงปญหาในทางตวบท

กฎหมายและทงปญหาในทางปฏบต

วธการศกษาวจย

เปนการศกษาวจยเชงคณภาพโดยศกษาคนควาจากเอกสารเปนหลก ไดแก จากต�ารากฎหมาย

วารสารทางกฎหมาย ค�าพพากษา ขอมลบนอนเตอรเนต นอกจากนน จะไดน�าเอาขอเสนอจากการวเคราะห

ไปประชมรบฟงความคดเหนจากผทรงคณวฒดานกฎหมายและผทเกยวของกอนทจะสรปเปนขอเสนอแนะท

สมบรณ

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑. ทราบถงสาเหต ความเปนมา และวตถประสงคของการจดตงศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมอง และการจดตงการด�าเนนคดเลอกตงในระบบศาลยตธรรม

๒. ทราบถงหลกเกณฑและกระบวนการของการด�าเนนคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

และการด�าเนนคดเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา

๓. ทราบถงลกษณะส�าคญของวธพจารณาคดในระบบไตสวน และการสรางดลยภาพระหวางวธ

พจารณาคดในระบบไตสวนทศาลมบทบาทเปนหลกกบการประกนสทธในการตอสโตแยงของคความ

๔. ทราบถงเนอหาสาระเชงเปรยบเทยบของการด�าเนนคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองใน

ระบบกฎหมายตางประเทศ โดยเฉพาะพฒนาการและเนอหาสาระของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐในระบบ

กฎหมายฝรงเศส ซงระบบกฎหมายไทยน�ามาประยกตใช และทราบถงเนอหาสาระเชงเปรยบเทยบของการ

ด�าเนนคดเลอกตงในระบบกฎหมายตางประเทศ

๕. ทราบถงสภาพปญหาทเกดขนกบการด�าเนนคดการเมองในศาลยตธรรม ทงปญหาในทางตวบท

กฎหมายและทงปญหาในทางปฏบต อนน�าไปสการวเคราะหและการเสนอแนะทางแกไขปญหาตอไป


วธการด�าเนนงาน

การศกษาวจยเอกสาร (Documentary Research) ประกอบกบการจดรบฟงความคดเหนจาก

ผทรงคณวฒและผเกยวของกบกระบวนการยตธรรมคดการเมอง (Focus Group) รวมสองครง

รายชอคณะผวจยและทปรกษา

หวหนาโครงการฯ


นกวจย




ผชวยนกวจย

นายพฒพงศ พงศเอนกกล

ทปรกษาโครงการฯ

รองศาตราจารย ดร.วรเจตน ภาครตน



ภาค ๑

บทน�าทางทฤษฎและระบบกฎหมายวธพจารณาคดของตางประเทศ

ในเบองตน คณะผวจยจะน�าเสนอหลกการและทฤษฎรวมทงยกตวอยางระบบกฎหมายวธพจารณา

คดของตางประเทศ เพอประโยชนในการพฒนาระบบการพจารณาวนจฉยคดการเมองในศาลยตธรรมใน

ระบบกฎหมายไทยตอไป

ในภาคแรกนไดแบงเนอหาออกเปน ๓ บท ดงน

บทท ๑ คณะผวจยจะอธบายวธพจารณาคดในระบบไตสวนวาตามหลกการและทฤษฎกฎหมายวธ

พจารณาความนน ระบบไตสวนมลกษณะอยางไร ระบบไตสวนทใหบทบาทแกศาลในการด�าเนนกระบวน

พจารณาคดคอนขางมากเชนนแลว จะมวธประสานกบหลกการตอสโตแยงของคความอยางไร

บทท ๒ คณะผวจยจะอธบายน�าเสนอระบบกฎหมายของตางประเทศเกยวกบคดการเลอกตงใน

ระบบกฎหมายฝรงเศส

บทท ๓ คณะผวจยจะน�าเสนอตวอยางระบบกฎหมายของตางประเทศ ในคดการตรวจสอบผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมายฝรงเศสและประเทศอนๆ ตามสมควร

ทงน เพอเปนตวอยางและเปนการศกษาเปรยบเทยบ อนน�ามาซงประโยชนตอการพฒนาระบบการ

พจารณาวนจฉยคดการเมองในศาลยตธรรมในระบบกฎหมายไทยตอไป



บทท ๑

วธพจารณาคดในระบบไตสวน

๑. ความเบองตน

๑.๑ ความเปนมาของระบบไตสวน

๑.๑.๑ แนวความคดเกยวกบวธพจารณาความในสมยโบราณ๑

รากฐานของระบบกฎหมายทกอตวอยางเปนกจจะลกษณะในปจจบน อาจสบสาวววฒนาการมา

จากกฎหมายโรมนโบราณกอนยคคลาสสก (The Pre – classical Period) และถงขดสดในกฎหมายโรมน

ยคหลงคลาสสก (The Post – classical Period) ในชวงเวลาดงกลาวเปนจดเรมตนการกอตวของวชา

นตศาสตรอยางเปนล�าดบ

ในสมยทมการรวบรวมกฎหมายเปน ‘กฎหมายสบสองโตะ’ กระบวนการฟองคดตอศาลเครงครด

‘แบบพธ’ เปนส�าคญ (legis actiones) ซงนกบวชเทานนทผกขาดรายละเอยดปลกยอยเหลานน และการน�า

เสนอคดใดๆ ‘ผฟองคด’ ไมอาจฟองคดโดยตรงตอศาล แตตองผาน ‘ขนตอนพจารณาค�าฟอง’ (in iure) โดย

ผฟองตองยนค�าฟองตอ Praetors ( จ�านวน ๖ – ๘ คน) ท�าหนาทเปนองคกรใหความเหนชอบฟองคด เพอ

เหนสมควรใหฟองไดตามกฎหมายของพลเมองโรมน (ius civile) จากนน Praetors จงสงค�าฟองทเหน

สมควรไปยง ‘ผพพากษาพจารณา’ (in iudicio) เปนขนตอนทใชเวลาไมนอย และแมจะผานขนตอนนไปได

แลว ผลการแพชนะคดอาจปรากฏตอคความไดอยางรวดเรวจากความบกพรองของขนตอนทางเทคนค เชน

การรางค�าฟองรดกมหรอไมเปนส�าคญ๒ ซงนกกฎหมายโรมนผ ทรงอทธพลในยคนนนามวา Gaius

๑ ในสวนน คณะผวจยเรยบเรยงจาก ประชม โฉมฉาย, กฎหมายเอกชนเปรยบเทยบเบองตน : จารตโรมนและ

แองโกลแซกซอน. พมพครงท ๑. โครงการต�าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๕๕๑. หนา ๓๘ – ๔๐ ; บวรศกด อวรรณโณ, เอกสารประกอบการสอนชดวชาระบบกฎหมายไทยและตางประเทศ หนวย

ท ๑ – ๗. พมพครงท ๗. กรงเทพ : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๓. หนา ๕๑ – ๖๑ ; วษณ เครองาม, เอกสาร

ประกอบการสอนชดวชาระบบกฎหมายไทยและตางประเทศ หนวยท ๑ – ๗. พมพครงท ๗. กรงเทพ : มหาวทยาลยสโขทย

ธรรมาธราช, ๒๕๕๓. หนา ๓๗ – ๓๘ ; วรรณชย บญบ�ารง, ธนกร วรปรชญากล และ สรพนธ พลรบ, หลกและทฤษฎ

กฎหมายวธพจารณาความแพง เลม ๑. พมพครงท ๒. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๔๙. หนา ๒๓ – ๒๘ ; จกรพงษ เลกสกลไชย,

ค�าอธบายประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง (ภาค ๑ ถง ภาค ๓). พมพครงท ๑๐. กรงเทพ : นตธรรม, ๒๕๕๑. หนา

๒ ; จรญ โฆษณานนท, นตปรชญา. พมพครงท ๑๕. กรงเทพ : มหาวทยาลยรามค�าแหง, ๒๕๕๐. หนา ๑๓๔ – ๑๔๐.

๒ เหนไดวากฎหมายโรมนก�าหนดการรเรมและการยตกระบวนพจารณาคดตาม ‘หลกการด�าเนนกระบวน

พจารณาตามดลยพนจของเจาหนาท’ (Opportunitätsprinzip) และเปน ‘การด�าเนนคดโดยรฐ’ (Offizialklage) กลาว

คอ กอนทค�าฟองหรอค�ารองเขาสกระบวนพจารณาของศาล ผฟองคดตองเสนอค�าฟอง‘รฐมนตรกระทรวงยตธรรม’ เพอ

พจารณาค�าฟองหรอค�ารองวาจะน�าเสนอเปนคดเขาสศาลหรอไม หากค�าฟองหรอค�ารองเขาสศาลแลว อ�านาจยตกระบวน

พจารณาคดเปนอ�านาจเดดขาดของศาล..ภายใตเงอนไขทศาลตองผกพนตนเองกบค�ารองหรอค�าฟองของผมสวนรวมใน

คด หรอกลาวไดวา ศาลผกพนกบขอเทจจรงทเปนฐานในการพจารณาพพากษาคดในกระบวนวธพจารณาทยดหลกการม

อ�านาจเหนอวตถแหงคด’ (Dispositionsgrundsatz) อยางเครงครด ทงน หลกการดงกลาวเปนคนละเรองกบวธพจารณา

คดทใช ‘หลกการคนหาความจรงแบบกลาวหาหรอไตสวน’


ยกอทธาหรณสะทอนรปธรรมของแบบพธซงสรางภาระแกคความเกนจ�าเปน ดงน โจทกรายหนงฟองวา

จ�าเลยตดกงองนของเขา แตโจทกตองแพคดเพราะตามกฎหมายสบสองโตะ ก�าหนดเฉพาะ ‘การฟองคดวา

ดวยการตดตนไม’ (action de arboribus succissis) แตในค�าฟองของโจทกกลบใชค�าวา ‘ตนองน’ (vitibus)

อนไมปรากฏใน ‘แบบพธ’ ตามทกฎหมายรบรอง (legis actiones) ศาลจงยกฟองโจทก

ปญหาเหลานเรมคลคลายในทางทดขนในสมยทโรมนยดครองอตาลไดเบดเสรจ..อาณาจกรโรมน

จงตองขยายบทบาทควบคมขอพพาทตามดนแดนในอาณตดวย Praetor ไดทดลองสรางแนวปฏบตเพอแก

ปญหา (practice) โดยเปดโอกาสใหขอพพาทสามารถเขาสกระบวนการยตธรรมไดงายขน แมวากฎหมาย

โรมนมไดบญญตไว โดยอาศย ‘หลกความพอสมควรแกเหต’ (aequum et bonum) เปนแนวทางของการ

พฒนากฎหมายในทางปฏบต เนองจากเหตวากฎหมายสบสองโตะมขอความนอยมากนนเอง เมอเปนเชนน

‘นกกฎหมายอาชพ’ ไดกอตวเพมมากขน มบทบาทส�าคญในยคนปรงแตงหลกกฎหมายขนแลวสงผลให

ปรากฏเปนรปธรรมในทางปฏบต ขณะเดยวกนกลดความแขงกระดางในทางแบบพธ แลวใหความส�าคญตอ

การด�าเนนกระบวนพจารณาในชนศาลดวยการตอสโตแยงของคความยงขน

อยางไรกตาม..เมอบงคบใชกฎหมายสบสองโตะมาเปนเวลากวาพนป..ไดเกดความคดเหนของ

นกกฎหมายอาชพจ�านวนมากตามส�านกตางๆ..ท�าใหเกดความสบสนในการตความและความแนนอนในการ

บงคบใชกฎหมายบานเมอง ตลอดจนแนวปฏบตทไมมความเปนเอกภาพ เปนเหตใหมการจดท�า ‘ประมวล

กฎหมาย’ ขนเปนกจจะลกษณะ (Corpus Juris Civilis) ในสวนทวาดวย “การรวบรวมค�าสอนทาง

นตศาสตร” (Digesta) ไดจดท�าหนงสอทางการ “หลกกฎหมายรากฐาน” (Institutes) มหมวด ‘การฟอง

คด’ (Actio) เปนการประกนวา ชาวโรมนจะไดรบการประกนโดยกฎหมายซงบงคบให ศาลตองผกพนตนตาม

ระบบการด�าเนนคดในศาลภายใตรปแบบเดยวกนทงอาณาจกร ดวยความมเอกภาพของระบบกฎหมายโรมน

มระเบยบวธทางนตศาสตรอยางเปนกจจะลกษณะ ถอเปนยคทองของระบบกฎหมาย

แมเมออาณาจกรโรมนลมสลายลงจากการโจมตของเผาเยอรมนกกตาม..แตกฎหมายโรมนกหาได

ลมสลายตามไม เพราะจกรพรรดโรมนยอมรบศาสนาครสตเปนศาสนาประจ�าชาต ดงนน เมอเขาสยคกลาง

ฝายอาณาจกร เจาผครองนครทงหลายแยกตวออกจากกนเปนอสระ มไดรวมศนยอ�านาจทแทจรงทจกรพรรด

อกตอไป ขณะทฝายศาสนจกรยงคงมพระสนตปาปา ครองอ�านาจลนพนอยองคเดยวดจเดม ซงครอบง�าอทธพล

เหนอฝายอาณาจกร ศาสนจกรจงตงศาลศาสนา (ecclesiastical jurisdiction) ขนทวภาคพนยโรป นกบวช

ซงท�าหนาทเปนนกกฎหมายมาตงแตยคทองของโรมน กยงคงสอนกฎหมายโรมนตามมหาวทยาลยเรอยมา

ทวภาคพนยโรป เปนเหตใหกฎหมายโรมนด�ารงอยเรอยมา แตไมมการใชในทางปฏบตภายใตความพยายาม

ยนยนอ�านาจของศาสนจกรเทานนทควรถอเปนอ�านาจอธปไตยอนแทจรง..การครอบง�าระบบกฎหมายจาก

ศาสนจกรนน นกปรชญาของศาสนจกรสรางแนวคดวา การใช ‘เหตผลของพระเจา’ ซงมความบรสทธเหนอ

กวา‘เหตผลของมนษย’ เชนการตอสโตแยงพสจนพยานหลกฐานระหวางคความ หรอระเบยบวธในชนศาล

ซงเปนเพยงกฎหมายของมนษย (Lex humana) กระบวนพจารณาคดของศาลในยคน นกบวชหรอผทรง

ธรรมะ จงเปนผหยงทราบความดความชว จาก ‘เสยงของเหตผล’ (Voice of reason) หรอ สญชาตญาณ

ซงบรสทธ ทจะสะทอนความจรงหรอความถกตอง ไดจากตวแทนของพระเจา โดยศาสนจกรเปนองคกรทรบ

ภาระในการไถบาปของมนษย และศาสนาครสตถอวามนษยทกคนมบาปโดยก�าเนด (Original Sin) มนษยทก

คนลวนมมลทนเสมอเมออยตอหนาศาลของศาสนจกร


ดวยการครอบง�าความดความชวและเหตผลอนบรสทธของศาสนจกร..การพจารณาคดของศาลใน

ยคกลาง ซงชาวเยอรมนกเผาตางๆ ไมอาจเขาถงความลกซงยงยากของระบบกฎหมายโรมน เชนน ยคกลาง

จงอาศยความเชอทางศาสนาเปนวธพจารณาความ โดยถอวา การจบคความฝายใดโยนลงในนำ หรอเอา

เหลกไฟจ เหลานถาคความฝายใดไมเปนอะไรกถอวาพระเจาคมครองคความฝายนน เมอคความฝายใดไดรบ

ความคมครองจากพระเจา แลวยอมเปนฝายชนะคด วธพจารณาความโดยการพสจนความจรงโดยการเขา

ถงพระเจา จะสะทอนความจรงอนบรสทธไดเถรตรงตามความจรงภายใต ความเชอของ “ค�าพพากษาใน

พระนามของพระผเปนเจา’ (jugements de Dieux) ถอเปนทยต ในยคกลางจงด�าเนนกระบวนพจารณา

ความของศาลไมยอมรบหลกการรบฟงความทกฝายหรอการตอสโตแยงพยานหลกฐาน..การชงนำหนกพยาน

หลกฐาน การยกประโยชนแกความสงสยในคดอาญา เขามายงเหยงตอความจรงอนบรสทธของ ‘เสยงสะทอน

จากพระผเปนเจา’ ล�าพงเฉพาะผพพากษาของศาสนจกรหรอนกบญจงสามารถหยงถง

ส�าหรบไทย การช�าระความตามวธพจารณาความอาญาในสมยเดมนนใช ‘อาญาจารตนครบาล’

เปนการทรมานผตองหาวาเปนผรายมพรธ มค�าอธบายวา ‘อาญาจารตนครบาล’ มใชโทษแท เปนแตจะ

รงแกความเทจจรง๓ ซงเปนวธพจารณาอยางหนง และถาผตองหานนน�าพยานมาสบวาตนบรสทธได หรอ

สนนษฐานไวกอนวามพรธจนกวาพสจนตนเองไดวาเปนผบรสทธ

ตามความทกลาวมาตงแตตนจนถงความตอนน นกกฎหมายไทยสวนใหญเขาใจวา เปน ‘ระบบ

ไตสวน’ หรอ ‘วธพจารณาคดแบบไตสวน’ แทจรงแลวในทางวชาการ ‘ระบบไตสวน’ หรอ ‘วธพจารณา

คดแบบไตสวน’ หาเปนเชนนนไม หากแตกระบวนวธพจารณาคดเหลานโดยเฉพาะตงแตยคกลางเปนตนมา

ลวนเปนเรองอ�าเภอใจทงสน อาจสะทอนภาพพจนไดชดเจนยงขนเมอกลาวถงกระบวนวธพจารณาคดของ

‘ศาลไคฟง’ ในละครจนเรอง ‘เปาบนจน’ โดยนกวชาการทางนตศาสตรบางทานหยบยกอางเปนตวอยาง

ของวธพจารณาคดระบบไตสวน ซงเปนความเขาใจคลาดเคลอนทงสน๔

๓ นตศาสตรไพศาลย, พระยา., ค�ำสอนชนปรญญำตร พทธศกรำช ๒๕๐๑ – ๒๕๐๒ ประวตศำสตรกฎหมำยไทย.

พมพครงท ๖. กรงเทพ : วรยะการพมพ, ๒๕๐๒. หนา ๒๓๒.

๔ นธ เอยวศรวงศ วจารณประเดนนอยางนาสนใจวา

“…ผมออกจะรสกอดอดกบทำนเปำและวธกำรพจำรณำคดของทำนอยตลอดเวลำ เพรำะเครองมอส�ำคญในกำร

ไตสวนหำควำมจรงของทำนนนคออ�ำนำจ บำงครงกแสดงสญลกษณของอ�ำนำจนเปนเครองประหำรหวหมำบำง หวมงกร

บำง บำงครงกออกมำในรปของกำรตวำดคกคำมจ�ำเลยและพยำนบำง บำงครงกออกมำในรปของจนเจำ....”

หนงแสดงวาอ�านาจของทานเปานนตงอยบนธรรมะ และพลงแหงธรรมะความสจรตตางๆ กปรากฏขนมาใน

การไตสวนคดความอยบอยๆ เชน มผหรออ�านาจธรรมชาตเขามาชวย


๑.๑.๒ แนวความคดเกยวกบวธพจารณาความยคพฒนาการรวมสมย๕

ในรฐสมยใหม ซงเกดขนภายหลงการยตลงของยคกลาง วธพจารณาความของศาลแบบยคกลางได

ถกยกเลกไปทวภาคพนยโรป โดยการแยกศาสนจกรออกจากอาณาจกร เนนกระบวนการคดทางนตศาสตร

บนฐานของความไมเชอหรอสงสยในกฎของความเปนเหตเปนผล ซงพฒนามาส “แนวคดเชงประจกษนยม”

(Empiricism) บรรดากฎเกณฑทางศลธรรมเปนสงสมพทธ (relative) ทแปรตามความคดแบบอตวสย

(Subjective) ของมนษย กระบวนการยตธรรมในยคปจจบน จงกอตวโดยอางองวธการทางวทยาศาสตร

ผรสกวำวธพจำรณำควำมอยำงนเปนทถกใจของคนไทยจ�ำนวนมำกทเดยว หนงสอพมพยกยองเจำหนำทบำนเมอง

ทมควำมสจรตยตธรรมวำ “เปำบนจน” อยเสมอ เอำชอนไปท�ำผงซกฟอกขำยกยงขำยไดด

อยำงไรกตำม กำรพจำรณำควำมแบบเปำบนจนนนท�ำไดอยำงมผลกตอเมอผพพำกษำตองเปนเทวดำ และในนทำน

กวำเปำบนจนเปนเทวดำจตมำเกด มควำมเทยงธรรมอยในกมลสนดำนเปนธรรมชำตของบคลก ถงจะด�ำเนนกำรอยำงไรใน

กำรพจำรณำไตสวน โปรงใสบำงไมโปรงใสบำง แตดวยจดมงหมำยทดและมเทวดำฟำดนคอยชวยเหลอ ในทสดกสำมำรถเอำ

คนผดมำลงโทษได

ถำเรำเชอวำใครเปนเทวดำอยำงน หรอถำใครเชอวำตวเองเปนเทวดำอยำงน กำรอมพยำนหรอจ�ำเลยไปไตสวน

ลบๆ กเปนสงทพงท�ำได ขอแตใหไดผผดมำลงโทษเปนใชได

ผมมำคดดแลวกพบวำ กำรวำงควำมยตธรรมทง ๑๐๐% ไวกบควำมบรสทธยตธรรมของตลำกำรนน เปนคตของ

หลกควำมยตธรรมทำงกำรศำลของไทยเองดวย ในกฎหมำยตรำสำมดวงนน ลกษณะกฎหมำยแรกๆ ทตองเรยนรกคอลกษณะ

อนทภำษ อนไดแกค�ำสอนของพระอนทรแกผทจะเปนตลำกำรใหเทยงธรรมไรซงอคตส และตลอดเวลำหลำยศตวรรษของ

ระบบศำลไทยตงแตโบรำณจนถง ร.๕ เรำกไมเคยพฒนำหลกประกนควำมยตธรรมในศำลไดมำกไปกวำกำรพรำสอนตลำกำร

ใหไรอคตส และกำรตรวจสอบค�ำพพำกษำดวยกำรมศำลหลำยระดบชน

แตในโลกมนษยน เรำไมสำมำรถวำงควำมยตธรรมไวกบเทวดำได เพรำะทำนไมคอยจตมำเกดบอยนก เรำจ�ำเปน

ตองอำศยมนษยดวยกนในกำรอ�ำนวยควำมยตธรรมในคดควำมตำงๆ จะหำหลกประกนจำกมนษยไดอยำงไร?

กำรเอำผพพำกษำมำอบรมธรรมะกตำม กำรสรำงวฒนธรรมกำรใชชวตของผพพำกษำใหปลอดพนจำกอบำยมข

กตำม กำรใหคำตอบแทนแกผอยในอำชพนใหสงไวกตำม ฯลฯ กเปนหนทำงทดอยำงหนง แตผมคดวำไมพอใจ จ�ำเปนจะตอง

เนนควำมส�ำคญของ ‘กระบวนพจำรณำควำม’ ดวย

ในระดบศำลยตธรรมไทย เรำไดรบเอำวธพจำรณำควำมของฝรงมำใชนบตงแต ร.๕ สบมำจนปจจบนนแตในระดบ

ลงมำจำกศำลยตธรรมในกระบวนกำรยตธรรมของเรำ “วธกำร” ยงไดรบควำมส�ำคญนอย กำรสอบสวนสบสวนซงอำศย

กระบวนกำรทไมถกตองในระดบน ยงถกใชเปนพยำนหลกฐำนในชนศำลยตธรรมไดอย และดวยเหตดงนนจงไดพบวำเจำ

พนกงำนยตธรรมระดบลำงละเมดกฎหมำยเพอรดพยำนหลกฐำนอยเสมอ

ในสหรฐ หำกจ�ำเลยสำมำรถพสจนไดวำ เจำหนำทใชวธกำรทผดนบตงแตกำรจบกมขนมำจนถงชนศำลในตอน

ใดตอนหนงกตำม ศำลกมกไมรบตดสนคดนนในชนไตสวนมลฟองแลว เพรำะวธกำรทผดในกระบวนกำรยตธรรมจะน�ำไปส

ควำมยตธรรมไมได…”

โปรดดรำยละเอยด นธ เอยวศรวงศ. “ศำลไคฟงกบกระบวนวธพจำรณำควำม.” มตชน, (๒๔ ตลำคม ๒๕๓๗).

หนำ ๒๐.

๕ ในสวนน คณะผวจยเรยบเรยงจาก จรญ โฆษณานนท, อำงแลวในเชงอรรถท ๑. หนา ๓๙, ๔๑, ๖๐ – ๖๓ ; วรรณ

ชย บญบ�ารง, ธนกร วรปรชญากล และ สรพนธ พลรบ, อางแลวในเชงอรรถท ๑. พมพครงท ๒. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๔๙.

หนา ๔๗, ๗๑, ๙๘ – ๑๐๐ ; วรพจน วศรตพชญ, หลกกำรพนฐำนของกฎหมำยปกครอง. พมพครงท ๑. โครงการต�าราและ

เอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๘. หนา ๑๑๐ – ๑๑๒.


ในการพสจนขอเทจจรงของคด ซงพยายามขจดความเชอหรอดลยพนจอ�าเภอใจออกจากกระบวนการ

พจารณาของศาลใหเหลอนอยทสด นอกจากน แนวคดเรองสทธเสรภาพแพรหลายไปทวยโรป จงเกด “หลก

การพนฐาน” ในวธพจารณาความ หรอ ‘สทธขนพนฐานหรอสทธเดดขาดในวธพจารณาความ’ ขนในประเทศ

ยโรป เปนการยตระบบการพจารณาคดของศาลโดยวธอ�าเภอใจ

หลกพนฐานในวธพจารณาความ จ�าแนกหลกการยอยไดดงน ๑. หลกการพจารณาเปดโอกาสให

คความทกฝายไดรบทราบและโตแยงขออางขอถกเถยงหรอพยานหลกฐานของฝายตรงขามได..๒. หลกการ

รเรมคดโดยคความ ๓. หลกการไมพพากษาเกนค�าขอ ๔. หลกการโตแยงค�าพพากษาของศาล ๕. หลกการ

ประนประนอมยอมความ เวนแตเปนปญหาเกยวกบความสงบเรยบรอยเฉพาะทกฎหมายบญญต ๖. หลก

การใหเหตผลประกอบค�าพพากษาและตองท�าเปนลายลกษณอกษร..๗. หลกการใหความสมดลระหวางการ

คมครองประโยชนสาธารณะกบสทธเสรภาพของคความไปพรอมกน..๘. หลกการใหคความทราบขอเทจจรง

โตแยงและแสดงพยานหลกฐานไดเตมท ๙. หลกการตรวจสอบถวงดลการปฏบตหนาทของผพพากษา

๑๐. หลกความพอสมควรแกเหตของการก�าหนดโทษในค�าพพากษา..๑๑. หลกการยกประโยชนแหงความ

สงสยแกจ�าเลยในคดอาญาหรอสทธขนพนฐานอนของปจเจกชน เชน หลกกรรมสทธในทรพยสนของเอกชน

ในความสมพนธทางคดมหาชน เปนตน เปนหลกทผกพนองคกรตลาการเชนเดยวกบคดทมโทษทางอาญา

๑๒. หลกความเปนกลางของผพพากษา

‘หลกการพนฐานในวธพจารณาความหรอสทธขนพนฐานหรอสทธเดดขาดของคความตามหลกวธ

พจารณาความ’ เปนหลกการในระดบรฐธรรมนญ สวนหลกวธพจารณาความประการอนเปนเพยงบทบาท

ทตองอนโลมตามหลกการพนฐานดงกลาวขางตนเสมอไป เชน หลกการคนหาความจรงโดยการไตสวน

(Untersuchungsgrundsatz)๖ หลกการคนหาความจรงโดยการกลาวหา (Verhandlungsgrundsatz)๗

หลกการมอ�านาจเหนอวตถแหงคด (Dispositionsgrundsatz)๘ หลกการด�าเนนกระบวนพจารณาตามหนาท

(Offizialgrundsatz)๙ เปนตน

๑.๒ ความหมายของระบบไตสวน : ส�ารวจวรรณกรรมกฎหมายไทย

๑.๒.๑ ความเขาใจของนกกฎหมายเอกชน

ขอบเขตความร เกยวกบระบบไตสวนทางต�าราและบทความกฎหมายของไทยสาขากฎหมาย

เอกชน มงอธบายระเบยบวธทางกฎหมายลกษณะพยาน เนองจากผเขยนต�าราฯ พจารณาจากฐานคดทวา

การคนควาหาขอเทจจรงมาสศาล..จ�าตองอาศยสงซงจะน�ามาใชพสจนขอเทจจรงตอศาลและศาลอาจรบ

ฟงได เพอชขาดถงสทธและหนาทของบคคลตามกฎหมายสารบญญต และการไดสงซงจะน�ามาใชพสจน

๖ คณต ณ นคร แปล ‘Untersuchungsgrundsatz’ วา ‘หลกการตรวจสอบ’ โปรดดรายละเอยดใน คณต ณ นคร,

กฎหมำยวธพจำรณำควำมแพง ภำคกำรด�ำเนนคด. พมพครงท ๑. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๔๘. หนา ๑๖๙.

๗ คณต ณ นคร แปล ‘Verhandlungsgrundsatz’ วา ‘หลกความตกลง’ โปรดดรายละเอยด เพงอำง, หนา ๑๖๙.

๘ คณต ณ นคร ใชค�าวา ‘หลกการด�าเนนคดโดยเอกชน’ โดยใชถอยค�าในภาษาเยอรมนวา ‘Privatklage’ โปรดด

รายละเอยดใน คณต ณ นคร, กฎหมำยวธพจำรณำควำมอำญำ. พมพครงท ๗. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๔๙. หนา ๖๐.

๙ คณต ณ นคร ใชค�าวา ‘หลกการด�าเนนคดโดยรฐ’ โดยใชถอยค�าในภาษาเยอรมนวา ‘Offizialklage’ โปรดดราย

ละเอยดใน เพงอำง, หนา ๕๙.


ขอเทจจรงยอมตองอางองวธการคนหาขอเทจจรงและการเสนอขอเทจจรงตอศาลตามประเภทเนอหาของ

คด ผเขยนต�าราฯเหลานน จงพยายามอธบายความเปนระบบของพยานหลกฐานในคดแพงและคดอาญา

เกดกลายเปนระบบการคนควาขอเทจจรงในทางคดซงไดน�าระบบไตสวนและระบบกลาวหาเปนเกณฑจ�าแนก

จากการส�ารวจต�าราและบทความกฎหมายของไทยซงผเขยนเปนนกกฎหมายเอกชนเปนสวนใหญ

เราอาจสรปแนวทางอธบาย ‘ระบบไตสวน’ ตามความเขาใจยคปจจบน ๑๐ โดยแบงเปนกลมไดดงน

กลมทหนง..ศาลมดลยพนจกวางขวางมงคนหาความจรงสวนคความมบทบาทเสรมในกระบวน

พจารณาไตสวนของศาล๑๑

๑. การด�าเนนกระบวนพจารณาซงรฐ (ศาล อยการ) มบทบาทในการซกถามพยาน

๒. ไมเครงครดวธพสจนพยานหลกฐานและศาลจะรบฟงพยานหลกฐานทกประเภทเวนแตพยาน

หลกฐานนนไมเกยวของกบคด ดงนนกฎหมายลกษณะพยานไมคอยมบทบาทส�าคญนก๑๒

๓. หลกเกณฑเรองบทตดพยานหลกฐาน วาพยานประเภทใดรบฟงไดหรอรบฟงไมได จะไมน�ามาใช

ในระบบไตสวน๑๓

๔. มงคนหาความจรงเปนส�าคญยงกวาขนตอนทางเทคนค ท�าใหการยกฟองโดยเหตผลทางเทคนค

ปลกยอยมนอย

๕. ศาลมหนาทคนหาความจรงจากพยานหลกฐานทงทคความน�ามาเสนอตอศาลหรอศาลเรยกมาสบ

หรองดสบพยาน๑๔

๖. โจทกมบทบาทเพยงเปนผชวยเหลอศาลในการคนหาพยานหลกฐาน

๗. ศาลอาจพจารณาลบหลงจ�าเลยได

๑๐ ‘ระบบไตสวน’ ตามความเขาใจในยคปจจบน ไมหมายรวมถงระบบไตสวนตามนยทใชในยคกลางหรอวธ

พจารณาแบบจารตนครบาล

๑๑ ประมล สวรรณศร, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำนหลกฐำน. พมพครงท ๑. พระนคร : อกษรประเสรฐ,

๒๔๙๖. หนา ๒ – ๑๑ ; โอสถ โกศน, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำนหลกฐำน. พมพครงท ๓. กรงเทพ : รตนชยการพมพ,

๒๕๓๘. หนา ๕ ; เขมชย ชตวงศ, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำน. พมพครงท ๘. กรงเทพ : นตบรรณการ, ๒๕๕๑. หนา

๒ – ๓ ; พรเพชร วชตชลชย, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำนหลกฐำน. พมพครงท ๓. กรงเทพ : ส�านกอบรมศกษากฎหมาย

แหงเนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๓. หนา ๔ – ๕, ๘ ; อดม รฐอมฤต, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำนหลกฐำน. พมพครงท ๓.

โครงการต�าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๒. หนา ๒๕ – ๓๐ ; ชวเลศ

โสภณวต, “กฎหมายลกษณะพยานของไทยเปนกฎหมายในระบบกลาวหาจรงหรอ.” ดลพำห, ปท ๒๘ เลม ๖ (พฤศจกายน-

ธนวาคม ๒๕๒๔). หนา ๓๗ – ๓๘ ; โสภณ รตนากร, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำน. พมพครงท ๘. กรงเทพ : นตบรรณ

การ, ๒๕๔๙. หนา ๓ – ๔.

๑๒ พรเพชร วชตชลชย, อำงแลวในเชงอรรถท ๑๑. หนา ๔ – ๕.

๑๓ ปตกล จระมงคลพาณชย, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำนหลกฐำนทตองหำมมใหรบฟง. พมพครงท ๓.

กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๕๐. หนา ๑๐๙.

๑๔ ใจเดด พรไชยา, “ขอไมสมบรณในส�านวนการไตสวนขอเทจจรง.” บทบณฑตย, เลมท ๖๔ ตอน ๔ (ธนวาคม

๒๕๕๑). หนา ๔.


กลมทสอง..ศาลมดลยพนจกวางขวางและมบทบาทส�าคญในการอ�านวยความเปนธรรมแกฝาย

เสยเปรยบในการใชสทธตอสโตแยง๑๕

๑. ศาลสามารถแสวงหาขอเทจจรงและพยานมาสบเองไดตามทเหนสมควร

๒. ศาลซกถามพยานเองเทานน ไมมการถามคานหรอถามตงแตอยางใด คความหรอทนายจะซกถาม

ไดตอเมอไดรบอนญาตจากศาลเทานน เปนดลยพนจเดดขาด

๓. การยนค�าใหการ อาจท�าโดยวาจาหรอเปนหนงสอกได

๔. ศาลสามารถพพากษาเกนค�าขอ

กลมทสาม ..ศาลมอ�านาจกวางขวางในการซกฟอกใหไดมาซงความจรงโดยทกวถทาง๑๖

๑. ผพพากษาเปนศนยกลางในการรวบรวมขอเทจจรง สวนคความมหนาทชวยศาลในการจดหา

พยานหลกฐานทเกยวของใหแกศาล

๒. การเรยกพยานมาสบหรอมาถามเปนหนาทของศาล โดยทนายความหรอคความมหนาทเสนอ

แนะค�าถามแกศาลเทานน ศาลเปนผซกถาม

๓. ศาลมหนาทกระตอรอรนในการคนหาความจรงใหไดมากทสด

๔. ศาลอาจพพากษาโดยไมสบพยานสกปากกได แตศาลตองระมดระวงในการใชอ�านาจเชนน

เพราะศาลยงคงผกพนตอหลกการรบฟงความ

๕. พนกงานอยการและจ�าเลยจะเปนเพยงผกระตนใหศาลด�าเนนการโดยรองขอใหศาลสบพยาน

ตางๆ

๖. กระบวนพจารณามกจะเปนการพจารณาโดยเอกสารหรอเปนลายลกษณอกษร ระหวางคความ

สวนใหญจะแลกเปลยนบนทกตางๆ ในชนรวบรวมขอมลและเอกสารของคด และไมคอยมการด�าเนนการ

โตแยงตอสคดกน

๗. ศาลเปนผก�าหนดทศทางการด�าเนนกระบวนพจารณา

๘. ไมมการยกประโยชนแหงความสงสยใหจ�าเลย

๑๕ เกษมสนต วลาวรรณ, กฎหมำยแรงงำน, พมพครงท ๑๓, กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๕๑. หนา ๓๙๐, ๓๙๘ ; วชย

โถสวรรณจนดา, แรงงำนสมพนธ : กญแจแหงควำมรวมมอระหวำงนำยจำงและลกจำง. พมพครงท ๒. กรงเทพ : นตธรรม,

๒๕๕๔. หนา ๑๗๐. ๑๖ วชย ววตเสว, “ระบบไตสวนของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง.” วำรสำรศำล

ยตธรรม, ปท ๑ ฉบบท ๒ (มนาคม-เมษายน ๒๕๔๔). หนา ๙ – ๑๔ ; ประพนธ ทรพยแสง, ระบบไตสวน, เอกสารการ

สมมนาศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง, ศาลฎกา : กรงเทพฯ, ๒๕๕๓ อางใน ฐานนท วรรณโกวท,

“ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกบระบบไตสวน.” วำรสำรศำลยตธรรมปรทศน, ปท ๕ ฉบบท ๑

(ตลาคม – พฤศจกายน ๒๕๕๓). หนา ๑๐๒ – ๑๐๔ ; ฐานนท วรรณโกวท, “ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองกบระบบไตสวน.” วำรสำรศำลยตธรรมปรทศน, ปท ๕ ฉบบท ๑ (ตลาคม – พฤศจกายน ๒๕๕๓). หนา ๑๐๕.


กลมทส ..ศาลแบงแยกหนาทออกจากพนกงานสอบสวนฟองรอง๑๗

๑. ไมมการแยก “หนาทสอบสวนฟองรอง” และ “หนาทพจารณาพพากษาคด” ออกจากกน

๒. ศาลมบทบาทเชงรกหรอกระตอรอรนในการคนหาขอเทจจรงของคด

๓. ผถกกลาวหาจะเปนผชวยน�าเสนอพยานหลกฐานเพมเตมในสงทยงไมครบถวนภายหลงจากท

ศาลเปนผซกถามแลว หรอซกคาน เพอเพมเตมในสงทยงไมครบถวนภายหลงจากทศาลเปนผซกถามแลว

๑.๒.๒ ความเขาใจของนกกฎหมายมหาชน

ในชวงความพยายามจดตงศาลปกครองจนกระทงถงยคปจจบนทระบบกฎหมายไทยยอมรบอยาง

ชดแจงแลววาแบงแยกเปนกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนทงในเรองของระบบกฎหมาย ศาล

วธพจารณา ตลอดจนลกษณะขอพพาทหรอคด วงการกฎหมายไทยไดหนมาสนใจระบบไตสวนมากขน ในฐานะ

ทเปนเอกลกษณส�าคญประการหนงของวธพจารณาคดในระบบกฎหมายมหาชน มบทความและต�าราหลาย

เลมพยายามอธบายความหมายและลกษณะของระบบไตสวน

วรพจน วศรตพชญ อธบายระบบไตสวนในฐานะทน�ามาใชในการแสวงหาขอเทจจรงแหงคดวา

“ระบบไตสวนนน ศำลเปนผด�ำเนนกำรแสวงหำขอเทจจรงแหงคดโดยควำมรวมมอของคควำม ดงนน ศำล

จงไมจ�ำตองผกพนกบขอเทจจรงทคควำมกลำวอำงในค�ำฟองหรอค�ำใหกำรและพยำนหลกฐำนทคควำมน�ำสบ

แตอำจแสวงหำขอเทจจรงและพยำนหลกฐำนเพมเตมไดตำมควำมเหมำะสม อยำงไรกตำม ไมวำจะใชระบบ

กลำวหำหรอระบบไตสวน ศำลกตองปฏบตตำม “หลกกำรฟงควำมทกฝำย” (audi alteram partem)

กลำวคอ ตองเปดโอกำสใหคควำมแตละฝำยไดทรำบถงขอเถยงของอกฝำยหนง และใหคควำมแสดงพยำนหลกฐำน

ของฝำยตนเพอยนยนขอเทจจรงทตนกลำวอำงและ/หรอหกลำงขอเทจจรงทอกฝำยหนงกลำวอำง”๑๘

โภคน พลกล ไดอธบายความแตกตางของระบบกลาวหาและระบบไตสวน รวมทงความเปนมาของ

การน�าระบบไตสวนมาใชในคดปกครองไววา “วธพจำรณำคดแบบกลำวหำจะเปนเรองทคควำมมบทบำท

ส�ำคญทสดในกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำ ตงแตกำรยนฟองหรอยนค�ำรอง กำรท�ำค�ำใหกำร กำรเสนอพยำน

หลกฐำนตำงๆ ฯลฯ ทงหมดนเปนหนำทของคควำมทจะตองน�ำเสนอเพอใหศำลพจำรณำและตดสน แต

วธพจำรณำแบบไตสวนเปนเรองทศำลจะเปนผมบทบำทส�ำคญในกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำมำกกวำใน

ระบบกลำวหำ เชน ในกำรคนหำพยำนหลกฐำน โดยเฉพำะอยำงยงพยำนหลกฐำนทอยในควำมครอบครอง

ของฝำยปกครอง วธพจำรณำแบบไตสวนนมทมำจำกวธกำรแกปญหำขอพพำท โดยฝำยปกครองในรป

ของกำรรองเรยนภำยในฝำยปกครอง ตอมำเมอมกำรแยกเจำหนำทฝำยปกครองออกเปน ๒ ประเภท คอ

เจำหนำทฝำยปกครองแทๆ (l’administration active) และเจำหนำทฝำยปกครองทท�ำหนำทตดสนขอพพำท

(l’administration-juge) เจำหนำทประเภทหลงกยงมอ�ำนำจแบบไตสวนเชนเดยวกบเจำหนำทประเภทแรก

แมตำมหลกกำรแบงแยกหนำททำงปกครองสมยใหมจะมกำรแยกกนระหวำงหนำทตดสนขอพพำทกบหนำท

ปกครองกตำม

๑๗ คณต ณ นคร, อำงแลวในเชงอรรถท ๗. หนา ๔๐ – ๔๑ ; ณรงค ใจหาญ, หลกกฎหมำยวธพจำรณำควำมอำญำ

เลม ๑. พมพครงท ๑๐. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๕๒. หนา ๒๗ – ๓๑ ; จตต เจรญฉำ, ค�ำอธบำยประมวลกฎหมำยวธพจำรณำ

ควำมอำญำ เลม๑. พมพครงท ๑. กรงเทพ : บรษท ประยรวงศ จ�ากด, ๒๕๓๑. หนา ๖ – ๗.

๑๘ วรพจน วศรตพชญ, ควำมรเบองตนเกยวกบศำลปกครอง. พมพครงท ๑. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๔๔.

หนา ๑๗๖ – ๑๗๗.


เชนในเรองกำรไมยอมใหเอกสำรหรอแกลงถวงเรอง หรอมควำมลำชำดวยประกำรใดๆ เปนตน ทงน เพอให

คดปกครองแลวเสรจโดยรวดเรว” โภคนยนยนวา เราไมอาจน�าระบบใดระบบหนงมาใชได แตตองผสมผสาน

กนไป กลาวคอ “แมคดปกครองจะมวธพจำรณำแบบไตสวน แตกมไดหมำยควำมวำจะไมมวธพจำรณำแบบ

กลำวหำปนอยดวย ทเหนไดชดคอ ถำไมมกำรน�ำเสนอเรองรำวหรอคดโดยผเดอดรอนหรอเสยหำยแลว

ยอมไมมอ�ำนำจไปพจำรณำเองได ไมวำจะเปนกรณรองขอใหเพกถอนกำรกระท�ำทำงปกครองทไมถกตองตำม

กฎหมำยหรอเปนกรณกำรฟองเรยกคำเสยหำยหรอเรองสญญำกตำม และโดยทวไปศำลจะพจำรณำพพำกษำ

ไปตำมค�ำขอ คอไมพจำรณำนอกค�ำขอหรอนอกฟอง จงอำจกลำวไดวำระบบไตสวนเปนลกษณะเดนของ

วธพจำรณำคดปกครอง”๑๙

ฤทย หงสสร อธบายระบบไตสวนในฐานะเปนเปนลกษณะหนงของวธพจารณาความไววา “ระบบ

ไตสวนนน ตลำกำรศำลปกครองจะมบทบำททส�ำคญในกำรด�ำเนนคดตงแตเรมคด ก�ำหนดประเดน สงค�ำ

ค ควำม เอกสำร แสวงหำพยำนหลกฐำนทคดวำจะเปนประโยชนแกคดแมค กรณจะไมไดอำงองกตำม

ซกถำมพยำน ตลอดจนออกค�ำสงงดสบพยำนและพพำกษำคดเมอใดกไดตำมแตจะเหนสมควร ทงน เพอใหศำล

สำมำรถแสวงหำขอเทจจรงแหงคดไดครบถวนและมำกทสด เพอจะไดพจำรณำพพำกษำคดไดอยำงยตธรรม

แมผฟองคดจะยำกไรหรอไมมทนำยควำมหรอไมมควำมรควำมเขำใจทลกซงในระบบหรอระเบยบของทำง

รำชกำรกตำม”๒๐

วรเจตน ภาครตน อธบายระบบไตสวนในฐานะน�ามาใชกบการคนหาความจรง ดงน “หลกกำรคนหำ

ควำมจรงโดยกำรไตสวน (Untersuchungsgrundsatz) ตำมหลกกำรนศำลยอมเปนผมอ�ำนำจในกำรก�ำหนด

วำขอเทจจรงและพยำนหลกฐำนใดควรจะน�ำเขำสกำรพจำรณำเพอประโยชนในกำรคนหำควำมจรงแหงคด

และถอเปนหนำททศำลจะตองกระท�ำทกอยำงในขอบอ�ำนำจของตนเพอใหควำมจรงแหงคดปรำกฏขน

ในกำรคนหำควำมจรงแหงคดนน ทงน โดยหลกแลวศำลยอมผกพนกบประเดนตำงๆ ทพพำทกนหรอประเดนท

ผ รองตงไวในค�ำรอง หลกกำรทถอวำคควำมมอ�ำนำจเหนอวตถแหงคดน แมจะเปนหลกกำรพนฐำนใน

กฎหมำยวธพจำรณำควำมแพงแตกอำจจะน�ำมำใชบงคบขอพพำทในทำงมหำชนไมวำจะเปนขอพพำททำง

รฐธรรมนญหรอขอพพำททำงปกครองไดดวย..หำกถอตำมหลกกำรนศำลยอมไมอำจพจำรณำเกนค�ำขอใน

ประเดนทโตแยงได อยำงไรกตำม เมอเปนขอพพำททำงมหำชน จงอำจมกรณทศำลจ�ำเปนตองกำวลวงเขำไป

พพำกษำในประเดนทไมไดพพำทกนโดยตรงหรอประเดนทไมไดตงไวในค�ำรอง แตประเดนดงกลำวตองเปน

ประเดนทเกยวกบผลประโยชนสำธำรณะดวย อกนยหนง ในกรณดงกลำวศำลอำจไมผกพนกบขอเทจจรงทเปนฐำนในกำรพจำรณำพพำกษำคดในกระบวนวธ

พจำรณำทใชหลกกำรมอ�ำนำจเหนอวตถแหงคดของคควำมเปนส�ำคญ” ๒๑

๑๙ โภคน พลกล, “คดปกครองในฝรงเศส (๓).” วำรสำรอยกำร. ปท ๖ ฉบบท ๖๓ (มนาคม ๒๕๒๖). หนา ๕๓ –

๕๔.

๒๐ ฤทย หงสสร, ศำลปกครองและกำรด�ำเนนคดในศำลปกครอง. พมพครงท ๓. กรงเทพ : ส�านกอบรมศกษา

กฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๒. หนา ๗๙ – ๘๔.

๒๑ วรเจตน ภาครตน, วธพจำรณำของศำลรฐธรรมนญ : ศกษำเปรยบเทยบกรณของศำลรฐธรรมนญตำงประเทศ

กบศำลรฐธรรมนญไทย. พมพครงท ๑. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๔๖. หนา ๓๓ – ๓๘.


เมอความเขาใจค�าวา “ระบบไตสวน” ไมตรงกนเชนน กอาจสงผลใหองคกรผปฏบตทงหลายด�าเนน

การไปอยางไมสอดคลองกน หรออาจท�าใหเขาใจไปไดวา ระบบไตสวน คอ ระบบวธพจารณาคดทตรงกนขาม

อยางสนเชงกบระบบกลาวหา อ�านาจหรอมาตรการใดๆ ทศาลไมมหรอไมน�ามาใชมากนกในระบบกลาวหา

ศาลกสามารถมหรอน�ามาใชไดในระบบไตสวน ความเขาใจเชนนยอมสงผลกระทบตอสทธของคความ

โดยเฉพาะอยางยงสทธของคความในการตอสโตแยง

๑.๓ ความพยายามในการเสนอชอใหมแทนระบบไตสวน

แตไหนแตไรมา เรามกกลาวกนวาในวธพจารณาความแพง ศาลยตธรรมใชวธพจารณาในระบบ

กลาวหา สวนในวธพจารณาคดทางมหาชน ศาลปกครอง หรอศาลรฐธรรมนญ กน�าวธพจารณาในระบบ

ไตสวนมาใช อยางไรกตาม ในปจจบนนคงไมอาจกลาวเชนเดมไดอกตอไป เพราะไมมศาลใดน�าระบบไตสวน

แตเพยงอยางเดยวมาใช และไมมศาลใดน�าระบบกลาวหาแตเพยงอยางเดยวมาใช กลาวคอ ทงศาลยตธรรม

และศาลปกครองตางกน�าเอาทงระบบกลาวหาและระบบไตสวนมาใชผสมผสานกนไป

การแบงระบบวธพจารณาคดออกเปน ๒ ระบบ ไดแก ระบบกลาวหา กบ ระบบไตสวน เปนมมมอง

ทางทฤษฎดงเดม ซงสะทอนพนฐานความคดทเปนปฏปกษตอกน และ วธพจารณาคดทงสองระบบตองด�ารง

อยตางหากจากกนในกฎหมายแตละฉบบ อยางไรกด เมอพจารณากฎหมายวธพจารณาคดของไทยและ

ตางประเทศ ไมปรากฏวา กฎหมายวธพจารณาความฉบบใด ไดน�าระบบกลาวหา หรอระบบไตสวน ระบบใด

ระบบหนงมาใชไดโดยล�าพง ทงในทางปฏบตและทางกฎหมายบญญต ลวนเปนระบบผสมทงสน เนองจาก

โดยสภาพไมวาระบบใดระบบหนง..จะท�าใหกระบวนพจารณาของศาลในแตละคดขาดความเปนเอกภาพ

เปลยนแปลงไปตาม “อตวสย” ของคความหรอองคกรตลาการในแตละคด (ตามแตกรณ) สบจากฐาน

ความคดทตางกนสนเชง โดยสงเขปดงน

๑. ระบบกลาวหา มกระบวนพจารณาคด โดยมงคมครองสทธของเอกชนในการพทกษประโยชน

แหงตน จงเนน “อ�ำนำจเดดขำดของคควำม” ในกระบวนการพจารณาคด เชน การรเรมคด การก�าหนดประเดน

แหงคดทเปนสาระส�าคญ การก�าหนดวธสบพยาน การรเรมหรอยตกระบวนการพจารณาคด เปนตน ซงศาล

ตองผกพนตามความประสงคของคความ โดยศาลมบทบาทเฉพาะการควบคมความสงบเรยบรอยในระหวาง

พจารณาคด และการพพากษาผลของคดเทานน แมระบบกลาวหาอาจคมครองสทธของคความไดอยางม

ประสทธภาพเพราะประโยชนสดทายของคดกระทบตอคความโดยตรง แตอกทางหนง อาจท�าใหกระบวนวธ

พจารณาด�าเนนไปโดยลาชา เชน การใชสทธตามกฎหมายเพอประวงการพจารณา หรอ การไมกระตอรอรน

ของคความ เปนตน

๒. ระบบไตสวน เปนระบบทมกระบวนพจารณาคด โดยมงความจรงของคด เพอคมครองความ

สงบเรยบรอยของสงคมและประโยชนของรฐเปนส�าคญ อ�านาจรฐจงเขาแทรกแซงสทธของเอกชนไดอยาง

เตมท และยงหมายรวมถงอ�านาจในการรเรมคดเองโดยศาลหรออยการเองดวย โดยองคกรของรฐฝาย

ตลาการ มหนาทอยางเปนทางการทจะใช “อ�ำนำจเดดขำดขององคกรตลำกำร” ตงแตการก�าหนดประเดนท

เปนสาระส�าคญของคด จนถงการพพากษาผลของคด โดยศาลจะไมผกพนตนเองอยกบพนธนาการตามค�ารอง

ของคความเทานน แตศาลทรงอ�านาจเหนอวตถแหงคด การเพมบทบาทขององคกรตลาการเชนนมลกษณะ

ทางภาวะวสยทเสยงอยางยงตอการตอวางตวเปนกลางในทางเนอหาของคดและระหวางด�าเนนกระบวนการ

พจารณาคด และอาจคมครองสทธในการตอสคดของคความไดไมเพยงพอ


ตามขอจ�ากดของการใชระบบวธพจารณาทงสองระบบขางตน จงเกดการประสานระบบวธพจารณา

คดทงสองระบบเพอดลและคานกน เปน“กระบวนพจารณาทคอนไปทางไตสวน”๒๒ กบ “กระบวนพจารณา

ทคอนไปทางกลาวหา”๒๓

ยกตวอยางเชน วธพจารณาความแพงในระบบกฎหมายฝรงเศส ปจจบนมการผสมผสานระหวาง

ระบบกลาวหากบระบบไตสวนเขาไวดวยกน จนมผกลาวกนวา นบแตป ค.ศ. ๑๙๗๑ ทมการปฏรปวธ

พจารณาความแพงครงใหญภายใตอทธพลจากงานของศาสตราจารย Henri MOTULSKY นน ถอไดวา

“ระบบไตสวน (le système inquisitoire) มอทธพลเหนอระบบกลาวหาในกระบวนวธพจารณาความแพง

ของฝรงเศสอยางเดนชดทสด” ปจจบนน ในวธพจารณาความแพงฝรงเศส ผพพากษามบทบาทส�าคญในการ

ด�าเนนกระบวนพจารณา ผพพากษาจงมอ�านาจสบพยานเพมเตม สงงดการสบพยาน หรอมอ�านาจทจะใช

ดลพนจไดอยางกวางขวาง ไดแก บทบญญตใหมผพพากษาผเตรยมความพรอมของคด (Le juge de la mise

en état) ส�าหรบคดทยงไมสามารถสงเขาสการพจารณาพพากษาของศาลในทนท (renvoi à l’audience)

ในชนเตรยมความพรอมของคดเพอรวบรวมขอเทจจรงนน ผพพากษาผเตรยมความพรอมของคดจะมอ�านาจ

หนาทรวบรวมรายละเอยดและเอกสารของคดใหครบถวนสมบรณกอนทจะเขาสการพจารณาพพากษาของ

ศาลตอไป ดงนนผพพากษาผเตรยมความพรอมของคดจะมอ�านาจเรยกทนายความของคความใหมาศาล

เพอสอบถามเพมเตมเกยวกบขอเทจจรงและขอกฎหมายทเปนขอสนบสนนขอกลาวหาหรอขอตอสทคความ

ไมไดยกขนอาง หรอใหชแจงเกยวกบขอเทจจรงและขอกฎหมายทจ�าเปนตอการพจารณาคด เปนตน เมอการ

รวบรวมรายละเอยดและเอกสารในคดเสรจสมบรณแลว..ผพพากษาผเตรยมความพรอมของคดจะสงเรอง

เขาสการพจารณาของศาลตอไป นอกจากน ยงมบทบญญตเรองมาตรการแสวงหาขอเทจจรง (les mesures

d’instruction) ของศาลเพอแสวงหาพยานหลกฐานเพมเตมในการพจารณาพพากษาคดดวย มาตรา ๑๐

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงของฝรงเศสไดบญญตไววา “ผพพากษามอ�านาจทจะสงมาตรการ

แสวงหาขอเทจจรงใดกไดทชอบดวยกฎหมาย” และมาตรา ๑๔๓ ของประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

แพงฝรงเศสไดบญญตในเรองเดยวกนวา..“ขอเทจจรงทมความส�าคญตอการชขาดตดสนคดอาจไดรบการ

ด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงทกประการทชอบดวยกฎหมายเมอมการรองขอจากคความหรอ

เมอศาลเหนชอบ” ๒๔

เมอพจารณาถงอ�านาจหนาทของผพพากษาในการรวบรวมขอมลและเอกสารในคดและในการ

แสวงหาขอเทจจรงเพมเตมตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงดงกลาวมาขางตน ผพพากษาฝรงเศสในปจจบน

ไมไดมอ�านาจหนาทเพยงควบคมและเรงรดการด�าเนนกระบวนการพจารณาคดเทานน..แตยงมอ�านาจ

หนาทส�าคญทจะตองเขามามสวนรวมในคดเพอดแลใหการด�าเนนกระบวนพจารณาเปนไดดวยดในสวนของ

มาตรการแสวงหาขอเทจจรงทศาลสงใหมขนจากการทคความในคดรองขอ..หรอทศาลเหนชอบก�าหนดให

มขนเอง..มวตถประสงคเพอใหขอมลแกศาลในเรองทจ�าเปนเกยวของกบขอเทจจรงทมความส�าคญในการ

๒๒ ใหเขาใจวา “กระบวนพจารณาทคอนไปทางไตสวน” ตอไปจะเรยกวา ‘ระบบไตสวน’

๒๓ ใหเขาใจวา “กระบวนพจารณาทคอนไปทางกลาวหา” ตอไปจะเรยกวา ‘ระบบกลาวหา’

๒๔ ธนกร วรปรชญากล, “บทบาทของผพพากษาฝรงเศสในการคนหาความจรง ตามประมวลกฎหมายวธพจารณา

ความแพง.” วำรสำรศำลยตธรรมปรทศน. ปท ๑ ฉบบท ๘ (สงหาคม ๒๕๔๙). หนา ๘๘.


วนจฉยชขาดคดของศาล..ดงนน..จงสามารถก�าหนดบทบาทและขอบเขตของมาตรการแสวงหาขอเทจจรงได

ดงน.มาตรการแสวงหาขอเทจจรงมบทบาทในการใหความกระจางชดแจงตอศาลในการพจารณาพพากษา

คด..สวนขอบเขตของมาตรการแสวงหาขอเทจจรงนนจ�ากดอยเฉพาะการพสจนขอเทจจรงเทานน ศาลไมม

อ�านาจสงใหมมาตรการแสวงหาขอเทจจรงเพอทราบรายละเอยดของคดเพมเตมในเรองทเปนปญหาขอ

กฎหมายได ๒๕

โดยหลกแลวศาลจะก�าหนดมาตรการแสวงหาขอเทจจรงขนมาในระหวางพจารณาเพอศาลจะไดมา

ซงขอเทจจรงทจะท�าใหการพจารณาพพากษาคดมความกระจางชดเจนขน แตมาตรการแสวงหาขอเทจจรง

นอาจจะมขนกอนทจะมคดขนสศาลกได ถามเหตอนสมควรกอนการด�าเนนกระบวนพจารณาใดๆ ทจะตอง

เกบรกษาหรอพสจนขอเทจจรงใดซงมความจ�าเปนตอการพจารณาพพากษาคด (มาตรา ๑๔๕ ป.ว.พ.ของ

ฝรงเศส) (ดเปรยบเทยบกบมาตรา ๑๐๑ ป.ว.พ.ของไทย) แตมาตรการแสวงหาขอเทจจรงลวงหนากอนคดขน

สศาลนเฉพาะผมสวนไดเสยเทานนทจะรองขอตอศาลใหมขน ศาลไมมอ�านาจทจะหยบยกขนมาสงเองดงเชน

มาตรการแสวงหาขอเทจจรงในระหวางพจารณา ๒๖

ในระบบกฎหมายไทยกเชนกน ในประมวลวธพจารณาความแพงเราสามารถพบเหนลกษณะของ

ระบบไตสวนแทรกอย ไดแก บทบญญตทใหอ�านาจแกศาลมบทบาทเชงรกเพอแสวงหาความจรง ภายใต

เงอนไขบางประการ เชน มาตรา ๘๖ วรรคทาย “เมอศาลเหนวาเพอประโยชนแหงความยตธรรมเปนการ

จ�าเปนทจะตองน�าพยานหลกฐานอนอนเกยวกบประเดนในคดมาสบเพมเตม ใหศาลท�าการสบพยานหลกฐาน

ตอไป ซงอาจรวมทงการทจะเรยกพยานทสบแลวมาสบใหมดวย โดยไมตองมฝายใดรองขอ” บทบญญตทให

อ�านาจแกศาลโดยปราศจากเงอนไข เชน มาตรา ๑๐๔ วรรคหนง “ใหศำลมอ�ำนำจเตมทในอนทจะวนจฉยวำ

พยำนหลกฐำนทคควำมน�ำมำสบนนจะเกยวกบประเดนและเปนอนเพยงพอ ใหเชอฟงเปนยตไดหรอไม แลว

พพำกษำคดไปตำมนน” เปนตน ๒๗

ในระยะหลง นกวชาการพยายามเสนอใหเรยกชอ “ระบบไตสวน-กลาวหา” เสยใหม เชน งานของ

วรรณชย บญบ�ารง ธนกร วรปรชญากล และ สรพนธ พลรบ๒๘ ทกลาวถงขอเสนอของนกกฎหมายฝรงเศส

เกยวกบเรองดงกลาวไววา กระบวนการพจารณาคดเบองแรกจ�าตองทราบขอบเขตระหวางบทบาทศาลและ

คความ โดยเฉพาะในเรองการด�าเนนการหรอการขบเคลอนกระบวนพจารณา (la marche) และในเรอง

เนอหาของคด (la matière) ของกระบวนพจารณา ซงจะเปนหลกประกนความแนนอนชดเจนในนตฐานะ

ของค ความในการด�าเนนกระบวนพจารณาของศาลวา ศาลหรอค ความมอ�านาจในการก�าหนดเนอหา

ของคด และการเรมตน – ยตการด�าเนนกระบวนพจารณา แตเดมมกใชค�าวา ‘หลกกลาวหา’ (principe

accusatoire) ส�าหรบบทบาทดงกลาวเปนของค ความ และจะใชค�าวา ‘หลกไตสวน’ (principe

inquisitoire) ส�าหรบบทบาทดงกลาวเปนของศาล อยางไรกตาม มขอสงเกตทควรพจารณากลาวคอ

๒๕ เพงอำง, หนา ๘๙ – ๙๐.

๒๖ เพงอำง, หนา ๙๐.

๒๗ วรรณชย บญบ�ารง, ธนกร วรปรชญากล และ สรพนธ พลรบ, อำงแลวในเชงอรรถท ๑. หนา ๙๕ – ๙๖.

๒๘ เพงอำง, หนา ๗๗.


นกวชาการผเชยวชาญของฝรงเศสดานวธพจารณาความมเหนวา๒๙ การใชถอยค�าดงกลาวกอปญหาเนองจาก

การใชค�าวา ‘หลกกลาวหา’ กบ ‘หลกไตสวน’ อาจท�าใหเกดความสบสน เพราะในคดปกครองของฝรงเศส

ซงใชค�าวา ‘หลกไตสวน’ นอกจากจะมความหมายเพยง“กำรควบคมกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำ” แลว

ยงมความหมายขยายความไปถงเรอง “กำรคนหำเนอหำสำระของคด” ดวย ซงในระบบกฎหมายวธพจารณา

ความโดยทวไปไดแยกเรองทงสองออกจากกนโดยเดดขาด กลาวคอ ทงทจรงแลว ‘หลกไตสวน’ กบ ‘หลก

กลาวหา’ ควรจะใชเฉพาะ ‘เรองการด�าเนนกระบวนพจารณา’ สวนค�าวา ‘หลกความประสงคของคความ’๓๐

(principe dispositif) ใชในเรองเนอหาของคดหรอเนอหาของกระบวนพจารณา’ นกวชาการทานนเสนอวา

ควรใชถอยค�าท�านองเดยวกบทปรากฏในกฎหมายของอตาล ซงมความหมายชดแจง โดยใชค�าวา ‘หลกรเรม

โดยคความ’ (le principe d’initiative privée) แทนค�าวา ‘หลกกลาวหา’ และใชค�าวา ‘หลกรเรมโดยศาล’

(le principe d’initiative judiciaire) แทนค�าวา “หลกไตสวน”

ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง ฉบบอางอง วรรณชย บญบ�ารง และคณะ ไดเขยนบทน�า

ในชอ “หลกทวไปโดยสงเขปของกฎหมายวธพจารณาความแพง” ในบทน�านมขอทนาสนใจอยางยงเกยวกบ

ความสมพนธระหวางหลกความประสงคของคความกบวธพจารณาในระบบกลาวหา..คณะผวจยจงขอคดมา

น�าเสนอ ดงน

“... หลกควำมประสงคของคควำม (principle of party disposition) มแนวคดวำ ขอบเขตและ

เนอหำสำระของกำรโตแยงกนในคดรวมทงวธกำรสบพยำนเปนเรองทคควำมจะก�ำหนด..โดยศำลจะตองถก

จ�ำกดกรอบในกำรพจำรณำพพำกษำคดเฉพำะสงทคควำมน�ำเสนอตอศำล..หลกควำมประสงคของคควำมม

อทธพลหรอสอดคลองหรอคกนกบกระบวนพจำรณำแบบกลำวหำทวำคควำมเปนผตดสนใจเลอกวำควรน�ำ

คดมำสศำลหรอไม เปนผก�ำหนดขอบเขตของคด รวมทงทศทำงหรอควำมเปนไปของกระบวนพจำรณำ เปนผ

เลอกวำจะด�ำเนนกระบวนพจำรณำตอไปจนศำลมค�ำพพำกษำหรอจะถอนคดออกไป หลกนจงเปนกำรสงผล

โดยปรยำยท�ำใหกระบวนพจำรณำคดลกษณะเปนแบบกลำวหำ โดยคควำมมสทธเลอกโดยอสระวำจะ

ใชหรอไมใชสทธเหลำนน ซงมสภำษตกฎหมำยวำ “ผมสทธฟองคดไมอำจถกบงคบใหตองฟองคดนน แตอย

ในดลยพนจของบคคลนนเอง” และจ�ำเลยกมสทธทจะตอสคดหรอจะตอสเฉพำะในประเดนใดประเดนหนง

หรอตำมดลยพนจของตน รวมทงเปนดลยพนจของคควำมทจะด�ำเนนกระบวนพจำรณำในขนตอนใดๆ กได

สวนศำลตองวำงตวเปนกลำงโดยเครงครดและไมมบทบำทเชงรกในกระบวนกำรพจำรณำ..หลกนถกน�ำมำใช

ในกฎหมำยวธพจำรณำควำมแพงของโรมนและใชเรอยมำจนไดลดบทบำทลงเมอตอนปลำยศตวรรษท ๑๙

จนถงปจจบน มกำรใชหลกกำรตรงกนขำมมำกขน คอหลกกำรไตสวนโดยศำล แตอยำงไรกตำม โดยสวนใหญ

จะยงคงถอหลกควำมประสงคของคควำมเปนหลก จงนบไดวำเปนหลกดงเดมหลกหนงของวธพจำรณำควำม

แพงทงในประเทศกลมคอมมอนลอวและซวลลอว

๒๙ Henri MOTULSKY, Droit processuel, Montchrestien, ๑๙๗๓, p. ๑๗๒ – ๑๗๓. อางใน วรรณชย

บญบ�ารง, ธนกร วรปรชญากล และ สรพนธ พลรบ, อางแลวในเชงอรรถท ๑. หนา ๗๗.

๓๐ ส�าหรบค�าวา ‘หลกความประสงคของคความ’ วรเจตน ภาครตน เรยกวา ‘หลกการมอ�านาจเหนอวตถแหง

คด’ (Dispositionsgrundsatz) โปรดดรายละเอยดใน วรเจตน ภาครตน, อำงแลวในเชงอรรถท ๒๑. หนา ๓๔.


หลกกำรไตสวนโดยศำลจะสอดคลองหรอค กนกบวธพจารณาระบบไตสวน..หลกนใชกนมำก

ในกระบวนพจำรณำคดอำญำและคดปกครอง..โดยในคดแพงมแนวควำมคดหรอเหตผลวำ..กระบวนกำร

คนหำหรอรวบรวมขอเทจจรงของคด..ควรเปนกระบวนกำรหรอเครองมอทคควำมใชในกำรแสดงขอเทจ

จรงสนบสนนขออำงของตน และกระบวนกำรดงกลำวจะตองสรำงควำมเทำเทยมกนระหวำงคควำมในกำร

ด�ำเนนกำร และศำลตองค�ำนงอยเสมอวำ เปำหมำยหนงของกระบวนพจำรณำคอตองกำรใหไดควำมเปนจรง

ทสมบรณหรอทพงประสงค (objective truth) โดยศำลสำมำรถรวบรวมขอเทจจรงทงหลำยในคดดวยตนเอง

แตในทำงปฏบตศำลจะใชอ�ำนำจนดวยควำมระมดระวง นอกจำกน ยงก�ำหนดหนำทของคควำมวำจะตองชวย

กนรวบรวมขอเทจจรงของคด ในกรณทคควำมละเลยหรอปฏเสธ อำจถกสนนษฐำนไปในทำงทเปนผลเสย

ตอคควำมนน หรอถอวำยอมรบขอเทจจรง ววฒนำกำรดงกลำวมผลท�ำใหกำรยอมรบหลกกฎหมำยเกำตำม

ภำษตกฎหมำยทวำ “ไมมผใดตองพสจนพยำนหลกฐำนทเปนผลรำยกบตนเอง” ลดนอยลงไป และเปนกำร

เปลยนสถำนะของคควำมจำกกำรเปนวตถทำงกฎหมำยเอกชนมำเปนวตถแหงประโยชนทำงกฎหมำยโดย

ทวไป

หลกควำมประสงคของคควำมประกอบดวยหลกยอยหลำยประกำร..คอ..หลกคควำมเปนผรองขอ

หลกกำรฟองแยงและตอส คดของเอกชน..หลกกำรไมพพำกษำเกนค�ำขอ..สทธเดดขำดในกำรโตแยง

ค�ำพพำกษำ สทธเดดขำดในกำรประนประนอมยอมควำม เปนตน” ๓๑

ในต�าราเลมเดยวกน วรรณชย บญบ�ารง และคณะยงไดอธบายโดยยอถงระบบกลาวหาและระบบ

ไตสวนไวดวย ดงน

“กำรพจำรณำระบบวธพจำรณำคดจะพจำรณำจำกบทบำทหรออ�ำนำจหนำทของศำลและคควำม

โดยแบงเปนระบบกลำวหำและระบบไตสวน

๑. ระบบกลาวหา เปนวธพจำรณำคดทสมพนธกบ “หลกควำมประสงคของคควำม” ใชกนตงแต

สมยดงเดมทมนษยรวมตวกนเปนสงคม..เนนบทบำทและสทธของคควำมในกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำ

โดยไมเพยงแตก�ำหนดขอบเขตของขอเทจจรงและขอกฎหมำยของคด แตยงมบทบำทส�ำคญในกำรด�ำเนน

กระบวนพจำรณำรวมทงกำรรวบรวมพยำนหลกฐำน และมกมลกษณะเปนกระบวนพจำรณำดวยวำจำ โดย

เปดเผย และมกำรด�ำเนนกำรโตแยงตอสคดกนระหวำงคควำม นอกจำกน เปนกระบวนพจำรณำทมกใหควำม

ส�ำคญกบพยำนหลกฐำนตำมทกฎหมำยก�ำหนดและหำมมใหศำลตดสนคดตำมควำมเชอสวนตวของตน

๒. ระบบไตสวน มววฒนำกำรเกดขนหลงระบบกลำวหำ โดยมกจะใชกนในชวงทรฐมอ�ำนำจมำก เนน

บทบำทของศำลในกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำเปนส�ำคญ ศำลมอ�ำนำจทจะรเรมด�ำเนนกระบวนพจำรณำ

ตำงๆ ไดดวยตนเองโดยไมตองรอใหคควำมรองขอ ศำลไมถกจ�ำกดใหพจำรณำเฉพำะขอเทจจรงทคควำม

เสนอตอศำล แตยงมอ�ำนำจทจะคนหำควำมเปนจรงเพอพจำรณำพพำกษำคดใหถกตองตำมควำมเปนจรง

เทำทจะสำมำรถท�ำไดดวย วธพจำรณำนมกจะมลกษณะเปนวธพจำรณำดวยเอกสำร โดยลบ และไมคอยม

กำรด�ำเนนกำรโตแยงตอสคดกนระหวำงคควำมเนองจำกศำลจะเปนผใชดลยพนจของตนวำพยำนหลกฐำนใด

๓๑ วรรณชย บญบ�ารง, ธนกฤต วรธนชชากล และคณะ, ประมวลกฎหมำยวธพจำรณำควำมแพง ฉบบอำงอง.

พมพครงท ๔. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๕๔. หนา ๑๕ – ๑๖.


นำเชอถอ โดยอำจจะไมจ�ำเปนตองพจำรณำเฉพำะพยำนหลกฐำนตำมทกฎหมำยก�ำหนดไวกได จงขนอยกบ

ควำมเชอของศำลเปนส�ำคญ

ในทำงปฏบตไมมประเทศใดทน�ำวธพจำรณำเพยงระบบเดยวมำใช..ฝำยสนบสนนระบบกลำวหำ

มเหตผลวำ..เนองจำกคดแพงเปนสทธประโยชนสวนตวของคควำมซงสอดคลองกบหลกควำมประสงคของ

คควำม สวนฝำยสนบสนนระบบไตสวนมเหตผลวำ ตำมหลกควำมยตธรรมจะตองมควำมรวดเรว ศำลจง

ควรมบทบำทในกำรควบคมกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำใหคควำมไมประวงคด..และตองมควำมถกตอง

ของค�ำพพำกษำดวย และวธพจำรณำทงสองระบบมขอเดนและขอดอยเชนเดยวกน โดยระบบกลำวหำ

แมจะมขอดในเรองทศำลวำงตวเปนกลำงและคควำมมอสระคอนขำงมำกในกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำ

แตมปญหำเรองคควำมด�ำเนนกระบวนพจำรณำไปในทำงทไมสจรต..ท�ำใหเกดกำรไดเปรยบทำงเชงกระบวน

พจำรณำหรอท�ำใหเกดกำรประวงคด สวนระบบไตสวน ศำลจะตองระมดระวงในเรองกำรวำงตวเปนกลำง

กลมประเทศคอมมอนลอว รวมทงประเทศทไดรบอทธพลเชนไทย จะมวธพจำรณำคอนไปทำงระบบกลำวหำ

คอนขำงมำก โดยเฉพำะในขนตอนกำรสบพยำน สวนกลมประเทศซวลลอว กอนชวงปลำยศตวรรษท ๑๙

ยงมลกษณะคอนไปทำงระบบกลำวหำคอนขำงมำกเชนเดยวกน หลงจำกนนเรมมองเหนถงปญหำหรอขอเสย

ทเกดขน จงมแนวคดใหวำกระบวนกำรยตธรรมทำงแพงเปนบรกำรของรฐหรอบรกำรสำธำรณะอยำงหนง รฐ

มภำระหนำททจะอ�ำนวยควำมยตธรรมแกประชำชน และเพอใหภำระหนำทดงกลำวบรรลผล ตวศำลเองตอง

มอ�ำนำจหนำทอยำงกวำงขวำงในกำรควบคมกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำ จงเพมบทบำทศำลมำกขนเรอยๆ

ท�ำใหกระบวนพจำรณำคอนไปทำงระบบกลำวหำนอยลงกวำเดม

ประมวลกฎหมำยวธพจำรณำควำมแพงไทย แมวำประเทศไทยจะถกจดอยในกลมประเทศ Civil

Law และกฎหมำยวธพจำรณำควำมแพงจะบญญตในรปประมวลกฎหมำย แตวธพจำรณำไดรบอทธพลจำก

องกฤษ อยำงไรกตำม เมอพจำรณำบทบญญตบำงเรอง เชน ละเมดอ�ำนำจศำล (มำตรำ ๓๐ มำตรำ ๓๑ และ

มำตรำ ๓๓) อ�ำนำจศำลทจะเรยกใหคควำมหรอพยำนมำชแจงขอเทจจรงตอศำลและซกถำมพยำนตำมทเหน

จ�ำเปน (มำตรำ ๑๙ มำตรำ ๑๑๖ (๑) และมำตรำ ๑๑๙) อ�ำนำจในกำรเรยกพยำนหลกฐำนอนทเกยวกบ

ประเดนในคดมำสบตำมทเหนจ�ำเปน (มำตรำ ๘๖ วรรคทำย และมำตรำ ๘๗ (๑)) อ�ำนำจตงพยำนผเชยวชำญ

(มำตรำ ๙๙ วรรคหนง) ซงเหนไดวำเปนลกษณะของระบบไตสวนนนเอง กฎหมำยวธพจำรณำควำมแพงของ

ไทยจงมลกษณะผสม แตทวำเมอพจำรณำในทำงปฏบต กำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำจะคอนไปทำงระบบ

กลำวหำคอนขำงมำเมอเปรยบเทยบกบประเทศในกลม Civil Law โดยศำลไมคอยจะใชอ�ำนำจดงกลำวเทำใด

นก ซงสภำพกำรณเชนนยงเกดขนในกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำคดมโนสำเรและคดไมมขอยงยำก รวมทง

กำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำคดผบรโภคดวย” ๓๒

จากการศกษาความเปนมาของระบบไตสวน การส�ารวจวรรณกรรมกฎหมายไทย ตลอดจนพเคราะห

ถงพฒนาการในปจจบน คณะผวจยเสนอใหเรยกชอ ‘วธพจารณาคดทศาลมบทบาทส�าคญในการด�าเนน

กระบวนพจารณาคดและการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด’ แทน ‘ระบบไตสวน’ และเรยกชอ ‘วธพจารณาคด

ทคความมบทบาทส�าคญในการด�าเนนกระบวนพจารณาคดและการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด’ แทน ‘ระบบ

กลาวหา’

๓๒ เพงอำง, หนา ๑๙ – ๒๐.


อยางไรกตาม หากยงยนยนหรอจ�าเปนตองเรยกวา “ระบบกลาวหา-ระบบไตสวน” ตอไป คณะผ

วจยเหนควรนยามค�าวา ‘ระบบไตสวน’ ดงน วธพจารณาทการด�าเนนกระบวนพจารณาและการแสวงหา

ขอเทจจรงแหงคดอยภายใตการควบคมของศาลเปนหลก สวน ‘ระบบกลาวหา’ คอวธพจารณาทการด�าเนน

กระบวนพจารณาและการแสวงหาขอเทจจรงแหงคดอยภายใตการด�าเนนการของคความเปนหลก

ในระบบไตสวนผ พพากษามหนาทในการควบคมการด�าเนนกระบวนพจารณาและแสวงหา

ขอเทจจรงแหงคด ผฟองไมไดด�าเนนกระบวนเองดงวธพจารณาแบบกลาวหาในคดแพงซงคความด�าเนน

กระบวนการกนเองตอหนาศาล แตวธพจารณาแบบไตสวนนน ผฟองและผถกฟองตางยนค�าฟอง ค�าใหการ

ค�าคดคานค�าใหการ ค�าใหการเพมเตมตอศาล และศาลมหนาทรบประกนวาจะมการสงส�านวนค�าฟอง ค�าใหการ

ค�าคดคานค�าใหการ ค�าใหการเพมเตมใหแกคความ ในดานการแสวงหาขอเทจจรง ศาลมอ�านาจทวไปในการ

ใชมาตรการเพอคนหาความจรง โดยเฉพาะอยางยงการแสวงหาขอเทจจรงจากเอกสารตางๆ ทแลกเปลยน

กนระหวางคความ และในบางกรณ อาจเปนไปไดวาเอกสารทงหลายเหลานยงใหขอมลแกศาลไมเพยงพอ

ระบบไตสวนจงตองใหอ�านาจแกศาลในการด�าเนนมาตรการเพมเตมเพอประโยชนในการแสวงหาขอเทจจรง

แหงคด

คณะผวจยเหนวา ‘ไตสวน’ เปนลกษณะ (caractéristique) ประการหนงของวธพจารณาคด ซงวธ

พจารณาคดในระบบกฎหมายมหาชนเปนวธพจารณาคดทน�าลกษณะ ‘ไตสวน’ มาใชเปนหลก อยางไรกตาม

‘ไตสวน’ กไมไดเปนลกษณะเดยวในวธพจารณาคดทางมหาชน ตรงกนขาม ยงมลกษณะอนๆ ประกอบ

อกดวย ไดแก การเคารพหลกการตอสโตแยงระหวางคความ การพจารณาคดโดยใชเอกสารเปนหลก

วธพจารณาคดทเรยบงาย คณะผวจยเหนวากรณทศาลน�าระบบไตสวนมาใชในวธพจารณาคดประเภทใด ไมได

หมายความวาศาลจะยดถอระบบไตสวนเปนหลกจนละเลยลกษณะอนๆ ไป ศาลตองพงระลกไวเสมอวา

ระบบไตสวนมไดด�ารงอยตามล�าพง ตรงกนขามยงมหลกการพนฐานอนๆ ของกฎหมายวธพจารณาความ

อกดวย แมระบบไตสวนอนญาตใหศาลใชอ�านาจบางประการไดเพอการแสวงหาขอเทจจรงและเพอประโยชน

ในการพจารณาคดอยางยตธรรม..แตกไมไดหมายความวาศาลจะใชอ�านาจนนอยางอ�าเภอใจโดยไมค�านงถง

หลกการเคารพการตอสโตแยงระหวางคความ

๒. ลกษณะของวธพจารณาคดในระบบไตสวน

ในระบบไตสวน เมอผฟองคดยนค�าฟองตอศาลแลว ศาลกมภาระหนาทในการจดใหมการโตแยง

แสดงพยานหลกฐานกนระหวางคความ และศาลเปนผมบทบาทในการควบคมการด�าเนนกระบวนพจารณา

คดนไปจนถงวนทมค�าพพากษา ซงตรงกนขามกบวธพจารณาความแพงทคความตองมบทบาทหลกในการ

ด�าเนนกระบวนพจารณา

ในระหวางการด�าเนนกระบวนพจารณาคด ศาลเปนผมอ�านาจก�าหนดวนใหคความทงสองฝายปฏบต

ภายในระยะเวลาทศาลก�าหนด ตลอดจนก�าหนดวนทจะด�าเนนการตามขนตอนตางๆ ในกรณทคความใดไม

ปฏบตหรอด�าเนนการใดๆ ภายในระยะเวลาทก�าหนด คความนนกอาจไดรบผลรายได ในระบบไตสวน การสง

ค�าฟอง ค�าใหการ ค�าคดคานค�าใหการ และค�าใหการเพมเตม หรอทเรยกโดยรวมวา การแลกเปลยนเอกสาร

และค�าคความนน คความไมไดสงเอกสารโดยตรงตอกนเอง แตคความตองสงใหแกศาล และศาลจะจดสง

ใหกบคความอกฝายหนงตอไป เพราะถอวาศาลเปนผควบคมและเปนผสรางหลกประกนใหการสงเอกสาร


ระหวางคความส�าเรจไดดวยด

ในวธพจารณาคดทใชระบบไตสวนตองปรากฏเอกลกษณบางประการทแสดงใหเหนวาศาลมอ�านาจ

และบทบาทในการด�าเนนกระบวนพจารณาคดและแสวงหาขอเทจจรง เอกลกษณทเปนตวบงชวาวธพจารณา

คดนนใชระบบไตสวน ไดแก มาตรการของศาลในการแสวงหาขอเทจจรง (๒.๑) และอ�านาจของศาลในการ

สงปดกระบวนพจารณาคด (๒.๒)

๒.๑ มาตรการของศาลในการแสวงหาขอเทจจรง

ศาลจะสามารถตดสนคดไดกตอเมอไดทราบเหตผลความเปนมาของเรองและขอเทจจรงแหงคด

โดยปกตแลวเนอหาสาระจากเอกสารตางๆ ทแลกเปลยนกนระหวางคความมกใหขอมลแกศาลไดอยาง

เพยงพอ และตามหลกการพนฐานของกฎหมายวธพจารณาความนน คความฝายใดเปนผหยบยกประเดนใด

ขนกลาวอาง คความฝายนนตองเปนผรบภาระการพสจน (actori incumbit probatio) อยางไรกตาม ดวยเหต

ทวาวธพจารณาคดในคดพพาททางมหาชนซงใชระบบไตสวนเปนหลก ศาลจงมบทบาทหลกในการแสวงหา

ขอเทจจรงของคด คความไมจ�าเปนตองรบภาระในการพสจนแตเพยงฝายเดยว โดยเฉพาะอยางยง ในบาง

กรณเอกสารพยานหลกฐานตางๆ อยในความครอบครองของฝายปกครอง คความฝายทเปนเอกชนไมอาจได

มาซงพยานหลกฐานเหลานไดโดยงาย ศาลจงจ�าเปนตองมบทบาทในการเขาไปแบงเบาภาระในการรวมคนหา

ขอเทจจรง

ศาลมอ�านาจทวไปในการใชมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรง (Les mesures d’instruction)

โดยเฉพาะอยางยง การแสวงหาขอเทจจรงจากเอกสารตางๆ ทแลกเปลยนกนระหวางคความ และในบาง

กรณ อาจเปนไปไดวาเอกสารทงหลายเหลานยงใหขอมลแกศาลไมเพยงพอ ระบบไตสวนจงตองใหอ�านาจแก

ศาลในการด�าเนนมาตรการเพมเตมเพอประโยชนในการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด มาตรการตางๆ เหลาน

มหลกการพนฐานรวมกนอย (๒.๑.๑) แมโดยเนอหามาตรการเหลานจะมรปแบบการใชและมหลากหลาย

ประเภทแตกตางกนไป ซงอาจจดกลมไดสามกลม ไดแก การใชอ�านาจเรยกเอกสารเพมเตมหรอค�าอธบาย

เพมเตมจากคความ (๒.๑.๒) การส�ารวจตรวจสอบขอเทจจรงโดยศาล (๒.๑.๓) มาตรการทตองอาศยผมความ

รความเชยวชาญเฉพาะดาน (๒.๑.๔)

๒.๑.๑ ลกษณะรวมกนของมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรง ๓๓

โดยทวไปแลว ศาลจะสงมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรง (Les mesures d’instruction) ไดใน

ชวงเวลาใดกอนพพากษาคด ซงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงทงหลายเหลาน มลกษณะรวมกนอย ๕ ประการ

(ก) กำรใชมำตรกำรในกำรแสวงหำขอเทจจรงเปนอ�ำนำจอสระของศำล

เนองจากลกษณะของวธพจารณาในระบบไตสวนทศาลเปน “ผเลนหลก” ในการด�าเนนกระบวน

พจารณา การตดสนใจใชมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรงจงเปนอ�านาจดลพนจของศาลโดยแท

ศาลมอ�านาจพจารณาสงมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรงไดเองโดยไมจ�าเปนตองมค�ารองของคความ

๓๓ René Chapus, Droit du contentieux administratif, Montchrestien, 2004, pp. 839 – 843.


ในกฎหมายวธพจารณาคดปกครองฝรงเศสใหอ�านาจแกศาลมากถงขนาดวาในกรณทคความรองขอตอศาล

ใหใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรง ศาลสามารถปฏเสธค�ารองโดยไมตองปฏเสธอยางชดเจนกได๓๔ แมคความ

จะรองขอมา แลวศาลนงเฉยไมตอบรบหรอปฏเสธ กถอวาเปนการปฏเสธค�ารองขอใหใชมาตรการแสวงหา

ขอเทจจรงไปโดยปรยาย ๓๕

(ข) กำรใชมำตรกำรแสวงหำขอเทจจรงของศำลเปนกำรด�ำเนนกำรเกยวกบกำรสบพยำนทอยภำยใต

ควำมรบผดชอบของศำลเทำนน๓๖

เมอการด�าเนนมาตรการแสวงหาขอเทจจรงของศาลถอเปนการด�าเนนการเกยวกบการสบพยาน

(l’administration de la preuve) ทอยภายใตความรบผดชอบของศาลเทานน ผพพากษาจงไมมภาระ

หนาททจะตองน�าพยานหลกฐานเขาพสจน (la charge de la preuve) ดงเชนคความในคดแตอยางใด ดงนน

การทผพพากษาไมใชอ�านาจสงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงเมอคความไมไดรองขอทงทผพพากษามอ�านาจ

ทจะด�าเนนการสงเองไดนน คความจะกลาวหาใหผพพากษาตองรบผดเมอมความเสยหายแกคดเกดขนเพราะ

ผพพากษาไมด�าเนนการสงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงแทนตนไมได..ในกรณนมความจ�าเปนตองศกษาถง

ความแตกตางระหวางภาระหนาทในการพสจน (la charge de la preuve) และการด�าเนนการเกยวกบการ

สบพยาน (l’administration de la preuve)

ภาระหนาทในการพสจนเปนการทคความฝายทกลาวอางในคดมภาระทจะตองน�าพยานหลกฐาน

เขาสบพสจนขอเทจจรงในคดเพอสนบสนนขอกลาวอางขางตน ค ความฝายใดฝายหนงทไมน�าพยาน

หลกฐานเขาสบกจะไดรบผลเสยหายของคดตามมา..ดงนน จงกลาวไดวาภาระหนาทในการพสจนเปนความ

เสยงในเรองพยานหลกฐาน (le risque de la preuve) กลาวคอ คความฝายใดทมภาระหนาทในการน�าสบแต

เพกเฉยไมน�าพยานหลกฐานเขาพสจนขอเทจจรงทตนกลาวอางกจะตองแพคดไป..แตการทผ พพากษาม

อ�านาจสงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงในทกๆ เรองทชอบดวยกฎหมายเองในเมอค ความไมไดรองขอ

(le pouvoir d’ordonner d’office) นนเปนการด�าเนนการเกยวกบการสบพยาน (l’administration de

la preuve) ทอยภายใตความรบผดชอบของผพพากษาเทานน ไมไดหมายความวาผพพากษามภาระหนาท

ในการน�าสบพยานหลกฐาน (la charge de la preuve) ทจะตองเสยงตอความเสยหายของผลคดทอาจ

เกดขนดงเชนคความดวย

(ค) มำตรกำรแสวงหำขอเทจจรงใชเพอแสวงหำประเดนขอเทจจรงเทำนน

มาตรการแสวงหาขอเทจจรงสงวนใหใชเพอคนหาในประเดนขอเทจจรงเทานน..ศาลไมอาจสงใช

มาตรการเหลานเพอคนหาในประเดนขอกฎหมายได เพราะถอวาศาลเปนผรในประเดนขอกฎหมายดทสด

อยแลว ดงนน ศาลไมอาจตงพยานผเชยวชาญเพอใหความเหนในประเดนขอกฎหมายได เชน การตความ

๓๔ CE 26 avril 1963, Dme Lombardo, Rec., p.958 (กรณคความรองขอใหศาลใชมาตรการเรยกบคคลมาเบก

ความ) ; CE 8 mai 1974, Giraud et Truchefaud, AJDA, 1974, p.379, Conclusion M.Rougevin-Baville (กรณคความ

รองขอใหศาลแตงตงพยานผเชยวชาญ)

๓๕ CE 7 octobre 1983, Mlle Limoge, Rec., p.403 ; CE 31 juillet 1996, Association nationale des

avocats honoraires, AJDA, 1996, p.1037, Conclusion M.Piveteau.

๓๖ ธนกร วรปรชญากล, อำงแลวในเชงอรรถท ๒๔. หนา ๙๗ – ๙๘.


ขอสญญา การใหคณสมบตทางกฎหมายแกขอเทจจรง ความเสยหายทเกดขนมลกษณะผดปกตและรายแรง

อยางยงหรอไม ความเสยหายทเกดขนเกดจากการกระท�าอนเปนความผดหรอไม เปนตนเมอด�าเนนการตาม

มาตรการแสวงหาขอเทจจรงแลว..ศาลไมจ�าเปนตองผกมดหรอเชอตามผลทไดจากมาตรการแสวงหา

ขอเทจจรงนน เชน ศาลแตงตงพยานผเชยวชาญเพอท�าหนาทใหความเหนในเรองหนง เมอพยานผเชยวชาญ

จดท�ารายงานความเหนเสนอตอศาลแลว ศาลยงคงมดลพนจในการประเมนขอเทจจรงนนไดเอง ศาลอาจเหนตาม

รายงานของพยานผเชยวชาญทงหมด หรอเหนดวยบางสวน หรอไมเหนดวยเลยกได

(ง) เงอนไขในกำรสงใหใชมำตรกำรแสวงหำขอเทจจรง

แมการสงใหใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงจะเปนอ�านาจอสระของศาล แตไมไดหมายความวาศาล

จะใชอ�านาจนตามอ�าเภอใจอยางไรกได แมคความจะรองขอใหศาลสงหรอศาลสงเองกตาม ศาลตองเคารพ

เงอนไข ดงน

ประการทหนง ศาลจะสงใหใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงใดกตอเมอขอเทจจรง (ทศาลตองการใช

มาตรการนนไปแสวงหา) นนเปนประเดนแหงคด

ประการทสอง ศาลจะสงใหใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงไดกตอเมอศาลไมมขอเทจจรง

เพยงพอทจะพจารณาคด และศาลเหนวามาตรการนนจะชวยท�าใหการแสวงหาขอเทจจรงสมบรณยงขน

ในกรณทค ความรองขอใหศาลสงใหใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงแลวศาลปฏเสธค�ารอง คความอาจ

อทธรณโตแยงค�าสงของศาลนนได จะเหนไดวามาตรการแสวงหาขอเทจจรงนนมลกษณะเปนสวนเสรม

(Caractère subsidiaire) ทจะท�าใหองคประกอบของพยานหลกฐานทจะอางตอศาลนนสมบรณ การใช

มาตรการแสวงหาขอเทจจรงมบทบาทหลก (Titre principal) ในการแสวงหาพยานหลกฐานจงไมอาจท�าได

ประการทสาม ศาลตองปฏเสธไมสงใหใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรง (โดยเฉพาะอยางยงการแตง

ตงพยานผเชยวชาญ) หากศาลเหนวามาตรการนนเปนมาตรการท “ไมสจรต” เพราะ ไมเปนประโยชนแต

ประการใดเลยหากด�าเนนการตามมาตรการนน ในกรณทศาลสงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงใดไปแลวค

ความเหนวาเปนมาตรการทไมเกดประโยชน คความอาจอทธรณโตแยงค�าสงของศาลนนได

ประการทส ศาลเหนวาคความในคดไมมปจจยเพยงพอทจะพสจนขอเทจจรงทตนกลาวอาง เชน

คความยกขอเทจจรงขนกลาวอาง แตเอกสารส�าคญชนหนงทจ�าเปนตองน�ามาใชประกอบการพสจนขอเทจจรง

นนอยในความครอบครองของฝายปกครอง และฝายปกครองไมยอมสงใหคความ เชนน ศาลสามารถสงให

ฝายปกครองสงเอกสารนนใหแกศาลได

ประการทหา มาตรการแสวงหาขอเทจจรงมหลายรปแบบ ในบรรดามาตรการแสวงหาขอเทจจรงทง

หลาย ศาลตองเลอกใชมาตรการทมกระบวนการขนตอนทงายทสด สนเปลองนอยทสด เหมาะสมตอรปการ

มากทสด และเปนประโยชนตอการแสวงหาขอเทจจรงมากทสด

ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงฝรงเศส มาตรา ๑๔๗ บญญตวา ผพพากษาจะตองเลอก

สงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงเทาทเพยงพอตอการพพากษาคดโดยใชกระบวนการทงายทสดและสนเปลอง

นอยทสด เนองจากการสงใหมมาตรการแสวงหาขอเทจจรงนนจะตองเสยคาใชจายและใชเวลาในการด�าเนน

การ ผพพากษาจงมความจ�าเปนทจะตองเลอกสงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงเทาทเหนวาจ�าเปน ดงนน

ผพพากษาจงมอ�านาจใชดลพนจสงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงทเหนวาเหมาะสมทสดและถาผพพากษา

เหนวามาตรการแสวงหาขอเทจจรงใดทคความฝายหนงฝายใดรองขอไมเหมาะสมผพพากษาอาจสงไมรบ


ค�ารองขอนนและใชอ�านาจสงมาตรการแสวงหาขอเทจจรงใดๆ กไดทตนเหนวาเหมาะสมทสดไดดวยตนเอง

นอกจากน ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงฝรงเศส มาตรา ๑๔๘ ยงบญญตอกวา ถาผพพากษา

เหนวาเปนการสมควร ผพพากษาอาจสงใหรวมมาตรการแสวงหาขอเทจจรงหลายๆ มาตรการเขาดวยกนได

ทกเมอ แมวามาตรการแสวงหาขอเทจจรงทไดสงใหมขนมากอนแลวนนจะอยในระหวางการด�าเนนการกตาม

บทบญญตดงกลาว แสดงใหเหนถงหลกการประหยดมาตรการแสวงหาขอเทจจรง (Principe d’économie

des mesures d’instruction) ซงกอใหเกดความยดหยนเปนอยางมากในกระบวนวธพจารณา๓๗

(จ) กำรใชมำตรกำรแสวงหำขอเทจจรงตองเคำรพหลกกำรตอสโตแยง

หลกการตอสโตแยงเปนหลกการพนฐานส�าคญของวธพจารณาความทงหลาย..แมกฎหมายไดให

อ�านาจแกผพพากษาในการสงการแสวงหาขอเทจจรงในคด (les measures d’instruction) แตไมไดเปนการ

ปลดเปลองภาระหนาทของคความในการทตองน�าพยานหลกฐานมาสบพสจนขอเทจจรงทตนกลาวอางโต

แยงแตอยางใด๓๘ เนองจากการด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงตองอยภายใตหลกการตอสโตแยง

ดงนน ผลของการด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงตองจดท�าในรปของรายงาน และนอกจากจะ

น�าเสนอตอศาลแลว กตองน�าเสนอตอคความทงสองฝายดวย โดยเฉพาะอยางยงการด�าเนนการตามมาตรการ

แสวงหาขอเทจจรงจ�าพวกการแตงตงพยานผเชยวชาญ การเดนเผชญสบ การเรยกบคคลมาเบกความ

ในกรณของการเดนเผชญสบและการแตงตงพยานผเชยวชาญ คความตองไดรบแจงถงสถานททศาล

จะไปเดนเผชญสบ วนและเวลาในการด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรง นอกจากน ภายหลงได

รบทราบถงผลของการเดนเผชญสบหรอรายงานความเหนของพยานผเชยวชาญนนแลว คความยอมมสทธใน

การท�าขอสงเกตเสนอตอศาลดวย

ในกรณทศาลสงใหฝายปกครองสงเอกสาร นอกจากฝายปกครองจะตองสงเอกสารนนใหศาลแลว

ยงตองสงใหแกคความดวย อยางไรกตาม ในกรณทเอกสารนนเปนเอกสารทกฎหมายจดใหเปนความลบ

หลกการตอสโตแยงทเรยกรองใหคความไดทราบถงเอกสารดงกลาวกตองลดความเขมขนลง

๒.๑.๒ การเรยกเอกสารเพมเตมหรอค�าอธบายเพมเตมจากคความ

ศาลมอ�านาจสงใหคความจดหาและสงเอกสารตลอดจนค�าอธบายเพมเตมใหแกศาลภายในระยะ

เวลาทศาลก�าหนดได อ�านาจของศาลในการเรยกเอกสารจากคความนเปนเอกลกษณส�าคญของระบบไตสวน

จนอาจกลาววาวธพจารณาใดทไมอนญาตใหศาลมอ�านาจเรยกเอกสารจากคความ ถอไดวาไมใชวธพจารณา

ในระบบไตสวน

ในกรณศาลเรยกเอกสารและค�าอธบายเพมเตมจากคความฝายทเปนเอกชนอาจเกดขนไมบอยนก

แตกปรากฏพบเหนอยบาง โดยเฉพาะกรณขอพพาทเกยวกบภาพยนตร ผสรางภาพยนตรฟองตอศาลให

พจารณาวาค�าสงไมอนญาตใหฉายภาพยนตรหรอค�าสงใหฉายภาพยนตรอยางจ�ากดอายหรอบรเวณวา

ชอบดวยกฎหมายหรอไม ศาลอาจสงใหผสรางภาพยนตรสงเอกสารและขอมลเพมเตมใหแกศาลได

๓๗ ธนกร วรปรชญากล, อำงแลวในเชงอรรถท ๒๔. หนา ๙๖.

๓๘ เพงอำง, หนา ๘๕.


ในกรณศาลเรยกเอกสารและค�าอธบายเพมเตมจากคความทเปนฝายปกครองมกเกดขนบอยครง

กวา กฎหมายฝรงเศสเรยกค�าสงเรยกเอกสารจากฝายปกครองวา “Injonctions d’instruction” ศาล

ปกครองสงสดวางบรรทดฐานไววา “ศำลสำมำรถเรยกรองใหองคกรเจำหนำทฝำยปกครองทเกยวของหรอ

มอ�ำนำจ จดหำและสงเอกสำรทงหลำยทงปวงทเปนประโยชนตอกำรแสวงหำขอเทจจรง จ�ำเปนตอกำร

พจำรณำของศำล และชวยในกำรตรวจสอบกำรกลำวอำงของผฟอง” ๓๙

ค�าพพากษาบรรทดฐานของศาลปกครองฝรงเศสไดวางแนวไววาศาลสามารถสงใหองคกรเจาหนาท

ฝายปกครองสงเอกสารใหแกศาล ดงน เอกสารทงหลาย เอกสารประกอบ รายงานทงหลาย ทใชประกอบ

การตดสนใจท�าค�าสงทางปกครองทถกฟองขอเพกถอน อกนยหนง คอ เอกสารทงหลายทงปวงทใชประกอบ

การพจารณาวาค�าสงทางปกครองนนชอบดวยกฎหมายหรอไม ค�าอธบายเหตผลประกอบการตดสนใจท�าค�า

สงทางปกครอง ค�าอธบายหรอขอสงเกตตอประเดนโตแยงวาค�าสงทางปกครองไมชอบดวยกฎหมาย

ศาลจะใชอ�านาจเรยกเอกสารและค�าอธบายเพมเตมเพอใชประกอบการพจารณาประเดนแหงคดได

กตอเมอประเดนทคความกลาวอางนนเปนสาระเพยงพอ

เมอศาลสงใหคความฝายหนงจดสงเอกสารใหแกศาล แลวคความฝายนนนงเฉยหรอปฏเสธไมยอม

สงเอกสารให ผลจะเปนเชนไร ตอประเดนค�าถามน ศาลปกครองฝรงเศสไดวางหลกไววา ในกรณทศาล

ตองการพสจนวาขอเทจจรงทคความฝายหนงกลาวอางเปนจรงหรอไม โดยศาลจ�าเปนตองเรยกเอกสารหรอ

ค�าอธบายเพมเตมจากคความอกฝายหนงเพอน�ามาใชประกอบการพสจนขอเทจจรงนน..แลวปรากฏวา

คความฝายนนปฏเสธไมจดท�าและสงเอกสารหรอค�าอธบายเพมเตมตอศาลภายในระยะเวลาทก�าหนด กรณ

เชนน ศาลจะถอวาขอเทจจรงทคความกลาวอางนนเปนจรง๔๐ จะเหนไดวา หากคความฝายทมหนาทตองจด

ท�าและสงเอกสารตามทศาลเรยกแตไมยอมจดสงเอกสาร คความฝายนนยอมไดรบผลราย ท�าใหคความอก

ฝายหนงทเปนผกลาวอางขอเทจจรงไดประโยชนไปและอาจมโอกาสชนะคดมากขน

ศาลสามารถสงเรยกเอกสารไดทกประเภท เวนแตเอกสารทกฎหมายก�าหนดใหเปนความลบ เชน

เอกสารความลบทางการแพทย เอกสารความลบดานความมนคง เปนตน ในการเรยกเอกสารเหลาน อ�านาจ

ของศาลจ�าเปนตองถกจ�ากดลงบางสวน

๒.๑.๓ การส�ารวจตรวจสอบขอเทจจรงโดยศาล

ศาลมอ�านาจใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงทศาลสามารถด�าเนนการไดดวยตนเอง ดงน

(ก) กำรตรวจสอบควำมถกตองของเอกสำรทำงรำชกำร

ไมมกฎหมายลายลกษณอกษรใดก�าหนดใหอ�านาจแกศาลในการตรวจสอบความถกตองของเอกสาร

ทางราชการไวอยางชดเจน แตดวยลกษณะของวธพจารณาในระบบไตสวน ศาลยอมมอ�านาจเชนนอยแลว

โดยทวไป ตลาการผรบผดชอบส�านวนจะเปนผตรวจสอบเอกสารของทางราชการ เชน ตรวจสอบความม

อยหรอความถกตองแนนอนชดเจนของค�าสงทางปกครอง ตรวจสอบวามการลงนามก�ากบในรฐกฤษฎกา

ครบถวนหรอไม..ตรวจสอบวาเอกสารอานแลวเขาใจไดหรอไม..ตรวจสอบวาการแกไขกฎหมายนนเปนของจรง

หรอไม..ตรวจสอบวาการลงนามในค�าสงทางปกครองโดยเจาหนาทผมอ�านาจนนเปนลายมอชอจรงหรอไม

เปนตน

๓๙ CE 1 mai 1936, Couespel du Mesnil, Rec., p.485. ๔๐ CE 28 mai 1954, Barel, Rec., p.308, Conclusion Letourneur ; GAJA N°72.


(ข) กำรเดนเผชญสบ๔๑

ในกรณทศาลเหนวายงแสวงหาขอเทจจรงไดไมเพยงพอตอการตดสนคด..และศาลไมไดสงแตงตง

พยานผเชยวชาญมาใหความเหนในเรองเทคนคดวย ศาลยงมมาตรการแสวงหาขอเทจจรงอกมาตรการหนงท

ศาลสามารถลงไปด�าเนนการไดเอง คอ การเดนเผชญสบ โดยเฉพาะอยางยง ในคดพพาทเกยวกบสงแวดลอม

ผงเมองและเวนคนทดน ทลกษณะของขอพพาทจ�าเปนตองตรวจสอบและคนหาขอเทจจรงในบรเวณสถานท

เกดเหต เชน ศาลไปตรวจสภาพมลภาวะทเกดจากโรงงานอตสาหกรรม ตรวจสอบสถานทเพอประเมนวา

มลกษณะเปนทศนยภาพหรอไม ตรวจสอบอาคารวาเปนอนตรายหรอไม หรอตรวจสอบวาพนทดงกลาว

สมควรอยในเขตผงเมองแบบใด เปนตน

ในการเดนเผชญสบ ศาลจะสงใหตลาการคนใดคนหนงหรอหลายคนในองคคณะเดนทางไปยงสถาน

ททเกดเหต เพอตรวจสอบและคนหาขอเทจจรงเพมเตม ทงน ศาลอาจพจารณาสงใหมการเดนเผชญสบเอง

หรอมคความรองขอใหศาลสงกได การสงใหมการเดนเผชญสบอยภายใตหลกทวไปของมาตรการแสวงหา

ขอเทจจรงทวา มาตรการเหลานนตองเปนประโยชนตอการแสวงหาขอเทจจรง หากศาลสงใหเดนเผชญสบ

โดยทการเดนเผชญสบนนไมกอใหเกดประโยชนใดเลยตอการพจารณาคด ค�าสงใหมการเดนเผชญสบอาจถก

เพกถอนไดโดยศาลสง

การเดนเผชญสบตองเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ ดงนน ศาลตองแจงใหคความทราบ

ลวงหนาวาศาลจะเดนเผชญสบในวนและเวลาใด การไมแจงวนและเวลาการเดนเผชญสบสงผลใหการเดน

เผชญสบนนไมชอบดวยกฎหมาย และถกศาลสงเพกถอนได เพราะมาตรการดงกลาวกระท�าไปโดยไมเคารพ

หลกการตอสโตแยง อยางไรกตาม ถาคความยอมรบการเดนเผชญสบทไมไดแจงวนและเวลาลวงหนา (เชน

คความไมโตแยงตอศาลวาการเดนเผชญสบนนไมไดแจงวนและเวลาลวงหนา หรอคความยงเขารวมอยดวย

ในการเดนเผชญสบ หรอคความยอมรบผลทไดจากการเดนเผชญสบ) กใหถอวาการเดนเผชญสบนนชอบดวย

กฎหมาย

เมอถงวนและเวลาการเดนเผชญสบตามทศาลก�าหนด ตลาการทไดรบมอบหมายจากองคคณะจะ

เดนทางไปยงสถานทเพอคนหาขอเทจจรง ในกรณทตลาการทไดรบมอบหมายจากองคคณะไมไปปรากฏ ณ

สถานทนน แตกลบมอบหมายใหบคคลอนไปแทน เชนนถอวากระบวนการเดนเผชญสบไมชอบ อยางไรกตาม

ถาหากคความรบทราบเรองนแตไมประสงคโตแยงคดคาน และยงยนดยอมรบผลการเดนเผชญสบ กใหถอวา

การเดนเผชญสบนนชอบตอไป เชนเดยวกน เมอคความไดรบแจงลวงหนาแลววาจะมการเดนเผชญสบ ณ

วน เวลา และสถานทใด แตคความกลบไมไปรวมการเดนเผชญสบดวย กรณนไมสงผลใหการเดนเผชญสบไม

สมบรณ ส�าหรบคความทไปรวมในวนเดนเผชญสบยอมมสทธในการรวมท�าขอสงเกตประกอบภายหลงการ

เดนเผชญสบ ตลาการทไปเดนเผชญสบตองจดท�าบนทกรายงาน และเพอใหสอดคลองกบหลกการตอส

โตแยงของคความ ศาลตองสงบนทกรายงานนนใหแกคความดวย

๔๑ ในสวนน คณะผวจยเรยบเรยงจาก Daniel Chabanol, Instruction. Différents moyens d’investigation,

Juris Classeur Justice Administratif, Fascicule 63, 21 juin 2010 ; René Chapus, Droit du contentieux admi-

nistratif, Montchrestien, 2004, pp.833-834 ; Michel Courtin, Expertise et autres mesures d’instruction, Juris

Classeur Justice Administratif, Fascicule 1092, 1 mai 2008.


(ค) กำรเรยกบคคลมำเบกควำมดวยวำจำ

ในกรณทศาลเหนสมควรเองหรอมคความรองขอ ศาลอาจสงใหเรยกบคคลใดมาเบกความดวยวาจา

ตอศาลได การเบกความดงกลาวตองเปนประเดนขอเทจจรงเทานน ศาลไมอาจสงใหบคคลมาเบกความดวย

วาจาตอศาลในประเดนขอกฎหมายได และการเบกความนนตองเปนประโยชนตอการสนบสนนขอกลาวอาง

หรอขอโตแยงหรอเปนประโยชนตอการพสจนขอเทจจรงหรอสมมตฐานตางๆ..อนจะน�ามาซงการไดขอมล

เพยงพอในการวนจฉยชขาดคด

แลวบคคลใดบางทศาลสามารถใชอ�านาจเรยกมาเบกความตอศาลได..ศาลสามารถเรยกบคคลใด

กได เวนแตบคคลทไรความสามารถ อยางไรกตาม ในกรณทศาลเหนสมควร ศาลอาจปฏเสธไมเรยกบคคลท

ใกลชดกบคความอยางยงมาเบกความดวยวาจาตอศาลกได เชน ผปกครอง คสมรส เปนตน ประเดนความ

ไรสามารถของบคคลทศาลเรยกมาเบกความถอเปนประเดนความสงบ..ศาลสามารถหยบยกขนพจารณา

ไดเอง แตประเดนความไรสามารถของบคคลทศาลเรยกมาเบกความ ไมถอวารายแรงถงขนาดท�าใหศาลตอง

เพกถอนกระบวนการเบกความไปทงหมด

ค�าสงของศาลทเรยกบคคลมาเบกความดวยวาจาตอศาลตองระบขอเทจจรงทตองการใหบคคลมา

เบกความ และศาลตองแจงก�าหนดการเบกความนนใหคความรบทราบลวงหนา เพอใหคความมโอกาสโตแยง

หรอชแจงได ภายหลงการเบกความแลวเสรจ ศาลตองจดท�าบนทกการเบกความดวยวาจาของพยานบคคล

และจดสงบนทกนนใหแกคความ

ในกฎหมายวธพจารณาคดปกครองไทย ไดก�าหนดใหศาลมอ�านาจเรยกบคคลมาเบกความดวยวาจา

ตอศาลเชนกน ศาลมอ�านาจออกค�าสงเรยกคกรณหรอบคคลทเกยวของมาใหถอยค�าไดตามทเหนสมควร

ค�าสงของศาลจะก�าหนดประเดนขอเทจจรงทจะท�าการไตสวนไวดวยกได และศาลตองแจงก�าหนดการไตสวน

ใหคกรณทเกยวของทราบลวงหนาเพอเปดโอกาสใหคกรณนนคดคานหรอชแจงขอเทจจรงได แตถาขอเทจจรง

ทจะท�าการไตสวนเปนขอเทจจรงทไมมผลกระทบตอการพจารณาพพากษาคด หรอคกรณทเกยวของได

ทราบขอเทจจรงนนมากอนแลว ศาลจะไมแจงก�าหนดการไตสวนใหคกรณนนทราบกได ๔๒

๒.๑.๔ มาตรการทตองอาศยผมความรความเชยวชาญเฉพาะดาน

(ก) กำรแตงตงพยำนผเชยวชำญ๔๓

การแตงตงพยานผเชยวชาญ..(L’expertise)..เปนมาตรการในการแสวงหาขอเทจจรงทศาลมอบ

หมายภารกจใหแกบคคลทศาลประเมนแลววามคณสมบตในการพจารณาใหความเหนและประเมนเรองทาง

เทคนคทตองอาศยความรความเชยวชาญเฉพาะดาน ทงนเพอประโยชนแกการพจารณาคด

ศาลจะแตงตงพยานผเชยวชาญเพอประโยชนในการแสวงหาขอเทจจรงแหงคดไดกตอเมอเปนไป

ตามเงอนไขทกฎหมายก�าหนด (๑) สวนพยานผเชยวชาญกตองด�าเนนการใหความเหนและจดท�ารายงาน

เสนอตอศาลตามภารกจทศาลมอบหมาย (๒)

๔๒ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๕๑ ๔๓ ในสวนน คณะผวจยเรยบเรยงจาก Daniel Chabanol, Instruction. Différents moyens d’investigation,

Juris Classeur Justice Administratif, Fascicule 63, 21 juin 2010 ; Michel Courtin, Expertise et autres mesures

d’instruction, Juris Classeur Administratif, Fascicule 1092, 1 mai 2008.


๔๔ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๕๕ ๔๕ ระแบบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองวาดวยพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๕๕ วรรคสอง วรรค

สาม และวรรคส

(๑) เงอนไขกำรแตงตงพยำนผเชยวชำญ

ในระบบกฎหมายฝรงเศส ประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครอง มาตรา R 621-1

บญญตวา “กอนกำรพพำกษำคด ศำลอำจสงเองหรอสงตำมทคควำมทงสองฝำยหรอคควำมฝำยใดฝำยหนง

รองขอ ใหมกำรแตงตงพยำนผเชยวชำญในประเดนทศำลก�ำหนด...” จากบทบญญตดงกลาวแสดงใหเหน

วา การแตงตงพยานผเชยวชาญอาจเรมจากคความรองขอใหศาลสง หรอศาลพจารณาดวยตนเองแลวเหน

ควรใหมการแตงตงพยานผเชยวชาญกได และเปนดลพนจของศาลโดยแทวาจะแตงตงพยานผเชยวชาญหรอ

ไม โดยหากศาลเหนควรแตงตง ศาลโดยองคคณะตองก�าหนดภารกจและประเดนทศาลตองการใหพยาน

ผเชยวชาญท�าความเหน

ค�าสงแตงตงพยานผเชยวชาญหรอค�าสงปฏเสธไมแตงตงพยานผเชยวชาญมผลบงคบผกพน..และ

เปนอ�านาจดลพนจของศาลโดยแท แมคความทงสองฝายจะเหนพองตองกนใหมพยานผเชยวชาญแตศาลไม

จ�าเปนตองสงใหตามทคความทงสองฝายรองขอ โดยเฉพาะอยางยงในกรณทคความไมอาจแสดงใหศาลเหน

ไดวามความจ�าเปนใดในการแตงตงพยานผเชยวชาญ อยางไรกตาม ในกรณทศาลปฏเสธค�ารองขอใหมการ

แตงตงพยานผเชยวชาญของคความ ศาลตองใหเหตผลประกอบการปฏเสธนนดวย

การแตงตงพยานผเชยวชาญอาจกระท�าไดในเวลาใดๆ กอนทศาลจะมค�าพพากษา โดยท�าในรปของ

ค�าสงระหวางพจารณา (หรอค�าสงกอนการพพากษานนเอง) อยางไรกตาม ในบางกรณ อาจมค�าสงแตงตง

พยานผเชยวชาญโดยทมการพพากษาไปแลวบางสวน เชน ศาลลงมตพพากษาใหคความฝายหนงตองรบผด

ชดใชคาสนไหมทดแทนใหแกคความอกฝายหนงแลว..แตยงไมไดค�านวณคาสนไหมทดแทนเปนจ�านวนเงน

เทาไร และการค�านวณดงกลาวจ�าเปนตองอาศยความรความเชยวชาญทางเทคนคเฉพาะ ศาลอาจแตงตง

พยานผเชยวชาญใหความเหนในกรณค�านวณคาสนไหมทดแทนกได ในระบบกฎหมายไทย มหลกเกณฑและเงอนไขการแตงตงพยานผเชยวชาญไวเชนกน ในคดปกครอง

เมอศาลเหนสมควรหรอเมอคกรณมค�าขอ ศาลอาจมค�าสงตงพยานผเชยวชาญเพอศกษา ตรวจสอบ หรอ

วเคราะหในเรองใดๆ เกยวกบคด อนมใชเปนการวนจฉยขอกฎหมาย แลวใหท�ารายงานหรอใหถอยค�าตอศาล

ได๔๔ นอกจากน การแตงตงพยานผเชยวชาญในคดปกครองของไทยยงเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ

ไวดวย ดงจะเหนไดจากกฎหมายก�าหนดใหศาลตองสงส�าเนารายงานหรอบนทกการใหถอยค�าของพยาน

ผเชยวชาญใหคกรณทเกยวของเพอท�าขอสงเกตเสนอตอศาลภายในระยะเวลาทศาลก�าหนด และในกรณทศาล

สงใหพยานผเชยวชาญมาใหถอยค�าตอศาลประกอบรายงานของตน ศาลตองแจงก�าหนดการใหถอยค�าของ

พยานผเชยวชาญใหคกรณทเกยวของทราบลวงหนาเพอเปดโอกาสใหคกรณคดคานหรอชแจงขอเทจจรงได๔๕

เงอนไขของการแตงตงพยานผเชยวชาญทส�าคญอกประการหนง คอ การแตงตงพยานผเชยวชาญ

ตอง “เปนประโยชน” ศาลไมอาจแตงตงพยานผเชยวชาญไดหากการแตงตงพยานผเชยวชาญไมไดกอใหเกด

ประโยชนอนใดตอการแสวงหาขอเทจจรงของคด

ในการแตงตงพยานผเชยวชาญ ศาลเปนผก�าหนดภารกจใหแกพยานผเชยวชาญ โดยศาลมดลพนจ

ก�าหนดใหพยานผเชยวชาญท�าความเหนไดเฉพาะประเดนขอเทจจรงในประเดนใดกได..หรอขอบเขตแคไหน

กได ตามแตทศาลเหนสมควรเพอประโยชนตอการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด ทงน ศาลอาจก�าหนดภารกจ


มาในค�าสงแตงตงพยานผเชยวชาญ..และศาลอาจเปลยนแปลงแกไขภารกจนนไดตลอดระยะเวลาการด�าเนน

กระบวนพจารณาคด..

ศาลไมอาจสงใหพยานผเชยวชาญท�าความเหนในประเดนขอกฎหมายได..รวมทงประเดนเกยวกบ

การใหคณสมบตทางกฎหมายแกขอเทจจรง (La qualification juridique des faits) เชน ใหพยานผเชยวชาญ

คนหาตนก�าเนดและเหตของความเสยหาย..โดยเฉพาะอยางยงประเดนทวาความเสยหายทเกดขนมาจาก

ความผดจากการด�าเนนการในงานโยธาสาธารณะหรอไม๔๖...ใหพยานผเชยวชาญแสดงความเหนวาความ

เหมอนกนของสมดค�าตอบของผสมครเขาสอบแขงขนสองคนนนน�ามาซงสมมตฐานวาสมดค�าตอบนนมาจาก

ทจรตการสอบหรอไม๔๗.ความเสยหายทเกดขนมลกษณะแนนอนและโดยตรงหรอไม๔๘..เปนตน เชนเดยวกน

ศาลไมอาจสงใหพยานผเชยวชาญปฏบตภารกจทเกยวพนกบการตดสนคด..เชน..สงใหพยานผเชยวชาญ

ก�าหนดจ�านวนเงนคาเสยหาย๔๙ (ศาลเปนผก�าหนดจ�านวนคาเสยหาย..แตพยานผเชยวชาญอาจท�าความเหน

ประเมนไดวากรณความเสยหายทเกดขนอาจค�านวณเปนตวเงนไดเทาไร) นอกจากน ศาลไมอาจสงใหพยาน

ผเชยวชาญท�าความเหนในประเดนทไมเกยวของกบค�าขอหรอประเดนทผฟองไมไดขอมา๕๐ ทงน ตามหลกการ

ทวาศาลหามพพากษาเกนค�าขอนนเอง

ในระบบกฎหมายฝรงเศส..ศาลอาจก�าหนดภารกจใหแกผเชยวชาญเปนผท�าหนาทเจรจาใหคความ

ประนประนอมหรอท�าหนาทไกลเกลยไดในคดแพง สวนคดปกครองนน เดมกฎหมายไมอนญาตใหแตงตง

ผเชยวชาญท�าหนาทดงกลาว อยางไรกตาม รฐกฤษฎกาลงวนท ๒๒ กมภาพนธ ค.ศ. ๒๐๑๐ ไดแกไขเพมเตมใน

เรองดงกลาว โดยก�าหนดใหศาลอาจแตงตงผเชยวชาญเพอท�าภารกจเจรจาหรอไกลเกลยคความทงสองฝายได

กรณคความตองการโตแยงค�าสงศาลเกยวกบการก�าหนดภารกจใหแกพยานผเชยวชาญ..คความ

สามารถโตแยงไดในชวงการโตแยงค�าพพากษา

ศาลจะก�าหนดรายละเอยดตางๆ ไวในค�าสงแตงตงพยานผเชยวชาญ ตงแตประเดนทศาลใหพยาน

ผเชยวชาญท�าความเหน ภารกจของพยานผเชยวชาญ ระยะเวลาทพยานผเชยวชาญตองจดท�ารายงานความ

เหนแลวเสรจ ตลอดจนคาใชจายของพยานผเชยวชาญ

คความฝายทแพคดตองเปนผรบภาระในคาใชจายของพยานผเชยวชาญ..ในกรณทค ความนนไม

สามารถรบภาระนนได กอาจรองขอตอศาลใหมมาตรการชวยเหลอได

โดยทวไปแลว ศาลจะตงบคคลใดบคคลหนงเปนพยานผเชยวชาญ อยางไรกตาม ไมมกฎหมายหาม

หากศาลเหนวาจ�าเปนตองตงบคคลหลายคนเปนพยานผเชยวชาญ

ในเรองการคดคานพยานผเชยวชาญ โดยหลกแลว คความยอมมสทธรองคดคานพยานผเชยวชาญ

ไดในกรณทเหนวาพยานผเชยวชาญนนมลกษณะทไมเปนกลาง..ซงเหตแหงความไมเปนกลางของพยาน

ผเชยวชาญกใหน�าเหตแหงความไมเปนกลางของผพพากษามาใชไดโดยอนโลม

๔๖ CE 10 juillet 1985, Ministère Agriculture c. Gaillard.

๔๗ CE 21 mars 1986, Ministère Education nationale c. Ariano et Arnaud.

๔๘ CE 3 novembre 1989, Ministère Urbanisme et Logement.

๔๙ CE 21 mars 1984, Guri et autres.

๕๐ CE 20 mars 1957, Secrétaire d’Etat de Guerre.


(๒) กำรด�ำเนนกำรของพยำนผเชยวชำญ

การด�าเนนการของพยานผเชยวชาญตองเคารพหลกการตอสโตแยงของคความดวย กลาวคอ ศาล

ตองแจงคความไดทราบวาศาลมค�าสงแตงตงพยานผเชยวชาญ..ศาลตองสงส�าเนารายงานหรอบนทกการ

ใหถอยค�าของพยานผเชยวชาญใหคกรณทเกยวของเพอท�าขอสงเกตเสนอตอศาลภายในระยะเวลาทศาล

ก�าหนด และในกรณทศาลสงใหพยานผเชยวชาญมาใหถอยค�าตอศาลประกอบรายงานของตน ศาลตองแจง

ก�าหนดการใหถอยค�าของพยานผเชยวชาญใหคกรณทเกยวของทราบลวงหนาเพอเปดโอกาสใหคกรณคดคาน

หรอชแจงขอเทจจรงได

หลกการตอสโตแยงของคความน�ามาใชกบพยานผเชยวชาญอยางเครงครด โดยเฉพาะอยางยง ศาล

สทธมนษยชนยโรปไดวนจฉยไววา..การด�าเนนการของพยานผเชยวชาญโดยไมเคารพหลกการตอสโตแยง

ระหวางคความยอมกระทบตอ “ความเสมอภาคระหวางคความ” เพราะ ความเหนของพยานผเชยวชาญยอม

มอทธพลตอการพจารณาขอเทจจรงของผพพากษา การไมเปดโอกาสใหคความทงสองฝายไดท�าขอสงเกต

โตแยงตอความเหนของพยานผเชยวชาญแลว ยอมกระทบตอความเปนธรรมแหงคด ๕๑ ศาลปกครองฝรงเศส

กเครงครดกบหลกการตอสโตแยงของคความเชนกน หากศาลไมไดแจงใหคความทราบถงการแตงตงพยาน

ผเชยวชาญ หรอการด�าเนนการของพยานผเชยวชาญไมเคารพหลกการตอสโตแยง ยอมสงผลใหการด�าเนน

กระบวนพจารณาดงกลาวไมชอบดวยกฎหมาย อยางไรกตาม กระบวนพจารณาในสวนพยานผเชยวชาญท

ไมชอบดวยกฎหมายจะสงผลใหค�าพพากษา (ทอาศยกระบวนพจารณาดงกลาว) ไมชอบดวยกฎหมายไปดวย

หรอไมนน ตองขนกบวาเหตทท�าใหกระบวนพจารณาไมชอบดวยกฎหมายนนเปนสาระส�าคญหรอไม การ

โตแยงวากระบวนพจารณาในสวนทเกยวกบพยานผเชยวชาญไมชอบดวยกฎหมายนน ไมถอเปนประเดน

ความสงบเรยบรอย ดงนน ศาลไมอาจหยบยกขนพจารณาไดเอง หากคความตองการโตแยงในประเดน

ดงกลาว กตองหยบยกใหศาลพจารณา

(ข) กำรใหผเชยวชำญตรวจสอบควำมถกตองแทจรงของเอกสำร

ในคดทางมหาชน พยานหลกฐานเอกสารมกถกอางขนบอยครง ถาคความโตแยงความถกตองแทจรง

ของเอกสาร (เชน โตแยงวาเปนเอกสารปลอม หรอโตแยงวาเปนการปลอมลายมอชอ) คความอาจรองขอตอ

ศาลหรอศาลสงเอง ใหผเชยวชาญตรวจสอบความถกตองแทจรงของเอกสารนน เมอผเชยวชาญไดตรวจสอบ

แลวเสรจ ตองจดท�าบนทกรายงานเสนอตอศาลคความตอไป

๒.๒ การปดกระบวนพจารณาคด๕๒

ภายหลงการแลกเปลยนเอกสารระหวางคความแลวเสรจ และการด�าเนนการแสวงหาขอเทจจรงสน

สดลง จนไดขอเทจจรงเพยงพอทจะตดสนคดแลว หรอทเรยกวา “คดอยในสถานะพรอมตดสน”กระบวนการ

พจารณากจะยตลง กฎหมายวธพจารณาคดเรยกขนตอนนวา “การปดกระบวนพจารณาคด” หรอทกฎหมาย

วธพจารณาคดปกครองของไทยเรยกวา “การก�าหนดวนสนสดการแสวงหาขอเทจจรง”

๕๑ CEDH 18 mars 1997, Epoux Mantovanelli c. France, AJDA, 1999, p.173, Note H. Muscat. ๕๒ ในสวนน คณะผวจยเรยบเรยงจาก René Chapus, Droit du contentieux administratif, Montchrestien,

2004, pp.846-850 ; Victor Haïm, Instruction. Clôture, Juris Classeur Justice Administratif, Fascicule 62, 12

février 2010.


โดยหลกแลว ศาลจะสงปดกระบวนพจารณาคดไดกตอเมอศาลไดด�าเนนการในขนตอนแสวงหา

ขอเทจจรงแลว และกระบวนการแสวงหาขอเทจจรงนนท�าใหศาลไดขอเทจจรงเพยงพออนน�าไปสการตดสน

คดในเนอหา

๒.๒.๑ วนปดกระบวนพจารณาคด

การสงปดกระบวนพจารณาคดเปนอ�านาจดลพนจโดยแทของศาล ศาลไมตองใหเหตผลประกอบค�า

สงปดกระบวนพจารณาคด และค�าสงดงกลาวถอเปนทสดไมอาจถกโตแยงได ความขอน นบเปนการแสดงให

เหนถงอ�านาจของศาลอยางชดเจนในระบบไตสวน

อยางไรกตาม เพอเปนการประกนสทธของคความ กฎหมายจงก�าหนดใหศาลตองแจงก�าหนดการวน

ปดกระบวนพจารณาคดใหคความทราบลวงหนา

ในระบบกฎหมายวธพจารณาคดปกครองของฝรงเศส..การก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคดมได

หลายรปแบบ

• รปแบบแรก หวหนาองคคณะจะออกค�าสง (Ordonnance) ก�าหนดวนปดกระบวนพจารณา

คด ศาลไมตองใหเหตผลประกอบค�าสง และค�าสงดงกลาวเปนทสด ไมอาจถกโตแยงได ศาลตองสงค�าสง

ก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคดใหคความทราบลวงหนาอยางนอย ๑๕ วนกอนวนปดกระบวนพจารณา

คด

• รปแบบทสอง ในกรณทศาลไมไดออกค�าสงก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคดและเปนกรณ

ทวไป ศาลตองแจงวนนงพจารณาใหคความทราบลวงหนาอยางนอย ๗ วนกอนวนนงพจารณา ใหถอวาวน

ปดกระบวนพจารณาคดคอ ๓ วนกอนวนนงพจารณา

• รปแบบทสาม ในกรณทศาลไมไดออกค�าสงก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคด และเปนกรณ

จ�าเปนเรงดวน ศาลตองแจงก�าหนดวนนงพจารณาใหคความทราบลวงหนา ๒ วนกอนวนนงพจารณา ใหถอวา

ปดกระบวนพจารณาเมอคความไดแถลงการณดวยวาจาไปแลว..หรอในกรณทคความไมมาแถลงการณ

ดวยวาจา ใหปดกระบวนพจารณาทนทหลงจากศาลเรยกนงพจารณา

เมอพจารณาทงสามรปแบบแลว จะเหนไดวาในรปแบบแรก คความมโอกาสทราบวนปดกระบวน

พจารณาคดลวงหนา ๑๕ วน ในรปแบบทสอง คความมโอกาสทราบวนปดกระบวนพจารณาคดลวงหนา

๔ วน ในรปแบบทสาม คความมโอกาสทราบวนปดกระบวนพจารณาคดลวงหนา ๒ วน

ในระบบกฎหมายวธพจารณาคดปกครองของไทย..ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครอง

สงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๓ ก�าหนดวา เมอองคคณะไดรบส�านวนคดจากตลาการ

เจาของส�านวนแลว หากเหนวาไมมกรณทจะตองแสวงหาขอเทจจรงเพมเตม ใหตลาการหวหนาคณะม

ค�าสงก�าหนดวนหนงวนใดเปนวนสนสดการแสวงหาขอเทจจรงในคดนน และใหศาลแจงใหคกรณทราบ

ก�าหนดวนสนสดการแสวงหาขอเทจจรงลวงหนาไมนอยกวาสบวน๕๓

๕๓ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๖๒


๒.๒.๒ ผลของการปดกระบวนพจารณาคด

เมอศาลสงปดกระบวนพจารณาคด ยอมสงผลดงตอไปน บคคลภายนอกไมอาจขอเขารวมกระบวน

พจารณาคดไดอกตอไป ในสวนของคความนน คความไมอาจเสนอเอกสารตางๆ ตอศาลไดอกตอไป เวนแต

กรณเสนอเอกสารและขอสงเกตตางๆ ในประเดนทเกยวกบความสงบเรยบรอย..หรอในวธพจารณาคดทม

“ตลาการผแถลงคด” เมอตลาการผแถลงคดไดเสนอส�านวนตอองคคณะ คความยอมมสทธในการชแจงไดอก

ครงหนง นอกจากน ภายหลงการปดกระบวนพจารณาคด คความไมสามารถเปลยนแปลงแกไขขอบเขตของ

ค�าขอ และไมอาจเพมเตมประเดนใหมได

ในระบบกฎหมายวธพจารณาคดปกครองของฝรงเศส ก�าหนดไวชดเจนวา “เอกสำรและค�ำคควำม

ตำงๆ ทเสนอตอศำลภำยหลงกำรปดกระบวนพจำรณำคดไปแลว ไมอำจน�ำมำแลกเปลยนกนระหวำงคควำม

ไดอก และศำลไมอำจน�ำมำใชพจำรณำคดได”๕๔

ในระบบกฎหมายวธพจารณาคดปกครองของไทยกเชนกน เมอศาลก�าหนดวนสนสดการแสวงหา

ขอเทจจรงแลว บรรดาค�าฟองเพมเตม ค�าใหการ ค�าคดคานค�าใหการ ค�าใหการเพมเตม รวมทงพยานหลก

ฐานอนๆ ทยนตอศาลหลงวนสนสดการแสวงหาขอเทจจรง ไมใหศาลรบไวเปนสวนหนงของส�านวนคด และ

ไมตองสงส�าเนาใหคกรณทเกยวของ๕๕

๒.๒.๓ การเปดกระบวนพจารณาใหม

ในกรณทศาลสงปดกระบวนพจารณาคดแลว แตผลของการปดกระบวนพจารณาคดกระทบตอความ

ยตธรรม ศาลอาจสงใหเปดกระบวนพจารณาใหมได (ก) และการเปดกระบวนพจารณาใหมยอมสงผลทาง

กฎหมายตามมาหลายประการ (ข)

(ก) เหตแหงกำรเปดกระบวนพจำรณำใหม

โดยหลกแลว..การเปดกระบวนพจารณาใหมมกเปนไปเพอสรางหลกประกนใหกบหลกการตอส

โตแยงของคความ ในกฎหมายวธพจารณาคดปกครองฝรงเศส โดยทวไป ศาลมหนาทตองใชทกมาตรการ

ถาหากศาลเหนวาจ�าเปนตอการอ�านวยความยตธรรมโดยเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ ดงนน ใน

กรณทคความฝายหนงมประเดนใหม แตไมอาจเสนอตอศาลและคความอกฝายไดกอนการปดกระบวน

พจารณาคดศาลอาจสงใหเปดกระบวนพจารณาใหมเพอน�าประเดนดงกลาวเขาส กระบวนพจารณา๕๖

ในกรณทศาลไดรบเอกสารจากคความฝายใดฝายหนงภายหลงจากปดกระบวนพจารณาไปแลว..ศาลอาจ

พจารณาไดวาการน�าเอกสารดงกลาวเขาสกระบวนพจารณาจะเปนประโยชนตอความยตธรรมหรอไม..หาก

ศาลเหนวาเปนประโยชน กอาจสงใหมการเปดกระบวนพจารณาใหมเพอน�าเอกสารดงกลาวเขาสกระบวน

พจารณาและเปดโอกาสใหคความทงสองฝายโตแยงเพมเตมได อยางไรกตาม หากเอกสารดงกลาวประกอบ

ดวยประเดนขอเทจจรงหรอประเดนขอกฎหมายใหมทไมเคยหยบยกขนมากอนในคด และประเดนดงกลาว

นนเปนประเดนส�าคญทสงผลตอการตดสนของศาล ศาลตองสงเปดกระบวนพจารณาใหมเสมอไมวาคดนน

๕๔ ประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครอง มาตรา R.613-3

๕๕ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๖๒

วรรคสาม

๕๖ CE 29 juillet 1998, Syndicat avocats de France, Rec., p.313 ; AJDA, 1998, p.1010, Conclusion R.

Schwartz.


จะเปนคดปกครองทวๆ ไป๕๗ หรอคดเลอกตงทองถน๕๘ หรอคดพจารณาค�ารองขอวธการชวคราวกอนการ

พพากษา๕๙

ตวอยางเชน..เอกสารทค ความเสนอภายหลงปดกระบวนพจารณาใหมนนตองประกอบไปดวย

ประเดนขอเทจจรงหรอประเดนขอกฎหมายซงคความไมไดหยบยกขนมากอนปดกระบวนพจารณาคด และ

ประเดนขอเทจจรงหรอประเดนขอกฎหมายนนเปนประเดนทศาลไมอาจละเลยไมน�ามาพจารณาได เพราะ

มฉะนนจะตดสนคดไปโดยตงอยบนขอเทจจรงหรอขอกฎหมายทไมถกตอง กลาวใหถงทสด คอ หากประเดน

ทหยบยกขนมาภายหลงปดกระบวนพจารณาแลวเปนประเดนขอเทจจรงหรอขอกฎหมายทหากเสนอในชวง

ทยงเปดกระบวนพจารณาและน�าเขามาอยในกระบวนพจารณาแลวอาจท�าใหศาลเปลยนการตดสนใจได

ประเดนเหลานยอมถอวาเปนประเดนส�าคญทศาลจ�าตองเปดกระบวนพจารณาใหม

(ข) ผลของกำรเปดกระบวนพจำรณำใหม

เมอศาลมค�าสงใหเปดกระบวนพจารณาใหมแลว..เอกสารตางๆ ทคความตองการยนภายหลงปด

กระบวนพจารณากใหศาลน�าเขาสกระบวนพจารณาใหมได..โดยศาลตองเคารพหลกการตอสโตแยงของ

คความเชนเดม กลาวคอ ตองเปดโอกาสใหคความทงสองฝายไดโตแยงแสดงพยานหลกฐานในประเดนใหมนน

อยางเตมท

ในค�าสงเปดกระบวนพจารณาใหมนน..ศาลอาจก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคดใหมไวดวยกได

เพอใหคความไดรลวงหนาวาการเปดกระบวนพจารณาใหมในรอบนจะสนสดลงเมอใด เชนเดยวกบกระบวน

พจารณาทวไป หากศาลสงปดกระบวนพจารณารอบหลงนแลว เอกสารและค�าคความตางๆ ทเสนอตอศาล

ภายหลงการปดกระบวนพจารณาคดไปแลว ไมอาจน�ามาแลกเปลยนกนระหวางคความไดอก และศาลไมอาจ

น�ามาใชพจารณาคดได

๓. ระบบวธพจารณาแบบไตสวนกบหลกการตอสโตแยง

ในวธพจารณาคดแบบไตสวน ไมไดหมายความวาศาลสามารถใชอ�านาจไดตามอ�าเภอใจ ตรงกนขาม

ศาลยงตองเคารพหลกการส�าคญหลกการหนงในกฎหมายวธพจารณาความ คอ หลกตอสโตแยงของคความ

(Le principe du contradictoire) (๓.๑) และในบางกรณ ระบบไตสวนอาจขดแยงกบหลกการตอสโตแยง

ของคความ ซงกฎหมายจ�าเปนตองหาดลยภาพของทงสองหลกการดงกลาว (๓.๒)

๕๗ CE 27 juin 2007, Ministre d’Etat et Ministre Ecologie, Développement et aménagement du-

rable c/ Association défense contre nuisances industrielles et Société applications industrielles résines

plastiques composites.

๕๘ CE 19 décembre 2008, Election municipale Eternoz ; CE 4 mars 2009, Election cantonale Belle-

Ile-en-Mer, AJDA, 2009, p.637.

๕๙ CE 2 mai 2006, Sakinat Amiraleva alias Sultanat Kirilova ; CE 5 décembre 2007, Association

Transparence ; CE 19 novembre 2008, SCI construction vente Saint-Herblain Plaisance COGEDIM Gestion.


๓.๑ หลกการตอสโตแยงของคความในฐานะหลกการพนฐานของกฎหมายวธพจารณาความ

๓.๑.๑ เนอหาของหลกการตอสโตแยงของคความ

หลกการตอสโตแยงของคความ (Le principe du contradictoire) เปนหลกการพนฐานของ

กฎหมายวธพจารณาความ..และใชบงคบกบวธพจารณาความทกประเภท..โดยน�ามาใชในขนตอนหรอ

กระบวนการพจารณาในศาลและเรยกรองวา กอนทศาลจะพจารณาพพากษาคด คความทกฝายในคดนน

ยอมมสทธในการโตแยงแสดงพยานหลกฐานเพอสนบสนนขออางของตนและโตแยงขอกลาวหาทมตอตนได

อยางเตมท ไมวาจะโตแยงดวยลายลกษณอกษรหรอวาจากตาม

เราอาจสบสาวราวเรองคนหาแนวความคดของหลกการตอสโตแยงไดตงแตกฎหมายโรมนตามภาษต

กฎหมาย “audiatur et altera pars” หรอ “audi alteram partem” ซงถอเปนหลกกฎหมายธรรมชาต

อยางหนงทเรยกรองวาบคคลทกคนไมควรถกพพากษาโดยไมถกซกถามหรอไมมโอกาสตอสคด..ในระบบ

วธพจารณาความสมยใหม..ประชาชนทเปนคความแหงคดยอมถอเปนผทรงสทธในกระบวนการยตธรรม

นน ประชาชนผเปนคความไมใชเปนเพยงวตถของกระบวนการยตธรรม การด�าเนนกระบวนพจารณาจงตอง

เคารพสทธและศกดศรความเปนมนษยของคความดวยการเปดโอกาสใหคความทงสองฝายไดตอสคดและ

โตแยงแสดงพยานหลกฐานไดอยางเตมท ค�าพพากษาของศาลตองเปนผลมาจากกระบวนพจารณาทเปดโอกาส

ใหคความไดเผชญหนาและตอสโตแยงกน..ความขอนนบเปนหลกการอนตรงกนขามกบกระบวนพจารณา

ในรฐเผดจการทคความไมมโอกาสรกษาประโยชนหรอปกปองตนเองไดเลย..คความท�าไดแตเพยงเฝารอ

ค�าพพากษาของศาลดวยความคาดหวงวาศาลจะอ�านวยความยตธรรมใหแกตน ดงนน ในกฎหมายวธพจารณา

ความของรฐเสรประชาธปไตยทงหลาย จงลวนแลวแตรบรองหลกการตอสโตแยงของคความไวทงสน

ในระบบกฎหมายฝรงเศส ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๖ รบรองไววา

“ในทกกรณ ผพพำกษำตองท�ำใหเกดกำรปฏบตและตองปฏบตเองตำมหลกกำรตอสโตแยงของคควำม” สวน

ประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครอง มาตรา L.5 กก�าหนดไววา “กำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำ

คดเปนกำรด�ำเนนแบบตอสโตแยง” และ “ขอเรยกรองของกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำแบบตอสโตแยงให

น�ำมำใชในวธพจำรณำคดแบบจ�ำเปนเรงดวนดวย” ในกฎหมายวธพจารณาคดปกครองฝรงเศสอาจแบงแยก

หรอเลอกใชวธพจารณาแบบวาจาหรอวธพจารณาแบบลายลกษณอกษร เชนกน เราอาจแบงแยกหรอเลอก

ใชวธพจารณาแบบกลาวหาหรอวธพจารณาแบบไตสวน เดมศาลปกครองยอมรบใหหลกการตอสโตแยงเปน

“หลกการทวไปทใชบงคบกบศาลปกครองทกศาล”๖๐ ตอมาจงยอมรบเปนหลกกฎหมายทวไปและเปนหลก

ประกนอนจ�าเปนอยางยงของคความ๖๑ คณะตลาการรฐธรรมนญกยอมรบสทธของคความในการตอสโตแยง

เชนกน โดยรบรองในลกษณะของความเสมอภาคในกระบวนการยตธรรม (L’égalité devant la justice)

และสทธในการตอสปองกนตนเอง (Droit de la défense)๖๒ จงไมเกนเลยไปนกหากจะยนยนดงท

René Chapus ศาสตราจารยกฎหมายปกครองของฝรงเศสกลาวไววาเราอาจแบงแยกหรอเลอกใชวธ

๖๐ CE 12 mai 1961, Société La Hula, Rec., p.313.

๖๑ CE 12 octobre 1979, Rassemblement des nouveaux avocats de France, AJDA, 1980, p.248,

note C. Debouy.

๖๒ CC 29 décembre 1989, Loi de finance 1990, RFDA, 1990, p.143, Note B. Genevois.


พจารณาแบบวาจาหรอวธพจารณาแบบลายลกษณอกษร..เชนกน เราอาจแบงแยกหรอเลอกใชวธพจารณา

แบบกลาวหาหรอวธพจารณาแบบไตสวน แตไมมทางเปนไปไดเลยทเราจะเลอกระหวางวธพจารณาทเคารพ

หลกการตอสโตแยงกบวธพจารณาทไมเคารพหลกการตอสโตแยง๖๓

ส�าหรบในกลมประเทศ Common Law ในหลกการ “ความยตธรรมตามธรรมชาต - natural

justice” ม ๒ หลกการส�าคญ คอ หลกความเปนกลางของศาล และหลกฟงความสองฝาย ส�าหรบหลก

ฟงความสองฝายนไดแตกเปนหลกยอยๆ เพอคมครองสทธของคความในกระบวนพจารณา เชน เพอใหศาลได

รบฟงขอเทจจรงอยางครบถวน จ�าเลยยอมตองไดรบแจงขอกลาวหาและมสทธโตแยงคดคานขอกลาวหาไดใน

ระยะเวลาอนควร เปนตน ในระดบยโรป อนสญญายโรปวาดวยสทธมนษยชน มาตรา ๖ วรรคหนงไดก�าหนด

หลกประกนเรองสทธในการทจะไดรบฟงทงในคดแพงและคดอาญา

๓.๑.๒ ลกษณะของวธพจารณาคดทเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ

วธพจารณาความทแสดงใหเหนถงการเคารพหลกการตอสโตแยง ไดแก วธพจารณาความทเปด

โอกาสใหคความไดโตแยงแสดงพยานหลกฐานเพอสนบสนนขออางของตนและโตแยงขอกลาวหาทมตอตนได

อยางเตมท การทคความจะสามารถโตแยงแสดงพยานหลกฐานไดอยางเตมทไดนนจ�าเปนตองทราบขอโตแยง

ของคความอกฝาย และมโอกาสทราบรายละเอยดของคด โดยคความทงสองฝายตองมระยะเวลาเพยงพอ

ส�าหรบด�าเนนการโตแยงดวย ดงนน วธพจารณาความทแสดงใหเหนถงหลกการตอสโตแยง จงตองมขนตอน

การแลกเปลยนเอกสารระหวางคความ คความทงสองฝายตองแลกเปลยนค�าฟอง ค�าใหการ ค�าคดคานค�า

ใหการ ค�าใหการเพมเตม โดยศาลเขามามบทบาทเปนผควบคมใหการด�าเนนการแลกเปลยนค�าคความและ

เอกสารระหวางคความเปนไปดวยด

ในระบบไตสวน การสงค�าฟอง ค�าใหการ ค�าคดคานค�าใหการ และค�าใหการเพมเตม หรอทเรยก

โดยรวมวา การสงเอกสารระหวางคความนน คความไมไดสงเอกสารโดยตรงตอกนเอง แตคความตองสงให

แกศาล และศาลจะจดสงใหกบคความอกฝายหนงตอไป เพราะถอวาศาลเปนผควบคมและเปนผสราง

หลกประกนใหการสงเอกสารระหวางคความส�าเรจไดดวยด

ในการสงเอกสารระหวางคความ ศาลมหนาทควบคมใหมการแลกเปลยน ค�าฟอง ค�าใหการ

ค�าคดคานค�าใหการ ค�าใหการเพมเตม ระหวางคความ ในการน ศาลตองใหเวลาพอสมควรแกคความแตละ

ฝายในการโตแยงหรอชแจงเอกสารของคความฝายตรงขาม เชน ศาลสงเอกสารใหแกคความ ๔ วนกอนวนนง

พจารณา เชนนถอวาศาลใหเวลาแกคความนอยเกนไป๖๔

ในระบบกฎหมายฝรงเศส หลกการตอสโตแยงของคความเขาไปมสวนในกระบวนพจารณาในคด

ปกครองตงแตขนตอนการแลกเปลยนค�าคความและเอกสารระหวางคความ คความทงสองฝายยอมมสทธใน

การรบรรบทราบถงค�าคความของอกฝายหนงตลอดจนเอกสารประกอบทกชนทน�าเขาสกระบวนพจารณา

เพอใหบรรลวตถประสงคดงกลาว คความแตละฝายตองมเวลาพอสมควรในการพจารณาเอกสารและ

ค�าคความตางๆ ทตนไดรบมา ดงนน กฎหมายกจะก�าหนดระยะเวลาใหแกคความในการโตแยงและท�าเอกสาร

๖๓ René Chapus, Droit du contentieux administratif, Monchrestien, 2004, p.798.

๖๔ CAA Versailles 25 octobre 2005, SARL Sodipro.


คความกลบมา หากพนระยะเวลาดงกลาวแลว คความฝายใดยงไมไดโตแยงหรอท�าเอกสารคความกลบมา

คความฝายนนกอาจไดรบผลราย เชน กฎหมายใหถอวาคความนนยอมรบขอหาทคความอกฝายตงขน เปนตน

มปญหาสงสยวาการพจารณาค�ารองขอวธการชวคราวกอนการพพากษา เชน การขอทเลาบงคบตาม

กฎหรอค�าสงทางปกครอง หรอการขอมาตรการใดๆ เพอคมครองเสรภาพ ตองเคารพหลกการตอสโตแยงหรอ

ไม แมกระบวนพจารณาเหลานจะเปนกระบวนพจารณาในคดฉกเฉนจ�าเปนเรงดวน แตกไมไดหมายความวา

จะไดรบการยกเวน การพจารณาคดในกรณดงกลาว ศาลตองเคารพหลกการตอสโตแยงเชนกน เพราะความ

จ�าเปนเรงดวนไมเปนเหตใหพจารณาคดไดโดยไมตองใหคความไดตอส เพยงแตระยะเวลาการตอสโตแยงอาจ

สนกวาการพจารณาคดทวไป

ในกรณทศาลเหนวาเอกสารทแลกเปลยนระหวางคความยงไมใหขอเทจจรงเพยงพอ..ศาลอาจสง

ใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงเพมเตมกได .การด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงดงกลาวกตอง

เคารพหลกการตอสโตแยงเชนกน เชน ตองแจงใหคความทราบถงมาตรการแสวงหาขอเทจจรง คความมสทธ

โตแยงหรอตงขอสงเกตตอความเหนหรอรายงานทไดจากการด�าเนนมาตรการแสวงหาขอเทจจรง เปนตน

นอกจากน แมศาลจะสงปดกระบวนพจารณาคดไปแลว หากศาลหยบยกประเดนความสงบเรยบรอย

ขนพจารณาเอง และเปนประเดนทสงผลตอการตดสนของศาล ศาลกตองสงเปดกระบวนพจารณาใหม

เพอใหคความไดมโอกาสโตแยงในประเดนนน

ส�าหรบกฎหมายวธพจารณาคดปกครองไทย ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสด

วาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๓ ไดก�าหนดบทบาทของตลาการศาลปกครองในการควบคมการสง

เอกสารระหวางคความไวตามหลกการตอสโตแยง๖๕ โดยเรมจาก เมอตลาการเจาของส�านวนเหนวาค�าฟอง

ใดเปนค�าฟองทสมบรณครบถวน ใหมค�าสงรบค�าฟองและมค�าสงใหผถกฟองคดท�าค�าใหการ โดยสงส�าเนา

ค�าฟองและส�าเนาพยานหลกฐานไปดวย..ตลาการเจาของส�านวนอาจก�าหนดประเดนทผถกฟองคดตอง

ใหการหรอใหจดสงพยานหลกฐานทเกยวของหรอทจะเปนประโยชนแกการพจารณาของศาลดวยกได..ใน

กรณทพยานหลกฐานประกอบค�าฟองมปรมาณหรอสภาพทท�าใหการสงส�าเนาใหแกผถกฟองคดเปนภาระแก

ศาลเปนอยางมาก..ใหสงส�าเนาค�าฟองไปพรอมกบรายการพยานหลกฐานทผถกฟองคดอาจขอดหรอขอรบ

ไดทศาล

จากนนใหผถกฟองคดยนค�าใหการโดยชดแจงแสดงการปฏเสธหรอยอมรบขอหาทปรากฏในค�าฟอง

และค�าขอทายฟอง และเหตแหงการนน พรอมสงพยานหลกฐานตามทตลาการเจาของส�านวนก�าหนด โดย

จดท�าส�าเนาค�าใหการและส�าเนาพยานหลกฐานดงกลาวทรบรองถกตองหนงชดหรอตามจ�านวนทตลาการ

เจาของส�านวนก�าหนดยนมาพรอมกบค�าใหการดวย ทงน ภายในสามสบวน นบแตวนทไดรบส�าเนาค�าฟอง

หรอภายในระยะเวลาทศาลก�าหนด ทงน ผถกฟองคดจะฟองแยงมาในค�าใหการกได ค�าฟองแยงนนใหถอ

เสมอนเปนค�าฟองใหม ในกรณทค�าฟองแยงนนเปนเรองอนทไมเกยวกบค�าฟองเดม ใหตลาการเจาของ

ส�านวนสงไมรบค�าฟองแยง ค�าสงดงกลาวใหเปนทสด๖๖

๖๕ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๔๒ ถงขอ

๔๘

๖๖ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๔๔


ในกรณทตลาการเจาของส�านวนเหนวาค�าใหการของผถกฟองคดไมครบถวน หรอชดเจนเพยงพอจะ

สงใหผถกฟองคดด�าเนนการแกไขหรอจดท�าค�าใหการสงมาใหมกได๖๗

ในกรณทผถกฟองคดมไดจดท�าค�าใหการพรอมทงพยานหลกฐานยนตอศาลภายในระยะเวลาท

ก�าหนด ใหถอวาผถกฟองคดยอมรบขอเทจจรงตามขอหาของผฟองคดและใหศาลพจารณาพพากษาตอ

ไปตามทเหนเปนการยตธรรม๖๘

เมอผถกฟองคดยนค�าใหการแลว ใหศาลสงส�าเนาค�าใหการพรอมทงส�าเนาพยานหลกฐานไปยง

ผฟองคดเพอใหผฟองคดคดคานหรอยอมรบค�าใหการหรอพยานหลกฐานทผถกฟองคดยนตอศาล ในการ

น ตลาการเจาของส�านวนจะก�าหนดประเดนทผฟองคดตองชแจง หรอใหจดสงพยานหลกฐานใดๆ กได

ถาผฟองคดประสงคจะคดคานค�าใหการ..ใหท�าค�าคดคานค�าใหการยนตอศาลพรอมส�าเนาหนงชดหรอตาม

จ�านวนทศาลก�าหนด ทงน ภายในสามสบวนนบแตวนทไดรบส�าเนาค�าใหการ หรอภายในระยะเวลาทศาล

ก�าหนด ถาผฟองคดไมประสงคจะท�าค�าคดคานค�าใหการ แตประสงคจะใหศาลพจารณาพพากษาคดตอไป

ใหผฟองคดแจงเปนหนงสอใหศาลทราบภายในก�าหนดระยะเวลาตามวรรคสอง..ถาผฟองคดไมด�าเนนการ

ตามวรรคสองหรอวรรคสาม ศาลจะสงจ�าหนายคดออกจากสารบบความกได

ค�าคดคานค�าใหการของผฟองคดใหมไดเฉพาะในประเดนทไดยกขนกลาวในค�าฟอง ค�าใหการ หรอท

ศาลก�าหนดถาผฟองคดท�าค�าคดคานค�าใหการโดยมประเดนหรอค�าขอเพมขนใหมตางจากค�าฟอง ค�าใหการ

หรอทศาลก�าหนด ใหศาลสงไมรบประเดนหรอค�าขอใหมนนไวพจารณา๖๙ ..ใหศาลสงส�าเนาค�าคดคานค�า

ใหการของผฟองคดใหผถกฟองคดเพอยนค�าใหการเพมเตมตอศาลพรอมส�าเนาหนงชดหรอตามจ�านวนท

ศาลก�าหนด ภายในสบหาวนนบแตวนทไดรบส�าเนาค�าคดคานค�าใหการ หรอภายในระยะเวลาทศาลก�าหนด

เมอศาลไดรบค�าใหการเพมเตมจากผถกฟองคดแลว ใหสงส�าเนาค�าใหการเพมเตมนนใหแกผฟองคดเมอพน

ก�าหนดระยะเวลาตามวรรคหนง หรอเมอผถกฟองคดยนค�าใหการเพมเตมแลว หากตลาการเจาของส�านวน

เหนวาคดมขอเทจจรงเพยงพอทศาลจะพจารณาพพากษาหรอมค�าสงชขาดคดไดแลว..ใหตลาการเจาของ

ส�านวนมอ�านาจจดท�าบนทกเสนอองคคณะเพอพจารณาด�าเนนการตอไป๗๐

๓.๒ การหาดลยภาพระหวางวธพจารณาคดในระบบไตสวนกบหลกการตอสโตแยงของคความ

เมอวธพจารณาในระบบไตสวนไดใหอ�านาจแกศาลในการควบคมและด�าเนนกระบวนพจารณา..จง

อาจเปนไปไดวาในหลายกรณ การใชอ�านาจของศาลตามระบบไตสวนจะไปกระทบกบหลกการตอสโตแยงได

จงจ�าเปนตองหาดลยภาพระหวางวธพจารณาคดในระบบไตสวนกบหลกการตอสโตแยงของคความ

คณะผวจยขอยกตวอยางสามกรณ ไดแก การปดกระบวนพจารณาคดกบการคมครองสทธของ

คความในการตอสโตแยง (๓.๒.๑) การด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงตองเคารพหลกการตอส

โตแยง (๓.๒.๒) และการเปดโอกาสใหคความไดโตแยงแสดงพยานหลกฐานในประเดนความสงบเรยบรอยทศาล

หยบยกขนพจารณาเอง (๓.๒.๓)

๖๗ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๔๕

๖๘ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๔๖

๖๙ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๔๘ ๗๐ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๔๙


๓.๒.๑ การปดกระบวนพจารณาคดกบการคมครองสทธของคความในการตอสโตแยง

ในปจจบนอาจกลาวไดวาไมมประเทศใดเลอกใชระบบกลาวหาหรอระบบไตสวนเพยงระบบใดระบบ

หนง ตรงกนขาม ระบบกฎหมายวธพจารณาความของแตละประเทศน�าเอาระบบกลาวหาและระบบไตสวน

มาผสมกน เพอเสรมสรางประสทธภาพแกวธพจารณาคดและประกนสทธของคความวาจะไดรบการพจารณา

คดทเปนธรรม

ในเรองเอกลกษณของระบบไตสวนทวาศาลมบทบาทส�าคญและเปนผ เลนหลกในการด�าเนน

กระบวนพจารณานน พบวาในระบบกลาวหากไดเพมบทบาทของศาลในเรองนเขาไปเชนกน ในขณะเดยวกน

วธพจารณาความทใชระบบไตสวนกน�าหลกการส�าคญในระบบกลาวหามาใช จนกลาวไดวายากทจะกลาว

อยางชดเจนวาลกษณะใดบางทเปนตวบงชวาเปนระบบไตสวนหรอระบบกลาวหา ฝายต�าราบางทานถงกบ

เสนอวา ในวธพจารณาคดมหาชนเชนคดปกครอง แทบจะกลาวไมไดชดนกวาเรองใดเปนระบบไตสวน เพราะ

ในวธพจารณาคดแพงกน�าเรองเหลานไปใชเชนกน ในวธพจารณาคดปกครองแทบจะไมจ�าเปนอกตอไปท

จะพดกนราวกบเปนสตรส�าเรจวา “วธพจำรณำคดปกครองใชระบบไตสวน - ศำลมบทบำทในกำรควบคม

กำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำ – ตรงขำมกบระบบกลำวหำในคดแพงทกำรด�ำเนนกระบวนพจำรณำขนอยกบ

คควำม สวนศำลเปนเพยง “คนกลำง” เพอใหกระบวนพจำรณำด�ำเนนไปอยำงรำบรนเทำนน” ความจรงแลว

ลกษณะหรอมาตรการตางๆ ทเปนตวบงชวาเปนวธพจารณาทใชระบบไตสวนยงไมสามารถใหศาลมอ�านาจ

มากและเดดขาดจนไมตองสนใจความประสงคของคความหรอเคารพสทธของคความ โดยเฉพาะอยางยง

หลกการตอสโตแยงของคความทใหหลกประกนสทธแกคความในการมโอกาสโตแยงแสดงพยานหลกฐาน

ไดอยางเตมทเพอสนบสนนขอกลาวอางของตนและโตแยงขอกลาวหาทมตอตนนน เปนหลกการพนฐานอน

ส�าคญของวธพจารณาความ การใหอ�านาจแกศาลในการด�าเนนกระบวนพจารณามากหรอศาลใชอ�านาจใน

การด�าเนนกระบวนพจารณามากจนกระทงละเลยหรอไมเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ ยอมไมอาจ

ท�าได

อยางไรกตาม มอ�านาจของศาลในการด�าเนนกระบวนพจารณาประการหนงทอาจกลาวไดวาเปนตว

บงชลกษณะของระบบไตสวนอยางแทจรง คอ อ�านาจในการสงปดกระบวนพจารณาคด เพราะ เปนศาล

แตเพยงผเดยวทจะพจารณาและตดสนใจวาไดขอเทจจรงเพยงพอทจะตดสนคดแลว หรอ “คดอยในสถานะ

พรอมตดสน” และเปนศาลแตเพยงผเดยวอกเชนกนทจะพจารณาและตดสนใจใหยตการแลกเปลยนเอกสาร

ระหวางคความ๗๑ ในการสงปดกระบวนพจารณาคดนน ศาลไมตองใหเหตผลประกอบค�าสง และค�าสง

ดงกลาวเปนทสด ไมอาจถกโตแยงได

จะเหนไดวา..การใชอ�านาจสงปดกระบวนพจารณาคดมโอกาสทจะกระทบตอสทธของคความใน

การโตแยงแสดงพยานหลกฐานเพอสนบสนนและพสจนขอกลาวอางของตนและคดคานขอกลาวหาทมตอ

ตน กลาวใหถงทสด อ�านาจของศาลในการสงปดกระบวนพจารณาคดเปนการแสดงออกซงระบบไตสวนท

ไปปะทะขดแยงกบหลกการตอสโตแยงของคความ หากศาลพจารณาแลวเหนวาขอเทจจรงเพยงพอตอการ

ตดสนคด จงใชอ�านาจของตนสงปดกระบวนพจารณา โดยไมเปดโอกาสใหคความไดโตแยงแสดงพยานหลก

ฐานหรอตอสคดไดมากพอ แมคดจะไดรบการพจารณาอยางรวดเรว แตสทธในการตอสคดของคความก

ถกกระทบกระเทอน ในทางกลบกนหากศาลเปดโอกาสใหคความไดโตแยงแสดงพยานหลกฐานไปไดเรอยๆ

๗๑ Anne Guérin, « Le nouveau procès administratif. Une dynamique renouvelée », AJDA, 2011,

p.597.


กเปนไปไดวาการพจารณาคดจะเปนไปอยางลาชา และอาจเปนชองทางใหคความฝายใดฝายหนงใชประวง

เวลาคด ดงนน การหาดลยภาพระหวางสองกรณนจงเปนเรองส�าคญ

วธการหาดลยภาพระหวางการใชอ�านาจของศาลในการสงปดกระบวนพจารณาคดกบการคมครอง

สทธของคความในการตอสโตแยงทนาสนใจวธการหนง คอ การก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาและแจงให

คความทราบลวงหนา

ในระบบกฎหมายฝรงเศส กฎหมายก�าหนดใหศาลตองสงค�าสงก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคด

ใหคความทราบลวงหนาอยางนอย ๑๕ วนกอนวนปดกระบวนพจารณาคด๗๒ เพอทวาในกรณทคความยง

มเอกสารหรอพยานหลกฐานทตองการเสนอตอศาลอก จะไดเรงและเตรยมพรอมจดหาพยานหลกฐานหรอ

เอกสารตางๆ และเสนอตอศาลใหทนกอนวนปดกระบวนพจารณาคด..ความขอนนบเปนการประกนสทธการ

ตอสโตแยงของคความไดดในระดบหนง แตกยงไมเพยงพอ เพราะเทากบวาคความรวาศาลจะปดกระบวน

พจารณาลวงหนาเพยง ๑๕ วน อกนยหนง คความมเวลาเพยง ๑๕ วนในการเตรยมจดหาพยานหลกฐานและ

เสนอตอศาลเทานน

นอกจากน ในกรณทศาลไมไดออกค�าสงก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคด และเปนกรณทวไป

ทศาลตองแจงวนนงพจารณาใหคความทราบลวงหนาอยางนอย ๗ วนกอนวนนงพจารณา ใหถอวาวนปด

กระบวนพจารณาคดคอ ๓ วนกอนวนนงพจารณา หากศาลเลอกใชรปแบบน นนเทากบวาคความมโอกาส

ทราบวนปดกระบวนพจารณาคดลวงหนา ๔ วน๗๓

เพอประกนสทธใหแกคความมากขน สาธารณรฐฝรงเศสจงปฏรปกฎหมายวธพจารณาคดปกครอง

ครงลาสด โดยรฐกฤษฎกา หมายเลข ๒๐๑๐-๑๖๔ ลงวนท ๒๒ กมภาพนธ ค.ศ. ๒๐๑๐ วาดวยเขตอ�านาจ

และการด�าเนนการของศาลปกครอง ไดปฏรปกฎหมายวธพจารณาคดปกครองใน ๒ ประเดนส�าคญ ประเดน

แรก คอ การแบงแยกเขตอ�านาจศาลระหวางศาลปกครองชนตนและศาลปกครองสงสดใหม โดยยกเลกคดท

ฟองตรงไปยงศาลปกครองสงสดออกไปบางประเภท เพอสรางหลกประกนใหแกคความยงขนตามหลกการ

ไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป ประเดนทสอง คอ การปฏรปการด�าเนนกระบวนพจารณาใหม

ความรวดเรวพรอมทงประกนสทธของคความมากยงขน ในบทน คณะผวจยจะขอกลาวเฉพาะประเดนทสอง

ซงเกยวของกบงานวจย

รฐกฤษฎกาหมายเลข ๒๐๑๐-๑๖๔ ลงวนท ๒๒ กมภาพนธ ค.ศ. ๒๐๑๐ ก�าหนดมาตรการหนงใน

การปฏรปการด�าเนนกระบวนพจารณาใหมความรวดเรวมากยงขนพรอมกบประกนสทธของคความ คอ

การใหอ�านาจแกศาลในการก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาและแจงใหคความทราบลวงหนา ดงน ในกรณ

ทคดอยในสถานะพรอมตดสน (l’affaire est en état d’être jugée) คความยอมไดรบแจงใหทราบถง

วนนงพจารณาคดหรอชวงเวลาทจะนงพจารณาคดอนพอคาดหมายได การแจงขอมลดงกลาวตองระบชดเจน

ถงวนทศาลจะสงปดกระบวนพจารณาดวย๗๔

๗๒ ประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครอง มาตรา R. 613-1

๗๓ ประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครอง มาตรา R. 613-2

๗๔ ปจจบนบญญตรวมเขาไปในประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครอง มาตรา R. 611-11-1


ในกรณทคความทตองท�าค�าใหการหรอค�าคดคานค�าใหการหรอค�าใหการเพมเตม..ไมท�าค�าใหการ

หรอค�าคดคานค�าใหการหรอค�าใหการเพมเตม ภายในระยะเวลาทศาลก�าหนด ศาลอาจแจงหนงสอเตอนไป

ยงคความนนได รฐกฤษฎกา หมายเลข ๒๐๑๐-๑๖๔ ลงวนท ๒๒ กมภาพนธ ค.ศ. ๒๐๑๐ ไดแกไขเพมเตม

กรณดงกลาว โดยก�าหนดวา ในหนงสอแจงเตอนนน ใหศาลแจงใหคความไดทราบถงวนนงพจารณาคดหรอ

ชวงเวลาทจะนงพจารณาคดอนพอคาดหมายได การแจงขอมลดงกลาวตองระบชดเจนถงวนทศาลจะสงปด

กระบวนพจารณาดวย๗๕

นอกจากการก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาและแจงใหคความทราบลวงหนาแลว ยงมวธการหนง

ซงปรากฏในกฎหมายวธพจารณาความในระบบกฎหมายฝรงเศสมานานแลว คอ การเปดกระบวนพจารณา

ใหม (La réouverture) ในกรณทศาลปดกระบวนพจารณาไปแลว คความยอมไมอาจเสนอเอกสารตางๆ

ตอศาลไดอกตอไป เวนแต กรณเสนอเอกสารและขอสงเกตตางๆ ในประเดนทเกยวกบความสงบเรยบรอย

นอกจากน ภายหลงการปดกระบวนพจารณาคด คความไมสามารถเปลยนแปลงแกไขขอบเขตของค�าขอ และ

ไมอาจเพมเตมประเดนใหมได อยางไรกตาม อาจเปนไปไดวาการปดกระบวนพจารณาใหมอาจน�ามาซงการ

กระทบตอความยตธรรม กรณเชนน ศาลอาจสงใหเปดกระบวนพจารณาใหมได โดยเฉพาะอยางยง ศาลสง

เปดกระบวนพจารณาใหมเพอสรางหลกประกนใหกบหลกการตอสโตแยงของคความ

๓.๒.๒ การด�าเนนการตามมาตรการแสวงหาขอเทจจรงตองเคารพหลกการตอสโตแยง

ในระบบไตสวน นอกเหนอจากการแสวงหาขอเทจจรงจากค�าฟอง ค�าใหการ ค�าคดคานค�าใหการ

ค�าใหการเพมเตม ตลอดจนเอกสารตางๆ ระหวางคความแลว ศาลยงมอ�านาจด�าเนนมาตรการใดๆ เพอ

แสวงหาขอเทจจรงได เชน การเรยกเอกสารและค�าอธบายเพมเตมจากคความ การเดนเผชญสบ การเรยก

บคคลมาเบกความตอศาล การแตงตงพยานผเชยวชาญ เปนตน มาตรการตางๆ เหลาน แมจะเปนมาตรการ

ทเปนอ�านาจของศาลโดยแท ศาลสามารถสงด�าเนนการมาตรการเหลานไดเอง โดยไมจ�าเปนตองใหคความ

รองขอกตาม แตเมอศาลตดสนใจด�าเนนมาตรการเพอแสวงหาขอเทจจรงแลว ศาลตองเคารพหลกการตอส

โตแยงของคความเสมอ เพราะ หลกการดงกลาวเปนหลกการพนฐานของกฎหมายวธพจารณาความและน�า

ไปใชกบทกขนตอนในกระบวนพจารณา ศาลตองแจงใหคความทราบลวงหนาวาจะด�าเนนมาตรการแสวงหา

ขอเทจจรงใด และเมอด�าเนนมาตรการนนแลวไดผลประการใด กตองแจงใหคความทราบเพอเปดโอกาสให

คความไดชแจงหรอโตแยงได

ในระบบกฎหมายไทย เราพบเหนหลกการตอสโตแยงทถวงดลการใชอ�านาจของศาลในการด�าเนน

มาตรการแสวงหาขอเทจจรงในหลายกรณ โดยเฉพาะในกฎหมายวธพจารณาคดปกครอง ดงน

• การเรยกบคคลมาใหถอยค�าตอศาล ศาลมอ�านาจออกค�าสงเรยกคกรณหรอบคคลทเกยวของ

มาใหถอยค�าไดตามทเหนสมควร ค�าสงของศาลจะก�าหนดประเดนขอเทจจรงทจะท�าการไตสวนไวดวยกได

และศาลตองแจงก�าหนดการไตสวนใหคกรณทเกยวของทราบลวงหนาเพอเปดโอกาสใหคกรณนนคดคาน

หรอชแจงขอเทจจรงได แตถาขอเทจจรงทจะท�าการไตสวนเปนขอเทจจรงทไมมผลกระทบตอการพจารณา

พพากษาคด หรอคกรณทเกยวของไดทราบขอเทจจรงนนมากอนแลว ศาลจะไมแจงก�าหนดการไตสวนให

คกรณนนทราบกได๗๖

๗๕ ปจจบนบญญตรวมเขาไปในประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครอง มาตรา R. 612-3 วรรคสาม

๗๖ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๕๑


•..พยานผเชยวชาญ..กฎหมายก�าหนดใหศาลตองสงส�าเนารายงานหรอบนทกการใหถอยค�าของ

พยานผเชยวชาญใหคกรณทเกยวของเพอท�าขอสงเกตเสนอตอศาลภายในระยะเวลาทศาลก�าหนด..และใน

กรณทศาลสงใหพยานผเชยวชาญมาใหถอยค�าตอศาลประกอบรายงานของตน ศาลตองแจงก�าหนดการให

ถอยค�าของพยานผเชยวชาญใหคกรณทเกยวของทราบลวงหนาเพอเปดโอกาสใหคกรณคดคานหรอชแจง

ขอเทจจรงได๗๗

• การเดนเผชญสบ ศาลหรอบคคลทไดรบมอบหมายจากศาลมอ�านาจไปตรวจสอบสถานท บคคล

หรอสงอนใดเพอประกอบการพจารณาได โดยศาลตองแจงวน เวลา และสถานททจะไปตรวจสอบใหคกรณ

ทราบลวงหนาเพอเปดโอกาสใหคกรณคดคานหรอชแจงขอเทจจรงได โดยคกรณจะไปรวมในการตรวจสอบ

ดงกลาวหรอไมกได ศาลหรอบคคลทไดรบมอบหมายจากศาลตองบนทกการตรวจสอบและการใหถอยค�าของ

บคคลหรอพยานในการตรวจสอบรวมไวในส�านวนคดดวย๗๘

สวนการด�าเนนมาตรการแสวงหาขอเทจจรงโดยศาลตองเคารพหลกการตอส โตแยงในระบบ

กฎหมายฝรงเศสนน คณะผวจยไดกลาวถงประเดนนไวแลวในหวขอ ๒.๒

๓.๒.๓ การเปดโอกาสใหคความไดโตแยงแสดงพยานหลกฐานในประเดนความสงบเรยบรอยท

ศาลหยบยกขนพจารณาเอง

ในการพจารณาคด..ศาลจะสามารถพจารณาไดเฉพาะประเดนทค ความทงสองฝายตางหยบยก

ขนมา อยางไรกตาม ถาหากเปนประเดนความสงบเรยบรอยศาลสามารถหยบยกประเดนขนพจารณาไดเอง

แมคความจะไมไดกลาวอางประเดนนนไวกตาม ในกรณทค�าพพากษามแนวโนมทจะตงอยบนประเดนทศาล

หยบยกขนพจารณาเอง กอนทศาลจะพพากษา ศาลตองแจงประเดนดงกลาวใหคความทราบเพอเปดโอกาส

ใหคความไดโตแยงและชแจงประเดนนนภายในระยะเวลาทศาลก�าหนด

กรณดงกลาว ปรากฏใหเหนชดเจนในระบบกฎหมายปกครองฝรงเศส รฐกฤษฎกา ๒๒ มกราคม

ค.ศ. ๑๙๙๒ ซงปจจบนบรรจเปนมาตรา R 611-7 แหงประมวลกฎหมายกระบวนการยตธรรมคดปกครองได

บญญตไววา เมอการตดสนของศาลมแนวโนมทจะตงอยบนประเดนความสงบเรยบรอยทศาลมอ�านาจ

หยบยกขนพจารณาไดเอง ศาลตองแจงใหคความทราบถงประเดนดงกลาว และก�าหนดระยะเวลาใหคความ

โตแยงแสดงความเหนในประเดนดงกลาว

ในกรณทศาลเพงคนพบประเดนความสงบเรยบรอยและหยบยกขนพจารณาเองเปนประเดนใหม

ภายหลงจากปดกระบวนพจารณาคดแลว หรอภายหลงการนงพจารณาคดแลว หรอในระหวางขนตอนการลงมต

ในการท�าค�าพพากษา กรณเชนน คความยงสามารถโตแยงประเดนทศาลหยบยกขนดงกลาวไดอกหรอไม

เพราะเมอกระบวนพจารณาคดถกปดไปแลว คความยอมไมสามารถโตแยงหรอแสดงเอกสารพยานหลกฐาน

ใดไดอก ในระบบกฎหมายฝรงเศสใหความส�าคญกบหลกการตอสโตแยงของคความ

๗๗ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๕๕ วรรค

สอง วรรคสาม และวรรคส

๗๘ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๕๖


ศาลปกครองสงสดจงวางหลกไววา..ศาลตองด�าเนนมาตรการใดทจะท�าใหคความไดมโอกาสโตแยง

ประเดนดงกลาวไดอกเพอเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ..การปดกระบวนพจารณาคดยอมไมเปน

อปสรรคกดขวางคความในการโตแยงตอประเดนทศาลหยบยกขนใหม๗๙

๔. บทสรป

คณะผวจยไดน�าเสนอความเปนมาของวธพจารณาคดระบบไตสวน ความเขาใจของนกกฎหมาย

ไทยตอระบบไตสวน และส�ารวจลกษณะของระบบไตสวนตามทฤษฎกฎหมายวธพจารณาความ และต�ารา

กฎหมายตางประเทศ เพอใหไดขอสรปวาเมอไรกตามทเรากลาวถง ‘ระบบไตสวน’ จะมลกษณะใดเปนตว

บงชหรอตวชวดวามการน�า ‘ระบบไตสวน’ มาใช หากไมมการก�าหนด ‘ระบบไตสวน’ ใหชด ยอมสงผลให

มาตรการทศาลใชนนจะเปนเชนไรกสดแทแตดลพนจของศาล โดยศาลกอางไดวาเปนการน�าระบบไตสวน

มาใช เพราะบทบญญตแหงกฎหมายไมไดก�าหนดไวชดเจนวา ‘ระบบไตสวน’ คออะไร หรอศาลมอ�านาจใช

มาตรการใดบางในการด�าเนนกระบวนพจารณาคดใน ‘ระบบไตสวน’

‘ระบบไตสวน’ เปนลกษณะประการหนงในวธพจารณาคดซงน�ามาใชมากในวธพจารณาคดในทาง

มหาชน (อยางไรกตาม ไมไดหมายความวธพจารณาคดทางเอกชนจะไมมการน�าระบบไตสวนมาใชเลย)

‘ระบบไตสวน’ ไมใชวธพจารณาคดทไมมหลกเกณฑ การน�าระบบไตสวนมาใชตองค�านงถงหลกการตอส

โตแยงระหวางคความเสมอ การใชมาตรการตางๆ ในระบบไตสวนโดยละเลยสทธในการตอสโตแยงของ

ค ความมากจนเกนไป ยอมเปนการด�าเนนกระบวนพจารณาทไมถกตองตามหลกวชากฎหมายวธ

พจารณาความ

๗๙ CE 29 juillet 1998, Syndicat avocats de France, Rec., p.313 ; AJDA, 1998, p.1010, Conclusion R.

Schwartz.


บทท ๒

คดการเลอกตงในระบบกฎหมายฝรงเศส

ในบทท ๒ น คณะผวจยจะศกษาคดการเลอกตงในระบบกฎหมายฝรงเศสเฉพาะคดการเลอกตง

สมาชกรฐสภา (๑) และคดการเลอกตงทองถน (๒) เทานน โดยจะไมอธบายถงคดการเลอกตงประธานาธบด

และคดการออกเสยงลงประชามต ซงอาจถอไดวามลกษณะเปนคดการเลอกตงเชนกน แตไมอยในขอบเขต

ของงานวจย

๑. คดการเลอกตงสมาชกรฐสภา๑

๑.๑ เขตอ�านาจในคดเลอกตง

กอนป ค.ศ. ๑๙๕๘ การควบคมความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

และสมาชกวฒสภาเปนเรองในวงงานของแตละสภาโดยแท ทงน เนองจากความคดแบบรฐสภานยมและ

อ�านาจสงสดเปนของรฐสภาในฐานะผแทนของประชาชนความคดเชนนเหนวาไมอาจมองคกรอนใดมาลบลาง

เจตจ�านงของประชาชนไดนอกจากประชาชนหรอองคกรทเปนผแทนประชาชน ดงนน การพจารณาวา

กฎหมายใดขดหรอแยงกบรฐธรรมนญกด การพจารณาวาการไดมาซงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชก

วฒสภาชอบดวยกฎหมายหรอไมกด จงเปนอ�านาจหนาทของรฐสภาเทานน อยางไรกตาม ลกษณะดงกลาว

อาจน�ามาซงการกลนแกลงกนระหวางพรรคการเมอง หรออาศยเสยงขางมากในสภาเพอท�าลายฝายตรงขาม

ได ดงทเคยเกดตวอยางในป ค.ศ. ๑๙๕๖ วาสภาผแทนราษฎรไดเพกถอนการเลอกตงซงผลการเลอกตงนน

ไดมาซงสมาชกสภาผแทนราษฎรหลายคนของกลมการเมองฝายขวา Poujadiste ดวยเหตนผรางรฐธรรมนญ

ค.ศ. ๑๙๕๘ จงเหนวาการควบคมความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงสมาชกรฐสภาควรเปนอ�านาจ

หนาทขององคกรอนทไมใชรฐสภา และก�าหนดใหคณะตลาการรฐธรรมนญเปนศาลในคดเลอกตงสมาชก

รฐสภา

รฐธรรมนญแหงสาธารณรฐท ๕ ลงวนท ๔ ตลาคม ค.ศ. ๑๙๕๘ มาตรา ๕๙ บญญตใหคณะตลาการ

รฐธรรมนญมเขตอ�านาจในการพจารณาการโตแยงความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงสมาชกสภาผแทน

ราษฎรและสมาชกวฒสภา และมาตรา ๔๔ แหงรฐก�าหนดหมายเลข ๕๘-๑๐๖๗ ลงวนท ๗ พฤศจกายน

ค.ศ. ๑๙๕๘ ซงปจจบนคอมาตรา LO ๑๘๘ ของประมวลกฎหมายการเลอกตง ขยายความใหชดเจนขนวา

“ส�าหรบการวนจฉยในคดทอยในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญนน ใหคณะตลาการรฐธรรมนญม

เขตอ�านาจในทกประเดนหลกและประเดนรองซงปรากฏในค�ารอง ในกรณนใหค�าวนจฉยมผลทางกฎหมายตอ

การเลอกตงซงถกรองตอคณะตลาการรฐธรรมนญเทานน”

บทบญญตดงกลาวเปนพนฐานของเกณฑในการก�าหนดเขตอ�านาจในคดเลอกตงวา คดลกษณะใดอย

ในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญ (๑.๑.๑) และคดลกษณะใดไมอยในเขตอ�านาจของคณะตลาการ

รฐธรรมนญ (๑.๑.๒)

๑ ในหวขอน คณะผวจยคนควาและเรยบเรยงจาก Dominique Rousseau, Droit du contentieux constitu-

tionnel, Montchrestien, 9e édition, 2010, pp.415-429 ; Bernard Maligner, Contentieux des élections par-

lementaires. Compétence et procédure, Juris Classeur Administratif, Fascicule 1467, 23 janvier 2011.


๑.๑.๑ คดเลอกตงทอยในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญ

เราอาจจดกลมคดเลอกตงทอยในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญได ดงน

(ก) คดโตแยงควำมชอบดวยกฎหมำยของกำรเลอกตงสมำชกสภำผแทนรำษฎรและสมำชกวฒสภำ

คดนเปนคดประเภทหลกของคดเลอกตง รฐธรรมนญ มาตรา ๕๙ ใหอ�านาจแกคณะตลาการ

รฐธรรมนญในการพจารณาคดดงกลาว และผลของค�าวนจฉยกมตอการเลอกตงทถกโตแยงเทานน

(ข) คดควำมชอบดวยกฎหมำยของบรรดำกำรกระท�ำทงหลำยทเกดขนกอนวนเลอกตง

นอกเหนอจากการโตแยงความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงแลว ผรองยงอาจโตแยงการ

กระท�าทางปกครอง มาตรการตางๆ ตลอดจนบรรดาการกระท�าทงหลายอนเกยวเนองกบการเลอกตงและ

เกดขนกอนวนเลอกตงได คดประเภทนอาจเกดขนไดใน ๒ ลกษณะ คอคดทเกดจากการรองตอคณะตลาการ

รฐธรรมนญโดยตรง และคดทเปนประเดนรองของคดอน

ลกษณะทหนง คดควำมชอบดวยกฎหมำยของบรรดำกำรกระท�ำทงหลำยทเกดขนกอนวนเลอกตงท

ผรองไดรองตอคณะตลำกำรรฐธรรมนญโดยตรง

นบตงแตป ค.ศ. ๑๙๘๑ เปนตนมา คณะตลาการรฐธรรมนญไดวางหลกวาตนมอ�านาจรบค�ารองท

โตแยงรฐกฤษฎกาประกาศก�าหนดวนเลอกตงและก�าหนดขนตอนการจดการเลอกตงได๒ ถาหากวาความ

เสยหายทผรองไดรบนนเกดจากเงอนไขการบงคบใชบทบญญตในมาตรา ๑๒ นนคอ การก�าหนดวนเลอกตงตอง

อยภายใน ๒๐-๔๐ วนนบแตยบสภาผแทนราษฎร อยางไรกตาม ตองเสนอค�ารองดงกลาวในชวงกอนวนลง

คะแนนรอบแรก๓ หลงจากผานพนวนลงคะแนนรอบแรกไปแลว ผรองไมอาจโตแยงรฐกฤษฎกานนไดอกตอไป

๒ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 11 juin 1981, Delmas, RCC, 1981, p.97, RDP, 1981, Note L.

Favoreu ; AJDA, 1981, p.357, Note C. Goyard. ในคดน นาย Delmas ไดฟองตอศาลปกครองสงสดเพอขอเพกถอน

รฐกฤษฎกาก�าหนดวนเลอกตง แตศาลปกครองสงสดไมรบค�าฟองโดยใหเหตผลวา การก�าหนดวนเลอกตงไมสามารถแยก

ออกไดจากรฐกฤษฎกายบสภาผแทนราษฎร และรฐกฤษฎกายบสภาผแทนราษฎรเปนการกระท�าในความสมพนธระหวาง

ประธานาธบดและสภาผแทนราษฎร อนหลดพนไปจากเขตอ�านาจของศาลปกครอง (CE 3 juin 1981, Delmas, Rec.,

p.244 ; RDP, 1982, p.186, Conclusion D. Labetoulle.) กลาวคอ ศาลปกครองสงสดเหนวา รฐกฤษฎกายบสภา

ผแทนราษฎรเปนการกระท�าทางรฐบาล (L’acte de gouvernement) และไมสามารถแยกการก�าหนดวนเลอกตงออก

เปนอกการกระท�าหนงตางหากได (L’acte détachable) นาย Delmas จงมารองขอตอคณะตลาการรฐธรรมนญเพอขอ

เพกถอนรฐกฤษฎกาก�าหนดวนเลอกตง คณะตลาการรฐธรรมนญรบค�ารองไวพจารณา อยางไรกตาม ในทายทสดคณะ

ตลาการรฐธรรมนญพจารณาวารฐกฤษฎกาดงกลาวชอบดวยกฎหมาย เพราะ การก�าหนดวนเลอกตงนนยงอยในเงอนไข

มาตรา ๑๒ คอ ภายใน ๒๐-๔๐ วนนบแตยบสภาผแทนราษฎร ๓ ระบบการเลอกตงของฝรงเศส ใชระบบการลงคะแนนสองรอบ ส�ำหรบกำรเลอกตง ส.ส. ในการลงคะแนนรอบ

แรก หากผสมครรายใดไดคะแนนมากกวากงหนงของผมาใชสทธเลอกตง และจ�านวนคะแนนนนคดเปนรอยละ ๒๕ ขนไปของ

จ�านวนผมสทธเลอกตง ถอวาผสมครนนเปนผไดรบเลอกตง ในกรณทไมมผสมครใดไดคะแนนผานเกณฑดงกลาว ตองจดใหม

การลงคะแนนรอบทสองภายใน ๑ สปดาห ในรอบน เฉพาะผทไดคะแนนเสยงล�าดบท ๑ และ ๒ ในการลงคะแนนรอบแรก

และผสมครทไดคะแนนเสยงรอยละ ๑๒.๕ ขนไปเทานนทมโอกาสเขาแขงขน ซงในรอบน ผสมครรายใดไดคะแนนเสยงล�าดบ

ทหนง ถอวาผสมครรายนนเปนผไดรบการเลอกตง ส�ำหรบกำรเลอกตงประธำนำธบด ในการลงคะแนนรอบแรก หากผสมคร

รายใดไดคะแนนเสยงเกนกงหนงของจ�านวนผมาใชสทธเลอกตง ผสมครรายนนเปนผไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบด ใน

กรณทไมมผสมครรายใดไดไดคะแนนเสยงเกนกงหนง ใหน�าผสมครทไดคะแนนล�าดบทหนงและทสองมาแขงขนกนในรอบท

สอง ในรอบน หากผสมครรายใดไดคะแนนล�าดบทหนง ใหผสมครรายนนเปนผไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบด.


แมจะโตแยงรฐกฤษฎกาดงกลาวโดยตรงไมได แตผรองอาจโตแยงวาการเลอกตง ส.ส. หรอ ส.ว. ในเขตหนง

เขตใดนนไมชอบดวยกฎหมาย เพราะรฐกฤษฎกาก�าหนดวนเลอกตงนนไมชอบดวยกฎหมาย อกนยหนง คอ

ความชอบดวยกฎหมายของรฐกฤษฎกาก�าหนดวนเลอกตงเปนประเดนรองแหงคด

ประเดนปญหามวา ในกรณทผานพนวนลงคะแนนรอบแรกไปแลว แตยงไมถงก�าหนดวนลงคะแนน

รอบสอง ผรองสามารถโตแยงรฐกฤษฎกาประกาศก�าหนดวนเลอกตงและก�าหนดขนตอนการจดการเลอกตง

นนไดหรอไม คณะตลาการรฐธรรมนญไมมโอกาสไดวนจฉยในประเดนดงกลาวเลย

มค�าวนจฉยเกยวกบกรณการโตแยงรฐกฤษฎกาประกาศก�าหนดวนเลอกตงและก�าหนดขนตอนการ

จดการเลอกตงทนาสนใจอกค�าวนจฉยหนง ในป ค.ศ. ๑๙๙๕ คณะตลาการรฐธรรมนญไดวนจฉยในคด Bay-

eurte โดยเดนตามแนวค�าวนจฉย Delmas เมอป ค.ศ. ๑๙๘๑ ในคดน นาย Bayeurte นายกเทศมนตร

เมอง Fontenay-sous-Bois ไดยนค�ารองตอคณะตลาการรฐธรรมนญเพอขอเพกถอนรฐกฤษฎกาลง

วนท ๑๖ มนาคม ค.ศ. ๑๙๙๕ วาดวยการก�าหนดวนเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรเขตเลอกตงท ๖ เมอง

Val-de-Marne ผรองอางวาตนไดรบความเสยหายจากการก�าหนดวนเลอกตงซอมวนท ๑๘ และ ๒๕ มถนายน

ค.ศ. ๑๙๙๕ ซงการลงคะแนนรอบแรกในการเลอกตงซอมนตรงกบวนลงคะแนนรอบสองของการเลอกตง

สมาชกสภาเทศบาลและวนลงคะแนนรอบสองของการเลอกตงสมาชกสภาต�าบล ท�าใหในวนลงคะแนนนน

ผมสทธเลอกตงสบสนในการแยกแยะวาเปนการลงคะแนนเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกสภา

เทศบาลหรอสมาชกสภาต�าบลกนแน นอกจากน ยงท�าใหผ สมครรบเลอกตงทงสามแบบประสบความ

ยากล�าบากในการรณรงคหาเสยง โดยเฉพาะอยางยงในกรณทเปนทงผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

และสมาชกสภาเทศบาล๔ คณะตลาการรฐธรรมนญจงเหนวากรณนอยในเขตอ�านาจของตน๕

ลกษณะทสอง...คดควำมชอบดวยกฎหมำยของบรรดำกำรกระท�ำทงหลำยทเกดขนกอนวนเลอกตง

อนเปนประเดนรองแหงคด

ผ รองโตแยงวาการเลอกตงสมาชกสภาผ แทนราษฎรไมชอบดวยกฎหมาย เพราะรฐกฤษฎกา

ประกาศก�าหนดวนเลอกตงและก�าหนดขนตอนการจดการเลอกตงไมชอบดวยกฎหมาย กรณน คณะตลาการ

รฐธรรมนญกจะมอ�านาจพจารณาความชอบดวยกฎหมายของรฐกฤษฎกาประกาศก�าหนดวนเลอกตงและ

ก�าหนดขนตอนการจดการเลอกตงในฐานะเปนประเดนรองแหงคด หากรฐกฤษฎกานนไมชอบดวยกฎหมาย

กอาจสงผลถงความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงนนซงเปนประเดนหลกแหงคด

(ค) คดเกยวกบคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง

คณะตลาการรฐธรรมนญมอ�านาจในการพจารณาคดเกยวกบผมสทธสมครรบเลอกตงในฐานะเปน

ศาลอทธรณและศาลสดทาย รายชอผสมครรบเลอกตงจะถกประกาศไวทท�าการผวาการจงหวด ในกรณท

ผวาการจงหวดเหนวาผสมครรายใดนาจะขาดคณสมบตการเปนผสมครรบเลอกตง ใหผวาการจงหวดเสนอ

ค�ารองไปทศาลปกครองชนตนภายใน ๒๔ ชวโมง ศาลปกครองชนตนตองพจารณาค�ารองใหแลวเสรจภายใน

๓ วน และค�าพพากษาของศาลปกครองชนตนอาจถกอทธรณไปทคณะตลาการรฐธรรมนญได

๔..ในสาธารณรฐฝรงเศส..กฎหมายอนญาตใหบคคลด�ารงต�าแหนงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกสภาทองถน

ไดในเวลาเดยวกน หรอรฐมนตรและสมาชกสภาทองถนไดในเวลาเดยวกน.

๕ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 8 juin 1995, Bayeurte ; AJDA 1995, p.517, Commentaire O.

Schrameck.


อยางไรกตาม การอทธรณค�าพพากษาศาลปกครองชนตนตอคณะตลาการรฐธรรมนญในกรณดงกลาว

ไมอาจกระท�าไดทนท แตตองรอจนกวาการเลอกตงสนสดลงและมการประกาศผลการเลอกตงเสยกอน

จากนนจงโตแยงไปทคณะตลาการรฐธรรมนญวา การเลอกตงอนไดมาซงสมาชกสภาผแทนราษฎรคนหนง

คนใดในเขตเลอกตงหนงเขตเลอกตงใดนนไมชอบ เพราะสมาชกสภาผแทนราษฎรคนนนขาดคณสมบต

รบเลอกตงกรณเชนนคณะตลาการรฐธรรมนญกจะพจารณาค�าพพากษาศาลปกครองชนตนทตดสนใหบคคล

นนมคณสมบตครบถวนเสยใหม หากคณะตลาการรฐธรรมนญเหนวาบคคลนนขาดคณสมบตจรง กจะวนจฉย

ใหเพกถอนการเลอกตง

มอกกรณหนงทเกยวกบการพจารณาคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง..แตกรณนไมถอวา

คณะตลาการรฐธรรมนญเปนศาลอทธรณทรบอทธรณโตแยงค�าพพากษาศาลปกครองชนตน คอ กรณท

ผวาการจงหวดตดสนใจดวยตนเองปฏเสธไมใหบคคลเปนผสมครรบเลอกตง โดยไมมการเสนอค�ารองไปใหศาล

ปกครองชนตน เมอการเลอกตงสนสดลงและมการประกาศผลการเลอกตงแลว บคคลนนกอาจเสนอค�ารอง

ตรงไปยงคณะตลาการรฐธรรมนญ เพอโตแยงผลการเลอกตงโดยอางวาการเลอกตงนนไมชอบ เพราะผวาการ

จงหวดปฏเสธไมใหตนเปนผสมครรบเลอกตง๖

คณะตลาการรฐธรรมนญพจารณาคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตงอยางเครงครด โดยยด

หลกเกณฑตามทกฎหมายก�าหนดไวชดเจน เชน อาย ๑๘ ปบรบรณขนไป ตองไมถกตดสทธสมครรบเลอกตง

ตองไมด�ารงต�าแหนงอนตามทกฎหมายก�าหนด ไมเปนบคคลไรความสามารถตามทกฎหมายก�าหนด เปนตน

นอกจากน ในกรณทผสมครรบเลอกตงทเปนตวส�ารองขาดคณสมบต และผสมครรบเลอกตงตวจรงไดรบ

เลอกตงเปน ส.ส. คณะตลาการรฐธรรมนญกจะตดสนใหผสมครตวจรงนนขาดคณสมบตไปดวย และสงเพก

ถอนการเลอกตง๗ รวมไปถงกรณทผสมครรบเลอกตงเปน ส.ส. ตวส�ารอง เปนผสมครรบเลอกตงเปน ส.ว.

ตวส�ารองในเวลาเดยวกน คณะตลาการรฐธรรมนญกจะวนจฉยใหผสมครรบเลอกตงตวจรงไดรบเลอกตงเปน

ส.ส. นนขาดคณสมบต และสงเพกถอนการเลอกตง

๑.๑.๒ คดเลอกตงทไมอยในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญ

เมอทราบคดเลอกตงทอย ในเขตอ�านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญแลว..สมควรกลาวถงคดท

เกยวของกบการเลอกตงทคณะตลาการรฐธรรมนญไมมเขตอ�านาจในการพจารณาบาง

(ก) รฐกฤษฎกำยบสภำผแทนรำษฎร

คณะตลาการรฐธรรมนญไมมอ�านาจพจารณาความชอบดวยกฎหมายของรฐกฤษฎกายบสภาผแทน

ราษฎรทตราโดยประธานาธบด..ไมวาผรองจะรองขอโดยตรงใหคณะตลาการรฐธรรมนญพจารณาในฐานะ

ประเดนหลกแหงคด๘ หรอไมวาผรองจะรองขอใหคณะตลาการรฐธรรมนญพจารณาในฐานะประเดนรองแหงคด๙

๖ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 21 juin 1973, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Corse เขตท 3, R., p.108.

๗ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 8 novembre 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Seine-Saint-Denis

เขตท 9, R., p.193.๘ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 4 juin 1988, Rosny Minvielle de Guihem de Lataillade, RFDA, 1988,

p.702, Note B. Genevois.

๙ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 13 juillet 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Charente-Maritime

เขตท 1, R., p.97.


คณะตลาการรฐธรรมนญกไมอาจพจารณาใหได เชน ผรองรองขอใหคณะตลาการรฐธรรมนญเพกถอนการ

เลอกตง ส.ส.ในเขตหนง โดยอางวาการเลอกตงนไมชอบดวยกฎหมาย เพราะ รฐกฤษฎกายบสภาผแทน

ราษฎรไมชอบดวยกฎหมาย กรณเชนน คณะตลาการรฐธรรมนญจะปฏเสธไมรบค�ารอง การปฏเสธไมรบ

ค�ารองกรณโตแยงรฐกฤษฎกายบสภาผ แทนราษฎรตงอย บนพนฐานของทฤษฎการกระท�าทางรฐบาล

(L’acte de gouvernement) ในกฎหมายปกครอง และหลกการเรองเขตอ�านาจของคณะตลาการ

รฐธรรมนญจ�ากดเทาทเฉพาะรฐธรรมนญก�าหนดเทานน

(ข) รำยชอผมสทธเลอกตงและรำยชอคณะผเลอกตง

โดยหลกแลว คณะตลาการรฐธรรมนญไมมอ�านาจพจารณาความถกตองและชอบดวยกฎหมาย

ของรายชอผมสทธเลอกตง กรณดงกลาวเปนอ�านาจของศาลยตธรรม โดยผรองตองรองไปทศาลแขวง (Le

tribunal d’instance) ดงนน คณะตลาการรฐธรรมนญจงปฏเสธไมรบค�ารองทโตแยงการไมปรากฏชอตน

เปนผมสทธเลอกตง อยางไรกตาม ในบางกรณ คณะตลาการรฐธรรมนญอาจมอ�านาจพจารณาประเดน

รายชอผมสทธเลอกตง โดยเฉพาะกรณทความผดปกตหรอความไมถกตองของรายชอผมสทธเลอกตงเกดจาก

การโกงอนสงผลใหการเลอกตงไมสจรตและโปรงใส หากพนจากกรณดงกลาว คณะตลาการรฐธรรมนญ

กไมมอ�านาจ เชน...ผรองยกประเดนความไมถกตองของรายชอผมสทธเลอกตงในหลายประเดน ไดแก

ความผดปกตของการด�าเนนงานของคณะกรรมการผรบผดชอบการจดท�าบญชรายชอผมสทธเลอกตง การไมแกไข

ปรบปรงบญชรายชอผมสทธเลอกตงใหมจ�านวนรายชอสอดรบกบจ�านวนซองบรรจแผนปลวรณรงคหาเสยง

ของผสมครทสงไปยงทอยของผมสทธเลอกตง ประเดนเหลานไมไดแสดงใหเหนวาความผดปกตหรอความไม

ถกตองของรายชอผมสทธเลอกตงนนเกดจากการโกงอนสงผลใหการเลอกตงไมสจรตและโปรงใส ดงนน คณะ

ตลาการรฐธรรมนญจงไมอาจรบค�ารองไวได๑๐

ในสวนของคดเกยวกบการโตแยงรายชอคณะผเลอกตง (Les grands électeurs) สมาชกวฒสภา

นน อยในเขตอ�านาจของศาลปกครองชนตน ซงค�าพพากษาของศาลปกครองชนตนในกรณดงกลาวอาจถก

โตแยงอกครงหนงตอคณะตลาการรฐธรรมนญไดในฐานะเปนประเดนรองแหงคด ทใชอางเพอสนบสนนวาการ

เลอกตงสมาชกวฒสภาคนใดคนหนงไมชอบดวยกฎหมาย เพราะรายชอคณะผเลอกตงไมชอบดวยกฎหมาย

คณะตลาการรฐธรรมนญจะไมรบค�ารองโดยตรงทขอใหพจารณาความชอบดวยกฎหมายของรายชอคณะ

ผเลอกตงหากผรองไมไดรองตอศาลปกครองชนตนเสยกอน๑๑

(ค) ควำมชอบดวยรฐธรรมนญของรฐบญญตทเกยวกบกำรเลอกตง

ในฐานะคณะตลาการรฐธรรมนญเปนตลาการในคดเลอกตง คณะตลาการรฐธรรมนญจงไมมอ�านาจ

ตรวจสอบความชอบดวยรฐธรรมนญของบรรดารฐบญญตทงหลายทเกยวกบการเลอกตง แตมอ�านาจ

เฉพาะควบคมความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงเทานน สวนประเดนปญหาวารฐบญญตเหลานนขด

๑๐ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 29 novembre 2007, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Bouches-du-

Rhône เขตท 14, R., p.419.

๑๑ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 5 février 1975, R., p.55.


หรอแยงกบรฐธรรมนญหรอไมนน คณะตลาการรฐธรรมนญจะมโอกาสวนจฉยชขาดไดกตอเมอตองอาศย

ชองทางตามทรฐธรรมนญก�าหนด ไดแก ชองทางแรก ประธานาธบด นายกรฐมนตร ประธานสภาผแทน

ราษฎร ประธานวฒสภา สมาชกสภาผแทนราษฎร ๖๐ คนขนไป หรอ สมาชกวฒสภา ๖๐ คนขนไป สงค�ารอง

ใหคณะตลาการรฐธรรมนญพจารณาความชอบดวยรฐธรรมนญของรฐบญญตกอนรฐบญญตนนประกาศใช

หรอทเรยกกนวา การควบคมกอนรฐบญญตประกาศใช (Le contrôle à priori) ชองทางทสอง ศาลฎกาหรอ

ศาลปกครองสงสดสงค�ารองใหคณะตลาการรฐธรรมนญ เนองจากคความในคดหยบยกประเดนวารฐบญญต

ทจะใชบงคบแกคดนนมประเดนปญหากระทบตอสทธและเสรภาพทรฐธรรมนญรบรอง ชองทางนเปนการ

ควบคมหลงรฐบญญตประกาศใช (Le contrôle à posteriori) แบบรปธรรม (Le contrôle concret)

และในระบบกฎหมายฝรงเศสเรยกชอเฉพาะวา La question prioritaire de constitutionnalité (QPC)

ซงฝรงเศสเพงก�าหนดไวในรฐธรรมนญเมอวนท ๒๓ กรกฎาคม ค.ศ. ๒๐๐๘ และตรารฐบญญตประกอบ

รฐธรรมนญเพอก�าหนดรายละเอยดในเรองดงกลาวเมอวนท ๑๐ ธนวาคม ค.ศ. ๒๐๐๙ และเรมตนใชบงคบ

เมอวนท ๑ มนาคม ค.ศ. ๒๐๑๐

ในชองทางการควบคมกอนรฐบญญตประกาศใช (Le contrôle à priori) นน เมอรฐบญญต

เกยวกบการเลอกตงประกาศใชแลว กยอมไมมทางทคณะตลาการรฐธรรมนญจะมโอกาสตรวจสอบความชอบ

ดวยรฐธรรมนญของรฐบญญตเหลานนไดอก จงเหลอแตเพยงชองทางการควบคมหลงรฐบญญตประกาศใช

(Le contrôle à posteriori) แบบรปธรรม (Le contrôle concret) ปจจบน คณะตลาการรฐธรรมนญไดอาศย

ชองทางนในการวนจฉยวารฐบญญตเกยวกบการเลอกตงไมชอบดวยรฐธรรมนญมาแลว ไดแก ในค�าวนจฉย

คณะตลาการรฐธรรมนญท 2010-6/7 QPC ลงวนท ๑๑ มถนายน ค.ศ. ๒๐๑๐ คณะตลาการรฐธรรมนญได

วนจฉยวา บทบญญตในมาตรา L ๗ ของประมวลกฎหมายเลอกตงขดรฐธรรมนญ เพราะบทบญญตดงกลาว

ทก�าหนดหามมใหบคคลทถกลงโทษในความผดอาญาบางประเภท ลงสมครรบเลอกตงเปนเวลา ๕ ป

ถอเปนการขดตอหลกการโทษตองเปนของแตละบคคลทกระท�าความผด๑๒

๑.๒ เงอนไขการรบค�ารอง

การเสนอค�ารองตอคณะตลาการรฐธรรมนญมเงอนไขตงแตผมสทธเสนอค�ารอง (๑.๒.๑) ระยะเวลา

การเสนอค�ารอง (๑.๒.๒) ตลอดจนค�าขอของค�ารอง (๑.๒.๓)

๑.๒.๑ ผมสทธเสนอค�ารอง

ผมสทธรองขอโตแยงการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภามไดเฉพาะ ๒ กรณ

คอ ผมสทธเลอกตงในเขตเลอกตงนน และผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตงนน สวนพรรคการเมองหรอ

กลมการเมอง แมวาสมาชกพรรคการเมองหรอกลมการเมองจะเปนผมสทธเลอกตงในเขตเลอกตงหรอเปน

๑๒ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 11 juin 2010, Stéphane A. ; AJDA, p.1172, obs. Brondel, AJDA,

p.1831, note Maligner.


ผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตงนนกตาม๑๓ หรอสมาคม๑๔ หรอผแทนของราชการสวนกลางทประจ�าใน

องคการบรหารสวนจงหวด๑๕ ยอมไมอาจเสนอค�ารองตอคณะตลาการรฐธรรมนญเพอขอโตแยงการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาได

ในกรณทผ รองเปนผมสทธเลอกตงในเขตเลอกตง คณะตลาการรฐธรรมนญจะตรวจสอบใน

เบองตนวาผรองไดลงทะเบยนในบญชรายชอผมสทธเลอกตงในเขตเลอกตงนนหรอไม และผรองไดไปใชสทธ

ลงคะแนนในการเลอกตงนนหรอไม ในกรณทผรองเปนผมสทธเลอกตงในเขตเลอกตงนน แตไมไดลงทะเบยน

ขอใชสทธไวในบญชรายชอผมสทธเลอกตง คณะตลาการรฐธรรมนญจะปฏเสธไมรบค�ารอง๑๖

ในกรณทผรองเปนผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตง คณะตลาการรฐธรรมนญจะตรวจสอบวาผรอง

เปนผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตงนนจรงหรอไม ในกรณทผรองเพยงแคขอเอกสารแบบฟอรมเกยวกบการ

สมครรบเลอกตงจากผวาการจงหวด ยงไมถอวาผรองเปนผสมครรบเลอกตงจงไมอาจเสนอค�ารองตอคณะ

ตลาการรฐธรรมนญเพอขอโตแยงการเลอกตงนนได๑๗ อยางไรกตาม ในกรณทผรองไดยนเอกสารสมครรบ

เลอกตงแลว แตเจาหนาทไมรบสมครให กรณเชนน ผรองสามารถเสนอค�ารองตอคณะตลาการรฐธรรมนญ

เพอขอโตแยงการเลอกตงนนได เพราะการปฏเสธไมรบสมครนนอาจเปนเหตใหการเลอกตงไมชอบดวย

กฎหมาย สวนผทสมครรบเลอกตง ทงแบบตวจรงและตวส�ารอง๑๘ รวมทงผสมครรบเลอกตงทไดคะแนนเสยง

เพยงพอหรอไดคะแนนเสยงไมเพยงพอไปสการลงคะแนนรอบทสอง๑๙ ทงหลายเหลานถอเปนผมสทธเสนอ

ค�ารองตอคณะตลาการรฐธรรมนญเพอขอโตแยงการเลอกตงนนได

๑.๒.๒ การเสนอค�ารอง

การเสนอค�ารองตองกระท�าภายในระยะเวลา ๑๐ วนนบจากวนประกาศผลการเลอกตง คณะ

ตลาการรฐธรรมนญไมรบค�ารองทเสนอภายหลงการปดการลงคะแนนแตกอนประกาศผลการเลอกตง หรอ

ค�ารองทเสนอเกนระยะเวลา ๑๐ วนนบแตประกาศผลการเลอกตง คณะตลาการรฐธรรมนญยงไดจ�ากดระยะ

เวลาทเกยวกบเนอหาของค�ารองอกดวย กลาวคอ เมอผรองเสนอค�ารองภายในระยะเวลา ๑๐ วน ตอมา

เมอพนระยะเวลา ๑๐ วนไปแลว ผรองไมอาจเพมเตมประเดนใหมและแยกออกจากประเดนเดมทปรากฏ

ในค�ารองได๒๐ ผรองท�าไดเพยงสรางความชดเจนหรอขยายความผลกระทบจากความเสยหายทยกเปน

๑๓ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 13 juillet 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Charente-Maritime

เขตท 1, R., p.97 ; ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 3 octobre 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Alpes-Mari-

time เขตท 9, R., p.134. ๑๔ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 22 mars 1973, R., p.59. ๑๕ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 21 juin 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Oise, R., p.84. ๑๖ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 26 juillet 1968, R., p.34 ; ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 7

novembre 1968, R., p.114. ๑๗ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 13 novembre 1970, R., p.51.

๑๘ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 12 décembre 1958, R., p.82. ๑๙ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 13 décembre 1970, R., p.51.

๒๐ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 13 juillet 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Charente-Maritime

เขตท 1, R., p.97.


ประเดนในค�ารองนน๒๑

ผรองอาจเสนอค�ารองโดยตรงตอคณะตลาการรฐธรรมนญหรออาจเสนอค�ารองผานทางผวาการ

จงหวดเพอสงตอใหคณะตลาการรฐธรรมนญกได ในดานรปแบบของค�ารองนน..ค�ารองตองลงนามโดย

ผรอง และระบขอเทจจรงและขอกฎหมายตลอดจนประเดนสนบสนนวาการเลอกตงนนไมชอบดวยกฎหมาย

อยางไร

การเสนอค�ารองตอคณะตลาการรฐธรรมนญไมเปนผลใหผลของการเลอกตงตองทเลาลง..นน

หมายความวา การประกาศผลการเลอกตงกยงคงมผลตอไป และผทไดรบการเลอกตงเปน ส.ส. หรอ ส.ว.

กปฏบตหนาทเปน ส.ส. หรอ ส.ว. ตอไป

๑.๒.๓ ค�าขอ

เงอนไขอกประการทเกยวกบวตถประสงคของค�ารอง คอ ค�ารองตองเปนไปเพอวตถประสงคเดยว

เทานนคอโตแยงการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรคนใดคนหนงในเขตเลอกตงเขตเลอกตงหนงหรอ

สมาชกวฒสภาคนใดคนหนงในเขตเลอกตงเขตเลอกตงหนง ดงนน ผรองจงตองระบใหชดเจนในค�าขอวา

ตองการใหคณะตลาการรฐธรรมนญเพกถอนการเลอกตงในเขตเลอกตงใดและเพกถอนการเลอกตงอนไดมา

ซงผไดรบเลอกตงคนใด๒๒ ดวยเหตน ค�ารองทขอใหเพกถอนการเลอกตงทงหมดทวประเทศกด หรอค�ารองท

ขอใหเพกถอนผไดรบการเลอกตงทกคนทสงกดพรรคการเมองพรรคหนงกด หรอค�ารองทขอใหเพกถอนการ

เลอกตงทกเขตเลอกตงในเมองเมองหนงกด ค�ารองเหลานคณะตลาการรฐธรรมนญไมอาจรบไวได นอกจากน

ผรองสามารถรองขอไดเพยงการเพกถอนผลการเลอกตงเทานน ไมอาจขอใหคณะตลาการรฐธรรมนญแกไข

จ�านวนคะแนนเสยงทผสมครแตละคนไดรบ

คณะตลาการรฐธรรมนญยงรบค�ารองทขอใหคณะตลาการรฐธรรมนญประกาศผลการเลอกตงให

ผสมครคนหนงไดเปนผรบการเลอกตงแทนทผสมครอกคนหนงทไดรบการประกาศวาเปนผไดรบการเลอกตง

ไปกอนหนานน๒๓

จากการพจารณาเงอนไขเกยวกบการเสนอค�ารอง ทงผมสทธเสนอค�ารองและระยะเวลาเสนอค�ารอง

จะเหนไดวาระบบกฎหมายฝรงเศสใหความส�าคญแกหลกความมนคงแนนอนของนตฐานะและความส�าคญ

ของเจตจ�านงของประชาชนผานการลงคะแนนเลอกตง กลาวคอ ก�าหนดชดเจนวาผใดบางทมสทธรองขอให

คณะตลาการรฐธรรมนญตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตง และก�าหนดระยะเวลาการเสนอ

ค�ารองไวสนมากเพยง ๑๐ วนเทานน เพอปองกนมใหเกดการรองเรยนกนไปมาจนไมอาจไดมาซงสมาชก

สภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาไปปฏบตงานของฝายนตบญญตอนถอเปนภารกจส�าคญในระบอบ

ประชาธปไตย นอกจากน จากบทบญญตแหงกฎหมายทวางไวอยางรดกม ท�าใหค�าขอในแตละค�ารอง คอ การ

โตแยงการเลอกตงสมาชกผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาแตละคนแตละเขตเลอกตงเทานน ผรองไมอาจ ๒๑ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 25 novembre 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Bouches-du-

Rhône, เขตท 6, R., p.246. ๒๒ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญชวคราว Commission constitutionnelle provisoire 12 décembre

1958, Rebeuf, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Gard, เขตท 1, R., p.87 ; GDCC, p.7. ในคดน ผรองขอใหคณะตลาการ

รฐธรรมนญรบรองรายชอของตน เพอน�าไปใชขอเงนคาใชจายในการรณรงคหาเสยงคน ๒๓ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 3 juin 1986.


โตแยงการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาทกเขตเลอกตงทวประเทศได ความขอน

นบวาสมเหตสมผลและสอดคลองกบระบอบประชาธปไตยอยางยง เพราะหากอนญาตใหผรองเพยง ๑ คน

สามารถรองขอตอคณะตลาการรฐธรรมนญเพกถอนการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในทกเขตเลอกตง

ทวประเทศได และตลาการรฐธรรมนญ ๙ คนสามารถรบค�ารองและวนจฉยเพกถอนการเลอกตงสมาชกสภา

ผแทนราษฎรในทกเขตเลอกตงทวประเทศได กยอมเปนการเปดโอกาสใหบคคลเพยงไมกคนสามารถท�าลาย

เจตจ�านงของประชาชนผใชอ�านาจอธปไตยโดยแสดงออกผานทางการลงคะแนนเลอกตงสมาชกสภาผแทน

ราษฎรไดนนเอง

๑.๓ การด�าเนนกระบวนพจารณาคดและการแสวงหาขอเทจจรง

การด�าเนนกระบวนพจารณาคดโตแยงการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา

มบทบญญตกฎหมายทเกยวของโดยหลก คอ บทบญญตในประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา LO ๑๗๙ ถง

มาตรา LO ๑๘๙ และระเบยบทใชกบวธพจารณาในคณะตลาการรฐธรรมนญส�าหรบคดเลอกตงสมาชก

สภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาซงเหนชอบโดยทประชมใหญคณะตลาการรฐธรรมนญประกาศใน

รฐกจจานเบกษาลงวนท ๓๑ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๕๙ แกไขเพมเตมวนท ๕ มนาคม ค.ศ. ๑๙๘๖ วนท ๒๔

พฤศจกายน ค.ศ. ๑๙๘๗ วนท ๙ กรกฎาคม ค.ศ. ๑๙๙๑ และวนท ๒๘ มถนายน ค.ศ. ๑๙๙๕

๑.๓.๑ องคคณะ

ในคดเลอกตง คณะตลาการรฐธรรมนญจะแบงองคคณะกนเองออกเปน ๓ องคคณะ แตละองคคณะ

ประกอบดวยตลาการ ๓ คน ตลาการคนใดจะประจ�าองคคณะใดใหมาจากการจบสลากโดยพจารณาจากทมา

ของตลาการรฐธรรมนญ กลาวคอ คณะตลาการรฐธรรมนญฝรงเศสประกอบไปดวยตลาการ ๙ คน ๓ คนมา

จากการเลอกของประธานาธบด ๓ คนมาจากการเลอกของประธานสภาผแทนราษฎร และ ๓ คนมาจากการ

เลอกของประธานวฒสภา ดงนน การจบสลากจงเปนดงน

• ตลาการ ๓ คนมาจากการเลอกของประธานาธบด ตลาการทงสามคนตองจบสลากเพอให ๑ คน

ประจ�าองคคณะแรก ๑ คนประจ�าองคคณะทสอง และ ๑ คนประจ�าองคคณะทสาม

• ตลาการ ๓ คนมาจากการเลอกของประธานสภาผแทนราษฎร ตลาการทงสามคนตองจบสลากเพอ

ให ๑ คนประจ�าองคคณะแรก ๑ คนประจ�าองคคณะทสอง และ ๑ คนประจ�าองคคณะทสาม

• ตลาการ ๓ คนมาจากการเลอกของประธานวฒสภา ตลาการทงสามคนตองจบสลากเพอให ๑ คน

ประจ�าองคคณะแรก ๑ คนประจ�าองคคณะทสอง และ ๑ คนประจ�าองคคณะทสาม

การจดองคคณะดงกลาวท�าใหแตละองคคณะจะประกอบไปดวย..ตลาการทมาจากการเลอกของ

ประธานาธบด ตลาการทมาจากการเลอกของประธานสภาผแทนราษฎร และตลาการทมาจากการเลอกของ

ประธานวฒสภา อยางละ ๑ คน และการใชวธการจบสลากกถอวาเปนวธการทใหความเปนธรรมและประกน

ความเปนอสระ เพราะเปนวธการทไมอาจคาดหมายได

นอกจากตลาการรฐธรรมนญแลว ในคดเลอกตงยงมพนกงานผรบผดชอบส�านวนอกดวย ในชวง ๑๕

วนแรกของเดอนตลาคมของทกป คณะตลาการรฐธรรมนญตองประกาศรายชอพนกงานผรบผดชอบส�านวน

จ�านวน ๑๐ คน โดยคดเลอกมาจาก Maitre des requêtes ในศาลปกครองสงสดหรอ Conseiller référen-

daire ในศาลบญช พนกงานผรบผดชอบส�านวนนมหนาทในการรวบรวมพยานหลกฐานและจดท�าส�านวน


เทานน ไมสามารถรวมลงมตวนจฉยคดได

นบตงแตรบค�ารอง ใหประธานตลาการรฐธรรมนญมอบหมายใหองคคณะใดองคคณะหนงท�าหนาท

ด�าเนนกระบวนพจารณา โดยอาจแตงตงพนกงานผรบผดชอบส�านวนชวยเหลอได องคคณะมหนาทด�าเนน

กระบวนพจารณาและแสวงหาขอเทจจรงแหงคด กอนเสนอตอทประชมคณะตลาการรฐธรรมนญทง ๙ คน

เพอวนจฉยตอไป

เพอใหวนจฉยชขาดไดโดยเรว ในกรณมหลายค�ารองทมประเดนเดยวกน คณะตลาการรฐธรรมนญ

อาจสงใหรวมค�ารองเหลานนเขาเปนค�ารองเดยวเพอพจารณาไปในคราวเดยวกนได เชน ค�ารองหลายค�ารอง

ทโตแยงการจดการเลอกตงในเขตเลอกตงเดยวกน๒๔ หรอค�ารองหลายค�ารองขอเพกถอนการจดการเลอกตง

โดยอาศยประเดนเดยวกน คอ การแบงจ�านวนทนง ส.ส. ระหวางเขตเลอกตงไมเคารพหลกความเสมอภาค

ระหวางผมสทธเลอกตง๒๕

คณะตลาการรฐธรรมนญอาจยกค�ารองโดยไมตองด�าเนนกระบวนพจารณาและแสวงหาขอเทจจรง

ได ในกรณทค�ารองนนไมอาจรบไวพจารณาไดเพราะไมเขาเงอนไขการรบค�ารอง หรอค�ารองนนไมไดแสดงให

เหนถงความรายแรงเพยงพอวาการโตแยงการเลอกตงดงกลาวจะสงผลตอผลการเลอกตงนน เชน

• การปดคหาเลอกตงกอนก�าหนดเลกนอยจนท�าใหผมสทธเลอกตง ๒ คน ไมสามารถออกเสยงลง

คะแนนได ๒๖

• การไมสงเอกสารแจงรายชอผมสทธเลอกตงใหแกผมสทธเลอกตง จ�านวน ๒ คน ๒๗

• ค�ารองทเสนอกอนเวลา ๒๘

• ค�ารองทเสนอเมอพนระยะเวลา ๒๙

• ค�ารองทไมไดโตแยงการเลอกตง ส.ส. ๓๐

• ค�ารองโตแยงความถกตองของการเลอกตง โดยมประเดนใหคณะตลาการรฐธรรมนญตองวนจฉย

วารฐบญญตขดหรอแยงตอรฐธรรมนญหรอไม ๓๑

๒๔ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 28 juillet 2007, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Hauts-de-Seine เขต

ท 9 ; ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 28 juillet 2007, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Hauts-de-Seine เขตท 8. ๒๕ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 12 juillet 2007, การเลอกตง ส.ส. การแบงเขตเลอกตง ผรอง Mo-

nique Sgard และพวก ๒๖ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 27 avril 1978, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Pyrénées-Atlantiques

เขตท 1, R., p.62. ๒๗ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 10 juillet 1981, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Haut-Rhin เขตท 3, R.,

p.119. ๒๘ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 25 juillet 2002, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Val-de-Marne เขตท

2, R., p.133. ๒๙ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 26 juillet 2007, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Nord เขตท 9. ๓๐ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 25 juillet 2002, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Haut-Vienne เขตท 1,

R., p.187. ๓๑ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 25 juillet 2002, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Var เขตท 6, R., p.138.


๑.๓.๒ การสงเอกสารระหวางคความ

ในคดเลอกตงนนการด�าเนนกระบวนพจารณาคดในคณะตลาการรฐธรรมนญเปนการด�าเนน

กระบวนพจารณาคดทเนนเอกสารเปนหลก..และตองเปดโอกาสใหคความไดโตแยงแสดงพยานหลกฐานได

เตมทตามหลกการตอสโตแยง ดงจะเหนไดจาก ภายหลงจากรบค�ารองเขาสกระบวนพจารณาแลว ผไดรบการ

เลอกตงซงถกโตแยงยอมมสทธในการท�าค�าใหการโตตอบค�ารอง..และผรองกสามารถท�าค�าคดคานค�าใหการ

ไดอก เชนกน ผไดรบการเลอกตงซงถกโตแยงกยอมมสทธท�าค�าใหการเพมเตมไดอกครงหนง ทงน ระยะเวลา

ในการจดท�าและยนค�าใหการ ค�าคดคานค�าใหการ และค�าใหการเพมเตม ใหก�าหนดโดยเลขาธการส�านกงาน

คณะตลาการรฐธรรมนญ

คณะตลาการรฐธรรมนญและองคคณะสามารถเรยกเอกสารและรายงานทงหลายทเกยวของกบ

การเลอกตง ในการน คณะตลาการรฐธรรมนญตองรวบรวมเอกสารทกรายการทใชในการจดการเลอกตง

เชน บตรลงคะแนน รายชอผมสทธเลอกตง เอกสารและกระดาษทถกท�าลาย บนทกวาจาวาดวยการจดการ

เลอกตง เปนตน นอกจากน องคคณะทท�าหนาไตสวนและแสวงหาขอเทจจรงยงอาจรองขอเอกสารทจ�าเปน

จากหนวยงานทเกยวของ เชน รายงานของผวาการจงหวดหรอรายงานของขารฐการเกยวกบการจดการ

เลอกตง เปนตน คณะตลาการรฐธรรมนญและองคคณะสามารถรองขอเอกสารและขอมลทงหลายเหลาน

ไดทนทโดยมตองรอใหมการจดท�าขอสงเกตจากฝายทไมเหนดวย อยางไรกตาม กระบวนพจารณาคดและ

การแสวงหาขอเทจจรงตองเคารพหลกการตอสโตแยง (Le principe du contradictoire) ซงเปนหลกการ

พนฐานของกฎหมายวธพจารณาความ ดงนน ค�ารอง ค�าใหการ ค�าคดคานค�าใหการ ค�าใหการเพมเตม

ตลอดจนเอกสารทงหลายทเกยวกบการโตแยงการเลอกตง ตองถกสงใหคความดวยเสมอ

ในระหวางขนตอนการด�าเนนกระบวนพจารณาและแสวงหาขอเทจจรงแหงคด..คความทงสองฝาย

สามารถเขาถงเอกสารทเกยวของไดทงหมด โดยเฉพาะอยางยง นบตงแตป ค.ศ. ๑๙๗๓ กฎหมายอนญาตให

ค ความสามารถเขาถงขอสงเกตทกระทรวงมหาดไทยไดจดท�าขนเกยวกบการเลอกตงอนเปนประเดน

ขอพพาทนน

๑.๓.๓ มาตรการแสวงหาขอเทจจรง

เนองจากคดเลอกตงเปนคดในระบบกฎหมายมหาชนซงวธพจารณาคดตองใชระบบไตสวนเปนหลก

คณะตลาการรฐธรรมนญจงมอ�านาจคอนขางมากในการด�าเนนกระบวนพจารณาและแสวงหาขอเทจจรง

กฎหมายก�าหนดใหคณะตลาการรฐธรรมนญมอ�านาจใชมาตรการพเศษเพอการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด

ไดแก คความอาจรองขอหรอคณะตลาการรฐธรรมนญเหนควรสงใหบคคลมาใหถอยค�าหรอสบสวนสอบสวน

เพมเตมได คณะตลาการรฐธรรมนญอาจมอบหมายใหพนกงานผรบผดชอบส�านวนไปรบทราบขอมลและ

ขอเทจจรงเกยวกบการจดการเลอกตงในเขตเลอกตงทเปนประเดนพพาท..หรอตรวจสอบเงอนไขและความ

ถกตองของการมอบอ�านาจใหบคคลอนไปลงคะแนนเลอกตงแทนตนเนองจากตนไมอาจไปเลอกตงไดใน

วนเลอกตง มาตรการแสวงหาขอเทจจรงและการสบสวนสอบสวนเหลานตองกระท�าในรปของบนทกวาจา

(Procès-verbal)..และสงใหคความ..เพอใหคความท�าขอสงเกตเพมเตมเปนลายลกษณอกษรสงใหแกคณะ

ตลาการรฐธรรมนญภายใน ๓ วน

การสงใหมการสบสวนสอบสวนมเงอนไข ๓ ประการ ประการแรก ขอเทจจรงในค�ารองตองปรากฏ

ใหเหนถงการเรมตนพสจนพยานหลกฐานไมมากกนอย หากในค�ารองนนไมปรากฏถงการพสจนพยาน


หลกฐานใดๆ เลย จะมารองขอใหคณะตลาการรฐธรรมนญสงใหมการสบสวนสอบสวนพสจนพยานหลกฐาน

คณะตลาการรฐธรรมนญอาจปฏเสธไมสงใหสบสวนสอบสวน ประการทสอง เอกสารตางๆ ไมเพยงพอให

ตลาการวนจฉยได ประการทสาม ขอเทจจรงทตองการสบสวนสอบสวนนนมความส�าคญเพยงพอทอาจท�าให

เพกถอนการเลอกตงทถกโตแยงนนได

๑.๔ การวนจฉย

๑.๔.๑ การยกค�ารองโดยไมตองวนจฉย

โดยทวไปแลว ทกค�ารองทรบเขาสกระบวนพจารณาและผานขนตอนการด�าเนนกระบวนพจารณา

และแสวงหาขอเทจจรงครบถวนแลว..คณะตลาการรฐธรรมนญตองพจารณาวาการเลอกตงทโตแยงมาใน

ค�ารองนนชอบดวยกฎหมายหรอไม อยางไรกตาม ในบางกรณ คณะตลาการรฐธรรมนญอาจไมตองวนจฉย

ความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงกได ในกรณดงตอไปน

(ก) ผรองถอนค�ำรอง

กระบวนพจารณาคดยตลงไดในทนทในกรณทผ ร องขอถอนค�ารอง..กรณเชนนคณะตลาการ

รฐธรรมนญกจะสงถอนค�ารองให..อยางไรกตาม คณะตลาการรฐธรรมนญตองตรวจสอบกอนวาไมมการ

คดคานใดๆ ความขอนไมไดหมายความวาคณะตลาการรฐธรรมนญสามารถปฏเสธการถอนค�ารองได

เปนเพยงแตคณะตลาการรฐธรรมนญตองการถามความแนนอนชดเจนจากผรองอกครงหนงวาผรองมเจตนา

ตองการถอนค�ารองอยางแทจรงหรอไม การถอนค�ารองตองกระท�าโดยชดเจนโดยผรอง การทผรองไมจดท�า

ค�าคดคานค�าใหการไมอาจถอไดวาเปนการแสดงเจตนาขอถอนค�ารองของผรอง

(ข) กรณวตถแหงคดไมมอยอกตอไป (Non-lieu à statuer)

ในกรณทวตถแหงคดตามค�ารองนนไมมอยอกตอไป..คณะตลาการรฐธรรมนญกจะไมด�าเนนคดตอ

และไมตองวนจฉยคดนน เชน ในระหวางการพจารณาค�ารองขอเพกถอนการเลอกตง ปรากฏวาการเลอกตง

ดงกลาวถกเพกถอนไปแลว เอกสารทเสนอตอคณะตลาการรฐธรรมนญนนไมใชค�ารอง แตเปนค�าขอคาชดเชย

ทเสนอตอผวาการจงหวด เปนตน

๑.๔.๒ การลงมตและค�าวนจฉย

การนงพจารณาคดโดยคณะตลาการรฐธรรมนญเปนเรองลบ คความไมอาจรองขอใหคณะตลาการ

รฐธรรมนญออกนงพจารณาคดโดยเปดเผยได ดงนนผรองจงไมไดรบอนญาตใหน�าเอกสาร พยานหลกฐาน

หรอแถลงตอหนาคณะตลาการรฐธรรมนญในวนนงพจารณาคดได..มปญหาวาการนงพจารณาคดลบของ

คณะตลาการรฐธรรมนญจะขดหรอแยงกบหลกการไดรบการพจารณาคดทเปนธรรมตามมาตรา ๖ - ๑ ของ

อนสญญายโรปวาดวยสทธมนษยชนหรอไม ความขอนคณะตลาการรฐธรรมนญเหนวาบทบญญตในมาตรา

๖-๑ ใชบงคบกบคดอาญาและคดทมการโตแยงสทธและหนาทในทางแพงเทานน และไมมหลกกฎหมายทวไป

ใดทบงคบใหการพจารณาคดในทกศาลตองมการนงพจารณาคดโดยเปดเผย๓๒

๓๒ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 8 novembre 1988, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Seine-Saint-Denis

เขตท 6, R., p.196.


อยางไรกตาม..จากการทศาลสทธมนษยชนยโรปมแนวค�าวนจฉยทเครงครดกบเรองสทธในการไดรบ

การพจารณาทเปนธรรมอยางยง ท�าใหคณะตลาการรฐธรรมนญไดแกไขระเบยบของคณะตลาการรฐธรรมนญ

เกยวกบคดเลอกตงเมอวนท ๒๘ มถนายน ค.ศ. ๑๙๙๕ จากเดมทก�าหนดวา “คความไมอาจรองขอตอคณะ

ตลาการรฐธรรมนญเพอเขาฟงการนงพจารณา” มาเปน “คความอาจรองขอตอคณะตลาการรฐธรรมนญ

เพอเขาฟงการนงพจารณาได” อยางไรกตาม การอนญาตใหคความเขาฟงการนงพจารณาไดหรอไมกยงคง

เปนดลพนจของคณะตลาการรฐธรรมนญอย ซงคณะตลาการรฐธรรมนญจะพจารณาวาการนงพจารณาคด

แบบเปดเผยจ�าเปนหรอไม๓๓ ซงในระยะหลงเมอคความรองขอ คณะตลาการรฐธรรมนญมกจดใหมการนง

พจารณาคดแบบเปดเผยเสมอ โดยเฉพาะกรณทค�าวนจฉยจะสงผลตอการเพกถอนการเลอกตง๓๔

เมอกระบวนการตอสโตแยงในทางเอกสารระหวางคความสนสดลง..และขอเทจจรงแหงคดอยใน

สถานะพรอมตดสน องคคณะกจะสงปดกระบวนพจารณา จากนนพนกงานผรบผดชอบส�านวนตองจดท�า

ส�านวนเสนอตอองคคณะ เพอใหองคคณะจดท�า “รางค�าวนจฉย” ตอไป

เมอไดรบรางค�าวนจฉย ประธานคณะตลาการรฐธรรมนญจะเรยกประชมตลาการรฐธรรมนญเพอลง

มต องคประชมของคณะตลาการรฐธรรมนญในการลงมต ตองมตลาการเขารวมอยางนอย ๗ คน ในกรณท

คะแนนเสยงเทากน ใหประธานคณะตลาการรฐธรรมนญออกเสยงไดอกเสยงหนง

มตของทประชมตลาการรฐธรรมนญอาจเหนดวยหรอเหนแตกตางจากรางค�าวนจฉยกได

นนหมายความวา มโอกาสทองคคณะอาจเหนแบบหนง แตทประชมใหญตลาการรฐธรรมนญอาจเหนอก

แบบหนง..ความขอนอาจท�าใหเปนทสงสยกนวาจะน�ามาซงความแตกแยกกนระหวางองคคณะกบทประชมใหญ

อยางไรกตาม กฎหมายก�าหนดวา การประชมใหญเพอลงมตเปนการประชมลบ และมตทออกมานนกเปน

ความลบเชนกน นนหมายความวา สาธารณชนไมมทางทราบไดวามตเปนตวเลขเทาไร และตลาการแตละคน

ลงมตไปในทางใด

เมอทประชมตลาการรฐธรรมนญลงมตแลว ผรบผดชอบส�านวนตองน�ามตนนไปจดท�าเปนค�าวนจฉย

ตอไป โดยรปแบบค�าวนจฉยตองประกอบดวย บทบญญตแหงกฎหมายทน�ามาใชแกคด บนทกค�าคความ

ของผรองและ ส.ส. หรอ ส.ว. ของการเลอกตงทถกโตแยง เหตผลประกอบค�าวนจฉย การตดสน นอกจากน

ในทายค�าวนจฉยตองระบชอของตลาการรฐธรรมนญทรวมลงมต และตองลงนามโดยประธานคณะตลาการ

รฐธรรมนญ เลขาธการส�านกงานคณะตลาการรฐธรรมนญ และตลาการผรบผดชอบส�านวน

ค�าวนจฉยตองประกาศลงในรฐกจจานเบกษา และน�าลงตพมพซำอกครงในรวมค�าวนจฉยประจ�าป

ของคณะตลาการรฐธรรมนญ ใหเลขาธการส�านกงานคณะตลาการรฐธรรมนญแจงค�าวนจฉยไปยงสภาผแทน

ราษฎรหรอวฒสภา แลวแตกรณ การแจงค�าวนจฉยมความส�าคญ เพราะค�าวนจฉยมผลบงคบนบแตวนทแจง

ค�าวนจฉยไปยงสภาผแทนราษฎรหรอวฒสภา ไมใชมผลนบแตมมต มค�าวนจฉย หรอประกาศค�าวนจฉย

๓๓ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 14 novembre 2002, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Essonne เขตท

1, R., p.462.

๓๔ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 29 novembre 2007, การเลอกตง ส.ส. เขตเลอกตง Eure-et-Loire

เขตท 1, AJDA, 2008, Note B. Maligner, p.464.


ตามรฐธรรมนญมาตรา ๖๒ ค�าวนจฉยของคณะตลาการรฐธรรมนญยอมมผลเปนทสด ไมสามารถ

อทธรณหรอโตแยงไดอก ค�าวนจฉยของคณะตลาการรฐธรรมนญมผลบงคบผกพนทกองคกร และผกพนทงใน

ผลของค�าวนจฉยและเหตผลประกอบค�าวนจฉยทเปนเหตผลหลกดวย๓๕

๑.๔.๓ การเลอกตงทไมชอบดวยกฎหมายกบการเพกถอนการเลอกตง

ในคดเลอกตง..คณะตลาการรฐธรรมนญตองตรวจสอบความถกตองและความชอบดวยกฎหมาย

ของการเลอกตง..เรมจากการตรวจสอบวามขอเทจจรงหรอการกระท�าใดทเปนเหตใหเกดความไมชอบดวย

กฎหมายของการเลอกตง..จากนนคณะตลาการรฐธรรมนญจงพจารณาตอไปวาเหตแหงความไมชอบดวย

กฎหมายนนรายแรงเพยงพอจนถงขนาดตองเพกถอนการเลอกตงหรอไม

เหตอนอาจน�ามาซงความไมชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงอาจเกดจากขอเทจจรงหรอการ

กระท�าในหลายลกษณะ ซงอาจจดกลมได ๒ กลม ขอเทจจรงหรอการกระท�าทเกยวกบการรณรงคหาเสยง

เลอกตงกลมหนง และการจดการเลอกตงอกกลมหนง แตเมอมเหตอนอาจน�ามาซงความไมชอบดวยกฎหมาย

ของการเลอกตงเหลาน กไมไดหมายความวาการเลอกตงนนตองถกเพกถอนเสมอไป ตรงกนขาม คณะ

ตลาการรฐธรรมนญจะเพกถอนการเลอกตงใดกตอเมอความไมชอบดวยกฎหมายหรอความไมถกตองนน

มความรายแรงเพยงพออนกระทบตอความถกตองและอสระของการลงคะแนน และสงผลใหคะแนนเสยง

เปลยนไป เชน การมอบอ�านาจใหบคคลอนลงคะแนนแทนมความไมถกตองนบไดถง ๘๐๐ คะแนน ความ

ผดปกตของหบบตร ๓ หบใน ๑ คหาเลอกตง เปนตน นอกจากน ความผดปกตหรอความไมถกตองของการ

จดการเลอกตงอนรายแรงเพยงพอนน ยงตองสงผลถงคะแนนและท�าใหผลการเลอกตงเปลยนแปลงไปดวย

๒. คดการเลอกตงทองถน๓๖

ในระบบกฎหมายฝรงเศส ไดใหนยามของ “คดการเลอกตงทองถน” ไววา “ขอพพาททงหลาย

ทงปวงอนเกดจากการโตแยงตอผลของการเลอกตงในระดบทองถน” กลาวคอ การเลอกสมาชกสภาขององคกร

ปกครองสวนทองถน อนไดแก เทศบาล (Commune) องคการบรหารสวนจงหวด (Département) ภาค

(Région) องคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษ (เชน ปารส มายอตต แซงต ปแอร เอต มเกอลง เกาะ

คอรสกา) คดเลอกตงเปนไปเพอวตถประสงคในการตรวจสอบความถกตองโปรงใสของผลการเลอกตงอน

น�ามาซงการไดมาซงสมาชกสภาทองถนนน

ศาลปกครองสงสดไดขยายขอบเขตของคดเลอกตงทองถนใหออกไปกวางขวางมากขน นอกเหนอ

จากการตรวจสอบความถกตองของผลการเลอกตงสมาชกสภาทองถนแลว ยงครอบคลมถงการควบคมโดย

ศาลปกครองทมตอผไดรบการเลอกตงในระดบทองถนอกดวย เชน การควบคมคณสมบตและลกษณะตอง

หามของสมาชกสภาทองถน หรอขอพพาทเกยวกบการโตแยงการแกไขรายชอสมาชกสภาเทศบาลภายหลง

จากมสมาชกสภาเทศบาลลาออกจากต�าแหนงไปหลายราย๓๗ นอกจากน ศาลปกครองสงสดยงนบเอา

๓๕ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 20 avril 1989, การเลอกตง Meurthe-et- Moselle เขตเลอกตงท ๒,

Rec. Conseil constitutionnel, 1989, p.265.

๓๖ ในหวขอน คณะผวจยคนควาและเรยบเรยงจาก François Robbe, Contentieux des élections locales,

JurisClasseur Administratif, Fascicule 1132, 26 octobre 2007.

๓๗ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 30 avril 1997, Préfet Réunion, Rec., p. 832.


ขอพพาทเกยวกบการไดมาซงฝายบรหารทองถน เชน นายกเทศมนตร รองนายกเทศมนตร นายกองคการ

บรหารสวนจงหวดและทมงาน๓๘..ประธานภาคและทมงาน..รวมทงขอพพาทเกยวกบการไดมาซงกรรมการ

ขององคการมหาชนทกอตงโดยความรวมมอกนระหวางเทศบาล (Etablissement public de coopération

intercommunale)

คดการเลอกตงทองถนอยในเขตอ�านาจของศาลปกครอง โดยแบงแยกกนดงน คดการเลอกตงระดบ

ภาคและการเลอกตงสภาของเกาะคอรสกาตองฟองตรงตอศาลปกครองสงสด ในฐานะทเปนศาลชนตนและ

ศาลสงสด๓๙ สวนคดการเลอกตงสภาเทศบาลและสภาองคการบรหารสวนจงหวดตองฟองตอศาลปกครอง

ชนตน๔๐ และหากตองการโตแยงค�าพพากษาศาลปกครองชนตน กใหอทธรณไปยงศาลปกครองสงสดได

โดยไมตองผานศาลปกครองชนอทธรณ เชนกน คดพพาทเกยวกบการไดมาซงฝายบรหารของภาคและเกาะ

คอรสกา กตองฟองตรงตอศาลปกครองสงสด สวนคดพพาทเกยวกบการไดมาซงฝายบรหารของเทศบาล

และองคการบรหารสวนจงหวดตองฟองตอศาลปกครองชนตน และหากตองการโตแยงค�าพพากษาศาล

ปกครองชนตน กใหอทธรณไปยงศาลปกครองสงสดไดโดยไมตองผานศาลปกครองชนอทธรณ

ในสวนของคดเกยวกบรายชอผมสทธเลอกตง แบงเปน ๒ ประเภท ไดแก ประเภทแรก การตรวจ

สอบความถกตองทางกระบวนการและรปแบบของการจดท�าบญชรายชอผมสทธเลอกตง..กฎหมาย

ก�าหนดใหคณะกรรมการชดหนงจดท�ารายชอผมสทธเลอกตง หากผวาการจงหวดเหนวาการจดท�ารายชอ

ผมสทธเลอกตงนนไมถกตองตามรปแบบและกระบวนการ กใหเสนอค�ารองตอศาลปกครองชนตนภายใน

๒ วน และศาลปกครองชนตนตองพจารณาค�ารองใหแลวเสรจภายใน ๓ วน และอาจก�าหนดระยะเวลาให

คณะกรรมการจดท�ารายชอผมสทธเลอกตงเสยใหม เมอศาลปกครองชนตนมค�าพพากษา นายกเทศมนตรหรอ

ผวาการจงหวดอาจอทธรณโตแยงค�าพพากษาศาลปกครองชนตนนนตอศาลปกครองสงสดไดภายใน ๑๐ วน

ประเภททสอง การโตแยงวาไมมชออยในรายชอผมสทธเลอกตง บคคลใดทไมมชอในรายชอผมสทธ

เลอกตง ใหบคคลนนรองตอศาลแขวง ค�าพพากษาศาลแขวงอาจถกอทธรณโตแยงตอศาลฎกา

ในสวนของคดเกยวกบคณสมบตของผสมครรบเลอกตง ในการเลอกตงระดบทองถน ผสมครตอง

ยนการสมครตอผวาการจงหวด ในกรณทผวาการจงหวดปฏเสธการรบสมครโดยอางเหตเรองขาดคณสมบต

ผสมครนนอาจเสนอค�ารองโตแยงการปฏเสธดงกลาวตอศาลปกครองชนตนภายใน ๒๔ ชวโมง และศาล

ปกครองชนตนตองวนจฉยภายใน ๓ วน ค�าพพากษาศาลปกครองชนตนใหถอเปนทสด อยางไรกตาม ความ

ถกตองของค�าพพากษาศาลปกครองชนตนดงกลาว อาจถกหยบยกขนโตแยงไดในฐานะประเดนรองแหงคด

ในกรณฟองโตแยงการเลอกตง โดยอางวาการเลอกตงนนไมชอบ เพราะมประเดนปญหาเรองค�าพพากษาศาล

ปกครองชนตนไดวนจฉยตดสทธผสมครนนไมถกตอง

๓๘ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 16 janvier 1987, Ansallem, Rec., p.6 ; ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด

CE 19 janvier 2007, Sindou Faurie.

๓๙ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา L.361 และ L.381

๔๐ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา L.222 และ L.248 ส�าหรบการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด

นน ใหใชเขตอ�าเภอเปนเขตเลอกตง กลาวคอ ในจงหวดหนงประกอบดวยหลายอ�าเภอ เขตอ�าเภอหนงกใหมการจดการเลอก

ตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด ๑ คน


เมอทราบถงขอบเขตของคดเลอกตงทองถน และการแบงเขตอ�านาจภายในศาลปกครองในคด

เลอกตงทองถนแลว สมควรพจารณาในรายละเอยดเกยวกบวธพจารณาคดเลอกตงทองถนตอไป โดยเรมจาก

เงอนไขการฟองคด (๒.๑) การด�าเนนกระบวนพจารณาและการแสวงหาขอเทจจรง (๒.๒) ค�าพพากษา (๒.๓)

และการอทธรณค�าพพากษา (๒.๔)

๒.๑ เงอนไขการรบค�าฟอง

ในระบบกฎหมายฝรงเศส วธพจารณาคดปกครองในศาลปกครองมเงอนไขส�าคญประการหนงคอ

หลกการตองมค�าสงทางปกครองหรอกฎกอนจงจะมาฟองคดตอศาลปกครองได (La décision préalable)

กลาวคอ กอนทผฟองจะมาฟองคดตอศาลปกครอง ผฟองตองมวตถแหงคดเปนค�าสงทางปกครองหรอกฎ

เสยกอน หากไมมวตถแหงคดเชนวา ศาลปกครองจะไมรบค�าฟอง ในกรณทเปนการฟองเพอขอเพกถอน

ค�าสงทางปกครองหรอกฎ ยอมไมมปญหา เพราะวตถแหงคดในกรณนเปนค�าสงทางปกครองหรอกฎอยแลว

แตในกรณทเปนการฟองเพอขอเรยกคาสนไหมทดแทนอนเนองมาจากความรบผดของฝายปกครอง ผฟองจะ

มาฟองตอศาลปกครองทนทไมได เพราะยงไมมวตถแหงคดเปนค�าสงทางปกครองหรอกฎ ผฟองจงตองไปเรยก

รองคาสนไหมทดแทนจากองคกรเจาหนาทฝายปกครองเสยกอน เมอองคกรเจาหนาทฝายปกครองวนจฉย

สงการประการใดแลว ผฟองคดไมเหนดวย จงสามารถมาฟองคดตอศาลปกครองได

ส�าหรบคดการเลอกตงทองถน มปญหาวาวตถแหงคดคออะไร ในกรณโตแยงผลการเลอกตง วตถ

แหงคดคอผลการเลอกตง ซงกไมอาจถอไดวามลกษณะเปนค�าสงทางปกครองหรอกฎ อกนยหนงคอ ในคด

การเลอกตงทองถน ผฟองคดไมไดฟองโตแยงค�าสงทางปกครองหรอกฎนนเอง เพอมใหเกดความลาชาในการ

ด�าเนนคด และเพอมใหเกดปญหาถกเถยงกน ศาลปกครองจงวางแนวไววา ในคดเลอกตง ไมตองน�าหลกการ

ตองมค�าสงทางปกครองหรอกฎกอนจงจะมาฟองคดตอศาลปกครอง (La décision préalable) มาใช ๔๑

๒.๑.๑ ผมสทธฟองคด

ในคดการเลอกตงทองถน ผมสทธฟองคดจะกวางกวาคดการเลอกตงสมาชกรฐสภา ผมสทธฟองคด

การเลอกตงทองถน มดงน

• ผมสทธเลอกตง ผมสทธเลอกตงทกคนในเขตเลอกตงทองถนนนมสทธฟองตอศาลปกครองเพอ

โตแยงผลการเลอกตง

•..ผสมครรบเลอกตง ผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตงทองถนนน แมจะไดรบการเลอกตงหรอไม

กตาม มสทธฟองตอศาลปกครองเพอโตแยงผลการเลอกตง

• ผมสทธสมครรบเลอกตง เฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล ผมสทธสมครรบเลอกตงมสทธ

ฟองตอศาลปกครองเพอโตแยงผลการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล

๔๑ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 30 mars 2007, Techer.


• สมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด เฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวน

จงหวดสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดมสทธฟองตอศาลปกครองเพอโตแยงผลการเลอกตงสมาชก

สภาองคการบรหารสวนจงหวด๔๒

• ตวแทนจากราชการสวนกลาง มสทธฟองคดการเลอกตงทองถนตอศาลปกครองไดเฉพาะในกรณ

ทการจดการเลอกตงทองถนนนไมเปนไปตามเงอนไขทกฎหมายก�าหนด ผวาการจงหวดในฐานะตวแทนของ

ราชการสวนกลางไมอาจหยบยกประเดนความเสยหายอนเกดจากการทจรตซอเสยงมาโตแยงการเลอกตงได

ตองเปนเรองของผสมครรบเลอกตงและผมสทธเลอกตงเทานน

• คณะกรรมการแหงชาตวาดวยการตรวจสอบบญชรายจายการรณรงคหาเสยงการเลอกตงและ

การใชจายเงนทางการเมอง มสทธฟองคดการเลอกตงทองถนตอศาลปกครองไดเฉพาะในกรณไมปฏบตตาม

กฎเกณฑเรองการใชจายเงนเพอการรณรงคหาเสยงเลอกตงเทานน

กฎหมายก�าหนดใหเฉพาะบคคลดงทกลาวไวขางตนเทานนทมสทธฟองคดการเลอกตงทองถนตอ

ศาลปกครอง ดงนน นตบคคล สมาคม หรอพรรคการเมอง จงไมอาจฟองคดการเลอกตงทองถนตอศาล

ปกครองได๔๓ อยางไรกตาม นตบคคล สมาคม หรอพรรคการเมอง อาจเขามาในกระบวนพจารณาคดไดใน

กรณทคความซงเปนผสมครรบเลอกตงในสงกดรองขอ ๔๔

บคคลธรรมดาหลายคนอาจฟองคดรวมกนไดโดยค�าฟองกลม๔๕ ในกรณทค�าฟองกลมนนไมไดระบ

วาจะใหผฟองคนใดเปนตวแทนในการด�าเนนคด ศาลจะถอวาผฟองทมรายชอล�าดบแรกเปนตวแทน๔๖ และ

ดวยเหตทวาศาลปกครองเครงครดกบเงอนไขสถานะบคคลของผฟองคด ในกรณทผฟองคดเสยชวต ผสมคร

ทอยในบญชรายชอเดยวกนกบผเสยชวต..ไมสามารถเขาเปนผฟองคดแทนและอยในการด�าเนนกระบวน

พจารณาตอไปได๔๗

๒.๑.๒ รปแบบและเนอหาค�าฟอง

ค�าฟองเพอขอโตแยงผลการเลอกตงตองประกอบไปดวยชอผฟองและการลงลายมอชอของผรอง

ปจจบน ผฟองอาจยนค�าฟองไดทางอเมล และตลาการศาลปกครองจะยนยนวาไดรบค�าฟองแลวกลบไปโดย

จดหมาย รฐก�าหนดลงวนท ๒๒ ธนวาคม ค.ศ. ๒๐๐๓ ก�าหนดใหตอไปนผฟองคดไมตองเสยคาธรรมเนยมใน

การฟองคดตอศาลปกครอง ๔๒.เหตทเปนเชนนไดกเพราะวากฎหมายก�าหนดใหสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดด�ารงต�าแหนงครบ

วาระไมพรอมกน สมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดมวาระการด�ารงต�าแหนงคราวละ ๖ ป และทกๆ ๓ ปตองพนจาก

ต�าแหนงครงหนง จงเปนไปไดวามการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดจ�านวนครงหนง โดยทยงมสมาชกสภา

องคการบรหารสวนจงหวดอกจ�านวนครงหนงด�ารงต�าแหนงอย

๔๓ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 17 octobre 1986, Election cantonale Sevran, Rec., p.233, AJDA,

1987, p.39, Conclusion Hubac.

๔๔ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 31 mai 1947, Election cantonale La Brède, Rec., p.589.

๔๕ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 10 juillet 1957, Election municipale Lusignan-Grand, Rec., p.915.

๔๖ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 31 juillet 1996, Election municipale Argenton-Château, Rec.,

p.907.

๔๗ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 26 juin 1996, Election municipale Anse, Rec., p.250.


ในค�าฟอง ผฟองตองระบค�าขอตอศาลปกครองไวดวย ส�าหรบคดการเลอกตงทองถน ผฟองสามารถ

ขอใหศาลปกครองเพกถอนผลการเลอกตงทองถนในเขตเลอกตงใดเขตเลอกตงหนง หรอประกาศผลการเลอก

ตงใหมในเขตเลอกตงใดเขตเลอกตงหนง๔๘ ดงนน ค�าฟองทขอใหศาลปกครองพจารณาบทบญญตในประมวล

กฎหมายเลอกตง๔๙ ค�าฟองทขอใหศาลปกครองก�าหนดเงอนไขของผสมครรบเลอกตง๕๐ ค�าฟองทแจงแก

ศาลปกครองถงเงอนไขการจดท�าบญชรายชอผมสทธเลอกตง๕๑ ค�าฟองทขอใหศาลปกครองพจารณาการ

นบคะแนนเลอกตง๕๒ ค�าฟองทขอใหศาลปกครองพจารณาแกไขจ�านวนคะแนนในการนบคะแนนเลอกตง๕๓

ค�าฟองทงหลายเหลานจะถกปฏเสธไมรบค�าฟองจากศาลปกครอง

อยางไรกตาม..ในบางกรณศาลปกครองกรบค�าฟองทไมไดขอเพกถอนผลการเลอกตงอยางชดแจง

เชน ค�าฟองเกยวกบประเดนคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง ศาลปกครองยอมรบค�าฟองดงกลาวดวย

เหตทวาประเดนเรองคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตงเกยวพนกบบคคลทไดรบเลอกตงในเขตเลอกตง

นน๕๔

๒.๑.๓ สถานทยนค�าฟองและระยะเวลาการฟองคด

ส�าหรบการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด..ผประสงคโตแยงคดคานการเลอกตง

อาจยนเรองแนบพรอมไปกบบนทกวาจาประจ�าวน (Procès-verbal) ทจดท�าขนโดยเจาหนาทประจ�าหนวย

เลอกตง จากนนผวาการจงหวดจะเสนอเรองตอไปยงศาลปกครองชนตนทมเขตอ�านาจ อยางไรกตาม ผฟอง

คดอาจเสนอค�าฟองตอศาลปกครองชนตนทมเขตอ�านาจโดยตรงดวยตนเองกได

ในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล..ผใดประสงคโตแยงคดคานผลการเลอกตง..อาจยนเรองแนบ

พรอมไปกบบนทกวาจาประจ�าวน (Procès-verbal) ทจดท�าขนโดยเจาหนาทประจ�าหนวยเลอกตง หรอ

เสนอเรองแยกไปตางหากตอส�านกงานเทศบาล หรอส�านกงานยอยผวาการจงหวด หรอส�านกงานผวาการ

จงหวด นอกจากน ผฟองคดอาจเสนอค�าฟองตอศาลปกครองชนตนทมเขตอ�านาจโดยตรงดวยตนเองกได

ในการเลอกตงสมาชกสภาภาคซงอยในเขตอ�านาจของศาลปกครองสงสดนน ใหผฟองยนค�าฟอง

ไดทส�านกงานผวาการจงหวดหรอส�านกงานยอยผวาการจงหวดทผฟองมภมล�าเนา

ในกรณทเปนการฟองโดยผวาการจงหวด ใหผวาการจงหวดยนค�าฟองภายในระยะเวลา ๑๕ วน

ส�าหรบการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดและการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล และให

ผวาการจงหวดยนค�าฟองภายในระยะเวลา ๑๐ วน ส�าหรบการเลอกตงสมาชกสภาภาค

๔๘ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 5 décembre 1913, Election Poggio-Mezzana, Rec., p.1214.

๔๙ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 29 décembre 1989, Election municipale Saint-Symphorien-sur-

Coise.

๕๐ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 15 novembre 1989, Election cantonale Saint-Médard-en-Jalles.

๕๑ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 11 octobre 1989, Election municipale Peintre.

๕๒ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 16 janvier 1995, Le Moan.

๕๓ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 13 décembre 1993, Brethous.

๕๔ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 13 mai 1996, Election municipale Saint Christophe-sur-Guiers,

Rec., p.899 ; DA, 1996, commentaire 428.


ในกรณทผฟองเปนบคคลอนทมใชผวาการจงหวด ตองยนค�าฟองภายในระยะเวลา ๕ วน ส�าหรบ

การเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด และการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล และตองยนค�าฟอง

ภายในระยะเวลา ๑๐ วน ส�าหรบการเลอกตงสมาชกสภาภาค

ในกรณทผ ใดประสงคโตแยงคดคานผลการเลอกตงดวยวธการยนเรองแนบพรอมไปกบบนทก

วาจาประจ�าวน (Procès-verbal) ทจดท�าขนโดยเจาหนาทประจ�าหนวยเลอกตง เมอไดยนเรองไปแลวแต

เจาหนาทของจงหวดเสนอเรองไปยงศาลปกครองลาชาเอง เชนน ไมถอวาเปนการฟองทเกนระยะเวลา

ศาลปกครองตองรบฟอง๕๕ อยางไรกตาม ในกรณทผฟองคดยนฟองคดตอศาลทไมมเขตอ�านาจหรอฟองผดศาล

การฟองนไมสงผลใหระยะเวลาสะดดลง๕๖

ในคดเลอกตง วธการนบระยะเวลาการฟองคดจะไมนบวนเลอกตงหรอวนประกาศผลการเลอกตง

รวมเขากบระยะเวลา แตวนทเปนวนครบก�าหนดระยะเวลาจะถกนบรวมเขากบระยะเวลาดวย เชน การเลอก

ตงสมาชกสภาเทศบาลมขนในวนท ๑ มกราคม ผฟองตองยนฟองคดภายในระยะเวลา ๕ วน ระยะเวลา

ดงกลาวจะเรมนบเมอวนท ๒ มกราคม นบไป ๕ วนกจะสนสดระยะเวลาในวนท ๖ มกราคม เวลาเทยงคน

มปญหาวาระยะเวลาการฟองคดจะเรมนบตงแตเมอใด แมประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา R 113

และ R 119 จะก�าหนดใหระยะเวลาการฟองคดเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดและสมาชก

สภาเทศบาลเรมนบจากวนเลอกตงกตาม แตในความเปนจรงแลวระยะเวลาจะเรมนบจากวนประกาศผลการ

เลอกตง๕๗ การเรมตนนบดงกลาวนใชกบการฟองคดเลอกตงสมาชกสภาภาคดวย อยางไรกตาม โดยสวนใหญ

วนประกาศผลการเลอกตงกมกเปนวนเดยวกนกบวนเลอกตงอยแลว

นอกจากศาลปกครองจะไมรบค�าฟองทฟองพนก�าหนดระยะเวลาการฟองคดแลว ประเดนทผฟอง

หยบยกขนในคดกเชนเดยวกนกบค�าฟอง หากเปนประเดนใหมทผฟองเพงหยบยกขนมาโดยไมไดเสนอไวใน

ค�าฟองหรอหยบยกมาเมอพนระยะเวลาการฟองคดไปแลว ศาลกจะไมรบประเดนดงกลาวไวพจารณา เชน

ผฟองคดไดฟองโตแยงคดคานผลการเลอกตงภายในระยะเวลาทกฎหมายก�าหนด โดยโตแยงวาการเลอกตง

ไมชอบดวยกฎหมาย เพราะมกระบวนการกดดนผมสทธเลอกตงใหลงคะแนนใหผสมครรายหนง ตอมา เมอ

พนระยะเวลาการฟองคดแลว ผฟองคดจะขอยกประเดนใหมเพมเตมวา การเลอกตงนนไมชอบดวยกฎหมาย

เพราะไมเคารพหลกการลงคะแนนเปนความลบ เชนน ประเดนหลงเปนประเดนใหมทยกขนมาเมอพนระยะ

เวลาฟองคดแลว ศาลจงไมรบประเดนดงกลาวไวพจารณา๕๘ อยางไรกตาม หากประเดนทหยบยกขนใหมนน

ไมไดเปนประเดนใหมแหงคด แตเปนเพยงการขยายความประเดนเดมทยกมาในค�าฟองใหหนกแนนชดเจนยง

ขน กรณน แมจะยกขนมาภายหลงพนระยะเวลาการฟองคดแลว ศาลกรบไวพจารณา๕๙

๕๕ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 26 mai 1978, Election municipale Aix-en-Provence, Rec., p.825.

๕๖ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 27 février 1953, Election cantonale Vezzani, Rec., p.105.

๕๗ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 15 avril 1996, Election municipale Bullion.

๕๘ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 15 juillet 1958, Election municipale L’Entre Deux, Rec., p.911.

๕๙ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 28 avril 1965, Election cantonale Roquebillière, Rec., p.946.


๒.๒ การด�าเนนกระบวนพจารณาและการแสวงหาขอเทจจรง

๒.๒.๑ หลกการตอสโตแยงทปรากฏในกระบวนพจารณา

(ก) หลกกำรตอสโตแยงกบกำรสงเอกสำรระหวำงคควำม

ตามหลกกฎหมายวธพจารณาความแลว หลกการตอสโตแยง (Le principe du contradictoire)

เปนหลกการทส�าคญอนขาดเสยมได..ในกระบวนพจารณาของแตละคดตองเปดโอกาสใหคความไดโตแยง

แสดงพยานหลกฐานเพอสนบสนนขออางของตนและหกลางขอกลาวหาของคความฝายตรงขามไดอยางเตมท

การทคความจะสามารถโตแยงแสดงพยานหลกฐานไดอยางเตมทหรอไมนนยอมขนอยกบการทราบขอกลาวหา

หรอขออางหรอขอสนบสนนของคความอกฝายเสยกอน ดงนน กฎหมายจงตองก�าหนดขนตอนการแจง

ขอกลาวหาหรอขออางและขนตอนการสงเอกสารใหแกคความอกฝายหนง

ในคดเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดและสมาชกสภาเทศบาล ภายใน ๓ วนนบ

รบค�าฟองเขาสกระบวนพจารณา ประธานศาลปกครองชนตนตองสงค�าฟองโตแยงคดคานการเลอกตงให

สมาชกสภาเทศบาลหรอสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดในเขตเลอกตงทถกโตแยงคดคานไดรบทราบ

ในสวนของคดเลอกตงสมาชกสภาภาค ประมวลกฎหมายเลอกตงไมไดระบไว จงตองใชประมวลกฎหมาย

กระบวนการยตธรรมทางปกครอง ซงก�าหนดใหค�าฟองตองถกสงใหแกคความ แตบทบญญตในประมวล

กฎหมายนไมไดก�าหนดไววาตองสงค�าฟองใหแกคความภายในระยะเวลากวน

การสงค�าฟองโตแยงคดคานการเลอกตง ตองสงใหเฉพาะผไดรบการเลอกตงในเขตเลอกตงทถก

โตแยงเทานน ไมจ�าเปนตองสงใหแกผไดรบการเลอกตงในเขตเลอกตงอนหรอบคคลอนใด๖๐ เชน ค�าฟอง

โตแยงคดคานการลงคะแนนเลอกตงรอบแรก ไมจ�าเปนตองสงใหผไดรบการเลอกตง๖๑

เมอผไดรบการเลอกตงในเขตเลอกตงทถกโตแยงคดคานไดรบเอกสารค�าฟองแลว..ใหผไดรบการ

เลอกตงนนท�าค�าใหการเสนอตอศาลภายใน ๕ วน อยางไรกตาม ศาลปกครองไดวางแนวไววา ในกรณทไมได

ท�าค�าใหการภายในระยะเวลา ๕ วน ศาลอาจพจารณาอนญาตใหผไดรบการเลอกตงนนท�าขอสงเกตประกอบ

ค�าใหการไดอก ทงน ภายในระยะเวลา ๔๘ ชวโมง๖๒

มกรณทนาสนใจในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล ผฟองจ�านวนหลายคนไดโตแยงความสมบรณ

ของบตรลงคะแนน ๒ ใบในคหาเลอกตงเดยวกน ศาลไดตรวจสอบบตรเลอกตง ๒ ใบดงกลาว รวมทงยงได

ตรวจสอบบตรลงคะแนนใบอนๆ และเอกสารบนทกวาจาประจ�าวน ซงศาลเหนวาไมถกตองทงหมด จงได

พพากษาแกไขผลการเลอกตง คดอทธรณขนไปถงศาลปกครองสงสด ซงพจารณาเหนวาการทศาลปกครอง

ชนตนไมไดแจงใหแกคความทราบในเรองการตรวจสอบความสมบรณของบตรลงคะแนนอนๆ..ถอวาไม

เคารพหลกการตอสโตแยง จงพพากษาใหเพกถอนค�าพพากษาของศาลปกครองชนตน๖๓

๖๐ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 12 février 1990, Mattéi. ๖๑ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 27 octobre 1971, Election municipale Hiers Brouage, Rec., p.638. ๖๒ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 29 juillet 2002, Election municipale Munster.

๖๓ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 10 juillet 2002, Election municipale Piré-sur-Seiche.


อยางไรกตาม หลกการตอส โตแยงไมน�ามาใชกบกรณค�าแถลงการณของตลาการผ แถลงคด

กลาวคอ ไมจ�าเปนตองสงค�าแถลงการณของตลาการผแถลงคดใหแกคความเพอเปดโอกาสใหคความได

โตแยงอกครง๖๔ ศาลปกครองยงยนยนอกวา หลกการไดรบการพจารณาคดทเปนธรรมตามมาตรา ๖ - ๑

ของอนสญญายโรปวาดวยสทธมนษยชนไมใชบงคบกบคดการเลอกตง ดงนน การไมสงค�าแถลงการณของ

ตลาการผแถลงคดใหแกคความทราบจงไมขดกบมาตรา ๖ - ๑๖๕

(ข) กำรนงพจำรณำ

ในคดเลอกตงทองถน..ไมวาจะเปนคดเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลและสมาชกสภาองคการบรหาร

สวนจงหวดในศาลปกครองชนตนหรอคดการเลอกตงสมาชกสภาภาคในศาลปกครองสงสด กฎหมายบงคบ

ใหมการก�าหนดวนนงพจารณา ภายหลงขนตอนการสงเอกสารระหวางคความแลวเสรจ ภายใน ๔ วนศาล

ตองนดหมายคความมาศาลในวนนงพจารณา ศาลตองแจงนดหมายไปยงคความ รวมทงผไดรบการเลอกตง

ทกรายในเขตเลอกตงทโตแยง๖๖..การนดหมายวนนงพจารณาทลาชาจนเกนไปอาจน�ามาซงการเพกถอน

ค�าพพากษา๖๗

(ค) กำรแถลงกำรณดวยวำจำ

ภายหลงการออกนงพจารณาของตลาการเจาของส�านวนประจ�าองคคณะ ค ความอาจเสนอ

แถลงการณดวยวาจาได อยางไรกตาม เนองจากคดเลอกตงมลกษณะเปนขอพพาททางมหาชนซงใชวธ

พจารณาโดยเอกสารเปนส�าคญ การแถลงการณดวยวาจาจงท�าไดเพยงเสรมและขยายความประเดนตางๆ

ทปรากฏอยในเอกสารเทานน ดงนน ถาคความไมไดจดท�าสรปเปนเอกสาร กไมสามารถขอแถลงการณดวย

วาจาได นอกจากน หวหนาองคคณะอาจสงใหยตการแถลงการณดวยวาจาไดหากพจารณาแลวเหนวาคความ

ไมสามารถอธบายดวยวาจาไดกระจางแจง ในกรณทเปนการด�าเนนกระบวนพจารณาในศาลปกครองสงสด

กฎหมายก�าหนดใหเฉพาะทนายความเทานนทสามารถแถลงการณดวยวาจาในฐานะตวแทนของคความ

๒.๒.๒ ภาระการพสจน

ในคดเลอกตง ผฟองคดตองรบภาระการพสจนในประเดนความไมชอบดวยกฎหมายของการเลอกตง

ทตนไดหยบยกขนมา ผถกฟองตองรบภาระการพสจนเฉพาะประเดนคณสมบตผมสทธลงสมครรบเลอกตงใน

กรณทตนถกโตแยงวาไมมคณสมบต

หากประเดนความไมชอบดวยกฎหมายหรอความเสยหายใดทผฟองหยบยกเปนประเดนแลว

ไมสามารถพสจนไดอยางชดเจน ศาลกจะไมพจารณา เชน ผรองโตแยงความชอบดวยกฎหมายของการ

มอบอ�านาจใหบคคลอนลงคะแนนแทนตน..แตผรองไมสามารถยกประเดนใหศาลเหนไดวามความผดปกต

หรอความไมชอบดวยกฎหมายของการลงคะแนนอยางไร

๖๔ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 18 décembre 2002, Election conseil de Paris, เขตท 5. ๖๕ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 29 juillet 2002, Election municipale Dunkerque. ๖๖ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 30 janvier 2002, Election municipale Maraivillier. ๖๗ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 28 décembre 2001, Meye.


๒.๒.๓ ระบบไตสวนทปรากฏในกระบวนพจารณา

ภาระการพสจนของคความอาจไดรบการบรรเทาเบาบางลงไดดวยระบบไตสวนทใหอ�านาจแก

ตลาการในการมบทบาทด�าเนนคดและแสวงหาขอเทจจรงแหงคด..ตลาการศาลปกครองมอ�านาจก�าหนด

มาตรการบางประการเพอชวยในการแสวงหาขอเทจจรง

ในกรณทคความรองขอ หรอศาลเหนควรเอง ศาลอาจสงใหมการเรยกพยานมาใหถอยค�าได ในกรณ

ทคความรองขอ กเปนดลพนจของศาลทจะอนญาตใหมการเรยกพยานมาใหถอยค�าหรอไมกได นอกจากน

ศาลยงอาจสงใหมการเดนเผชญสบนอกสถานทกได..การใชมาตรการแสวงหาขอเทจจรงเหลานตองเคารพ

หลกการตอสโตแยงเสมอ กลาวคอ เอกสาร รายงาน ขอเทจจรงตางๆ ทไดมาจากการใชมาตรการแสวงหา

ขอเทจจรงตองสงใหกบคความ

๒.๓ ค�าพพากษา

๒.๓.๑ ระยะเวลาการมค�าพพากษา

ในคดการเลอกตงทองถน ตลาการศาลปกครองตองมค�าพพากษาภายใน ๒ เดอนนบแตค�ารองเขาส

กระบวนพจารณา๖๘ ระยะเวลาดงกลาวอาจขยายออกไปเปน ๓ เดอนไดในกรณทศาลปกครองตองยตการ

พจารณาคดไวชวคราวเพอรอการวนจฉยของคณะกรรมการแหงชาตวาดวยการตรวจสอบบญชรายจายการ

รณรงคหาเสยงการเลอกตงและการใชจายเงนทางการเมอง (CNCCFP) ระยะเวลาการมค�าพพากษาของศาล

ปกครองใหเรมนบตงแตศาลปกครองไดรบค�าวนจฉยของคณะกรรมการแหงชาตวาดวยการตรวจสอบบญช

รายจายการรณรงคหาเสยงการเลอกตงและการใชจายเงนทางการเมอง

ในคดการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด ถาศาลปกครองตองสงประเดนแหงคดไป

ใหศาลอนพจารณาเบองตน ระยะเวลาการมค�าพพากษาของศาลปกครองใหลดเหลอ ๑ เดอนนบแตวนทศาล

อนมค�าพพากษาในประเดนดงกลาวนน แตถาเปนคดการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล และศาลปกครองตอง

สงประเดนแหงคดไปใหศาลอนพจารณาเบองตน ใหศาลปกครองมระยะเวลาท�าค�าพพากษาภายใน ๓ เดอน

นบแตวนทศาลอนมค�าพพากษาในประเดนดงกลาวนน

ถาระยะเวลาดงกลาวสนสดลงแลวศาลปกครองชนตนยงไมมค�าพพากษา ศาลปกครองชนตนตอง

จ�าหนายค�ารองและแจงใหคความทราบ ในกรณน คความสามารถรองตอศาลปกครองสงสดไดภายใน ๑

เดอน และใหศาลปกครองสงสดเปนศาลชนตนและศาลสงสดในเวลาเดยวกนส�าหรบกรณน๖๙ ในกรณทศาล

ปกครองชนตนมค�าพพากษาออกมาภายหลงระยะเวลาดงกลาวสนสดลง ถอวาค�าพพากษาของศาลปกครอง

ชนตนไมชอบดวยกฎหมายและถาคความอทธรณค�าพพากษาดงกลาวตอศาลปกครองสงสด กรณดงกลาว

ยอมเปนเหตใหศาลปกครองสงสดเพกถอนค�าพพากษาศาลปกครองชนตนได๗๐

๖๘ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา R 114 และมาตรา R 120

๖๙ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา R 117 และมาตรา R 121

๗๐ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 16 janvier 1998, Ciré, Rec., p.15 ; ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 31

janvier 2007, Election municipale Lantheuil.


๒.๓.๒ อ�านาจของศาลปกครองในการพพากษา

โดยหลก เมอศาลรบค�ารองเขาสกระบวนพจารณาแลว ศาลมหนาทตองพจารณาพพากษาในเนอหา

ของคด อยางไรกตาม ศาลปกครองอาจไมตองพจารณาพพากษาในเนอหาของคดไดในกรณดงตอไปน ผรอง

เสยชวต..ผไดรบการเลอกตงในเขตเลอกตงทถกโตแยงคดคานไดเสยชวต..สมาชกสภาทองถนทถกโตแยง

คดคานไดลาออกจากต�าแหนง สภาทองถนทการเลอกตงไดถกโตแยงคดคานไดตอวาระออกไประหวางการ

พจารณาคด ผรองขอถอนค�ารอง

ตามหลกของวธพจารณาคด ศาลไมอาจพพากษาไดเกนกวาทคความรองขอ๗๑ เชน ผรองไดขอ

มาในค�ารองเพยงการเพกถอนการเลอกตงบางสวน..ศาลกไมอาจพพากษาเพกถอนการเลอกตงทงหมดได๗๒

อยางไรกตาม..ความเครงครดของหลกการนจะลดลงไดในกรณประเดนความสงบเรยบรอยซงศาลสามารถ

หยบยกขนพจารณาไดเอง เชน ประเดนเกยวกบคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง๗๓ แมผรองไมไดยก

ประเดนนแตถาศาลตรวจพบ ศาลอาจยกขนพจารณาไดเอง

เมอศาลปกครองพจารณาในเนอหาของคด และจะมค�าพพากษา ศาลปกครองมอ�านาจสงในการ

พพากษาไดหลายรปแบบ ตงแต การแกไขผลการเลอกตง (ก) การเพกถอนการเลอกตง (ข) ตลอดจนการ

ลงโทษผสมครททจรตการเลอกตง (ค)

(ก) กำรแกไขเปลยนแปลงจ�ำนวนคะแนนเสยงและกำรแกไขเปลยนแปลงผลกำรเลอกตง

เมอศาลมอ�านาจในการสงใหมการแกไขผลการเลอกตงได จงเปนธรรมดาอยเองทศาลตองมอ�านาจ

ในการตรวจสอบความถกตองของจ�านวนคะแนนเสยงและความถกตองของบตรลงคะแนน..ศาลไมเพยง

สามารถตรวจสอบความถกตองของบตรลงคะแนนทถกโตแยงคดคานเทานน แตยงสามารถตรวจสอบบตร

ลงคะแนนทกใบในคหาเลอกตงนน๗๔

ในการตรวจสอบความถกตองของคะแนนเสยง ศาลอาจแกไขเปลยนแปลงจ�านวนคะแนนเสยง

ทผสมครแตละคนไดรบหรอทบญชรายชอแตละบญชไดรบ ตลอดจนแกไขจ�านวนคะแนนทอาจสงผลให

ผสมครรายหนงไดคะแนนเสยงขางมากเดดขาดจนผสมครรายนนสามารถเปนผไดรบการเลอกตงตงแตการ

ลงคะแนนรอบแรก๗๕ ส�าหรบการแกไขเปลยนแปลงผลการเลอกตง เมอพจารณาจากจ�านวนคะแนนเสยง

ของผสมครทถกแกไขเปลยนแปลงโดยศาลแลว สงผลใหผลการเลอกตงตองเปลยนล�าดบของผสมครแตละรายไป

เชน เดมจากผสมครทไดคะแนนเปนล�าดบทสองกลายเปนไดคะแนนล�าดบทหนงแทน เชนน ศาลกมอ�านาจ

แกไขเปลยนแปลงผลการเลอกตง โดยประกาศใหผสมครรายนนเปนผไดรบการเลอกตงแทน๗๖

๗๑ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 1 décembre 1989, Election municipale Seraincourt.

๗๒ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 27 avril 1966, Election municipale Moslins, Rec., p.984.

๗๓ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 8 mars 1972, Election municipale Grange-Bombois, Rec., p.196.

๗๔ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 25 janvier 1999, Election régionale PACA.

๗๕ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 3 juillet 1996, Election municipale Breau.

๗๖ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 20 octobre 2004, Election régionale Picardie, AJDA, 2005, p.155.


(ข) กำรเพกถอนกำรเลอกตง

ศาลปกครองมอ�านาจเพกถอนการเลอกตงไดทงหมดและเพกถอนการเลอกตงบางสวน ในสวนของ

การเพกถอนการเลอกตงทงหมดนน ในกรณมการละเมดกฎหมายในประเดนทเปนสาระส�าคญอยางยง ศาล

อาจพพากษาใหเพกถอนการเลอกตงไดทงหมด โดยมตองพจารณาวาประเดนความไมชอบดวยกฎหมาย

นนสงผลตอความถกตองของคะแนนเสยงมากนอยเพยงใด เชน ผสมครรายหนงไมไดลงนามในใบสมคร

รบเลอกตง๗๗ หรอบญชรายชอทชอแรกน�าโดยผสมครทไมมสทธสมครรบเลอกตง๗๘

ในกรณทประเดนความไมชอบดวยกฎหมายไมไดเปนประเดนทเปนสาระส�าคญอยางยงศาล

ปกครองจะพพากษาเพกถอนการเลอกตงทงหมดหรอไมตองพจารณาวาประเดนความไมชอบดวยกฎหมาย

นนมผลกระทบตอความโปรงใสและความถกตองของคะแนนเสยงหรอไม โดยทวไปแลว กรณความไมชอบ

ดวยกฎหมายอนสงผลตอคะแนนเสยงระหวางผสมครอนน�ามาซงการเปลยนแปลงผลการเลอกตงได ถอเปน

กรณประเดนความไมชอบดวยกฎหมายนนมผลกระทบตอความโปรงใสและความถกตองของคะแนนเสยง

และศาลอาจเพกถอนการเลอกตงทงหมดได๗๙..เชน..มประเดนความไมชอบดวยกฎหมายของการเลอกตง

ประเดนหนง หากปราศจากประเดนความไมชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงประเดนนแลว ผสมครทไดรบ

คะแนนล�าดบทสองจะมคะแนนมากเปนล�าดบทหนงแทน

ศาลปกครองเพกถอนการเลอกตงทงหมดไดเชนกนในกรณทศาลเหนสมควรแกไขเปลยนแปลง

คะแนนของผ สมครรายหนงจนท�าใหผ สมครรายนมคะแนนเทากนกบผ สมครทไดคะแนนล�าดบหนง๘๐

ตวอยางเชน ผลการเลอกตง นาย ก. ไดคะแนน ๕๐,๐๐๐ คะแนน นาย ข. ไดคะแนน ๔๙,๕๐๐ คะแนน

นาย ข. รองโตแยงคดคานผลการเลอกตงตอศาลปกครองโดยอางวามการนบคะแนนผดพลาด ศาลพจารณา

แลวเหนวามการนบคะแนนผดพลาดจรง จงแกไขเปลยนแปลงคะแนนของนาย ข. จาก ๔๙,๕๐๐ คะแนนเปน

๕๐,๐๐๐ คะแนน นาย ก.และนาย ข. จงได ๕๐,๐๐๐ คะแนนเทากน ไมมผใดเปนผชนะและไดรบการเลอก

ตง เชนน ศาลอาจพพากษาใหเพกถอนการเลอกตงนทงหมดกได เพอใหมการเลอกตงใหมและหาผชนะและ

ไดรบการเลอกตงตอไป

ในกรณปรากฏใหเหนถงความไมชอบดวยกฎหมายหรอความผดปกตของการจดการเลอกตงจนถง

ขนาดเกดความเปนไปไมไดในการก�าหนดผลการเลอกตงไดอยางแนนอนและถกตอง..ศาลปกครองจะ

เพกถอนการเลอกตงทงหมด๘๑

๗๗ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 21 décembre 1990, Election municipale Mundolsheim, Rec.,

p.379.

๗๘ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 29 juillet 2002, Election municipale Levallois Perret.

๗๙ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 29 décembre 1995, Election cantonale Gueret-Nord, Rec., p.472.

๘๐ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 18 décembre 1996, Election municipale Bures-sur-Yvette, Rec.,

p.911.

๘๑ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 19 mars 1997, Election municipale Marck-en-Calaisis, Rec., p.104;

ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 29 juillet 2002, Election municipale Dunkerque.


ศาลปกครองอาจเพกถอนการเลอกตงบางสวนไดในหลายกรณ .เราอาจพบเหนบอยครงในการ

เลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในเทศบาลทมประชากร ๕,๐๐๐ คนขนไปและการเลอกตงสมาชกสภาภาค ซง

ทงสองกรณนใชการเลอกตงแบบบญชรายชอและค�านวณคะแนนแบบสดสวน เชน ศาลตรวจพบวาผทไดรบ

การเลอกตงรายหนงในบญชรายชอเปนผไมมคณสมบตสมครรบเลอกตง..ศาลกจะเพกถอนผลการเลอกตง

เฉพาะสวนของผไดรบการเลอกตงซงขาดคณสมบตนน..แลวประกาศใหผสมครล�าดบถดไปในบญชรายชอ

นนเปนผไดรบการเลอกตงแทน๘๒..หรอผทไดรบการเลอกตงรายใดรายหนงในบญชรายชอไดรบประโยชน

จากการทจรตการเลอกตง เชน ผทไดรบการเลอกตง ๒ รายในบญชรายชอไดประโยชนจากการทจรตการ

เลอกตง กรณนศาลจะเพกถอนการเลอกตงเฉพาะสวนของผไดรบการเลอกตงรายนนและประกาศเลอน

ใหผสมครล�าดบถดไป เปนผไดรบการเลอกตงแทน๘๓

กรณอาจเปนปญหามากขน..หากประเดนความไมชอบดวยกฎหมายหรอความไมถกตองของการ

เลอกตงนนท�าใหศาลปกครองตดสนใจเพกถอนการเลอกตงเฉพาะสวนของผไดรบการเลอกตงทเปนผสมคร

ในบญชรายชอล�าดบสดทาย เมอเปนผสมครล�าดบสดทายศาลจงไมสามารถประกาศเลอนใหผสมครรายใด

เปนผไดรบการเลอกตงแทน เชนน ศาลจะประกาศวาศาลไมอาจก�าหนดใหผสมครรายใดไดรบประโยชน

จากการเลอนล�าดบขนเปนผไดรบการเลอกตง๘๔

เมอศาลพพากษาเพกถอนการเลอกตงแลวจะสงผลเชนไร ในกรณทศาลเพกถอนการลงคะแนน

ครงแรก กเปนธรรมดาอยเองทการลงคะแนนครงทสองตองถกเพกถอนไปโดยอตโนมต และเมอมการ

เพกถอนการเลอกตงใด กตองจดใหมการเลอกตงใหม

(ค) กำรลงโทษสงหำมมใหบคคลททจรตกำรเลอกตงลงสมครรบเลอกตง

ในกรณทศาลปกครองชนตนพพากษาเพกถอนการเลอกตงในเขตเลอกตงใดไปแลว..ศาลปกครอง

อาจสงหามมใหผสมครรายใดในการเลอกตงทถกเพกถอนไปนน ลงสมครรบเลอกตงในการเลอกตงทจะเกด

ขนใหมไดถาศาลพจารณาแลวเหนวาผสมครรายนนมสวนในการทจรตการเลอกตง๘๕ หากมการอทธรณ

ค�าพพากษาของศาลปกครองชนตนดงกลาวตอศาลปกครองสงสด โดยหลกแลวในคดการเลอกตง กฎหมาย

ก�าหนดใหการอทธรณค�าพพากษายอมมผลทเลาการบงคบตามค�าพพากษา แตในกรณนหากศาลเหนวา

การทจรตการเลอกตงและความไมชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงท�าใหความชอบธรรมของสภาทองถน

ตองมวหมอง ศาลอาจสงใหค�าสงหามมใหผสมครลงสมครรบเลอกตงมผลตอไป๘๖..ในกรณทศาลปกครอง

สงสดไมอาจพพากษาไดภายใน ๓ เดอนนบแตรบอทธรณ ใหค�าสงหามมใหผสมครลงสมครรบเลอกตงสนผลลง

ทนท ๘๗

๘๒ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 29 juillet 2002, Election municipale Dunkerque.

๘๓ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 30 septembre 1996, Election municipale Bischeim, Rec., p.901. ๘๔ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 27 janvier 1984, Election municipale Plessis-Robinson, Rec., p.26.

๘๕ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา L 223-1 และมาตรา L 250-1

๘๖ ค�าพพากษาศาลปกครองสงสด CE 14 septembre 1983, Election municipale Aulnay-sous-Bois, AJDA,

1984, p.349.

๘๗ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา L 223-1 และมาตรา L 250-1


เมอศาลปกครองมค�าพพากษาถงทสดยนยนวามการทจรตการเลอกตง ใหศาลสงเอกสารทเกยวของ

ทงหมดไปใหอยการแหงสาธารณรฐ๘๘ ในกรณทศาลปกครองพพากษาเพกถอนการเลอกตงททจรตเพอ

หลกเลยงการทจรตในการเลอกตงซอมครงตอไป ศาลอาจแตงตงบคคลไปรวมตรวจสอบและจดการเลอกตง

รวมกบประธานกรรมการประจ�าหนวยเลอกตงได๘๙

๒.๔ การอทธรณค�าพพากษา

เมอศาลปกครองชนตนมค�าพพากษาแลว คความมสทธอทธรณค�าพพากษาดงกลาวตอศาลปกครอง

สงสด โดยศาลปกครองสงสดจะรบพจารณาอทธรณเฉพาะกรณทคความอทธรณโตแยงค�าพพากษาของศาล

ปกครองชนตนทเปนคดการโตแยงการเลอกตงเทานน

ตามประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา L 250 ผมสทธอทธรณ ไดแก คความทเกยวของ สวนจะเปน

ใครบางนนยอมขนกบค�าพพากษาของศาลปกครองชนตนวากระทบกบผใดบาง เชน ในกรณทศาลปกครอง

ชนตนพพากษาโดยมผลเปลยนแปลงผลการเลอกตง ผมสทธอทธรณกจะไดแก ผมสทธเลอกตง ผสมคร

ผทไดรบเลอกตง เปนตน

ผมสทธอทธรณตองอทธรณตอศาลปกครองสงสดภายในระยะเวลา ๑ เดอนนบแตศาลปกครอง

ชนตนไดแจงค�าพพากษา ในกรณทการแจงค�าพพากษาศาลปกครองชนตนไมไดระบระยะเวลาการอทธรณให

คความไดรบทราบ ใหขยายระยะเวลาอทธรณออกเปน ๒ เดอน การยนอทธรณอาจยนโดยตรงตอศาลปกครองสงสด..หรอยนผานส�านกงานผวาการจงหวดหรอ

ส�านกงานยอยผวาการจงหวด ในกรณทผยนอทธรณอาศยในดนแดนโพนทะเล ระยะเวลาการอทธรณให

ขยายออกไปอก ๑ เดอน

ในคดการเลอกตงทองถน..การอทธรณค�าพพากษาศาลปกครองชนตนมผลทเลาการบงคบตาม

ค�าพพากษาศาลปกครองชนตน..นนหมายความวา..ในกรณทศาลปกครองชนตนพพากษาใหเพกถอนการ

เลอกตงทองถนแลวมผอทธรณค�าพพากษาดงกลาว..การอทธรณนมผลทเลาการบงคบตามค�าพพากษาศาล

ปกครองชนตนทใหเพกถอนการเลอกตง เมอการอทธรณทเลาการเพกถอนการเลอกตงลงชวคราว ผลของ

การเลอกตงกยงคงอย สมาชกสภาทองถนผไดรบการเลอกตงจากการเลอกตงดงกลาวยงคงด�ารงต�าแหนง

ตอไป ดงนน การอทธรณนจงไมเปนเหตใหสมาชกสภาทองถนตองหยดการปฏบตหนาท สมาชกสภาทองถนผ

ถกโตแยงคดคานการเลอกตงนนยงคงปฏบตหนาทสมาชกสภาทองถนไดตอไป จนกวาศาลปกครองสงสดจะม

ค�าพพากษา เวนแตในกรณทศาลปกครองชนตนพพากษาเพกถอนการเลอกตงเนองจากมการทจรตการเลอก

ตงและศาลมค�าสงใหผทไดรบการเลอกตงนนหยดการปฏบตหนาทชวคราว

ศาลปกครองสงสดตองพจารณาอทธรณและมค�าพพากษาภายใน ๖ เดอนนบแตรบค�าอทธรณ โดย

ศาลปกครองสงสดสามารถตรวจสอบขอเทจจรงและขอกฎหมายของคดได

๘๘ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา L 117-1

๘๙ ประมวลกฎหมายเลอกตง มาตรา L 118-1


บทท ๓

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ในระบบกฎหมายฝรงเศส

ประเดนปญหาวาสมควรมกระบวนการยตธรรมเปนกรณเฉพาะในคดอาญาส�าหรบผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองหรอไมเปนเรองทถกเถยงกนมานาน ฝายหนงเหนวาไมสามารถมได เพราะในนามของนตรฐ

นนบคคลทกคนตองอยภายใตกฎหมายและเสมอภาคกนตอหนากฎหมาย บคคลทวไปกระท�าความผด

อาญากตองเขาส กระบวนการยตธรรม ถกด�าเนนคด ฟองรอง และพจารณาตามกระบวนการปกต

เมอผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกระท�าความผดอาญา..กตองใชกระบวนการตามปกตเชนบคคลธรรมดา

ดจกน การสรางกระบวนการยตธรรมแบบเฉพาะใหแกผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมอง เทากบวา

เปนการเลอกปฏบตโดยอาศยต�าแหนงหรอคณสมบตของผกระท�าความผดอาญา ยอมขดกบหลกความ

เสมอภาค อกฝายหนงเหนวาจ�าเปนตองม เพราะผด�ารงต�าแหนงทางการเมองปฏบตหนาทเพอประโยชน

สาธารณะ และการปฏบตหนาทนนยอมมโอกาสผดพลาดได จงยอมมกระบวนการเฉพาะเพอคมครอง

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองดวย และการกระท�าความผดอนเกดจากการปฏบตหนาทยอมเกยวพนกบการ

บรหารไมมากกนอย หากใชกระบวนการปกตกบคดเหลาน อาจเปนการเปดโอกาสใหองคกรตลาการไดเขา

มาแทรกแซงการบรหารได จงสมควรสรางกระบวนการยตธรรมเฉพาะส�าหรบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง โดยองคกรทท�าหนาทพจารณาตองมรฐสภาเขาไปมสวนรวมดวย๑

ในประเทศฝรงเศสนน ความคดแบบหลงไดยดครองมาอยางชานานนบแตการปฏวต ค.ศ. ๑๗๘๙

สวนหนงอาจเปนเพราะวฒนธรรมทางกฎหมายของฝรงเศสตงแตการปฏวตในป ค.ศ. ๑๗๘๙ เปนไปใน

ทศทางทรงเกยจองคกรตลาการ เนองจากในสมยระบอบเกา (L’Ancien régime) องคกรตลาการไดกดขวาง

ความพยายามปฏรปของราชส�านก ภายหลงจากการปฏวต คณะผกอการปฏวตจงตดอ�านาจขององคกร

ตลาการในการพจารณาคดปกครองและใหฝายปกครองดวยกนท�าหนาทพจารณาคดกนเอง๒.นอกจากน.

ยงเหนไดจากการทระบบกฎหมายฝรงเศสไมยอมใหองคกรใดมอ�านาจมาควบคมวา กฎหมายทฝาย

นตบญญตตราขนและประกาศใหมผลใชบงคบแลวนนขดหรอแยงกบรฐธรรมนญ เพราะกฎหมายทฝาย

นตบญญตตราขนเปนเจตจ�านงทวไป (Volonté générale) ของประชาชน องคกรใดกไมสามารถลบลางได

นอกจากฝายนตบญญตเอง กวาสาธารณรฐฝรงเศสจะยอมใหคณะตลาการรฐธรรมนญไดควบคมวา

รฐบญญตทประกาศใชแลวนนขดหรอแยงกบรฐธรรมนญหรอไม กตองรอถงป ๒๐๐๙ ซงมการแกไขเพมเตม

รฐธรรมนญในเรองดงกลาว๓

๑ Dmitri Georges Lavroff, Le droit constitutionnel de la Ve République, Dalloz, 1999, pp.624 - 625.

๒ โปรดดรายละเอยดใน ปยบตร แสงกนกกล, “ตลาการวบต ประสบการณของฝรงเศส.” ใน ในพระปรมำภไธย

ประชำธปไตย และตลำกำร, กรงเทพ : โอเพนบคส, ๒๕๕๒. หนา ๑๐๕ – ๑๐๖.

๓ โปรดดรายละเอยดใน ปยบตร แสงกนกกล, “การแกไขเพมเตมรฐธรรมนญแหงสาธารณรฐท ๕ ของฝรงเศสเพอ

การปฏรปสถาบนการเมอง.” วำรสำรนตศำสตร, ปท ๓๖ ฉบบท ๔ (ธ.ค.๒๕๕๐). หนา ๗๔๒ – ๗๔๕.


๑. พฒนาการขององคกรทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของประธานาธบดและรฐมนตรในระบบ

กฎหมายฝรงเศส

เราจะเขาใจโครงสรางและการด�าเนนงานขององคกรทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของประธานาธบด

และรฐมนตรในระบบกฎหมายฝรงเศสไดดจ�าเปนตองศกษาถงความเปนมาและวตถประสงคของการกอตง

องคกรนนเสยกอน การกอตงองคกรเฉพาะเพอท�าหนาทพจารณาคดอาญาของประธานาธบดและรฐมนตร

ในสาธารณรฐท ๕ ตามรฐธรรมนญ ๑๙๕๘ นนมพฒนาการแบงไดเปน ๓ ชวง ไดแก การพจารณาคด

อาญาประธานาธบดและรฐมนตรอยภายใตองคกรและกระบวนการเดยวกน (๑.๑) การพจารณาคดอาญา

ประธานาธบดแยกออกจากการพจารณาคดอาญารฐมนตรภายใตองคกรและกระบวนการทตางกน (๑.๒)

และการยกเลกคดอาญาประธานาธบด คงเหลอไวเฉพาะคดอาญารฐมนตร (๑.๓)

๑.๑ ชวงแรก : การพจารณาคดอาญาประธานาธบดและรฐมนตรอย ภายใตองคกรและ

กระบวนการเดยวกน (ค.ศ. ๑๙๕๘ – ค.ศ. ๑๙๙๓)๔

รฐธรรมนญฉบบ ค.ศ. ๑๙๕๘ มาตรา ๖๗ และมาตรา ๖๘ ก�าหนดใหมศาลสงทชอวา Haute Cour

de Justice มอ�านาจหนาทในการพจารณาคดอาญาของประธานาธบดและรฐมนตร และมรฐก�าหนดลงวนท

๒ มกราคม ค.ศ. ๑๙๕๙ ก�าหนดรายละเอยดเกยวกบกระบวนพจารณา

องคประกอบของ Haute Cour de Justice ประกอบไปดวยผพพากษา ๒๔ คน และผพพากษา

ส�ารองอก ๑๒ คน โดยมทมาจาก

• ผพพากษา ๑๒ คน มาจาก สมาชกสภาผแทนราษฎรเลอกกนเอง

• ผพพากษา ๑๒ คน มาจาก สมาชกวฒสภาเลอกกนเอง

• ผพพากษาส�ารอง ๖ คน มาจากสมาชกสภาผแทนราษฎรเลอกกนเอง

• ผพพากษาส�ารอง ๖ คน มาจากสมาชกวฒสภาเลอกกนเอง

ใหผพพากษาดวยกนเลอกประธานหนงคน และรองประธานสองคน วาระของผพพากษาศาลสงนให

เปนไปตามวาระของแตละสภา

เขตอ�านาจของ Haute Cour de Justice มเขตอ�านาจใน ๓ กรณ ดงน

• ความผดฐานทรยศชาต (La haute trahison) ของประธานาธบด โดยหลกแลวประธานาธบดใน

ฐานะประมขของรฐจะไดรบเอกสทธในการไมตองรบผดและไมถกด�าเนนคดตลอดระยะเวลาทด�ารงต�าแหนง

(Irresponsabilité du Chef de l’Etat) แตรฐธรรมนญก�าหนดใหด�าเนนคดแกประธานาธบดไดเฉพาะกรณ

ความผดฐานทรยศชาต (La haute trahison) โดยใหอยในเขตอ�านาจของศาลพเศษนทเรยกวา Haute Cour

de Justice ปญหามอยวาความผดฐานทรยศชาตคออะไร ในประมวลกฎหมายอาญาไมไดบญญตความผด

ฐานนไว และไมมกฎหมายฉบบใดก�าหนดความผดฐานนไว แตความผดฐานทรยศชาตเปนมรดกตกทอดทาง

ประวตศาสตรของระบบกฎหมายฝรงเศส ฝายต�าราพยายามใหค�าอธบายวา ความผดฐานทรยศชาตคอการ

ปฏบตหนาทหรอการละเวนการปฏบตหนาทโดยมชอบและละเมดรฐธรรมนญ..หรอละเมดประโยชนสงสด

ของรฐ

๔ Dmitri Georges Lavroff, Le droit constitutionnel de la Ve République, Dalloz, 1999, pp. 626-636 ;

Philippe Ségur, La responsabilité politique, Coll. Que sais-je ?, PUF, 1998, pp.100-122.


• ความผดอาญาของรฐมนตรซงเกดจากการปฏบตหนาทของรฐมนตร ทงทเปนความผดอาญา

ประเภทอกฤษฏโทษ (Crimes) ซงมโทษจ�าคกตงแต ๕ ปขนไปถงจ�าคกตลอดชวต และความผดอาญา

ประเภทมชฌมโทษ (Délits) ซงมโทษจ�าคกตงแต ๒ เดอนถง ๕ ป นนหมายความวา กรณความผดอาญาของ

รฐมนตร จะมศาลสองศาลทมเขตอ�านาจคกนไป คอ Haute Cour de Justice ในกรณทเปนความผดอาญา

ของรฐมนตรซงเกดจากการปฏบตหนาทของรฐมนตร และศาลยตธรรมตามระบบปกตในกรณทเปนความผด

อาญาของรฐมนตรทไมไดเกยวกบการปฏบตหนาทของรฐมนตร

• บคคลทวไปทเปนผใชหรอผสนบสนนในการกระท�าความผดอาญาของรฐมนตร

ขนตอนการด�าเนนกระบวนพจารณาของ Haute Cour de Justice ม ๓ ขนตอน ดงน ขน

ตอนแรก การกลาวหาวาประธานาธบดหรอรฐมนตรกระท�าความผด ใหสภาผแทนราษฎรและวฒสภา

เปนผกลาวหา โดยแตละสภาตองลงคะแนนอยางเปดเผย และตองแยกกนลงมต โดยมตของทงสองสภาตอง

เหนชอบใหมการกลาวหาเหมอนกน โดยตองไดคะแนนเกนกงหนงของจ�านวนสมาชกแตละสภา ขนตอนท

สอง การไตสวนขอเทจจรง ใหมองคคณะไตสวนขอเทจจรง (Commission d’instruction) ประกอบดวย

ผพพากษาศาลฎกา ซงมาจากการคดเลอกกนเองของผพพากษาศาลฎกา จ�านวน ๕ คน และผพพากษา

ส�ารองอก ๒ คน องคคณะไตสวนนท�าหนาทไตสวนขอเทจจรงการกระท�าอนเปนความผดของประธานาธบด

หรอรฐมนตร หากองคคณะเหนวาคดไมมมล กใหยตกระบวนพจารณาคด หากเหนวามมล กจะเสนอเรอง

ไปยงศาล Haute Cour de Justice เพอพพากษาตอไป การไตสวนขอเทจจรงดงกลาวใหใชหลกเกณฑตาม

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ขนตอนทสาม การพจารณาพพากษา เมอค�ารองถกเสนอตอมายง

ศาล Haute Cour de Justice ใหคความทงสองฝายไดมโอกาสโตแยงแสดงพยานหลกฐานตามหลกการตอส

โตแยง ศาล Haute Cour de Justice ลงมตโดยลบ และค�าพพากษาใหถอเอาตามเสยงขางมาก ค�าพพากษา

ของศาล Haute Cour de Justice ใหเปนทสดไมอาจถกโตแยงไดอก

จะเหนไดวา..ขนตอนและการด�าเนนกระบวนพจารณาดงกลาวเปนการผสมผสานกนระหวาง

“กฎหมาย” กบ “การเมอง” กลาวคอ ในขนตอนการไตสวนขอเทจจรง กระท�าโดยผพพากษาศาลฎกา

ในขณะทขนตอนการพจารณาพพากษา กระท�าโดยสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา อาจกลาวไดวา

การด�าเนนคดอาญาของประธานาธบดและรฐมนตรในสาธารณรฐท ๕ เปนความพยายามในการปรบปรง

ขอบกพรองจากเดม ทปลอยใหฝายการเมองเปนผพจารณาแตเพยงผเดยว โดยการเสรมเอาผพพากษาอาชพ

เขามามสวนรวมในการไตสวนขอเทจจรง ถงกระนน ระบบกฎหมายของฝรงเศสกยงคงยนยนดงทเคยเปนมา

แตอดตวา การด�าเนนคดตอประธานาธบดและรฐมนตร จ�าเปนตองมองคกรและกระบวนการเฉพาะทแตกตาง

จากบคคลทวไป

อยางไรกตาม การด�าเนนการของศาล Haute Cour de Justice ไมไดเปนไปดงทผรางรฐธรรมนญ

คาดหวง ไมมการด�าเนนคดตอประธานาธบดแมแตคดเดยว ในป ค.ศ. ๑๙๖๒ Gaston Monnerville ประธาน

วฒสภาเตรยมรเรมกระบวนกลาวโทษนายพล Charles de Gaulle ประธานาธบด ทจงใจบดผนรฐธรรมนญ

กลาวคอ แกไขเพมเตมรฐธรรมนญใหประธานาธบดมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน โดยไมใช

ชองทางการแกไขเพมเตมรฐธรรมนญตามทมาตรา ๘๙ ก�าหนด แตกลบไปใชการออกเสยงประชามตตามมาตรา

๑๑ ซงไมไดก�าหนดไวเพอการแกไขรฐธรรมนญ อยางไรกตาม ภายหลงทผลการออกเสยงประชามตในเดอน

ตลาคม ๑๙๖๒ ออกมาวามผเหนดวยเกนกวารอยละ ๘๐ และการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในเดอน


พฤศจกายน ค.ศ. ๑๙๖๒ ปรากฏวาพรรคของนายพล de Gaulle ไดทนงจ�านวนมาก ประธานวฒสภาก

ตดสนใจยตการรเรมกลาวโทษ

ในสวนของรฐมนตรนน ในชวงป ค.ศ. ๑๙๕๘ – ค.ศ. ๑๙๙๓ มคดเพยง ๓ คดเทานน ดงน

คดแรก คด de Broglie วนท ๒๔ ธนวาคม ค.ศ. ๑๙๗๖ เจาชาย Jean de Broglie ถกลอบ

ฆาอยางปรศนา ภายหลงจากการเปดเผยขอเทจจรงจากสอมวลชนในป ค.ศ. ๑๙๘๐ นาย Michel

Poniatowski รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยกถกกลาวหาวามความผดรายแรงในการปฏบตหนาท

เขาถกสงสยวาไดรบแจงลวงหนาถงแผนการลอบฆา..พรรคสงคมนยมและพรรคคอมมวนสตไดยนค�ารองขอ

รเรมกระบวนการกลาวโทษรฐมนตร สภาผแทนราษฎรตงคณะกรรมาธการวสามญขนเพอพจารณาเบองตน

ในทายทสด คณะกรรมาธการฯเหนวาเรองไมมมล จงยตเรองและไมเสนอค�ารองตอศาล Haute Cour de

Justice

คดทสอง คด Carrefour du développement ป ค.ศ. ๑๙๘๖ รฐบาลของนาย Jaques Chirac

ไดเปดเผยวานาย Christian Nucci อดตรฐมนตรกระทรวงสหกรณ และ Yves Challier เลขานการ กระท�า

การเบยดบงงบประมาณแผนดนไปใหกบพรรคการเมองของตนเมอวนท ๒๗ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๘๗ สมาชก

สภาผแทนราษฎรกลมหนงไดยนญตตใหพจารณาวาสมควรกลาวหานาย Nucci ตอศาล Haute Cour de

Justice หรอไม มการตงคณะกรรมาธการพเศษในสภาผแทนราษฎรและวฒสภาเพอพจารณาเรองดงกลาว

ในทสดกมมตใหเสนอค�ารอง อยางไรกตาม ในระหวางนน François Mitterrand เพงไดรบการเลอกตงกลบ

มาเปนประธานาธบดสมยทสองเมอวนท ๘ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๘๘ เขาไดยบสภาผแทนราษฎร และจดให

มการเลอกตงใหม ผลปรากฏวาเสยงขางมากในสภาผแทนราษฎรเปลยนเปนขวการเมองฝายซาย เมอไดสภา

ผแทนราษฎรชดใหม กตองคดเลอก ส.ส. ทจะเขาไปเปนผพพากษาในศาล Haute Cour de Justice ในสวน

ทมาจากสภาผแทนราษฎรเสยใหม แตสภาผแทนราษฎรกลบประวงเวลาไมยอมคดเลอก ท�าใหคดของ

นาย Nucci ไมสามารถด�าเนนตอไปได จนกระทงรฐสภาใหความเหนชอบรางรฐบญญตวาดวยการนรโทษ

กรรมบคคลทกระท�าความผดเกยวกบการเงนของพรรคการเมอง เมอวนท ๑๑ มกราคม ค.ศ. ๑๙๙๐ ท�าให

คดของนาย Nucci ตองยตไปโดยปรยาย

คดทสำม คด “เลอดปนเปอนเชอ HIV” ผเสยหายจากกรณไดรบเลอดปนเปอนเชอ HIV ไดฟองคด

อาญาและเรยกคาสนไหมทดแทนดวย โดยฟองนาย Laurent Fabius อดตนายกรฐมนตร Georgina Dufoix

อดตรฐมนตรกจการสงคม Edmond Hervé อดตรฐมนตรกระทรวงสาธารณสข แตศาลอาญาไมรบค�าฟอง

ดวยเหตทวารฐธรรมนญ มาตรา ๖๘ ก�าหนดใหศาล Haute Cour de Justice มอ�านาจในการพจารณาคด

อาญาของรฐมนตรในความผดทเกดจากการปฏบตหนาท ผเสยหายจงมารองตอประธานสภาผแทนราษฎร

เมอวนท ๒๗ กรกฎาคม ค.ศ. ๑๙๙๒ และรองตอประธานวฒสภาเมอวนท ๒๐ สงหาคม ค.ศ. ๑๙๙๒ จากนน

สมาชกสภาผแทนราษฎรจากพรรคการเมอง RPR และ UDF ไดยนญตตเพอขอใหสภาผแทนราษฎรพจารณา

เรองดงกลาว แตสภาผแทนราษฎรปฏเสธไมพจารณาญตตนน โดยอางวาในเวลานน ศาล Haute Cour de

Justice ไมอาจด�าเนนการได เพราะยงไมมการตงผพพากษาในสวนทมาจากสภาผแทนราษฎร


เพอลดทอนกระแสกดดนและความไมพอใจของสาธารณชนทเหนวาเสยงขางมากจากพรรค

สงคมนยมรวมมอกนปกปองรฐมนตรทมาจากพรรคตนเอง Laurent Fabius จงประกาศตอสาธารณะวาตน

พรอมเขาสกระบวนพจารณาคด ประธานาธบด Mitterrand จงเรงรดไปยงนายกรฐมนตรใหรองขอเสยง

ขางมากในสภาผแทนราษฎรรบแตงตงผพพากษาประจ�าศาล Haute Cour de Justice โดยเรว หลงจากแตงตง

ผพพากษาจนครบองคประกอบแลว ในวนท ๑๙ ธนวาคม ค.ศ. ๑๙๙๒ สภาผแทนราษฎรและวฒสภากกลาว

หารฐมนตรทเกยวของตอศาล Haute Cour de Justice เมอค�านวณระยะเวลาแลว จะเหนไดวาเหตการณ

เลอดปนเปอนเชอ HIV เกดขนมาแลว ๗ ป จงสามารถเรมด�าเนนคดได

วนท ๕ กมภาพนธ ค.ศ. ๑๙๙๓ องคคณะไตสวนขอเทจจรงมค�าสงยตการด�าเนนคด เพราะ

องคคณะไมอาจไตสวนขอเทจจรงในคดทเกยวกบความผดฐานละเวนหนาทในการชวยบคคลทตกอยในสถานะ

อนตรายนนไดเพราะขาดอายความไปแลว องคคณะไตสวนจงแจงไปยงรฐสภาใหแกไขขอกลาวหา

เสยใหม โดยใหกลาวหาในการกระท�าความผดฐานท�าใหผอนเสยชวตโดยไมเจตนา อยางไรกตาม มการยบสภา

ผแทนราษฎรและจดใหมการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร ท�าใหการด�าเนนการของศาลตองสะดดลง

อก ผลการเลอกตงปรากฏวาพรรคการเมองฝายขวาไดเสยงขางมากและจดตงรฐบาลน�าโดยนายกรฐมนตร

Edouard Balladur รฐบาลไดประกาศจะผลกดนใหมการแกไขเพมเตมรฐธรรมนญในเรองคดอาญาของ

รฐมนตร โดยใหการด�าเนนคดอาญาของรฐมนตรแยกออกจากการด�าเนนคดประธานาธบด..ซงคณะผวจยจะ

กลาวถงพฒนาการนตอไปในชวงทสองและชวงทสาม

จากบทเรยนทเกดขน เราอาจสรปอปสรรคส�าคญทท�าใหการด�าเนนคดตอประธานาธบดและ

รฐมนตรไมอาจเกดขนได ๒ ประการ ดงน

ประการทหนง ขนตอนการกลาวหารเรมคด รฐธรรมนญก�าหนดใหสภาผแทนราษฎรและวฒสภา

เปนผมอ�านาจรเรมกลาวหา บคคลทวไปหรออยการไมอาจรเรมได ในการลงมตใหกลาวหานน ทงสองสภา

ตองลงมตแยกกน ไมใชประชมรวมกนสองสภาแลวลงมต การกลาวหาจะเกดขนไดกตองใหทงสองสภา

ลงมตกลาวหาเหมอนกน อกทงมตกลาวหาตองไดคะแนนเสยงเกนกงหนงของแตละสภา ซงในทางทฤษฎ

อาจดเหมอนไมมปญหา แตในทางปฏบตแลวเปนไปไดยากอยางยง เพราะเสยงขางมากในสภาผแทนราษฎร

มกเปนกลมเดยวกนกบประธานาธบด และมกเปนขวการเมองเดยวกนกบรฐมนตร นอกจากน คะแนนเสยง

เกนกงหนงนนใหค�านวณจากจ�านวนของสมาชกทเปนองคประกอบของแตละสภา นนหมายความวาแมในเวลา

ทลงมตจ�านวนสมาชกจะลดลงไปจากเดม กตองค�านวณเสยงกงหนงจากจ�านวนเตมทเปนองคประกอบของ

สภา เชน สภาผแทนราษฎรประกอบดวยสมาชก ๕๐๐ คน แตมสมาชกพนจากต�าแหนงไป ๗ คน มสมาชก

ลาประชมไป ๑๕ คน และมสมาชกทด�ารงต�าแหนงผพพากษาของศาล Haute Cour de Justice อก ๑๘

คน ซงตองหามลงคะแนนในการกลาวหาเพราะตนเปนองคคณะพพากษา เชนนแลว จ�านวนสมาชกทจะ

ลงคะแนนจงเหลอเพยง ๔๖๐ คน แตมตกลาวหาตองได ๒๕๑ เสยงขนไป (เกนกงหนงจาก ๕๐๐)๕

ประการทสอง วาระของผพพากษาในศาล Haute Cour de Justice รฐธรรมนญก�าหนดให

ผพพากษาศาล Haute Cour de Justice มวาระตามวาระของสภาทตนสงกด เชน กรณมการยบสภาผแทน

ราษฎร หรอสภาผแทนราษฎรครบวาระ ๕ ป ใหผพพากษาทเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรพนจากต�าแหนง

ผพพากษาไปดวย การด�าเนนคดใดๆ ทคางอยตองยตลงชวคราว จนกวาเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

๕ Philippe Ségur, Op.cit., pp.104.


แลวเสรจและไดสภาผแทนราษฎรชดใหม แลวจงเลอกสมาชกสภาผแทนราษฎร ๑๘ คน เขาไปเปนผพพากษา

(ตวจรง ๑๒ คน ตวส�ารอง ๖ คน) คดจงจะด�าเนนตอไปได ลกษณะเชนน ท�าใหการด�าเนนคดอาจสะดด

หยดลงไดเสมอ นอกจากน อาจมการประวงเวลาดวยการไมคดเลอกผพพากษาทมาจากสมาชกสภาผแทนราษฎร

ท�าใหไมสามารถด�าเนนคดตอไปได

๑.๒...ชวงทสอง..:.การพจารณาคดอาญาประธานาธบดแยกออกจากการพจารณาคดอาญา

รฐมนตรภายใตองคกรและกระบวนการทตางกน (ค.ศ. ๑๙๙๓ – ค.ศ. ๒๐๐๗)

การทรฐธรรมนญฉบบ ค.ศ. ๑๙๕๘ ก�าหนดใหคดอาญาทงของประธานาธบดและรฐมนตรอย

ภายใตศาลสงและมขนตอนการด�าเนนกระบวนพจารณาเหมอนกน ท�าใหการด�าเนนคดอาญาตอรฐมนตร

เปนไปอยางยากล�าบาก ดงปรากฏใหเหนเดนชดจากกรณ “เลอดปนเปอนเชอ HIV” รฐบาลของนายกรฐมนตร

Edouard Balladur จงรเรมใหมการแกไขรฐธรรมนญ ก�าหนดใหการด�าเนนคดอาญาของรฐมนตรแยกออก

จากประธานาธบด โดยมศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐเปนศาลทมอ�านาจพจารณาพพากษาตามหลกเกณฑ

และขนตอนในมาตรา ๖๘-๑ และมาตรา ๖๘-๒ นอกจากนน เพอใหบทบญญตในมาตรา ๖๘-๑ และมาตรา

๖๘-๒ ใชบงคบกบกรณ “เลอดปนเปอนเชอ HIV” ดวย ในวรรคสามจงก�าหนดใหมผลบงคบยอนหลง

ความขอนกไดรบการวพากษวจารณอยางมากวาเปนการใชกฎหมายยอนหลงหรอไม

โดยสรป ในชวงทสองนองคกรเฉพาะทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ม ๒ องคกร คอ

๑) Haute Cour de Justice ท�าหนาทพจารณาความผดอาญาฐานทรยศชาตของประธานาธบด

โดยเปนไปตามขนตอนและกระบวนการตามเดมทก�าหนดไวในรฐธรรมนญมาตรา ๖๗ และมาตรา ๖๘ และ

รฐก�าหนดลงวนท ๒ มกราคม ค.ศ. ๑๙๕๙

๒) Cour de justice de la République ท�าหนาทพจารณาคดอาญารฐมนตร ซงคณะผวจยจะ

กลาวถงรายละเอยดในหวขอ ๒ ตอไป

๑.๓ ชวงทสาม : การยกเลกคดอาญาประธานาธบด คงเหลอไวเฉพาะคดอาญารฐมนตร

(ค.ศ. ๒๐๐๗ – ปจจบน)

โดยหลกแลว..ประธานาธบดในฐานะประมขของรฐจะไดเอกสทธในการไมถกด�าเนนคดใดๆ

ในระหวางด�ารงต�าแหนง มเพยงความผดเดยวเทานนคอความผดฐานทรยศชาตทรฐธรรมนญก�าหนด

วาประธานาธบดอาจถกด�าเนนคดได อยางไรกตาม การด�าเนนคดอาญาในความผดฐานทรยศชาตของ

ประธานาธบด ไดรบการวพากษวจารณใน ๒ ประเดน ประเดนแรก นยามและองคประกอบความผดของ

“ทรยศชาต” ประเดนทสอง หลกการประธานาธบดในฐานะประมขของรฐไมตองรบผด

ในประเดนแรก นยาม องคประกอบความผด และโทษของความผด “ทรยศชาต”

ความผดฐานทรยศชาต (Haute trahison) มขนในระบบกฎหมายฝรงเศสมานานแลว แตยงไมมการ

นยามและก�าหนดองคประกอบความผดไดอยางชดเจนวาทรยศชาตคอการกระท�าในลกษณะใด นกวชาการ

หลายคนพยายามเสนอลกษณะความผดทรยศชาตไวแตกตางกนไป Maurice Hauriou เหนวา “การทรยศ

ชาตคอความผดอาญาในทางการเมอง โดยขอเทจจรงแลวมงหมายถงความพยายามในการกอรฐประหาร


นนคอ การทรยศตอสถาบนทางรฐธรรมนญมากกวาการทรยศในมมมองแบบรกชาต” Maurice Duverger

นยามวาการทรยศชาตคอ “ความผดทางการเมองทใชอ�านาจหนาทโดยมชอบกระท�าการทขดหรอแยงกบ

รฐธรรมนญหรอขดหรอแยงกบผลประโยชนสงสดของประเทศ” Georges Vedel ใหนยามกวางออกไปวา

“การละเมดการปฏบตหนาทอยางรายแรง”๖ ในทางกลบกนความผดฐานทรยศชาตอาจถกก�าหนดขอบเขต

ใหแคบลงเขาไปอกเมอพจารณาจากค�าศพท “ทรยศชาต” เพราะค�านหมายความอยในตวเองไปในท�านองวา

กระท�าการสมคบคดหรอรวมมอกบตางชาตเพอมาท�าลายชาตตนเอง ซงหากหมายความเชนนกเทากบวา

แทบจะเปนไปไมไดเลยในยคสมยปจจบนทจะมประธานาธบดคนใดถกกลาวหาวากระท�าความผดฐานน

นอกจากน ระบบกฎหมายฝรงเศสไมเคยระบไวชดเจนวาโทษของการกระท�าความผดฐานทรยศ

ชาตคออะไร คอโทษประหารชวตหรอจ�าคกหรอปลดออกจากต�าแหนงหรอเพกถอนสทธทางการเมอง

นกวชาการใหความเหนไว ๓ แนวทาง โดยแนวทำงทหนง Léon Duguit เหนวา ความผดฐานทรยศชาตไมได

ถกนยามไวในทางกฎหมาย จงเปนไปไมไดทจะกลาวหาหรอลงโทษประธานาธบดในการกระท�าความผดฐาน

ทรยศชาต แนวทำงทสอง Joseph Barthélémy และ Paul Duez เหนวา เนองจากไมมการก�าหนดไวใน

บทบญญตใดเปนพเศษ ดงนน เปนอ�านาจของศาลสงทจะก�าหนดโทษไดเอง จะเปนโทษทางอาญาหรอโทษ

ทางการเมองกได และแนวทำงทสำม Adhemar Eismein เหนวาศาลสงลงโทษไดเฉพาะโทษทางการเมอง

คอ การปลดออกจากต�าแหนงประธานาธบดเทานน แตไมอาจลงโทษทางอาญาได๗

ลกษณะความไมแนนอนชดเจนขององคประกอบความผดฐานทรยศชาตกด..และลกษณะความไม

แนนอนชดเจนของโทษของความผดฐานทรยศชาตกด ท�าใหเกดปญหาตามมาวาความผดฐานทรยศชาตของ

ประธานาธบดอาจขดกบหลกความชอบดวยกฎหมายของการก�าหนดความผดและโทษ ซงถอเปนหลกการ

ทวไปในกฎหมายอาญา

ในประเดนทสอง หลกการประธานาธบดในฐานะประมขของรฐไมตองรบผด

ตามรฐธรรมนญฉบบ ค.ศ. ๑๙๕๘ ประธานาธบดแหงสาธารณรฐในฐานะประมขของรฐมเอกสทธ

และความคมกน รฐธรรมนญ มาตรา ๖๗ ก�าหนดวาประธานาธบดไมตองรบผดใดในการปฏบตหนาทของตน

มเพยงกรณเดยวเทานนทประธานาธบดตองรบผดคอการกระท�าความผดฐานทรยศชาต ซงองคกรทท�าหนาท

พจารณาคอศาลสง (Haute Cour de Justice) อยางไรกตาม อาจเกดปญหาวาการกระท�าของประธานาธบด

ทเกดขนกอนด�ารงต�าแหนงประธานาธบดกด..หรอการกระท�าของประธานาธบดแตเปนการปฏบตนอก

หนาทกด การกระท�าเหลานจะไดรบเอกสทธอนท�าใหประธานาธบดไมตองรบผดหรอไม กรณเชนน ไดเกด

ขนแลวกบประธานาธบด Jaques Chirac ในคดเกยวกบการทจรตและการยกยอกทรพยสนของเทศบาล

เมองปารส ศาลชนตนตองการเรยกมาใหการเปนพยานในฐานะทเคยด�ารงต�าแหนงนายกเทศมนตรกรงปารส

ในสมยนน ศาลฎกาไดพพากษาในวนท ๑๐ ตลาคม ค.ศ. ๒๐๐๑ วางหลกไววา ประธานาธบดไมตองรบผด

ในการกระท�าทเปนการปฏบตหนาท เวนแตกรณความผดฐานทรยศชาต สวนการกระท�าทเกดขนกอนท

ด�ารงต�าแหนงประธานาธบดนนกใหใชกระบวนการตามปกต อยางไรกตาม ในระหวางทประธานาธบดยงคง

ด�ารงต�าแหนงอยใหการด�าเนนคดเหลานนยตลงชวคราวไปกอน จนกวาประธานาธบดจะพนจากต�าแหนง

จงสามารถด�าเนนคดตอไปได ๖ Philippe Ségur, Op.cit., pp.108.

๗ ibid., pp.109.


จากปญหาดงกลาว ท�าใหนาย Jaques Chirac ประธานาธบดเสนอไวในนโยบายหาเสยงวา หาก

ตนไดรบเลอกกลบเขามาเปนประธานาธบดจะด�าเนนการใหมการแกไขเพมเตมรฐธรรมนญในประเดนความ

รบผดของประธานาธบด ภายหลงจากไดรบการเลอกตงใหเปนประธานาธบดสมยท ๒ เมอป ค.ศ. ๒๐๐๒

Jaques Chirac กแตงตงคณะกรรมการชดหนงประกอบไปดวยผเชยวชาญทางกฎหมายรฐธรรมนญ

มนาย Pierre Avril ศาสตราจารยกฎหมายรฐธรรมนญเปนประธาน เพอท�าหนาทพจารณาปญหาเรองความรบผด

ของประธานาธบด คณะกรรมการไดจดท�ารายงานขนฉบบหนง และตอมาไดถกผลกดนน�าไปแกไขเพมเตม

รฐธรรมนญเมอป ค.ศ. ๒๐๐๗ การแกไขเพมเตมดงกลาว ตงอยบนหลกการพนฐาน ๒ ประการ ดงน

ประการทหนง ความไมตองรบผดของประธานาธบดในฐานะประมขของรฐ (L’irresponsabilité

du Chef de l’Etat)

ประธานาธบดแหงสาธารณรฐเปนประมขของรฐเปนผแทนของรฐ (Représentation de l’Etat)

และเปนสญลกษณของการประกนความตอเนองของรฐ (Continuité de l’Etat) ดงนน รฐธรรมนญจงตอง

มอบเอกสทธและความคมกนใหแกประธานาธบด

ในดานเอกสทธในการไมตองรบผดใดๆ นน รฐธรรมนญมาตรา ๖๗ ยงคงยนยนวาประธานาธบด

ไมตองรบผดใดๆ จากการกระท�าของตนในการปฏบตหนาทในต�าแหนงประธานาธบด..เวนแตสองกรณท

ประธานาธบดอาจตองรบผด กรณแรกประธานาธบดกระท�าความผด ๔ ฐานตามธรรมนญกรงโรมวาดวย

ศาลอาญาระหวางประเทศ ไดแก อาชญากรรมตอมนษยชาต อาชญากรรมสงคราม การฆาลางเผาพนธ

การรกราน ซงมาตรา ๒๗ ของธรรมนญกรงโรมก�าหนดวา เอกสทธและความคมกนใดทกฎหมายภายในมให

แกประมขของรฐไมใหน�ามาใชกบศาลอาญาระหวางประเทศ และรฐธรรมนญของฝรงเศส มาตรา ๕๓ - ๒ ได

ยอมรบวาสาธารณรฐรบรองเขตอ�านาจศาลอาญาระหวางประเทศภายใตเงอนไขทก�าหนดไวในธรรมนญกรง

โรมทสาธารณรฐลงนามไปเมอวนท ๑๘ กรกฎาคม ค.ศ. ๑๙๙๘ กรณทสองการละเวนการปฏบตหนาทจน

เหนอยางประจกษชดวาขดกบหนาทประธานาธบดตามรฐธรรมนญมาตรา ๖๘

ในดานความคมกนทางการศาล มาตรา ๖๗ วรรคสองและวรรคสาม ยงไดขยายความเพมเตมออกไป

อกวา ตลอดระยะเวลาการด�ารงต�าแหนงประธานาธบด ประธานาธบดไมอาจถกเรยกไปใหการเปนพยาน

ไปใหขอมล ถกฟอง ถกไตสวน หรอถกด�าเนนคด ตอศาลใดหรอองคกรปกครองอสระใด และใหระยะเวลา

หรออายความของคดเหลานนหยดลงชวคราว เมอประธานาธบดพนจากต�าแหนงได ๑ เดอน กใหคดเหลานน

กลบมาด�าเนนการตอไป โดยสามารถเรยกอดตประธานาธบดทเพงพนจากต�าแหนงนนมาใหการเปนพยาน

หรอไตสวน หรอฟองรองด�าเนนคดกบอดตประธานาธบดนนได

ประการทสอง ความรบผดทางการเมองของประธานาธบด

จากความไมแนนอนชดเจนของความผดฐานทรยศชาต ทงในแงองคประกอบความผดและโทษ การ

แกไขเพมเตมรฐธรรมนญเมอป ค.ศ. ๒๐๐๗ จงยกเลกความผดฐานทรยศชาต และก�าหนดความผดใหมขน

คอ “การละเวนการปฏบตหนาทจนเหนอยางประจกษชดวาขดกบหนาทประธานาธบด”..โดยองคกรทท�า

หนาทพจารณาและพพากษาคอศาลสง (Haute Cour) ซงกคอทประชมรวมกนของรฐสภา และบทลงโทษ

ของความผดฐานนกคอการถอดถอนออกจากต�าแหนงประธานาธบด โดยความรบผดดงกลาวไมใชความรบ

ผดทางอาญา แตเปนความรบผดทางการเมอง

การกระท�าใดจงถอวาเปนการละเวนการปฏบตหนาทจนเหนอยางประจกษชดวาขดกบหนาท

ประธานาธบด มสองลกษณะ ลกษณะแรก ประธานาธบดจงใจละเวนการปฏบตหนาทตามทรฐธรรมนญก�าหนด


จนท�าใหการบรหารประเทศเสยหาย เชน ประธานาธบดไมลงนามประกาศใชรฐบญญต ประธานาธบดไมลงนาม

แตงตงนายกรฐมนตร เปนตน ลกษณะทสอง ประธานาธบดกระท�าการในนามสวนตว แตการกระท�านนอาจเกยวของ

เชอมโยงกบการปฏบตหนาทประธานาธบดได เชน การกลาวสนทรพจนโดยมเนอหาเหยยดผว เหยยดเชอชาต

กระบวนการถอดถอนประธานาธบดออกจากต�าแหนงเนองจากละเวนการปฏบตหนาทจนเหนอยาง

ประจกษชดวาขดกบหนาทประธานาธบด เรมตนจากการกลาวหาโดยสภาผแทนราษฎรหรอวฒสภา ในกรณท

เรมตนโดยสภาผแทนราษฎร สภาผแทนราษฎรตองมมตกลาวหาดวยคะแนนเสยง ๒ ใน ๓ จากนนใหวฒสภา

พจารณาลงมตตอภายใน ๑๕ วน โดยตองกลาวหาดวยคะแนนเสยง ๒ ใน ๓ เชนเดยวกน ในกรณทเรมตนกลาว

หาโดยวฒสภา วฒสภาตองมมตกลาวหาดวยคะแนนเสยง ๒ ใน ๓ จากนนใหสภาผแทนราษฎรพจารณาลงมตตอ

ภายใน ๑๕ วน โดยตองกลาวหาดวยคะแนนเสยง ๒ ใน ๓

เมอผานขนตอนการกลาวหาแลว..ใหเรยกประชมรฐสภาเพอท�าหนาทเปนศาลสงพจารณาวาจะถอดถอน

ประธานาธบดออกจากต�าแหนงหรอไม โดยใหประธานสภาผแทนราษฎรท�าหนาทเปนประธานศาลสง การพจารณา

ตองกระท�าภายใน ๑ เดอน การลงมตใหกระท�าโดยลบ และมตใหถอดถอนตองมคะแนนเสยง ๒ ใน ๓ ขนไป ทงน

ค�าพพากษาของศาลสงใหมผลทนท

ปจจบนน คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมายฝรงเศส จงเหลอเพยงกรณคดอาญา

ของรฐมนตร ซงอยภายใตเขตอ�านาจของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ สวนกรณการด�าเนนคดในความผดฐานทรยศ

ชาตของประธานาธบดนนไดถกยกเลกไปแลว..และก�าหนดใหมความผดฐานละเวนการปฏบตหนาทจนเหนอยาง

ประจกษชดวาขดกบหนาทประธานาธบด ซงเปนความรบผดทางการเมอง โดยใหรฐสภาเปนผมอ�านาจถอดถอน

ประธานาธบดออกจากต�าแหนง โดยสรปในชวงทสามน คดเกยวกบผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมาย

ฝรงเศสแบงออกเปน

๑) กำรถอดถอนประธำนำธบดออกจำกต�ำแหนง เนองจากประธานาธบดละเวนการปฏบตหนาทจนเหน

อยางประจกษชดวาขดกบหนาทประธานาธบด โดยมองคกรทเรยกวาศาลสง (Haute Cour) ท�าหนาทพจารณา

ถอดถอน ซงศาลสงกไมใชศาลโดยแท แตเปนทประชมของรฐสภา และการถอดถอนจากต�าแหนงกเปนความรบผด

ทางการเมอง ไมใชควำมรบผดทำงอำญำ

๒)..คดอำญำของรฐมนตร..โดยขอบเขตของงานวจยฉบบน..ตองการศกษาความรบผดทางอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองและการด�าเนนคดอาญาตอผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในลกษณะกระบวนการใน

ศาลเทานน..ดงนน..จงศกษาเฉพาะสวนกรณคดอาญาของรฐมนตรทอยภายใตเขตอ�านาจของศาลยตธรรมแหง

สาธารณรฐ (Cour de justice de la République)

๒. ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ

ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐถกจดตงขนโดยการแกไขเพมเตมรฐธรรมนญเมอป ค.ศ. ๑๙๙๓ โดยม

วตถประสงคเฉพาะ (๒.๑) รฐธรรมนญไดก�าหนดโครงสรางและการจดองคกร (๒.๒) ตลอดจนการด�าเนนการท

แตกตางไปจากเดมเพอแกไขขอบกพรองทเกดขนในอดต (๒.๓)


๒.๑. วตถประสงคของการจดตงศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ (Cour de justice de la

République)

จากการศกษาถงพฒนาการของคดอาญาของประธานาธบดและรฐมนตรในระบบกฎหมายฝรงเศส

จะเหนไดวา เรมตนจากใหองคกรทางการเมองดวยกนเองเปนผมอ�านาจพจารณาพพากษา บางชวงกก�าหนด

ใหวฒสภา..บางชวงกก�าหนดใหสภาผแทนราษฎรคดเลอกสมาชกจ�านวนหนงไปท�าหนาทเปนผพพากษา

ศาลสง ตอมาเหนกนวาลกษณะดงกลาวมความเปนการเมองมากจนเกนไป จนอาจท�าใหการพจารณาคด

อาญาของประธานาธบดและรฐมนตรไมเปนไปอยางอสระ..จงไดเพมผพพากษาอาชพเขามามสวนรวมใน

กระบวนการไตสวนขอเทจจรง ถงกระนนการก�าหนดใหการด�าเนนคดอาญาของรฐมนตรเหมอนกบการ

ด�าเนนคดความผดทรยศชาตของประธานาธบดกน�ามาซงปญหาตามมา ในป ค.ศ. ๑๙๙๓ จงมการแกไขเพม

เตมรฐธรรมนญเพอก�าหนดใหการด�าเนนคดอาญาของรฐมนตรแยกออกจากการด�าเนนคดความผดฐานทรยศ

ชาตของประธานาธบด

การแกไขเพมเตมรฐธรรมนญเมอป ค.ศ. ๑๙๙๓ เพอจดตงศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐเปนไปเพอ

วตถประสงค ๒ ประการทอาจขดแยงกนเอง ดานหนงไมตองการใหนกการเมองพจารณากนเอง เพราะ

เสยงขางมากของสภาผแทนราษฎรอาจรวมมอกนปกปองและแทรกแซงการด�าเนนคดของรฐมนตรได..จง

จดตงศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐแยกออกจากศาลสงทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของประธานาธบด โดย

เพมผพพากษาอาชพเขาไปในศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ อกดานหนงไมตองการใหศาลพจารณาคดอาญา

ของรฐมนตรเพยงล�าพง ดวยเกรงวาจะเปนการเปดโอกาสใหองคกรตลาการไดแทรกแซงการเมองผานการ

ด�าเนนคดอาญาของรฐมนตรได จากวตถประสงคทง ๒ ประการนเอง ท�าใหองคประกอบของศาลยตธรรม

แหงสาธารณรฐผสมผสานกนระหวางผพพากษาทมาจากสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา และ

ผพพากษาทมาจากผพพากษาอาชพ ในดานกระบวนพจารณากไดเพมกระบวนการทางศาลและทางกฎหมาย

เขาไป โดยผานขนตอนการกลาวหา การรบค�ารอง และการไตสวนขอเทจจรง โดยทยงคงกระบวนการทฝาย

การเมองมสวนอย คอองคคณะพพากษาของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐทมาจากสภาผแทนราษฎรและ

วฒสภา รวม ๑๒ คน

การจดตงศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ (Cour de justice de la République) ไมไดมวตถประสงค

เพอปกปองนกการเมอง แตตรงกนขาม เปนไปเพอปกปองกระบวนการยตธรรมในเรองการเมอง ดงทปรากฏ

ในเหตผลของนาย Jolibois สมาชกวฒสภาทรบผดชอบรายงานรางรฐบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวย

ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐวา “พจำรณำจำกควำมพเศษของต�ำแหนงหนำทรฐมนตร ควำมส�ำคญของกำร

ตดสนใจของรฐมนตร และเงอนไขเฉพำะอยำงยงทรฐมนตรใชประกอบในกำรตดสนใจแตละครง จงจ�ำเปน

ทจะตองมศำลเฉพำะทท�ำหนำทตดสนรฐมนตร เรำไดพจำรณำเหนวำรฐมนตรควรตองอยภำยใตเขตอ�ำนำจ

ของศำลเฉพำะนซงมหนำทในกำรพจำรณำและประเมนเงอนไขกำรตดสนใจกระท�ำกำรตำงๆ ของรฐมนตรวำ

เปนควำมผดทำงอำญำหรอไม”

ดวยเหตน จงมการเพมเตมบทบญญตสองมาตราในรฐธรรมนญ สวนรายละเอยดตางๆ นนใหก�าหนด

ในกฎหมายประกอบรฐธรรมนญ รฐธรรมนญไดวางหลกการพนฐานในเรองศาลอาญาของรฐมนตรไวตงแต

๑) ความรบผดสวนบคคลของรฐมนตรแตละคน ๒) เขตอ�านาจของศาลตงอยบนพนฐานของความชอบดวย

กฎหมาย มใชความเหมาะสม อกนยหนงคอ เปนศาลทพจารณาคดอาญา ไมใชพจารณาความเหมาะสมทาง

นโยบายหรอทางการเมอง ๓) องคประกอบของศาลและการเสนอค�ารองตอศาล และ ๔) กระบวนการด�าเนน

งานของคณะกรรมการไตสวน


๒.๒ องคประกอบของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ

ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของรฐมนตรนมองคประกอบผสมผสาน

กนระหวางสมาชกรฐสภากบผพพากษาอาชพ ตามรฐธรรมนญมาตรา ๖๘ - ๒ ก�าหนดใหศาลยตธรรมแหง

สาธารณรฐประกอบดวยผพพากษา ๑๕ คน ไดแก

• สมาชกสภาผแทนราษฎร ๖ คนทไดรบเลอกจากสภาผแทนราษฎร โดยการลงคะแนนลบ มวาระ

การด�ารงต�าแหนงตามอายของสภาผแทนราษฎร กลาวคอ ตองเลอกใหมทกครงทไดสภาผแทนราษฎรชดใหม

นอกจากน ยงมสมาชกสภาผแทนราษฎร ๖ คนทไดรบเลอกจากสภาผแทนราษฎรเปนผพพากษาส�ารอง โดย

ใชวธการเลอกแบบเดยวกน

• สมาชกวฒสภา ๖ คนทไดรบเลอกจากวฒสภา โดยการลงคะแนนลบ และเลอกใหมทกครงทได

วฒสภาชดใหม

• ผพพากษาศาลฎกา ๓ คน มวาระ ๓ ป

โดยใหผพพากษาทมาจากศาลฎกาเปนประธานศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ

ผพพากษาศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐทเปนสมาชกรฐสภาไมไดเปนคณะลกขน แตมคณสมบต

เปนผพพากษาในศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ ดวยเหตน กฎหมายจงก�าหนดใหตองสาบานตนกอนเขารบ

ต�าแหนง สวนผพพากษาศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐทเปนผพพากษาศาลฎกาไมตองสาบานตน เพราะถอวา

เคยสาบานตนกอนรบต�าแหนงผพพากษามากอนแลว

เมอพจารณาจากองคประกอบของศาลจะเหนไดวามสองสวน คอ สมาชกรฐสภา ๑๒ คน และ

ผพพากษาศาลฎกาอก ๓ คน สาเหตทเปนเชนนกเนองมาจากคดทผถกกลาวหาเปนรฐมนตร และเรองทกลาว

หากเปนความผดอาญาในการปฏบตหนาทรฐมนตร จงสมควรใหสมาชกรฐสภาไดมสวนในการพจารณาคด

ดงกลาวดวย มใชปลอยใหเปนเรองของศาลแตเพยงฝายเดยว อกนยหนงคอ คดอาญาของรฐมนตรมความ

เปน “การเมอง” ปะปนอย หากปลอยใหศาลพจารณาตามล�าพงอาจเสยงตอการทศาลเขาไปแทรกแซงหรอ

มบทบาททางการเมองได แตครนจะปลอยใหบรรดาสมาชกรฐสภาพจารณากนไปเองกมขอบกพรอง ไดแก

สมาชกรฐสภาซงสงกดเสยงขางมากพวกเดยวกนกบรฐบาลอาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตรอยางไมเปน

อสระ และการพจารณาคดอาญาเปนเรองทางกฎหมายโดยแท จงจ�าเปนตองอาศยผพพากษาอาชพเขามาม

สวนรวมในการพจารณา ดงนน องคประกอบของศาลศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐจงออกมาในรปของการ

ผสมผสานกนระหวางฝายการเมองกบผพพากษาอาชพ

ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐไดแยกองคคณะพพากษาออกจากองคคณะผพพากษาทท�าหนาท

ไตสวนขอเทจจรง องคคณะพพากษาไดแก ผพพากษาศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐทง ๑๕ คน สวนองคคณะ

ผพพากษาทท�าหนาทไตสวนขอเทจจรง (Commission d’instruction) ประกอบดวยผพพากษาตวจรง

๓ คน และตวส�ารองอก ๓ คน ทง ๖ คนนเปนผพพากษาศาลฎกาททประชมผพพากษาศาลฎกาดวยกนเลอก

ขนมา โดยมวาระ ๓ ป๘

๘ มาตรา ๑๑ รฐบญญตประกอบรฐธรรมนญ เลขท ๙๓-๑๒๕๒ ลงวนท ๒๓ พฤศจกายน ๑๙๙๓ วาดวยศาล

ยตธรรมแหงสาธารณรฐ


นอกจากน ยงมคณะกรรมการพจารณารบค�าฟอง (Commission des requêtes) มวาระ ๕ ป

ประกอบดวย

• ผพพากษาศาลฎกา ๓ คน มาจากทประชมใหญศาลฎกาเลอกกนเอง และใหคนใดคนหนงจาก ๓

คนนททประชมใหญศาลฎกาเลอก เปนประธานคณะกรรมการพจารณารบค�าฟอง

• ตลาการศาลปกครองสงสด ๒ คน มาจากทประชมใหญศาลปกครองสงสดเลอกกนเอง

• ตลาการศาลบญช ๒ คน มาจากทประชมใหญศาลบญชเลอกกนเอง

อนง กฎหมายยงก�าหนดใหเลอกกรรมการส�ารองไวตามสดสวนและตามวธการเดยวกนดวย มขอ

ควรสงเกตวาวาระการด�ารงต�าแหนงของคณะกรรมการพจารณารบฟองนนยาวกวาวาระขององคคณะ

ผพพากษาทท�าหนาทไตสวนขอเทจจรงและยงมองคประกอบทหลากหลายกวา สวนการก�าหนดใหม

ตลาการศาลปกครองสงสดและตลาการศาลบญชดวยกเนองจากตลาการศาลปกครองและตลาการศาลบญช

เปนผเชยวชาญคดปกครองและคดทเกยวกบการคลงและการงบประมาณ และใชนตวธในทางกฎหมาย

มหาชนซงจ�าเปนตอการพจารณาเงอนไขในการรบฟอง เพราะค�าฟองนนอาจเกยวกบการกระท�าตางๆ ของ

รฐมนตรทมลกษณะทางมหาชนหรอลกษณะทางนโยบาย

๒.๓ ขนตอนการด�าเนนกระบวนพจารณาและวธพจารณาคด๙

๒.๓.๑ เขตอ�านาจ

เราอาจพจารณาเขตอ�านาจของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ ไดดงน

• เขตอ�านาจทางบคคล ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐมเขตอ�านาจเหนอตวรฐมนตร หมายความวา

บคคลทอาจถกรองทกขกลาวโทษตอศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐไดแกบรรดารฐมนตรทงหลาย ซงรวมถง

นายกรฐมนตรดวย

• เขตอ�านาจทางเนอหา ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐมอ�านาจพจารณาการกระท�าความผดอาญา

ของรฐมนตร โดยตองเปนการกระท�าความผดอาญาจากการปฏบตหนาท และความผดอาญานนเปนความ

ผดประเภทอกฤษฎโทษ (Crimes) ซงมโทษจ�าคกตงแต ๕ ปขนไปถงจ�าคกตลอดชวต และความผดมชฌม

โทษ (Délits) ซงมโทษจ�าคกตงแต ๒ เดอนถง ๕ ป

๒.๓.๒ การรองทกขกลาวโทษ

ผ มสทธร องทกขกลาวโทษรฐมนตรตอศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐไดแกผ เสยหายจากการ

กระท�าความผดอาญาของรฐมนตร โดยตองรองทกขกลาวโทษรฐมนตรตอคณะกรรมการพจารณา

รบฟอง คณะกรรมการดงกลาวมอ�านาจพจารณาในเบองตนวาจะรบค�ารองไวเพอเสนอตอใหอยการ

ประจ�าศาลฎกา เพอฟองตอศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐตอไป หรอวาจะไมรบค�ารองไวและยตเรอง

๙ ในสวนน คณะผวจยเรยบเรยงจาก Michel DEVILLER et Thierry RENOUX, Code constitutionnel, Litec,

2011, pp. ; Jacques GEORGEL, « Cour de justice de la République », Juris Classeur Administratif, Fasc. 40,

1996 ; Dmitri Georges Lavroff, Le droit constitutionnel de la Ve République, Dalloz, 1999, pp. 640-654 ;

Philippe Ségur, La responsabilité politique, Coll. Que sais-je ?, PUF, 1998, pp.100-109 ; บวรศกด อวรรณโณ,

ระบบกำรตรวจสอบทจรตของผด�ำรงต�ำแหนงระดบสง, ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย, ๒๕๓๘. หนา ๔๙-๕๕.


นอกจากผเสยหายจะเปนผรองทกขกลาวโทษแลว อยการประจ�าศาลฎกา โดยความเหนชอบของคณะ

กรรมการพจารณารบฟอง อาจฟองรฐมนตรตอศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐไดโดยไมตองมผเสยหายมารอง

ทกขกลาวโทษ อนง ค�าสงรบฟองหรอค�าสงไมรบฟองของคณะกรรมการพจารณารบฟองถอเปนทสด ไมอาจ

ถกโตแยงได

๒.๓.๓ การไตสวน

เมออยการประจ�าศาลฎกายนฟองรฐมนตรตอศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐแลว องคคณะผพพากษา

ทท�าหนาทไตสวนขอเทจจรงกจะแสวงหาขอเทจจรงแหงคดตามหลกเกณฑในประมวลกฎหมายวธพจารณา

ความอาญา โดยตองเคารพหลกการตอสโตแยงของคความ

ในการไตสวนขอเทจจรงนน ถาหากจ�าเปนตอการแสวงหาขอเทจจรง องคคณะไตสวนอาจเรยก

สมาชกในรฐบาลมาใหการได องคคณะไตสวนไมสามารถไตสวนขอเทจจรงเกนกวาประเดนตามทปรากฏใน

ค�ารองของอยการได หากการไตสวนขอเทจจรงน�ามาซงการเปดเผยขอเทจจรงใหมซงไมปรากฏในค�ารอง

ใหองคคณะไตสวนขอเทจจรงแจงแกอยการทราบ เพอใหอยการและคณะกรรมการพจารณารบฟองพจารณา

แกไขค�ารองได

เมอไตสวนขอเทจจรงแลวเสรจ องคคณะไตสวนขอเทจจรงตองวนจฉยวาค�ารองมมลหรอไม ถาไมม

มล องคคณะไตสวนขอเทจจรงตองแจงใหอยการและรฐมนตรผถกกลาวหาทราบ เพอเปดโอกาสใหคดคานได

ภายใน ๒๐ วน ถามมล ใหองคคณะไตสวนเสนอส�านวนตอศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐตอไป

ค�าสงขององคคณะไตสวนขอเทจจรงอาจถกโตแยงไดโดยฎกาประเดนขอกฎหมายไปยงทประชม

ใหญศาลฎกา ถาทประชมใหญศาลฎกาไมเหนดวยกบค�าสงขององคคณะไตสวน และสงยกค�าสงของ

องคคณะไตสวนดงกลาว ใหองคคณะไตสวนขอเทจจรงสงคดไปใหองคคณะไตสวนขอเทจจรงอนทตงขนใหม

เพอด�าเนนการไตสวนขอเทจจรงตอไป

๒.๓.๔ การพพากษาและการอทธรณค�าพพากษา

ผพพากษาของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐทง ๑๕ คนเปนองคคณะพพากษา การลงมตตองกระท�า

โดยลบ โดยค�าพพากษาใหถอตามเสยงขางมาก หากคดมผถกกลาวหาหลายคน การลงมตพพากษาวาผถก

กลาวหากระท�าความผดหรอไมตองกระท�าเรยงไปตามผถกกลาวหาแตละคน

การลงมตพพากษาแยกออกเปน ๒ สวน สวนแรก องคคณะตองลงมตวาการกระท�าเปนความผด

หรอไม จากนนองคคณะจงลงมตพพากษาในสวนทสองวาผกระท�าผดตองรบโทษเทาไร ในการลงมตเรองโทษ

นน หากในองคคณะมความเหนแตกตางกนและยงไมมอตราโทษใดทไดคะแนนเกนกงหนง ใหถอวาอตราโทษ

ทสงทสดตกไป และใหน�าอตราโทษทตำกวามาลงมต หากยงไมไดคะแนนเกนกงหนงอก กใหอตราโทษนน

ตกไป และน�าอตราโทษทตำกวาอกมาลงมต ท�าเชนนไปเรอยๆ จนกวาจะไดเสยงเกนกงหนง

ค�าพพากษาของศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐอาจถกฎกาในขอกฎหมายไปยงทประชมใหญศาลฎกา

ได และทประชมใหญศาลฎกาตองพพากษาภายใน ๓ เดอน

ปจจบนมแนวโนมวากระบวนการยตธรรมแบบเฉพาะในคดอาญาของรฐมนตรจะถกยกเลกไป

นาย François Hollande ประธานาธบดจากพรรคสงคมนยมแสดงนโยบายรณรงคหาเสยงไวขอหนงวา

จะผลกดนใหมการแกไขรฐธรรมนญเพอยกเลกศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ ในแวดวงนกกฎหมายทงภาค


ทฤษฎและภาคปฏบตจ�านวนหนง ตลอดจนรฐมนตรทถกด�าเนนคดอาญาในศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐ

เหนกนวาควรยกเลกศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐเชนกน โดยมเหตผลพอสรปได ดงน

ประการทหนง กระบวนการยตธรรมแบบเฉพาะในคดอาญาของรฐมนตรเปนระบบพเศษ ซงขด

กบหลกความเสมอภาค เพราะรฐมนตรอยภายใตเขตอ�านาจศาลพเศษ มกระบวนการยตธรรมแบบพเศษ

แตกตางจากบคคลทวไป

ประการทสอง กระบวนการยตธรรมแบบเฉพาะในคดอาญาของรฐมนตร อาจมขนไดหากอธบาย

ไดวา ความพเศษเชนวานนเปนไปเพอเหตผลใด คดอาญาของรฐมนตรมความแตกตางอยางชดเจนกบคด

อาญาของบคคลทวไปหรอไม อยางไร จงตองมการสรางศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐเพอด�าเนนคดอาญา

ของรฐมนตรขนเปนการเฉพาะ ผรางรฐธรรมนญและผรางกฎหมายอธบายวาลกษณะคดอาญาทเกดจากการ

ปฏบตหนาทของรฐมนตรมความพเศษอย จงจ�าเปนตองมกระบวนการพเศษเพอประสทธภาพในการด�าเนน

คด แตเมอพจารณาในทางปฏบตแลว กระบวนการยตธรรมแบบเฉพาะในคดอาญาของรฐมนตรกไมไดท�าให

รฐมนตรถกลงโทษแตอยางใด

ประการทสาม กระบวนพจารณาเปนไปอยางลาชากวากระบวนการแบบปกต Laurent Fabius

อดตนายกรฐมนตรทถกด�าเนนคดในศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐจากกรณเลอดทปนเปอนเชอ HIV กลาววา

การด�าเนนคดของตนใชเวลาถง ๑๐ ป ในขณะทถาเปนกระบวนการปกตในศาลอาญาทวไปจะใชเวลา

เรวกวาน๑๐

ในขณะทฝายสนบสนนใหมศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐอย ตอไปกใหเหตผลวา..รฐมนตรแหง

สาธารณรฐปฏบตหนาทในต�าแหนงอนเปนสวนหนงของอ�านาจอธปไตย..และโดยลกษณะของการปฏบต

หนาทนนมความเปนพเศษอย จงจ�าเปนตองมกระบวนการพเศษ

๓. การศกษาเปรยบเทยบกบประเทศตางๆ

นอกจากประเทศฝรงเศสแลว..ประเทศอนๆ ในยโรปกไดสรางกระบวนการพจารณาคดอาญาของ

ประมขของรฐและรฐมนตรไวเชนกน ในหวขอนคณะผวจยส�ารวจรฐธรรมนญของประเทศตางๆ เพอประโยชน

ในการศกษาเปรยบเทยบทงกบระบบของฝรงเศสและระบบศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองของไทย โดยแยกพจารณาเปน คดอาญาของประมขของรฐ (๓.๑) และคดอาญาของรฐมนตร (๓.๒)

๓.๑ คดอาญาของประมขของรฐ

๓.๑.๑ สหพนธสาธารณรฐเยอรมน ๑๑

(ก) กำรกระท�ำควำมผดอนเกดจำกกำรปฏบตหนำท

๑๐ ใหสมภาษณกบสถาน Europe 1 คดจากขาวของ L’Express เผยแพรใน http://www.lexpress.fr/actualite/politique/la-

cour-de-justice-de-la-republique-expliquee-aux-nuls_1079776.html »

๑๑ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et de gouverne-

ment, Sénat, 2001 « เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf »


รฐธรรมนญ มาตรา ๖๑ ก�าหนดใหสมาชกสภาผแทนราษฎรจ�านวน ๑ ใน ๔ หรอสมาชกวฒสภา

จ�านวน ๑ ใน ๔ เปนผกลาวหาวาประธานาธบดแหงสหพนธละเมดรฐธรรมนญหรอละเมดกฎหมายแหง

สหพนธ จากนนสภาผแทนราษฎรหรอวฒสภา แลวแตกรณ จะลงมตกลาวหาประธานาธบด โดยตองใชเสยง

๒ ใน ๓ ขนไป เพอเสนอมตกลาวหาประธานาธบด ใหศาลรฐธรรมนญวนจฉย

ศาลรฐธรรมนญท�าหนาทพจารณาวนจฉยวาประธานาธบดแหงสหพนธปฏบตหนาทละเมด

รฐธรรมนญหรอละเมดกฎหมายแหงสหพนธหรอไม ในกรณทศาลรฐธรรมนญวนจฉยวามการกระท�าความผด

กจะสงใหประธานาธบดพนจากต�าแหนง นอกจากน กอนมค�าวนจฉย ศาลรฐธรรมนญอาจสงใหประธานาธบด

ยตการปฏบตหนาทเปนการชวคราวได

(ข) กำรกระท�ำควำมผดนอกกำรปฏบตหนำท

บทบญญตในรฐธรรมนญ มาตรา ๖๐ ก�าหนดใหน�าบทบญญตในมาตรา ๔๖ วรรค ๒ ถงวรรค ๔

มาใชบงคบกบกรณประธานาธบดกระท�าความผดนอกการปฏบตหนาทโดยอนโลม ดงนน ในระหวางท

ประธานาธบดยงด�ารงต�าแหนง ประธานาธบดมความคมกนในการไมถกฟองรองด�าเนนคดหรอจบกม เวนแต

สภาผแทนราษฎรลงมตอนญาต นอกจากน เพอไมใหการด�าเนนคดตองพนอายความไป ในมาตรา ๗๘ ของ

ประมวลกฎหมายอาญาจงก�าหนดใหอายความยงไมเรมนบ

๓.๑.๒ สาธารณรฐออสเตรย๑๒


รฐธรรมนญมาตรา ๑๔๒ ก�าหนดใหสภาผแทนราษฎรหรอวฒสภาอาจกลาวหาวาประธานาธบดแหง

สหพนธละเมดรฐธรรมนญหรอกระท�าความผดอาญาได เมอมการกลาวหาเกดขนนายกรฐมนตรตองเรยก

ประชมรฐสภาเพอพจารณาลงมต โดยตองใชเสยงมากกวากงหนงของแตละสภา และรวมกนแลวมากกวา ๒

ใน ๓ ของจ�านวนสมาชกของทง ๒ สภา จากนนศาลรฐธรรมนญจะท�าหนาทพจารณาวนจฉยวาประธานาธบด

แหงสหพนธละเมดรฐธรรมนญหรอไม โดยศาลรฐธรรมนญอาจสงใหประธานาธบดพนจากต�าแหนงหรอ

เสยสทธทางการเมองได นอกจากน ในมาตรา ๑๔๓ ของรฐธรรมนญยงก�าหนดใหศาลรฐธรรมนญมอ�านาจ

พจารณาการกระท�าความผดอาญาของประธานาธบดทสมพนธกบการปฏบตหนาทดวย ในกรณทศาลอาญา

ไดเรมกระบวนพจารณาไปแลวตองโอนส�านวนคดใหแกศาลรฐธรรมนญเปนผพจารณาตอไป นอกจากการสง

ใหประธานาธบดพนจากต�าแหนงแลว ศาลรฐธรรมนญยงมอ�านาจก�าหนดโทษอาญาแกประธานาธบดไดตาม

ประมวลกฎหมายอาญา


ตามรฐธรรมนญ มาตรา ๖๓ ประธานาธบดจะถกฟองรองด�าเนนคดอาญาหรอจบกมไดกตอเมอ

รฐสภาอนญาต ในกรณทรฐสภาลงมตไมอนญาต การด�าเนนคดอาญาตอประธานาธบดสามารถด�าเนนได

ภายหลงจากประธานาธบดพนจากต�าแหนง นอกจากน ในประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๕๘-๓ ยงก�าหนด

วาในกรณทมกฎหมายใดก�าหนดใหการด�าเนนคดอาญาตองสะดดลง และความผดอาญานนมอตราโทษจ�าคก

ระหวาง ๑ ป ถง ๒๐ ป ใหอายความการฟองคดอาญาดงกลาวหยดลงชวคราว

๑๒ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et

de gouvernement, Sénat, 2001 « เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf »


๓.๑.๓ สาธารณรฐเฮลเลนก (กรซ)๑๓


รฐธรรมนญมาตรา ๔๙ ก�าหนดใหประธานาธบดอาจมความรบผดทางอาญาไดเฉพาะกรณกระท�า

ความผดฐานทรยศชาตหรอละเมดรฐธรรมนญ โดยกระบวนการรเรมจากสมาชกสภาผแทนราษฎรเขาชอ

กนจ�านวน ๑ ใน ๓ ขนไป มตทใหด�าเนนคดกบประธานาธบดตองมจ�านวน ๒ ใน ๓ ของจ�านวนสมาชกสภา

ผแทนราษฎรทมอยขนไป จากนนค�ารองดงกลาวจะถกเสนอตอศาลพเศษเพอพจารณาตอไป ซงศาลพเศษ

นประกอบไปดวยผพพากษาจากศาลฎกา ๗ คน และตลาการศาลปกครองสงสด ๖ คน โดยแตงตงเปน

รายคด โดยใหประธานสภาผแทนราษฎรเปนผจบสลากอยางเปดเผยจากรายชอของผพพากษาศาลฎกาและ

ตลาการศาลปกครองสงสด และใหผพพากษาศาลฎกาทไดรบการจบสลากและมอาวโสสงสดเปนประธาน

ศาลพเศษ

เมอมการเสนอค�ารองไปทศาลพเศษ ประธานาธบดตองยตการปฏบตหนาท และใหรอง

ประธานาธบดปฏบตหนาทแทน ประธานาธบดสามารถกลบมาปฏบตหนาทไดอกครงหากศาลวนจฉยวาไมม

ความผด และวาระการด�ารงต�าแหนงยงไมหมดไป


หากประธานาธบดกระท�าความผดอนนอกขอบเขตการปฏบตหนาท ไมวาทางแพง ทางอาญา

ทางปกครอง การด�าเนนคดตอประธานาธบดไมอาจกระท�าไดจนกวาประธานาธบดจะหมดวาระ

๓.๑.๔ สาธารณรฐอตาล ๑๔


รฐธรรมนญมาตรา ๙๐ ก�าหนดใหประธานาธบดไมตองรบผดในการปฏบตหนาท เวนแตกรณ

กระท�าความผดฐานทรยศชาตหรอละเมดรฐธรรมนญ ในกรณดงกลาว ใหรฐสภาเปนผกลาวหาโดยตองใช

เสยงขางมากเดดขาด จากนนค�ารองจะเสนอตอไปยงศาลพเศษทท�าหนาทพจารณาความรบผดอาญาของ

ประธานาธบด ซงประกอบไปดวยตลาการศาลรฐธรรมนญทงหมด ๑๕ คน และพลเมอง ๑๖ คนมาจาก

การจบสลากจากรายชอในบญชซงรฐสภาเสนอไวทกเกาป


ประธานาธบดไมอาจถกด�าเนนคดไดจนกวาจะพนจากต�าแหนง

๑๓ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et

de gouvernement, Sénat, 2001 « เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf » ; Panayotis Poulis, Droit

constitutionnel et institutions helléniques, L’Harmattan, 2008.

๑๔ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et

de gouvernement, Sénat, 2001 «เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf »


๓.๑.๕ สาธารณรฐโปรตเกส๑๕


รฐธรรมนญมาตรา ๑๓๐ ก�าหนดวาประธานาธบดอาจตองรบผดอาญาจากการกระท�าอนเกดจาก

การปฏบตหนาทได โดยกระบวนการเรมตนจากสมาชกสภาผแทนราษฎร ๑ ใน ๕ เสนอใหมการกลาวหา

ประธานาธบด จากนนถาสมาชกสภาผแทนราษฎรจ�านวน ๒ ใน ๓ ขนไปลงมตใหกลาวหา ค�ารองจงจะ

ถกเสนอตอไปใหศาลฎกาพจารณาวนจฉย ในกรณทศาลฎกาพพากษาลงโทษประธานาธบด ยอมมผลให

ประธานาธบดตองพนจากต�าแหนงและไมอาจถกรบเลอกกลบมาไดอก


ประธานาธบดอาจถกด�าเนนคดและตองรบผดตามกระบวนการปกตในกรณกระท�าความผด

นอกขอบเขตการปฏบตหนาท แตการด�าเนนคดจะเรมไดตอเมอประธานาธบดพนจากต�าแหนงไปแลว

โดยประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๑๒๐ ก�าหนดใหอายความการฟองคดไมใหเรมนบในระหวางท

ประธานาธบดยงด�ารงต�าแหนง

๓.๑.๖ ราชอาณาจกรเบลเยยม เดนมารก สเปน และเนเธอรแลนด

ประเทศเหลานเปนประเทศทมรปของรฐเปนราชอาณาจกรโดยมประมขทเขาสต�าแหนงโดยการ

สบทอดทางสายโลหตคอกษตรยซงอยภายใตรฐธรรมนญ และปกครองในระบอบประชาธปไตย ดงนน

รฐธรรมนญจงตองก�าหนดหลกความไมตองรบผดของกษตรยและก�าหนดเอกสทธและความคมกนของ

กษตรยไว ดงน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรเบลเยยม มาตรา ๘๘ “องคกษตรยไมอาจถกละเมดได รฐมนตรของ

พระองคเปนผรบผดชอบ”

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรเดนมารก มาตรา ๑๓ “ความรบผดของกษตรยไมอาจมขนได

องคกษตรยไมอาจถกละเมดไดและเปนทเคารพ”

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสเปน มาตรา ๕๖ - ๓ “องคกษตรยไมอาจถกละเมดไดและไมอย

ภายใตความรบผดชอบ”

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรเนเธอรแลนด มาตรา ๔๒ - ๒ “องคกษตรยไมอาจถกละเมดได”

๓.๒ คดอาญาของรฐมนตร

๓.๒.๑ ไมมกระบวนการยตธรรมในคดอาญาแบบเฉพาะส�าหรบรฐมนตร๑๖

(ก) สหพนธสำธำรณรฐเยอรมน

รฐธรรมนญเยอรมนไมไดก�าหนดใหมกระบวนการยตธรรมในคดอาญาเฉพาะส�าหรบรฐมนตร..แตม

รฐบญญตลงวนท ๑๗ มถนายน ค.ศ. ๑๙๕๓ วาดวยสถานะของสมาชกรฐบาล ซงถอวาต�าแหนงรฐมนตรนน

เปนการใชอ�านาจในฐานะขารฐการท�านองเดยวกนกบขารฐการประจ�าตามสวนรฐการตางๆ ดงนน

๑๕ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et


๑๖ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et



กรณความรบผดอาญาของรฐมนตรจงใชระบบกฎหมายเดยวกนกบกรณขารฐการทกระท�าความผดตอต�าแหนง

หนาทตามประมวลกฎหมายอาญา อยางไรกตาม ในกรณทรฐมนตรทด�ารงต�าแหนงสมาชกสภาผแทนราษฎรไป

พรอมกน รฐมนตรนนยอมไดรบความคมกนไมถกด�าเนนคดในระหวางสมยประชมตามทรฐธรรมนญมอบใหแก

สมาชกสภาผแทนราษฎร

(ข) สำธำรณรฐอตำล

รฐธรรมนญอตาล มาตรา ๙๖ ก�าหนดใหคดความรบผดอาญาของนายกรฐมนตรและรฐมนตรอนเกดจาก

การปฏบตหนาท แมนายกรฐมนตรและรฐมนตรนนจะพนจากต�าแหนงไปแลวกตาม ใหอยในเขตอ�านาจศาลตาม

ระบบทวไปเหมอนบคคลธรรมดา เพยงแตวากระบวนการรเรมกลาวหานนตองไดรบอนญาตจากสภาผแทนราษฎร

และวฒสภาเสยกอน

(ค) สำธำรณรฐโปรตเกส

รฐธรรมนญโปรตเกส มาตรา ๑๙๖ ก�าหนดใหคดความรบผดอาญาของนายกรฐมนตรและรฐมนตรทง

ทเกดจากการปฏบตหนาทและอยนอกการปฏบตหนาท...ใหอยในเขตอ�านาจศาลตามระบบทวไปเหมอนบคคล

ธรรมดา เพยงแตวากระบวนการรเรมกลาวหานนตองไดรบอนญาตจากสภาผแทนราษฎรเสยกอน เวนแตกรณท

ความผดอาญานนมโทษจ�าคกสงสด ๓ ป

นอกจากการอนญาตใหด�าเนนคดอาญาตอรฐมนตรแลว สภาผแทนราษฎรยงอาจสงใหรฐมนตรทถกกลาว

หานนหยดการปฏบตหนาทเปนการชวคราวจนกวาศาลจะมค�าพพากษากได

(ง) สหรำชอำณำจกรบรเตนใหญ

ในนามหลก The Rule of Law ขององกฤษ บคคลยอมเสมอภาคกนตอหนากฎหมาย ดงนน บคคลใด

เปนรฐมนตรกไมท�าใหมเอกสทธใดทแตกตางจากบคคลธรรมดา ดงนน นายกรฐมนตรและรฐมนตรทกระท�าผด

ทางอาญา กตองถกด�าเนนคดตามระบบปกตเหมอนบคคลทวไป ไมมเอกสทธหรอความคมกนแตอยางใด

๓.๒.๒ ศาลรฐธรรมนญมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

• สาธารณรฐออสเตรย๑๗

รฐธรรมนญ มาตรา ๗๖ ก�าหนดใหนายกรฐมนตรและรฐมนตรตองรบผดชอบตอสภาผแทนราษฎร และ

มาตรา ๑๔๒ ก�าหนดใหนายกรฐมนตรและรฐมนตรอาจมความรบผดไดในกรณทละเมดกฎหมายจากการปฏบต

หนาท โดยสมาชกสภาผแทนราษฎรอาจรเรมกลาวหาและลงมตเพอด�าเนนคดตอนายกรฐมนตรดวยเสยงขางมาก

จากนนค�ารองจะถกเสนอตอไปยงศาลรฐธรรมนญเพอพจารณาวนจฉย นอกจากน ในกรณทเปนการกระท�าความ

ผดอาญาอนเกดจากการปฏบตหนาท นายกรฐมนตรและรฐมนตรจะถกพจารณาโดยศาลรฐธรรมนญ แตถาเปนการ

กระท�าความผดอาญาทไมเกยวกบการปฏบตหนาทกใหกลบไปใชกระบวนการยตธรรมตามปกต

๑๗ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et de

gouvernement, Sénat, 2001 « เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf »


๓.๒.๓ ศาลฎกาหรอศาลอทธรณมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

(ก) รำชอำณำจกรเบลเยยม๑๘

เบลเยยมไดแกไขเพมเตมรฐธรรมนญเมอวนท ๑๒ มถนายน ค.ศ. ๑๙๙๘ เพอสรางกระบวนการยตธรรม

ในคดอาญาของรฐมนตรขนมาโดยเฉพาะ โดยมเจตนารมณประสานวตถประสงค ๒ ประการ ไดแก กระบวนการ

ยตธรรมในคดอาญาของรฐมนตรตองสรางหลกประกนใหแกรฐมนตรในการปฏบตหนาทได พรอมๆ กบไมปกปอง

รฐมนตรใหหลดพนจากการถกด�าเนนคด ดวยเหตนรฐธรรมนญ มาตรา ๑๐๓ จงก�าหนดใหการกระท�าความผด

อาญาของรฐมนตร ไมวาจะเปนการกระท�าความผดอนเกดจากการปฏบตหนาทหรอไม ตองถกพจารณาและ

ด�าเนนคดในศาลอทธรณ ค�าพพากษาของศาลอทธรณอาจถกโตแยงอกครงไดทศาลฎกา คดอาญาของรฐมนตร

ก�าหนดใหเฉพาะอยการประจ�าศาลอทธรณเทานนทเปนผกลาวหารฐมนตร

(ข) รำชอำณำจกรสเปน๑๙

รฐธรรมนญ มาตรา ๑๐๒ ก�าหนดใหความรบผดทางอาญาของนายกรฐมนตรและรฐมนตรอนอยภายใต

การพจารณาของศาลแผนกคดอาญาในศาลฎกา ในกรณทการปฏบตหนาทของนายกรฐมนตรและรฐมนตรเปน

ความผดอาญาเกยวกบการทรยศชาตหรอความผดตอความมนคงของรฐ ตองใหสมาชกสภาผแทนราษฎร

จ�านวน ๑ ใน ๔ เปนผรเรมการกลาวหา และสภาผแทนราษฎรตองมมตโดยเสยงเกนกงหนงวาใหด�าเนนคดตอ

นายกรฐมนตรหรอรฐมนตร ในวรรคสามของมาตรา ๑๐๒ ยงก�าหนดตอไปอกวา การพระราชทานอภยโทษไมอาจใช

กบคดอาญาของนายกรฐมนตรและรฐมนตร

(ค) รำชอำณำจกรเนเธอรแลนด๒๐

รฐธรรมนญเนเธอรแลนดไมไดก�าหนดเรองคดอาญาของรฐมนตรไว แตในพระราชบญญตลงวนท ๒๒

เมษายน ค.ศ. ๑๘๕๕ ไดก�าหนดการด�าเนนคดอาญาของรฐมนตร โดยตองเปนความผดทางอาญาอนเกดจากการ

กระท�าในการปฏบตหนาท พระราชบญญตนก�าหนดใหรฐมนตรมหนาทปฏบตตามรฐธรรมนญและกฎหมาย หาก

รฐมนตรปฏบตหนาทโดยไมเคารพรฐธรรมนญและกฎหมาย กยอมมความผดตามพระราชบญญตน โดยใหรฐสภา

หรอสภาผแทนราษฎรเปนผกลาวหาตอศาลฎกา

๓.๒.๔ ศาลพเศษ

(ก) สำธำรณรฐฟนแลนด๒๑

รฐธรรมนญฟนแลนด มาตรา ๑๐๑ ก�าหนดใหมศาลสง (High Court of Impeachment) ท�าหนาท

พจารณาคดของรฐมนตร นายกรฐมนตร ผตรวจการแผนดนของรฐสภา ผพพากษาศาลฎกา หรอตลาการศาล

ปกครองสงสด อนเกดจากการปฏบตหนาทโดยมชอบดวยกฎหมาย

๑๘ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et de

gouvernement, Sénat, 2001« เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf »

๑๙ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et de

gouvernement, Sénat, 2001« เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf »

๒๐ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et de

gouvernement, Sénat, 2001 « เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf »

๒๑Ja akko Husa, The Constitution of Finland: a contextual Analysis, Hart Publishing, 2011, p.147.


ศาลสงประกอบดวยตลาการ ๑๐ คน ไดแก ประธานศาลฎกาเปนประธานศาลสง ประธานศาล

ปกครองสงสด ประธานศาลอทธรณ ๓ คน โดยคดจากประธานศาลอทธรณตางๆ ทมอาวโสสงสด และสมาชก

รฐสภา ๕ คน มาจากการเลอกกนเองของสมาชกรฐสภาดวยกน โดยมวาระตามวาระของรฐสภา ศาลสงจะ

เรยกประชมเพอท�าหนาทพจารณาคดกตอเมอมคดเกดขนและถกฟองรองเขามาเทานน

รฐธรรมนญ มาตรา ๑๑๔ ก�าหนดใหการกลาวหารฐมนตรตอศาลสงจะกระท�าไดโดยรฐสภาเทานน

ทงน ตองใหคณะกรรมาธการประจ�ารฐสภาวาดวยกฎหมายรฐธรรมนญพจารณาใหความเหนในเบองตนกอน

วาการกระท�าของรฐมนตรเปนการปฏบตหนาทโดยไมชอบดวยกฎหมายหรอไม จากนนรฐสภาจะลงมตวา

สมควรกลาวหารฐมนตรตอศาลสงหรอไม ซงรฐสภาตองเปดโอกาสใหรฐมนตรไดชแจงขอกลาวหาดวย

ในกรณทรฐสภาลงมตวาสมควรกลาวหารฐมนตรตอศาลสง ใหอยการสงสดเปนผท�าหนาทฟองคด

(ข) สำธำรณรฐเฮลเลนก (กรซ)๒๒

รฐธรรมนญกรซ มาตรา ๘๖ ก�าหนดใหสภาผแทนราษฎรเปนผกลาวหาวานายกรฐมนตรหรอ

รฐมนตรกระท�าความผดอาญาอนเนองมาจากการปฏบตหนาท..หรอความผดอนตามทมกฎหมายก�าหนด

ไวเปนการเฉพาะ โดยเรมตนตองมสมาชกสภาผแทนราษฎรอยางนอย ๓๐ คนเขาชอรองขอใหสภาผแทน

ราษฎรพจารณาวาจะกลาวหาหรอไม จากนนเสยงขางมากของสภาผแทนราษฎรจะแตงตงคณะกรรมาธการ

ขนมาชดหนงเพอท�าหนาทพจารณาไตสวนและจดท�าส�านวนเพอเสนอตอทประชมสภาผแทนราษฎรตอไป

เมอไดรบส�านวน สภาผแทนราษฎรจะพจารณาและลงมตวาจะกลาวหานายกรฐมนตรหรอรฐมนตรตอศาล

พเศษหรอไม โดยการกลาวหาตองใชเสยงเกนกงหนงของจ�านวนสมาชกสภาผแทนราษฎรทงหมด

ศาลทมอ�านาจพจารณาคดอาญาของนายกรฐมนตรและรฐมนตรคอ ศาลพเศษซงประกอบไปดวย

ผพพากษาจากศาลฎกา ๗ คนและตลาการศาลปกครองสงสด ๖ คน โดยแตงตงเปนรายคด โดยใหประธาน

สภาผแทนราษฎรเปนผจบสลากอยางเปดเผยจากรายชอของผพพากษาศาลฎกาและตลาการศาลปกครอง

สงสด และใหผพพากษาศาลฎกาทไดรบการจบสลากและมอาวโสสงสดเปนประธานศาลพเศษ

๒๒ Division des Etudes de législation comparée, La responsabilité pénales des chefs de l’Etat et

de gouvernement, Sénat, 2001 « เผยแพรใน http://www.senat.fr/lc/lc92/lc92.pdf » ; Panayotis Poulis, Droit

constitutionnel et institutions helléniques, L’Harmattan, 2008.


ภาค ๒

คดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง

และคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ในระบบกฎหมายไทย

หลงจากทไดศกษาวเคราะหคดการเขาสต�าแหนงทางการเมองและคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองในระบบกฎหมายฝรงเศสไปแลว ในภาคท ๒ นจะไดศกษาถงกลมคดเหลานในระบบกฎหมาย

ไทย โดยน�าความรทไดจากหลกวชาวธพจารณาความและจากการศกษากฎหมายตางประเทศ โดยเฉพาะ

อยางยงระบบกฎหมายฝรงเศส มาวเคราะหเปรยบเทยบกบระบบกฎหมายของไทยในบทวเคราะหและ

ขอเสนอแนะตอไปเปนล�าดบ

ภาคท ๒ ประกอบดวยเนอหา ๒ บทใหญๆ ดงน

บทท ๔ ศาลยตธรรมกบอ�านาจพจารณาคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง ซงจะกลาวถงประเภท

คดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง ลกษณะของคดแตละประเภทดงกลาวทศาลยตธรรมมเขตอ�านาจในการ

พจารณาพพากษา และวธพจารณาของศาลยตธรรมในคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง โดยจะอธบายถง

กระบวนพจารณาของศาลยตธรรมในคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง..เรมตงแตขนตอนการเรมกระบวน

พจารณาคด องคคณะผพพากษา การคดคานผพพากษา ระบบวธพจารณาคด และผลของค�าพพากษา

เปนล�าดบสดทาย

บทท ๕ ศาลยตธรรมกบอ�านาจพจารณาคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ซงจะกลาวถง

คดทอยในอ�านาจศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง อนไดแกคดเกยวกบการยนบญช

ทรพยสนและหนสน คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ประเภทของคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง..และวธพจารณาของศาลยตธรรมในคดเกยวกบคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ตามล�าดบ



บทท ๔

ศาลยตธรรมกบอ�านาจพจารณาคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง

เนอหาในบทนเปนการอธบายถงบทบาทของศาลยตธรรมในการพจารณาคดการเขาสต�าแหนง

ทางการเมองตามทรฐธรรมนญและกฎหมายก�าหนด โดยในเบองตนจะเรมจากการใหค�านยามและขอบเขต

ความหมายของค�าวา “คดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง” ทใชในรายงานการศกษาวจยฉบบนวาหมายถงคด

ประเภทใดบาง จากนนจะพจารณาวเคราะหคดการเขาสต�าแหนงทางการเมองแตละประเภทในรายละเอยด

ตอไป

๑. ประเภทของคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง

เมอพจารณาจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม มาตรา ๒๓๙ และ

มาตรา ๒๔๐ ประกอบกบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

และการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ และพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอ

ผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ แลว พบวาคดเกยวกบการเลอกตงทอยในอ�านาจของศาลยตธรรมอาจจ�าแนก

ออกไดเปน ๓ ประเภท คอ

๑. คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง๑

๒. คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง๒

๓. คดเกยวกบการเลอกตงกรณอนๆ

บทบญญตแหงกฎหมายทใหอ�านาจแกศาลยตธรรมในการพจารณาคดประเภทท ๑ คอ พระราช

บญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ และ

พระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ ส�าหรบคดประเภทท ๒

นน อ�านาจของศาลยตธรรมเหนอคดดงกลาวเปนไปตามทก�าหนดไวในรฐธรรมนญฯมาตรา ๒๑๙ วรรคสาม

ประกอบกบมาตรา ๒๓๙ วรรคสอง และวรรคส และมาตรา ๒๔๐ วรรคสาม ในเบองตนจงมปญหาใหตอง

พจารณาวาคดประเภทท ๓ ทกลาวถง หมายถงคดทมเนอหาเกยวกบกรณใด

๑ ซงอาจเรยกวา “คดคณสมบตของผสมครรบเลอกตง”

๒ ซงอาจเรยกวา “คดใบเหลองใบแดง” อนง ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ บญญตใหสมาชก

วฒสภาสวนหนงมาจากการสรรหา (มาตรา ๑๑๑) และในมาตรา ๒๔๐ วรรคสาม บญญตใหศาลฎกามอ�านาจสงใหเพกถอน

การสรรหาหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกวฒสภาได แมกระบวนการไดมาซงสมาชกวฒสภาในกรณนจะไมใชการเลอกตง

แตดวยลกษณะของเนอหาคดทมความคลายคลงกน ในรายงานการศกษาวจยฉบบนจงจดคดประเภทดงกลาวรวมอยในกลม

เดยวกบ “คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง” ดวย


มผใหค�าอธบายวา๓ คดประเภทท ๓ ขางตนคอ “คดเกยวกบการเลอกตงกรณทวไป” ซงหมายถงคด

เกยวกบการเลอกตงทงในระดบชาตและในระดบทองถน ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม ทมใชคด

เกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง และมใชคดเกยวกบการวนจฉย

ใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง..โดยรฐธรรมนญฯ มาตราดงกลาวเปนบททวไปทก�าหนดให

อ�านาจแกศาลยตธรรม๔ ในการพจารณาคดเกยวกบการเลอกตงทรฐธรรมนญและกฎหมายมไดบญญตไวโดย

เฉพาะ

ตามแนวค�าสงศาลฎกาและศาลปกครองสงสดอาจสรปไดวา คดเกยวกบการเลอกตงกรณทวไปตาม

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม คอ คดทมขอโตแยงเกยวกบการกระท�าของคณะกรรมการการเลอกตง

(กกต.) ในการควบคมและจดใหมการเลอกตงทงในระดบชาต (ค�าสงศาลฎกาท ๗๗/๒๕๕๑) และในระดบ

ทองถน (ค�าสงศาลปกครองสงสดท ๕๔๕/๒๕๕๒)๕ ซงคดประเภทดงกลาวยอมไมจดอยในความหมายของ

“คดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง” ทจะอธบายในบทน

“คดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง”..จงหมายถงคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและ

เพกถอนการสมครรบเลอกตง และคดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

ซงสามารถพจารณาไดดงน

๑.๑ ความเปนมาของคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง

๑.๑.๑ ความเปนมาของคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบ

เลอกตง

คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง..หรอทเรยกกนโดย

ทวไปวา “คดคณสมบตของผสมครรบเลอกตง” นน ในขณะทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐ ม

ผลใชบงคบ พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการเลอก

ตงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๔๑ บญญตใหคดทงสองประเภทอยในอ�านาจพจารณาวนจฉยของศาลฎกา

ตามมาตรา ๓๔ ๖ และมาตรา ๓๔/๑ ๗ ส�าหรบกรณการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร และพระราชบญญต

๓ สรยา ปานแปน, อนวฒน บญนนท, คมอสอบกฎหมำยรฐธรรมนญ. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : วญญชน, ๒๕๕๔.

หนา ๒๙๙, ๓๒๕.

๔ ศาลฎกากรณการเลอกตงระดบชาต และศาลอทธรณกรณการเลอกตงระดบทองถน

๕ อยางไรกตาม คดประเภทดงกลาวยอมไมรวมถงคดทขอใหวนจฉยวาคณะกรรมการการเลอกตงกระท�าความผด

อาญาหรอขอใหช�าระคาเสยหายในทางแพง (ค�าสงศาลอทธรณภาค ๗ ท ๑๕๑๓/๒๕๕๓) และดความเหนท�านองเดยวกนน

ใน วส ตงสมตร, “คดเกยวกบการเลอกตงกบปญหาเขตอ�านาจศาล.” ดลพำห, ปท ๕๗ เลมท ๓ (กนยายน-ธนวาคม ๒๕๕๓),

หนา ๕.

๖ (เดมมาตรา ๓๔ ซงบญญตถงคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง ก�าหนดใหคดดงกลาวอยในอ�านาจ

พจารณาวนจฉยของศาลจงหวดทเขตเลอกตงอยในเขตอ�านาจ หรอศาลแพงกรณทเขตเลอกตงนนอยในกรงเทพมหานคร

ตอมาภายหลงจงมการแกไขเพมเตมบทบญญตดงกลาว โดยพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชก

สภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา (ฉบบท ๓) พ.ศ. ๒๕๔๓ ใหศาลฎกาเปนผมอ�านาจพจารณาวนจฉยคดประเภทน

๗ มาตรา ๓๔/๑ เพมเตมโดยพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและ

สมาชกวฒสภา (ฉบบท ๓) พ.ศ. ๒๕๔๓


ประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๘๙ บญญตใหน�ามาตรา ๓๔ มาใชบงคบกบการเลอกตงสมาชกวฒสภาดวย

โดยอนโลมดวย๘

คดประเภทน ในการเลอกตงระดบทองถนนนเปนไปตามพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภา

ทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ (ซงยงคงมผลใชบงคบในปจจบน) โดยกฎหมายดงกลาวบญญต

ใหการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและการเพกถอนการสมครรบเลอกตงเปนอ�านาจของคณะกรรมการการ

เลอกตง (มาตรา ๔๙ และมาตรา ๕๐)

๑.๑.๒ ความเปนมาของคดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงหรอทเรยกกนโดยทวไปวา

“คดใบเหลองใบแดง” นน เปนการเปรยบเทยบกบกรณทกรรมการใหใบเหลองหรอใบแดงแกนกกฬาฟตบอล

ปฐมบทของ “ใบเหลอง-ใบแดง” เกดขนในชวงทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐

ยงมผลใชบงคบ แมกระนน ความหมายของใบเหลอง-ใบแดงในสมยแรกเรมกมรายละเอยดแตกตางกบ

ความหมายทปรากฏอยในปจจบน ทงน ใบเหลอง-ใบแดงเกดขนเปนครงแรกตามระเบยบคณะกรรมการ

การเลอกตงวาดวยการสงใหมการเลอกตงใหมกอนประกาศผลการเลอกตงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๔๓

ตามระเบยบฯ ฉบบน เมอมขอเทจจรงวา ผสมครรบเลอกตง (สมาชกวฒสภา) คนใดชนะการเลอกตง

อยางมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม เมอคณะกรรมการการเลอกตงไดใชอ�านาจไมประกาศผลการเลอกตง

ของบคคลดงกลาวเปนครงแรก อาจเทยบไดวา ผสมครคนนนได “ใบเหลอง” ซงกรณน คณะกรรมการการเลอกตง

ตองมค�าสงใหจดการเลอกตงใหม โดยในการเลอกตงครงใหม (ครงทสอง) บคคลดงกลาวยงสามารถลง

สมครรบเลอกตงได แตหากตอมาในการเลอกตงครงหลงน ผสมครคนเดมยงคงไดรบการเลอกตงและคณะ

กรรมการการเลอกตงไดใชอ�านาจไมประกาศผลการเลอกตงอก เพราะปรากฏความไมสจรตและเทยงธรรม

ขนในกระบวนการเลอกตงเชนเดยวกบการเลอกตงครงแรกแลว คณะกรรมการการเลอกตงอาจวนจฉย

ดวยคะแนนเสยงเอกฉนทมใหบคคลนนลงสมครรบเลอกตงในการเลอกตงครงตอไป (ครงทสาม) ได

(ระเบยบฯ ขอ ๖ ทว) กรณน อาจเทยบไดวาบคคลดงกลาวได “ใบแดง” ดงทเรยกกนวา “สองใบเหลอง

เทากบหนงใบแดง” นนเอง๙

อยางไรกตาม ศาลรฐธรรมนญในค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท ๒๔/๒๕๔๓ ไดวนจฉยวาระเบยบฯ

ขอ ๖ ทวดงกลาวขดหรอแยงกบรฐธรรมนญไมมผลใชบงคบ เนองจากมสาระเปนการจ�ากดสทธของบคคลทจะ

ใชสทธสมครรบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภา ซงเปนการบญญตเพมเตมลกษณะตองหามของบคคลทตองหาม

มใหใชสทธสมครรบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภาตามทรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ มาตรา ๑๒๖ บญญตไว

จงเปนบทบญญตทมสถานะเปนการแกไขเพมเตมรฐธรรมนญฯ มาตราดงกลาว ซงมอาจกระท�าได ดวยเหต

น ในภายหลงจงมการแกไขเพมเตมพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทน

ราษฎรและสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๔๑ เพมบทบญญตมาตรา ๘๕/๑ และมาตรา ๘๕/๙ ใหคณะกรรมการ

การเลอกตงมอ�านาจเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครรบเลอกตง ทเปนตนเหตใหการเลอกตงมไดเปนไปโดย

๘ มขอสงเกตวา มาตรา ๘๙ มไดบญญตใหน�ามาตรา ๓๔/๑ มาใชบงคบกบการเลอกตงสมาชกวฒสภาดวยโดย

อนโลมแตอยางใด

๙ สาโรช สนตะพนธ, “มาตรการในการจดการเลอกตงใหเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม : ใบเหลองและการเพก

ถอนสทธเลอกตง.” « เผยแพรใน www.pub-law.net »


สจรตและเทยงธรรม โดยมาตรการดงกลาวยอมมผลเปนการเพกถอนสทธสมครรบเลอกตงของบคคลนน

ดวยโดยปรยาย เพราะรฐธรรมนญฯ ก�าหนดวาผสมครรบเลอกตงจะตองไมเปนผอยระหวางถกเพกถอนสทธ

เลอกตง ทงน อ�านาจตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ ขางตน ถกสรางขนเพอทดแทนมาตรการ

ตามระเบยบฯ ขอ ๖ ทว ทศาลรฐธรรมนญวนจฉยวาขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ ตามทอธบายมา

กลาวโดยสรป ในปจจบนน “ใบแดง” จงหมายถงการทคณะกรรมการการเลอกตงใชอ�านาจ

เพกถอนสทธเลอกตงของผสมครรบเลอกตง สวน “ใบเหลอง” ยงคงมความหมายดงเดม คอการท

คณะกรรมการการเลอกตงใชอ�านาจสงใหมการเลอกตงใหม๑๐

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐ ไมไดบญญตไวอยางชดเจนวา การใชอ�านาจ

วนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตงถกควบคมตรวจสอบ

โดยฝายตลาการไดหรอไม และหากถกควบคมตรวจสอบไดจะใหศาลใดมเขตอ�านาจเหนอคดลกษณะดงกลาว

หากพจารณาจากเนอหาของอ�านาจแลว ทงอ�านาจในการวนจฉยใหมการเลอกตงใหม และวนจฉยให

เพกถอนสทธเลอกตง ตางเปนอ�านาจของคณะกรรมการการเลอกตงในลกษณะ“การวนจฉยชขาด”๑๑ ทงน

เมอตรวจสอบแนวค�าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญพบวา ในขณะใชบงคบรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ ศาลได

วางหลกวาการทคณะกรรมการการเลอกตงใชอ�านาจสบสวนสอบสวนและวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยง

ทเกดขนตามกฎหมาย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๑๔๕ วรรคหนง (๓)) ตองถอเปนยตเพราะเปนกรณทรฐธรรมนญ

อนเปนกฎหมายสงสดของประเทศไดบญญตใหอ�านาจแกองคกรดงกลาวไว และไมใชการใชอ�านาจใน

ทางบรหารหรอทางปกครองจงไมอาจถกตรวจสอบจากฝายตลาการได (ค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท

๕๒/๒๕๔๖) แนวค�าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญเชนนสงผลใหศาลปกครองวนจฉยวา การใชอ�านาจวนจฉย

ชขาดของคณะกรรมการการเลอกตงถอเปนยต ไมอยในอ�านาจของศาลปกครองและมค�าสงไมรบค�าฟอง

ไวพจารณา

อยางไรกด ตอมาศาลรฐธรรมนญในค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท ๙/๒๕๔๙ กลบวนจฉยวาการใช

อ�านาจด�าเนนการเกยวกบการเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตง..ทงในเรองการจดใหมการเลอกตง

ตลอดจนการสบสวนสอบสวนและวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงทเกดขนในกระบวนการดงกลาว..ยอม

อยภายใตการตรวจสอบของฝายตลาการ โดยศาลยงกลาวดวยวา ทอางวาการใชอ�านาจตามรฐธรรมนญของ

คณะกรรมการการเลอกตงถอเปนยตนน..มความหมายเพยงเปนการยตโดยองคกรอนทเกยวของตองปฏบต

ตามทคณะกรรมการการเลอกตงวนจฉยเทานน...ไมไดหมายความวาเปนการยตโดยไมตองถกตรวจสอบจาก

องคกรตลาการ มขอสงเกตวาตามค�าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญฉบบน ศาลไมไดกลาวถงแนวค�าวนจฉยของ

ตนทมมากอนหนานนแตอยางใด

๑๐ จรญ ศรสขใส, “คดเลอกตง ตอน ๑ ใบเหลอง-ใบแดง.” « เผยแพรใน www.pub-law.net »

๑๑ ทงน อ�านาจหนาทของคณะกรรมการการเลอกตง ตามทรฐธรรมนญและพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ

ฉบบตางๆ ไดใหไว ทส�าคญมดงนคอ

๑.อ�านาจในการบรหารและจดการการเลอกตง

๒.อ�านาจในการสบสวนสอบสวนและวนจฉยชขาด และ

๓.อ�านาจในการควบคมตรวจสอบการด�าเนนการตลอดจนก�ากบและสนบสนนพรรคการเมอง

โปรดดรายละเอยดใน วรเจตน ภาครตน, รำยงำนกำรวจยเรององคกรอสระตำมบทบญญตของรฐธรรมนญแหง


ดวยแนวค�าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญดงปรากฏขางตน..จงกอใหเกดความไมชดเจนในระบบ

กฎหมายไทยขณะนนวา การใชอ�านาจของคณะกรรมการการเลอกตง โดยเฉพาะอยางยงการสงใหมการ

เลอกตงใหมและการสงเพกถอนสทธเลอกตงซงมลกษณะเปนการวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงเกยวกบ

การเลอกตง จะสามารถถกตรวจสอบในทางตลาการไดหรอไม และถาถกตรวจสอบไดจะตองถกตรวจสอบ

โดยศาลใด

อนง ในกระบวนการจดใหมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ นน มประเดนถกเถยง

กนในหมกรรมาธการฯวา ควรก�าหนดใหศาลใดมเขตอ�านาจเหนอ “คดเกยวกบการเลอกตง” (หรอทคณะ

ผวจยเรยกวา “คดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง”) ซงปรากฏความเหนของแตละฝายในทประชมดงน๑๒

ฝายทหนงเหนวา คดเกยวกบการเลอกตงนนโดยเนอหาเปนคดปกครอง จงควรอยในเขตอ�านาจของ

ศาลปกครอง แตฝายทสองเหนวา โดยเนอหาของคดประเภทนยงไมชดเจนวาเปนคดปกครองโดยแท ยงกวานน

เนองจากศาลปกครองชนตนมไดมทท�าการอยทกจงหวดทวประเทศ..ตรงขามกบการเลอกตงทตองจดใหม

ขนในทกพนท ดงนน หากใหคดเลอกตงอยในเขตอ�านาจของศาลปกครองแลวอาจเกดความไมสะดวกในการ

พจารณาคดได ในขณะทศาลยตธรรมนนมทท�าการครอบคลมอยทกจงหวด การใหคดเลอกตงอยในอ�านาจ

ของศาลยตธรรมจงนาจะเหมาะสมกวา สวนฝายทสามเหนวา โดยเนอหาแลวคดเลอกตงถอเปนคดปกครอง

แตดวยขอจ�ากดทศาลปกครองมไดมทท�าการอยทกจงหวด จงนาจะใชวธผสมผสาน คอใหศาลทประกอบดวย

ตลาการศาลปกครองและผพพากษาศาลยตธรรมรวมกนเปนผพจารณาคด..โดยอาศยหนวยธรการของศาล

ยตธรรมทมกระจายอยทวประเทศเปนฝายสนบสนน

ในทสดคณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญฯ ไดก�าหนดใหศาลยตธรรมมอ�านาจพจารณาและวนจฉย

“คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตง” ทงน ในขนตอนของการสงรางรฐธรรมนญฯ

ไปใหองคกรตางๆ พจารณาใหความเหน ศาลฎกาไดเสนอใหตดขอความในรางรฐธรรมนญฯ ทใหอ�านาจ

ศาลฎกาและศาลอทธรณในการพจารณาคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงออก..แตในชน

พจารณาของสภารางรฐธรรมนญ กไดยนยนใหศาลฎกาและศาลอทธรณท�าหนาทน ดงทปรากฏอยใน

มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม ของรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๕๐ ๑๓

เมอทราบถงประวตความเปนมาของคดการเขาสต�าแหนงทางการเมองทงสองประเภทแลว ในล�าดบ

ตอไปจะไดอธบายถงลกษณะของคดดงกลาว โดยแบงการพจารณาตามประเภทของผแทนดงน

๑.๒ คดการเขาสต�าแหนงของสมาชกรฐสภา

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยและพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ บญญตใหศาลฎกามเขตอ�านาจใน

การพจารณาคดการเขาสต�าแหนงของสมาชกรฐสภาใน ๒ กรณ คอ การเขาสต�าแหนงของสมาชกสภาผแทน

ราษฎร และการเขาสต�าแหนงของสมาชกวฒสภา

๑๒ กาญจนารตน ลวโรจน, “เขตอ�านาจศาลปกครองตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐.”

วำรสำรวชำกำรศำลปกครอง, ปท ๘ ฉบบท ๑ (มกราคม-เมษายน ๒๕๕๑), หนา ๑๖ – ๑๗.

๑๓ วส ตงสมตร, “คดเลอกตง ส.ส.นอมน.” กฎหมำยใหม. ปท ๕ ฉบบท ๙๓ (มนาคม ๒๕๕๑). หนา ๖๐.


๑.๒.๑ คดเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

คดเลอกตงของสมาชกสภาผแทนราษฎร คอ คดเกยวกบการไดมาซงสมาชกสภาผแทนราษฎร

ซงแบงออกไดเปน ๒ ขนตอน คอ

(ก) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนกำรสมครรบเลอกตง

เพอความสะดวกในการพจารณา อาจแบงการอธบายคดประเภทดงกลาวไดเปน ๒ กรณ ดงน

(๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง

ในการสมครรบเลอกตง หากเปนการเลอกตงแบบแบงเขต ผสมครจะตองยนใบสมครตอ

ผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงพรอมดวยหนงสอรบรองของหวหนาพรรคการเมองวาสงสมาชก

ผนนสมครรบเลอกตง (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและ

การไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๓๖) สวนในการเลอกตงแบบบญชรายชอ๑๔ การสมครรบเลอกตง

ท�าโดยหวหนาพรรคการเมองหรอผทไดรบมอบหมายจากหวหนาพรรคยนบญชรายชอผสมครทพรรคการเมอง

จดท�าขนตอคณะกรรมการการเลอกตง (มาตรา ๔๑ และมาตรา ๔๒) ทงน พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ

ฉบบดงกลาวก�าหนดใหผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตในกรณการเลอกตงแบบแบงเขต และคณะ

กรรมการการเลอกตงในกรณการเลอกตงแบบบญชรายชอ ตองตรวจสอบหลกฐานการสมคร คณสมบตของผสมคร

และสอบสวนวาผสมครมสทธทจะสมครรบเลอกตงหรอไมใหเสรจสน..และประกาศการรบสมครไวโดย

เปดเผย (มาตรา ๓๗ และมาตรา ๔๓) คดประเภทนจงเกดขนภายหลงกระบวนการดงกลาวแลวเสรจ หากผสมคร

รายใดไมมชอในประกาศรายชอผมสทธสมครรบเลอกตง ยอมมสทธยนค�ารองขอใหศาลฎกามค�าสงให

ประกาศรายชอผนนเปนผสมครรบเลอกตงได (มาตรา ๓๙ และมาตรา ๔๔)

๑๔ ชอตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชก

วฒสภา พ.ศ.๒๕๕๐ มาตรา ๔๑ ซงแกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภา

ผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๕๔.


(๒) คดเกยวกบกำรเพกถอนกำรสมครรบเลอกตง

กอนวนเลอกตง...ถาปรากฏหลกฐานวาผ สมครผใดขาดคณสมบตหรอมลกษณะตอง

หาม๑๕...มใหใชสทธสมครรบเลอกตง ใหผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงกรณการเลอกตงแบบ

แบงเขต หรอคณะกรรมการการเลอกตงกรณการเลอกตงแบบบญฃรายชอ ด�าเนนการสบสวนสอบสวนโดยเรว

ถาเหนวาผ สมครผ นนขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตง..ใหยนค�ารอง

ตอศาลฎกาใหเพกถอนการสมครรบเลอกตงของผนน (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอก

ตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๔๐ และมาตรา ๔๕)

(ข)..คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง..หรอ“คดใบเหลองใบแดง”

อาจแยกการพจารณาไดเปน ๒ กรณ โดยใชการประกาศผลการเลอกตงเปนเกณฑคอ

(๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกำศผล

กำรเลอกตง

คดเกยวกบการเลอกตงประเภทนเปนอ�านาจเดดขาดของคณะกรรมการการเลอกตง

(กกต.) ไมวาค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงจะเปนประการใด ค�าวนจฉยดงกลาวยอมเปนทสด

ตามทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคหนงบญญตรบรองไว ศาลยตธรรม (และศาล

อนๆ) จงยอมไมมอ�านาจตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการกระท�าของคณะกรรมการการเลอกตงใน

๑๕ ในปจจบนยงคงมความเขาใจทสบสนเกยวกบความแตกตางของ “คณสมบต” กบ “ลกษณะตองหาม” อยเปน

อนมาก ซงความเขาใจทสบสนเชนนปรากฏอยทงในบทบญญตของรฐธรรมนญ พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ และ

พระราชบญญตฉบบตางๆ ในเบองตนอาจอธบายถงความแตกตางระหวางสองสงนไดวา “คณสมบต” คอ สงทตองพจารณา

ตรวจสอบตงแตขณะเขาสต�าแหนง หากพบวาบคคลใดขาดคณสมบตกไมอาจด�ารงต�าแหนงนนได หรอหากเขาด�ารงต�าแหนง

ไปแลวมาตรวจพบในภายหลงกตองพนจากต�าแหนงไป แตกตางกบ “ลกษณะตองหาม” ซงไมใชสงทตองพจารณาในขณะ

เขาสต�าแหนง แตเปนสงทกฎหมายหามมใหกระท�าในขณะอยในต�าแหนงนน หากผด�ารงต�าแหนงฝาฝนกระท�าการอนเปน

ลกษณะตองหาม องคกรผมหนาทตรวจสอบตองแจงใหบคคลนนเลกกระท�าการดงกลาว ทงน หากบคคลดงกลาวเลกกระท�า

ตามทไดรบแจงลกษณะตองหามนนกหมดสนไป ในทางตรงกนขาม หากบคคลนนยงไมเลกกระท�าการอนตองหามตามท

กฎหมายบญญตไวแลวกจะตองพนจากต�าแหนงไป โปรดดรายละเอยดใน วษณ วรญญ, “๑๐ ป นกกฎหมายมหาชนไทย: ฤา

จะเดนหนาลงคลอง.” ปาฐกถาเนองในโอกาสครบรอบ ๑๐ ป หลกสตรประกาศนยบตรบณฑตทางกฎหมายมหาชน เมอวนท

๒๐ ธนวาคม ๒๕๕๑ ณ หองจด เศรษฐบตร คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร « เผยแพรใน www.prachatai3.info

» ; และไพโรจน ชยนาม, สถำบนกำรเมองและรฐธรรมนญของตำงประเทศกบระบอบกำรปกครองของไทย. กรงเทพ : คณะ

รฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๑๕. หนา ๑๖๘ - ๑๘๗ ซงในหนงสอดงกลาว ไพโรจนฯ ใชค�าวา “การไมสามารถจะ

รบเลอกตงได (inéligibilité)” ในการอธบายถง “คณสมบต” และใชค�าวา “การขดกนระหวางต�าแหนงหนาท (incompati-

bilité)” ในการอธบายถงเรอง “ลกษณะตองหาม”.


กรณดงกลาวได๑๖ บทบญญตลกษณะเชนนยอมมปญหาเกยวกบความชอบดวยหลกนตรฐ..ในเรองหลกการ

แบงแยกอ�านาจ เพราะเทากบใหองคกรทท�าหนาทบรหารจดการเลอกตงเปนศาลไดในตวเอง๑๗ นอกจากน

ยงไมสอดคลองกบหลกการคมครองสทธของประชาชนโดยองคกรตลาการอนเปนขอความคดทส�าคญอก

ประการหนงของหลกนตรฐอกดวย๑๘

(๒) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงหลงประกำศผล

กำรเลอกตง

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคสอง บญญตใหศาลฎกาม

อ�านาจพจารณาเฉพาะคดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงทเกดขน

ภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลว ทงน รฐธรรมนญฯ ก�าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงยนค�ารองตอ

ศาลฎกาในกรณทเหนวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภาผแทนราษฎรผใด

และมการขยายความรายละเอยดเพมเตมโดยพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๑๑ ซงสรปไดวา

เหตแหงการยนค�ารองตอศาลฎกาเพอสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงในกรณนคอ “ปรากฏ

หลกฐานอนควรเชอไดวาการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในเขตเลอกตงใดมไดเปนไปโดยสจรตและ

เทยงธรรมหรอผสมครผใดกระท�าการใดๆ โดยไมสจรตเพอทจะใหตนเองไดรบเลอกตง หรอไดรบเลอกตง

มาโดยไมสจรตโดยผลของการทบคคลหรอพรรคการเมองใดไดกระท�าอนเปนการฝาฝนพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญน ระเบยบหรอประกาศของคณะกรรมการการเลอกตง..หรอพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยพรรคการเมอง” ซงขอเทจจรงดงกลาวอาจปรากฏจากการสบสวนของคณะกรรมการ

การเลอกตงเอง หรอมผยนค�ารองคดคานการเลอกตงเขามาตามมาตรา ๑๑๔ และมาตรา ๑๑๖ กได

๑.๒.๒ คดเลอกตงและสรรหาสมาชกวฒสภา

คดเลอกตงและสรรหาสมาชกวฒสภา..ซงอาจเรยกอกชอหนงวาคดเกยวกบการไดมาซงสมาชก

วฒสภา สามารถแบงการพจารณาไดเปน ๒ ขนตอน คอ

(ก)..คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนกำรสมครรบเลอกตงเปนสมำชก

วฒสภำ

เพอความสะดวกในการพจารณา อาจแบงการอธบายคดประเภทดงกลาวไดเปน ๒ กรณเชนเดยวกบ

ทไดอธบายมาแลวในสวนทเกยวกบสมาชกสภาผแทนราษฎร คอ

๑๖ ซงศาลฎกาไดวนจฉยกรณนไวเปนบรรทดฐานแลว ตามค�าสงศาลฎกาท ๓๕/๒๕๕๑.

๑๗ วรเจตน ภาครตน, “หลกนตรฐและหลกนตธรรม.” « เผยแพรใน www.enlightened-jurists.com »

๑๘ ดวยเหตนจงมผเสนอวา แมบทบญญตมาตรา ๒๓๙ วรรคหนง จะก�าหนดใหค�าวนจฉยของคณะกรรมการการ

เลอกตง ในกรณสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตงเปนทสด กไมควรหมายความ

วา “เปนทสด” โดยไมอาจฟองตอศาลใดไดอก แตองคกรตลาการควรตความไปในทางทใหผถกกระทบสทธไดมโอกาสฟอง

คด เพอใหค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงดงกลาวไดรบการทบทวนโดยฝายตลาการอกครงหนง (ปยบตร แสงกนก

กล, “ใบเหลอง ใบแดง กกต. และศาลฎกา.” ใน ในพระปรมำภไธย ประชำธปไตย และตลำกำร. กรงเทพ : โอเพนบคส,

๒๕๕๒. หนา ๒๓๙.) ทงน เพราะอ�านาจทคณะกรรมการการเลอกตงใช เปนอ�านาจในทางปกครอง จงยอมตองอยภายใตการ

ตรวจสอบของฝายตลาการ (วส ตงสมตร, “คดเลอกตง ส.ส.นอมน.” กฎหมำยใหม, ปท ๕ ฉบบท ๙๓ (มนาคม ๒๕๕๑).

หนา ๕๒)


(๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงสมำชกวฒสภำ

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการ

ไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๒๑ บญญตใหน�าความในหมวด ๑ การเลอกตงสมาชกสภา

ผแทนราษฎร มาตรา ๓๕ – ๔๐ เวนแตบทบญญตทเกยวกบพรรคการเมองมาใชบงคบโดยอนโลมกบการเลอก

ตงสมาชกวฒสภาดวย ฉะนน ผสมครรบเลอกตงสมาชกวฒสภาทไมมชอเปนผสมครรบเลอกตงในประกาศ

การรบสมครของผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตง จงมสทธยนค�ารองตอศาลฎกา เพอขอใหศาลม

ค�าสงใหประกาศรายชอตนเปนผสมครไดตามมาตรา ๓๙

(๒) คดเกยวกบกำรเพกถอนกำรสมครรบเลอกตงสมำชกวฒสภำ

ตามทไดกลาวมาแลววา พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชก

สภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๒๑ บญญตใหอนโลมความใน

หมวด ๑ มาตรา ๓๕ – ๔๐ ซงเปนเรองวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร มาใชบงคบกบการเลอก

ตงสมาชกวฒสภาดวย ดงนน กอนวนเลอกตง ถาปรากฏหลกฐานวาผสมครรบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภา

ผใดขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตง ใหผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขต

เลอกตงมอ�านาจยนค�ารองขอใหศาลฎกาเพกถอนการสมครรบเลอกตงของบคคลดงกลาวไดตามมาตรา ๔๐

(ข) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมำชกวฒสภำ

คดประเภทนในเบองตนอาจจ�าแนกไดเปน ๒ กรณตามประเภทการไดมาซงสมาชกวฒสภาคอ

(๑) คดเกยวกบกำรเลอกตงสมำชกวฒสภำ

คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกวฒสภา

อาจแยกโดยพจารณาจากการประกาศผลการเลอกตงไดเชนเดยวกบกรณของสมาชกสภาผแทนราษฎรคอ

(๑.๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมำชกวฒสภำ

กอนประกำศผลกำรเลอกตง

เชนเดยวกบในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร..ในการเลอกตงสมาชกวฒสภา..หาก

คณะกรรมการการเลอกตง (กกต.) วนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครผใดกอน

ประกาศผลการเลอกตง รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคหนง ก�าหนดใหค�าวนจฉย

ดงกลาวเปนทสด ไมอาจฟองรองใหศาลตรวจสอบได ซงมปญหาความชอบดวยหลกนตรฐตามทไดอธบายมา

แลวในกรณของสมาชกสภาผแทนราษฎร

(๑.๒) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมำชกวฒสภำ

หลงประกำศผลกำรเลอกตง

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคสอง บญญตใหศาลฎกาม

อ�านาจพจารณาเฉพาะคดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงทเกดขน

ภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลว โดยรฐธรรมนญฯก�าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตง (กกต.) ยนค�ารองตอ

ศาลฎกาในกรณทเหนวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกวฒสภาผใด ทงน

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา

พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๒๒ ใหน�ามาตรา ๑๑๑ มาใชบงคบกบการเลอกตงสมาชกวฒสภาดวยโดยอนโลม

ดงนน เหตทคณะกรรมการการเลอกตงจะยนค�ารองตอศาลฎกาจงเปนเชนเดยวกบกรณของการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎรนนเอง


(๒) คดเกยวกบกำรสรรหำสมำชกวฒสภำ

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๔๐ ใหอ�านาจแกคณะกรรมการการเลอกตง

(กกต.) ยนค�ารองตอศาลฎกาขอใหเพกถอนการสรรหาสมาชกวฒสภาและใหด�าเนนการสรรหาใหม ตลอดจน

ขอใหเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกวฒสภาและบคคลอน..ซงไดกระท�าใหการสรรหาไมเปนไปโดยสจรต

และเทยงธรรมได

ทงน เหตแหงการเพกถอนการสรรหาและด�าเนนการสรรหาใหม และเหตในการเพกถอน

สทธเลอกตงเปนไปตามทก�าหนดไวใน..พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภา

ผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ กลาวคอ กรณการเพกถอนการสรรหาและสงให

มการสรรหาใหมตองปรากฏขอเทจจรงวา..กระบวนการสรรหาในขนตอนหนงขนตอนใดไมเปนไปโดยสจรต

และเทยงธรรม (มาตรา ๑๓๔ (๑)) และกรณทศาลจะใชอ�านาจเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครสมาชก

วฒสภาผใดจะตองปรากฏวาบคคลดงกลาวกระท�าการอนฝาฝนหลกเกณฑเกยวกบการสรรหาสมาชกวฒสภา

ตามกฎหมายฉบบน หรออาจเปนกรณทผสมครสมาชกวฒสภากอ สนบสนน หรอรเหนเปนใจใหบคคลอน

กระท�าการดงกลาว หรอรถงการกระท�าเชนนนแลวแตละเวนไมด�าเนนการระงบมใหเกดขน อนสงผลใหการ

สรรหาไมเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม (มาตรา ๑๓๔ (๒)) ซงในกรณเชนน นอกจากศาลจะมอ�านาจ

เพกถอนสทธเลอกตงของผสมครสมาชกวฒสภาผนนแลว ยงสามารถเพกถอนสทธเลอกตงของบคคลเชนวานนได

อกดวย (มาตรา ๑๓๕)

๑.๓ คดการเขาสต�าแหนงทางการเมองของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม และมาตรา ๒๓๙ และพระราชบญญต

การเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ ไดบญญตหลกเกณฑเกยวกบคดเลอกตง

ในระดบทองถนไว โดยใหศาลอทธรณเปนศาลทพจารณาคดเกยวกบการเลอกตงทองถน ทงน

ตามพระธรรมนญศาลยตธรรมบญญตให “ศาลอทธรณ” หมายถงศาลอทธรณภาคดวย ดงนน “ศาลอทธรณ”

ทมอ�านาจพจารณาคดเกยวกบการเลอกตงทองถนจงหมายถงศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ๑ – ภาค ๙

ทการเลอกตงในระดบทองถนเกดขนในเขตศาลของตน๑๙ ซงคดประเภทดงกลาวอาจจ�าแนกการพจารณาได

ดงน

๑.๓.๑..คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตงในการ

เลอกตงระดบทองถน

ส�าหรบคดประเภทนพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผ บรหารทองถน

พ.ศ.๒๕๔๕ บญญตใหการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและการเพกถอนการสมครรบเลอกตง เปนอ�านาจของ

คณะกรรมการการเลอกตง (กกต.) ตามมาตรา ๔๙ และมาตรา ๕๐ ซงศาลตความวาอ�านาจในการวนจฉยสทธ

สมครรบเลอกตงและการเพกถอนการสมครรบเลอกตงในการเลอกตงระดบทองถน พระราชบญญตดงกลาว

ก�าหนดใหเปนอ�านาจของคณะกรรมการการเลอกตงโดยเฉพาะ..แตกตางกบในการเลอกตงระดบประเทศ

๑๙ ซงมการวนจฉยไวเปนบรรทดฐานแลว ตามค�าสงศาลอทธรณภาค ๑ ท ๓๙๓๕/๒๕๕๑.


ทกฎหมายก�าหนดใหเปนอ�านาจของศาลฎกา ดงนน เมอคณะกรรมการการเลอกตงวนจฉยอยางไรแลว

ค�าวนจฉยยอมเปนทสด..เนองจากไมมกฎหมายใหสทธแกผรองในการยนค�ารองเพอใหศาลอทธรณวนจฉย

ไดอก๒๐

มขอสงเกตวา ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม รบรองใหศาลอทธรณ

มอ�านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงในระดบทองถน..แตศาลอทธรณตความวาศาลไมม

อ�านาจวนจฉยคดทมลกษณะขางตน โดยพจารณาจากบทบญญตในพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภา

ทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕

ในประเทศทยดถอหลกนตรฐนน ขอเรยกรองทส�าคญประการหนงคอ ประชาชนผ ได รบ

ผลกระทบจากการใชอ�านาจขององคกรฝายปกครอง จะตองมสทธเสนอคดตอศาล เพอใหศาลเขามาตรวจ

สอบวาการกระท�าขององคกรฝายปกครองดงกลาวเปนไปโดยชอบดวยกฎหมายหรอไม ในประเทศไทย

หลกการนไดรบการยอมรบจากฝายตลาการตลอดมา ดงทศาลฎกาเคยวนจฉยวา แมกฎหมายจะบญญต

ใหค�าวนจฉยขององคกรฝายปกครองเปนทสด..ค�าวนจฉยนนจะเปนทสดกตอเมอเปนค�าวนจฉยทถกตอง

ตามกฎหมายเทานน...มไดหมายความวาแมค�าวนจฉยดงกลาวจะไมถกตองตามกฎหมายกจะถงทสดท�าให

น�ามาฟองรองตอศาลไมไดไปดวย (ค�าพพากษาศาลฎกาท ๖๔๖ - ๖๔๗/๒๕๑๐)๒๑ ดงนแลว เพอเปนการ

คมครองสทธของผสมครรบเลอกตงทอาจไดรบผลกระทบจากค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตง

ศาลอทธรณจงควรตความกรณดงกลาวไปในแนวทางทท�าใหศาลสามารถเขาไปตรวจสอบการใชอ�านาจของ

คณะกรรมการการเลอกตง ตามมาตรา ๔๙ และมาตรา ๕๐ ได ๒๒

๑.๓.๒..คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตง

ระดบทองถน

คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง..หรอทเรยกกนโดยทวไปวา

“คดใบเหลองใบแดง” อาจแยกไดเปน ๒ กรณ โดยอาศยการประกาศผลการเลอกตงเปนเกณฑในการแยก

คอ

๒๐ ค�าสงศาลอทธรณภาค ๑ ท ๓๙๘๗/๒๕๕๑, ค�าสงศาลอทธรณภาค ๔ ท ๖๙๓/๒๕๕๑. ๒๑ ผสนใจสามารถศกษารายละเอยดของค�าพพากษาศาลฎกาฉบบนเพมเตมไดใน ฤทย หงสสร, “อาจารยจตต กบ

ค�าสงของฝายบรหารเปนทสด.” ใน ครบรอบ ๘๔ ป ศำสตรำจำรยจตต ตงศภทย. กรงเทพ : คณะนตศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๓๗. หนา ๔๕-๔๙.

๒๒.อนง การจ�ากดอ�านาจของศาลอทธรณในกรณน เปนปญหาเชงนตวธทเกดจากแนวทางการตความบทบญญต

แหงกฎหมายของศาลเองซงแตกตางกบการจ�ากดอ�านาจของศาลอทธรณในการพจารณาคดเกยวกบการวนจฉยใหมการ

เลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตงส�าหรบการเลอกตงในระดบทองถนทรฐธรรมนญฯ

มาตรา ๒๓๙ วรรคสประกอบกบวรรคหนง ก�าหนดใหค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงเปนทสด ตามทจะอธบาย

ตอไป

สมควรกลาวดวยวาในระยะเรมตน ฝายศาลเองกยงคงมความเหนทแตกตางกนเกยวกบกรณดงกลาว คอ มทงผท

เหนวาศาลอทธรณมอ�านาจรบพจารณาวนจฉยคดประเภทนได และผทมความเหนในทางตรงกนขาม โปรดดรายละเอยดใน

ธชพนธ ประพทธนตสาร, อ�ำนำจศำลอทธรณและศำลอทธรณ ภำคในกำรพจำรณำและวนจฉยคดทเกยวกบคณสมบตของผ

สมครรบเลอกตง. เอกสารอดส�าเนา. หนา ๓ – ๖.


(ก) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงในกำรเลอกตงระดบ

ทองถนกอนประกำศผลกำรเลอกตง

เชนเดยวกนกบการเลอกตงระดบประเทศ..ในการเลอกตงระดบทองถน..รฐธรรมนญแหงราช

อาณาจกรไทยก�าหนดใหอ�านาจในการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศ

ผลการเลอกตงเปนของคณะกรรมการการเลอกตง (กกต.) และค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงเปน

ทสด (มาตรา ๒๓๙ วรรคสประกอบกบวรรคหนง) ดงนน คดประเภทนจงไมอยในอ�านาจพจารณาและวนจฉย

ของศาลอทธรณแตถอเปนอ�านาจเดดขาดของคณะกรรมการการเลอกตงทจะพจารณาและวนจฉย อนสมควร

ตราไวเปนขอสงเกตถงความชอบดวยหลกนตรฐตามทไดวเคราะหมาแลวในกรณทเกยวกบการเลอกตง

ระดบประเทศ ทงการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา

(ข) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงในกำรเลอกตงระดบ

ทองถนหลงประกำศผลกำรเลอกตง

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคสประกอบกบวรรคสอง บญญตใหศาลอทธรณ

มอ�านาจพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตง

ระดบทองถน ภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลว ทงน รฐธรรมนญฯก�าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตง

ยนค�ารองตอศาลอทธรณในกรณทเหนวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภา

ทองถนหรอผบรหารทองถนผใด ซงรายละเอยดเกยวกบเรองนเปนไปตามพระราชบญญตการเลอกตงสมาชก

สภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ มาตรา ๙๗ โดยสรปเหตแหงการยนค�ารองตอศาลอทธรณเพอ

ใหศาลสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงคอ...มหลกฐานอนควรเชอไดวาผสมครรบเลอกตง

ผใดกระท�าการใดๆ โดยไมสจรตเพอใหตนเองไดรบเลอกตง...หรอการเลอกตงหรอการนบคะแนนในเขต

เลอกตงใดมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม หรอมการกระท�าการเพอจงใจผมสทธเลอกตงใหลงคะแนน

เลอกตงแกตนเอง หรอใหงดเวนการลงคะแนนเสยงเลอกตงใหแกผสมครใด ดวยวธการอยางใดอยางหนงตาม

ทก�าหนดไวในมาตรา ๕๗ ของพระราชบญญตดงกลาว

พงสงเกตดวยวา..เนองจากพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนฯ

อนเปนกฎหมายระดบพระราชบญญตทเกยวของกบกรณนเปนกฎหมายทตราขนกอนรฐธรรมนญแหงราช

อาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ ประกาศใช ในมาตรา ๙๗๒๓ ของกฎหมายดงกลาวจงก�าหนดใหอ�านาจในการสง

ใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงเปนของคณะกรรมการการเลอกตง แตกตางกบบทบญญตของ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสองประกอบกบวรรคสทก�าหนดใหเปนอ�านาจของศาลอทธรณ มาตรา ๙๗

เฉพาะสวนทใหอ�านาจแกคณะกรรมการการเลอกตงในการสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

จงเปนบทบญญตแหงกฎหมายทขดหรอแยงกบรฐธรรมนญและเปนอนใชบงคบมไดตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๖

อาจสรปไดวา ในปจจบน เหตแหงการสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกสภาทองถน

หรอผบรหารทองถนภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลวเปนไปตามทบญญตไวในมาตรา ๙๗ แตเมอปรากฏ

๒๓ พระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ มาตรา ๙๗ บญญตวา “เมอ

คณะกรรมการการเลอกตงไดประกาศผลการเลอกตง แลวหากภายหลงมหลกฐานอนควรเชอไดวาผสมครรบเลอกตงผใด

กระท�าการใดๆ โดยไมสจรต เพอใหตนเองไดรบเลอกตง หรอการเลอกตงหรอการนบคะแนนเลอกตงในเขตเลอกตงใดมได

เปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมหรอมการฝาฝนมาตรา ๕๗ ใหคณะกรรมการการเลอกตงมค�าสงเพกถอนสทธเลอกตงผสมคร

รบเลอกตงผนนมก�าหนดเวลาหนงป หรอมค�าสงใหเลอกตงใหมหรอนบคะแนนใหม...”


เหตดงกลาว..คณะกรรมการการเลอกตงไมอาจใชอ�านาจสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

เองไดอกตอไป แตจะตองสงเรองไปใหศาลอทธรณเปนผพจารณาใชอ�านาจดงกลาวตามทรฐธรรมนญฯ

ฉบบปจจบนบญญตไว

๒. วธพจารณาของศาลยตธรรมในคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง

๒.๑ การเสนอค�ารอง

๒.๑.๑..ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดการเขาสต�าแหนงของสมาชก

รฐสภา

เมอพจารณาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยและพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ

วาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ แลวสามารถอธบาย

ในประเดนเกยวกบผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารอง โดยแยกเปน ๒ กรณ คอ คดการเขาส

ต�าแหนงของสมาชกสภาผแทนราษฎร และคดการเขาสต�าแหนงของสมาชกวฒสภา

(ก) คดเลอกตงสมำชกสภำผแทนรำษฎร

ในกระบวนการเขาสต�าแหนงของสมาชกสภาผแทนราษฎรซงกฎหมายก�าหนดใหใชวธการเลอก

ตงนน อาจมคดเกดขนไดใน ๒ ประเภท ซงกฎหมายไดบญญตถงผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอ

ค�ารองในคดแตละประเภทไวดงน

(๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนกำรสมครรบเลอกตง

(๑.๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง

ตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและ

การไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ก�าหนดใหผมสทธเสนอค�ารองในคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง

คอ ผสมครรบเลอกตง โดยกฎหมายดงกลาวก�าหนดใหผสมครรบเลอกตงทงในการเลอกตงแบบแบงเขต

เลอกตงและการเลอกตงแบบบญชรายชอทไมมชอในประกาศรายชอผมสทธสมครรบเลอกตง ยอมมสทธ

ยนค�ารองขอใหศาลฎกามค�าสงใหประกาศรายชอผนนเปนผสมครรบเลอกตงได (มาตรา ๓๙ และมาตรา ๔๔)

ส�าหรบการเลอกตงแบบแบงเขต ผสมครตองยนค�ารองตอศาลจงหวดทเขตเลอกตงอยในเขตอ�านาจ

หรอศาลแพงในกรณทเขตเลอกตงมไดอยในเขตอ�านาจของศาลจงหวด๒๔ แตหากเปนการเลอกตงแบบบญชรายชอ

ผสมครจะตองยนค�ารองตอศาลฎกาโดยตรง โดยทง ๒ กรณตองยนภายใน ๗ วนนบแตวนประกาศรายชอ

(มาตรา ๓๙ และมาตรา ๔๔ ประกอบกบขอก�าหนดเกยวกบการพจารณาและวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง

คณสมบตและลกษณะตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตงของผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

และสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ขอ ๖)๒๕

๒๔ การยนค�ารองเชนนกฎหมายก�าหนดใหเปนสทธของผสมครทไมมชอในประกาศโดยเฉพาะ ดงนน พรรคการเมอง

ตนสงกดของผสมครจงไมอาจยนค�ารองแทนผสมครได (ค�าสงศาลฎกาท ๘๕๗๕/๒๕๕๐) และผสมครทมสทธยนค�ารองเพอ

ใหศาลฎกามค�าสงรบสมครตน จะตองเปนผสมครทผานขนตอนการรบสมครโดยครบถวนตามมาตรา ๓๗ แลว แตไมมชอ

เปนผสมครในประกาศของผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตง หากผสมครยนค�ารองตอศาลตงแตขณะยงอยในขน

ตอนของการรบสมคร ยอมไมถอเปนผมสทธยนค�ารองตามมาตรา ๓๙ (ค�าสงศาลฎกาท ๘๒๖๖/๒๕๕๐)

๒๕ หากยนเกนก�าหนดระยะเวลาดงกลาวศาลจะมค�าสงยกค�ารอง (ค�าสงศาลฎกาท ๘๗๔๑/๒๕๕๐)


เมอศาลจงหวด ศาลแพง หรอศาลฎกาแลวแตกรณ ไดรบค�ารอง ตองก�าหนดวนนดพรอมภายใน

๕ วน แลวสงหมายนดพรอมส�าเนาค�ารองใหผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงหรอคณะกรรมการ

การเลอกตงแลวแตกรณ ทงน ตองก�าหนดใหบคคลดงกลาวมาศาลในวนนดพรอม และยนค�าคดคาน เอกสาร

ประกอบค�าคดคาน ตลอดจนบญชพยานหลกฐานในวนนดพรอมดวย (ขอ ๗) โดยในวนนดพรอมผสมคร

และผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงหรอคณะกรรมการการเลอกตง แลวแตกรณตองน�าพยาน

หลกฐานทงปวงในฝายของตนยนตอศาลเพอใหคความทงสองฝายมโอกาสตรวจสอบพยานหลกฐานดงกลาว

ศาลจะหมายพยานหลกฐานนนพรอมทงจดบนทกขอทรบและโตแยงกนไว เสรจแลวใหศาลนดพจารณา

ภายใน ๕ วนนบแตวนนดพรอม (ขอ ๙)

การพจารณาคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงเปนอ�านาจของศาลฎกา ฉะนนใน

กรณของการเลอกตงแบบแบงเขตทผสมครตองยนค�ารองตอศาลจงหวดหรอศาลแพง และศาลดงกลาว

เปนผด�าเนนกระบวนพจารณาในวนนดพรอมนน ขอก�าหนดฯ จงก�าหนดใหศาลจงหวดหรอศาลแพงสงค�ารอง

ค�าคดคาน และพยานหลกฐานไปยงศาลฎกาเพอพจารณา ซงตองสงภายใน ๓ วนนบแตวนนดพรอมโดยให

นบรวมวนหยดราชการดวย (ขอ ๑๐)

ขอก�าหนดฯ ยงก�าหนดใหศาลฎกาด�าเนนกระบวนพจารณาตอเนองกนไปทกวนท�าการและวนหยด

ราชการตามทเหนสมควร โดยใหแลวเสรจภายใน ๗ วน นบแตวนนดพจารณา อยางไรกตาม การพจารณา

ตองแลวเสรจกอนวนเลอกตงไมนอยกวา ๓ วน (ขอ ๑๓) และเมอศาลมค�าวนจฉยเชนใด จะแจงไปยงผอ�านวย

การการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงหรอคณะกรรมการการเลอกตงแลวแตกรณ

(๑.๒) คดเกยวกบกำรเพกถอนกำรสมครรบเลอกตง

ตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมา

ซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ไดก�าหนดเกยวกบผมสทธเสนอค�ารองในคดเกยวกบการเพกถอนการสมครรบ

เลอกตงไว โดยแยกตามรปแบบของการเลอกตง กลาวคอ ในการเลอกตงแบบแบงเขตเลอกตง ผมสทธเสนอ

ค�ารองในคดประเภทนคอ ผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตง และในการเลอกตงแบบบญชรายชอ

ผมสทธเสนอค�ารองในคดประเภทนคอ คณะกรรมการการเลอกตง โดยกฎหมายก�าหนดวา ในชวงกอนวน

เลอกตง ถาปรากฏหลกฐานวาผสมครผใดขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหาม จะตองด�าเนนการสบสวน

สอบสวนโดยเรว ซงอ�านาจในการสบสวนสอบสวนดงกลาวเปนของผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขต

เลอกตงส�าหรบการเลอกตงแบบแบงเขต ส�าหรบในการเลอกตงแบบบญชรายชออ�านาจนเปนของคณะกรรมการ

การเลอกตง หากปรากฏจากการสบสวนสอบสวนวามกรณเชนนนจร องคกรทงสองมหนาทยนค�ารอง

ตอศาลฎกาใหเพกถอนการสมครรบเลอกตงของผสมครรายนน (มาตรา ๔๐ และมาตรา ๔๕)

ส�าหรบการเลอกตงแบบแบงเขตเลอกตง ใหผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงยนค�ารอง

ตอศาลจงหวดทเขตเลอกตงอยในเขตอ�านาจ หรอศาลแพงกรณทเขตเลอกตงไมไดอยในเขตอ�านาจของศาล

จงหวด และใหศาลดงกลาวจดสงค�ารองใหศาลฎกาวนจฉยตอไป แตหากปรากฏวาวนยนค�ารองเปนวนกอน

วนเลอกตงไมมากกวา ๑๐ วนท�าการ ผอ�านวยการการเลอกตงฯ ยอมสามารถยนค�ารองดงกลาวตอศาลฎกา

ไดโดยตรง สวนกรณการเลอกตงแบบบญชรายชอ ใหคณะกรรมการการเลอกตงยนค�ารองตอศาลฎกาโดยตรง

(มาตรา ๔๐ และมาตรา ๔๕ ประกอบกบขอก�าหนดเกยวกบการพจารณาและวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง

คณสมบตและลกษณะตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตงของผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

และสมาชกวฒสภา พ.ศ.๒๕๕๐ ขอ ๑๕)


อนง หากมการยนค�ารองตอศาลฎกาตามกรณขางตนแตศาลฎกายงไมมค�าวนจฉย จนกระทงถงวน

เลอกตงแลว พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔๐ บญญตใหการพจารณาเปนอนยต และให

ด�าเนนการเลอกตงไปตามประกาศการรบสมครทมผลอยในวนเลอกตง

(๒) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

ดงไดกลาวมาแลวในหวขอ..๑.๒.๑...วา..คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพก

ถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรทอยในอ�านาจพจารณาและวนจฉยของศาลฎกา

จ�ากดเฉพาะคดทเกดขนภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลวเทานน..ซงในคดประเภทนรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคสอง ก�าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงเปนผมสทธเสนอค�ารอง

ส�าหรบขนตอนการเสนอค�ารองถกก�าหนดไวในรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสองและวรรคสาม ประกอบกบ

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชก

วฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๑๑ และระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉย

คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการ

ไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ โดยสรปคอ เมอคณะกรรมการการเลอกตงเหนวาควรใหมการเลอกตง

ใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภาผแทนราษฎรผใด ใหคณะกรรมการการเลอกตงยนค�ารองตอ

ศาลฎกาเพอพจารณาวนจฉย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสอง ประกอบกบ พระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๑๑๑) ซงศาลฎกาตองพจารณาตรวจค�ารองของคณะกรรมการการเลอกตง

หากศาลสงรบค�ารองดงกลาวไวพจารณาแลวสมาชกสภาผแทนราษฎรผนนจะปฏบตหนาทตอไปมไดจนกวา

ศาลจะมค�าสงยกค�ารอง (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสอง ประกอบกบพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๑๑๑) และในกรณเชนนมใหนบผนนเขาในจ�านวนรวมของสมาชกเทาทมอยของ

สภาผแทนราษฎร (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสาม) ทงน ระเบยบทประชมใหญฯ ก�าหนดใหศาลฎกา

ตองแจงการรบค�ารองของศาลใหประธานสภาผแทนราษฎรทราบดวย (ระเบยบฯ ขอ ๙ )

หากศาลฎกามค�าสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภาผแทนราษฎร

ผนน ใหศาลแจงใหประธานสภาผแทนราษฎรและนายกรฐมนตรทราบโดยเรว (พระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๑๑๑ ประกอบกบระเบยบฯ ขอ ๒๔)

(ข) คดเลอกตงและสรรหำสมำชกวฒสภำ

ในกระบวนการเขาสต�าแหนงของสมาชกวฒสภาซงกฎหมายก�าหนดใหใชวธการเลอกตงและสรรหา

นน อาจมคดเกดขนไดใน ๒ ประเภท ซงกฎหมายไดบญญตถงผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอ

ค�ารองในคดแตละประเภทไวดงน

(๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนกำรสมครรบเลอกตงเปนสมำชก

วฒสภำ

(๑.๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงสมำชกวฒสภำ


การไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ก�าหนดใหผมสทธเสนอค�ารองในคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมคร

รบเลอกตงสมาชกวฒสภาคอ ผสมครรบเลอกตงสมาชกวฒสภา โดยผสมครรบเลอกตงผใดไมมชอเปนผสมคร

รบเลอกตงในประกาศการรบสมครของผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตง ยอมมสทธยนค�ารองตอ

ศาลฎกา เพอขอใหศาลมค�าสงใหประกาศรายชอตนเปนผสมครได ตามหลกเกณฑในมาตรา ๓๙ ซงน�ามา


อนโลมใชบงคบกบการเลอกตงสมาชกวฒสภาดวย (มาตรา ๑๒๑) และโดยผลของมาตรา ๑๒๑ ทใหน�า

มาตรา ๓๙ มาใชบงคบโดยอนโลม ยอมท�าใหตองน�าขอก�าหนดของประธานศาลฎกาทออกโดยอาศยอ�านาจ

ตามความในมาตราดงกลาวมาใชบงคบแกกรณนเชนกน ดวยเหตน ผสมครรบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภาท

ประสงคจะยนค�ารองขอใหศาลฎกามค�าสงใหประกาศรายชอตน จงตองยนค�ารองตอศาลจงหวดทเขตเลอก

ตงนนอยในเขตอ�านาจ หรอศาลแพงกรณทเขตเลอกตงนนไมอยในเขตอ�านาจของศาลจงหวด (ขอก�าหนด

เกยวกบการพจารณาและวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง คณสมบตและลกษณะตองหามมใหใชสทธสมคร

รบเลอกตงของผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ขอ ๖) ทงน ศาล

ดงกลาวจะเปนผด�าเนนกระบวนพจารณาในวนนดพรอมแทนศาลฎกา (ขอ. ๙) และสงค�ารองค�าคดคาน

ตลอดจนพยานหลกฐานตางๆ ไปยงศาลฎกาเพอพจารณาตอไป (ขอ ๑๐)

(๑.๒) คดเกยวกบกำรเพกถอนกำรสมครรบเลอกตงสมำชกวฒสภำ


การไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ก�าหนดใหผมสทธเสนอค�ารองในคดเกยวกบการเพกถอนการสมคร

รบเลอกตงสมาชกวฒสภาคอ ผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตง โดยหากกอนวนเลอกตง ถาปรากฏ

หลกฐานวาผสมครรบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภาผใดขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหามมใหใชสทธสมคร

รบเลอกตง ใหผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงมอ�านาจยนค�ารองขอใหศาลฎกาเพกถอนการ

สมครรบเลอกตงของบคคลดงกลาวไดตามหลกเกณฑในมาตรา ๔๐ ซงน�ามาอนโลมใชบงคบกบการเลอกตง

สมาชกวฒสภาดวย (มาตรา ๑๒๑) ซงในการยนค�ารองตองยนตอศาลจงหวดทเขตเลอกตงอยในเขตอ�านาจ

หรอศาลแพงกรณทเขตเลอกตงไมไดอยในเขตอ�านาจของศาลจงหวด และใหศาลดงกลาวจดสงค�ารองใหศาล

ฎกาวนจฉยตอไป แตหากปรากฏวาวนยนค�ารองเปนวนกอนวนเลอกตงไมมากกวา ๑๐ วนท�าการผอ�านวยการ

การเลอกตงฯ ยอมสามารถยนค�ารองดงกลาวตอศาลฎกาไดโดยตรง ทงน ตามขอก�าหนดเกยวกบการ

พจารณาและวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง คณสมบตและลกษณะตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตงของ

ผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ขอ ๑๕ ซงน�ามาอนโลมใชแก

กรณนดวย

อนง หากมการยนค�ารองตอศาลฎกาแลวแตศาลฎกายงไมมค�าวนจฉย จนกระทงถงวนเลอกตง

มาตรา ๔๐ บญญตใหการพจารณาเปนอนยต และใหด�าเนนการเลอกตงไปตามประกาศการรบสมครทมผล

อยในวนเลอกตง เชนเดยวกบกรณการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

(๒) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมำชกวฒสภำ

ดวยเหตทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ ก�าหนดวธการไดมาซงสมาชกวฒสภาไว

๒ วธคอ การเลอกตง และการสรรหา (มาตรา ๑๑๑) ในหวขอนจงแบงการอธบายตามประเภทของวธการได

มาซงสมาชกวฒสภาทงสองวธ ดงน

(๒.๑) คดเกยวกบกำรเลอกตงสมำชกวฒสภำ

ดงไดอธบายมาแลววา ในการเลอกตงสมาชกวฒสภาหากคณะกรรมการการเลอกตง (กกต.)

วนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครผใดกอนประกาศผลการเลอกตง ค�าวนจฉย

ของคณะกรรมการการเลอกตงยอมเปนทสดไมสามารถถกตรวจสอบโดยศาลได เชนเดยวกบกรณของการ

เลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร (รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคหนง) เพราะฉะนน

ในการจดการเลอกตงวฒสภา คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงทอยใน

เขตอ�านาจของศาลฎกา จงมเฉพาะคดทเกดขนภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลวเทานน


รฐธรรมนญฯ บญญตใหคณะกรรมการการเลอกตงเปนผเสนอค�ารองตอศาลฎกา ในกรณ

ทเหนวาควรวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกวฒสภาผใดภายหลงประกาศ

ผลการเลอกตง ทงน พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและ

การไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๒๒ ก�าหนดใหน�าบทบญญตในเรองดงกลาวนของการเลอก

ตงสมาชกสภาผแทนราษฎรมาใชบงคบกบการเลอกตงสมาชกวฒสภาโดยอนโลม เพราะฉะนน ขนตอนการ

เสนอค�ารองในกรณนจงเปนเชนเดยวกบกรณการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรทไดอธบายมาแลว

(๒.๒) คดเกยวกบกำรสรรหำสมำชกวฒสภำ

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย บญญตใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ�านาจ

ยนค�ารองตอศาลฎกาเพอเพกถอนการสรรหาสมาชกวฒสภาและใหด�าเนนการสรรหาใหมตลอดจนขอให

เพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกวฒสภาและบคคลอน ซงไดกระท�าใหการสรรหาไมเปนไปโดยสจรตและ

เทยงธรรม ส�าหรบขนตอนการเสนอค�ารองโดยสรปคอ เมอปรากฏหลกฐานอนควรเชอไดวา ในการสรรหา

สมาชกวฒสภา ผใดกระท�าการโดยไมสจรตเพอใหตนเองไดรบการสรรหา หรอไดรบการสรรหาโดยผลของ

การทบคคลใดไดกระท�าการลงไปโดยฝาฝนหลกเกณฑตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการ

เลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ ใหคณะกรรมการการเลอก

ตงด�าเนนการสบสวนสอบสวนโดยพลน (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๔๐ วรรคหนง ประกอบกบพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๑๓๓) เมอผลจากการสบสวนสอบสวนปรากฏวามเหตดงกลาวจรงท�าใหการ

สรรหาไมเปนไปโดยชอบ ดวยกฎหมาย ใหยนค�ารองตอศาลฎกาภายใน ๑ ปนบแตวนประกาศผลการสรรหา

(รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๔๐ วรรคสองประกอบกบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๑๓๔) และ

เมอศาลฎการบค�ารองไวแลวสมาชกวฒสภาผนนจะปฏบตหนาทตอไปไมไดจนกวาศาลจะมค�าสงยกค�ารอง

(รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๔๐ วรรคสอง ประกอบกบมาตรา ๒๓๙ วรรคสอง) และในกรณเชนน มใหนบ

ผนนเขาในจ�านวนรวมของสมาชกเทาทมอยของวฒสภา (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๔๐ วรรคสอง ประกอบกบ

มาตรา ๒๓๙ วรรคสาม) ทงน ระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการ

เลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา

พ.ศ. ๒๕๕๐ ก�าหนดใหศาลฎกาตองแจงการรบค�ารองของศาลใหประธานวฒสภาทราบดวย (ระเบยบฯ ขอ ๙ )

หากศาลฎกามค�าสงใหเพกถอนการสรรหาหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกวฒสภาผนน ใหศาล

แจงใหประธานวฒสภาและนายกรฐมนตรทราบโดยเรว (ระเบยบฯ ขอ ๒๔)

๒.๑.๒ ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดการเขาสต�าแหนงของสมาชกสภา

ทองถนและผบรหารทองถน

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม และมาตรา ๒๓๙ และพระราช

บญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ ไดบญญตให “ศาลอทธรณ”

(ซงหมายรวมถงศาลอทธรณภาคดวย) เปนศาลทมอ�านาจพจารณาและวนจฉยคดการเขาสต�าแหนงของสมาชก

สภาทองถนและผบรหารทองถน ซงคดเกยวกบการเขาสต�าแหนงในระดบทองถนทอยในอ�านาจของศาล

อทธรณจ�ากดเฉพาะคดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงหลงประกาศ

ผลการเลอกตงเทานน สวนคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง

กด คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตงกด


ลวนเปนคดทอยในอ�านาจพจารณาและวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตง (กกต.) ซงค�าวนจฉยของ

คณะกรรมการการเลอกตงในกรณขางตนยอมเปนทสดไมอาจถกตรวจสอบโดยฝายตลาการไดอก ดงทได

อธบายมาแลวในหวขอ ๑.๒.๑

ผมสทธเสนอค�ารองใหศาลอทธรณวนจฉยคดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอน

สทธเลอกตงภายหลงประกาศผลการเลอกตงคอคณะกรรมการการเลอกตง ตามทก�าหนดไวในรฐธรรมนญฯ

มาตรา ๒๓๙ วรรคสประกอบกบวรรคสอง ทงน ขนตอนการเสนอค�ารองเปนไปตามรฐธรรมนญฯ มาตรา

ดงกลาวประกอบกบระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตง

และการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๕๐ โดยสรป

คอ เมอประกาศผลการเลอกตงแลว หากคณะกรรมการการเลอกตงเหนวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอ

เพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนผใด..ใหยนค�ารองตอศาลอทธรณเพอ

พจารณาวนจฉย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสประกอบกบวรรคสอง) โดยการยนค�ารองใหยนตอศาล

อทธรณหรอศาลอทธรณภาคทเขตเลอกตงอยในเขตอ�านาจ (ระเบยบฯ ขอ ๘) เมอศาลรบค�ารองแลว สมาชก

สภาทองถนหรอผบรหารทองถนผนนจะปฏบตหนาทตอไปไมไดและไมใหนบผนนเขารวมในจ�านวนสมาชก

เทาทมอยของสภาทองถนหรอผบรหารทองถน (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสประกอบกบวรรคสอง)

และใหศาลแจงการรบค�ารองใหสภาทองถนหรอองคกรปกครองสวนทองถนนนทราบ แลวแตกรณ(ระเบยบฯ ขอ ๙)

หากศาลมค�าสงใหเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนผใด ให

แจงค�าสงนนใหสภาทองถนหรอองคกรปกครองสวนทองถนแลวแตกรณทราบโดยเรว (ระเบยบฯ ขอ ๒๐)

ทงน รฐธรรมนญฯ บญญตใหค�าสงของศาลอทธรณเปนทสด (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคส)

๒.๒ องคคณะผพพากษา

องคคณะผพพากษาคอ จ�านวนผพพากษาทจ�าเปนตองใชในการพจารณาคดทอยในเขตอ�านาจของ

ศาลนน๒๖ ตามพระธรรมนญศาลยตธรรมก�าหนดวาในศาลอทธรณ ศาลอทธรณภาค และศาลฎกา จะตองม

ผพพากษาอยางนอย ๓ คน จงจะเปนองคคณะพจารณาพพากษาได (มาตรา ๒๗) ซงองคคณะผพพากษาใน

การพจารณาคดการเขาสต�าแหนงทางการเมอง ทงกรณศาลอทธรณส�าหรบการเลอกตงในระดบทองถน และ

ศาลฎกาส�าหรบการเลอกตงในระดบประเทศ ยอมตองเปนไปตามหลกเกณฑดงกลาว๒๗

ส�าหรบการก�าหนดองคคณะผพพากษาส�าหรบพจารณาคดการเขาสต�าแหนงทางการเมองนน

พงเขาใจในเบองตนกอนวา การก�าหนดองคคณะผพพากษาในการพจารณาพพากษาอรรถคดแทจรงแลวกคอ

กจกรรมอนเดยวกนกบการจายส�านวนคดใหกบองคคณะผพพากษานนเอง ๒๘ ซงตามกฎหมายโดยหลกแลว

๒๖.ไพโรจน วายภาพ, ค�ำอธบำยระบบศำลและพระธรรมนญศำลยตธรรม. พมพครงท ๘. กรงเทพ : วญญชน,

๒๕๕๔. หนา ๑๖๕. ๒๗.อยางไรกตาม..ส�าหรบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในศาลฎกานน..พระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๑๓ วรรคสาม ไดก�าหนด

จ�านวนองคคณะผพพากษาไวเปนพเศษคอเทากบ ๙ คน ซงรายละเอยดเกยวกบกรณน จะไดอธบายตอไปในบทท ๕. ๒๘.ธานศ เกศวพทกษ, หวใจของพระธรรมนญศำลยตธรรมและ พระรำชบญญตจดตงศำลแขวง. พมพครงท ๒.

กรงเทพ : โพลสยาม พรนตง, ม.ป.ท.. หนา ๑๔๐.


เปนอ�านาจหนาทของผพพากษาซงเปนหวหนาศาลตางๆ๒๙ ดงนน ในคดการเขาสต�าแหนงทางการรเมอง

ระดบทองถน ซงเปนคดทอยในอ�านาจพจารณาของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ผรบผดชอบในการ

จายส�านวนคดไดแก ประธานศาลอทธรณและประธานศาลอทธรณภาค และในคดการเขาสต�าแหนงทางการ

เมองระดบประเทศ ซงเปนคดทอยในอ�านาจพจารณาของศาลฎกา ผรบผดชอบในการจายส�านวนคดไดแก

ประธานศาลฎกา ทงน ตามพระธรรมนญศาลยตธรรม มาตรา ๓๒ วรรคหนง

เนองจากการจายส�านวนคดใหองคคณะผพพากษา..เปนกระบวนการบรหารจดการคดของศาลท

อาจสงผลกระทบตอความยตธรรมได ดงทธานศ เกศวพทกษอธบายวา๓๐ “หากไมมการก�าหนดหลกเกณฑ

ไว ปลอยใหประธานศาล อธบดผพพากษา หรอผพพากษาหวหนาศาลซงเปนผบรหารของศาลมอ�านาจจาย

ส�านวนคดไดตามอ�าเภอใจ กอาจเปดชองใหผบรหารศาลผมอ�านาจในการจายส�านวนคดดงกลาวเกดลแก

อ�านาจจายส�านวนคดใหแกผพพากษาทเปนพรรคพวกกน..เพอใหตดสนชขาดคดเขาขางคความฝายใดฝาย

หนงตามความพอใจได” ดงนน ในพระธรรมนญศาลยตธรรม มาตรา ๓๒ วรรคหนง จงก�าหนดใหมการออก

ระเบยบราชการฝายตลาการศาลยตธรรมวาดวยการจายส�านวนคด..เพอใหใชเปนหลกเกณฑและวธปฏบต

เกยวกบเรองน โดยประธานศาลฎกาไดออกระเบยบราชการฝายตลาการศาลยตธรรมวาดวยการจายส�านวน

คด พ.ศ. ๒๕๔๔ ซงมหลกการส�าคญคอ ใหมการจดองคคณะและก�าหนดล�าดบขององคคณะผพพากษา

ไวลวงหนา (ระเบยบฯ ขอ ๕) และในการจายส�านวนคดตองจายตามล�าดบเลขหมายส�านวนในสารบบความ

เรยงไปตามล�าดบองคคณะผพพากษาทจดไว หรอโดยวธอนตามทผจายส�านวนคดก�าหนด ซงตองเปนวธท

ผจายส�านวนคดไมอาจคาดหมายไดลวงหนาวาจะจายส�านวนคดใหแกองคคณะใด (ระเบยบฯ ขอ ๖)

๒.๓ การคดคานผพพากษา

“ความเปนกลางของผพพากษา”..ถอเปนหลกประกนส�าคญทจะท�าใหกระบวนพจารณาคดด�าเนน

ไปไดอยางบรสทธและยตธรรม ในทางทฤษฎถอวาสงนเปนหลกการพนฐานหนงในสองประการของ “ความ

ยตธรรมตามธรรมชาต” (natural justice)๓๑ ทงน กฎเกณฑในเรองการคดคานผพพากษาถอเปนกลไกทม

รากฐานมาจากหลกความเปนกลางของผพพากษา..โดยถกสรางขนเพอใหหลกการดงกลาวเกดผลไดจรงใน

ทางปฏบต

๒๙.อยางไรกตาม ตามระเบยบราชการฝายตลาการศาลยตธรรมวาดวยการจายส�านวนคด พ.ศ. ๒๕๔๔ ขอ ๓ ผ

พพากษาซงเปนหวหนาอาจมอบหมายใหผพพากษาอนเปนผจายส�านวนคดกได ๓๐.ธานศ เกศวพทกษ, อำงแลวในเชงอรรถท ๒๗. หนา ๑๔๕.

๓๑ อกประการหนงคอ “หลกฟงความสองฝาย” โปรดดรายละเอยดใน วรรณชย บญบ�ารง และคณะ, ประมวล

กฎหมำยวธพจำรณำควำมแพง ฉบบอำงอง. กรงเทพฯ : วญญชน, ๒๕๕๑. หนา ๗๘.


ในระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการ

เพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา..พ.ศ. ๒๕๕๐

และระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอน

สทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๕๐ ซงเปนกฎเกณฑทก�าหนดวธ

พจารณาของคดการเขาสต�าแหนงทางการเมองในระดบประเทศและระดบทองถน บญญตไวตรงกนวา “วธ

พจารณาใดทระเบยบนมไดก�าหนดไวโดยเฉพาะ ใหน�าบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

แพงมาใชบงคบเทาทพอจะใชบงคบได” (ขอ ๔ ของระเบยบฯ ทงสองฉบบ) เมอเรองการคดคานผพพากษา

เปนเรองทไมไดมการบญญตไวโดยเฉพาะในระเบยบทประชมใหญฯ ขางตน หลกเกณฑส�าหรบเรองดงกลาว

ในคดเกยวกบการเขาสต�าแหนงทางการเมองทงในระดบประเทศและระดบทองถนจงตองเปนไปตามประมวล

กฎหมายวธพจารณาความแพง ซงบญญตไวดงน

ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง..เหตแหงการคดคานผพพากษาไดรบการบญญตไวใน

มาตรา ๑๑ (๑) - (๗)๓๒ ซงลวนแตเปนเหตทอาจท�าใหการพจารณาและวนจฉยคดของผพพากษาไมมความ

เปนกลาง เชน ผพพากษามผลประโยชนไดเสยเกยวของอยกบคดนน (มาตรา ๑๑(๑)) หรอเปนบพการหรอ

ผสบสนดานของคความฝายใดฝายหนง (มาตรา ๑๑(๒)) หรอเปนเจาหนลกหนหรอนายจางของคความฝาย

ใดฝายหนง (มาตรา ๑๑ (๗)) เปนตน ซงหากไมเขาเหตดงกลาวกไมอาจคดคานได (ค�าพพากษาศาลฎกาท

๑๑๑๑/๒๔๗๙, ๔๓/๒๕๓๘)

มาตรา ๑๓ ไดก�าหนดถงวธปฏบตเมอมเหตทจะคดคานไดอยางใดอยางหนง เกดขนกบผพพากษา

คนใดในศาลวา ผพพากษาผนนอาจยนค�าบอกกลาวตอศาลแสดงเหตทตนอาจถกคดคานแลวถอนตวจาก

การนงพจารณาคดนน หรอคความทเกยวของอาจยกขอคดคานขนอางโดยท�าเปนค�ารองยนตอศาลกได โดย

ค�ารองเชนวานนใหยนตอศาลกอนวนสบพยานในกรณททราบเหตทจะคดคานไดกอนวนสบพยานนน หรอ

ถาทราบเหตทจะพงคดคานไดในระหวางพจารณา กใหยนค�ารองคดคานไมชากวาวนนดสบพยานครงตอไป

แตตองยนกอนเรมสบพยานเชนวานน

ค�ารองทจะคดคานผพพากษาคนหนงคนใดตองระบชอผพพากษาคนนนและตองระบถงเหตทจะ

คดคานดวย (ค�าพพากษาศาลฎกาท ๔๔๕๙/๒๕๔๖)

เมอไดมการยนค�ารองดงกลาวแลว ใหศาลงดกระบวนพจารณาทงปวงไวกอนจนกวาจะมการชขาด

ในขอทคดคานนน เวนแตเปนกระบวนพจารณาทจะตองด�าเนนโดยไมชกชา อนง ในกรณทศาลยอมฟงตาม

ค�าคดคาน การดงกลาวยอมไมกระทบกบบรรดากระบวนพจารณาทศาลไดด�าเนนไปกอนยนค�ารองคดคาน

ตลอดจนไมกระทบกบกระบวนพจารณาทด�าเนนภายหลงยนค�ารองแตเปนกระบวนพจารณาทจะตองด�าเนน

โดยไมชกชาตามทกลาวมาขางตนดวย

๓๒.มขอควรสงเกตเกยวกบบทบญญตมาตรา ๑๑ ซงบญญตวา “เมอคดถงศาล ผพพากษาคนหนงคนใดในศาล

นนอาจถกคดคานไดในเหตใดเหตหนงดงตอไปน...” ค�าวา “คด” นน มาตรา ๑(๒) ใหนยามวาหมายถง กระบวนพจารณา

นบตงแตเสนอค�าฟองตอศาลเพอขอใหรบรอง คมครอง บงคบตาม หรอเพอการใชสทธหรอหนาท ดวยเหตน การคดคานผ

พพากษาจงอาจกระท�าไดกอน แมจะยงไมทราบองคคณะผพพากษาทจะพจารณาคดนนกตาม โปรดด สมชย ฑฆาอตมากร,

ประมวลกฎหมำยวธพจำรณำควำมแพง ภำค ๑ บททวไป. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : พลสยาม พรนตง (ประเทศไทย),

๒๕๕๑. หนา ๑๐๐.


๒.๔ ระบบวธพจารณาคด

มาตรา ๒๑๙ วรรคสามของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ก�าหนดใหวธพจารณาคดทเกยวกบ

การเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตง ในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชก

วฒสภา ตลอดจนการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ตองใช “ระบบไตสวน”และเปนไปโดย

รวดเรว

นอกจากรฐธรรมนญฯ แลว ระเบยบทประชมใหญของศาลฎกาทก�าหนดวธพจารณาและวนจฉย

คดเกยวกบการเลอกตงและเพกถอนสทธเลอกตงทงในระดบประเทศและในระดบทองถน ลวนมบทบญญต

ก�าหนดใหน�าระบบไตสวนมาใช อยางไรกด ไมปรากฏในระเบยบดงกลาววาระบบไตสวนคออะไร

จากการศกษาพบวา ในทางต�ารากฎหมายของไทย๓๓ มผอธบายความหมายของค�าวา “ระบบ

ไตสวน” ไวพอสรปไดดงวาระบบไตสวน (Inquisitorial System) เปนระบบการด�าเนนคดทใชอยในประเทศ

ภาคพนยโรป การด�าเนนคดในระบบนก�าหนดใหศาลมบทบาทอยางสงในการคนหาความจรง ในขณะท

คความเปนเพยงผชวยเหลอศาลในการคนหาความจรงเทานน

ระบบไตสวนมความแตกตางกบ “ระบบกลาวหา” (Accusatorial System) ซงเปนระบบการด�าเนน

คดทใชอยในประเทศองกฤษ ในระบบการด�าเนนคดแบบกลาวหาบทบาทในการคนหาความจรงจะเปนของ

คความทงสองฝายทจะตองตอสกน โดยตางน�าพยานหลกฐานมาน�าสบสนบสนนขออางขอเถยงของตน

และหกลางท�าลายความนาเชอถอของพยานหลกฐานของอกฝายหนง ทงน ศาลตองวางตวเปนกลางท�าหนาท

๓๓ อาท เขมชย ชตวงศ, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำน. กรงเทพฯ : นตบรรณการ, ๒๕๔๓. หนา ๑ - ๔ ;

โสภณ รตนากร, พยาน. พมพครงท ๙. กรงเทพฯ : นตบรรณการ, ๒๕๕๑. หนา ๓ – ๕ ; โอสถโกศน, ค�ำอธบำยกฎหมำย

ลกษณะพยำนหลกฐำน. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : ส�านกงานสงเสรมงานตลาการ กระทรวงยตธรรม, ๒๕๓๘. หนา ๔ - ๕ ;

สมชาย รตนชอสกล, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำนหลกฐำน. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ : แวนแกว, ๒๕๔๕. หนา ๔ - ๘ ;

ประมล สวรรณศร, กฎหมำยลกษณะพยำน. พมพครงท ๗. กรงเทพฯ : แสวงสทธการพมพ, ๒๕๑๗. หนา ๑ – ๙ ; พรเพชร

วชตชลชย, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำน. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒. หนา ๔ - ๗.


ควบคมใหการน�าสบพยานหลกฐานของคความเปนไปดวยความเรยบรอยและยตธรรม๓๔

อนง มขอสงเกตวา โดยทค�าอธบายเกยวกบระบบไตสวนในต�ารากฎหมายไทยมงเนนอยกบบทบาท

ของศาลในการคนหาความจรงเปนหลก ท�าใหเกดความเขาใจทคลาดเคลอนวาในระบบการด�าเนนคดเชนน

ศาลมอ�านาจอยางไมจ�ากดในการด�าเนนกระบวนพจารณาเพอใหไดมาซงขอเทจจรงในคด แตดงทไดกลาว

มาแลวในภาค ๑ วา แมในการด�าเนนคดแบบไตสวนจะก�าหนดใหศาลมบทบาทหลกในการคนหาความจรง

กตาม แตมไดหมายความวาศาลจะสามารถใชอ�านาจไดตามอ�าเภอใจ ในทางตรงกนขามการใชอ�านาจในการ

แสวงหาขอเทจจรงของศาลตองเปนไปโดยเคารพตอหลกการตอสโตแยงของคความเสมอ เพราะหลกการ

ดงกลาวถอเปนแนวคดพนฐานทส�าคญของกฎหมายวธพจารณาความและน�าไปใชกบทกขนตอนในกระบวน

พจารณาคด

๒.๕ ผลของค�าพพากษา

ดงไดกลาวมาแลววา คดการเขาสต�าแหนงทางการเมองซงอยในเขตอ�านาจศาลยตธรรมนน มองคกร

ทท�าหนาทพจารณาพพากษาสององคกรคอ ศาลฎกาแผนกคดเลอกตงและศาลอทธรณ การศกษาถงลกษณะ

ตลอดจนผลผกพนของค�าพพากษาของศาลทงสอง ในคดการเขาสต�าแหนงทางการเมองสามารถแยกศกษาได

ตามประเภทคด ดงน

๒.๕.๑ คดการเขาสต�าแหนงสมาชกรฐสภา

(ก) คดกำรเขำสต�ำแหนงสมำชกสภำผแทนรำษฎร

ซงสามารถแบงการพจารณาไดเปน ๒ ขนตอนคอ

๓๔ อยางไรกตาม มผอธบายความหมายของ “ระบบไตสวน” ในแนวทางทแตกตางออกไป โดยเหนวา ระบบ

ไตสวนคอ ระบบการด�าเนนคดทใชอยในระบบกฎหมายศาสนาในยคกลาง ทครสตจกรโรมนคาทอลกมบทบาทอยางสงใน

การรกษาความสงบเรยบรอยของสงคม ทงสอบสวนหาตวผกระท�าผด พจารณาความผดของผนน และเมอไดความวากระท�า

ความผดจรงกมอ�านาจทจะพพากษาลงโทษบคคลดงกลาวได ระบบการด�าเนนคดลกษณะนมขอบกพรองในแงทวาอ�านาจ

ในการด�าเนนคดตงแตเรมตนไปจนกระทงพพากษาคดรวมอยทองคกรเดยว สภาพการณเชนนกอใหเกดแนวโนมทองคกรผ

ไตสวนจะมงเอาผดกบผถกด�าเนนคดเพยงอยางเดยว โดยทบคคลดงกลาวแทบจะไมไดรบสทธอะไรเลยหากแตมสภาพไมตาง

อะไรไปจากวตถชนหนงเทานน (กลาวคอ ตกเปนกรรมของคด (Object of Proceeding) นนเอง) จากขอบกพรองทได

อธบายมานจงมการปรบปรงระบบการด�าเนนคดอาญาโดยแยกอ�านาจ“สอบสวนฟองรอง” และอ�านาจ“พจารณาพพากษา

คด”ออกจากกน แลวใหองคกรทแยกตางหากจากกนเปนผใชอ�านาจทงสอง พรอมกบเปลยนสถานะของบคคลผถกด�าเนน

คดจากทตองตกเปนวตถแหงการซกฟอกหรอกรรมของคดไปเปนประธานของคด (Subject of Proceeding) ซงท�าใหบคคล

ดงกลาวไดรบสทธตางๆ เพอตอสคดไดอยางเตมท ระบบทมกระบวนการด�าเนนคดลกษณะนเรยกวา “ระบบกลาวหา” และ

ในปจจบนอาจกลาวไดวาไมมประเทศใดใชระบบการด�าเนนคดแบบไตสวนอกแลว โปรดดรายละเอยดใน คณต ณ นคร,

กฎหมำยวธพจำรณำควำมอำญำ. พมพครงท ๗. กรงเทพ : วญญชน, ๒๕๔๙. หนา ๕๖. และโปรดดการเปรยบเทยบความ

แตกตางของแนวค�าอธบายทงสองใน ชาต ชยเดชสรยะ, ณฐวสา ฉตรไพฑรย, “ระบบการคนหาความจรงในคดอาญา : ขอ

พจารณาส�าหรบการปรบปรงกระบวนการยตธรรมในประเทศไทย.” อยกำรนเทศ, เลมท ๖๐ ฉบบท ๑ - ๔ (๒๕๔๑), หนา

๕๘.


(๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนกำรสมครรบเลอกตง

(๑.๑) คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง

คอ คดทผสมครทไมมรายชอในประกาศรายชอผมสทธสมครรบเลอกตงใชสทธยนค�ารอง

ขอใหศาลฎกามค�าสงใหประกาศรายชอของตนเปนผสมครรบเลอกตง ในคดประเภทนเมอศาลฎกาม

ค�าวนจฉยเชนใดกจะแจงไปยงผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงหรอคณะกรรมการการเลอก

ตงซงเปนผรบผดชอบในการประกาศรายชอผมสทธสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรแบบ

แบงเขตเลอกตงและแบบบญชรายชอตามล�าดบ...หากศาลฎกามค�าสงใหรบสมคร..ผลของค�าสงดงกลาวยอมท�าให

ผอ�านวยการการเลอกตงฯ หรอคณะกรรมการการเลอกตง แลวแตกรณ ตองประกาศรายชอผนนเปนผสมคร

รบเลอกตงตอไป (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการ

ไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๓๙ และมาตรา ๔๔ )

(๑.๒) คดเกยวกบกำรเพกถอนกำรสมครรบเลอกตง

คอคดทผอ�านวยการการเลอกตงในการเลอกตงแบบแบงเขตหรอคณะกรรมการการเลอกตง

ในการเลอกตงแบบบญชรายชอ ยนค�ารองใหศาลฎกาเพกถอนการสมครรบเลอกตงของผสมครทปรากฏ

หลกฐานวาเปนผขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตง ในคดประเภทน หากศาล

ฎกาวนจฉยวาผสมครขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหาม ศาลจะมค�าสงเพกถอนการสมครรบเลอกตงเปน

สมาชกสภาผแทนราษฎรของบคคลนน (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชก

สภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๔๐ และมาตรา ๔๕ )

(๒) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง (คดใบเหลองใบแดง)

ในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร ทอยในอ�านาจพจารณาและวนจฉยของศาลฎกาจ�ากดเฉพาะคดท

เกดขนภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลวเทานน ซงค�าสงของศาลฎกาทสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพก

ถอนสทธเลอกตงมผลเชนเดยวกบค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงทสงใหมการเลอกตงใหมหรอ

เพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตง กลาวคอ หากศาลฎกาพจารณาแลวปรากฏหลกฐาน

อนควรเชอไดวาการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในเขตเลอกตงใดมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม

ตามค�ารองของคณะกรรมการการเลอกตง ศาลจะมค�าสงใหจดใหมการเลอกตงใหม (ใบเหลอง) ซงการให

“ใบเหลอง” แกสมาชกสภาผแทนราษฎรผใดเปนกรณทศาลสงใหมการเลอกตงใหมดวยเหตทมหลกฐาน

อนควรเชอไดวามการทจรตการเลอกตงเกดขน แตไมปรากฏหลกฐานถงขนาดวาบคคลนนเปนผกระท�าการ

โดยไมสจรตเพอใหตนไดรบเลอกตง และในกรณเชนนบคคลดงกลาวยงสามารถลงสมครรบเลอกตงในการ

เลอกตงครงใหมได

แตหากศาลฎกาพจารณาแลวปรากฏหลกฐานอนควรเชอวาสมาชกสภาผแทนราษฎรผใด หรอ

ผสมครผใด กระท�าการใดๆ โดยไมสจรตเพอทจะใหตนไดรบเลอกตง หรอไดรบเลอกตงมาโดยไมสจรตโดย

ผลของการทบคคลหรอพรรคการเมองใดไดกระท�าการอนเปนการฝาฝนกฎหมายเกยวกบการเลอกตงตาม

ค�ารองของคณะกรรมการการเลอกตง ศาลจะมค�าสงใหเพกถอนสทธเลอกตง (ใบแดง) ของสมาชกสภา

ผแทนราษฎรหรอผสมครทกระท�าการดงกลาวนน ทงน มขอสงเกตวา ในการให “ใบแดง” นน บคคลทไดรบ

ใบแดงอาจเปนผสมครทไดรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร หรอผสมครทไมไดรบเลอกตงแตมการ

กระท�าตามองคประกอบทกฎหมายก�าหนดกได ดงนน ในการใหใบแดงจงไมจ�าเปนตองมการจดใหเลอกตงใหม


เสมอไป หากแตจะมการจดใหเลอกตงใหมเฉพาะกรณทผไดใบแดงเปนผสมครทไดรบเลอกตงเปนสมาชก

สภาผแทนราษฎรเทานน...และในกรณเชนนบคคลดงกลาวจะตองเปนผรบผดชดใชคาใชจายในการจดใหม

การเลอกตงใหมดวย (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและ

การไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๑๓) อนง บคคลดงกลาวยอมไมมสทธลงสมครรบ

เลอกตงในการเลอกตงครงใหม เพราะตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๑๐๒ (๓) ประกอบ

มาตรา ๑๐๐ (๒) บญญตใหบคคลซงถกเพกถอนสทธเลอกตง เปนบคคลตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตง

เปนสมาชกสภาผแทนราษฎร

อยางไรกตาม...การใชอ�านาจเพกถอนสทธเลอกตงของศาลฎกาในกรณนมความแตกตางกบการใช

อ�านาจเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตง ในเรองระยะเวลา

ของการเพกถอนสทธ ในขณะทคณะกรรมการการเลอกตงสามารถใชอ�านาจเพกถอนสทธเลอกตงแกผสมคร

ทกระท�าการอนมผลท�าใหการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมไดมก�าหนด ๑ ปนบแตวนทมค�าสง

(๑๐๓ วรรคหนง) แตกรณทศาลฎกาใชอ�านาจในการเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอ

ผสมครรายใดนน ระยะเวลาการเพกถอนสทธคอ ๕ ปนบแตวนมค�าสง (มาตรา ๑๑๑ วรรคหนง)

ในกรณทศาลฎกามค�าสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกสภาผแทน

ราษฎรคนใด รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคสอง และพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา

๑๑๑ วรรคสอง บญญตใหสมาชกภาพของสมาชกสภาผแทนราษฎรผนนเปนอนสนสดลง

นอกจากน หากปรากฏหลกฐานอนควรเชอวาหวหนาพรรคหรอกรรมการบรหารพรรคมสวนรเหน

หรอปลอยปละละเลย หรอทราบถงการกระท�านนแลว มไดยบยงหรอแกไขเพอใหการเลอกตงเปนไปโดย

สจรตและเทยงธรรม รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๗ วรรคสอง บญญตเปนขอสนนษฐานเดดขาดของกฎหมาย

(ค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท ๒๐/๒๕๕๑) ใหถอวาพรรคการเมองนนกระท�าการเพอใหไดมาซงอ�านาจในการ

ปกครองประเทศโดยวธการซงไมไดเปนไปตามวถทางทบญญตไวในรฐธรรมนญ ประธานกรรมการการ

เลอกตงในฐานะนายทะเบยนพรรคการเมองโดยความเหนชอบของคณะกรรมการการเลอกตง ตองแจงตออยการ

สงสดเพอใหอยการสงสดเสนอค�ารองตอศาลรฐธรรมนญใหมค�าสงยบพรรคการเมองนน (พระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยพรรคการเมอง พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๙๔ (๑) (๒) และมาตรา ๙๕) และในกรณ

ทศาลรฐธรรมนญมค�าสงยบพรรคการเมอง ใหเพกถอนสทธเลอกตงของหวหนาพรรคและกรรมการบรหาร

พรรคการเมองนนเปนเวลา ๕ ป นบแตวนมค�าสงยบพรรคดวย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๗ วรรคสอง)

๒.๕.๒ คดเลอกตงและสรรหาสมาชกวฒสภา

ซงสามารถแบงการพจารณาไดเปน ๒ ขนตอน คอ

(ก)..คดเกยวกบกำรวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนกำรสมครรบเลอกตงเปนสมำชก

วฒสภำ

ดวยเหตทพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการ

ไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ.๒๕๕๐ มาตรา ๑๒๑ บญญตใหน�าความในหมวด ๑ การเลอกตงสมาชกสภา

ผแทนราษฎร มาตรา ๓๕ – ๔๐ เวนแตบทบญญตทเกยวกบพรรคการเมองมาใชบงคบโดยอนโลมกบการ

เลอกตงสมาชกวฒสภาดวย ฉะนน ผลของค�าพพากษาในคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและ


เพกถอนการสมครรบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภาจงเปนเชนเดยวกนกบคดประเภทเดยวกนทเกดขนในการ

เลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรซงไดอธบายไปแลวขางตน กลาวคอ

ในคดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงสมาชกวฒสภา..หากศาลฎกาเหนวาผสมครทไมม

รายชอและไดใชสทธยนค�ารอง เปนผมสทธสมครรบเลอกตง ศาลจะมค�าสงใหรบสมครและแจงค�าสงนนให

ผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงทราบ ผลของค�าสงดงกลาวยอมท�าใหผอ�านวยการการเลอกตง

ประจ�าเขตฯ ตองประกาศรายชอผนนเปนผสมครรบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภาตอไป (พระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ.๒๕๕๐

มาตรา ๑๒๑ ประกอบมาตรา ๓๙ )

สวนในคดเกยวกบการเพกถอนการสมครรบเลอกตงสมาชกวฒสภานน หากศาลฎกาเหนวาผสมคร

รบเลอกตงเปนสมาชกวฒสภาขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหามมใหใชสทธสมครรบเลอกตง ตามท

ผอ�านวยการการเลอกตงประจ�าเขตเลอกตงยนค�ารองมา..ศาลจะมค�าสงเพกถอนการสมครรบเลอกตงเปน

สมาชกวฒสภาของบคคลนน..(พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทน

ราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๑๒๑ ประกอบมาตรา ๔๐)

(ข) คดเกยวกบกำรวนจฉยใหมกำรเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมำชกวฒสภำ

(๑) คดเกยวกบกำรเลอกตงสมำชกวฒสภำ

เชนเดยวกนกบในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร..คดเกยวกบการวนจฉยใหมการ

เลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกวฒสภา ทอยในอ�านาจพจารณาและวนจฉยของศาลฎกาจ�ากด

อยเฉพาะคดทเกดขนภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลวเทานน..และดวยเหตทพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา

๑๒๒ วรรคหนง บญญตใหน�าบทบญญตในหมวดท ๑ วาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร สวนท ๑๐

การด�าเนนการกรณการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม เวนแตบทบญญตท เกยวกบ

พรรคการเมองมาใชบงคบโดยอนโลมกบการเลอกตงสมาชกวฒสภาดวย ดงนน ผลของค�าพพากษาในกรณ

นจงเปนเชนเดยวกบคดประเภทเดยวกนนในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร กลาวคอ ในกรณทศาล

ฎกาพจารณาแลวปรากฏหลกฐานอนควรเชอวา...การเลอกตงสมาชกวฒสภาในเขตเลอกตงใดมไดเปนไป

โดยสจรตและเทยงธรรมตามค�ารองของคณะกรรมการการเลอกตง แตไมปรากฏหลกฐานถงขนาดวาสมาชก

วฒสภาทไดรบเลอกตงนน เปนผกระท�าการโดยไมสจรตเพอใหตนไดรบเลอกตง ศาลจะมค�าสงใหจดใหมการ

เลอกตงใหม (ใบเหลอง)

แตหากศาลฎกาพจารณาแลว ปรากฏหลกฐานอนควรเชอวาสมาชกวฒสภาผใด หรอผสมคร

ผใดกระท�าการใดๆ โดยไมสจรตเพอทจะใหตนไดรบเลอกตง หรอไดรบเลอกตงมาโดยไมสจรตโดยผลของ

การทบคคลหรอพรรคการเมองใดไดกระท�าการอนเปนการฝาฝนกฎหมายเกยวกบการเลอกตง..ตามค�ารอง

ของคณะกรรมการการเลอกตง ศาลจะมค�าสงใหเพกถอนสทธเลอกตง (ใบแดง) ของสมาชกวฒสภาหรอ

ผสมครทกระท�าการดงกลาว ซงหลกเกณฑในรายละเอยดเปนเชนเดยวกบกรณการใหใบแดงในการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎรตามทอธบายมาแลว

(๒) คดเกยวกบกำรสรรหำสมำชกวฒสภำ

เมอคณะกรรมการการเลอกตงพบวาการสรรหาสมาชกวฒสภาเปนไปโดยไมถกตองหรอ

ไมชอบดวยกฎหมาย พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและ


การไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ.๒๕๕๐ มาตรา ๑๓๔ บญญตใหคณะกรรมการการเลอกตงยนค�ารองเพอให

ศาลฎกาวนจฉย ในกรณทศาลฎกาเหนวาการสรรหาสมาชกวฒสภาในสวนใดหรอขนตอนใดมไดเปนไปโดย

สจรตและเทยงธรรม ศาลจะมค�าสงเพกถอนการสรรหาสมาชกวฒสภาในสวนหรอขนตอนนน และให

คณะกรรมการสรรหาด�าเนนการสรรหาในสวนหรอขนตอนนนใหม (มาตรา ๑๓๔ (๑)) ทงน ผทไดรบการ

สรรหาเปนสมาชกวฒสภาจากการสรรหาดงกลาวตองพนจากสมาชกภาพนบแตวนทศาลมค�าสง (มาตรา

๑๓๔ (๑) และรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๔๐ วรรคสาม)

ในกรณทศาลฎกาเหนวาผไดรบการสรรหาเปนสมาชกวฒสภาผใดกระท�าการอนฝาฝนหลกเกณฑ

เกยวกบการสรรหาสมาชกวฒสภาตามกฎหมายดงกลาว หรอกอ สนบสนน หรอรเหนเปนใจใหบคคลอน

กระท�าการดงกลาว หรอรถงการกระท�าเชนนนแลวแตละเวนไมด�าเนนการระงบมใหเกดขน อนสงผลใหการ

สรรหาไมเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม..ศาลจะสงเพกถอนสทธเลอกตงของสมาชกวฒสภาผนนเปน

เวลา ๕ ปนบแตวนมค�าสง (มาตรา ๑๓๔ (๒)) ซงสมาชกวฒสภาผนนตองพนจากสมาชกภาพนบแตวนท

ศาลมค�าสง (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๔๐ วรรคสาม)

นอกจากน ศาลฎกายงมอ�านาจเพกถอนสทธเลอกตงของบคคลทกระท�าการท�าใหการสรรหาไม

เปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม เพอใหบคคลอนไดรบการสรรหาเปนสมาชกวฒสภา เปนเวลา ๕ ป นบ

แตวนทศาลมค�าสง (มาตรา ๑๓๕) อกดวย

๒.๕.๓ คดการเขาสต�าแหนงของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม ไดรบรองอ�านาจของศาลอทธรณ

ไวเปนการทวไปใหมอ�านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและ

ผบรหารทองถน..อยางไรกตาม..เมอพจารณาจากบทบญญตแหงกฎหมายตลอดจนแนวการตความของศาล

แลว คดการเขาสต�าแหนงทางการเมองในระดบทองถนทอยในอ�านาจพจารณาของศาลอทธรณจ�ากดเฉพาะ

คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงหลงประกาศผลการเลอกตงตาม

ทไดอธบายมาแลว ส�าหรบผลของค�าพพากษาในคดดงกลาวคอ ภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลว หาก

คณะกรรมการการเลอกตงเหนวา ปรากฏหลกฐานอนควรเชอไดวาผสมครรบเลอกตงผใดกระท�าการโดยไม

สจรตเพอใหตนไดรบเลอกตง หรอการเลอกตงในเขตเลอกตงใดมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม หรอม

การฝาฝนบทบญญตมาตรา ๕๗ แหงพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน

พ.ศ. ๒๕๔๕ ใหคณะกรรมการการเลอกตงยนค�ารองตอศาลอทธรณเพอพจารณาวนจฉย (รฐธรรมนญฯ

มาตรา ๒๓๙ วรรคส ประกอบวรรคสอง)

ในกรณทศาลอทธรณพจารณาจากพยานหลกฐานแลวเหนวาผสมครรบเลอกตงกระท�าการดงกลาว

จรงตามค�ารองของคณะกรรมการการเลอกตง ศาลจะมค�าสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอก

ตงของผสมครรายนนมก�าหนด ๑ ป นบแตวนทศาลมค�าสง และในกรณเชนนใหสมาชกภาพของสมาชก

สภาทองถนหรอผบรหารทองถนของบคคลดงกลาวสนสดลง (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสประกอบ

วรรคสอง และพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ มาตรา ๙๗)


บทท ๕


เนอหาในบทนเปนการอธบายถงบทบาทของศาลยตธรรมในการพจารณาคดการตรวจสอบผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมอง โดยในเบองตนจะไดพจารณาถงขอบเขตความหมายของ “คดการตรวจสอบผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมอง” ทใชในรายงานการศกษาวจยฉบบนวาหมายถงคดประเภทใดบาง จากนนจะได

อธบายถงรายละเอยดของคดดงกลาวในแตละประเภทตอไป

๑. ขอบเขตความหมายของคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

“คดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง”..ตามทน�าเสนอในรายงานการศกษาวจยฉบบน

ไดแก คดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน คดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน

และคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ซงคดทง ๓ ประเภทขางตนอยในอ�านาจพจารณาและวนจฉย

ของ “ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง”๑ ดงมรายละเอยดตอไปน

๑.๑ คดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน

คดเกยวกบการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนเปนคดทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

บญญตใหคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต (คณะกรรมการ ป.ป.ช.) เสนอเรองให

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองวนจฉยกรณปรากฏวาผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

หรอเจาหนาทของรฐผใดจงใจไมยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนและเอกสารประกอบ หรอจงใจยน

ดวยขอความอนเปนเทจ หรอปกปดขอเทจจรงทควรแจงใหทราบ

๑.๑.๑ ความเปนมาของการยนบญชทรพยสนและหนสน ๒

มาตรการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนเปนกลไกทไดรบการยอมรบในประเทศตางๆ

ทวโลก โดยมเจตนารมณเพอปองปรามการใชอ�านาจหนาทโดยมชอบของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ซง

ประเทศไทยน�ามาตรการนมาใชเปนครงแรกตามพระราชบญญตปองกนและปราบปรามการทจรตและ

ประพฤตมชอบในวงราชการ พ.ศ. ๒๕๑๘ ในกฎหมายดงกลาวก�าหนดใหขาราชการการเมองและเจาหนาท

ของรฐในต�าแหนงส�าคญ...มหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนตอคณะกรรมการปองกน

๑ ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง เปนแผนกหนงในศาลฎกาทถกจดตงขนตามรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๑๙ วรรคส มอ�านาจหนาทตามทบญญตไวในรฐธรรมนญและพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๒ อธคม อนทภต, “ค�าบรรยายวชากฎหมายรฐธรรมนญ.” ใน รวมค�ำบรรยำยภำคหนง สมยท ๖๒ เลมท ๑๑.

กรงเทพ : ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๒. หนา ๓๐๑ - ๓๐๒.


และปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบในวงราชการ (คณะกรรมการ ป.ป.ป.)๓ เมอเขารบต�าแหนง

และพนจากต�าแหนง ทงน บญชฯ ดงกลาวจะถกปดผนกไวและไมมการตรวจสอบความถกตอง การเปด

บญชฯ เพอตรวจสอบจะท�าไดในกรณปรากฏพฤตการณตอคณะกรรมการ ป.ป.ป. หรอมผรองเรยนวาบคคล

ดงกลาวร�ารวยผดปกตเทานน

ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ มการเปลยนแปลงหลกการในเรองน

หลายประการ ทส�าคญคอก�าหนดใหมกระบวนการตรวจสอบความถกตองของบญชทรพยสนและหนสน และ

บญชฯ ของนายกรฐมนตรและรฐมนตรตองมการเปดเผยใหสาธารณชนรบทราบดวย ในกรณทบคคลผม

หนาทตองยนบญชฯ จงใจไมยนบญชฯ หรอยนบญชฯ ดวยขอความอนเปนเทจ หรอปกปดขอเทจจรงท

ควรแจงใหทราบ รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๙๕ วรรคสอง ก�าหนดใหคณะกรรมการ ป.ป.ช. เสนอเรองใหศาล

รฐธรรมนญวนจฉยชขาด..หากศาลรฐธรรมนญพจารณาแลวปรากฏวามการกระท�าดงกลาวจรงตามค�ารอง

ของคณะกรรมการ ป.ป.ช. บคคลนนตองพนจากต�าแหนงและตองหามมใหด�ารงต�าแหนงทางการเมองใดๆ

เปนเวลา ๕ ป นบแตวนพนจากต�าแหนง (มาตรา ๒๙๕ วรรคหนง) ส�าหรบหลกเกณฑเกยวกบการยนบญช

ทรพยสนและหนสนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ ยงคงมสาระส�าคญเชนเดยว

กบรฐธรรมนญฯ ๒๕๔๐ อยางไรกด ตามรฐธรรมนญฯ ฉบบปจจบน นอกจากจะตองเปดเผยบญชฯ ของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทเปนนายกรฐมนตรและรฐมนตรแลว รฐธรรมนญฯ ยงก�าหนดใหเปดเผยบญชฯ

ของสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาอกดวย (มาตรา ๒๖๑ วรรคหนง)๔

๓ คณะกรรมการ ป.ป.ป. จดตงขนตามพระราชบญญตปองกนและปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบในวง

ราชการ พ.ศ. ๒๕๑๘ เพอท�าหนาทตรวจสอบการทจรตและประพฤตมชอบขององคกรหรอเจาหนาทของรฐในฝายบรหาร

แตดวยองคประกอบ วธการไดมา ตลอดจนอ�านาจหนาทของคณะกรรมการ ป.ป.ป. ตามทก�าหนดไวในกฎหมายดงกลาวยงม

ขอออนอยบางประการ ท�าใหการด�าเนนการของคณะกรรมการ ป.ป.ป. แทบจะไมมผลใดๆ ทเปนรปธรรมเลย จนมการเปรยบ

เทยบวาคณะกรรมการ ป.ป.ป. เปนเพยง “เสอกระดาษ” เทานน เมอมการประกาศใชรฐธรรมนญฯ แหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช ๒๕๔๐ ซงมเจตนารมณในการสรางระบบตรวจสอบการใชอ�านาจรฐทเขมแขงและมประสทธภาพมากกวาทเปน

อยเดม จงมการตง “คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต” หรอคณะกรรมการ ป.ป.ช. ขนมาแทนทคณะ

กรรมการ ป.ป.ป. ทงน มการก�าหนดหลกเกณฑเกยวกบโครงสรางและอ�านาจหนาทเสยใหม เพอใหการปฏบตหนาทองคกร

ตรวจสอบของคณะกรรมการ ป.ป.ช.บรรลผลไดอยางแทจรง โปรดดรายละเอยดเพมเตมใน บวรศกด อวรรณโณ, ระบบกำร

ตรวจสอบทจรตของผด�ำรงต�ำแหนงระดบสง. พมพครงท ๑. กรงเทพฯ : ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย, ๒๕๓๘. หนา

๑๘ – ๒๒ ; อดม รฐอมฤต, กำรตรวจสอบกำรใชอ�ำนำจรฐตำมพระรำชบญญตประกอบรฐธรรมนญวำดวยกำรปองกนและ

ปรำบปรำมกำรทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพ : ศนยศกษาการพฒนาประชาธปไตย มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔. หนา

๑ - ๓.

๔.อยางไรกตาม..เคยมผใหความเหนวาเรองการเปดเผยบญชทรพยสนและหนสนของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมอง ควรใหเปดเผยเฉพาะนายกรฐมนตรและรฐมนตรเทานน เพราะเปนต�าแหนงทใชอ�านาจทางบรหารโดยตรงจงตองให

สาธารณะชวยตรวจสอบ แตต�าแหนงสมาชกสภาไมใชต�าแหนงทใชอ�านาจรฐทางบรหารโดยตรง การเปดเผยบญชทรพยสน

ของบคคลดงกลาว จงอาจเปนการกาวลวงเขาไปรกล�าสทธสวนบคคลมากเกนความจ�าเปน โปรดดรายละเอยดในมานตย

จมปา, ค�ำอธบำยรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย (พ.ศ.๒๕๔๐) รฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย (ฉบบชวครำว)

พทธศกรำช ๒๕๔๙ พรอมขอเสนอส�ำหรบรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย (พ.ศ.๒๕๕๐). พมพครงท ๘. กรงเทพฯ :

นตธรรม, ๒๕๔๙. หนา ๘๔๕.


เรองเขตอ�านาจของศาล รฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๕๐ บญญตใหคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและ

หนสนอยในอ�านาจพจารณาและวนจฉยของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองซง

แตกตางจากรฐธรรมนญฯ ๒๕๔๐ ทก�าหนดใหเปนอ�านาจของศาลรฐธรรมนญ สาเหตเปนเพราะเนอหาของ

คดดงกลาวเปนเรองทจะตองมการพจารณาวนจฉยเกยวกบการกระท�าความผด ซงตองมการพสจนเจตนา

ตามหลกคดอาญา๕ และโดยมากเปนปญหาเกยวของกบการฟงขอเทจจรง ดงนน จงควรใหศาลยตธรรมท

มความเชยวชาญในการรบฟงพยานหลกฐานและตองพจารณาคดอาญาอยแลว..ท�าหนาทพจารณาพพากษา

คดประเภทนแทนศาลรฐธรรมนญฯ๖

เรองโทษของบคคลผจงใจไมยนบญชฯ หรอยนบญชฯ ดวยขอความอนเปนเทจหรอปกปดขอเทจจรง

ทควรแจงใหทราบ ซงตามรฐธรรมนญฯ ๒๕๔๐ ก�าหนดใหบคคลดงกลาวตองพนจากต�าแหนงและหาม

ด�ารงต�าแหนงทางการเมองเปนเวลา ๕ ปนน ตามรฐธรรมนญฯ ๒๕๕๐ ยงหามมใหบคคลนนด�ารงต�าแหนงใด

ในพรรคการเมองเปนเวลา ๕ ปอกดวย (มาตรา ๒๖๓ วรรคสอง)

อนง ในเรองของการก�าหนดจดพนจากต�าแหนงนน รฐธรรมนญฯ ๒๕๔๐ ก�าหนดวา “ใหผนนพน

จากต�าแหนงนบแตวนทครบก�าหนดตองยน...” และ “หรอนบแตวนทตรวจพบวามการกระท�าดงกลาวแลว

แตกรณ” (มาตรา ๒๙๕ วรรคหนง) แตในรฐธรรมนญฉบบปจจบนแกไขเปน “ใหผนนพนจากต�าแหนงนบแต

วนทศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองวนจฉย” (มาตรา ๒๖๓ วรรคสอง) ทงน เพอให

เกดความชดเจนมากยงขน ๗

๑.๑.๒ บคคลผมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๕๙ วรรคหนงบญญตให “ผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมอง” มหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสน และหนสนของตน คสมรส และบตรทยงไมบรรลนตภาวะ

ตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. ทกครงทเขารบต�าแหนงหรอพนจากต�าแหนง ซงมทงสน ๖ ต�าแหนงดวยกน ดงน

(๑) นายกรฐมนตร

(๒) รฐมนตร

(๓) สมาชกสภาผแทนราษฎร

(๔) สมาชกวฒสภา

(๕) ขาราชการการเมองอน

(๖) ผบรหารทองถนหรอสมาชกสภาทองถนตามทกฎหมายบญญต

๕ คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ, สำระส�ำคญของรำงรฐธรรมนญฉบบใหม พรอมตำรำงเปรยบเทยบกบ

รฐธรรมนญฯ พทธศกรำช ๒๕๔๐ ฉบบรบฟงควำมคดเหน. กรงเทพฯ : ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, ๒๕๕๐.

หนา ๑๙๕.

.๖ อธคม อนทภต, “ค�าบรรยายวชากฎหมายรฐธรรมนญ.” ใน รวมค�ำบรรยำยภำคหนง สมยท ๖๑ เลมท ๙.

กรงเทพฯ : ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๑. หนา ๑๓๗.

๗ มานตย จมปา, ควำมรเบองตนเกยวกบรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย (พ.ศ. ๒๕๕๐). กรงเทพฯ :

ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๑. หนา ๓๗๘ ; คณะกรรมาธการวสามญบนทกเจตนารมณ จดหมายเหต

และตรวจรายงานการประชม สภารางรฐธรรมนญ, เจตนำรมณรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย พทธศกรำช ๒๕๕๐.

กรงเทพฯ : ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, ๒๕๕๐. หนา ๒๕๔.


จากบทบญญตของรฐธรรมนญฯ ขางตน จะเหนวาบทบญญตมาตรา ๒๕๙ วรรคหนง (๑) - (๔) ได

ก�าหนดตวบคคลผมหนาทตองยนบญชฯ ไวอยางชดเจนแลว...คงมปญหาใหพจารณาเฉพาะกรณตามมาตรา

๒๕๙ วรรคหนง (๕) และ (๖) เทานนวา “ขาราชการการเมองอน” และ “ผบรหารทองถนหรอสมาชกสภา

ทองถน” ตามบทบญญตดงกลาวหมายถงบคคลใดบาง

ตามรฐธรรมนญฯ ไมไดบญญตถงบทนยามของค�าศพททงสองไว...ดงนน จงตองอาศยการพจารณา

จากพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ ซงเปน

กฎหมายในระดบพระราชบญญตทก�าหนดเกยวกบการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน จากการ

ศกษาพบวาในมาตรา ๓๒ ของพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ ดงกลาว ไดบญญตถงหนาทในการยน

บญชทรพยสนและหนสนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไว โดยในมาตรา ๔ วรรคสอง ของกฎหมายฉบบ

เดยวกนไดอธบายถงความหมายของ “ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” ซงเปนบคคลผมหนาทผตองยนบญชฯ

วาไดแก





(๕) ขาราชการการเมองอนนอกจาก (๑) และ (๒) ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการการเมอง

(๖) ขาราชการรฐสภาฝายการเมองตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายรฐสภา

(๗) ผบรหารทองถน รองผบรหารทองถน และผชวยผบรหารทองถนขององคกรปกครองสวนทองถน

ตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ก�าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา

(๘) สมาชกสภาทองถนขององคกรปกครองสวนทองถนตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ก�าหนดโดย

ประกาศในราชกจจานเบกษา

มาตรา ๓๒ ประกอบกบมาตรา ๔ วรรคสอง ขางตนจงเปนกฎหมายระดบพระราชบญญตทก�าหนด

รายละเอยดเกยวกบตวบคคลผมหนาทตองยนบญชฯ ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ ใหมความชดเจน

มากยงขน ทงน บคคลตามมาตรา ๔ วรรคสอง (๑) - (๔) เปนบคคลเดยวกนกบทบญญตไวในรฐธรรมนญฯ

มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง (๑) - (๔) นนเอง ดงนน ในทนจงมประเดนใหตองพจารณาเฉพาะบคคลตามมาตรา ๔

วรรคสอง (๕) - (๘) เทานน

เมอเปรยบเทยบบทบญญตรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง กบพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๔ วรรคสอง แลว สามารถสรปไดวา มาตรา ๔ วรรคสอง (๕) - (๘) กคอบทบญญตท

ก�าหนดรายละเอยดของรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง (๕) และ (๖) ซงอาจแยกพจารณาไดดงน

• กรณ “ขาราชการการเมองอน” ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง (๕)

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒

มาตรา ๔ วรรคสอง (๕) และ (๖) เปนบทบญญตทขยายความถงรายละเอยดของรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙

วรรคหนง (๕) ดวยเหตนค�าวา “ขาราชการการเมองอน” ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง (๕) จง

หมายถง


๑) บคคลตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔ วรรคสอง (๕) คอขาราชการการเมอง

อนนอกจากนายกรฐมนตรและรฐมนตร ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการการเมอง

๒) บคคลตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔ วรรคสอง (๖) คอขาราชการรฐสภา

ฝายการเมอง ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายรฐสภา ซงสามารถแยกอธบายในแตละกรณไดดงน

๑) ขาราชการการเมองอนนอกจากนายกรฐมนตรและรฐมนตร ตามกฎหมายวาดวยระเบยบ

ขาราชการการเมอง (มาตรา ๔ วรรคสอง (๕))

พระราชบญญตระเบยบขาราชการการเมอง พ.ศ. ๒๕๓๕ ในมาตรา ๔ ของพระราชบญญตดงกลาวได

ก�าหนดนยามของ “ขาราชการการเมอง” ไว ซงประกอบดวยผด�ารงต�าแหนงตางๆ จ�านวน ๒๐ ต�าแหนง ไดแก


(๒) รองนายกรฐมนตร

(๓) รฐมนตรวาการกระทรวง

(๔) รฐมนตรประจ�าส�านกนายกรฐมนตร

(๕) รฐมนตรวาการทบวง

(๖) รฐมนตรชวยวาการกระทรวง

(๗) รฐมนตรชวยวาการทบวง

(๘) ทปรกษานายกรฐมนตร

(๙) ทปรกษารองนายกรฐมนตร

(๑๐) ทปรกษารฐมนตร และทปรกษารฐมนตรประจ�าส�านกนายกรฐมนตร

(๑๑) เลขาธการนายกรฐมนตร

(๑๒) รองเลขาธการนายกรฐมนตรฝายการเมอง

(๑๓) โฆษกประจ�าส�านกนายกรฐมนตร

(๑๔) รองโฆษกประจ�าส�านกนายกรฐมนตร

(๑๕) เลขานการรฐมนตรประจ�าส�านกนายกรฐมนตร

(๑๖) ประจ�าส�านกเลขาธการนายกรฐมนตร

(๑๗) เลขานการรฐมนตรวาการกระทรวง

(๑๘) ผชวยเลขานการรฐมนตรวาการกระทรวง

(๑๙) เลขานการรฐมนตรวาการทบวง

(๒๐) ผชวยเลขานการรฐมนตรวาการทบวง

ตามนยของพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔ วรรคสอง (๕) ขางตน บคคลตามขอ

(๑) - (๗) ซงไดแก ผ ด�ารงต�าแหนงนายกรฐมนตรและรฐมนตรทงหลาย ยอมไมอย ในความหมายของ

“ขาราชการการเมองอน” ทก�าลงพจารณาอยน ดงนน จงสรปไดวาขาราชการการเมองอนตามกฎหมายวา

ดวยระเบยบขาราชการการเมองยอมไดแก บคคลซงเปนผด�ารงต�าแหนงตามขอ (๘) ถงขอ (๒๐) ขางตนนนเอง

อนง ในป พ.ศ. ๒๕๔๖ นายกรฐมนตรไดอาศยอ�านาจตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการ

แผนดน พ.ศ. ๒๕๓๔ มาตรา ๑๑ ออกระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยคณะกรรมการผชวยรฐมนตร

พ.ศ. ๒๕๔๖ วตถประสงคของระเบยบดงกลาวคอการก�าหนดหลกเกณฑในการแตงตงผทรงคณวฒเพอท�า

หนาทชวยเหลอรฐมนตรในการด�าเนนการบางอยางอนมไดมกฎหมายก�าหนดใหเปนอ�านาจของรฐมนตร


โดยเฉพาะ ตลอดจนท�าหนาทประสานงานระหวางส�านกนายกรฐมนตรกบกระทรวงตางๆ ดวย ทงน บคคล

ดงกลาวอาจปฏบตงานรวมกนเปนคณะซงเรยกวา “คณะกรรมการผชวยรฐมนตร” หรออาจจะแยกกนปฏบต

งานกได โดยเปนไปตามทก�าหนดไวในระเบยบน ในกรณทปฏบตงานรวมกนเปนคณะ ระเบยบส�านกนายกฯ

ก�าหนดใหบคคลแตละคนมต�าแหนงเปน “กรรมการผชวยรฐมนตร” และในกรณแยกกนปฏบตหนาทให

เรยกวา “ผชวยรฐมนตร” ตามดวยชอกระทรวงทนายกรฐมนตรมค�าสงมอบหมายใหไปปฏบตหนาทประจ�า

เชน ผชวยรฐมนตรประจ�ากระทรวงพาณชย เปนตน (ระเบยบส�านกนายกฯ ขอ ๓)

บคคลผด�ารงต�าแหนงเปน “กรรมการผชวยรฐมนตร” หรอ “ผชวยรฐมนตร” จะถอเปน “ขาราชการ

การเมองอน” ซงมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนหรอไม ในประเดนนอธบายไดวา

ต�าแหนงขาราชการการเมองนน เปนสถานะทก�าหนดใหมขนตามกฎหมาย กลาวคอ ผทจะเปนขาราชการ

การเมองตามพระราชบญญตระเบยบขาราชการการเมอง พ.ศ. ๒๕๓๕ ไดจะตองเปนผด�ารงต�าแหนงท

กฎหมายนก�าหนดไวโดยเฉพาะ๘ ซงเมอพจารณาจากนยามของขาราชการการเมองตามมาตรา ๔ ของ

พระราชบญญตระเบยบขาราชการการเมอง พ.ศ. ๒๕๓๕ ขางตนแลว บทบญญตดงกลาวมไดบญญตถง

ต�าแหนงกรรมการผชวยรฐมนตรและผชวยรฐมนตรไว ดงนน ต�าแหนงทงสองจงไมใชขาราชการการเมองตาม

กฎหมายนแตอยางใด

จงสรปไดวา..บคคลผด�ารงต�าแหนงกรรมการผชวยรฐมนตรและผชวยรฐมนตรไมใชขาราชการ

การเมองอนตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการการเมองทมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสน

และหนสนตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. แมวาโดยลกษณะงานของต�าแหนงดงกลาวจะเปนไปในท�านองเดยวกน

กบทปรกษารฐมนตรหรอเลขานการรฐมนตร ซงเปนขาราชการการเมองอนทมหนาทตองยนบญชทรพยสน

และหนสนกตาม๙

คณะกรรมการ..ป.ป.ช. เองกมความเหนในแนวทางเดยวกบทอธบายมาแลวขางตน..โดยเหนวา

ต�าแหนงกรรมการผชวยรฐมนตร และผชวยรฐมนตร ไมใชต�าแหนงทตองยนบญชแสดงทรพยสนและหนสน

ในฐานะ “ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” กระนน แมกรรมการผชวยรฐมนตรและผชวยรฐมนตรจะไมตองยน

บญชทรพยสนและหนสน แตคณะกรรมการ ป.ป.ช. กมอ�านาจตรวจสอบการปฏบตหนาทของผด�ารงต�าแหนง

ดงกลาวไดในฐานะทเปน “เจาหนาทของรฐ”๑๐

๘ เทยบความเหนคณะกรรมการกฤษฎกา ตามบนทกเรอง ฐานะและการด�ารงต�าแหนงของผชวยรฐมนตร (เรอง

เสรจท ๑๓๙/๒๕๔๗) สงพรอมหนงสอส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา ท นร ๐๙๐๑/๐๒๙๖ ลงวนท ๒๖ กมภาพนธ

๒๕๔๗ ถงส�านกเลขาธการ

๙ สรยา ปานแปน, อนวฒน บญนนท, คมอสอบกฎหมำยรฐธรรมนญ. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : วญญชน, ๒๕๕๔.

หนา ๒๓๖.

๑๐ อยางไรกตาม ในปจจบนคณะกรรมการ ป.ป.ช. ไดออกประกาศลงวนท ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๒ ก�าหนดให

ผด�ารงต�าแหนงกรรมการผชวยรฐมนตรและผชวยรฐมนตรมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนตอคณะ

กรรมการ ป.ป.ช. ดวย ทงน การยนบญชทรพยสนและหนสนของกรรมการผชวยรฐมนตรและผชวยรฐมนตรในกรณน มใช

การยนในฐานะทบคคลดงกลาวเปน “ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” แตเปนการยนในฐานะ “เจาหนาทของรฐ” ซงเปนผท

มหนาทตองยนบญชฯ อกกลมหนงตามทบญญตไวในรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๔ วรรคหนง ดงจะไดอธบายตอไป


๒) ขาราชการรฐสภาฝายการเมอง ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายรฐสภา๑๑ (มาตรา

๔ วรรคสอง (๖))

พระราชบญญตระเบยบขาราชการรฐสภา พ.ศ. ๒๕๕๔ ไดบญญตนยามของ “ขาราชการรฐสภาฝาย

การเมอง” ไวในมาตรา ๙๒ วรรคหนงวาไดแก

(๑) ทปรกษาประธานรฐสภา

(๒) ทปรกษารองประธานรฐสภา

(๓) ทปรกษาประธานสภาผแทนราษฎร

(๔) ทปรกษาประธานวฒสภา

(๕) ทปรกษารองประธานสภาผแทนราษฎร

(๖) ทปรกษารองประธานวฒสภา

(๗) ทปรกษาผน�าฝายคานในสภาผแทนราษฎร

(๘) โฆษกประธานสภาผแทนราษฎร

(๙) โฆษกประธานวฒสภา

(๑๐) โฆษกผน�าฝายคานในสภาผแทนราษฎร

(๑๑) เลขานการประธานรฐสภา

(๑๒) เลขานการรองประธานรฐสภา

(๑๓) เลขานการประธานสภาผแทนราษฎร

(๑๔) เลขานการประธานวฒสภา

(๑๕) เลขานการรองประธานสภาผแทนราษฎร

(๑๖) เลขานการรองประธานวฒสภา

(๑๗) เลขานการผน�าฝายคานในสภาผแทนราษฎร

(๑๘) ผชวยเลขานการประธานรฐสภา

(๑๙) ผชวยเลขานการรองประธานรฐสภา

(๒๐) ผชวยเลขานการประธานสภาผแทนราษฎร

(๒๑) ผชวยเลขานการประธานวฒสภา

(๒๒) ผชวยเลขานการรองประธานสภาผแทนราษฎร

(๒๓) ผชวยเลขานการรองประธานวฒสภา

(๒๔) ผชวยเลขานการผน�าฝายคานในสภาผแทนราษฎร

บคคลตามขอ (๑) ถงขอ (๒๔) ขางตน ยอมมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนตอ

คณะกรรมการ ป.ป.ช. ตามหลกเกณฑทกฎหมายก�าหนด

๑๑ ในพระราชบญญตขาราชการรฐสภา พ.ศ. ๒๕๕๔ มาตรา ๗ บญญตวาขาราชการรฐสภาม ๒ ประเภท ไดแก

ขาราชการรฐสภาสามญ และขาราชการรฐสภาฝายการเมอง ซงเฉพาะแตขาราชการรฐสภาฝายการเมองเทานนทมหนาท

ตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. สวนขาราชการรฐสภาสามญ กฎหมายมไดก�าหนด

ใหมหนาทตองยนบญชทรพยสนและหนสนแตอยางใด


• ผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถนตามทกฎหมายบญญต ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙

วรรคหนง (๖)

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรต..พ.ศ. ๒๕๔๒

มาตรา ๔ วรรคสอง (๗) และ (๘) ซงแกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการ

ปองกนและปราบปรามการทจรต (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๕๔ เปนบทบญญตทขยายความถงรายละเอยดของ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง (๖) ดวยเหตนค�าวา “ผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถนตามท

กฎหมายบญญต” ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง (๖) จงหมายถง

๑) บคคลตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔ วรรคสอง (๗) คอ ผบรหารทองถน

รองผบรหารทองถน และผชวยผบรหารทองถนขององคกรปกครองสวนทองถนตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช.

ก�าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา

๒) บคคลตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔ วรรคสอง (๘) คอ สมาชกสภาทองถน

ขององคกรปกครองสวนทองถนตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ก�าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา

คณะกรรมการ..ป.ป.ช. ไดออกประกาศก�าหนดต�าแหนงของบคคลทงสองกลมทมฐานะเปนผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองซงตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน๑๒..โดยเมอพจารณาเนอหาของ

ประกาศดงกลาวแลว บคคลทมหนาทตองยนบญชทรพยสนและหนสนไดแกบคคลดงตอไปน

(๑) กรงเทพมหานคร ไดแก

(ก) ผวาราชการกรงเทพมหานคร

(ข) รองผวาราชการกรงเทพมหานคร

(ค) ประธานทปรกษา ทปรกษา เลขานการและผชวยเลขานการผวาราชการกรงเทพมหานคร

(ง) สมาชกสภากรงเทพมหานคร

(๒) เมองพทยา ไดแก

(ก) นายกเมองพทยา

(ข) รองนายกเมองพทยา

(ค) ประธานทปรกษา ทปรกษา และเลขานการนายกเมองพทยา

(ง) สมาชกสภาเมองพทยา

(๓) องคการบรหารสวนจงหวด ไดแก

(ก) นายกองคการบรหารสวนจงหวด

(ข) รองนายกองคการบรหารสวนจงหวด

(ค) ทปรกษาและเลขานการนายกองคการบรหารสวนจงหวด

(ง) สมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด

(๔) เทศบาลนคร ไดแก

(ก) นายกเทศมนตร

(ข) รองนายกเทศมนตร

๑๒ ประกาศคณะกรรมการ ป.ป.ช. เรองก�าหนดต�าแหนงผบรหารทองถน รองผบรหารทองถน ผชวยผบรหารทอง

ถน และสมาชกสภาทองถนขององคกรปกครองสวนทองถน เปนผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๕๔ ลงวนท ๒๖

กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ (ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๘ ตอนท ๖๐ ก วนท ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๕๔)


(ค) ทปรกษาและเลขานการนายกเทศมนตร

(ง) สมาชกสภาเทศบาล

(๕) เทศบาลเมอง ไดแก




(ง) สมาชกสภาเทศบาล

(๖) เทศบาลต�าบล ไดแก




(๗) องคการบรหารสวนต�าบล ไดแก

(ก) นายกองคการบรหารสวนต�าบล

(ข) รองนายกองคการบรหารสวนต�าบล

(ค) เลขานการนายกองคการบรหารสวนต�าบล

หมายเหต บคคลทมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนนอกจาก “ผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง”แลว รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยยงบญญตให “เจาหนาทของรฐ” ตามทคณะกรรมการ

ป.ป.ช. ก�าหนด มหนาทตองยนบญชทรพยสนและหนสนดวย โดยรฐธรรมนญฯ ก�าหนดใหน�าบทบญญต

เกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามมาตรา ๒๕๙ มาตรา ๒๖๐

มาตรา ๒๖๑ วรรคสอง และมาตรา ๒๖๓ วรรคหนง มาใชบงคบกบการยนบญชฯ ของเจาหนาทของรฐโดย

อนโลม (มาตรา ๒๖๔ วรรคหนง) ซงคณะกรรมการ ป.ป.ช. ไดออกประกาศ๑๓ ก�าหนดใหเจาหนาทของรฐใน

ต�าแหนงตอไปนมหนาทตองยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนของตน คสมรส และบตรทยงไมบรรล

นตภาวะ ตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. เชนเดยวกบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง คอ

(๑) ประธานศาลฎกา

(๒) ประธานศาลรฐธรรมนญ

(๓) ประธานศาลปกครองสงสด

(๔) อยการสงสด

(๕) กรรมการการเลอกตง

(๖) ผตรวจการแผนดน

(๗) ตลาการศาลรฐธรรมนญ

(๘) กรรมการตรวจเงนแผนดน

(๙) รองประธานศาลฎกา

๑๓.ประกาศคณะกรรมการป.ป.ช. เรองก�าหนดต�าแหนงของเจาหนาทของรฐซงจะตองยนบญชแสดงรายการ

ทรพยสนและหนสนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ ลงวนท ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๒

(ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๖ ตอนท ๒๕ ก วนท ๒๔ เมษายน ๒๕๕๒)


(๑๐) รองประธานศาลปกครองสงสด

(๑๑) หวหนาส�านกตลาการทหาร

(๑๒) ผพพากษาในศาลฎกา

(๑๓) ตลาการในศาลปกครองสงสด

(๑๔) รองอยการสงสด

(๑๕) ผด�ารงต�าแหนงระดบสง ตามกฎหมายประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปราม

การทจรต

(๑๖) ปลดกระทรวงกลาโหม

(๑๗) ประธานกรรมการ รองประธานกรรมการ และกรรมการธนาคารแหงประเทศไทย

(๑๘) ประธานกรรมการ และกรรมการก�ากบหลกทรพยและตลาดหลกทรพย

(๑๙) เลขาธการสภาผแทนราษฎร

(๒๐) เลขาธการวฒสภา

(๒๑) กรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต และเลขาธการคณะกรรมการกจการโทรคมนาคม

แหงชาต

(๒๒) ประธานกรรมการนโยบาย กรรมการนโยบาย กรรมการบรหาร ผอ�านวยการและรองผอ�านวย

การองคการกระจายเสยงและแพรภาพสาธารณะแหงประเทศไทย

(๒๓) ประธานกรรมการและกรรมการตรวจสอบ ตามประกาศคณะปฏรปการปกครองในระบอบ

ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ฉบบท ๓๐ เรอง การตรวจสอบการกระท�าทกอใหเกด

ความเสยหายแกรฐ ลงวนท ๓๐ กนยายน พทธศกราช ๒๕๔๙

(๒๔) กรรมการผชวยรฐมนตร ตามระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยคณะกรรมการผชวยรฐมนตร

(๒๕) ผแทนการคาไทย ตามระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยผแทนการคาไทย

หลกเกณฑ วธการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนของบคคลเหลานเปนเชนเดยวกบการ

ยนบญชทรพยสนและหนสนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๑.๑.๓ เอกสารทตองยนในการแสดงบญชทรพยสนและหนสน

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยประกอบกบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการ

ปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ เอกสารทผด�ารงต�าแหนงทางการเมองจะตองยนในการแสดง

บญชทรพยสนและหนสนตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. ประกอบดวยบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน

ตลอดจนเอกสารประกอบ คอ ส�าเนาหลกฐานพสจนความมอยจรงของทรพยสนและหนสนดงกลาว และ

ส�าเนาแบบแสดงรายการภาษเงนไดบคคลธรรมดาในรอบปภาษทผานมา (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรค

สอง ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๓ วรรคหนง) ทงน การยนบญชทรพยสน

และหนสนใหรวมถงทรพยสนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทมอบหมายใหอยในความครอบครองหรอ

ดแลของบคคลอน ไมวาทางตรงหรอทางออมดวย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคสาม ประกอบพระราช

บญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๒ วรรคสอง) และในการยนเอกสารทกลาวมาทงหมด ผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองจะตองลงลายมอชอรบรองความถกตองก�ากบไวทกหนาของเอกสาร (พระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๓ วรรคหนง)


อนง นอกจากมหนาทตองยนบญชทรพยสนและหนสนพรอมเอกสารประกอบของตนแลวผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองยงตองยนบญชฯ และเอกสารประกอบของคสมรสและบตรทยงไมบรรลนตภาวะอก

ดวย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๕๙ วรรคหนง ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๒

วรรคหนง)

๑.๑.๔ ก�าหนดเวลาในการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย..และพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกน

และปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ บญญตใหผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตองยนบญชแสดงรายการ

ทรพยสนและหนสนพรอมทงเอกสารประกอบตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. ภายในก�าหนดเวลาดงตอไปน

(ก) กรณเขำรบต�ำแหนง

ในกรณทเปนการเขารบต�าแหนง..ผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองจะตองยนบญชทรพยสนและ

หนสนทมอยในวนเขารบต�าแหนงพรอมเอกสารประกอบ..ภายในสามสบวนนบแตวนเขารบต�าแหนง

(รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๐ วรรคหนง (๑) ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๓ วรรค

หนง (๑))

(ข) กรณพนจำกต�ำแหนง

ในกรณทเปนการพนจากต�าแหนง ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองจะตองยนบญชทรพยสนและหนสน

ทมอยในวนพนจากต�าแหนงพรอมเอกสารประกอบเปน ๒ ขนตอน ดงน

(๑) ตองยนบญชฯ ภายในสามสบวนนบแตวนพนจากต�าแหนง (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๐ วรรค

หนง (๒) ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๓ วรรคหนง (๒))

(๒) ตองยนบญชฯ อกครงหนง ภายในสามสบวนนบแตวนทพนจากต�าแหนงมาแลวเปนเวลาหนง

ป (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๐ วรรคสอง ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๓ วรรค

สอง)

(ค) กรณตำย

ในกรณทผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตายในระหวางด�ารงต�าแหนงหรอตายกอนยนบญชหลงพน

จากต�าแหนง ใหทายาทหรอผจดการมรดกยนบญชทรพยสนและหนสนทมอยในวนทบคคลดงกลาวตาย

พรอมเอกสารประกอบ โดยตองยนภายในเกาสบวนนบแตวนทบคคลนนตาย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๐

วรรคหนง (๓) ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๓ วรรคหนง (๓))

๑.๑.๕ การเปดเผยและการตรวจสอบความถกตองของบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน

เมอมการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนพรอมทงเอกสารประกอบตอคณะกรรมการ

ป.ป.ช. แลว ประธานกรรมการ ป.ป.ช. หรอกรรมการ ป.ป.ช. ทประธานมอบหมายตองลงลายมอชอก�ากบไว

ในบญชฯ ดงกลาว (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๕ วรรคหนง และมาตรา ๓๙ วรรคสาม)

หากบญชทรพยสนและหนสนดงกลาวเปนของนายกรฐมนตร รฐมนตร สมาชกสภาผแทนราษฎร

และสมาชกวฒสภา คณะกรรมการ ป.ป.ช. มหนาทตองเปดเผยใหสาธารณชนทราบโดยเรว แตตองไมเกน

สามสบวนนบแตวนทครบก�าหนดตองยนในแตละกรณ แตหากเปนบญชฯ ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

อน จะเปดเผยไดตอเมอขอมลดงกลาวจะเปนประโยชนตอการพจารณาพพากษาคดหรอการวนจฉยชขาด


และไดรบการรองขอจากศาลหรอผมสวนไดเสยหรอคณะกรรมการตรวจเงนแผนดน (รฐธรรมนญฯ มาตรา

๒๖๑ วรรคหนง ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๕ วรรคสอง)

ใหประธานกรรมการ ป.ป.ช. จดใหมการประชมกรรมการ ป.ป.ช. โดยเรว เพอตรวจสอบถงความ

ถกตองและความมอยจรงของทรพยสนและหนสนตามทปรากฏในบญชฯ ดงกลาว (รฐธรรมนญฯ มาตรา

๒๖๑ วรรคสอง ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๕ วรรคส)

อนง กรณทเปนการยนบญชฯ หลงพนจากต�าแหนงหรอการยนบญชฯ กรณตายของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง คณะกรรมการ ป.ป.ช. ตองตรวจสอบความเปลยนแปลงของทรพยสนและหนสน โดยน�าบญชฯ

และเอกสารประกอบทยนในเวลาเขารบต�าแหนง มาเปรยบเทยบกบบญชฯ และเอกสารประกอบทยนเมอพน

จากต�าแหนงหรอตายแลวแตกรณ เพอตรวจสอบวามทรพยสนหรอหนสนเพมขนผดปกตหรอไม ซงรายงาน

ผลการตรวจสอบดงกลาวตองประกาศในราชกจจานเบกษา (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๒ วรรคหนง ประกอบ

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๖) และหากปรากฏวาผด�ารงต�าแหนงทางการเมองดงกลาว

มทรพยสนเพมขนผดปกต๑๔ ประธานกรรมการ ป.ป.ช. จะตองสงรายงานผลการตรวจสอบตลอดจนเอกสาร

ทงหมดทเกยวของไปยงอยการสงสด เพอใหรองตอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ใหทรพยสนทเพมขนผดปกตนนตกเปนของแผนดนตอไป (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๒ วรรคสอง ประกอบ

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๘ วรรคสอง)๑๕

หากคณะกรรมการ ป.ป.ช. ตรวจสอบแลวเหนวา ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองผใด จงใจไมยนบญช

แสดงรายการทรพยสนและหนสนและเอกสารประกอบ หรอจงใจยนบญชทรพยสนและหนสนและเอกสาร

ประกอบดวยขอความอนเปนเทจ หรอปกปดขอเทจจรงทควรแจงใหทราบ ใหคณะกรรมการ ป.ป.ช. เสนอ

เรองใหศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองวนจฉยตอไป (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๓

วรรคหนง)

อนง ในขณะทรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ ยงมผลใชบงคบ ศาลรฐธรรมนญซงเปนศาลทมเขตอ�านาจ

เหนอคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสนตามรฐธรรมนญฯ ฉบบดงกลาว ไดวนจฉยถงความหมาย

ของค�าวา “จงใจ” ไมยนบญชฯ หรอ “จงใจ” ยนบญชฯ ดวยขอความอนเปนเทจหรอปกปดขอเทจจรงฯ ตาม

มาตรา ๒๙๕ ซงเทยบไดกบมาตรา ๒๖๓ ของรฐธรรมนญฯ ฉบบปจจบนไว ตามค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท

๑๙/๒๕๔๔ และ ๒๐/๒๕๔๔ สรปไดวา ค�าวา “จงใจ” นนเปนเพยงเจตนาธรรมดาทพจารณาเพยงวา ผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองผนนรหรอไมรวามทรพยสนและหนสนดงกลาวอยหรอไม ซงเพยงแตบคคลดงกลาว

๑๔ ค�าวา “ทรพยสนเพมขนผดปกต” มบทนยามอยในมาตรา ๔ แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวย

การปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ วาหมายความวา การททรพยสนในบญชแสดงรายการทรพยสนและ

หนสนทผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดยนเมอพนจากต�าแหนง มการเปลยนแปลงไปจากบญชแสดงรายการทรพยสนและหน

สนทไดยนเมอเขารบต�าแหนง ในลกษณะททรพยสนเพมขนผดปกตหรอหนสนลดลงผดปกต

๑๕ มขอสงเกตวา กลไกการตรวจสอบเชนทกลาวมาขางตน ใชบงคบเฉพาะกบผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเทานน

มไดใชบงคบกบเจาหนาทของรฐดวย ดงจะเหนไดจากรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๔ ซงเปนบทบญญตเกยวกบการยนบญช

ทรพยสนและหนสนของเจาหนาทของรฐ มไดก�าหนดใหน�ามาตรา ๒๖๒ ทงวรรคหนงและวรรคสองมาอนโลมใชแตอยางใด


รส�านกในการกระท�ากนบวาเปนการเพยงพอแลว๑๖..ไมจ�าตองมเจตนาพเศษเพอมงประสงคตอประโยชน

อนมชอบหรอมงเตรยมการใชอ�านาจหนาทแสวงหาประโยชนอนมชอบ..หรอเพอปกปดทรพยสนทไดมาโดย

การทจรตตอหนาทดวย โดยเจตนารมณของบทบญญตในเรองนตองการใหผด�ารงต�าแหนงทางการเมองยน

บญชฯอยางถกตองเทานน สวนเรองการทจรตนน เปนเรองทรฐธรรมนญฯ ก�าหนดใหคณะกรรมการ ป.ป.ช.

ตรวจสอบความเปลยนแปลงของทรพยสนวา มทรพยสนเพมขนผดปกตซงไดมาจากการใชอ�านาจหนาทใน

ต�าแหนงหนาททางการเมองหรอไม ทงน เรองดงกลาวมบทบญญตของรฐธรรมนญฯ ก�าหนดไวโดยเฉพาะแลว

กลาวคอ ตามมาตรา ๒๙๔ วรรคสอง ของรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ ซงเทยบไดกบมาตรา ๒๖๒ วรรคสอง

ของรฐธรรมนญฯ ฉบบปจจบน

นอกจากน ศาลรฐธรรมนญยงไดวนจฉยไววา กรณทคสมรสหรอบตรทยงไมบรรลนตภาวะจงใจ

ปกปดทรพยสนหรอขอเทจจรงทควรแจงใหทราบ..ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกไมอาจปฏเสธความรบ

ผดได เนองจากตนมหนาทตองลงลายมอชอก�ากบไวในบญชฯ และส�าเนาหลกฐานประกอบทกหนา ยอม

เปนการยนยนไดวาตนไดรบรองความถกตองของรายการทรพยสนและหนสนของตนเอง คสมรส และบตรท

ยงไมบรรลนตภาวะตามทปรากฏในบญชฯ ทยนตอคณะกรรมการ ป.ป.ช.แลว (ค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท

๓๑/๒๕๔๖)

๑.๒ คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๑.๒.๑ ความเปนมาของระบบการด�าเนนคดอาญากบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

กอนการใชบงคบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ ๒๕๔๐ นนเมอปรากฏกรณผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองกระท�าผดตอต�าแหนงหนาทตามบทบญญตในประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๑๔๗ ถงมาตรา

๑๖๖ การลงโทษบคคลดงกลาวในฐานะ “เจาพนกงาน” ผกระท�าการอนกฎหมายบญญตเปนความผด ยอม

เปนไปตามกระบวนการยตธรรมทางอาญาในระบบปกตตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายวธพจารณา

ความอาญา

อยางไรกตาม จากการศกษาพบวากลไกในระบบปกตกลบไมอาจจดการกบคดความผดตอต�าแหนง

หนาทราชการทผกระท�าความผดเปนผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดอยางมประสทธภาพนก ทงน ดวย

สาเหตหลายประการ๑๗ ประการแรกคอ บคคลผเกยวของหรอรเหนการกระท�าดงกลาวมกไมใหความรวมมอ

ในการรองเรยน ฟองรอง หรอเปนพยาน เพราะตางกเปนผผดดวยกนทงสน (เชน เปนผใหสนบนในกรณ

ทผด�ารงต�าแหนงทางการเมองรบสนบน ซงทงผใหและผรบตางกมความผดตามประมวลกฎหมายอาญา)

ประการตอมาคอ ตามหลกการในรฐธรรมนญและประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาใหสนนษฐาน

ไวกอนวาจ�าเลยเปนผบรสทธ ทงน เปนหนาทของโจทกทจะตองน�าพยานหลกฐานตางๆมาพสจนจนเชอได

โดยปราศจากเหตอนควรสงสยวาจ�าเลยเปนผกระท�าความผด (proof beyond reasonable doubt) และ

๑๖.อยางไรกตาม ศาลรฐธรรมนญในค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท ๒๐/๒๕๔๔ ไดอธบายเพมเตมดวยวาการ

“รส�านก” ดงกลาวตองมลกษณะทแนชดพอสมควร ประการส�าคญคอตองมพยานหลกฐานทชดแจงปราศจากขอสงสยตาม

สมควรมาแสดง ในกรณทพยานหลกฐานยงไมชดแจง หรอยงมขอสงสยอย กไมควรวนจฉยใหเปนผลรายแกผถกกลาวหา

๑๗ โปรดดรายละเอยดใน บวรศกด อวรรณโณ, อำงแลวในเชงอรรถท ๓. หนา ๙๓ - ๙๔.


หากมเหตอนควรสงสยวาจ�าเลยกระท�าความผดจรงหรอไม ตองยกประโยชนแหงความสงสยนนใหจ�าเลย

ซงกรณเปนดงทไดกลาวแลววาในคดประเภทน..โดยมากบคคลผเกยวของหรอรเหนมกเปนผกระท�าความ

ผดดวย จงเปนการยากในการหาพยานหลกฐานมาพสจนความผดของจ�าเลยใหไดตามมาตรฐานทกฎหมาย

ก�าหนด และประการส�าคญคอ สาเหตจากสถานะของผกระท�าผดทมอทธพลสงสามารถใหคณใหโทษโดยตรง

ตอขาราชการ โดยเฉพาะอยางยงตอเจาหนาทต�ารวจและพนกงานอยการในฐานะองคกรผมอ�านาจด�าเนน

คดอาญาในชนสอบสวนฟองรองได ซงยอมสงผลใหระบบการควบคมตรวจสอบเหลานไมอาจท�างานไดอยาง

เตมท ดงจะเหนไดจากในอดตทผานมาการด�าเนนคดกบผด�ารงต�าแหนงทางการเมองดวยกระบวนการยตธรรม

ทางอาญาในระบบปกต ปรากฏวาถงทสดแลวมคดทศาลสามารถพพากษาลงโทษจ�าเลยไดนอยมาก๑๘

จากเหตผลดงกลาวขางตน ในการจดท�ารฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ ผรางรฐธรรมนญจงไดพยายาม

สรางระบบการด�าเนนคดอาญาลกษณะพเศษขน..เพอใชกบผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองกรณกระท�า

ความผดตอต�าแหนงหนาทหรอทจรตตอหนาท ตลอดจนบคคลผเปนตวการ ผใช ผสนบสนน และผใหสนบน

แกผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเพอจงใจใหกระท�าการดงกลาว ทงน ดวยความมงหวงใหระบบทสรางขน

สามารถจดการกบคดประเภทนไดอยางมประสทธภาพมากกวาทเปนอยกอนหนานน

รฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ ไดก�าหนดหลกเกณฑใหระบบการด�าเนนคดอาญากบผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองมความแตกตางกบการด�าเนนคดอาญาทวไป ตงแตในชนสอบสวนทใหคณะกรรมการ ป.ป.ช.

ซงเปนองคกรของรฐทเปนอสระเปนผทมอ�านาจไตสวนขอเทจจรง (มาตรา ๓๐๙ วรรคหนง ประกอบมาตรา

๓๐๑ (๒)) บคคลผมสทธเสนอค�าฟองตอศาล โดยหลกไดแกอยการสงสดเทานน (มาตรา ๓๐๙ วรรคสอง

ประกอบมาตรา ๓๐๕ วรรคส) ประการส�าคญในชนพจารณาพพากษา รฐธรรมนญฯ มาตรา ๓๐๘ บญญตให

๑๘ โปรดด สรศกด ลขสทธวฒนกล, ค�ำอธบำยกำรด�ำเนนคดผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง. กรงเทพฯ : วญญชน,

๒๕๔๕. ค�าน�า ซงใหขอมลวามเพยง “คดรฐมนตรกนปา” ตามค�าพพากษาศาลฎกาท ๙๔๘/๒๕๑๐ เพยงคดเดยวเทานน


คดประเภทนอยในเขตอ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง๑๙ ซงวธพจารณา

คดของศาลถกก�าหนดไวเปนพเศษแตกตางกบวธพจารณาคดอาญาโดยทวไปตามประมวลกฎหมายวธ

พจารณาความอาญา

ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ ไดก�าหนดใหการด�าเนนคดประเภทนอยใน

อ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเชนเดยวกน อยางไรกตาม บทบญญต

ของรฐธรรมนญฉบบปจจบนไดวางหลกเกณฑเกยวกบวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

บางประการเพมเตมจากทก�าหนดไวในรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ อาทเชน การเพม “ผไตสวนอสระ” ใหเปน

องคกรผมอ�านาจไตสวนขอเทจจรงในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองอกองคกรหนงนอกเหนอจาก

คณะกรรมการ ป.ป.ช. การบญญตใหคความสามารถอทธรณค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตอทประชมใหญศาลฎกาไดในกรณทมพยานหลกฐานใหมซงอาจท�าใหขอเทจ

จรงเปลยนแปลงไปในสาระส�าคญ ดงจะไดอธบายและวเคราะหใหเหนในรายละเอยดตอไป

๑๙ สมควรกลาวดวยวา ในชนการยกรางรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ นน เบองตนมการเสนอใหจดตงองคกรทจะเขา

มาท�าหนาทพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในรปของ “คณะตลาการคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมอง” ซงประกอบดวย ผพพากษาศาลฎกา ๑๑ คน สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา สภาละ ๕ คน (รายงานการ

ประชมคณะกรรมาธการพจารณารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย วนพธท ๒๕ มถนายน ๒๕๔๐, น.๔/๑) ซงขอเสนอ

ดงกลาวเปนแนวทางเดยวกบทปรากฏอยในรายงานวจยเรอง “ระบบการตรวจสอบทจรตของ ผด�ารงต�าแหนงระดบสง” ท

น�าเสนอตอคณะกรรมการพฒนาประชาธปไตย (คพป.) อยางไรกตาม ในงานวจยชนนเรยกชอองคกรทจดตงขนวา “คณะ

ตลาการอาญาธร” ซงประกอบดวยผพพากษา ๑๕ คนโดยผพพากษา ๑๐ คนมาจากผพพากษาทมอาวโสสงสดของศาลฎกา

ทไดรบเลอกจากทประชมใหญศาลฎกา และอก ๕ คน มาจากการเลอกของสภา (โปรดดรายละเอยดใน บวรศกด อวรรณโณ,

อำงแลวในเชงอรรถท ๓. หนา ๖๖ - ๖๗, ๗๔ - ๗๕)

กระนน เมอมการท�าประชาพจารณรบฟงความคดเหนของประชาชนเกยวกบรางรฐธรรมนญ ไดปรากฏค�าถามใน

ประเดนเกยวกบประสบการณ และความเชยวชาญในการรบฟงขอเทจจรง ตลอดจนความเปนกลางของตลาการคดอาญาฯ

ซงมทมาจากสมาชกของทงสองสภา (ซงมกรรมาธการฯ ทเหนไปในท�านองนเชนกน อาท กระมล ทองธรรมชาต ใน รายงาน

การประชมคณะกรรมาธการพจารณารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย, วนพธท ๒๕ มถนายน ๒๕๔๐, หนา ๔/๓)

ภายหลงจงมการเสนอใหปรบเปลยนรปแบบขององคกรวนจฉยคดดงกลาว โดยใหตงเปนศาลพเศษอยในศาลฎกา องคคณะ

ผพพากษามจ�านวน ๙ คน ทงหมดเปนผพพากษาศาลฎกาทมาจากการเลอกของทประชมใหญศาลฎกาเปนรายคด ไมม

องคประกอบทมาจากสมาชกของสภาผแทนราษฎร และสมาชกวฒสภาอกตอไป (พงศเทพ เทพกาญจนา ใน รำยงำนกำร

ประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย, วนพธท ๒๕ มถนายน ๒๕๔๐, หนา ๔/๒)

อนง ในการประชมกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญฯ ยงมการอภปรายในประเดนเกยวกบการตงศาลขนมาเพอ

พจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองโดยเฉพาะ วาจะขดกบหลกการหามตงศาลขนใหมเพอพจารณาคดใด

คดหนงหรอคดทมขอหาฐานใดฐานหนงโดยเฉพาะแทนศาลทมอยแลวหรอไม ซงมทงผทเหนวาการกระท�าเชนนขดกบหลก

การขางตน (คณต ณ นคร ใน รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย, วนพธท

๒๕ มถนายน ๒๕๔๐, หนา ๓/๕-๓/๖) ทงยงเปนการเลอกปฏบต (วสทธ โพธแทน ใน รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำร

พจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย, วนพธท ๒๕ มถนายน ๒๕๔๐, หนา ๔/๔) และผทมความเหนในทางตรงกน

ขาม โดยอธบายวาขอหามตามหลกการดงกลาวคอการหามตงศาลขนมาเพอพจารณาคดของบคคลใดบคคลหนง หรอเพอ

พจารณาความผดเรองใดเรองหนงโดยเจาะจงแทนศาลทมอยแลว ซงมใชกรณทก�าลงด�าเนนการอยแตประการใด (บวรศกด

อวรรณโณ ใน รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย, วนพธท ๒๕ มถนายน

๒๕๔๐, หนา ๔/๘-๔/๙)


๑.๒.๒ ประเภทของคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

เมอพจารณาจากมาตรา ๒๗๕ ของรฐธรรมนญฯ ซงเปนบทบญญตหลกทกลาวถงการด�าเนนคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองแลว อาจแบงคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดเปน ๒ ประเภท

(ก) คดควำมผดตอต�ำแหนงหนำทรำชกำรตำมประมวลกฎหมำยอำญำ

หมายถง คดความผดในประมวลกฎหมายอาญาลกษณะ ๒ หมวด ๒ ความผดตอต�าแหนงหนาท

ราชการ ตงแตมาตรา ๑๔๗ ถง มาตรา ๑๖๖ ซงแยกออกเปน ๒ ประเภทคอ๒๐ มาตรา ๑๔๗ ถงมาตรา ๑๕๖

เปนการกระท�าโดยทจรต และมาตรา ๑๕๘ ถงมาตรา ๑๖๖ เปนการกระท�าใหเกดความเสยหายโดยไมตอง

ถงกบทจรต

สวนมาตรา ๑๕๗ ซงอยระหวางกลางเปนบทบญญตทวไป กลาวคอทงกระท�าเพอใหเกดความ

เสยหายและกระท�าโดยทจรต

(ข) คดควำมผดตอต�ำแหนงหนำทหรอทจรตตอหนำทตำมกฎหมำยอน

หมายถง..ความผดตอต�าแหนงหนาทหรอทจรตตอหนาททมไดบญญตไวในประมวลกฎหมายอาญา

เชน ความผดตามมาตรา ๑๓ แหงพระราชบญญตวาดวยความผดเกยวกบการเสนอราคาตอหนวยงานของรฐ

พ.ศ. ๒๕๔๒ หรอความผดตามมาตรา ๑๐๐ และ มาตรา ๑๒๓ แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวา

ดวยการปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ เปนตน

นอกจากความผดทงสองประเภทขางตนแลว หากผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกระท�าความผดทาง

อาญาในขอหาอน ยอมตองถกด�าเนนคดในศาลทมอ�านาจพจารณาคดอาญาตามปกต กรณมใชเรองทอยใน

อ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองแตอยางใด

๑.๒.๓ บคคลทอยในอ�านาจของศาลยตธรรมในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองซงถกจดตงขนในระบบศาลยตธรรมเปนศาล

เดยวทมเขตอ�านาจเหนอคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ปญหาวาบคคลทอาจถกด�าเนนคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในศาลดงกลาวคอผใดบาง ยอมสามารถพจารณาไดจากมาตรา ๒๗๕ ซงเปน

บทบญญตของรฐธรรมนญทเกยวของ โดยสามารถอธบายไดดงน

(ก) บคคลตำมรฐธรรมนญฯ มำตรำ ๒๗๕ วรรคหนง ไดแก





(๕) ขาราชการการเมองอน

๒๐ เกยรตขจร วจนะสวสด, กฎหมำยอำญำภำคควำมผด เลม ๑. พมพครงท ๕. กรงเทพฯ : จรรชการพมพ, ๒๕๕๐.

หนา ๑๙๕.


ความหมายของ...“ขาราชการการเมองอน”..เปนเชนเดยวกบทอธบายไวแลวในคดเกยวกบการ

ยนบญชทรพยสนและหนสน๒๑..คอหมายถง..ขาราชการการเมองอนนอกจากนายกรฐมนตรและรฐมนตร

ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการการเมอง..และขาราชการรฐสภาฝายการเมองตามกฎหมายวาดวย

ระเบยบขาราชการฝายรฐสภา มขอสงเกตดวยวา แมพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร

พ.ศ. ๒๕๒๘ มาตรา ๕๘ จะบญญตใหผวาราชการกรงเทพมหานคร และบรรดาผด�ารงต�าแหนงบรหารของ

กรงเทพมหานครอกหลายต�าแหนงมฐานะเปนขาราชการการเมองตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการ

การเมอง แตผวาราชการกรงเทพมหานครตลอดจนบคคลผด�ารงต�าแหนงบรหารของกรงเทพมหานครเหลานน

กมใช “ขาราชการการเมองอน” ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนงแตอยางใด ศาลฎกาแผนกคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดวนจฉยประเดนดงกลาวไว ตามค�าสงศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองท อม.๓/๒๕๕๓ วา “ขาราชการการเมองอน” ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา

๒๗๕ จะตองเปนต�าแหนงระดบเดยวกบต�าแหนงทางการเมองทมาตรานกลาวไวโดยเฉพาะแลว ซงลวนเปน

ต�าแหนงทางการเมองระดบประเทศทงสน

(ข) บคคลตำมรฐธรรมนญฯ มำตรำ ๒๗๕ วรรคสอง ไดแก

(๑) “ตวกำร” “ผใช” และ “ผสนบสนน” ของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง

ในการด�าเนนคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง นอกจากผมสทธฟองคดจะฟอง

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนง ในฐานะผลงมอกระท�าความผดตอ

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดแลว ยงสามารถฟองบคคลผเปนตวการ ผใช และ

ผสนบสนน ตอศาลนไดเชนกน ทงน ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคสอง

“ตวการ” “ผใช” และ “ผสนบสนน” ในทนหมายถงตวการ ผใช และผสนบสนนตาม

ความหมายของประมวลกฎหมายอาญา กลาวคอ เปนบคคลทเกยวของกบการกระท�าความผดของ“ผลงมอ”

ทเปนผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามมาตรา ๒๗๕ วรรคหนง ในลกษณะตางๆ ตามหลกเกณฑทประมวล

กฎหมายอาญาบญญตไว

เมอพจารณาจากบทบญญตรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคสอง อาจจ�าแนกตวการ ผใช

และผสนบสนน ตามบทบญญตดงกลาวไดเปน ๒ ประเภทคอ

(๑.๑) กรณตวกำร ผใช และผสนบสนนเปนผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง

กรณน หมายถงผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนง

เปนตวการ ผใช ผสนบสนนในการกระท�าความผดของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามมาตรา ๒๗๕ วรรคหนง

อกคนหนง

๒๑. โปรดดรายละเอยดในหวขอ ๑.๑.๒.


(๑.๒) กรณตวกำร ผใช และผสนบสนนเปนบคคลอน

กรณน หมายถงบคคลอนทมใชผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕

วรรคหนง เปนตวการ ผใช ผสนบสนน ในการกระท�าความผดของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามมาตรา

๒๗๕ วรรคหนง

พงสงเกตวา แมตวการ ผใช และผสนบสนน อาจเปนผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตาม

มาตรา ๒๗๕ วรรคหนง หรอเปนบคคลอนกได แตผลงมอกระท�าความผดจะตองเปนผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองตามมาตรา ๒๗๕ วรรคหนงเทานน หากมใชดงทกลาวแลวคดยอมไมอยในอ�านาจของศาลฎกาแผนกคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองแตอยางใด

อกประการคอ ความผดตอต�าแหนงหนาทราชการตามทบญญตไวในประมวลกฎหมาย

อาญา มาตรา ๑๔๗ ถงมาตรา ๑๖๖ เปนความผดทกฎหมายก�าหนดคณสมบตเฉพาะตวของผกระท�าไว๒๒

กลาวคอผทจะลงมอกระท�าความผดในหมวดนไดตองเปน (ก) เจาพนกงาน (ข) สมาชกสภานตบญญตแหงรฐ

(ค) สมาชกสภาจงหวด หรอ (ง) สมาชกสภาเทศบาล๒๓ เทานน๒๔

ดวยเหตน บคคลธรรมดาจงไมอาจเปนผลงมอกระท�าความผดดงกลาวได และเมอไมอาจเปน

ผลงมอได กไมอาจเปนตวการตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๘๓ ในการกระท�าความผดนนได หากมการ

กระท�าและเจตนารวมกบผมคณสมบตในการกระท�าความผด บคคลผนนกเปนไดเพยงผสนบสนนตามมาตรา

๘๖ เทานน (ค�าพพากษาศาลฎกาท ๔๐๗/๒๕๐๕, ท ๑๕๘๖/๒๕๓๐ และค�าพพากษาศาลฎกาแผนกคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองท อม.๑/๒๕๔๕) นอกจากน เมอไมอาจเปนตวการไดกไมอาจเปน

ผใชใหกระท�าความผดได เพราะตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๘๔ วรรคสอง บญญตใหผใชตองรบ

โทษเสมอนเปนตวการ ดงนน หากปรากฏขอเทจจรงวาบคคลธรรมดาใชใหผมคณสมบตตามทกฎหมาย

ก�าหนดกระท�าความผด บคคลธรรมดากไมใชผใชตามมาตรา ๘๔ แตเปนไดเพยงผสนบสนนตามมาตรา ๘๖

(ค�าพพากษาศาลฎกาท ๒๐๗๙/๒๕๓๖)

๒๒ เกยรตขจร วจนะสวสด, อำงแลวในเชงอรรถท ๒๐. หนำ ๖๓๑.

๒๓ กรณ (ข) ถง (ง) เฉพาะในมาตรา ๑๔๓, มาตรา ๑๔๔, มาตรา ๑๔๖ และมาตรา ๑๔๙ เทานน.

๒๔.นอกจากกรณทมกฎหมายบญญตไวโดยเฉพาะใหบคคลใดเปนเจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญาแลว

“เจาพนกงาน” ตามประมวลกฎหมายอาญา หมายถง ผทไดรบการบรรจและแตงตงตามกฎหมายใหปฏบตหนาทราชการ

(เทยบค�าพพากษาศาลฎกาท ๑๔๖๑/๒๕๒๒, ๑๗๘๗/๒๕๒๔) โดยนยเชนน บรรดาขาราชการฝายตางๆ รวมทงขาราชการ

การเมอง ตางกเปนเจาพนกงานดวย อยางไรกด สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภามใชต�าแหนงทมาจากการบรรจ

และแตงตง จงไมถอเปนเจาพนกงานตามความหมายขางตนแตอยางใด (เทยบค�าพพากษาศาลฎกาท ๙๓๕/๒๔๗๘)

หากพจารณาโดยเทยบกบต�าแหนงทางการเมองตามทก�าหนดไวในรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนงแลว

“นายกรฐมนตร” “รฐมนตร” และ “ขาราชการการเมองอน” ยอมเปนผลงมอกระท�าความผดตอต�าแหนงหนาทราชการตาม

ประมวลกฎหมายอาญาไดในฐานะ “เจาพนกงาน” เพราะบคคลเหลานไดรบการแตงตงตามกฎหมายใหปฏบตหนาทราชการ

ในฐานะขาราชการการเมอง สวนสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาแมไมใชเจาพนกงาน แตกยอมเปนผลงมอ

กระท�าความผดตอต�าแหนงหนาทราชการไดในฐานะ “สมาชกสภานตบญญตแหงรฐ” ซงจ�ากดเฉพาะความผดตามมาตรา

๑๔๓, มาตรา ๑๔๔, มาตรา ๑๔๖ และมาตรา ๑๔๙ ตามทอธบายมาแลวขางตน


(๒) ผใหสนบนแกผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง

ตามรฐธรรมนญฉบบปจจบนบญญตใหศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองมอ�านาจพจารณาพพากษาคดของ “บคคลผให ขอให หรอรบวาจะใหทรพยสนหรอประโยชนอนใดแก

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนง เพอจงใจใหกระท�าการ ไมกระท�าการ

หรอประวงการกระท�าอนมชอบดวยหนาท” ดวย (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคสอง) ซงบคคลดงกลาว

คอผใหสนบนแกผด�ารงต�าแหนงทางการเมองนนเอง เพราะถอยบญญตขางตนตรงกบองคประกอบของ

ความผดฐานใหสนบนเจาพนกงานตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๑๔๔

แตเดมตามรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ ไมไดใหอ�านาจแกศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ ในการพจารณา

พพากษาคดของผใหสนบนแกผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามมาตรา ๒๗๕ วรรคหนงดวย การด�าเนนคด

ตอบคคลดงกลาวจงตองท�าทศาลชนตนทมเขตอ�านาจตามหลกเกณฑในประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

อาญา แตรฐธรรมนญฉบบปจจบน บญญตใหอ�านาจแกศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ ในการพจารณาพพากษา

คดของผใหสนบนแกผด�ารงต�าแหนงทางการเมองดวย ทงน กเพอใหการด�าเนนคดเปนไปโดยสะดวก ไมตอง

แยกคดของผใหสนบนไปฟองยงศาลชนตนทมเขตอ�านาจอกสวนหนง

๑.๓ คดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน

๑.๓.๑ ความเปนมาของมาตรการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน

กอนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐ ใชบงคบ มาตรการในการตรวจสอบวา

เจาหนาทของรฐ ๒๕ ร�ารวยผดปกต หรอมทรพยสนเพมขนผดปกต ตลอดจนการรองขอใหทรพยสนตกเปน

ของแผนดนเปนไปตามพระราชบญญตปองกนและปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบในวงราชการ

พ.ศ. ๒๕๑๘ ซงบญญตให คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบในวงราชการ

(ป.ป.ป.) มอ�านาจสบสวนสอบสวนวาเจาหนาทของรฐผใดร�ารวยผดปกตหรอมทรพยสนเพมขนผดปกตหรอ

ไม (มาตรา ๒๐) ทงน หากคณะกรรมการ ป.ป.ป. พจารณาวนจฉยวาเจาหนาทของรฐผนนมพฤตการณ

เชนนนจรงโดยไมอาจชแจงไดวาทรพยสนนนตนไดมาโดยชอบใหถอวาผนน “กระท�าทจรตและประพฤตมชอบ

ในวงราชการ” และใหคณะกรรมการฯ แจงพนกงานอยการ เพอด�าเนนการยนค�ารองตอศาลขอใหศาลสงให

ทรพยสนนนตกเปนของแผนดนตอไป เวนแตเจาหนาทผนนจะน�าพยานหลกฐานมาแสดงใหศาลเหนไดวา

ทรพยสนนนตนไดมาโดยชอบ (มาตรา ๒๑ ทว ประกอบมาตรา ๒๑ ตร)

๒๕ ตามพระราชบญญตปองกนและปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบในวงราชการ พ.ศ. ๒๕๑๘ มาตรา

๓ ใหนยามความหมายของ “เจาหนาทของรฐ” วา หมายความวา “ขาราชการหรอพนกงานสวนทองถน ซงมต�าแหนงหรอ

เงนเดอนประจ�า พนกงานหรอบคคลผปฏบตงานในหนวยงานของรฐหรอรฐวสาหกจ ผบรหารทองถนตามบทบญญตแหง

กฎหมาย สมาชกสภาทองถน ก�านน ผใหญบาน และหมายความรวมถงกรรมการ อนกรรมการ ลกจางของสวนราชการ หนวย

งานของรฐ หรอรฐวสาหกจดวย” ทงน “เจาหนาทของรฐ” ตามพระราชบญญตดงกลาวยอมหมายความรวมถงขาราชการ

การเมอง อนไดแก นายกรฐมนตร รฐมนตร..และขาราชการการเมองในต�าแหนงอนๆ ตามกฎหมายระเบยบขาราชการ

การเมองดวย แตไมหมายความรวมถงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาแตอยางใด โปรดดรายละเอยดใน สมใจ

เกษรศรเจรญ, การสบสวนสอบสวนของ ป.ป.ป. กรณทจรตและประพฤตมชอบในวงราชการ. วทยานพนธมหาบณฑต คณะ

นตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๑. หนา ๒๑ - ๓๓.


อยางไรกตาม ในทางขอเทจจรงปรากฏวา มาตรการตามกฎหมายขางตนกลบไมสามารถใชไดอยางม

ประสทธภาพมากเพยงพอ ในกรณทเจาหนาทของรฐผนนเปนขาราชการประจ�าระดบสงหรอผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง ซงอาจมาจากสาเหตหลายประการ๒๖ อาท การทคณะกรรมการ ป.ป.ป. ตลอดจนส�านกงาน

ป.ป.ป. ยงอาจถกแทรกแซงโดยฝายบรหารได ท�าใหไมอาจปฏบตหนาทไดอยางอสระ หรอสาเหตจากการ

สบสวนสอบสวนทใชกระบวนการลกษณะเดยวกนทงกบขาราชการระดบลางและขาราชการระดบสงหรอ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ซงแมกระบวนการเหลานอาจท�างานไดอยางมประสทธภาพหากผถกกลาวหา

เปนขาราชการในระดบลาง แตในกรณทผถกกลาวหาเปนขาราชการระดบสงหรอเปนผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองแลว ดวยอทธพลของบคคลเหลาน มกท�าใหไมอาจคนพบความผดและน�าตวมาลงโทษได แมกระทง

พระราชบญญตปองกนและปราบปรามการทจรตฯ เองกยงคงมชองโหวอยหลายประการ เชน จะสอบสวน

ความผดของขาราชการหรอผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทพนต�าแหนงไปเกนหนงปมได (มาตรา ๒๑ จตวา)

หรอแบบแสดงรายการสนทรพยและหนสนทเจาหนาทของรฐยนตอคณะกรรมการ ป.ป.ป. นนถอเปนความ

ลบ จนกวาจะปรากฏพฤตการณหรอมการกลาวหารองเรยนวา ผนนร�ารวยผดปกตหรอมทรพยสนเพมขนผด

ปกตและคณะกรรมการฯ เหนวาขอกลาวหานนมมลจงจะด�าเนนการเปดแบบแสดงรายการนนได (มาตรา

๒๐ ประกอบมาตรา ๒๓ และพระราชกฤษฎกาวาดวยการแสดงสนทรพยและหนสนของเจาหนาทของรฐ

พ.ศ. ๒๕๒๔ มาตรา ๙) ทส�าคญคอการทคณะกรรมการฯ จะสงเรองใหพนกงานอยการด�าเนนการยนค�ารอง

ขอใหศาลสงใหทรพยสนตกเปนของแผนดน จะตองใชมตถงสองในสามของจ�านวนกรรมการทงหมด (มาตรา

๒๑ ทว) สาเหตเหลานเองท�าใหมาตรการตรวจสอบเจาหนาทของรฐกรณรำรวยผดปกตหรอมทรพยสนเพม

ขนผดปกตตามกฎหมายฉบบนไมมประสทธภาพเทาทควร โดยเฉพาะอยางยงกบเจาหนาทของรฐทเปน

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองแลว ไมเคยปรากฏวาการด�าเนนการดงกลาวน�าไปสการสงใหทรพยสนตกเปน

ของแผนดนไดจรง

เมอกระบวนการตามกฎหมายไมอาจด�าเนนการกบผกระท�าความผดทเปนขาราชการระดบสง

หรอผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดอยางมประสทธภาพ จงปรากฏวามกมการใชอ�านาจพเศษทเกดขนจาก

การรฐประหารมายดหรออายดทรพยสนของผด�ารงต�าแหนงระดบสง ซงกอนรฐธรรมนญฯ พ.ศ.๒๕๔๐ ใช

บงคบ มเหตการณการยดทรพยทเกดจากการใชอ�านาจในลกษณะดงกลาวรวม ๓ ครง ครงทหนง คอ การยด

ทรพย จอมพลสฤษด ธนะรชต (วนท ๒๐ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๐๗) ครงทสอง คอ การยดทรพยของจอมพล

ถนอม กตตขจร (วนท ๑ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๗) ทงสองครงเปนการใชอ�านาจตามมาตรา ๑๗ ของธรรมนญ

การปกครองราชอาณาจกร พ.ศ. ๒๕๐๒ และครงทสาม คอ การยดทรพยนกการเมองทไดทรพยสนมาโดย

มชอบ หรอเพมขนผดปกต โดยอาศยอ�านาจตามประกาศคณะรกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต (รสช.)

ฉบบท ๒๖ ลงวนท ๒๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๔ ซงเหลานตางเปนกระบวนการทไมชอบดวย

นตรฐ-ประชาธปไตย แตอยางใด๒๗

๒๖ บวรศกด อวรรณโณ, “ระบบการตรวจสอบทจรตของผด�ารงต�าแหนงระดบสง (Impeachment).” วำรสำร

กฎหมำย, ปท ๑๗ ฉบบท ๓ (๒๕๔๐), หนา ๙๕ - ๙๗.

๒๗ กรณของการยดทรพยตามประกาศ รสช. ฉบบท ๒๖ นน ตามประกาศฉบบน ใหตงคณะกรรมการตรวจสอบ

ทรพยสน (คตส.) เปนองคกรทมอ�านาจในการตรวจสอบ อายด ตลอดจนยดทรพยสนของนกการเมองท คตส. มมตวา ไดมา

โดยมชอบหรอเพมขนผดปกต (ประกาศฯ ขอ ๒ และขอ ๖) ศาลฎกาในค�าสงศาลฎกาท ๙๑๓/๒๕๓๖ (ประชมใหญ) วนจฉย

วาเนอหาของประกาศดงกลาวเปนการตงคณะบคคลทไมใชศาล ใหมอ�านาจท�าการพจารณาพพากษาอรรถคดเชนเดยวกบ

ศาล อนขดตอประเพณการปกครองในระบอบประชาธปไตย จงใชบงคบมได


ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐ ไดพยายามแกปญหาความไรประสทธภาพ

ของกระบวนการตรวจสอบทรพยสนทมอยกอนหนานน อาทเชน การบญญตถงกระบวนการดงกลาวนไวใน

รฐธรรมนญฯ๒๘ การก�าหนดใหคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต (คณะกรรมการ

ป.ป.ช.) เปนผมหนาทตรวจสอบถงกรณ “ร�ารวยผดปกต” หรอ “มทรพยสนเพมขนผดปกต” แทนคณะ

กรรมการ ป.ป.ป. โดยคณะกรรมการ ป.ป.ช. เปนองคกรทถกจดตงขนใหมตามรฐธรรมนญฯ ไมอยภายใต

การบงคบบญชาหรอก�ากบดแลของนายกรฐมนตรและคณะรฐมนตร ตางจากคณะกรรมการ ป.ป.ป. ทโดย

โครงสรางตามกฎหมายแลวยงไมอาจปฏบตหนาทไดอยางเปนอสระจากฝายบรหาร หรอการก�าหนดใหคด

ร�ารวยผดปกตทผถกรองเปนผด�ารงต�าแหนงทางการเมองระดบประเทศและคดมทรพยสนเพมขนผดปกตอย

ในอ�านาจพจารณาพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ซงมวธพจารณา

ทแตกตางจากศาลยตธรรมทวไป..กลาวคอ ใชระบบไตสวนซงศาลมบทบาทอยางสงในการคนหาความจรง

เปนตน

อนง บทบญญตในเรองการด�าเนนคดรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดนตามรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ ไมมความแตกตางกบทปรากฏในรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ แตอยางใด

๑.๓.๒ ลกษณะของคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน

คดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน แบงออกไดเปน ๒ ประเภทคอ คดรำรวย

ผดปกต ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนงและวรรคสอง และคดมทรพยสนเพมขนผดปกตตาม

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๒ วรรคสอง

(ก) ลกษณะของคดร�ำรวยผดปกต

เมอพจารณาจากบทบญญตของรฐธรรมนญฯ และพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ วาดวย

การปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ แลว อาจสรปไดวา “คดรำรวยผดปกต” คอ คดทบคคล

ตามทกฎหมายก�าหนด ถกกลาวหาวา “มทรพยสนมากผดปกต หรอมทรพยสนเพมขนมากผดปกต หรอม

หนสนลดลงมากผดปกต หรอไดทรพยสนมาโดยไมสมควร สบเนองมาจากการปฏบตตามหนาทหรอใชอ�านาจ

ในต�าแหนงหนาท” (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔) และมการรองตอศาลเพอใหทรพยสน

ดงกลาวตกเปนของแผนดน

(ข) ลกษณะของคดมทรพยสนเพมขนผดปกต

ตามรฐธรรมนญฯและพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการ

ทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ สามารถสรปไดวา “คดมทรพยสนเพมขนผดปกต” คอ คดทมการรองขอใหทรพยสน

ของบคคลตามทกฎหมายก�าหนดตกเปนของแผนดนอนเนองมาจาก “การททรพยสนในบญชแสดงรายการ

ทรพยสนและหนสนทบคคลดงกลาวไดยนเมอพนต�าแหนง..มการเปลยนแปลงไปจากบญชแสดงรายการ

ทรพยสนและหนสนทไดยนเมอเขารบต�าแหนง..ในลกษณะททรพยสนเพมขนผดปกตหรอหนสนลดลง

ผดปกต” (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๔)

๒๘ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.๒๕๔๐ มาตรา ๒๙๔ วรรคสอง และมาตรา ๓๐๘ วรรคหนง.


ขอแตกตางระหวางคดสองประเภทนคอ ในคดร�ารวยผดปกตนน ความเปนผร�ารวยผดปกตหรอไม

ตองพจารณาจากทรพยสนทบคคลดงกลาวมอยจรงเปนส�าคญ๒๙ แตคดทรพยสนเพมขนผดปกตนน เปน

กระบวนการทสบเนองมาจากการตรวจสอบความเปลยนแปลงของบญชแสดงทรพยสนและหนสน ทยนเมอ

เขารบต�าแหนงเปรยบเทยบกบทยนเมอพนจากต�าแหนงหรอตาย วามลกษณะททรพยสนเพมขนผดปกตหรอ

หนสนลดลงผดปกตหรอไม ๓๐

อนง ควรตราไวเปนขอสงเกตดวยวา มผใหความเหนเกยวกบสถานะของคดการรองขอใหทรพยสน

ตกเปนของแผนดนไวแตกตางกนกลาวคอมทงทเหนวาคดประเภทนเปนคดแพง๓๑ และทเหนวาไมใช

คดแพง อาท บวรศกด อวรรณโณ เหนวาเปน “คดมหาชน”๓๒ สวน วส ตงสมตร เหนวาคดประเภทนไมใชทง

คดอาญาและคดแพง แตเปน “มาตรการพเศษ” (คดพเศษ – คณะผวจย) ทกฎหมายก�าหนดไว๓๓

อนง ในคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดนตามพระราชบญญตปองกนและ

ปราบปรามการฟอกเงน พ.ศ. ๒๕๔๒ ซงเปนกรณทอาจจะพอเทยบเคยงไดกบมาตรการรองขอให

ทรพยสนตกเปนของแผนดนทก�าลงพจารณาอยน ศาลฎกาในค�าพพากษาศาลฎกาท ๔๑๗๕/๒๕๕๐ และ

๖๖๐๒/๒๕๕๐ เคยวนจฉยวา แมกระบวนการดงกลาวเปน “มาตรการทางแพง” แตกไมใชเรองความรบผด

ทางแพง ดงนน คดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดนตามกฎหมายปองกนและปราบปราม

การฟอกเงนจงมใชคดแพงเกยวเนองกบคดอาญา ตามความหมายของประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

อาญา มาตรา ๔๖ แตอยางใด

อยางไรกตาม ในขอก�าหนดเกยวกบการด�าเนนคดของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๓ หมวด ๕ การบงคบคด ขอ ๓๘ บญญตวา “การบงคบคดอาญาใหเปนไปตาม

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา..การบงคบคดแพงใหเปนไปตามประมวลกฎหมายวธพจารณา

ความแพง...” ดงน เมอเปนทเหนไดชดวาคดเกยวกบการกระท�าผดตอต�าแหนงหนาทราชการตามประมวล

กฎหมายอาญา และคดเกยวกบการกระท�าผดตอต�าแหนงหนาทหรอทจรตตอหนาทตามกฎหมายอนเปน

คดอาญาแลว “คดแพง” ตามขอก�าหนดดงกลาวจงหมายถงคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของ

แผนดน ซงไดแก คดรำรวยผดปกตและคดมทรพยสนเพมขนผดปกตนนเอง๓๔

๒๙ อธคม อนทภต, “ค�าบรรยายวชากฎหมายรฐธรรมนญ.” ใน รวมค�ำบรรยำยภำคหนง สมยท ๖๒ เลมท๑๒.

กรงเทพ : ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๒. หนา ๒๘๔ - ๒๘๕. ๓๐ อธคม อนทภต, “ค�าบรรยายวชากฎหมายรฐธรรมนญ.” ใน รวมค�ำบรรยำยภำคหนง สมยท ๖๒ เลมท๑๓.

กรงเทพ : ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๒. หนา ๒๔๗ - ๒๔๘. ๓๑ ไกรฤกษ เกษมสนต, ม.ล., กำรด�ำเนนคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง. เอกสารอดส�าเนา. หนา ๗.

๓๒.บวรศกด อวรรณโณ ใน รำยงำนกำรประชมสภำรำงรฐธรรมนญ ครงท ๒๕/๒๕๔๐(เปนพเศษ), วนท ๒๓

กรกฎาคม ๒๕๔๐. หนา ๑๔๘.

๓๓ สมภาษณ วส ตงสมตร, ผพพากษาศาลฎกา, ศาลฎกา, ๓๐ มถนายน ๒๕๕๔.

๓๔.ตามรฐธรรมนญฯฉบบปจจบน..คดทอยในอ�านาจพจารณาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง มสามประเภทคอ คดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน คดอาญา และคดเกยวกบการรองขอให

ทรพยสนตกเปนของแผนดน


เพราะฉะนน จงอาจสรปไดวาตามกฎหมายทใชบงคบอยในปจจบน (Positive Law) สถานะของคดเกยวกบ

การรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดนถอเปนคดแพง ตามทอธบายมาขางตน

๑.๓.๓ บคคลผอยในอ�านาจของศาลยตธรรมในคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของ

แผนดน

(ก) คดรำรวยผดปกต

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทอาจถกด�าเนนคดรำรวยผดปกตอาจแยกออกไดเปนสองกลม ซงการ

ด�าเนนคดกบแตละกลมเปนอ�านาจของศาลยตธรรมตางศาลกน ดงน

(๑) ผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองทกำรด�ำเนนคดเปนอ�ำนำจของศำลฎกำแผนกคดอำญำ

ของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนง ก�าหนดวาหากผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทเปนนายก

รฐมนตร รฐมนตร สมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา และขาราชการการเมองอน ถกกลาวหาวาร�ารวย

ผดปกต ใหศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองมอ�านาจพจารณาพพากษา

นอกจากน ในมาตรา ๒๗๕ วรรคสอง ยงบญญตใหศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ มเขตอ�านาจในคดท

บคคลผเปนตวการ ผใช หรอผสนบสนนการกระท�าความผดของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง และผใหสนบน

แกผด�ารงต�าแหนงทางการเมองถกกลาวหาวารำรวยผดปกตดวย

(๒).ผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองทกำรด�ำเนนคดเปนอ�ำนำจของศำลชนตนทมเขตอ�ำนำจ

เหนอคดนน

นอกจากบคคลตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ แลว พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวย

การปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๗๕ ยงก�าหนดให “เจาหนาทของรฐ” เปนบคคลท

อาจถกกลาวหาในความผดฐานรำรวยผดปกตได ทงน ใหการด�าเนนคดรำรวยผดปกตกบเจาหนาทของรฐเปน

อ�านาจของศาลชนตนทมเขตอ�านาจเหนอคดนน (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๘๐)

“เจาหนาทของรฐ” ขางตนหมายถงบคคลใดบาง ตองพจารณาจากบทนยามศพทในมาตรา ๔ ซง

บญญตวา เจาหนาทของรฐหมายถง “ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ขาราชการหรอพนกงานสวนทองถน

ซงมต�าแหนง หรอเงนเดอนประจ�า พนกงานหรอบคคลผปฏบตงานในรฐวสาหกจหรอหนวยงานของรฐ

ผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถนซงมใชผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง เจาพนกงานตามกฎหมาย

วาดวยลกษณะปกครองทองท และใหหมายความรวมถงกรรมการ อนกรรมการ ลกจางของสวนราชการ

รฐวสาหกจ หรอหนวยงานของรฐ และบคคลหรอคณะบคคลซงใชอ�านาจหรอไดรบมอบใหใชอ�านาจ

ทางการปกครองของรฐในการด�าเนนการอยางใดอยางหนงตามกฎหมาย ไมวาจะเปนการจดตงขนใน

ระบบราชการ รฐวสาหกจ หรอกจการอนของรฐ”

อยางไรกด ในขณะออกขอก�าหนดฉบบน (พ.ศ. ๒๕๔๓) คดทอยในอ�านาจพจารณาของศาลดงกลาวมเพยงสอง

ประเภทคอ คดอาญา (คดเกยวกบการกระท�าผดตอต�าแหนงหนาทราชการตามประมวลกฎหมายอาญา และคดเกยวกบ

การกระท�าผดตอต�าแหนงหนาทหรอทจรตตอหนาทตามกฎหมายอน) และคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของ

แผนดน (คดรำรวยผดปกต และคดมทรพยสนเพมขนผดปกต) เทานน โดยคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน ยง

คงอยในอ�านาจพจารณาของศาลรฐธรรมนญ ทงน ตามบทบญญตรฐธรรมนญฯ พ.ศ. ๒๕๔๐ ดวยเหตน “คดแพง” ตามขอ

ก�าหนดฯ ขอ ๓๘ ขางตน ยอมตองหมายถงคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน โดยไมมประเดนใหพจารณา

วา อาจหมายถงคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสนกได แตอยางใด


เมอพจารณาจากบทนยามศพทแลว พงสงเกตวา ค�าวา “เจาหนาทของรฐ” ตามพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรตฯ มความหมายรวมถง “ผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง” ดวย ซงในมาตรา ๔ ของพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ ฉบบเดยวกน ไดอธบายไววา

“ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” หมายถงบคคลผด�ารงต�าแหนงตางๆ ดงตอไปน





(๕) ขาราชการการเมองอนนอกจาก (๑) และ (๒) ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการการเมอง

(๖) ขาราชการรฐสภาฝายการเมองตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายรฐสภา

(๗) ผบรหารทองถน รองผบรหารทองถน และผชวยผบรหารทองถนขององคกรปกครองสวนทองถน

ตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ก�าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา

(๘) สมาชกสภาทองถนขององคกรปกครองสวนทองถนตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ก�าหนดโดย

ประกาศในราชกจจานเบกษา

ขอพจารณาคอ แมผด�ารงต�าแหนงทาง (๑) - (๖) จะเปนเจาหนาทของรฐตามกฎหมายฉบบน

เชนเดยวกน แตการด�าเนนคดรำรวยผดปกตกบบคคลดงกลาว รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ ไดบญญตไว

เปนการเฉพาะแลว โดยใหเปนอ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ดงนน

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทอาจถกด�าเนนคดร�ารวยผดปกตทศาลชนตนทมเขตอ�านาจเหนอคดนนจงไดแก

บคคลใน (๗) และ (๘) นนเอง

ส�าหรบศาลชนตนทมเขตอ�านาจเหนอคดรำรวยผดปกตของบคคลทเปนผบรหารและสมาชกสภา

ขององคกรปกครองสวนทองถนตาม (๗) และ (๘) คอศาลใดนน เนองจากพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๘๐ วรรคสาม บญญตใหน�าประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบกบการ

ด�าเนนคดรำรวยผดปกตโดยอนโลม ดงนน หลกเกณฑในการก�าหนดเขตอ�านาจศาลของคดดงกลาวจงยอม

ตองเปนไปตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง

(ข) คดมทรพยสนเพมขนผดปกต

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๒ วรรคสอง ก�าหนดใหศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองเปนศาลทมเขตอ�านาจเหนอคดมทรพยสนเพมขนผดปกต และโดยทคดมทรพยสนเพมขน

ผดปกตเปนคดทสบเนองมาจากการยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน บคคลทอยในอ�านาจของ

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในคดประเภทนจงไดแกผ มหนาทตองยนบญช

ทรพยสนและหนสนตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. นนเอง หากแตจ�ากดเฉพาะบคคลผมหนาทตองยนบญชฯ

ประเภท “ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” ตามทบญญตไวในมาตรา ๒๕๙ วรรคหนงเทานน ไมรวมถง

บคคลผ มหนาทตองยนบญชทเปน “เจาหนาทของรฐ” ตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ประกาศดวย

ทงนเพราะในรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๔ วรรคหนงซงเปนบทบญญตเกยวกบการยนบญชฯ ของ

เจาหนาทของรฐตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ก�าหนด ไมไดน�ามาตรา ๒๖๒ วรรคสอง ซงเปนบทกฎหมายทวาง

หลกเกณฑการด�าเนนคดมทรพยสนเพมขนผดปกตของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองมาใชกบกรณดงกลาวดวย


ดงนน..บคคลทอาจถกด�าเนนคดมทรพยสนเพมขนผดปกตทศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมอง จงไดแก





(๕) ขาราชการการเมองอน ๓๕

(๖) ผบรหารทองถนหรอสมาชกสภาทองถนตามทกฎหมายบญญต ๓๖

ในประเดนเกยวกบผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถนมขอสงเกตคอ บคคลกลมนสามารถ

ถกด�าเนนคดทศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดเฉพาะคดเกยวกบการยนบญช

แสดงรายการทรพยสนและหนสน และคดมทรพยสนเพมขนผดปกตเทานน แตไมอาจถกด�าเนนคดร�ารวย

ผดปกตหรอคดอาญาทศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ ได แมจะเปนคดอาญาในความผดตอต�าแหนงหนาทราชการ

หรอเปนคดรำรวยผดปกตอนเปนผลมาจากการปฏบตหนาทโดยมชอบกตาม..สาเหตเพราะบคคลดงกลาว

มใชบคคลตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหนง อยางไรกด ในกรณทผบรหารทองถนหรอสมาชกสภา

ทองถน รวมกระท�าผดกบบคคลตามมาตรา ๒๗๕ วรรคหนงในฐานะตวการ ผใช หรอผสนบสนน หรอเปน

ผใหสนบนแกบคคลตามมาตรา ๒๗๕ วรรคหนง เพอจงใจใหกระท�าการอนมชอบดวยหนาทเชนนแลว

ผบรหารทองถนหรอสมาชกสภาทองถนกอาจถกด�าเนนคดทศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ..ไดตามหลกเกณฑใน

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคสอง เชนเดยวกบบคคลทวไปทกระท�าการในฐานะดงกลาว

๒. วธพจารณาของศาลยตธรรมในคดเกยวกบการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๒.๑ การเสนอค�ารอง

หลกเกณฑอนเปนรายละเอยดเกยวกบผมสทธเสนอค�ารองหรอฟองคด ส�าหรบคดทอยในเขตอ�านาจ

ของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง อาจพจารณาแยกตามประเภทคดไดดงน

๓๕ มความหมายตามทไดอธบายไวแลวในหวขอ ๑.๑.๒ คอ ขาราชการการเมองอนนอกจากนายกรฐมนตรและ

รฐมนตร ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการการเมอง และขาราชการรฐสภาฝายการเมอง ตามกฎหมายวาดวยระเบยบ

ขาราชการฝายรฐสภา

๓๖ หมายถงผบรหารทองถน รองผบรหารทองถน และผชวยผบรหารทองถนขององคกรปกครองสวนทองถน

ตลอดจนสมาชกสภาทองถนขององคกรปกครองสวนทองถน ตามทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ก�าหนดโดยประกาศใน

ราชกจจานเบกษา ซงคณะกรรมการ ป.ป.ช. ไดออกประกาศลงวนท ๒๖ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ ก�าหนดไวแลวตาม

รายละเอยดทอธบายในหวขอ ๑.๑.๒


๒.๑.๑ ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและ

หนสน

ในคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน..รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยก�าหนดใหคณะ

กรรมการ ป.ป.ช. เปนองคกรเดยวทมสทธเสนอค�ารองตอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง (มาตรา ๒๖๓ วรรคหนง และมาตรา ๒๖๔ วรรคหนง) โดยเมอคณะกรรมการ ป.ป.ช. พจารณา

แลวมมตวาผด�ารงต�าแหนงทางการเมองจงใจไมยนบญชฯ หรอจงใจยนบญชฯ ดวยขอความอนเปนเทจหรอ

ปกปดขอเทจจรงทควรแจงใหทราบ กใหเสนอเรองใหศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ พจารณาวนจฉยตอไป

รฐธรรมนญฯ..ฉบบปจจบนมไดก�าหนดไววาคณะกรรมการ ป.ป.ช. จะตองเสนอค�ารองกรณ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองจงใจไมยนบญชฯ..หรอจงใจยนบญชฯ ดวยขอความอนเปนเทจ..หรอปกปด

ขอเทจจรงทควรแจงใหทราบตอศาลภายในอายความเทาใด ซงเปนเชนเดยวกบรฐธรรมนญฯ ๒๕๔๐ ทมได

ก�าหนดอายความส�าหรบกรณดงกลาวไวเชนกน..ศาลรฐธรรมนญซงเปนศาลทมเขตอ�านาจเหนอคดเกยวกบ

การยนบญชทรพยสนและหนสนตามรฐธรรมนญฯ ๒๕๔๐ จงวนจฉยวางหลกไวในค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญ

ท ๒๐/๒๕๔๔ สรปความไดวา เมอรฐธรรมนญฯ ก�าหนดใหผด�ารงต�าแหนงทางการเมองมหนาทตองยนบญช

และก�าหนดมาตรการบงคบในกรณทไมปฏบตหนาทดงกลาวไวโดยไมมก�าหนดอายความ..คณะกรรมการ

ป.ป.ช. จงสามารถยนค�ารองใหศาลวนจฉยไดโดยไมมก�าหนดอายความ และไมอาจน�าอายความในกรณอน

มาใชบงคบได๓๗ อยางไรกตาม มผเหนวา๓๘ ขอวนจฉยเชนนไมนาจะถกตอง เพราะในกรณทกฎหมายใดมได

บญญตอายความไวโดยเฉพาะ ใหมก�าหนดอายความ ๑๐ ปตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา

๑๙๓/๓๐ ซงเปนอายความทวไปทใชบงคบกบกฎหมายอนๆ ดวย

๒.๑.๒ ผมอ�านาจฟองคดและขนตอนการฟองคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

เมอพจารณาจากบทบญญตทเกยวของกบการเรมกระบวนการด�าเนนคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง อาจเรมโดยผเสยหาย โดยคณะกรรมการ ป.ป.ช. หรออาจเปนการสงตอมาจากกระบวนการอน

กได๓๙ ดงน

(ก) กำรเรมกระบวนกำรด�ำเนนคดอำญำโดยผเสยหำย

ในการเรมกระบวนการด�าเนนคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ผ เสยหายอาจเรม

กระบวนการดงกลาวไดดวย ๒ วธการคอ

๓๗ ขอเทจจรงในคดดงกลาวคอ ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองซงเปนผถกรองอางวา แมรฐธรรมนญฯไมไดก�าหนด

อายความของกรณนไว แตนาจะอนโลมน�าอายความเรอง “รำรวยผดปกต” ตาม มาตรา ๗๕ วรรคสอง ของพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ.๒๕๔๒ ซงบญญตวา “การกลาวหาวารำรวยผดปกต

ตองกระท�าในขณะทผถกกลาวหาเปนเจาหนาทของรฐ หรอพนจากการเปนเจาหนาทของรฐไมเกนสองป” มาใชบงคบกบ

กรณยนบญชฯ เพราะกรณรำรวยผดปกตเปนความผดทรนแรงกวากรณยนบญชฯ อายความกรณยนบญชฯจงไมนาจะเกน

สองป แตศาลรฐธรรมนญไมเหนพองดวย และไดวนจฉยไวดงอธบายแลวขางตน.

๓๘ สรยา ปานแปน, อนวฒน บญนนท, อำงแลวในเชงอรรถท ๙. หนา ๒๕๑.

๓๙ เพงอำง. หนา ๒๖๗.


ประการทหนง ผเสยหายอาจยนค�ารองตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕

วรรคสาม..เพอใหด�าเนนการไตสวนขอเทจจรงและสรปส�านวนพรอมทงท�าความเหนเกยวกบคดสงไปยง

อยการสงสดเพอฟองคดตอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตอไป (รฐธรรมนญฯ

มาตรา ๒๕๐ (๒) ประกอบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการปองกนและปราบปราม

การทจรตฯ มาตรา ๑๙ (๒))

ประการทสอง ผเสยหายอาจรองทกขกลาวโทษตอพนกงานสอบสวน พนกงานฝายปกครอง หรอ

ต�ารวจ ซงมเขตอ�านาจสอบสวนเหนอความผดนน ตามหลกเกณฑในประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

อาญาได แตพนกงานสอบสวนยอมไมอาจด�าเนนการสอบสวนไดเองเหมอนคดอาญาทวไป ทงน เพราะคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองนน ตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการ

ปองกนและปราบปรามการทจรตฯ ก�าหนดใหเปนอ�านาจของคณะกรรมการ ป.ป.ช. เทานนทจะด�าเนนการ

ไตสวน

ในกรณทผ ถกกลาวหาเปนผด�ารงต�าแหนงนายกรฐมนตร รฐมนตร ประธานสภาผแทนราษฎร

หรอประธานวฒสภา นอกจากวธการเรมกระบวนการด�าเนนคดทกลาวมาขางตนแลว ผ เสยหาย

อาจยนค�ารองตอทประชมใหญศาลฎกาเพอขอใหตงผไตสวนอสระตามมาตรา ๒๗๖ กได แตถาผเสยหาย

ไดยนค�ารองตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. ไวแลว ผเสยหายจะยนค�ารองตอทประชมใหญศาลฎกาไดตอเมอ

คณะกรรมการ ป.ป.ช. ไมรบด�าเนนการไตสวน หรอด�าเนนการลาชาเกนสมควร หรอไตสวนแลวเหนวาไมม

มลความผดตามขอกลาวหา (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคส) อยางไรกตาม ในกรณทคณะกรรมการ

ป.ป.ช. เหนวามเหตอนควรสงสยวาผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทงสต�าแหนงทกลาวมาแลวขางตน ไดกระท�า

ความผดอาญาทอยในอ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ และไดมมตใหด�าเนนการไตสวนขอเทจจรงดวย

คะแนนเสยงไมนอยกวากงหนงของจ�านวนกรรมการทงหมดเทาทมอย ผเสยหายจะยนค�ารองตอทประชม

ใหญศาลฎกาเพอขอใหตงผไตสวนอสระไมไดตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหา

เมอทประชมใหญศาลฎกาไดรบค�ารองของผเสยหายแลวรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๖ วรรคหนง

บญญตใหทประชมใหญศาลฎกาสามารถด�าเนนการไดใน ๒ กรณคอ ประการแรก พจารณาตงผไตสวนอสระ

จากบคคลผเปนกลางทางการเมองและมความซอสตยสจรตเปนทประจกษ หรอประการทสองทประชมใหญ

ศาลฎกาอาจสงเรองใหคณะกรรมการ ป.ป.ช. ด�าเนนการไตสวนขอเทจจรงแทนการตงผไตสวนอสระกได

(ข) กำรเรมกระบวนกำรด�ำเนนคดอำญำโดยคณะกรรมกำร ป.ป.ช.

แมกฎหมายจะบญญตใหผเสยหายมสทธยนค�ารองตอคณะกรรมการ..ป.ป.ช. เพอใหด�าเนนการ

ไตสวนขอเทจจรงตามทกลาวมาแลวขางตน แตเมอพจารณาจากฐานความผดในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองแลวจะเหนไดวา..ลวนเปนความผดอาญาแผนดนซงตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

อาญา มาตรา ๑๒๑ ทน�ามาอนโลมใชกบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองดวย (พระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๑๘ วรรคสอง) ผม

อ�านาจสอบสวนยอมสามารถเรมการสอบสวนไดแมไมมค�ารองทกขของผเสยหาย๔๐ ดวยเหตน คณะกรรมการ

ป.ป.ช. จงมอ�านาจกลาวหาผด�ารงต�าแหนงทางการเมองวากระท�าความผดตอต�าแหนงหนาทราชการตาม

ประมวลกฎหมายอาญา หรอกระท�าความผดตอต�าแหนงหนาท หรอทจรตตอหนาทตามกฎหมายอนพรอม

ทงด�าเนนการไตสวนไดเอง โดยไมจ�าเปนตองมค�ารองจากผเสยหาย

๔๐ สรศกด ลขสทธวฒนกล, อำงแลวในเชงอรรถท ๑๘. หนำ ๗๙.


(ค) กำรเรมกระบวนกำรด�ำเนนคดอำญำโดยสงตอจำกกระบวนกำรอน

หมายถงกรณทผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองถกตรวจสอบโดยกระบวนการอนตามทรฐธรรมนญ

ก�าหนดไว ซงในรฐธรรมนญก�าหนดไวดวยวาหากขอกลาวหาดงกลาวมมล จะตองสงเขาสกระบวนการทาง

ศาลดวย ซงม ๒ กระบวนการคอ

(๑) กระบวนกำรถอดถอนออกจำกต�ำแหนง

เมอมการยนค�ารองตอวฒสภาเพอใหด�าเนนการถอดถอนนายกรฐมนตร รฐมนตร สมาชก

สภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา ซงเปนผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕

ดวยเหตมพฤตการณรำรวยผดปกต สอไปในทางทจรตตอหนาท สอวากระท�าผดตอต�าแหนงหนาทราชการ

สอวาจงใจใชอ�านาจหนาทขดตอบทบญญตของรฐธรรมนญหรอกฎหมายฝาฝนหรอไมปฏบตตามมาตรฐาน

ทางจรยธรรมอยางรายแรง ตามหลกเกณฑในรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๐ ประกอบมาตรา ๒๗๑ แลว

ร ฐ ธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๒ วรรคหน ง ก� าหนดให ประธานวฒ สภาส ง เร อ งด งกล า ว ให

คณะกรรมการ ป.ป.ช. ด�าเนนการไตสวนโดยเรว หากผลการไตสวนปรากฏวาขอกลาวหาตามค�ารองมมล

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๒ วรรคส ก�าหนดใหประธานกรรมการ ป.ป.ช. สงกรณดงกลาวไปยงประธาน

วฒสภาเพอจดใหมการลงมตถอดถอน พรอมกนนน ยงก�าหนดใหประธานกรรมการ ป.ป.ช. สงเรองไป

ยงอยการสงสดเพอด�าเนนการฟองคดตอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตอไป

(๒) กระบวนกำรยนญตตขอเปดอภปรำยไมไววำงใจ

ตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๑๕๘ และมาตรา ๑๕๙ ทบญญตถงการยนญตตขอเปดอภปรายไม

ไววางใจนายกรฐมนตรและรฐมนตรของสมาชกสภาผแทนราษฎร..ก�าหนดไววาในกรณทญตตขอเปดอภปราย

เปนเรองเกยวกบพฤตการณรำรวยผดปกต สอไปในทางทจรตตอหนาทราชการ หรอจงใจฝาฝนบทบญญต

แหงรฐธรรมนญหรอกฎหมาย..จะตองมการยนค�ารองขอใหถอดถอนบคคลดงกลาวออกจากต�าแหนงตาม

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๑ ดวย และดวยกระบวนการถอดถอนเชนน กอาจน�ามาสการด�าเนนคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดดงทอธบายมาแลว

อนง ในการไตสวนของคณะกรรมการ ป.ป.ช. จะไตสวนเองหรอตงคณะอนกรรมการไตสวน

หรอพนกงานไตสวนเพอด�าเนนการแสวงหาขอเทจจรงและรวบรวมพยานหลกฐานแทนกได..(พระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรตฯ มาตรา ๖๖ วรรคหา ประกอบมาตรา ๔๕

และมาตรา ๔๕/๑) ในกรณเชนนเมอเสรจสนการไตสวน คณะอนกรรมการหรอพนกงานไตสวนจะตองสรป

ส�านวนเสนอคณะกรรมการ ป.ป.ช. เพอมมตตอไป

หากคณะกรรมการ ป.ป.ช. พจารณาแลวมมตวาขอกลาวหาใดไมมมลใหขอกลาวหานนเปน

อนตกไป (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหก ประกอบมาตรา ๒๗๒ วรรคส และพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรตฯ มาตรา ๖๖ วรรคหา ประกอบมาตรา ๕๓) แตหาก

คณะกรรมการมมตวาขอกลาวหาใดมมล กจะสงรายงาน เอกสาร พยานหลกฐาน พรอมทงความเหนไปยง

อยการสงสดเพอด�าเนนคดตอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองภายใน ๑๔ วน

(รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหก ประกอบมาตรา ๒๗๒ วรรคสพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวา

ดวยการปองกนและปราบปรามการทจรตฯ มาตรา ๗๐ และพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธ

พจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๑๐)


ในคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองนน ผ มสทธฟองคดตอศาลฎกาแผนกคดอาญา

โดยหลกจงไดแกอยการสงสดนนเอง (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหก ประกอบมาตรา ๒๗๒ วรรคส และ

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา

๒๓ (๑) ทงน อยการสงสดจะตองฟองคดตอศาลภายใน ๓๐ วนนบแตวนทไดรบเรอง (พระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๑๐)

อยางไรกตาม หากอยการสงสดเหนวารายงาน เอกสาร พยานหลกฐาน และความเหนทคณะ

กรรมการ ป.ป.ช. สงมายงไมสมบรณพอทจะด�าเนนคดได รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรคหก ประกอบ

มาตรา ๒๗๒ วรรคหา ก�าหนดใหอยการสงสดแจงใหคณะกรรมการ ป.ป.ช. ทราบ ในกรณนใหคณะกรรมการ

ป.ป.ช. และอยการสงสดตงคณะท�างานขนคณะหนงประกอบดวยผแทนจากแตละฝายจ�านวนเทากน เพอ

ด�าเนนการรวบรวมพยานหลกฐานใหสมบรณแลวสงใหอยการสงสดฟองคดตอไป..ตามพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๑๑ ยงก�าหนด

ดวยวา ในกรณทคณะท�างานดงกลาวไมอาจหาขอยตเกยวกบการฟองคดไดภายใน ๑๔ วนนบแตตงคณะ

ท�างาน คณะกรรมการ ป.ป.ช. มอ�านาจด�าเนนการฟองคดเอง หรออาจแตงตงทนายความใหฟองคดแทนกได

แตตองฟองภายใน ๑๔ วนนบแตวนครบก�าหนดทตองไดขอยต ดวยเหตน จงสรปไดวาคณะกรรมการ ป.ป.ช.

เปนอกองคกรหนงทเปนผมสทธฟองคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ทงน สทธในการฟองคดของ

คณะกรรมการ ป.ป.ช. อยภายใตเงอนไขตามทรฐธรรมนญฯ ก�าหนดดงอธบายไวแลว

อนง กรณทผถกกลาวหาเปนผด�ารงต�าแหนงนายกรฐมนตร รฐมนตร ประธานสภาผแทนราษฎร

หรอประธานวฒสภา และทประชมใหญศาลฎกาไดพจารณาแตงตงผไตสวนอสระตามค�ารองของผเสยหาย

เมอผไตสวนอสระไดด�าเนนการไตสวนหาขอเทจจรงและสรปส�านวนพรอมท�าความเหนแลว ถาเหนวา

ขอกลาวหาไมมมลใหขอกลาวหานนเปนอนตกไป ในทางตรงกนขาม ถาผไตสวนอสระเหนวาขอกลาวหามมล

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๖ วรรคสาม ก�าหนดใหผไตสวนอสระสงส�านวนการไตสวนพรอมดวยความเหนไปยง

อยการสงสดเพอฟองคดยงศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตอไป

ในมาตรา ๒๗๖ วรรคสามตอนทายก�าหนดใหน�าบทบญญตมาตรา ๒๗๒ วรรคหา มาใชบงคบโดย

อนโลม ซงหมายความวา ในกรณทอยการสงสดเหนวาส�านวนการไตสวนและความเหนทผไตสวนอสระสง

มายงไมเพยงพอทจะฟองคดตอศาลได ใหอยการสงสดแจงใหผไตสวนอสระทราบ ตอจากนนใหอยการสงสด

และผไตสวนอสระตงคณะท�างานขนเพอด�าเนนการรวบรวมพยานหลกฐานใหสมบรณ..แลวสงใหอยการ

สงสดเพอฟองคดตอไป ซงเปนเชนเดยวกบกรณทอยการสงสดเหนวาส�านวนการไตสวน และความเหนของ

คณะกรรมการ ป.ป.ช. ยงไมสมบรณเพยงพอทจะด�าเนนการฟองคดได และเชนเดยวกน หากคณะท�างาน

ดงกลาวไมอาจหาขอยตเกยวกบการฟองคดได ผไตสวนอสระอาจด�าเนนการฟองคดตอศาลเองหรออาจ

แตงตงทนายความใหฟองคดแทนกได ดงนน ผไตสวนอสระจงเปนอกองคกรหนงทเปนผมสทธฟองคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

การทคณะกรรมการ ป.ป.ช. และผไตสวนอสระสามารถฟองคดตอศาลไดเองเชนน ยอมแตกตาง

กบพนกงานสอบสวนในคดอาญาทวไปทมหนาทเพยงรวบรวมพยานหลกฐานเสนอตอพนกงานอยการเพอ

ฟองคดเทานน และหากพนกงานอยการใชดลพนจสงไมฟองเสยแลว กฎหมายกไมเปดชองใหพนกงาน


สอบสวนฟองคดตอศาลไดเองแตประการใด ดวยเหตน จงท�าใหมผเหนวา๔๑ พนกงานอยการในคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองมอ�านาจนอยกวาในคดอาญาทวไป..โดยแทบจะกลาวไดวาองคกรอยการเปน

เพยง“ทางผาน” ในการทคณะกรรมการ ป.ป.ช. (หรอผไตสวนอสระ) จะเสนอคดไปยงศาลเทานน

มขอสงเกตวา ในคดอาญาทวไปนนประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญามาตรา ๒๘ บญญต

ใหพนกงานอยการและผเสยหายเปนผมอ�านาจฟองคดคขนานกนไป อนแสดงใหเหนวาระบบการฟองคด

อาญาทวไปของไทยเปนระบบผสมระหวางระบบการฟองคดอาญาโดยรฐ..และระบบการฟองคดอาญาโดย

ผเสยหาย๔๒ แตในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองนน ผมสทธฟองคดหลกคออยการสงสด และ

ใหคณะกรรมการ ป.ป.ช. และผไตสวนอสระสามารถยนฟองคดไดภายใตเงอนไขทรฐธรรมนญก�าหนด

ผเสยหายจากการกระท�าความผดไมมสทธฟองคดตอศาลไดเองโดยตรง ดงนน ระบบการฟองคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง จงเปนระบบการฟองคดโดยรฐเทานน ไมใชระบบผสมอยางในคดอาญาทวไป

ในเรองแบบของค�าฟองและการยนฟอง ค�าฟองในคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

นอกจากจะตองท�าเปนหนงสอและมรายการตามทก�าหนดไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา

มาตรา ๑๕๘ แลว ขอก�าหนดเกยวกบการด�าเนนคดของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนง

๔๑ มงคล ทบเทยง, “กระบวนการพจารณาระบบไตสวน กรณศกษาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ศาลฎกา.” ภาคนพนธหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต (การบรหารงานยตธรรม) คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, ๒๕๔๖. หนา ๕๑ - ๕๒.

๓๒ ในทางทฤษฎระบบการฟองคดอาญามอยดวยกน ๓ ระบบ คอ

๑. ระบบการฟองคดอาญาโดยผเสยหาย เปนระบบทเกาแกทสด โดยเปนเรองของเอกชนผไดรบความเสยหาย

จะยนฟองผกระท�าผดตอองคกรผชขาดของรฐคอศาล ระบบเชนนมลกษณะเปนการตอสกนระหวางเอกชน ๒ ฝาย โดยมศาล

เปนคนกลางท�าหนาทตดสนความ

๒. ระบบการฟองคดอาญาโดยประชาชน เปนระบบการฟองคดดงเดมของประเทศองกฤษ มาจากแนว

ความคดทวาประชาชนทกคนมหนาทตองรกษาความสงบเรยบรอยของสงคม จงมอ�านาจน�าการกระท�าทเปนความผดอาญา

ทเกดขนในสงคมไปฟองรองตอศาลได โดยไมค�านงวาผฟองคดจะเปนผเสยหายทแทจรงหรอไม ระบบเชนนไดรบการวพากษ

วจารณจากนกกฎหมายองกฤษวา..เปนระบบทไมทนสมยและตดขาดจากการคมครองประโยชนสาธารณะโดยอ�านาจของ

ฝายรฐจงมการเรยกรองใหแกไขกนตลอดมา กระทงป ค.ศ. ๑๙๘๖ องกฤษจงไดกอตงองคกรผรบผดชอบในการด�าเนน

คดอาญาทเรยกวา Crown Prosecution Service (CPS) ขน ซงองคกรดงกลาวมอ�านาจหนาทท�านองเดยวกบอยการของ

ประเทศภาคพนยโรป

๓. ระบบการฟองคดอาญาโดยรฐ ระบบเชนนตงอยบนพนฐานของแนวคดทวารฐเปนผรกษาความสงบ

เรยบรอย อนเปนแนวคดทสบทอดกนมาในประเทศภาคพนยโรป ตามหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐถอวารฐเปนผเสยหาย

และเจาพนกงานของรฐผมอ�านาจฟองคดอาญาคอพนกงานอยการ อยางไรกตามรฐไมไดผกขาดอ�านาจในการด�าเนนคด

อาญาไวแตเพยงผเดยวโดยเดดขาด แมประเทศทถอหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐอยางเครงครดกมการผอนคลายใหเอกชน

ฟองคดไดบางเชนกนเพยงแตจ�ากดประเภทและฐานความผดไว

โปรดด คณต ณ นคร, “บทบาทของศาลในคดอาญา.” วารสารกฎหมายธรกจบณฑตย, ปท ๑ ฉบบท ๑ (มกราคม -

มถนายน ๒๕๔๔). หนา ๕๒ ; คณต ณ นคร, “วธพจารณาความอาญาไทย : หลกกฎหมายกบทางปฏบตทไมตรงกน.”

วำรสำรอยกำร, ปท ๑๙ เลม ๒๑๕ (มกราคม ๒๕๓๙). หนา ๑๐ ; คณต ณ นคร, กฎหมายวธพจารณาความอาญา. พมพ

ครงท ๖. กรงเทพฯ : วญญชน, ๒๕๔๖. หนา ๔๔.

๔๓..ออกตามความในพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทาง

การเมอง พ.ศ. ๒๕๔๓ มาตรา ๑๘ วรรคหนง


ทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๓๔๓ ขอ ๘ ยงก�าหนดใหค�าฟองในคดดงกลาวตองมขอความเปนการกลาวหาเกยวกบ

เรองการร�ารวยผดปกต๔๔ การกระท�าความผดตอต�าแหนงหนาทราชการตามประมวลกฎหมายอาญา หรอ

กระท�าความผดตอต�าแหนงหนาท หรอทจรตตอหนาทตามกฎหมายอน..และตองระบพฤตการณทกลาวหา

วากระท�าความผดพรอมทงชชองพยานหลกฐานใหชดเจนพอทจะด�าเนนกระบวนพจารณาไตสวนขอเทจจรง

ตอไปได

การยนฟองคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไมวาจะเปนการฟองคดโดยอยการสงสด โดย

คณะกรรมการ ป.ป.ช. หรอโดยผไตสวนอสระ โจทกจะตองสงส�านวนการไตสวนตอศาลพรอมฟองดวย

(พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา

๒๕ วรรคหนง) ซงแตกตางจากในคดอาญาทวไปทพนกงานอยการไมตองยนส�านวนการสอบสวนตอศาล

พรอมกบค�าฟองแตอยางใด และตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๕ บญญตเปน

หลกเกณฑวา ศาลจะเรยกส�านวนการสอบสวนมาประกอบการวนจฉยไดตอเมอสบพยานโจทกเสรจสนแลว

เหตผลทมการก�าหนดใหตองสงส�านวนการไตสวนตอศาลพรอมกบค�าฟองกเพอเพมประสทธภาพในการ

คนหาความจรงในชนพจารณาของศาล กลาวคอท�าใหศาลมโอกาสศกษาถงรปคดอยางละเอยดถถวนลวงหนา

กอนการพจารณาคด

อนง ควรตราไวเปนขอสงเกตวา ในคดอาญาทวไปทพนกงานอยการเปนโจทก พนกงานอยการตอง

น�าตวจ�าเลยทจะยนฟองมาศาลดวย หากไมน�าตวจ�าเลยมา ศาลจะไมประทบฟองไวพจารณา (ค�าพพากษา

ศาลฎกาท ๑๑๓๓/๒๔๙๓, ๑๔๙๗/๒๔๙๖ (ประชมใหญ), ๑๗๓๕/๒๕๑๔ (ประชมใหญ)) เพราะคดทพนกงาน

อยการเปนโจทกนน ไมวาจะเปนกระบวนพจารณาในชนไตสวนมลฟอง (ถาหากม) หรอในชนพจารณา

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๖๕ วรรคหนง และมาตรา ๑๗๒ วรรคหนงตางก�าหนดให

ตองกระท�าโดยเปดเผยตอหนาจ�าเลย แตในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ขอก�าหนดเกยวกบการ

ด�าเนนคดของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ ขอ ๘ วรรคสอง วางหลกวา ในการ

ฟองคดแมไมไดตวจ�าเลยมากสามารถยนฟองได ทงน เปนเพราะในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

นน ศาลมอ�านาจพจารณาและไตสวนพยานหลกฐานลบหลงจ�าเลยได (ขอก�าหนดเกยวกบการด�าเนนคดของ

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ ขอ ๑๐) ซงมประเดนใหตองพจารณาวาขอก�าหนด

เชนนสอดคลองกบหลกฟงความทกฝาย (audiatur et altera pars) ในกฎหมายวธพจารณาความอาญา

หรอไม ดงจะไดอธบายตอไปในหวขอ ๒.๔

๒.๑.๓ ผมสทธเสนอค�ารองและขนตอนการเสนอค�ารองในคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตก

เปนของแผนดน

ในประเดนน อาจจ�าแนกไดตามประเภทของคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของ

แผนดน คอ

๔๔ ส�าหรบกรณร�ารวยผดปกต เปนเรองการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน ซงเปนคดแพงทขอก�าหนดระบไว

ดงกลาวจงนาจะเกนเลยไป (ไพโรจน วายภาพ, คมอปฏบตวธพจำรณำคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง. กรงเทพฯ :

พรรตน, ๒๕๔๓. หนา ๔๑)


(ก) คดรำรวยผดปกต

คดรำรวยผดปกตเปนคดตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ เชนเดยวกบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง ดวยเหตน ชองทางในการเรมกระบวนการด�าเนนคดรำรวยผดปกตจงมลกษณะเชนเดยวกบ

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองคอ อาจเรมกระบวนการด�าเนนคดโดยผเสยหาย โดยคณะ

กรรมการ ป.ป.ช. หรออาจเปนกระบวนการทสบเนองจากการด�าเนนการในเรองอนกได ดงรายละเอยดท

อธบายไวแลวในกรณคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง๔๕ และเชนเดยวกบการเรมกระบวนการ

ด�าเนนคด เนองจากคดรำรวยผดปกตเปนคดตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๗๕ เชนเดยว

กบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ดงนน บคคลผมสทธเสนอค�ารอง ตลอดจนขนตอนการเสนอ

ค�ารองในคดประเภทนจงเหมอนกบผมสทธฟองคดและขนตอนการฟองคดในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองทกประการ

โดยสรป บคคลผมสทธเสนอค�ารองในคดรำรวยผดปกตจงไดแก อยการสงสด (รฐธรรมนญฯ มาตรา

๒๗๕ วรรคหก ประกอบกบมาตรา ๒๗๒ วรรคส) คณะกรรมการ ป.ป.ช. (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๕ วรรค

หก ประกอบกบมาตรา ๒๗๒ วรรคหา) และผไตสวนอสระ (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๖ วรรคสาม ตอนทาย

ประกอบกบมาตรา ๒๗๒ วรรคหา)

(ข) คดมทรพยสนเพมขนผดปกต

ดงทไดอธบายแลววา..คดมทรพยสนเพมขนผดปกตเปนกระบวนการทสบเนองมาจากการ

ตรวจสอบความเปลยนแปลงของบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ทยนไวตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. โดยมลคดเกดจากการทคณะกรรมการ ป.ป.ช. ไดท�าการเปรยบเทยบบญชฯ

ทยนไวเมอเขารบต�าแหนงกบบญชฯ ทยนไวเมอพนจากต�าแหนงหรอตาย แลวปรากฏวาผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองม “ทรพยสนเพมขนผดปกต” ดวยเหตน การเรมกระบวนการด�าเนนคดดงกลาวจงเปนอ�านาจ

ของคณะกรรมการ ป.ป.ช. เทานน

ในคดมทรพยสนเพมขนผดปกตนน..เมอคณะกรรมการ..ป.ป.ช. ไดด�าเนนการตรวจสอบความ

เปลยนแปลงของบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทยนเมอเขารบ

ต�าแหนงกบบญชฯ ทยนเมอพนจากต�าแหนงหรอตายแลวปรากฏขอเทจจรงวาม “ทรพยสนเพมขนผดปกต”

ประธานกรรมการ ป.ป.ช. จะสงรายงานผลการตรวจสอบพรอมเอกสารทงหมดทมอยไปยงอยการสงสด

เพอด�าเนนคดตอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ใหทรพยสนเหลานนตกเปนของ

แผนดนตอไป ผมสทธเสนอค�ารองตอศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ ในคดประเภทน กคอ อยการสงสดนนเอง

(รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๒ วรรคสอง)

๔๕ มขอสงเกตส�าคญประการหนงวา ในกรณทเปนการเรมกระบวนการด�าเนนคดโดยผเสยหาย อาจท�าไดโดยการ

ยนค�ารองตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. หรอยนค�ารองตอทประชมใหญศาลฎกาเพอขอใหตงผไตสวนอสระเทานน จะด�าเนน

การผานพนกงานสอบสวนดงเชนในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไมได เพราะไมมกฎหมายใหอ�านาจพนกงาน

สอบสวนในกรณนไวดงเชนในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง (โปรดด สรยา ปานแปน, อนวฒน บญนนท, อาง

แลวในเชงอรรถท ๙. หนา ๒๘๙) หากพจารณาในเชงหลกการ เนองจากคดรำรวยผดปกตมลกษณะเปนคดแพง ดงนนผ

เสยหายจงไมอาจเรมคดประเภทนโดยยนค�ารองตอพนกงานสอบสวน ซงโดยหลกแลวเปนองคกรทมหนาทในการด�าเนนคด

อาญาได


รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๒ วรรคสองตอนทาย ก�าหนดใหน�ามาตรา ๒๗๒ วรรคหา มาใชบงคบ

โดยอนโลม ซงหมายความวา ในกรณทอยการสงสดเหนวารายงานผลการตรวจสอบและเอกสารทไดรบจาก

คณะกรรมการ..ป.ป.ช. ยงไมเพยงพอทจะใชเปนพยานหลกฐานในการด�าเนนคด อยการสงสดจะตองแจงให

คณะกรรมการ ป.ป.ช. ทราบ ในการน รฐธรรมนญฯ ก�าหนดใหคณะกรรมการ ป.ป.ช. และอยการสงสด

ตงคณะท�างานโดยมผแทนจากทงสองฝายจ�านวนเทากน เพอรวบรวมพยานหลกฐานใหสมบรณส�าหรบ

ด�าเนนการเสนอค�ารองตอศาลตอไป..และในกรณทคณะท�างานดงกลาวไมอาจหาขอยตในการด�าเนนคดได

รฐธรรมนญฯ ใหอ�านาจแกคณะกรรมการ ป.ป.ช. ทจะเสนอค�ารองตอศาลไดเอง หรอจะแตงตงทนายความ

ใหด�าเนนการแทนกได..ดงนนจงกลาวไดวานอกจากอยการสงสดแลว..คณะกรรมการ ป.ป.ช. กเปนผมสทธ

เสนอค�ารองในคดมทรพยสนเพมขนผดปกตดวยเชนกน..ทงน ตามหลกเกณฑทอธบายขางตน

๒.๒ การคดเลอกผพพากษาเพอพจารณาคด

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๑๙ วรรคส บญญตเกยวกบองคคณะผพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองวา ประกอบดวยผพพากษาในศาลฎกาซงด�ารงต�าแหนงไมตำกวาผพพากษา

ศาลฎกาหรอผพพากษาอาวโสซงเคยด�ารงต�าแหนงไมตำกวาผพพากษาศาลฎกาจ�านวน ๙ คน ซงมาจากการ

เลอกโดยทประชมใหญศาลฎกาโดยใหเลอกเปนรายคด๔๖ ทงน เมอมการยนฟองคดตอศาลแลว ประธาน

ศาลฎกาตองเรยกประชมใหญเพอเลอกผพพากษาทมคณสมบตตามทกลาวมาขางตนเปนองคคณะท�าหนาท

พจารณาและวนจฉยคดโดยเรว แตตองไมเกน ๑๔ วน นบแตวนยนฟอง (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ

วาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๑๓ วรรคหนง)

การเลอกองคคณะผพพากษาในแตละคดใหใชวธการลงคะแนนลบโดยใหผพพากษาทไดรบคะแนน

สงสดเรยงลงไปตามล�าดบจนครบจ�านวนเกาคนเปนผไดรบเลอกเปนองคคณะผพพากษาส�าหรบคดนน ถาม

ผไดคะแนนเทากนในล�าดบใดอนเปนเหตใหมผไดรบเลอกเกนจ�านวนดงกลาว ใหประธานศาลฎกาเปนผจบ

สลากวาผใดเปนผไดรบเลอก อนง ในการเลอกองคคณะเชนวาน จะมผพพากษาอาวโสไดรบเลอกเกนกวา ๓

คนไมได (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ

มาตรา ๑๓ วรรคสอง)

เมอทประชมใหญศาลฎกาเลอกองคคณะผพพากษาแลว ใหประธานศาลฎกาประกาศรายชอ

องคคณะไวทศาลฎกาภายในก�าหนด ๕ วน นบแตวนประชมใหญ ทงน เพอใหคความทราบและมโอกาส

คดคานผพพากษาทไดรบเลอกเปนองคคณะได (ขอก�าหนดเกยวกบการด�าเนนคดของศาลฎกาแผนกคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ ขอ ๔)

๔๖ หลกเกณฑในเรองนตามรฐธรรมนญฯ พ.ศ.๒๕๕๐ เปนเชนเดยวกบในรฐธรรมนญฯ พ.ศ.๒๕๔๐ ทงน ใน

ชนกรรมาธการพจารณารางรฐธรรมนญฯ พ.ศ.๒๕๔๐ ปรากฏการอภปรายถงเหตผลทใหมการเลอกองคคณะผพพากษา

เปนรายคดวา เปนเพราะหากมการก�าหนดองคคณะไวแนนอนตายตวแลว อาจท�าใหมผทพยายามสรางความสมพนธกบผ

พพากษาทเปนองคคณะเพอ “วงเตน” ใหผลคดเปนไปตามทตนตองการ (พงศเทพ เทพกาญจนา ใน รายงานการประชม

คณะกรรมาธการพจารณารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย, วนพธท ๒๕ มถนายน ๒๕๔๐, น.๔/๒)


๒.๓ การคดคานผพพากษา

เมอมการคดเลอกผพพากษาทจะเปนองคคณะพจารณาคดแลว กฎหมายเปดโอกาสใหคความ

สามารถทราบรายชอผพพากษาทจะเปนองคคณะและอาจใชสทธคดคานผพพากษาได ซงพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๑๖ ใหอนโลม

เหตคดคานผพพากษาตามทก�าหนดไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบ ทงน การยน

ค�ารองคดคานเชนวานน ตองยนกอนการไตสวนพยานหลกฐาน เวนแต ผคดคานจะสามารถแสดงตอศาล

ไดวามเหตอนสมควรท�าใหไมสามารถคดคานกอนนนได

ใหองคคณะผพพากษาไตสวนค�ารองคดคานดงกลาวตามทเหนสมควร แลวมค�าสงยอมรบหรอยก

ค�าคดคานนนเสย โดยค�าสงนใหเปนทสด

ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงเหตแหงการคดคานผพพากษาไดรบการบญญตไวใน

มาตรา ๑๑ (๑) - (๗) ซงลวนแตเปนเหตทอาจท�าใหการพจารณาและวนจฉยคดของผพพากษาไมมความ

เปนกลาง โปรดดรายละเอยดเกยวกบกรณนเพมเตมในเรองเดยวกนทอธบายไวแลวในคดการเขาสต�าแหนง

ทางการเมอง (หวขอ ๒.๓)

๒.๔ ระบบวธพจารณาคด

วธพจารณาคดของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..เปนไปตามทบญญต

ไวในรฐธรรมนญฯ และพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ ซงมลกษณะเฉพาะบางประการทแตกตางกบวธพจารณาในคดอาญาโดยทวไป

ซงสามารถอธบายไดโดยล�าดบดงน

๒.๔.๑ การพจารณาค�าฟอง

เมอมการยนฟองคดตอศาลแลว..พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๒๕ วรรคหนง ใหศาลประทบฟองโดยไมตองมการ

“ไตสวนมลฟอง”

ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๒ (๑๒) อธบายวาการไตสวนมลฟอง

หมายถง กระบวนการไตสวนของศาล เพอวนจฉยถงมลคดทจ�าเลยตองหา เนองจากการประทบฟองกระทบ

ถงสทธและเสรภาพของบคคล กฎหมายจงเปดโอกาสใหศาลด�าเนนการไตสวนมลฟองได๔๗ ในคดอาญาทวไป

กรณพนกงานอยการเปนโจทก ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๖๒ (๒) ก�าหนดใหเปน

ดลพนจของศาลทจะสงไตสวนมลฟองหรอไมกได ทงน เพราะพนกงานอยการจะยนฟองคดใดตอศาลโดย

ไมมการสอบสวนในความผดนนมากอนมได (มาตรา ๑๒๐) ดงนน คดใดทพนกงานอยการจะเปนโจทกยน

ฟองจ�าเลยได คดนนยอมตองผานกระบวนการสอบสวนของพนกงานสอบสวน และผานการพจารณาสงคด

ของพนกงานอยการ ซงมระบบตรวจสอบดลและคานอ�านาจกนระหวางพนกงานสอบสวน พนกงานอยการ

รวมทงผวาราชการจงหวด ผบญชาการต�ารวจแหงชาต และอยการสงสด (ดมาตรา ๑๔๐ – มาตรา ๑๔๕)

๔๗ คณต ณ นคร, กฎหมำยวธพจำรณำควำมอำญำ. พมพครงท ๖. กรงเทพฯ : วญญชน, ๒๕๔๖. หนา ๓๙๒.


ครบถวนตามกระบวนการยตธรรม อนเปนหลกประกนไดในเบองตนวา คดทพนกงานอยการเปนโจทกยน

ฟองตอศาลนนนาจะมมลเพยงพอทศาลจะประทบฟองไวพจารณาไดโดยไมจ�าเปนตองไตสวนมลฟองกอน๔๘

และในทางปฏบตคดทพนกงานอยการเปนโจทก ศาลมกประทบฟองไวพจารณาทนท โดยไมไตสวนมลฟอง

แตอยางใด ตรงกนขาม มาตรา ๑๖๒ (๑) กลบบญญตในลกษณะบงคบวาในคดทราษฎรเปนโจทก ศาลตอง

ไตสวนมลฟองกอนจะสงประทบฟองไวพจารณาโดยไมไตสวนมลฟองไมได เพราะในคดทราษฎรเปนโจทก

นน ราษฎรมอ�านาจฟองคดโดยไมจ�าตองมการสอบสวนความผดนนมากอนเหมอนคดทพนกงานอยการเปน

โจทกแตอยางใด..การยนฟองจงเกดจากความประสงคของราษฎรเองโดยไมมการตรวจสอบพยานหลกฐาน

จากองคกรในกระบวนการยตธรรมมากอน๔๙ กฎหมายจงก�าหนดใหศาลตองไตสวนมลฟองกอนประทบฟอง

ในคดทราษฎรเปนโจทก..อยางไรกตาม..หากคดนนปรากฏวาพนกงานอยการไดเปนโจทกยนฟองจ�าเลยดวย

ขอหาอยางเดยวกนดวยแลว มาตรา ๑๖๒ (๑) ใหดลพนจแกศาลทจะสงไตสวนมลฟองกอนหรอไมกได

พงสงเกตวา ในคดอาญาทวไปประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๖๒ (๒)ใหดลพนจ

แกศาลทจะไตสวนมลฟองในคดทพนกงานอยการเปนโจทกยนฟองตอศาลหรอไมกได แตในคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ถอยบญญตในมาตรา ๒๕ วรรคหนง ของพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ

วาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ แสดงอยางชดเจนวาการฟองคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไมตองไตสวนมลฟอง มผลเทากบเปนบทบงคบศาลวาจะสงใหมการ

ไตสวนมลฟองในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไมไดนนเอง

เมอศาลไดมค�าสงประทบฟองของโจทกแลว ศาลจะตองจดการสงส�าเนาค�าฟองใหแกจ�าเลยเพอแก

ขอกลาวหาตอไป (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทาง

การเมองฯ มาตรา ๒๗ วรรคหนง) และเมอไดรบส�าเนาค�าฟองแลวจ�าเลยมสทธขอตรวจและคดส�าเนาเอกสาร

ในส�านวนการไตสวนของคณะกรรมการ ป.ป.ช. (มาตรา ๒๗ วรรคสอง) จ�าเลยในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองจงมสทธดกวาจ�าเลยในคดอาญาทวไป เพราะในคดอาญาทวไปนน จ�าเลยจะมสทธตรวจสอบ

พยานหลกฐานของโจทกกตอเมอถงวนนดตรวจพยานหลกฐานทศาลอาจก�าหนดใหมขนกอนวนสบพยาน

ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๓/๑ ประกอบมาตรา ๑๗๓/๒ การใหสทธเชนน

ยอมท�าใหจ�าเลยในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองสามารถตอสคดไดอยางเตมท ตามแนวคดของ

กฎหมายวธพจารณาความอาญาสมยใหม

๔๘ ธานศ เกศวพทกษ, ค�ำอธบำยประมวลกฎหมำยวธพจำรณำควำมอำญำ เลม ๒. พมพครงท ๖. กรงเทพฯ : ส�านก

อบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, ๒๕๕๑. หนา ๑๐๗ - ๑๐๘.

๔๙ เพงอำง, หนา ๑๐๘.


๒.๔.๒ กระบวนพจารณาในวนนดพจารณาครงแรก

ในวนนดพจารณาคดครงแรกคความทงสองฝายจะตองมาศาล..เมอจ�าเลยมาอยตอหนาศาลและ

ศาลเชอวาเปนจ�าเลยจรง..ศาลจะตองอานและอธบายฟองใหจ�าเลยฟงและถามวาไดกระท�าผดจรงหรอไม

จะใหการตอสอยางไรบาง ค�าใหการของจ�าเลยใหบนทกไว (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธ

พจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๒๗ วรรคสาม) ในกรณทจ�าเลยไมมาศาลใน

วนนดพจารณาคดครงแรก ศาลจะพจารณาคดตอไปไมได เพราะจ�าเลยยงไมเขามาอยในอ�านาจของศาล

(ค�าพพากษาศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองท อม.๒/๒๕๕๐)

ในกรณทจ�าเลยมาศาล เมอศาลสอบค�าใหการจ�าเลยแลวถาจ�าเลยใหการรบสารภาพ ตามขอก�าหนด

เกยวกบการด�าเนนคดในศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๓ ขอ ๙ ศาล

อาจพพากษาลงโทษจ�าเลยโดยไมตองพจารณาคดตอไปกได อยางไรกตาม ขอก�าหนดดงกลาวใหดลพนจแก

ศาลในการเรยกพยานหลกฐานมาท�าการไตสวนตอไปไดจนกวาจะพอใจวาจ�าเลยกระท�าความผดจรง..เมอ

พจารณาจากเนอหาของขอก�าหนดฯ ทยกมาขางตน จะเหนวาบญญตไวอยางกวางๆ ไมมการแยกประเภท

ของความผด เปนกรณความผดทมอตราโทษจ�าคกไมเกน ๕ ป และความผดทมอตราโทษจ�าคกตงแต ๕ ป

ขนไป หรอโทษสถานทหนกกวานน เชนทปรากฏในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๖

วรรคหนง๕๐ ดงนน หากจ�าเลยใหการรบสารภาพตามฟอง ศาลกอาจพพากษาคดไปไดเลย หรอจะเรยกพยาน

หลกฐานมาไตสวนจนกวาจะพอใจวาจ�าเลยกระท�าผดกได โดยมพกตองค�านงถงวาความผดทจ�าเลยถกฟอง

จะมอตราโทษเทาใด นนหมายความวา แมความผดทจ�าเลยถกฟองจะเปนความผดทมอตราโทษจ�าคกตงแต

๕ ปขนไป หากจ�าเลยใหการรบสารภาพ ศาลกอาจพพากษาลงโทษจ�าเลยไดโดยไมจ�าตองท�าการไตสวนพยาน

หลกฐานตอไป อยางไรกด ความเหนสวนใหญเหนวา๕๑ กรณเชนนยงคงอยภายใตบงคบของหลกเกณฑตาม

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๖ วรรคหนง กลาวคอ ส�าหรบคดทมขอหาความผด

ซงมอตราโทษจ�าคกตงแต ๕ ป ขนไป หรอโทษสถานทหนกกวานน ถาจ�าเลยใหการรบสารภาพ ศาลนาจะ

พพากษาลงโทษจ�าเลยโดยทนทไมได จะตองมการไตสวนพยานโจทกประกอบค�ารบสารภาพตอไปจนเปนท

พอใจวาจ�าเลยกระท�าผดจรงตามทบญญตไวในมาตราดงกลาว

หากศาลสอบค�าใหการจ�าเลยแลวจ�าเลยใหการปฏเสธ..ศาลตองด�าเนนกระบวนพจารณาตอไป

โดยก�าหนดใหมการตรวจพยานหลกฐานและไตสวนพยานหลกฐาน..ซงจะตองแจงใหโจทกและจ�าเลยทราบ

ลวงหนาไมนอยกวา ๑๔ วน (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๒๗ วรรคสาม)

๕๐ มาตรา ๑๗๖ วรรคหนง บญญตวา “ในชนพจารณา ถาจ�าเลยใหการรบสารภาพตามฟอง ศาลจะพพากษาโดยไม

สบพยานหลกฐานตอไปกได เวนแตคดทมขอหาในความผดซงจ�าเลยรบสารภาพนน กฎหมายก�าหนดอตราโทษอยางตำไวให

จ�าคกตงแตหาปขนไปหรอโทษสถานทหนกกวานน ศาลตองฟงพยานโจทกจนกวาจะพอใจวาจ�าเลยไดกระท�าผดจรง”

๕๑ อาทเชน ไพโรจน วายภาพ, อำงแลวในเชงอรรถท ๔๕. หนา ๔๗ ; สรศกด ลขสทธวฒนกล, อำงแลวในเชงอรรถ

ท ๙. หนา ๑๐๘ - ๑๐๙.


๒.๔.๓ การตรวจพยานหลกฐาน

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ

บญญตเปนหลกเกณฑวา ภายหลงจากการพจารณาคดครงแรก ศาลจะตองก�าหนดใหมวนตรวจพยาน

หลกฐาน ซงศาลแจงใหโจทกและจ�าเลยทราบลวงหนาไมนอยกวา ๑๔ วนดวย (มาตรา ๒๗ วรรคสาม) โดย

ในวนตรวจพยานหลกฐาน ใหโจทกและจ�าเลยสงพยานเอกสารและพยานวตถ๕๒ ตอศาลเพอใหอกฝาย

ตรวจสอบ เวนแตศาลจะมค�าสงเปนอยางอน ซงอาจเนองมาจากสภาพและความจ�าเปนแหงพยานหลกฐาน

นน หลงจากนนใหคความแถลงแนวทางการเสนอพยานหลกฐานของตนตอศาล (มาตรา ๒๙ วรรคหนง)

ในคดอาญาทวไปไดบญญตเกยวกบเรองการตรวจพยานหลกฐานไวตามประมวลกฎหมายวธ

พจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๓/๑ และมาตรา ๑๗๓/๒ ทงน เรองดงกลาวไดรบการเพมเตมเขามา

ในป ๒๕๔๗๕๓ ดวยวตถประสงคเพอแกปญหาระบบวธการด�าเนนคดอาญาทผานมา ซงไมเอออ�านวยตอการท

คความจะเปดเผยขอเทจจรงหรอพยานหลกฐานตอกน ท�าใหการด�าเนนคดเปนไปในลกษณะเพอเอาชนะ

กนยงกวาการรวมกนแสวงหาความจรง๕๔..การตรวจพยานหลกฐานจงเปนการทคความแตละฝายน�าพยาน

เอกสารและพยานวตถทอยในความครอบครองของตนมาแสดงตอศาลเพอใหคความอกฝายหนงตรวจสอบ

โดยมวตถประสงคเพอใหทงสองฝายไดทราบวา ตลอดการด�าเนนการพจารณามพยานหลกฐานชนใดทจะถก

ใชในการพสจนความผดหรอหกลางขอกลาวหาของตนบาง วธเชนนกเพอลดการจโจมทางพยานและสงเสรม

ใหคความทงสองฝายยอมรบขอเทจจรงในคดไดมากขน ซงยอมท�าใหประเดนขอพพาทและระยะเวลาในการ

ด�าเนนคดลดนอยลง

ขอแตกตางของการตรวจพยานหลกฐานในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกบคดอาญา

ทวไป คอ ในคดอาญาทวไปนนตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๓/๑ บญญตให

เปนดลพนจของศาลทจะก�าหนดใหมวนตรวจพยานหรอไมกได..ทงน โดยใหค�านงถงวตถประสงคทจะใหการ

พจารณาคดเปนไปดวยความรวดเรวตอเนองและเปนธรรม แตในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

นน ในพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ

มาตรา ๒๗ วรรคสอง บญญตเปนบทบงคบใหศาลตองก�าหนดใหมวนตรวจพยานหลกฐานเสมอ

พงตงเปนขอสงเกตวา ในคดอาญาทวไป การยอมรบขอเทจจรงของคความหากเปนกรณจ�าเลย

รบวาเปนผกระท�าความผด ยอมเปนเรองค�ารบสารภาพซงตองด�าเนนการตามหลกเกณฑทบญญตไวใน

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๖ การยอมรบพยานหลกฐานของอกฝายหนงตามท

บญญตไวในมาตรา ๑๗๓/๒ จงนาจะเปนการรบกนในรายละเอยดของขอเทจจรงบางเรอง เชน เรองวนและ

เวลากระท�าความผด เปนตน๕๕ ส�าหรบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พระราชบญญตประกอบ

๕๒ เรองการตรวจพยานหลกฐานเปนกระบวนการทใชเฉพาะพยานเอกสารกบพยานวตถเทานน ส�าหรบพยาน

บคคลไมมการตรวจสอบกอน คความจงสามารถน�าสบพยานบคคลตอศาลในชนไตสวนพยานหลกฐานไดเลย (ไพโรจน

วายภาพ, อำงแลวในเชงอรรถท ๔๕. หนา ๔๘ ; สรศกด ลขสทธวฒนกล, อำงแลวในเชงอรรถท ๙. หนา ๑๑๐).๕๓ โดยพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา (ฉบบท ๒๒) พ.ศ. ๒๕๔๗.

๕๔ คณะกรรมการสงเสรมระบบการพจารณาคดตอเนอง, “การตรวจพยานหลกฐานตามประมวลกฎหมายพจารณา

ความอาญา มาตรา ๑๗๓/๑ และ มาตรา ๑๗๓/๒.” « เผยแพรใน www.library.judiciary.go.th »

.๕๕ สมภาษณพเศษ รศ.ดร.สรศกด ลขสทธวฒนกล, “แก ว.อาญาใหม ตรงสวนไหนบาง?.” วำรสำรขำวกฎหมำย

ใหม, ฉบบท ๔๑ (ธนวาคม ๒๕๔๗), หนา ๔๑.


รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๙ วรรคสอง บญญตวา ในกรณทไมมการโตแยงพยานหลกฐานใด องคคณะผพพากษา

จะมค�าสงใหรบฟงพยานหลกฐานนนโดยไมตองไตสวนกได แนวการตความบทบญญตดงกลาวนาจะเปนเชน

เดยวกนกบในคดอาญาทวไป กลาวคอ การยอมรบพยานหลกฐานของคความอนจะเปนเหตใหไมตองไตสวน

พยานหลกฐานตอไปนนคงจ�ากดเฉพาะพยานหลกฐานทแสดงถงขอเทจจรงอนเปนรายละเอยดของคดเทานน

หากเปนกรณการยอมรบในความถกตองแทจรงของพยานหลกฐานทพสจนไดวาจ�าเลยคอผกระท�าผด..ยอม

มผลเทากบเปนค�ารบสารภาพของจ�าเลย ซงยอมตกอยภายใตหลกเกณฑของขอก�าหนดเกยวกบการด�าเนน

คดในศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๓ ขอ ๙ ประกอบกบประมวล

กฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๖ ตามทไดอธบายมาแลว

ขอสงเกตเพมเตมอกประการหนง คอ พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๒๙ วรรคสอง บญญตวาในกรณทไมมการโตแยง

พยานหลกฐานใด องคคณะผพพากษาจะมค�าสงใหรบฟงพยานหลกฐานนนโดยไมตองไตสวน กได บทบญญต

ดงกลาวใหดลพนจแกศาลในการรบฟงพยานหลกฐานทไมมการโตแยงของคความหมายความวาแมคความจะ

ยอมรบถงความถกตองแทจรงของพยานหลกฐานหรอขอเทจจรงนนๆ แลว ศาลกยงคงมอ�านาจก�าหนดใหม

การไตสวนเกยวกบพยานหลกฐานชนนนตอไปได ซงสอดคลองกบหลกการตรวจสอบคนหาความจรงในคด

อาญาทมงประสงคจะใหไดความจรงแทของเรอง ไมใชถอหลกการตกลงระหวางคกรณเชนเดยวกบคดแพง

ในกรณทคความโตแยงพยานหลกฐานใด..พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณา

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๒๙ วรรคสอง บญญตใหศาลตองด�าเนนการ

ไตสวนพยานหลกฐานนนตอไป

๒.๔.๔ การไตสวนพยานหลกฐาน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๗๗ วรรคหนง บญญตใหศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง “ยดส�านวนของคณะกรรมการ ป.ป.ช. หรอผไตสวนอสระ แลวแตกรณ เปน

หลกในการพจารณา และอาจไตสวนขอเทจจรงและพยานหลกฐานเพมเตมไดตามทเหนสมควร” ซง

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดอธบายวาการ..“ยดส�านวนของคณะ

กรรมการ ป.ป.ช. เปนหลกในการพจารณา” มความหมายเพยงวา ขอบเขตหรอกรอบของการพจารณา

คดใหยดแนวทางทปรากฏในส�านวนเทานน มใชตองถอเปนหลกวาขอเทจจรงตางๆ เปนดงทปรากฏใน

รายงานของคณะกรรมการ ป.ป.ช. และจ�าเลยไดกระท�าผดจรงตามทถกกลาวหาแตอยางใด (ค�าพพากษา

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองท อม.๒/๒๕๔๖) อยางไรกตาม มผเหนวา๕๖

ส�านวนของคณะกรรมการ..ป.ป.ช. ไมนาจะเปนเพยงขอบเขตหรอกรอบของการพจารณาคด..แตควรถอ

เปนสวนหนงของส�านวนคดของศาล ทงน การไตสวนพยานของศาลจะเปนการไตสวนเพมเตมจากท

๕๖ อธคม อนทภต, “แนวทำงกำรพฒนำกระบวนวธพจำรณำระบบไตสวนในศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรง

ต�ำแหนงทำงกำรเมอง”. เอกสารวชาการหลกสตรผบรหารกระบวนการยตธรรมระดบสง (บ.ย.ส.) วทยาลยการยตธรรม

ส�านกงานศาลยตธรรม, ๒๕๕๑. หนา ๙๖.


คณะกรรมการ ป.ป.ช. ไดด�าเนนการไวแลวเทานน และในกรณทพยานหลกฐานจากส�านวนของคณะ

กรรมการ ป.ป.ช. มความชดเจนอยแลว โดยหลก ศาลจงมอ�านาจพพากษาคดไปไดเลยโดยไมตองมการ

ไตสวนพยานหลกฐานอก๕๗

นอกจากเรองการยดส�านวนของ..ป.ป.ช. เปนหลกในการพจารณาแลว..บทบญญตของกฎหมายท

เกยวของกบกระบวนพจารณาในชนไตสวนของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองยงม

ประเดนส�าคญตางๆ อนควรไดรบการพจารณา ดงน

๒.๔.๕ การด�าเนนกระบวนพจารณาลบหลงจ�าเลย

ในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..ขอก�าหนดเกยวกบการด�าเนนคดของศาลฎกาแผนก

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๓ ขอ ๑๐ ก�าหนดใหศาลมอ�านาจพจารณาและไตสวน

พยานหลกฐานลบหลงจ�าเลยไดโดยไมมเงอนไข..ซงแตกตางกบในคดอาญาทวไปทประมวลกฎหมายวธ

พจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๒ วรรคหนง วางหลกวา ศาลจะตองพจารณาคดโดยเปดเผยตอหนาจ�าเลย

เวนแตมเหตยกเวนตามมาตรา ๑๗๒ ทว ศาลอาจใชดลพนจก�าหนดใหมการพจารณาลบหลงจ�าเลยได๕๘ มผ

อธบายถงเหตผลทหลกเกณฑในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองก�าหนดไวเชนนนวา เนองจากใน

คดดงกลาว ศาลท�าหนาทตรวจสอบขอเทจจรงโดยตองยดรายงานของคณะกรรมการ ป.ป.ช. เปนหลกใน

การพจารณา การไตสวนหาขอเทจจรงและพยานหลกฐานในชนศาลเปนการด�าเนนการเพมเตมตามทเหน

สมควรเทานน๕๙ หรอบางทานกอธบายวาเปนเพราะศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

มวธการคนหาความจรงทศาลมอ�านาจหนาทเปนผตรวจสอบขอเทจจรงในคดไดทงหมด..และยงเปนไปเพอ

ความสะดวกรวดเรวในการด�าเนนกระบวนพจารณา๖๐

๕๗ วชย ววตเสว, “คดอาญานกการเมอง “แนววธ” ของวธพจารณาทตองเปลยนแปลง.” วารสารศาลยตธรรม, ป

ท ๑ ฉบบท ๔ (พฤศจกายน - ธนวาคม ๒๕๔๔). หนา ๑๐. แมบทความนจะเขยนขนในขณะทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ ใชบงคบ แตสาระส�าคญของหลกเกณฑเรองนตามรฐธรรมนญ พ.ศ.๒๕๔๐ มาตรา ๓๑๐ วรรคหนง

มไดแตกตางจากทปรากฏอยในรฐธรรมนญฉบบปจจบน มาตรา ๒๗๗ วรรคหนง แตอยางใด

๕๘ ขอยกเวนทท�าใหสามารถพจารณาคดลบหลงจ�าเลยได นอกจากปรากฏในมาตรา ๑๗๒ ทว แลวยงปรากฏใน

กรณอนๆ อก คอ การพจารณาลบหลงจ�าเลยเพราะจ�าเลยขดขวางการพจารณาตามมาตรา ๑๘๐, การสบพยานไวกอน

ฟองคดตอศาลในกรณทไมรตวผกระท�าผดหรอไมไดตวผกระท�าผดมาศาลตามมาตรา ๒๓๗ ทว และกรณความผดฐาน

ละเมดอ�านาจศาลตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๓๑ และมาตรา ๓๓ ทน�ามาใชในคดอาญาดวย ซง

ค�าพพากษาศาลฎกาท ๑๑๕๙/๒๕๒๖ วนจฉยวากรณดงกลาวถอเปนกฎหมายพเศษทศาลมอ�านาจคนหาความจรงไดโดยไม

จ�าตองกระท�าตอหนาจ�าเลยดงเชนการพจารณาคดอาญาทวไป (โปรดดรายละเอยดใน ธานศ เกศวพทกษ, ค�ำอธบำย

ประมวลกฎหมำยวธพจำรณำควำมอำญำ เลม ๒. พมพครงท ๖. กรงเทพ : ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา,

๒๕๕๑. หนา ๒๑๑ – ๒๓๗) ทงน หากไมเขาขอยกเวนตามทก�าหนด การพจารณาคดยอมตองกระท�าตอหนาจ�าเลยเสมอ

๕๙ สรศกด ลขสทธวฒนกล, อำงแลวในเชงอรรถท ๙. หนา ๑๑๓. ๖๐ มงคล ทบเทยง, อ�ำงแลวในเชงอรรถท ๔๑. หนา ๕๐.


ไมวาจะดวยเหตผลใด บทบญญตดงกลาวยอมกระทบตอสทธทจะอยรวมดวยในการด�าเนนคดอน

เปนสทธของผตองหาหรอจ�าเลยตามกฎหมายวธพจารณาความอาญาของรฐเสรประชาธปไตย สทธดงกลาว

มความสมพนธกบหลกฟงความทกฝายทมวตถประสงคเพอเปดโอกาสใหผถกกลาวหาหรอจ�าเลยสามารถ

ตอสคดไดอยางเตมท และเมอพจารณาจากประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๒ ทว วรรค

ทายแลว หากการพจารณาลบหลงจ�า เลยไมไดเกดขนจากการรองขอของฝ ายจ�า เลย แตเกดจากฝ ายโจทกเปน

ผขอหรอศาลเหนสมควรสงใหพจารณาลบหลงจ�าเลยแลว..กระบวนพจารณาทไดกระท�าไปลบหลงนนยอม

ไมอาจรบฟงเปนผลเสยหายแกจ�าเลยได..แตบทบญญตในเรองนส�าหรบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทาง

การเมอง กลบไมปรากฏหลกประกนสทธของจ�าเลยเชนเดยวกบในมาตรา ๑๗๒ ทว วรรคทายแตอยางใด

ดงนน ศาลจงอาจรบฟงกระบวนพจารณาทไดกระท�าไปลบหลงจ�าเลยในทางเปนโทษแกจ�าเลยได แมจะมใช

กรณทจ�าเลยสละสทธทจะอยรวมดวยในการด�าเนนคดกตาม บทบญญตนจงนาจะมปญหาเกยวกบความชอบ

ดวยรฐธรรมนญในแงการใหโอกาสในการตอสคดอยางเพยงพอแกผตองหาหรอจ�าเลย๖๑

๒.๔.๖ การถามพยานบคคล

คดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองนน..ศาลมบทบาทหลกในการถามพยานบคคล

(พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ..มาตรา.

๓๑ ประกอบขอก�าหนดเกยวกบการด�าเนนคดของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ

ขอ ๑๘) สวนโจทกและจ�าเลยกฎหมายอนญาตใหถามภายหลงจากทศาลไดถามแลวเทานน โดยใหคความ

ฝายทอางพยานเปนผถามกอน ซงการถามพยานของคความในกรณดงกลาว อนญาตใหใชค�าถามน�าได

(ขอก�าหนดฯ ขอ ๑๘ วรรคสอง) ทงน เพราะถอวาศาลเปนผสบพยานดวยตนเองแลว๖๒ วธพจารณาเชนน

จงแตกตางกบวธพจารณาคดอาญาทวไปทบทบาทในการน�าสบพยานอยทคความเปนหลกโดยคความฝายท

อางพยานจะเปนผซกถาม คความอกฝายหนงถามคาน และจบลงดวยคความฝายทอางพยานถามตงพยาน

ของตน สวนศาลแมประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๒๒๙๖๓ จะก�าหนดใหศาลเปนผมหนาท

สบพยานตามแนวคดของระบบไตสวนตาม แตโดยทวไปศาลมกจะไมซกถามพยานดวยตนเอง๖๔

๖๑ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๔๐ (๗) บญญตวา ในคดอาญา ผตองหาหรอจ�าเลยมสทธไดรบการ

สอบสวนหรอการพจารณาคดทถกตอง รวดเรว และเปนธรรม โอกาสในการตอสคดอยางเพยงพอ การตรวจสอบหรอไดรบ

ทราบพยานหลกฐานตามสมควร การไดรบความชวยเหลอในทางคดจากทนายความ และการไดรบการปลอยตวชวคราว.

๖๒ สรศกด ลขสทธวฒนกล, อางแลวในเชงอรรถท ๙. หนา ๔.

๖๓ มาตรา ๙ บญญตวา “ศาลเปนผสบพยาน จะสบในศาลหรอนอกศาลกได แลวแตเหนควรตามลกษณะของ

พยาน”.

๖๔.เปนเพราะศาลไทยวางบทบาทของตนเองเชนเดยวกบศาลในประเทศทใชระบบวธพจารณาแบบกลาวหา..ทงน

ดวยเหตผลในทางประวตศาสตรทหลกกฎหมายเกยวกบพยานหลกฐานของไทยไดรบอทธพลมาจากประเทศองกฤษนนเอง

โปรดดรายละเอยดใน สมชาย รตนชอสกล, ค�ำอธบำยกฎหมำยลกษณะพยำนหลกฐำน. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ : แวนแกว,

๒๕๔๕. หนา ๑๖ - ๒๑ . อนงการวางบทบาทของศาลเชนนปรากฏชดเจนใน ประมวลจรยธรรมขาราชการตลาการ พ.ศ.

๒๕๒๙ ขอ ๙ ซงบญญตวา “ผพพากษาพงระลกวาการน�าพยานหลกฐานเขาสบและการซกถามพยานเปนหนาทของคความ

และทนายความของแตละฝายทจะกระท�า ผพพากษาพงเรยกพยานหลกฐานหรอซกถามพยานดวยตนเองกตอเมอจ�าเปน

เพอประโยชนแหงความยตธรรมหรอมกฎหมายบญญตใหศาลเปนผกระท�าเอง”


แมกฎหมายจะบญญตใหศาลมบทบาทหลกในการถามพยานกตาม แตในระยะแรกของการจดตง

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง องคคณะผพพากษากยงคงปฏบตหนาทอยางศาล

ในระบบกลาวหาเชนเดยวกบทเปนอยในคดอาญาทวไป คอ บทบาทในการน�าสบพยานยงคงอยทคความ

เปนหลก๖๕

อยางไรกตาม จากการศกษาพบวาสภาพการณดงกลาวไดเปลยนแปลงไปแลว๖๖ กลาวคอ การ

ด�าเนนกระบวนพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในปจจบนนน ศาลเปนผมบทบาทหลกใน

การถามพยาน ซงหากเปนคดทไมมขอเทจจรงยงยากมากนก องคคณะผพพากษาจะมอบหมายใหผพพากษา

เจาของส�านวนเปนผถาม ส�าหรบคดทมขอเทจจรงสลบซบซอน กจะมการจดแบงประเดนขอพพาทในคดเพอ

ใหผพพากษาทเปนองคคณะแตละทานเปนผรบผดชอบในการถาม ซงในทางปฏบต กองผชวยผพพากษาศาล

ฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองจะท�าหนาทสรปประเดนขอพพาทตลอดจนค�าถามทจะ

ใชถามพยานใหองคคณะไดทราบทกครงกอนการนงพจารณา

มขอสงเกตวา ดวยเหตทการถามพยานของศาลขางตน มวตถประสงคเพอแสวงหาขอเทจจรงในคด

ดงนน ลกษณะการถามจงมความแตกตางกบการถามพยานของพนกงานอยการหรอทนายความในคดทวไป

โดยเฉพาะอยางยงจะแตกตางกบ “การถามคาน” ทกระท�าเพอมงท�าลายนำหนกหรอความนาเชอถอของ

พยานฝายตรงขาม ทงน ในการถามศาลจะสรปหรออธบายขอเทจจรงทเกยวของใหพยานฟง กอนจะถามถง

ขอเทจจรงทศาลประสงคจะทราบโดยการใชค�าถามน�า เพอควบคมการเบกความของพยานใหอยในประเดนท

ก�าลงพจารณา

๒.๔.๗ การพจารณาท�าตอเนองกนทกวน

แมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๔๐ (๗) จะบญญตใหผตองหาหรอจ�าเลยในคดอาญา

มสทธไดรบการสอบสวน หรอการพจารณาคดดวยความรวดเรว ตอเนองและเปนธรรม แตในทางปฏบตศาล

กไมไดพจารณาอยางตอเนองตดตอกนไปทกวนจนกระทงเสรจสนการพจารณา..เนองจากรฐธรรมนญไมได

บญญตไวชดเจนถงเพยงนน แตในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองท

ถกฟองจะตองหยดปฏบตหนาททนทตงแตคณะกรรมการ ป.ป.ช. มมตวาขอกลาวหามมล จนกวาศาลจะม

ค�าพพากษา (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปรามการทจรต พ.ศ. ๒๕๔๒

มาตรา ๕๕) ซงแตกตางจากในคดอาญาทวไปทเมอจ�าเลยซงเปนขาราชการถกฟอง กยงสามารถปฏบตหนาท

ตอไปไดตามปกต เพราะถอวาจ�าเลยยงเปนผบรสทธอยจนกวาศาลจะมค�าพพากษาวาเปนผกระท�าความผด

๖๕ โปรดด ประพนธ ทรพยแสง, กำรคนหำควำมจรงของศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง :

แนวทำงปญหำสควำมเปนระบบไตสวนเตมรปแบบ...งานวจยหลกสตรผบรหารกระบวนการยตธรรมระดบสง (บ.ย.ส.)

วทยาลยการยตธรรมสานกงานศาลยตธรรม, ๕๔๘. หนา ๕๕ ซงใหขอมลวา “ทางปฏบตศาลยงวางเฉยเหมอนระบบกลาว

หา แมศาลจะเรมถามพยานบางแตใหพยานตอบรบรองวาทไดใหการตอคณะกรรมการ ป.ป.ช.นนเปนความจรง ศาลยงไม

เกงในการซกถามพยาน...ผพพากษาทซกถามปกตกคอเจาของสานวนผพพากษาอนๆสวนใหญนงฟงเฉยๆ อาจมการซกถาม

บางกมบางโอกาส...ผพพากษายงไมกลาใชค�าถามน�าในการซกถาม”.

๖๖ สมภาษณ วธร คลองมคณ, ผชวยผพพากษาศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง, ศาลฎกา,

๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๕.


เหตทในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกฎหมายก�าหนดเชนน..เพอเปนการปองกนมให

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองใชอ�านาจรฐหรอมอทธพลในทางคดตอไป..และดวยเหตทผถกฟองจะตองหยด

ปฏบตหนาท..กระบวนพจารณาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองจงตองกระท�า

โดยรวดเรว พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๑๙ จงบญญตใหศาลด�าเนนกระบวนพจารณาไตสวนพยานหลกฐานตอเนองตดตอ

กนไปทกวนท�าการจนกวาจะเสรจสนการพจารณา เวนแตจะมเหตสดวสยหรอเหตจ�าเปนอนอนมอาจกาวลวงได

๒.๔.๘ การบนทกถอยค�าส�านวนในการด�าเนนกระบวนพจารณา

ในคดอาญาทวไปศาลเปนผมหนาทจดบนทกถอยค�าส�านวน..(ประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

อาญา มาตรา ๑๐) แตในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองมการก�าหนดไวเปนพเศษในขอก�าหนดฯ

ขอ ๑๙ วา ในระหวางการพจารณานอกจากการจดบนทกรายงานกระบวนพจารณาเพอรวมไวในส�านวนแลว

ศาลยงตองบนทกการพจารณาโดยใชเครองบนทกเสยง และเครองมอบนทกภาพและเสยงทกคด คความม

สทธขอคดค�าเบกความพยานและรายงานกระบวนพจารณาดงกลาวของศาลไดตามวธการและเงอนไขทศาล

เหนสมควร

๒.๕ การท�าค�าพพากษา

คดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทอยในเขตอ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองประกอบดวยคด ๓ ประเภท ไดแก คดการยนบญชทรพยสนและหนสน คด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง และคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน การท�าค�า

พพากษาในคดทง ๓ ประเภทของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองใหถอเสยงขางมาก

โดยผพพากษาทเปนองคคณะทกคนตองท�าความเหนในการวนจฉยคดเปนหนงสอ พรอมทงตองแถลงดวย

วาจาตอทประชมกอนการลงมต (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๘ วรรคหนง ประกอบพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๒๐ วรรคหนง) เพอ

วตถประสงคในเรองความโปรงใส อกทงยงเปนการตรวจสอบการใชดลพนจตลอดจนการใหเหตผลประกอบ

การวนจฉยของผพพากษาแตละคน

ในการประชมเพอลงมต มประเดนทนาพจารณาคอ กรณททประชมองคคณะผพพากษามมตวา

จ�าเลยเปนผกระท�าผด ซงจะตองมมตในเรองการก�าหนดโทษตอไปนน ผพพากษาทเปนองคคณะทไดลงมต

ในประเดนกอนวาควรยกฟองเนองจากจ�าเลยไมมความผดนน..จะสามารถลงมตเกยวกบการก�าหนดโทษ

ไดหรอไม ตอกรณดงกลาวมบางทานเหนวา๖๗ ผพพากษาเหลานนนาจะไมมสทธลงมตเกยวกบการก�าหนด

โทษ อยางไรกตาม จากการศกษาถงแนวปฏบตของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ในปจจบนพบวา ในการท�าค�าวนจฉยกลาง ผพพากษาทเปนองคคณะทกคนจะถกผกพนใหตองลงมตในทก

ประเดนของคด๖๘ ดวยเหตน แมวาผพพากษาทานนนจะไดลงมตในประเดนกอนวาควรยกฟองเนองจาก

จ�าเลยไมมความผดกตาม แตเมอทประชมผพพากษาทเปนองคคณะเสยงขางมากมความเหนวาจ�าเลยเปน

๖๗ ไพโรจน วายภาพ, อำงแลวในเชงอรรถท ๔๕. หนา ๕๘.

๖๘ สมภาษณ บญรอด ตนประเสรฐ, ผพพำกษำอำวโสในศำลฎกำ, ศาลฎกา, ๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๕.


ผกระท�าผดแลว ความเหนอนเปนมตนนยอมมผลผกพนผพพากษาทกคนรวมทงผพพากษาฝายเสยงขางนอย

ทเหนวาควรยกฟองดวย ผลคอผพพากษาทเปนองคคณะทงหมดจะตองพจารณาลงมตในประเดนตอไปคอ

การใชดลพนจก�าหนดโทษ ดงนน ผพพากษาทมความเหนวาควรยกฟองจ�าเลยในประเดนเบองตน จงจ�าตอง

ลงมตในประเดนของการก�าหนดโทษอนเปนประเดนทตองพจารณาในล�าดบถดไปดวย แนวปฏบตในลกษณะ

เชนน สอดคลองกบหลกเรองการแสดงเจตนาของ “องคกรกลม”๖๙ ทวามตตางๆ ซงไดออกไป ยอมถอเปน

มตขององคกรทผกพนสมาชกในองคกรนนทกคน แมวาสมาชกดงกลาวจะเปนฝายเสยงขางนอยในการลงมต

นนกตาม ๗๐

ค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองใหเปดเผยโดยประกาศ

ในราชกจจานเบกษา สวนความเหนในการวนจฉยของผเปนองคคณะแตละคนใหเปดเผยตามวธทประธาน

ศาลฎกาก�าหนด (พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองฯ มาตรา ๒๐ วรรคสอง) ทงน เปนไปตามกลไกการตรวจสอบการปฏบตหนาทขององคกร

ตลาการโดยสาธารณะนนเอง

๒.๖ ผลของค�าพพากษา

เมอคดการตรวจสอบผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..ซงอยในเขตอ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองประกอบดวย คดการยนบญชทรพยสนและหนสน คดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมอง และคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน

ดงนน..ในหวขอนจะศกษาตอไปวาค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองตามคดแตละประเภทนนมผลในลกษณะอยางไร ผกพนบคคลใดบาง ซงสามารถแยกอธบายได

ตามแตละประเภทคด ดงน

๒.๖.๑ คดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน

ในคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน..หากศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองวนจฉยวา ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองผใดจงใจไมยนบญชฯ หรอจงใจยนบญชฯ ดวยขอความ

อนเปนเทจหรอปกปดขอเทจจรงทควรแจงใหทราบ ค�าพพากษาของศาลจะกอใหเกดผลในทางกฎหมาย คอ

ท�าใหผด�ารงต�าแหนงทางการเมองผนนตองพนจากต�าแหนงในวนทศาลมค�าวนจฉย (รฐธรรมนญฯ มาตรา

๒๖๓ วรรคสอง) อยางไรกด การพนจากต�าแหนงยอม ไมกระทบถงการทไดกระท�าไปในต�าแหนงหนาท

๖๙ องคกรกลม (Collective Organ) คอ องคกรของรฐทประกอบดวยสมาชกหลายคน เชน กรณขององคคณะผ

พพากษาศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทก�าลงพจารณาอยน โปรดดรายละเอยดเพมเตมใน สมยศ

เชอไทย, หลกกฎหมำยมหำชนเบองตน. พมพครงท ๕. กรงเทพฯ : วญญชน, ๒๕๕๒. หนา ๒๐๕ - ๒๐๘.

๗๐ อนง ในทางทฤษฎมผอธบายวา การวนจฉยปญหาตางๆ ในระบอบประชาธปไตยทใหกระท�าโดยเสยงขางมาก

ของสมาชกในองคกรนน จะตองถอวาเปนการวนจฉยของบคคลทกคนในองคกร เพราะในกรณเชนนยอมอนมานไดวา บคคล

ทกคนไดยนยอมพรอมใจมาตงแตแรกแลวทจะใหทกสงทกอยางเปนไปตามฝายขางมาก (หยด แสงอทย, คมอรฐธรรมนญ

และธรรมนญกำรปกครองรำชอำณำจกร. พมพครงท ๒. พระนคร : มงคลการพมพ, ๒๕๐๕. หนา ๑๓๓) และเมอถอวา

เปนการวนจฉยของบคคลทกคนดงกลาวแลว ผลทตามมากคอการวนจฉยนนยอมผกพนบคคลทกคนนนเอง


ทงไมตองคนเงนเดอน เงนประจ�าต�าแหนง ตลอดจนประโยชนตอบแทนอนทไดรบอนเนองมาจากการด�ารง

ต�าแหนงดงกลาวกอนศาลวนจฉยแตอยางใด (รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๓ วรรคสอง ประกอบ มาตรา ๙๒)

ผลอกประการหนงจากค�าพพากษาของศาล คอ..ผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองผนนตองหามมใหด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองหรอด�ารงต�าแหนงใดในพรรคการเมองเปนเวลาหาปนบแตวนทศาลวนจฉย

(รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๓ วรรคสอง)

นอกจากน ยงมความผดฐานจงใจไมยนบญชฯ หรอจงใจยนบญชฯ ดวยขอความอนเปนเทจ

หรอปกปดขอความจรงทควรแจงใหทราบตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและ

ปราบปรามการทจรตฯ มาตรา ๑๑๙ ตองระวางโทษจ�าคกไมเกนหกเดอน หรอปรบไมเกนหนงหมนบาท

หรอทงจ�าทงปรบอกดวย มขอควรสงเกตวา ตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญฯ วาดวยวธพจารณา

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๙ ซงเปนบทบญญตทก�าหนดเขตอ�านาจของ

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง มไดบญญตใหศาลมอ�านาจพจารณาพพากษา

คดความผดฐานจงใจไมยนบญชฯ หรอยนบญชฯ ดวยขอความอนเปนเทจ หรอปกปดขอเทจจรงทควร

แจงใหทราบแตอยางใด แตศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเหนวา ศาลมอ�านาจ

พจารณาพพากษาคดดงกลาวได โดยศาลใหเหตผลสรปไดวา มาตรา ๑๑๙ แหงพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญฯ มองคประกอบเหมอนกนกบรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๖๓ วรรคหนง อนเปนบทบญญตทแสดง

ถงเขตอ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ เหนอคดเกยวกบการยนบญชทรพยสนและหนสน ประกอบกบ

ตามบนทกเจตนารมณรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ ในมาตรา ๒๖๓ ไดแสดงใหเหนถงเหตท

รฐธรรมนญฯ บญญตใหศาลฎกาแผนกคดอาญาฯ เปนผวนจฉยคดเกยวกบการยนบญชฯ แทนศาล

รฐธรรมนญ วาเหตเพราะคดเหลานจ�าตองพจารณาวนจฉยเกยวกบการกระท�าความผดทางอาญาดวย ศาล

ฎกาแผนกคดอาญาฯ จงเหนวาตนมอ�านาจทจะพจารณาพพากษาความผดอาญาฐานจงใจไมยนบญชฯ

หรอจงใจยนบญชฯดวยขอความอนเปนเทจ หรอปกปดขอเทจจรงทควรแจงใหทราบดงกลาวขางตนได

(ค�าพพากษาศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ท อม.๑๒/๒๕๕๑)

๒.๖.๒ คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

เมอศาลมค�าพพากษาใหจ�าเลยในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองมความผดตามฟอง

ผลคอจ�าเลยยอมไดรบโทษส�าหรบความผดนนตามทก�าหนดไวในค�าพพากษา

๒.๖.๓ คดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน

ผลของค�าพพากษาในคดเกยวกบการรองขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดนไมวาจะเปนประเภท

คดรำรวยผดปกตหรอคดมทรพยสนเพมขนผดปกต คอ เมอศาลพจารณาแลวเหนวาผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองรำรวยผดปกตหรอมทรพยสนเพมขนผดปกต ศาลยอมมอ�านาจสงใหทรพยสนดงกลาวตกเปน

ของแผนดนได


๒.๗ การอทธรณค�าพพากษา

รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๗๘ วรรคสอง บญญตวาค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองถอเปนทสด เวนแตเปนกรณตามมาตรา ๒๗๘ วรรคสาม คอ ผตองค�าพพากษา

มพยานหลกฐานใหมซงอาจท�าใหขอเทจจรงเปลยนแปลงไปในสาระส�าคญ..กอาจยนอทธรณตอทประชม

ใหญศาลฎกาไดภายใน ๓๐ วนนบแตวนทมค�าพพากษา ทงน หลกเกณฑการยนอทธรณและการพจารณา

วนจฉยอทธรณใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก�าหนด (มาตรา๒๗๘ วรรคส) ทงน ในปจจบน

ทประชมใหญศาลฎกาไดออกระเบยบวาดวยหลกเกณฑการอทธรณค�าพพากษาศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..ในกรณมพยานหลกฐานใหมซงอาจท�าใหขอเทจจรงเปลยนแปลงไปในสาระ

ส�าคญ พ.ศ. ๒๕๕๑ เพอก�าหนดถงหลกเกณฑอนเปนรายละเอยดของการยนอทธรณค�าพพากษาไวแลว



บทท ๖

บทวเคราะหและขอเสนอแนะ

จากการศกษาระบบการพจารณาวนจฉยคดการเมองในศาลยตธรรม ซงคณะผวจยไดแบงออกเปน

สองประเภทหลก ไดแก คดเลอกตง และคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง โดยศกษาทงทางทฤษฎ

ระบบกฎหมายตางประเทศ และระบบกฎหมายไทยทงในแงพฒนาการทางประวตศาสตรและสภาพกฎหมาย

ในปจจบนแลว คณะผวจยมบทสรปและขอเสนอแนะเพอพฒนาระบบการพจารณาวนจฉยคดเลอกตง และ

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองใน ๖ ประเดน ดงน

๑. ความเหมาะสมของการมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๑.๑ การศกษาเปรยบเทยบระบบกระบวนการยตธรรมในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองของประเทศตางๆ

จากการส�ารวจกระบวนการยตธรรมในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในหลายประเทศ

พบวามลกษณะแตกตางกนไปซงสามารถจดกลมได ๔ รปแบบ ดงน

รปแบบแรก ศาลยตธรรมตามกระบวนการปกตมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

กลมประเทศทใชรปแบบน ไดแก สหพนธสาธารณรฐเยอรมน สาธารณรฐอตาล สาธารณรฐโปรตเกส

และสหราชอาณาจกรบรเตนใหญ ประเทศทเลอกใชรปแบบนเพราะตงอยบนพนฐานของหลกความเสมอภาค

ซงเรยกรองใหบคคลทกคนตองอยภายใตกฎหมายและเสมอภาคกนตอหนากฎหมาย เมอบคคลทวไปกระท�า

ความผดอาญากตองเขาสกระบวนการยตธรรม ถกด�าเนนคด ฟองรอง และพจารณาตามกระบวนการปกต

ดงนน ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกระท�าความผดอาญากตองใชกระบวนการตามปกตเชนบคคลธรรมดา

ดจกน การสรางกระบวนการยตธรรมแบบเฉพาะใหแกผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง เทากบวาเปนการเลอก

ปฏบตโดยอาศยต�าแหนงหรอคณสมบตของผกระท�าความผดอาญา ยอมขดกบหลกความเสมอภาค อยางไร

กตาม เพอมใหเปนการเปดโอกาสใหใชการด�าเนนคดอาญาเปนชองทางในการกลนแกลงกน รฐธรรมนญจง

ก�าหนดใหการด�าเนนคดอาญาตอรฐมนตรจะเรมตนไดกตอเมอไดรบอนญาตจากสภาผแทนราษฎรเสยกอน

รปแบบทสอง ศาลรฐธรรมนญมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

กลมประเทศทใชรปแบบน ไดแก สาธารณรฐออสเตรย เพราะพจารณาวาขอพพาทในคดอาญาของ

รฐมนตรมความสมพนธกบการปฏบตหนาท ซงมความสมพนธใกลชดกบรฐธรรมนญและการเมอง จงควรให

ศาลรฐธรรมนญมอ�านาจหนาทพจารณาวนจฉย มากกวาทจะใหศาลอาญาตามกระบวนการปกต

รปแบบทสาม ศาลฎกาหรอศาลอทธรณมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

กล มประเทศทใชรปแบบน ไดแก ราชอาณาจกรเบลเยยม ราชอาณาจกรเนเธอรแลนด

และราชอาณาจกรสเปน ประเทศทเลอกใชรปแบบนตองการประสานวตถประสงคสองประการอนไดแก

กระบวนการยตธรรมในคดอาญาของรฐมนตรตองสรางหลกประกนใหแกรฐมนตรในการปฏบตหนาทได

พรอมๆ กบไมปกปองรฐมนตรใหหลดพนจากการถกด�าเนนคด จงก�าหนดใหมองคกรเฉพาะขนท�าหนาท

กลาวโทษหรอรเรมคดอาญาของรฐมนตร (เชน อยการหรอสภาผแทนราษฎร) และใหศาลฎกาหรอศาล


อทธรณมอ�านาจหนาทพจารณาพพากษาคดดงกลาว

รปแบบทส ศาลพเศษมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

กลมประเทศทใชรปแบบน ไดแก สาธารณรฐฝรงเศส สาธารณรฐเฮลเลนก (กรซ) และสาธารณรฐ

ฟนแลนด ประเทศทเลอกใชรปแบบนอธบายวาผด�ารงต�าแหนงทางการเมองปฏบตหนาทเพอประโยชน

สาธารณะ...และการปฏบตหนาทนนยอมมโอกาสผดพลาดได จงยอมมกระบวนการเฉพาะเพอคมครอง

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองดวย และการกระท�าความผดอนเกดจากการปฏบตหนาท ยอมเกยวพนกบ

การบรหารไมมากกนอย หากใชกระบวนการปกตกบคดเหลานอาจเปนการเปดโอกาสใหองคกรตลาการได

เขามาแทรกแซงการบรหารได จงสมควรสรางกระบวนการยตธรรมเฉพาะส�าหรบคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมอง โดยจดตงศาลพเศษใหท�าหนาทพจารณาคดอาญาของรฐมนตร...ซงศาลพเศษดงกลาว

จะมองคประกอบผสมกนสองสวนระหวางสมาชกรฐสภาและผพพากษาอาชพ หรออาจประกอบไปดวย

ผพพากษาอาชพจากศาลตางๆ ซงมาจากการเลอกของสมาชกรฐสภา

๑.๒ แนวคดและความเปนมาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

กรณกระบวนการยตธรรมคดอาญาตอผด�ารงต�าแหนงทางการเมองของประเทศไทย จากการส�ารวจ

งานวจย ต�ารา บทความ และเอกสารตางๆ คณะผวจยพบวา งานวจยเรอง “ระบบการตรวจสอบทจรต

ของผด�ารงต�าแหนงระดบสง” ของบวรศกด อวรรณโณ๑ เปนงานชนแรกๆ ทน�าเสนอเรองดงกลาว ในงาน

ชนน บวรศกด อวรรณโณ ไดน�าเสนอกระบวนการยตธรรมคดอาญาตอผด�ารงต�าแหนงทางการเมองของหลาย

ประเทศ...โดยเนนหนกไปทกระบวนการยตธรรมคดอาญาของประธานาธบดและรฐมนตรในระบบกฎหมาย

ฝรงเศส การถอดถอนผด�ารงต�าแหนงออกจากต�าแหนง (Impeachment) ในระบบกฎหมายสหรฐอเมรกา

และองกฤษ นอกจากน เขายงไดชใหเหนถงสภาพปญหาเกยวกบองคกรและกระบวนการตรวจสอบการทจรต

ของขาราชการระดบสงและผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมายไทยตงแตอดตจนถง พ.ศ. ๒๕๓๘

และในตอนทายของงานวจย บวรศกดไดเสนอใหปรบปรงระบบการตรวจสอบการทจรตของผด�ารงต�าแหนง

ระดบสง...โดยจดตงคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาตใหเปนองคกรอสระในระดบ

รฐธรรมนญ และจดตงศาลเฉพาะเพอท�าหนาทพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง โดยใชชอ

วา “คณะตลาการอาญาธร”

บวรศกดเหนวา การจดตงศาลพเศษขนมาท�าหนาทพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองไมขดกบหลกความชอบดวยกฎหมายในทางอาญา เพราะศาลพเศษและวธพจารณาคดพเศษไดก�าหนด

ไวกอนทบคคลจะถกด�าเนนคด ๒ นอกจากนน การจดตงศาลพเศษดงกลาวกไมขดกบหลกความเสมอภาคดวย

๑ บวรศกด อวรรณโณ, ระบบกำรตรวจสอบทจรตของผด�ำรงต�ำแหนงระดบสง. เสนอตอ คณะกรรมการพฒนา

ประชาธปไตย (คพป.). ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.), ๒๕๓๘. งานวจยของบวรศกด อวรรณโณ ชนน เปนงาน

วจยในสวนหนงของโครงการ “รายงานการวจยเพอจดท�าขอเสนอการปฏรปการเมองไทย” เสนอตอคณะกรรมการพฒนา

ประชาธปไตย (คพป.) โดยในโครงการนมรายงานเกยวกบขอเสนอตางๆ เพอการปฏรปการเมองรวม ๑๕ เลม และรายงาน

ทง ๑๕ เลมนกเปนขอมลส�าคญทน�าไปใชประกอบการยกรางรฐธรรมนญโดยบทบญญตในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช ๒๕๔๐ หลายสวนไดรบแนวคดจากรายงานชดดงกลาว

๒ เพงอำง, หนา ๖๓.


เพราะ “เมอผกระท�ำผดไมใชคนธรรมดำทวไป ทงกำรกระท�ำกไมใชควำมผดอำญำธรรมดำ แตมลกษณะ

เปนกำรกระท�ำทำงกำรเมองหรอนโยบำยในกำรใชอ�ำนำจระดบสงแทนรฐ (acte de nature politique et

pénal) เรำจะยงคงใชองคกรและกระบวนกำรธรรมดำทใชกบคนธรรมดำมำพจำรณำควำมผดเชนนโดยถอ

หลกควำมเสมอภำค (equality) ระหวำงคนธรรมดำกบผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองระดบสงหรอไม ... อนท

จรงเรำจะใชหลกควำมเสมอภำคในกรณนไมได เพรำะสถำนะบคคลผกระท�ำผด และลกษณะกำรกระท�ำผดไม

เหมอนกบกรณบคคลธรรมดำกระท�ำผด กำรพจำรณำคดบคคลเหลำนดวยองคกรพเศษ และวธพจำรณำคด

พเศษแตกตำงจำกกำรพจำรณำคดอำญำหรอทจรตธรรมดำ จงเปนสงทสมควรท�ำอยำงยงตำมหลกทวำตอง

ปฏบตตอสงทเหมอนกนดวยวธเดยวกน แตตองปฏบตตอสงทตำงกน ดวยวธทตำงกน จงจะเปนหลกเสมอ

ภำคทแทจรง ดงนน ประเทศทงหลำยสวนใหญจงสรำงองคกรและกระบวนพเศษส�ำหรบพจำรณำคดประเภท

นแยกออกจำกกระบวนกำรธรรมดำ” ๓

เมอสมควรก�าหนดใหมกระบวนการยตธรรมในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองขนเปนการ

พเศษโดยเฉพาะแลว ปญหาตอมากคอ องคกรและกระบวนการเชนวาควรเปนอยางไร บวรศกดเหนวา ระบบ

การถอดถอนออกจากต�าแหนง หรอ Impeachment ทใชในสหรฐอเมรกาและองกฤษ รวมทงจน ไมเหมาะ

สมกบประเทศไทย เพราะ นกการเมองดวยกนเปนผมอ�านาจพจารณาถอดถอนนกการเมองดวยกนออกจาก

ต�าแหนง ท�าใหอาจเกดการเลนพรรคเลนพวกกนได อกทงความผดทพจารณานนเนนไปทความรบผดชอบ

ทางการเมองมากกวาความผดอาญา และตลอดระยะเวลาทผานมาในประเทศไทย สมาชกสภาไมเคยลงมต

ใหสมาชกสภาดวยกนพนจากต�าแหนงไดเลย ดงนน ระบบการพจารณาโดยใหนกการเมองดวยกนพจารณา

กนเองยอมไมเหมาะสมกบประเทศไทย๔

ในรายงานวจยชนน บวรศกดจงเสนอใหมการจดตงศาลพเศษขนท�าหนาทพจารณาคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองและใชกระบวนพจารณาคดแบบพเศษ ดงเชนทปรากฏในประเทศฝรงเศส

แตในรายละเอยดของขอเสนอของเขานนมความแตกตางจากระบบกฎหมายฝรงเศสอย โดยเฉพาะกรณ

องคประกอบของศาลพเศษทเขาใหชอวา “คณะตลาการอาญาธร” นน มสดสวนทมาจากผพพากษาศาลฎกา

จ�านวน ๑๐ คน

๓ เพงอำง, หนา ๖๕.

๔ เพงอำง, หนา ๖๖.


และมาจากสมาชกของสภาทผ ถกกล าวหาไม ได เป นสมาชกสภานนอก . .๕..คน๕..ในขณะทศาล

ยตธรรมแหงสาธารณรฐของฝรงเศสมองคประกอบจากสมาชกสภาผแทนราษฎร ๖ คน สมาชกวฒสภา ๖

คนและผพพากษาศาลฎกาอก..๓..คน..

ในดานกระบวนการพจารณาการขอใหทรพยสนตกเปนของแผนดน..และด�าเนนคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..บวรศกดเสนอใหมการจดตงคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรต

แหงชาต (คณะกรรมการ ป.ป.ป.) ท�าหนาทไตสวนขอเทจจรงเบองตน แลวท�าส�านวนสรปขอเทจจรงเบองตน

สงใหคณะตลาการอาญาธรซงเปนองคกรชขาดและใชวธพจารณาระบบไตสวน..ซงคณะตลาการอาญาธรน

จะตองพจารณาโดยยดส�านวนของคณะกรรมการ..ป.ป.ป. เปนหลกและผพพากษาทกคนจะตองวนจฉยโดย

แตละคนจะเขยนค�าพพากษาของตนเอง ค�าพพากษาสวนตนดงกลาวจะตองระบผลค�าวนจฉยในแตละฉบบ

ทง ๑๕ ฉบบและเผยแพรในราชกจจานเบกษา๖

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองปรากฏขนเปนครงแรกในระบบกฎหมาย

ไทยเมอป พ.ศ. ๒๕๔๐ โดยรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ หมวด ๘ ศาล สวนท ๓

ศาลยตธรรม มาตรา ๒๗๒ วรรคสอง๗ และวรรคสาม๘ ไดก�าหนดใหมการจดตงแผนกคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองไวในศาลฎกาขนเปนการเฉพาะ โดยมอ�านาจหนาทในการพจารณาคดอาญาของผด�ารง

๕ ในงานวจยชนน บวรศกด อวรรณโณไดเสนอรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ในสวนทเกยวของกบทมา

ของคณะตลาการอาญาธร ดงน

มาตรา ๙ “คณะตลำกำรอำญำธรประกอบดวยประธำนตลำกำรอำญำธรคนหนง ตลำกำรอำญำธรประจ�ำ ๙ คน

ซงพระมหำกษตรยทรงแตงตง และตลำกำรอำญำธรเฉพำะคด ๕ คนซงประธำนตลำกำรอำญำธรแตงตงมำจำกตลำกำร

อำญำธรทสภำผแทนรำษฎร พฤฒสภำหรอสภำทปรกษำรำชกำรแผนดนเลอก ทงน ตำมทก�ำหนดไวในรฐธรรมนญน

ตลำกำรอำญำธรเฉพำะคดทสภำใดสภำหนงแตงตง จะนงพจำรณำคดทสมำชกสภำนนถกด�ำเนนคดมได”

มำตรำ ๑๐ “กำรเลอกประธำนตลำกำรอำญำธรและตลำกำรอำญำธรประจ�ำใหด�ำเนนกำร ดงน

(๑) ใหทประชมใหญศำลฎกำเลอกผพพำกษำศำลฎกำตำมล�ำดบอำวโสสงสด ๑๐ คน นอกจำกประธำนศำลฎกำ

เปนตลำกำรอำญำธรประจ�ำ

(๒) ใหตลำกำรอำญำธรตำม (๑) ประชมเลอกตลำกำรอำญำธรประจ�ำคนหนงขนเปนประธำนตลำกำรอำญำธร”

มำตรำ ๑๑ “กำรเลอกและกำรแตงตงตลำกำรอำญำธรเฉพำะคดใหด�ำเนนกำรดงน

(๑) ในสมยประชมสำมญครงแรกภำยหลงกำรเลอกตงทวไปทกครง ใหสภำผแทนรำษฎร พฤฒสภำ และสภำท

ปรกษำรำชกำรแผนดนเลอกตลำกำรอำญำธรเฉพำะคดสภำละ ๕ คน

(๒) เมอมกำรด�ำเนนคดโดยคณะตลำกำรอำญำธร ใหประธำนตลำกำรอำญำธรแตงตงตลำกำรอำญำธรเฉพำะคด ๕

คนมำจำกตลำกำรอำญำธรตำม (๑) ใหรวมพจำรณำคด ซงสมำชกของสภำทเลอกตำม (๑) นนมไดถกด�ำเนนคด”

โปรดด บวรศกด อวรรณโณ, เพงอำง, หนา ๗๔ – ๗๕.

๖ โปรดด บวรศกด อวรรณโณ, เพงอำง, หนา ๖๘.

๗ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (๒๕๔๐) มาตรา ๒๗๒ วรรคสอง “ใหมแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองในศาลฎกา โดยองคคณะผพพากษาประกอบดวยผพพากษาในศาลฎกาซงด�ารงต�าแหนงไมตำกวาผพพากษา

ศาลฎกา จ�านวนเกาคน ซงไดรบเลอกโดยทประชมใหญศาลฎกาโดยวธลงคะแนนลบ และใหเลอกเปนรายคด”

๘ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (๒๕๔๐) มาตรา ๒๗๒ วรรคสาม “อ�านาจหนาทของศาลฎกาแผนกคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองและวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..ใหเปนไปตามทบญญตไวใน

รฐธรรมนญนและในกฎหมายประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง”


ต�าแหนงทางการเมอง..การพจารณาถงเหตผลและความเปนมาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผ ด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองจงจ�าเปนตองยอนกลบไปส�ารวจตรวจสอบรายงานการประชมของคณะกรรมาธการยกราง

รฐธรรมนญและรายงานการประชมของสภารางรฐธรรมนญ

ในรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยทเสนอเขาไปครงแรกนน ก�าหนดใหม “คณะตลาการคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” ซงประกอบไปดวยผพพากษาศาลฎกา ๑๑ คน สมาชกสภาผแทนราษฎร

๕ คน และสมาชกวฒสภา ๕ คน๙ อยางไรกตาม ในชนหลงไดมการเปลยนแปลงองคประกอบใหม โดยตดสดสวน

ทมาจากสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาออกไป และก�าหนดใหเปนแผนกหนงในศาลฎกา๑๐..โดยให

เรยกชอวา “ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” จากการส�ารวจรายงานการประชมสภา

รางรฐธรรมนญแลว...คณะผวจยวเคราะหถงสาเหตของการเปลยนองคประกอบของศาลทมอ�านาจหนาทในการ

พจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองดงกลาวได ๓ ประการ ดงน

ประการทหนง..วฒนธรรมทางกฎหมายไทยไมคนชนกบองคกรวนจฉยชขาดคดหรอองคกรตลาการแลว

มองคประกอบจากองคกรอนๆ ทไมใชศาลดวยกนเขามารวมดวย โดยเฉพาะอยางยง หากเปนตวแทนจากฝาย

การเมองเขามาดวยแลว ยอมเกดความคลางแคลงใจและกงวลใจในหมผพพากษาวาตวแทนจากฝายการเมองจะเขา

มาแทรกแซงความเปนอสระของศาล และท�าใหองคกรดงกลาวไมเหลอสถานะของความเปนองคกรตลาการ

ประการทสอง ตวแทนจากฝายการเมองทเขามาเปนสวนหนงของศาลทมอ�านาจหนาทในการพจารณาคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง อาจขาดความรความเชยวชาญในการพจารณาคด โดยเฉพาะอยางยงเรอง

การด�าเนนกระบวนพจารณา การแสวงหาขอเทจจรง และการเขยนค�าพพากษา

๙ “... แลวกมกำรตงคณะตลำกำรคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองซงเปนองคกรพเศษขนมำ ประกอบดวยทาน

ผพพากษาศาลฎกา ๑๑ ทานแลวกประกอบดวยสมาชกของรฐสภาแตละสภาอกสภาละ ๕ ทาน” (พงษเทพ เทพกาญจนา,

ใน รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย วนพธท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๐,

หนา ๔/๑)

๑๐ “ปญหำทวำศำลพเศษทวำนน คณะตลำกำรคดอำญำมขอโตแยงวำเปนอ�ำนำจอะไร เพรำะไมอยในหมวดศำล ไมอยใน

หมวดรฐสภำ ไมอยในหมวดนตบญญต ท�ำใหเกดขอโตแยงตรงนได กระผมดแลวครบ ทำนประธำนครบวำ เรำสำมำรถทจะบรรล

วตถประสงคเดยวกนโดยลดขอโตแยงตำงๆ ทมคนตงค�ำถำมตอคณะตลำกำรคดอำญำกำรเมองดวยกำรเมองอยในศำลฎกำนนเอง

แลวกองคคณะผพพำกษำนนกใหทประชมใหญศำลฎกำเลอกเปนรำยคด ไมอยประจ�ำครบ เลอกมำเปนรำยคดเลย แลวไมตองม

องคประกอบของสมาชกของทงสองสภาเขาไป เพราะเวลาไปท�าประชาพจารณนน ประชาชนถามมากครบวา สมาชกของทง

สองสภานน หนงมประสบการณ มความเชยวชาญในการชงนำหนกค�าพยานแคไหน มความเปนกลางแคไหน เปนค�าถามทเรา

คงจะอธบายไดยาก ความเชยวชาญนนแนนอนทสดครบวา สมาชกรฐสภาคงจะไมสามารถมความเชยวชาญไดเชนเดยวกบ

ผพพากษาทนงพจารณาคดมาเปนเวลา ๒๐ - ๓๐ ป จดตรงนครบ... ใหศำลคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง ซงจำก

กำรรบฟงประชำพจำรณนนประชำชนตองกำรใหมศำลพเศษตรงน แตขอใหศำลอยในศำลฎกำ แลวกองคคณะนนมำจำกผพพำกษำ

ศำลฎกำ ๙ คน ซงทประชมใหญศำลฎกำเลอกเปนรำยคด โดยกำรลงคะแนนลบ ไมใชประจ�ำ กำรเปนประจ�ำนน กำรทมผพพำกษำ

ประจ�ำนนกมผทตงขอสงเกตวำไมนำจะดเทำกบกรณทมกำรเลอกเปนรำยคด เพรำะถำมคนประจ�ำอย อยเปนเวลำนำนรวำจะ

พจำรณำคดนกกำรเมอง กอำจจะมผทพยำยำมจะสรำงควำมสมพนธกบทำนผพพำกษำทอยประจ�ำเหลำน แตกำรเลอกเปนคดนน

กจะตดปญหำทจะมกำรพยำยำมสรำงควำมสมพนธระหวำงนกกำรเมองกบทำนผพพำกษำทจะตองมำพจำรณำคดส�ำหรบนกกำร

เมอง” (พงษเทพ เทพกาญจนา, ใน รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย วนพธท

๒๕ มถนายน พ.ศ.๒๕๔๐, หนา ๔/๒)


ในทายทสด รฐธรรมนญฯ (๒๕๔๐) จงก�าหนด “ใหมแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองในศาลฎกา” โดยก�าหนดองคประกอบขององคคณะผพพากษาประกอบดวย “ผพพากษาในศาลฎกาซง

ด�ารงต�าแหนงไมตำกวาผพพากษาศาลฎกาจ�านวน ๙ คน” และ ไมเปดโอกาสใหคความโตแยงค�าพพากษา

ของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ๑๑ และตอเนองในรฐธรรมนญฯ (๒๕๕๐) ยงคง

องคประกอบเดม เพยงแตขยายคณสมบต “ผพพากษาอาวโสซงเคยด�ารงต�าแหนงไมตำกวาผพพากษาศาล

ฎกา” ใหสามารถไดรบเลอกใหพจารณาคดได และขยายอ�านาจใหทประชมใหญศาลฎกามดลพนจแตงตง “ผ

ไตสวนอสระ” เพอท�าหนาทแทนคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาตได๑๒ และไดเปด

ชองทางใหมการ “อทธรณ” ตอทประชมใหญศาลฎกา ๑๓

จากการส�ารวจวรรณกรรมทางกฎหมายและรายงานการประชมของคณะกรรมาธการยกราง

รฐธรรมนญ และรายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญแลว จะเหนไดวา ความคดเรองการมศาลพเศษเพอ

ท�าหนาทพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองของไทยไดรบอทธพลมาจากระบบกฎหมาย

ฝรงเศสคอนขางมาก คณะผวจยจงเหนสมควรศกษาเปรยบเทยบประวตความเปนมาของศาลยตธรรมแหง

สาธารณรฐทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของรฐมนตรโดยเฉพาะในระบบกฎหมายฝรงเศส กบศาลฎกาแผนก

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมายไทย

ก�าเนดของศาลเฉพาะทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของรฐมนตรในฝรงเศสนน..เกดจากความคดท

ตองการใหความคมกนแกรฐมนตรและรบประกนวาการปฏบตหนาทของรฐมนตรจะไมสะดดลง และเลงเหน

วาคดอาญาของรฐมนตรนนมลกษณะพเศษ ไมอาจใชศาลทประกอบดวยผพพากษาอาชพลวนๆ ท�าหนาท

พจารณาคดแตเพยงผเดยวได..จงจ�าเปนตองจดตงศาลพเศษขนมาท�าหนาทพจารณาคดอาญาของรฐมนตร

เปนการเฉพาะ ซงในระยะเรมแรก องคประกอบของศาลนนม “นกการเมอง” มากกวา “ผพพากษาอาชพ”

ผพพากษาในศาลทมอ�านาจพจารณาคดอาญาของรฐมนตร คอ สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา

ทคดเลอกกนเองขนมา และการด�ารงต�าแหนงของผพพากษาเหลานกไมมเสถยรภาพเทาไรนก เพราะตอง

เลอกผพพากษาใหมทกครงตามวาระของสภา จนกระทง เรมเหนกนวา ศาลในลกษณะ “การเมอง” เชนน

เปนอปสรรคตอการด�าเนนคดอาญาของรฐมนตร จงแกไขในป ค.ศ. ๑๙๙๓ ดวยการเตมผพพากษาอาชพจาก

ศาลฎกาเขาไปรวมดวย

๑๑ รฐธรรมนญฯ (๒๕๔๐) มาตรา ๓๑๑ วรรคทาย “ค�ำสงและค�ำพพำกษำของศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรง

ต�ำแหนงทำงกำรเมองใหเปดเผยและเปนทสด”. ๑๒ รฐธรรมนญฯ (๒๕๕๐) มาตรา ๒๗๕ ถงมาตรา ๒๗๗ ๑๓ รฐธรรมนญฯ (๒๕๕๐) มาตรา ๒๗๘ วรรคสาม “ในกรณทผตองค�ำพพำกษำของศำลฎกำแผนกคดอำญำของผ

ด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองมพยำนหลกฐำนใหม ซงอำจท�ำใหขอเทจจรงเปลยนแปลงไปในสำระส�ำคญ อำจยนอทธรณตอท

ประชมใหญศำลฎกำภำยในสำมสบวนนบแตวนทมค�ำพพำกษำของศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมอง

ได”

การอทธรณ” ตามมาตรา ๒๗๘ วรรคสามน ไมใช “อทธรณ” ตามหลกวชาในกฎหมายวธพจารณาความ และไมใช

การขอพจารณาคดใหมดวย เมอพจารณาตามหลกวชาแลว การทรฐธรรมนญ มาตรา ๒๗๘ วรรคสาม เปดโอกาสใหมการ

อทธรณได กยงไมถอวาเปนการอทธรณโตแยงค�าพพากษาอยางแทจรง โปรดดรายละเอยดไดในบทเดยวกน ในประเดนท ๓


ในขณะทศาลฎกาแผนกคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองของไทยนนกอตงขนโดยม

วตถประสงค ๓ ประการ

ประการแรก ตองการจดการกบการทจรตคอรรปชนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง โดยอางวา

ตลอดระยะเวลาทผานมาไมสามารถน�านกการเมองทถกกลาวหาวาทจรตคอรรปชนใหรบโทษได ๑๔

วตถประสงคในประการแรกนมขอควรสงเกต...ดงน...กอนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช ๒๕๔๐ ใชบงคบ ระบบกฎหมายไทยก�าหนดใหศาลยตธรรมมเขตอ�านาจพจารณาคดอาญาของผ

ด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามกระบวนการปกต ตอมา มขอวพากษวจารณวากระบวนการยตธรรมตามปกต

ไมสามารถลงโทษนกการเมองททจรตคอรรปชนได จงจ�าเปนตองจดตงศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองขนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ อยางไรกตาม ศาลฎกา

แผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเปนแผนกหนงในศาลฎกาซงสงกดในระบบและองคาพยพ

เดยวกนกบศาลยตธรรม ในเมอผรางรฐธรรมนญอางวาการด�าเนนคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ในศาลยตธรรมตามกระบวนการปกตไมสามารถจดการนกการเมองททจรตได แลวเหตใดจงยงก�าหนดให

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองซงเปนศาลในระบบเดมมเขตอ�านาจพจารณาคด

เหลานอก อาจกลาวกนวาตลอดระยะเวลาทผานมา การด�าเนนคดอาญาตอผด�ารงต�าแหนงทางการเมองใน

ประเทศไทย มปญหาอยทขนตอนการสบสวนสอบสวนและการสงฟอง ซงผด�ารงต�าแหนงทางการเมองม

อทธพลและอาจเขาแทรกแซงกระบวนการเหลานได ท�าใหเมอเรองมาถงศาล กไมสามารถพจารณาลงโทษได

หากกลาวเชนน นนหมายความวาหากตองการแกไขปญหาเชนวา กตองมงไปทการจดการเรองกระบวนการ

ยตธรรมในขนตอนการสบสวนสอบสวนและการสงฟอง ซงปจจบนน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

กก�าหนดใหมคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต...ซงเปนองคกรอสระแยกออกจาก

รฐบาลท�าหนาทดงกลาว คณะผวจยเหนวาการจดตงศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองจงไมอาจเปนวธการเดยวทสามารถแกไขปญหาการทจรตคอรรปชนของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองได

อยางเบดเสรจ

ประการทสอง..ตามหลกการในรฐธรรมนญและประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาให

สนนษฐานไวกอนวาจ�าเลยเปนผบรสทธ ทงน เปนหนาทของโจทกทจะตองน�าพยานหลกฐานตางๆ มาพสจน

จนเชอไดโดยปราศจากเหตอนควรสงสยวาจ�าเลยเปนผกระท�าความผด (proof...beyond reasonable

doubt) และหากมเหตอนควรสงสยวาจ�าเลยกระท�าความผดจรงหรอไม ตองยกประโยชนแหงความสงสย

นนใหจ�าเลย ซงกรณเปนดงทไดกลาวแลววาในคดประเภทน โดยมากบคคลผเกยวของหรอรเหนมกเปนผ

กระท�าความผดดวย จงเปนการยากในการหาพยานหลกฐานมาพสจนความผดของจ�าเลยใหไดตามมาตรฐาน

ทกฎหมายก�าหนด

ประการทสาม บคคลผเกยวของหรอรเหนการกระท�าดงกลาวมกไมใหความรวมมอในการรองเรยน

ฟองรอง หรอเปนพยาน เพราะตางกเปนผผดดวยกนทงสน (เชน เปนผใหสนบนในกรณทผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองรบสนบน ซงทงผใหและผรบตางกมความผดตามประมวลกฎหมายอาญา)

๑๔..“กำรตงคณะตลำกำรคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองนนทมองคกรพเศษขนมำกมำจำกสมมตฐำนท

บอกวำ ในชวงเวลา ๑๐ - ๒๐ ปทผานมานนเราแทบจะไมเหนผด�ารงต�าแหนงทางการเมองสงๆ ถกลงโทษในคดอาญา

เลย...” (พงษเทพ เทพกาญจนา, ใน รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย

วนพธท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๐, หนา ๔/๑)


หากศกษาเปรยบเทยบประวตความเปนมาระหวางศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐทท�าหนาทพจารณา

คดอาญาของรฐมนตรโดยเฉพาะในระบบกฎหมายฝรงเศส..กบศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองในระบบกฎหมายไทยแลว คณะผวจยมความเหน ดงตอไปน

๑)..การจดตงศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองของประเทศไทย..โดยให

เหตผลวา ระบบกระบวนการยตธรรมตามปกตแบบเดมไมสามารถจดการปญหาทจรตคอรรปชนของ

นกการเมองได ดงนน จงจ�าเปนตองสรางระบบใหมขนเปนการเฉพาะ เหตผลเชนนนาจะไมสมบรณนก เพราะ

ในทสดแลว ระบบใหมทวากด�าเนนการโดยศาลในองคาพยพเดยวกนกบระบบเดม เพยงแตวาในระบบใหมน

จดตงแผนกเฉพาะขนมาพจารณา มองคคณะ ๙ คน ใชวธพจารณาในระบบไตสวน และเมอศาลมค�าพพากษา

แลวถอเปนทสด ซงท�าใหเกดปญหาใหมตามมา คอ การพจารณาพพากษาคดอาญาโดยศาลชนเดยวยอม

กระทบสทธในการไดรบการพจารณาคดอาญาโดยศาลสองชนขนไป การแกไขปญหาทจรตคอรรปชนจ�าเปน

ตองอาศยกลไกหลายประการประกอบกน และการพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองกตอง

ประกนสทธของคความในการไดรบการพจารณาคดอาญาโดยศาลสองชนขนไป สถานะของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองกด ขอสงสยวาผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทจรตคอรรปชนกด ไมควรเปนสาเหตทท�าใหผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองไมมสทธในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป

๒)..วตถประสงคของการตงศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองขนเปนการ

เฉพาะเพอจดการนกการเมองททจรตคอรรปชนเพราะกระบวนการยตธรรมตามระบบปกตไมอาจจดการได

วตถประสงคเชนนอาจสงผลใหสาธารณชนคาดหมายไปวาดชนชวดความส�าเรจของศาลฎกาแผนกคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง กคอ จ�านวนนกการเมองทถกพพากษาลงโทษ

๓)..หากพจารณาศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองของประเทศไทยโดย

อางตวอยางของตางประเทศเปรยบเทยบ โดยเฉพาะอยางยงประเทศฝรงเศส กจะเหนไดชดเจนวา สาเหต

ของการก�าเนดขนและวตถประสงคนนไมตรงกนอยางสนเชง ศาลพเศษส�าหรบคดอาญาของรฐมนตรใน

สาธารณรฐฝรงเศสนนเรมตนจากความตองการคมกนรฐมนตร และลกษณะพเศษของความผดอาญาอน

เกดจากการปฏบตหนาทของรฐมนตร ตอมาเหนกนวาศาลดงกลาวไมสามารถลงโทษรฐมนตรไดเลย เพราะ

เปนองคกรทางการเมองมากเกนไปจงเตมผพพากษาอาชพเขาไป ในขณะทประเทศไทยเรมตนจากตองการ

จดการนกการเมองททจรตคอรรปชน การน�ารปแบบศาลพเศษทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของรฐมนตรใน

สาธารณรฐฝรงเศสมาประยกตใชกบระบบกฎหมายไทย จงนบวามวตถประสงคของการกอตงทแตกตางกน

อยางยง

๑.๓ ขอดและขอเสยของการมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

เพอประโยชนในการพจารณาถงความเหมาะสมของการมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผ ด�ารง

ต�าแหนงทางการเมอง คณะผวจยขอน�าเสนอขอดและขอเสย ดงตอไปน

ขอดของการมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๑)..มองคกรทท�าหนาทพจารณาคดอาญาของผ ด�ารงต�าแหนงทางการเมองโดยเฉพาะ..และม

กระบวนการพจารณาคดโดยเฉพาะ..ซงเหมาะสมกบลกษณะของคดทมความเกยวพนกนทงในทางคดอาญา

และความรบผดชอบทางการเมอง..และบคคลทอยภายใตเขตอ�านาจศาลกเปนผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

และขาราชการระดบสง..ซงมอ�านาจหนาทและบทบาททแตกตางไปจากบคคลทวไป


๒) การพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเปนไปอยางรวดเรว เพราะมศาลทท�า

หนาทตดสนคดโดยเฉพาะ และมองคกรเฉพาะทท�าหนาทไตสวนขอเทจจรงและท�าส�านวนเพอสงฟอง

๓) ระบบการพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองโดยศาลเฉพาะและกระบวนการ

เฉพาะเชนนอาจชวยสงเสรมการปองกนและปราบปรามการทจรต

ขอเสยของการมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

๑) .ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองถกจดตงขนเปน “ศาลเฉพาะ” เพยง

ศาลเดยวทมเขตอ�านาจในการพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..จงเปนธรรมดาอยเอง

ทศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองจะตกเปน..“เปา”..ของการวพากษวจารณจาก

สาธารณชน และถกท�าใหกลายเปน “ขวตรงขาม” ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทถกศาลพพากษาลงโทษ

โดยเฉพาะอยางยงภายใตสถานการณการเมองปจจบนทมความขดแยงทางการเมองสง เมอศาลฎกาแผนก

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองปฏบตหนาทตามทรฐธรรมนญก�าหนด กยงท�าใหศาลฎกาแผนกคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไมอาจหลกหนพนจากการถกน�าเขามาเปนสวนหนงของความขดแยงน

ไมมากกนอย

๒)..การสรางกระบวนการยตธรรมในคดอาญาแบบพเศษเพอใชเฉพาะกบผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองอาจไมสอดคลองกบหลกความเสมอภาคทเรยกรองใหบคคลตองอยภายใตกระบวนการยตธรรมแบบ

เดยวกนโดยไมค�านงถงต�าแหนงหรอสถานะของบคคล

๓)..เจตนารมณของการตงศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในประเทศไทย

คอ ตองการจดการปญหาทจรตคอรรปชนของนกการเมอง เพราะตลอดเวลาทผานมา กระบวนการยตธรรม

ตามปกตไมอาจลงโทษนกการเมองททจรตคอรรปชนได อยางไรกตาม การจดการปญหาทจรตของนกการ

เมองเชนวาน ไมจ�าเปนเสมอไปทตองใชศาลเฉพาะและกระบวนการเฉพาะกได ดงทปรากฏอยในนานาอารยะ

ประเทศ หากกงวลใจวานกการเมองอาจมอทธพลกดดนขาราชการประจ�าในการด�าเนนคดอาญา กสามารถ

ปรบปรงองคกรทท�าหนาทสบสวนสอบสวนและสงฟองใหมความอสระมากขน ดงเชนทรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ และ ๒๕๕๐ ไดจดตงคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรต

แหงชาต

๔)..คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองอยในเขตอ�านาจของศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..เมอศาลพพากษาแลวกมผลผกพน..แมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๗๘ วรรคสาม จะใหสทธแกผตองค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญา

ของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในการอทธรณตอทประชมใหญศาลฎกาภายในสามสบวนนบแตวนทม

ค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองได โดยใชค�าวา “อทธรณ” แต

เมอพจารณาเงอนไขของการ “อทธรณ” แลว จะเหนไดวาไมไดมลกษณะเปนการอทธรณอยางแทจรงตาม

หลกกฎหมายวธพจารณาความ ในขณะเดยวกน การ “อทธรณ” ตามมาตรา ๒๗๘ วรรคสาม กไมใชการขอ

พจารณาใหมอกเชนกน ดงนน การด�าเนนคดภายใตศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

จงขดกบหลกการประกนสทธในการไดรบการพจารณาคดอาญาโดยศาลสองชนขนไป


๑.๔ ขอเสนอแนะของคณะผวจย

จากการศกษาเปรยบเทยบกบระบบกฎหมายหลายประเทศประกอบกบทฤษฎทางกฎหมายและ

เจตนารมณของการมศาลเฉพาะเพอท�าหนาทพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองแลว คณะผ

วจยเหนวา การไมมศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไมขดกบทฤษฎหรอแปลกแยก

กบระบบกฎหมายของนานาอารยะประเทศ

อยางไรกตาม เพอพฒนาระบบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามกฎหมายทเปนอยใน

ปจจบน โดยไมตองปรบเปลยนโครงสรางและระบบกฎหมายมากจนเกนไป และเมอพจารณาจากผลงานการ

ปฏบตหนาทของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองนบตงแตประกาศใชรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ ตอเนองมายงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

๒๕๕๐ แลว คณะผวจยกเหนวา หากจะก�าหนดใหมกระบวนการยตธรรมเฉพาะในคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองตอไปกเปนเรองทเหมาะสมอย อยางไรกตาม สมควรมการแกไขปรบปรงเพอพฒนา

ระบบคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ซงคณะผวจยจะน�าเสนอตอไปในประเดนท ๓ – ๖

๒. ศาลยตธรรมกบคดเลอกตง

เมอพจารณาจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๑๙ วรรคสาม มาตรา ๒๓๙ และ

มาตรา ๒๔๐ ประกอบกบพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร

และการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ และพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอ

ผบรหารทองถน พ.ศ. ๒๕๔๕ แลว พบวาคดเกยวกบการเลอกตงทอยในอ�านาจของศาลยตธรรมอาจจ�าแนก

ออกไดเปน ๓ ประเภท ดงน

๑) คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง๑๕

๒) คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง๑๖

๓) คดเกยวกบการเลอกตงกรณอนๆ

ในรายงานการวจยฉบบน คณะผวจยไดจ�ากดขอบเขตการศกษาไวเฉพาะกรณคดเลอกตงทเกยวกบ

การเขาสต�าแหนงของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเทานน อนไดแก คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอก

ตงและเพกถอนการสมครรบเลอกตง (คดคณสมบตของผสมครรบเลอกตง) และคดเกยวกบการวนจฉยใหม

การเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง (คดใบเหลอง-ใบแดง)

ส�าหรบคดเลอกตงทเกยวกบการเขาสต�าแหนงของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองทงระดบประเทศ

และระดบทองถน กฎหมายทเกยวของไดก�าหนด “ผมสทธเสนอค�ารอง” แยกตามประเภทของคด กลาวคอ

๑๕ ซงอาจเรยกวา “คดคณสมบตของผสมครรบเลอกตง”

๑๖ ซงอาจเรยกวา “คดใบเหลองใบแดง” อนง ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ บญญตให

สมาชกวฒสภาสวนหนงมาจากการสรรหา (มาตรา ๑๑๑) และในมาตรา ๒๔๐ วรรคสาม บญญตใหศาลฎกา มอ�านาจสงให

เพกถอนการสรรหาหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกวฒสภาได แมกระบวนการไดมาซงสมาชกวฒสภาในกรณนจะไมใชการ

เลอกตง แตดวยลกษณะของเนอหาคดทมความคลายคลงกน ในรายงานการศกษาวจยฉบบนจงจดคดประเภทดงกลาวรวม

อยในกลมเดยวกบ “คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง” ดวย


• คดเกยวกบการวนจฉยสทธสมครรบเลอกตง “ผสมครรบเลอกตง” ทไมมชอในประกาศรายชอ

ผสมครรบเลอกตงเปนผมสทธเสนอค�ารอง

• คดเกยวกบการเพกถอนการสมครรบเลอกตง กฎหมายก�าหนดให “ผอ�ำนวยกำรกำรเลอกตง

ประจ�ำเขตเลอกตง” (กรณการเลอกตงแบบแบงเขต) และ “คณะกรรมกำรกำรเลอกตง” (กรณการเลอกตง

แบบบญชรายชอ) เปนผมสทธเสนอค�ารอง

• คดเกยวกบการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง กมการก�าหนดให “คณะ

กรรมการการเลอกตง” เปนผมสทธเสนอค�ารอง ซงในประเดนดงกลาวน ขอทพจารณาจะมเฉพาะแตเพยง

คดเกยวกบ “การวนจฉยใหมการเลอกตงใหม” และ “การเพกถอนสทธเลอกตง”

ตามระบบกฎหมายปจจบน การเสนอค�ารองตอศาลของคณะกรรมการการเลอกตงในคดเกยวกบ

การวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอการเพกถอนสทธเลอกตง..จะกระท�าไดภายหลงประกาศผลการเลอก

ตงแลวเทานน ส�าหรบกรณกอนประกาศผลการเลอกตง อ�านาจเชนวานนเปนของคณะกรรมการการเลอก

ตงโดยแท๑๗..เคยมการน�าเรองไปฟองคดตอศาลฎกาวา ค�าสงเพกถอนสทธเลอกตงของคณะกรรมการ

การเลอกตงไมชอบดวยกฎหมาย ซงศาลฎกามค�าสงไมรบฟองโดยใหความเหนวา๑๘ รฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคหนง ทก�าหนดใหค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงเปนทสด

นน กรณดงกลาวจงไมอยในอ�านาจของศาลฎกา จงมค�าสงไมรบฟอง ซงผลของการตความของศาลฎกา

ดงกลาว ท�าใหคณะกรรมการการเลอกตงสามารถใชอ�านาจเปนทสดในตวเองไดทงๆ ทโดยแทจรงแลว

ลกษณะอ�านาจของคณะกรรมการการเลอกตงเปนเพยงองคกรทใชอ�านาจในทางบรหารการจดการการ

เลอกตง แตมาตรา ๒๓๙ วรรคหนงกลบใหคณะกรรมการการเลอกตงมอยางนอย ๒ อ�านาจอยในองคกร

เดยว คอมทงอ�านาจบรหารและอ�านาจตลาการ ดงนน หลกการคมครองสทธเสรภาพของบคคลตามมาตรา

๒๘ วรรคสอง รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย จงไมมผลบงคบใชในทางปฏบต หากองคกรตลาการยงคง

ยดถอแนวการตความของศาลฎกาดงกลาวขางตน

คณะผวจยเสนอใหมการตความรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๒๓๙ วรรคหนง ใหม

ความหมายวา ค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงไมเปนทสดในแงของความชอบดวยกฎหมาย การ

เปนทสดในมาตรา ๒๓๙ วรรคหนง หมายถง เปนทสดในแงทวาจะไมสามารถเอาค�าสงคณะกรรมการการ

เลอกตงไปโตแยงในทางนตบญญตหรอทางบรหารไดอก แตทงน ไมตดสทธบคคลในการทจะโตแยงค�าสง

๑๗ ซงค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงยอมเปนทสดตามรฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคหนง

๑๘ ค�าวนจฉยศาลรฐธรรมนญท ๕๒/๒๕๔๖ ค�าสงศาลฎกาท ๓๕/๒๕๕๑ ปฏเสธไมรบค�ารองของผสมครรบ

เลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรทถกคณะกรรมการการเลอกตงเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตง

โดยใหเหตผลเพยงวา ค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงเปนทสดตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา

๒๓๙ วรรคหนง อยางไรกด มขอพจารณาวา ศาลฎกาในคดนไมไดหยบยกบทบญญตรฐธรรมนญมาตรา ๒๘ ทวาดวย

การประกนสทธของบคคลในทางศาลขนพจารณาตความค�าวา “เปนทสด” ตามรฐธรรมนญ มาตรา ๒๓๙ วรรคหนง และ

หากศาลตความวา คณะกรรมการการเลอกตงสามารถใชอ�านาจตามรฐธรรมนญวนจฉยชขาดเพกถอนสทธเลอกตงของผ

สมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรกอนประกาศผลการเลอกตงใหเปนทสดไดโดยไมมใครฟองคดตอศาลไดอก

เทากบศาลฎกายอมรบวาคณะกรรมการการเลอกตงสามารถใชอ�านาจตลาการดจเดยวกบศาลได ทงๆ ท อ�านาจตลาการ

ตามโครงสรางของรฐธรรมนญ เปนอ�านาจของศาลเทานน (มาตรา ๑๙๗ รฐธรรมนญฯ) เมอคณะกรรมการการเลอกตง

ไมใชศาล ประกอบกบรฐธรรมนญบญญตหลกการแบงแยกอ�านาจไวตามภารกจ การตความของศาลรฐธรรมนญและศาล

ฎกาในเรองนจงขดแยงกบระบบกฎหมายทงระบบ


ตอองคกรตลาการ หากไมตความไปในทศทางเชนนคณะผวจยเหนวา กตองแกไขรฐธรรมนญโดยยกเลก

มาตรานเสย นอกจากน การใหอ�านาจแกคณะกรรมการการเลอกตงมอ�านาจในการวนจฉยใหมการเลอกตง

ใหม หรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตงของสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภา

ยอมเปนปจจยอยางหนงทท�าใหการประกาศผลการเลอกตงเปนไปคอนขางลาชา..เพราะเมอปรากฏ

ขอเทจจรงวาผสมครรบเลอกตงผใดกระท�าการซงนาจะมผลใหการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม

คณะกรรมการการเลอกตงกตองด�าเนนการสบสวนสอบสวนถงเหตดงกลาวโดยพลน..โดยผลจากการน

คณะกรรมการการเลอกตงยอมไมอาจประกาศรบรองผลการเลอกตงของผสมครทไดรบเลอกตงผนนโดยทนทได

คณะผวจยเหนวา..คณะกรรมการการเลอกตงไมควรมอ�านาจชขาดในเรองของสทธเลอกตงหรอผล

การเลอกตง นอกจากนน หากจะพจารณาตามหลกประชาธปไตยแลว การเลอกตงเปนกระบวนการแสดงออก

ซงเจตจ�านงของปวงชนผเปนเจาของอ�านาจอธปไตย..คณะกรรมการการเลอกตงยอมไมมความชอบธรรมใน

ทางประชาธปไตยในอนทจะไป “หนวงรง-ขดขวาง” การแสดงออกซงเจตจ�านงของปวงชนได ทส�าคญไมนอย

กวานนกคอ เมอพจารณาจากระบบกฎหมายในปจจบนประกอบกบแนวค�าวนจฉยของศาล การใชอ�านาจ

สงใหมการเลอกตงใหมหรอการเพกถอนสทธเลอกตงของบคคลโดยคณะกรรมการการเลอกตง โดยเฉพาะ

อยางยงกอนประกาศผลการเลอกตง ยงมลกษณะเดดขาดเปนทสด ท�าใหองคกรตลาการไมอาจเขาไปควบคม

ตรวจสอบได อนท�าใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ�านาจมากและไมมองคกรใดตรวจสอบการใชอ�านาจนน

ดวยเหตน เพอใหการด�าเนนคดเลอกตงสอดคลองกบหลกประชาธปไตยและหลกนตรฐ คณะผวจย

เหนควรแกไขปรบปรงการวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอการเพกถอนสทธเลอกตง ตามขอเสนอ ดงตอไปน

๑) ยกเลกอ�านาจในการสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอก

ตงของคณะกรรมการการเลอกตง

๒) เมอมการปดหบการลงคะแนนและนบคะแนนเรยบรอยแลว คณะกรรมการการเลอกตงตอง

ประกาศผลการเลอกตงทนท ขอเสนอนตงอยบนเหตผล ๓ ประการ ดงน

ประการทหนง เมอนบคะแนนแลวเสรจ สาธารณชนยอมทราบไดวาผสมครคนใดเปนผชนะการ

เลอกตง และคาดการณไดวาพรรคการเมองใดจะเปนแกนน�าในการจดตงรฐบาล บคคลใดจะไดเปนนายก

รฐมนตร บคคลใดจะไดเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาทองถน หรอผบรหาร

ทองถน

ประการทสอง การประกาศผลการเลอกตงทนท ท�าใหไดจ�านวนสมาชกสภาครบถวนเปน

องคประกอบของสภา อนท�าใหการเปดประชมสภาผแทนราษฎร วฒสภา หรอสภาทองถนไมตองสะดดลง

และการบรหารประเทศและการตรากฎหมายสามารถด�าเนนการไดอยางตอเนอง

ประการทสาม การบงคบใหคณะกรรมการการเลอกตงตองประกาศผลการเลอกตงโดยทนท

โดยไมมอ�านาจในการพจารณาสงใหมการเลอกตงใหม (ใบเหลอง) และไมมอ�านาจในการเพกถอนสทธ

เลอกตง (ใบแดง) กอนการประกาศผลการเลอกตงนน ท�าใหการแสดงเจตจ�านงของประชาชนผานการ

ลงคะแนนเลอกตงปรากฏใหเหนทนทโดยไมมองคกรใดสามารถ “เหนยวรง-ขดขวาง” เจตจ�านงของ

ประชาชนผทรงอ�านาจอธปไตย

๓) ภายหลงประกาศผลการเลอกตงแลว บคคลผมสวนไดเสย (เชน ผสมครรบเลอกตงทแพการ

เลอกตง ผมสทธเลอกตงในเขตเลอกตงนน) รองคดคานผลการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงภายใน

๗ วนนบแตประกาศผลการเลอกตง และคณะกรรมการการเลอกตงตองวนจฉยค�ารองภายใน ๖๐ วน


นบแตวนรบค�ารอง การรบค�ารองของคณะกรรมการการเลอกตงไมเปนเหตใหการปฏบตหนาทของสมาชก

สภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาทองถน หรอผบรหารทองถนตองสะดดลง

๔)...เมอคณะกรรมการการเลอกตงมค�าวนจฉยแลว ผมสวนไดเสยอาจรองขอตอศาลอทธรณให

พจารณาทบทวนและสงเพกถอนค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงไดภายใน ๑๕ วนนบแตวนทคณะ

กรรมการการเลอกตงมค�าวนจฉย การเสนอค�ารองตอศาลและศาลรบค�ารองไวพจารณาไมเปนเหตใหบคคลผ

ไดรบการเลอกตงตองหยดปฏบตหนาทจนกวาคดจะถงทสด๑๙

๕) ผมสวนไดเสยมสทธอทธรณค�าพพากษาศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงตอศาลฎกาแผนกคด

เลอกตงไดภายใน ๑๕ วนนบแตวนทศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงมค�าพพากษา

จากทกลาวมาขางตน คณะผวจยเหนสมควรเสนอรปแบบคดเลอกตงโดยจดความสมพนธระหวาง

บคคลผมสวนไดเสยจากผลการเลอกตง บคคลผไดรบการเลอกตง คณะกรรมการการเลอกตง และศาล

ยตธรรมเสยใหม ดงน

ผมสทธเลอกตงออกเสยงลงคะแนน

คณะกรรมการการเลอกตงนบคะแนน

คณะกรรมการการเลอกตงตองประกาศผลการเลอกตงทนท

ไดสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาทองถนเขาปฏบตหนาท

ผมสวนไดเสยรองคดคานผลการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงภายใน ๗ วน

นบแตประกาศผลการเลอกตง

คณะกรรมการการเลอกตงพจารณาและวนจฉยภายใน ๖๐ วนนบแตรบค�ารอง

โดยอาจสงยกค�ารอง สงใหมการเลอกตงใหม สงเพกถอนสทธเลอกตง

ผมสวนไดเสยมสทธรองขอใหศาลอทธรณพจารณาทบทวนค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงได

ภายใน ๑๕ วนนบแตวนทคณะกรรมการการเลอกตงมค�าวนจฉย

ศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงมค�าพพากษา

ผมสวนไดเสยมสทธอทธรณค�าพพากษาไปยงศาลฎกาแผนกคดเลอกตงไดภายใน ๑๕ วน

นบแตวนทศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงมค�าพพากษา

๑๙ ขอเสนอนเปนการกลบหลกการตามทบญญตไวในกฎหมายปจจบน ไดแก รฐธรรมนญฯ มาตรา ๒๓๙ วรรคสอง

และพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ.

๒๕๕๐ มาตรา ๑๑๑ วรรคสอง ทก�าหนดวา เมอศาลรบค�ารองแลว บคคลผไดรบเลอกตงตองหยดปฏบตหนาทจนกวาศาล

จะมค�าสงยกค�ารอง


๓. คดเลอกตงและคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในระบบกฎหมายไทยในปจจบนกบ

สทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป

๓.๑ ความส�าคญของสทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป

สทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป เรยกรองใหรฐตองประกน

สทธแกคความวา ในกรณทคความไดรบการพจารณาคดโดยศาลและศาลมค�าพพากษาหรอค�าวนจฉยหรอ

ค�าสงแลว คความยอมมสทธทจะโตแยงค�าพพากษาหรอค�าวนจฉยหรอค�าสงนนตอศาลในล�าดบชนทสงกวา

เพอใหศาลสงไดมโอกาสทบทวนการตดสนของศาลลาง ดงนน สทธดงกลาวจะเกดขนไดกตองเคยงคไปกบ

การจดองคกรของศาลใหมศาลสองล�าดบชนขนไป บางครงเราจงเรยกอกอยางวา “หลกการศาลสองชน”

(Le principe de double degré de juridiction) หากพจารณาอกแงมมหนง กรณดงกลาวเปนกรณทค

ความมสทธในการโตแยงค�าพพากษาของศาลลางตอศาลทล�าดบชนสงกวา เราจงเรยกวา “สทธของคความ

ในการโตแยงค�าพพากษา” (Le droit à une voie de recours)

หลกการศาลสองชนกด สทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไปกด หรอ

สทธของคความในการโตแยงค�าพพากษากด มวตถประสงค ๒ ประการ ดงน

ประการทหนง คมครองสทธของคความ คความทไดรบผลกระทบจากค�าพพากษาของศาลลาง

ยอมมโอกาสโตแยงค�าพพากษานนตอศาลเพอใหศาลไดมโอกาสพจารณาพพากษาคดใหมอกครงหนง โดย

เฉพาะอยางยง การอทธรณค�าพพากษาของศาลลางตอศาลสง ยอมเปนการเปดโอกาสใหผพพากษาศาลสงซง

มอาวโสและประสบการณกวาผพพากษาศาลลางไดพจารณาคดนนใหมอกครง ทงในประเดนขอเทจจรงและ

ขอกฎหมาย ความขอนเปนไปตามเหตผลธรรมชาตทวา เรองหนงถกพจารณาพพากษาสองครงยอมละเอยด

รอบคอบกวาถกพจารณาพพากษาเพยงครงเดยว

ประการทสอง เอกภาพของค�าพพากษา โดยสภาพโครงสรางและการจดองคกรของศาลแลว

ศาลชนตนประกอบไปดวยหลายศาล โดยแบงไปตามพนท หรอแบงไปตามความเชยวชาญเฉพาะของแตละ

คด ตลอดจนแบงไปตามจ�านวนทนทรพยของคด หากใหศาลชนตนพพากษาคดแลวเปนทสด กเปนไปได

วาศาลชนตนแตละศาลอาจพพากษาคดหรอมแนวค�าพพากษาในเรองทเหมอนกนหรอคลายคลงกนไปใน

ทศทางทแตกตางกน ความขอนยอมสงผลกระทบถงความเปนเอกภาพของค�าพพากษา และกอใหเกดความ

ไมแนนอนแกบคคลในแวดวงกฎหมายตลอดจนประชาชนทวไปวาแนวค�าพพากษาเปนเชนไรกนแน ควรถอ

ตามแนวค�าพพากษาใด การจดโครงสรางศาลใหมสองระดบขนไปจะชวยแกไขปญหาเหลานได เมอศาลสงม

เพยงศาลเดยว กยอมพพากษาใหเปนแนวค�าพพากษาได

สทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป หรอสทธของคความในการ

โตแยงค�าพพากษาถอเปนสวนหนงของสทธในการตอสปองกน (Droit de la défense) แตสทธดงกลาวกไม

ถอเปนสทธทสมบรณ ตรงกนขามตองขนกบกฎเกณฑในทางวธพจารณาความวาเปดโอกาสใหคความมสทธ

โตแยงค�าพพากษาหรอไม ซงแตกตางจากสทธในการฟองคดตอศาล (Droit au juge) ซงตองถกรบรองไว

เสมอเพราะถอเปนองคประกอบหลกของนตรฐ

ไมมบทบญญตแหงกฎหมายใด ทงในประเทศและในระดบระหวางประเทศ ทรบรองสทธของ

คความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไปไวเปนการทวไปหรอรบรองสทธดงกลาวไวในทก

ประเภทคด อยางไรกตาม ส�าหรบคดอาญาซงเปนคดทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของคความหรอผตอง


ค�าพพากษาอยางยงนน บทบญญตกฎหมายระหวางประเทศไดรบรองสทธของคความในการไดรบการ

พจารณาคดโดยศาลสองชนขนไป ในมาตรา ๒ ของโปรโตคอลหมายเลข ๗ แหงอนสญญายโรปวาดวยสทธ

มนษยชน บญญตวา “บคคลใดทถกศำลพพำกษำวำมควำมผดอำญำยอมมสทธไดรบกำรตรวจสอบซงค�ำ

พพำกษำนนโดยศำลล�ำดบสงกวำ กำรใชสทธดงกลำวตลอดจนมลเหตทบคคลสำมำรถใชสทธดงกลำวใหเปน

ไปตำมทกฎหมำยก�ำหนด” เชนเดยวกน ในมาตรา ๑๔ วรรค ๕ ของกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมอง

และสทธทางการเมอง (International Covenant on Civil and Political Rights: ICCPR) กไดรบรองสทธ

ในการโตแยงค�าพพากษาในคดอาญาไววา “บคคลผถกพพำกษำวำมควำมผดอำญำมสทธไดรบกำรตรวจสอบ

ค�ำพพำกษำดงกลำวไดอกครงโดยศำลทมล�ำดบชนสงกวำ ทงน ตำมทกฎหมำยบญญต”

ในระบบกฎหมายฝรงเศส๒๐ ยงไมยอมรบวาสทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาล

สองชนขนไปเปนสทธตามรฐธรรมนญและมสถานะเปนหลกการตามรฐธรรมนญ คณะตลาการรฐธรรมนญ

พจารณาวา ไมมบทบญญตแหงกฎหมายใดก�าหนดไวอยางชดแจงวาหลกการศาลสองชนมสถานะเปน

หลกการตามรฐธรรมนญ อยางไรกตาม คณะตลาการรฐธรรมนญไดพจารณาเพมเตมตอไปวา ในนามของหลก

ความเสมอภาคในกระบวนการยตธรรม หากเปนกรณทมหลกการศาลสองชนใชบงคบกบกระบวนพจารณา

คดใดแลว ฝายนตบญญตไมอาจตรากฎหมายเพอยกเวนหรอยกเลกหลกการดงกลาวได ๒๑

คณะตลาการรฐธรรมนญใหความส�าคญอยางยงแกสทธของคความในคดอาญาในการไดรบการ

พจารณาคดโดยศาลสองชนขนไปวา “กำรเคำรพหลกกำรตอสโตแยง โดยเฉพำะอยำงยงในคดอำญำ

เรยกรองกำรด�ำรงอยของวธพจำรณำคดทถกตองและเปนธรรมซงเปนกำรประกนดลยภำพแหงสทธของ

คควำม” ๒๒ จงสมควรพจารณาตอไปวา ในเมอหลกการศาลสองชนเปนวธการหนงในการประกนสทธแก

ค ความในการไดรบการพจารณาคดทถกตองและเปนธรรม และไดรบค�าพพากษาทมคณภาพ ดงนน

นกวชาการเหนกนวา แมคณะตลาการรฐธรรมนญจะไมยอมรบสทธของคความในการไดรบการพจารณาคด

โดยศาลสองชนขนไปหรอหลกการศาลสองชนวามสถานะเปนหลกการตามรฐธรรมนญกตาม แตหลกการ

ศาลสองชนอาจถอเปนสวนหนงของหลกการตอสโตแยง กลาวใหถงทสด ในนามของหลกการตอสโตแยง

ของคความ สทธของคความในการไดรบพจารณาคดโดยศาลสองชนขนไปจงควรไดรบการประกน เชนนแลว

เหตใดคณะตลาการรฐธรรมนญจงไมยอมรบรองหลกการศาลสองชนใหมสถานะเปนหลกการตามรฐธรรมนญ

ประเดนดงกลาวจงสมควรไดรบการแกไขและปฏรปตอไปในอนาคต ๒๓

แมมเสยงเรยกรองจากนกวชาการบางสวน แตคณะตลาการรฐธรรมนญฝรงเศสยงคงยนยนตามเดม

ดงปรากฏใหเหนในค�าวนจฉยของคณะตลาการรฐธรรมนญเมอ ๑๒ กมภาพนธ ค.ศ. ๒๐๐๔ วาหลกการศาล

สองชนมสถานะเปนหลกการทางนตบญญต ในทายทสด แมหลกการศาลสองชนจะไมไดเปนหลกการตาม

รฐธรรมนญแตถามกฎหมายก�าหนดไวอยแลววาวธพจารณาคดใดทคความมสทธโตแยงค�าพพากษาตอศาลสง

๒๐ คณะผวจยเรยบเรยงจาก Loïc Cadiet et Serge Guinchard, « Le double degré de juridiction », Justice,

N°4, 1996, pp.1-8 ; Nicolas Molfessis, « La protection constitutionnelle », Justice, N°4, 1996, pp.17 - 33. ๒๑ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 19-20 janvier 1981, Rec., p.15. ๒๒ ค�าวนจฉยคณะตลาการรฐธรรมนญ CC 28 juillet 1989, Rec., p.71. ๒๓ Dominique Rousseau, Droit constitutionnel processuel, JurisClasseur Administratif, Fascicule

1455, 7 avril 1999, N°30.


กตองเปนไปตามนน ฝายนตบญญตจะตรากฎหมายมายกเวนมได นอกจากน อนสญญายโรปวาดวย

สทธมนษยชน โปรโตคอล ๗ มาตรา ๒ ยงรบรองสทธของคความในการไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชน

ขนไปในคดอาญาไวดวย ซงรฐสมาชกตองเคารพ

๓.๒ รปแบบของการโตแยงคดคานค�าพพากษา

การโตแยงคดคานค�าพพากษา..คอ..ชองทางทใหสทธแกคความในการโตแยงค�าพพากษาเพอให

ค�าพพากษานนไดรบการทบทวน เชน การอทธรณค�าพพากษา เปนรปแบบหนงของการโตแยงคดคาน

ค�าพพากษา เพราะผอทธรณโตแยงค�าพพากษาของศาลลางและรองขอใหศาลสงพจารณาตดสนคดนนอกครง

หนง จากนยามดงกลาว แสดงใหเหนถงลกษณะของการโตแยงคดคานค�าพพากษา ๒ ประการ ไดแก๒๔

ประการแรก การโตแยงคดคานค�าพพากษาเปนชองทางแหงสทธ กลาวคอ กฎหมายก�าหนดให

สทธแกคความในการอทธรณ สวนคความจะใชสทธอทธรณหรอไมกขนอยกบคความนนเอง เชน เมอศาลลาง

มค�าพพากษา คความทไดรบผลกระทบจากค�าพพากษาหรอแพคดหรอไมเหนดวยกบค�าพพากษา ยอมมสทธ

อทธรณตอศาลสง ลกษณะในขอน ท�าใหสทธการอทธรณคลายคลงกบสทธการฟองคด เพราะทงสทธการ

อทธรณและสทธการฟองคดตางกเปนสทธและผทมสทธนนไดตองเปนบคคลทไดรบผลกระทบ คความมสทธ

อทธรณไดกเพราะไดรบผลกระทบจากค�าพพากษาของศาลลาง...สวนบคคลมสทธฟองคดไดกตอเมอตนถก

กระทบสทธหรอถกกระทบประโยชนหรอสวนไดเสยของตน

ประการทสอง การโตแยงคดคานค�าพพากษาเปนชองทางใหศาลสงทบทวนค�าพพากษาของศาล

ลาง เมอศาลลางพพากษาคด ค�าพพากษาของศาลยอมมผลบงคบผกพน แตเมอคความทไดรบผลกระทบจาก

ค�าพพากษาของศาลลางใชสทธอทธรณ นนคอ การโตแยงผลบงคบผกพนของค�าพพากษาของศาลลาง เพอให

ศาลสงไดพจารณาทบทวนค�าพพากษาของศาลลางเสยใหม

การโตแยงค�าพพากษามหลายรปแบบ...เราอาจแบงไดโดยใชหลกเกณฑในการแบงแตกตางกนไป

ดงน หลกเกณฑแรก แบงเปน การโตแยงค�าพพากษาทท�าไดเสมอเวนแตมกฎหมายก�าหนดไวเปนอยางอน

ไดแก การอทธรณ การคดคานค�าพพากษา และการโตแยงค�าพพากษาทท�าไดตอเมอตองมกฎหมายอนญาต

ไดแก การขอใหศาลสงตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของศาลลาง การขอพจารณาใหม การคดคาน

ค�าพพากษาโดยบคคลภายนอก หลกเกณฑทสอง แบงเปน การโตแยงค�าพพากษาศาลลางโดยโตแยงไปทศาล

ล�าดบสงกวา (voie de reformation) และการโตแยงค�าพพากษาศาลโดยโตแยงไปทศาลอนมค�าพพากษานน

(voie de rétractation) ไดแก หลกเกณฑทสาม แบงเปน การโตแยงค�าพพากษาแลวมผลใหค�าพพากษานน

ทเลาการบงคบโดยอตโนมตไดแก การอทธรณ การคดคานค�าพพากษา และการโตแยงค�าพพากษาแลวไมม

ผลใหค�าพพากษานนทเลาการบงคบ เวนแตศาลสงใหทเลาการบงคบ ไดแก การขอใหศาลสงตรวจสอบความ

ชอบดวยกฎหมายของศาลลาง การขอพจารณาใหม การคดคานค�าพพากษาโดยบคคลภายนอก๒๕

๒๔ Roger Perrot, Institutions judiciaires, Montchrestien, 2006, p.501. ๒๕ Loïc Cadiet, Jacques Normand, Soraya Amrani Mekki, Théorie générale du procès, PUF, 2010,

pp. 918 - 920.


อยางไรกตาม การแบงรปแบบการโตแยงค�าพพากษาตามหลกเกณฑเหลานตางกมขอบกพรองทงสน

และมขอยกเวนหลายประการอกดวย จงมผเสนอใหแบงรปแบบโดยใชหลกเกณฑทงายทสดโดยแบงเปน การ

โตแยงค�าพพากษาในระบบทวไป ซงเปนรปแบบทเกดขนบอย ไดแก การอทธรณ การขอใหศาลสงตรวจสอบ

ความชอบดวยกฎหมายของศาลลาง และการโตแยงค�าพพากษาในระบบพเศษ ไดแก การขอพจารณาใหม

การขอพจารณาคดใหมในกรณขาดนด และการคดคานค�าพพากษาโดยบคคลภายนอก

๓.๓ การ “อทธรณ” ค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ในระบบกฎหมายไทยปจจบน

แมการอทธรณกบการขอพจารณาใหมจะมลกษณะรวมกนอยบางประการ เชน เปนวธการโตแยง

คดคานค�าพพากษา เปนสทธของคความ เปนตน แตกมความแตกตางกนดงน กำรอทธรณ คความมสทธ

อทธรณค�าพพากษาหรอค�าสงของศาลลางไดเสมอ โดยไมจ�าเปนตองมพยานหลกฐานใหม ในขณะทการขอ

ใหพจารณาคดใหมนน คความหรอบคคลทเกยวของจะตองมพยานหลกฐานใหม หรอมเหตใหขอพจารณา

คดใหมไดตามทกฎหมายก�าหนด กำรอทธรณ คความจะอทธรณไดกตอเมอศาลลางมค�าพพากษาหรอม

ค�าสงเปนการอทธรณเพอโตแยงค�าพพากษาของศาลลาง ในขณะทการขอใหพจารณาคดใหมนน คความ

หรอบคคลทเกยวของจะขอพจารณาคดใหมไดกตอเมอศาลมค�าพพากษาถงทสดแลวเสยกอน

ในเรองระยะเวลานน การอทธรณจะมระยะเวลาสนกวาการขอใหพจารณาคดใหม เพราะใน

การอทธรณค ความไมจ�าเปนตองแสวงหาพยานหลกฐานใหมเพมเตม เพยงแตค ความเหนวาจากการ

ด�าเนนกระบวนพจารณา การแสวงหาขอเทจจรง ตลอดจนค�าพพากษาของศาลลางนนไมถกตอง จงโตแยง

ค�าพพากษาของศาลลางเพอใหศาลสงแกไขค�าพพากษาของศาลลางใหม แตการขอพจารณาคดใหมนน เมอ

ค�าพพากษาถงทสดแลวยอมมผลผกพน แตในบางกรณ อาจเปนไปไดวามเหตส�าคญบางประการทท�าใหผลของ

ค�าพพากษานนไมยตธรรม คความจงตองหาพยานหลกฐานหรอขอเทจจรงใหมทยงไมเคยปรากฏในกระบวน

พจารณาเพอมาแสดงตอศาลวามเหตแหงการขอพจารณาคดใหม ดงนน จงเปนธรรมดาอยเองวาระยะเวลา

ในการขอพจารณาคดใหมตองยาวพอสมควร เพอใหค ความไดมโอกาสแสวงหาพยานหลกฐานใหมหรอ

ขอเทจจรงใหม

เมอเราทราบถงความหมายและลกษณะของการอทธรณและการขอพจารณาคดใหมแลว..จงสมควร

พจารณาตอไปวาการ “อทธรณ” ค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

เปนการอทธรณหรอการขอพจารณาคดใหม

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๗๘ วรรคสาม บญญตวา “ในกรณ

ทผตองค�ำพพำกษำของศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองมพยำนหลกฐำนใหม ซงอำจ

ท�ำใหขอเทจจรงเปลยนแปลงไปในสำระส�ำคญอำจยนอทธรณตอทประชมใหญศำลฎกำภำยในสำมสบวนนบ

แตวนทมค�ำพพำกษำของศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำรเมองได”

แมในบทบญญตดงกลาวจะใหสทธแกผตองค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองในการอทธรณ โดยใชค�าวา “อทธรณ” แตเมอพจารณาเงอนไขของการ “อทธรณ” แลว

จะเหนไดวา ผตองค�าพพากษาของศาล “อทธรณ” ไดกตอเมอ “มพยานหลกฐานใหม ซงอาจท�าใหขอเทจ

จรงเปลยนแปลงไปในสาระส�าคญ” เงอนไขดงกลาวท�าใหการ “อทธรณ” ตามมาตรา ๒๗๘ วรรคสาม ไมไดม


ลกษณะเปนการอทธรณอยางแทจรงตามหลกกฎหมายวธพจารณาความ เพราะการอทธรณไมจ�าเปนตอง

ใหคความมพยานหลกฐานใหม หากคความไมเหนดวยกบค�าพพากษายอมมสทธอทธรณตอศาลสงเพอ

ขอใหศาลสงทบทวนค�าพพากษาของศาลลางไดเสมอ ในขณะเดยวกน การ “อทธรณ” ตามมาตรา ๒๗๘ วรรค

สาม กไมใชการขอพจารณาใหมอกเชนกน เพราะการขอพจารณาใหมตองเปดโอกาสใหคความหรอบคคลท

เกยวของมโอกาสรองขอใหศาลพจารณาคดใหมไดภายในระยะเวลาทนานกวา ๓๐ วน

กลาวโดยสรป การ “อทธรณ” ค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองไมใชการอทธรณอยางแทจรงและไมใชการขอพจารณาคดใหมดวย

๓.๔ ขอเสนอของคณะผวจย

ในสวนของคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง คณะผวจยจงเสนอใหมการแกไขเพมเตม

รฐธรรมนญและกฎหมายประกอบรฐธรรมนญเพอก�าหนดใหคความมสทธอทธรณอยางแทจรง..โดยตอง

ก�าหนดใหคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองอยภายใตการพจารณาของศาลสองล�าดบชน..ซงคณะ

ผวจยเสนอการจดโครงสรางล�าดบชนศาล..โดยก�าหนดใหมศาลอทธรณแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง และศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

การด�าเนนคดใหเรมตนทศาลอทธรณแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง..เมอศาล

อทธรณแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองมค�าพพากษาแลว ผตองค�าพพากษามสทธอทธรณตอ

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองไดทงในประเดนขอเทจจรงและประเดนขอกฎหมาย

ตามระบบปจจบน องคคณะผพพากษาในศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ประกอบไปดวยผพพากษาจ�านวน ๙ คน ๒๖ อยางไรกด เมอไดปรบโครงสรางของศาลในการพจารณาคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเปนระบบสองชนศาล อนไดแก ศาลอทธรณแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง และศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองแลว คณะผวจย

เหนวา องคคณะผพพากษาในศาลอทธรณแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองควรมจ�านวน

๓ คนและองคคณะผพพากษาในศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองควรมจ�านวน

๕ คน โดยพจารณาจากฐานตวเลขตามองคคณะพจารณาคดปกตในศาลอทธรณและศาลฎกา...เพราะเมอได

สรางระบบกลนกรอง “ผล” ของการพจารณาคดโดยจดใหมระบบอทธรณแลว ยอมไมมความจ�าเปนทจะตอง

ใชผพพากษาในองคคณะทมจ�านวนมากถง ๙ คนดงเดมอก

อยางไรกตาม หากไมตองการปรบเปลยนโครงสรางของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองตามระบบกฎหมายทเปนอยในปจจบนมากนก.กอาจเลอกใชวธแกไขเพมเตมรฐธรรมนญแหง

๒๖ ไมปรากฏเปนหลกฐานชดเจนวาเหตใดสภารางรฐธรรมนญจงก�าหนดใหองคคณะในศาลฎกาแผนกคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตองประกอบไปดวยจ�านวนผพพากษา ๙ คน ตวเลขจ�านวนผพพากษา ๙ คน คดจากเหตผล

ใด อยางไรกตาม คณะผวจยไดตรวจสอบรายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญและพบการอภปรายของสมาชกสภาราง

รฐธรรมนญทพอจะเกยวของกบจ�านวนองคคณะอยบาง ดงน

“ศำลฎกำซงมประสบกำรณกำรท�ำงำนถง ๒๐ ปแลวมจ�ำนวนถง ๙ ทำน ถงแมไมผำนชนตน ชนอทธรณ ผลสดทำย

จะมำฎกำเพยง ๓ ทำน ผมวำ ๙ ทำนนนำจะประกนได แลวในแงกฎหมำยในแงประสบกำรณทงหลำยทงปวงคดวำอนนนำจะ

เปนองคกรทน�ำมำซงควำมยตธรรมแลวเพอควำมรวดเรว” (ลขต ธรเวคน ใน รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำ

รำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย วนพธท ๒๕ มถนายน พ.ศ. ๒๕๔๐. หนา ๗/๒)


ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๗๘ วรรคสาม เพอใหค�าวา “อทธรณ” เปนการอทธรณตาม

หลกกฎหมายวธพจารณาความอยางแทจรง กลาวคอ ผตองค�าพพากษามสทธอทธรณไดทงขอเทจจรงและขอ

กฎหมาย..และผตองค�าพพากษามสทธอทธรณค�าพพากษาไดโดยไมจ�าเปนตองมพยานหลกฐานใหม

ในสวนของคดเลอกตงนน คณะผวจยไดเสนอใหคดเลอกตงตองถกพจารณาโดยศาลสองล�าดบชน

ตามรปแบบทเสนอไวแลวในประเดนทสอง โดยก�าหนดใหมแผนกคดเลอกตงในศาลอทธรณและแผนกคด

เลอกตงในศาลฎกา ใหผมสทธฟองคดเรมตนทการฟองตอศาลอทธรณแผนกคดเลอกตง เมอศาลอทธรณ

แผนกคดเลอกตงมค�าพพากษาแลว กอาจอทธรณค�าพพากษานนตอศาลฎกาแผนกคดเลอกตงตอไป

องคคณะผพพากษาในศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงควรมจ�านวน ๓ คนและองคคณะผพพากษาใน

ศาลฎกาแผนกคดเลอกตงควรมจ�านวน ๕ คน โดยพจารณาจากฐานตวเลขตามองคคณะพจารณาคดปกตใน

ศาลอทธรณและศาลฎกา

๔. วธพจารณาความในระบบไตสวน

จากการศกษาความเปนมาของระบบไตสวน การส�ารวจวรรณกรรมกฎหมายไทย ตลอดจนพเคราะห

ถงพฒนาการในปจจบน..คณะผวจยเสนอใหเรยกชอ..“วธพจารณาคดทศาลมบทบาทส�าคญในการด�าเนน

กระบวนพจารณาคดและการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด” แทน “ระบบไตสวน” และเรยกชอ “วธพจารณาคด

ทคความมบทบาทส�าคญในการด�าเนนกระบวนพจารณาคดและการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด” แทน “ระบบ

กลาวหา” อยางไรกตาม หากยงยนยนหรอจ�าเปนตองเรยกวา “ระบบกลาวหา-ระบบไตสวน” ตอไป คณะผ

วจยเหนควรนยามค�าวา “ระบบไตสวน” และ “ระบบกลาวหา” ดงน

วธพจารณาความในระบบไตสวน คอ วธพจารณาทการด�าเนนกระบวนพจารณาและการแสวงหาขอ

เทจจรงแหงคดอยภายใตการควบคมของศาลเปนหลก

วธพจารณาความในระบบกลาวหา คอ วธพจารณาทการด�าเนนกระบวนพจารณาและการแสวงหา

ขอเทจจรงแหงคดอยภายใตการด�าเนนการของคความเปนหลก

ในระบบไตสวน ผ พพากษามหนาทในการควบคมการด�าเนนกระบวนพจารณาและแสวงหา

ขอเทจจรงแหงคด ผฟองไมไดด�าเนนกระบวนการเองดงวธพจารณาแบบกลาวหาในคดแพงซงคความด�าเนน

กระบวนการกนเองตอหนาศาล แตวธพจารณาแบบไตสวนนน ผฟองและผถกฟองตางยนค�าฟอง ค�าใหการ

ค�าคดคานค�าใหการ ค�าใหการเพมเตมตอศาล และศาลมหนาทรบประกนวาจะมการสงส�านวนค�าฟอง ค�าใหการ

ค�าคดคานค�าใหการ ค�าใหการเพมเตมใหแกคความ ในดานการแสวงหาขอเทจจรง ศาลมอ�านาจทวไปในการ

ใชมาตรการเพอคนหาความจรง โดยเฉพาะอยางยง การแสวงหาขอเทจจรงจากเอกสารตางๆ ทแลกเปลยนกน

ระหวางคความ และในบางกรณ อาจเปนไปไดวาเอกสารทงหลายเหลานยงใหขอมลแกศาลไมเพยงพอ ระบบ

ไตสวนจงตองใหอ�านาจแกศาลในการด�าเนนมาตรการเพมเตมเพอประโยชนในการแสวงหาขอเทจจรงแหงคด

คณะผวจยเหนวา “ไตสวน” เปนลกษณะ (caractéristique) ประการหนงของวธพจารณาคด

ซงวธพจารณาคดในระบบกฎหมายมหาชนเปนวธพจารณาคดทน�าลกษณะ “ไตสวน” มาใชเปนหลก

อยางไรกตาม “ไตสวน” กไมไดเปนลกษณะเดยวในวธพจารณาคดทางมหาชน ตรงกนขาม ยงมลกษณะอนๆ

ประกอบอกดวย ไดแก การเคารพหลกการตอสโตแยงระหวางคความ การพจารณาคดโดยใชเอกสารเปนหลก

วธพจารณาคดทเรยบงาย คณะผวจยเหนวา กรณทศาลน�าระบบไตสวนมาใชในวธพจารณาคดประเภทใด


ไมไดหมายความวาศาลจะยดถอระบบไตสวนเปนหลกจนละเลยลกษณะอนๆ ไป..ศาลตองพงระลกไวเสมอ

วาระบบไตสวนมไดด�ารงอยตามล�าพง ตรงกนขามยงมหลกการพนฐานอนๆ ของกฎหมายวธพจารณาความ

อกดวย แมระบบไตสวนอนญาตใหศาลใชอ�านาจบางประการไดเพอการแสวงหาขอเทจจรงและเพอประโยชน

ในการพจารณาคดอยางยตธรรม แตกไมไดหมายความวาศาลจะใชอ�านาจนนอยางอ�าเภอใจโดยไมค�านงถง

หลกการเคารพการตอสโตแยงระหวางคความ

“ระบบไตสวน” เปนลกษณะประการหนงในวธพจารณาคด ซงน�ามาใชมากในวธพจารณาคดใน

ทางมหาชน แต “ระบบไตสวน” ไมใชเปนระบบอะไรกได ไมใชเปนวธพจาณาคดใดกได ไมใชเปนการด�าเนน

กระบวนพจารณาแบบใดกได ไมใชเปนมาตรการใดกได การน�า “ระบบไตสวน” มาใช ไมไดหมายความวา

ศาลจะด�าเนนการอยางไรกไดตามแตดลพนจของศาล หรอไมไดหมายความวาศาลจะด�าเนนการอยางไร

กไดตามทศาลไมเคยไดด�าเนนการในระบบกลาวหา ตรงกนขามระบบไตสวนมลกษณะบงชของตนเองอย

นอกจากนน การน�าระบบไตสวนมาใช ศาลตองค�านงถงหลกการตอสโตแยงระหวางคความเสมอ การใช

มาตรการตางๆ ในระบบไตสวนโดยละเลยสทธในการตอสโตแยงของคความมากจนเกนไป ยอมเปนการ

ด�าเนนกระบวนพจารณาทไมชอบและไมถกตองตามหลกวชากฎหมายวธพจารณาความ

จากการศกษางานในทางทฤษฎทวาดวยระบบไตสวนประกอบกบการศกษาระบบไตสวนในระบบ

กฎหมายตางประเทศ..คณะผวจยเหนควรน�าวธการบางอยางมาใชกบการด�าเนนกระบวนพจารณาและ

การแสวงหาขอเทจจรงตามระบบไตสวนในคดเลอกตงและคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองของ

ประเทศไทย ดงน

๑. กำรแสวงหำขอเทจจรงในคดกบกำรรบฟงคควำมของศำล

ขอพพาทในคดเลอกตงและคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองนนมลกษณะเปนขอพพาท

ทคอนไปทางกฎหมายมหาชน ดงนน การทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยและบทบญญตแหงกฎหมาย

ตางๆ ก�าหนดใหวธพจารณาคดเลอกตงและคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตองใชวธพจารณาคด

ในระบบไตสวนนนจงเปนการถกตองแลว อยางไรกตาม จ�าเปนตองเนนย�าเสมอวา ในการด�าเนนกระบวน

พจารณา แมศาลจะมอ�านาจควบคมการด�าเนนกระบวนพจารณาและมอ�านาจในการแสวงหาขอเทจจรง แต

ศาลตองเคารพหลกการตอสโตแยงของคความเสมอ

แมระบบไตสวนก�าหนดใหศาลมดลพนจอยางแทจรงในการแสวงหาขอเทจจรงทงปวงทจ�าเปนอน

เปนประเดนแหงคดหรอเปนฐานในการวนจฉยตดสนคด อยางไรกตาม คณะผวจยเหนวา หลกการตอสโต

แยงของคความในคด (Principe du contradictoire) บงคบใหผพพากษาตองแจงใหคความในคดไดทราบ

ขอเทจจรงทศาลน�าเขามาในคด และเปดโอกาสใหคความสามารถโตแยงหกลางขอเทจจรงนนอยางเพยงพอ

ดวย ตลอดกระบวนพจารณาคดกอนท�าค�าพพากษา

อนง ถาขอเทจจรงนนเปนกรณทศาลไดมาจากพยานผเชยวชาญ ศาลยอมมหนาทตองเปดโอกาสให

คความน�าพยานผเชยวชาญของตนมาโตแยงหกลางขอเทจจรงดงกลาว เวนแตคความจะไมประสงคใชสทธ

ดงกลาว เหตทตองก�าหนดไวเชนน เพอใหเปนไปตามหลกความยตธรรมและหลกความเสมอภาคในกระบวน

วธพจารณา ทงน เพราะทนายความของคความยอมไมมความรความสามารถในทางเทคนคทดเทยมกบพยาน

ผเชยวชาญซงจะสามารถหกลางนำหนกค�าพยานเหมอนกบการซกคานพยานทวไปได


๒. อ�ำนำจของศำลในกำรสงปดกระบวนพจำรณำคด

ระบบไตสวนใหอ�านาจแกผพพากษาแตผเดยวในการสงปดกระบวนพจารณาคด เมอศาลพจารณา

เหนวาศาลไดขอเทจจรงเพยงพอทจะตดสนคดหรอ “คดอยในสถานะพรอมตดสน” แลว แตการใชอ�านาจสง

ปดกระบวนพจารณาคดมโอกาสทจะกระทบตอสทธของคความในการตอสโตแยงแสดงพยานหลกฐานเพอ

สนบสนนและพสจนขอกลาวอางของตนและคดคานขอกลาวหาทมตอตนได

เพอเปนการคมครองสทธดงกลาวของคความและสรางดลยภาพการใชอ�านาจของศาลในการสง

ปดกระบวนพจารณาคด คณะผวจยเหนวา แนวทางการแกไขปญหาดงกลาว คอ ใหศาลก�าหนดปฏทนการ

ด�าเนนกระบวนพจารณาไวเปนการลวงหนา..และออกค�าสงก�าหนดวนปดกระบวนพจารณาคดใหคความ

ทราบลวงหนาในระยะเวลาพอสมควร

อนง..ในระบบกฎหมายวธพจารณาคดปกครองของไทย..ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาล

ปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง..พ.ศ. ๒๕๔๓..ก�าหนดวา..เมอองคคณะไดรบส�านวนคดจาก

ตลาการเจาของส�านวนแลว หากเหนวาไมมกรณทจะตองแสวงหาขอเทจจรงเพมเตม ใหตลาการหวหนา

คณะมค�าสงก�าหนดวนหนงวนใดเปนวนสนสดการแสวงหาขอเทจจรงในคดนน..และใหศาลแจงใหคกรณ

ทราบก�าหนดวนสนสดการแสวงหาขอเทจจรงลวงหนาไมนอยกวาสบวน๒๗ ซงคณะผวจยเหนวา สมควรน�า

ระบบ ดงกลาวนมาใชในกระบวนวธพจารณาของศาลในคดเลอกตงและคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมองดวยเชนกน อยางไรกตาม ควรขยายระยะเวลาการประกาศก�าหนดลวงหนาในคดเหลานเปนไมนอยกวา

๑๕ วน

๕. การก�าหนดองคคณะและการจายส�านวนใหแกองคคณะ

การวางกฎเกณฑการจายส�านวนใหแกองคคณะใหไดมาตรฐานนบเปนหลกประกนส�าคญประการ

หนงของความอสระและความเปนกลางของศาล...ระบบการคดเลอกองคคณะผ พพากษาทมลกษณะ

ภววสย (objective) ซงเปนระบบทจ�ากดดลพนจในการคดเลอกองคคณะของผมอ�านาจคดเลอกใหเหลอ

นอยทสด เปนการสรางหลกประกนใหกบคความในการไดรบการพจารณาคดอยางโปรงใสเปนธรรมมากขน

การก�าหนดองคคณะไวลวงหนาวาแตละองคคณะประกอบดวยผพพากษารายใดบางนนไมไดกระทบกบหลก

ความเปนกลางและอสระของศาล เพราะโดยทวไปไมวาจะเปนศาลในระบบใด กมการก�าหนดองคคณะ

ภายในไวเปนการลวงหนาอยแลว อาจเปนการก�าหนดองคคณะตามความเชยวชาญของผพพากษา หรอ

อาจเปนการก�าหนดองคคณะตามประเภทของคด นอกจากน จากการศกษาเปรยบเทยบกบระบบกฎหมาย

ตางประเทศ พบวาศาลทจดตงขนมาเพอพจารณาคดบางประเภทโดยเฉพาะและไมมเขตอ�านาจทวไป

เหมอนศาลยตธรรมหรอศาลปกครอง เชน ศาลรฐธรรมนญหรอศาลพจารณาคดอาญาของรฐมนตรนน

จะปรากฏใหเหนชดแจงตงแตแรกเรมวาใครเปนผพพากษาประจ�าศาลนน กลาวคอ คความและสาธารณชน

๒๗ ระเบยบทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดวาดวยวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.๒๕๔๓ ขอ ๖๒.


ยอมทราบทนทวาใครเปนตลาการศาลรฐธรรมนญบาง ตลาการศาลรฐธรรมนญทานใดประจ�าองคคณะใด๒๘

คความและสาธารณชนยอมทราบทนทวาใครเปนตลาการศาลพจารณาคดอาญาของรฐมนตร๒๙

การก�าหนดองคคณะไวลวงหนายงเปนการประกนสทธของคความอกดวยตามหลกการทวาคความม

สทธทราบลวงหนาวาบคคลใดจะเปนผพจารณาคดของตน

ประเดนปญหาทควรพจารณาตอไป คอ การก�าหนดองคคณะไวลวงหนานนจะก�าหนดอยางไร วธการ

ก�าหนดองคคณะลวงหนามหลายรปแบบ ตงแตใหประธานศาลมอ�านาจใชดลพนจก�าหนดองคคณะไดเองโดย

พจารณาจากความเชยวชาญของผพพากษาหรอพจารณาจากประเภทคด ตลอดจนพจารณาจากภาระงาน

ของผพพากษา รปแบบนเปนรปแบบทเปนการบรหารจดการภายในของศาลโดยขนกบอ�านาจดลพนจของ

ประธานศาลโดยแท เพยงแตมขอจ�ากดการใชดลพนจอยบาง เชน พจารณาจากความเชยวชาญของผพพากษา

หรอประเภทคด เปนตน อยางไรกตาม หากเปนการก�าหนดองคคณะในศาลเฉพาะทไมมเขตอ�านาจทวไป

และเปนศาลทมอ�านาจพจารณาคดทมความส�าคญ เชน ศาลรฐธรรมนญหรอศาลอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง เชนนแลวการสรางหลกเกณฑเพอจ�ากดการใชดลพนจของประธานศาลกจ�าเปนมากขน

ในระบบกฎหมายไทยปจจบน..การคดเลอกองคคณะผพพากษาทพจารณาคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองจะกระท�าโดยทประชมใหญศาลฎกาและจะท�าการคดเลอกองคคณะผพพากษาทง

๙ คนเมอมการฟองรองเปนรายคดๆ ไป การเลอกองคคณะผพพากษาแตละคดใหใชวธการลงคะแนนลบ ให

ผพพากษาทไดรบคะแนนสงสดเรยงลงไปตามล�าดบจนครบจ�านวน ๙ คนเปนผไดรบเลอกเปนองคคณะ

ผพพากษาส�าหรบคดนน แตทงนจะมผพพากษาอาวโสในศาลฎกาเปนผไดรบเลอกเปนองคคณะผพพากษา

เกนกวาจ�านวนสามคนไมได ถามผไดรบคะแนนเทากนในล�าดบใดอนเปนเหตใหมผไดรบเลอกเกนจ�านวน

ดงกลาวใหประธานศาลฎกาจบสลากวาผใดเปนผไดรบเลอก๓๐ จะเหนไดวา วธการตามระบบกฎหมายไทย

๒๘ เชน ศาลรฐธรรมนญแหงสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ประกอบไปดวยตลาการศาลรฐธรรมนญ ๑๖ คน แบงเปน

สององคคณะ องคคณะละ ๘ คน โดยมการแบงแยกกนตงแตแรกเรมและไมมการสลบ โปรดด วรเจตน ภาครตน, วธพจารณา

ของศาลรฐธรรมนญ : ศกษาเปรยบเทยบกรณของศาลรฐธรรมนญตางประเทศกบศาลรฐธรรมนญไทย, กรงเทพฯ : วญญชน,

๒๕๔๖, หนา ๒๓

๒๙ เชน ศาลยตธรรมแหงสาธารณรฐฝรงเศส ประกอบไปดวย สมาชกสภาผแทนราษฎร 6 คน สมาชกวฒสภา 6 คน

ผพพากษาศาลฎกา 3 คน โปรดดในรายงานการวจยฉบบน บทท ๓ ๓๐ พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒

มาตรา ๑๓ บญญตวา

“เมอมกำรยนฟองคดตอศำล ใหประธำนศำลฎกำเรยกประชมใหญศำลฎกำเลอกผพพำกษำในศำลฎกำซงด�ำรง

ต�ำแหนงไมตำกวำผพพำกษำศำลฎกำหรอผพพำกษำอำวโสในศำลฎกำเปนองคคณะผพพำกษำเพอพจำรณำพพำกษำคด

ดงกลำวโดยเรว แตทงน ตองไมเกนสบสวนนบแตวนยนฟองคด

ผพพำกษำคนใดประสงคจะขอถอนตวจำกกำรไดรบเลอก ใหแถลงตอทประชมใหญกอนกำรลงคะแนน และใหท

ประชมใหญลงมตวำจะใหมกำรถอนตวหรอไม มตของทประชมใหญใหเปนทสด

กำรเลอกองคคณะผพพำกษำแตละคดใหใชวธกำรลงคะแนนลบ ใหผพพำกษำทไดรบคะแนนสงสดเรยงลงไปตำม

ล�ำดบจนครบจ�ำนวนเกำคนเปนผไดรบเลอกเปนองคคณะผพพำกษำส�ำหรบคดนน แตทงน จะมผพพำกษำอำวโสในศำลฎกำ

เปนผไดรบเลอกเปนองคคณะผพพำกษำเกนกวำจ�ำนวนสำมคนไมได ถำมผไดรบคะแนนเทำกนในล�ำดบใดอนเปนเหตใหมผ

ไดรบเลอกเกนจ�ำนวนดงกลำว ใหประธำนศำลฎกำจบสลำกวำผใดเปนผไดรบเลอก...”


ปจจบนไมไดใหอ�านาจดลพนจแกประธานศาลฎกาในการก�าหนดองคคณะเลย แตใหใชวธการลงคะแนน

เลอกกนเองในทประชมใหญศาลฎกา

อยางไรกตาม จากการส�ารวจองคคณะผพพากษาในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ตลอดระยะเวลาทผานมาพบวามรายชอผพพากษาทไดเปนองคคณะในหลายคด ในขณะเดยวกนกมรายชอ

ผพพากษาบางคนทไมไดเปนองคคณะในคดใดเลย เพราะตนไมเคยไดรบเลอกจากทประชมใหญศาลฎกา

หรอตนแสดงเจตจ�านงตลอดมาวาไมประสงคจะเขาเปนองคคณะในคดใดๆ นอกจากน จากการสมภาษณ

และแสดงความคดเหนแลกเปลยนกนกบผ พพากษาทเคยอย ในทประชมใหญศาลฎกาเพอลงมตเลอก

ผพพากษาเปนองคคณะในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองพบวา ในบางครงมผพพากษาทมความ

เชยวชาญในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในประเภทใดประเภทหนง และตองการเขารวมเปน

องคคณะในคดนน กจะแสดงเจตจ�านงของตนตอผพพากษาดวยกน เพอใหตนมโอกาสไดรบเลอกเขาไปเปน

องคคณะ ๓๑

จากทกลาวมาขางตน แสดงใหเหนวา แมวธการคดเลอกผพพากษาประจ�าองคคณะแตละคดในศาล

ฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองตามทก�าหนดไวในระบบกฎหมายปจจบนนนจะมขอด

และคอนขางประกนความเปนกลางและเปนอสระของผพพากษาไดพอสมควรแลว แตกยงมขอบกพรองอย

บางประการ ไดแก

ประการทหนง เปดโอกาสใหมรายชอผพพากษากลมเดมไดเขารวมเปนองคคณะ เชนเดยวกน อาจ

มผพพากษาบางคนทไมไดเขารวมเปนองคคณะเลย ลกษณะเชนนสงผลใหกระทบกระเทอนตอการบรหาร

จดการ

ประการทสอง ซงส�าคญกวาขอบกพรองประการแรก คอ คความไมมโอกาสทราบลวงหนาภายใน

ระยะเวลานานพอสมควรวา องคคณะในคดทตนเปนคความนนประกอบดวยผพพากษาคนใดบาง โดยเฉพาะ

อยางยง คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเปนคดทมลกษณะพเศษ มความสมพนธกบ “การเมอง”

จนน�ามาซงการจดตงศาลเฉพาะอยางศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเชนน ยงตอง

แสดงใหเหนถงความโปรงใสของการไดมาซงองคคณะใหไดมากทสด..ในหลายประเทศ..ค ความและ

สาธารณชนทราบรายชอผพพากษาทเปนองคคณะในคดพเศษ (เชน คดในศาลรฐธรรมนญ หรอคดอาญาของ

ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง) ลวงหนา

๓๑ กรณผพพากษาแสดงเจตจ�านงของตนตอผพพากษาในทประชมใหญดวยกนวาตนประสงคจะเขารวมเปน

องคคณะในคดนกด หรอตนไมประสงคจะเขารวมเปนองคคณะในคดนกด ไมใชเรองแปลกประหลาดและไมใชเรองทเสย

หายแตอยางใด เพราะ การไดมาซงบคคลในต�าแหนงใดหรอองคกรใดโดยวธการเลอก ยอมไมอาจปฏเสธไดวากอนการเลอก

ตองมการพดคย สนทนาแลกเปลยน รณรงค ตลอดจนตงกลมเพอระดมจ�านวนเสยงวาจะเลอกบคคลใด ซงเปนลกษณะตาม

ธรรมชาตของวธการไดมาโดยการเลอก


อยางไรกตาม เมอก�าหนดองคคณะผพพากษาเปนการลวงหนาตามทกลาวแลว ปญหาทอาจเกดขน

ตามมา คอ การจายส�านวนใหองคคณะตางๆ ทก�าหนดขนลวงหนาแลวนนจะใชหลกเกณฑใด หากก�าหนด

ใหการจายส�านวนใหองคคณะเปนไปตามอ�าเภอใจของประธานศาลฎกา ยอมกระทบตอความเปนกลาง

และความเปนอสระขององคคณะได..ผมอ�านาจในการจายส�านวนอาจก�าหนดผลของคดไดโดยผานการจาย

ส�านวน ดงนน คณะผวจยเหนวาความเปนกลางและความเปนอสระขององคคณะไมไดขนอยกบการก�าหนด

องคคณะไวลวงหนา..แตขนกบหลกเกณฑการจายส�านวนไปทองคคณะใดมากกวา..ดงนน...จงจ�าเปนตอง

สรางหลกเกณฑการจายส�านวนใหแกองคคณะใหไดมาตรฐานและมลกษณะเปนภววสยมากทสด

จากเหตผลทกลาวมาขางตนทงหมด คณะผวจยจงเสนอใหมการปรบปรงการก�าหนดองคคณะใน

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเสยใหม ดงน

๑) ยกเลกการเลอกองคคณะผพพากษาเปนรายคดโดยทประชมใหญศาลฎกา

๒).เมอปรบโครงสรางของศาลในการพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองเปนระบบ

สองชนศาล โดยก�าหนดใหมศาลอทธรณแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง และศาลฎกา

แผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง ตามขอเสนอของคณะผวจยในประเดนท ๓.๔ แลว กให

“ประธานแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” ทงในศาลอทธรณและศาลฎกาเปนผคดเลอก

องคคณะผพพากษาส�าหรบพจารณาคดในศาลอทธรณหรอศาลฎกาแลวแตกรณไวเปนการลวงหนาและ

มลกษณะแนนอนตายตว..โดยสมควรใหมการประกาศรายชอองคคณะผพพากษาในคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองของแตละศาลใหสาธารณชนทราบดวย องคคณะผพพากษาดงกลาวน เมอก�าหนดไว

แลวจะไมสามารถสบเปลยนตวผพพากษาไดอก เวนแตมเหตจ�าเปนอนไมอาจกาวลวงไดตามกฎหมาย และ

เมอมต�าแหนงผพพากษาวางลงในองคคณะใด กใหมการคดเลอกเพมไดเฉพาะต�าแหนงทวางลง อนง สมควร

ใหมการคดเลอกองคคณะผพพากษาใหมเมอครบระยะเวลาใดเวลาหนงตามทก�าหนดไวดวยเชนกน (เชน อาจ

ก�าหนดใหมการคดเลอกใหมทก ๔ ป เปนตน)

๓) วธการจายส�านวนคด คณะผวจยเหนวาศาลควรวางระบบการจายส�านวนโดยใชวธหมนเวยนไป

ตามองคคณะผพพากษา เรยงตามล�าดบองคคณะซงมการก�าหนดไวลวงหนา กรณทเกรงกนวาคความอาจ

ใชวธการเสนอคดใหตรงกบองคคณะผพพากษาทตนตองการซงอาจมผลกระทบตอความยตธรรม ศาลกอาจ

แกไขปญหานไดดวยการใชวธวางระบบการจายส�านวนโดยใหประธานแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมองจบสลากวาส�านวนคดตองถกจายไปทองคคณะใด และเพอใหภาระงานกระจายไปทกองคคณะ

กไมใหน�าองคคณะทมคดพจารณาอยแลวเขามารวมจบสลากดวย

ในสวนของคดเลอกตงนน ปจจบน การคดเลอกองคคณะผพพากษาเปนดลพนจของประธานแผนก

คดเลอกตงในศาลอทธรณ โดยพจารณาจากความพรอมและปรมาณงานของผพพากษาเปนส�าคญ ทงน การ

คดเลอกองคคณะฯ จะกระท�าเปนรายคดโดยไมมการก�าหนดเอาไวลวงหนา ดวยเหตน เพอใหการคดเลอก

องคคณะผพพากษามลกษณะทเปนภววสย คณะผวจยเหนควรเสนอใหก�าหนดองคคณะผพพากษาเปนการ

ลวงหนาและก�าหนดหลกเกณฑการจายส�านวนใหองคคณะในท�านองเดยวกนกบขอเสนอของคณะผวจยเรอง

การก�าหนดองคคณะและจายส�านวนในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง


๖. การลงมตและการท�าค�าวนจฉยสวนตน

๖.๑.หลกการลงมตโดยลบและการอนญาตใหท�าความเหนแยงไดในระบบกฎหมายบางประเทศ๓๒

ตามหลกกฎหมายวธพจารณาความแลว การลงมตของผพพากษาหรอตลาการประจ�าองคคณะใน

แตละคดนนตองเปนความลบ การลงมตวนจฉยโดยลบยอมท�าใหไมมผใดทราบวามตของค�าพพากษานนม

คะแนนเทาไร โดยทวไป ค�าพพากษาจะบงคบตามมตเสยงขางมากขององคคณะ (อาจมบางกรณทกฎหมาย

ก�าหนดไวเปนการเฉพาะวา ตองมมตเสยง ๒ ใน ๓ ขนไป) ซงในค�าพพากษานนจะปรากฏเพยงวา “โดยเสยง

ขางมากขององคคณะ พพากษาให...” ดงนน สาธารณชนและคความไมอาจทราบไดวามตเสยงขางมากนนเปน

คะแนนเทาไร เมอไมมผใดทราบวามตเสยงขางมากเปนเทาไรแลว กเปนธรรมดาอยเองทจะไมมผใดทราบวา

ผพพากษาแตละคนในองคคณะนนลงมตไปในทศทางใด หรอมความเหนอยางไร ดงนน การลงมตโดยลบยอม

หมายถงวา ไมมผใดทราบวามตมคะแนนเทาไร และไมมผใดทราบวาผพพากษาแตละคนในองคคณะลงมตไป

ในทศทางใดและมความเหนเชนใด

การลงมตโดยลบนน ตงอยบนวตถประสงค ๒ ประการ ไดแก

ประการทหนง คมครองความเปนอสระของผพพากษา๓๓ การไมเปดเผยวาผพพากษาแตละทาน

ลงมตไปในทางใด การลงมตโดยลบเปนหลกประกนใหผพพากษามอสระทจะพจารณาพพากษาคดโดยไมตก

อยภายใตอาณตหรอค�าสงของบคคลหรอองคกรใดๆ อนเปนการประกนความเปนอสระในแงเนอหา ทงเปนการ

ประกนใหผพพากษาแตละทานสามารถปฏบตหนาทโดยปราศจากความกลววาจะไดรบผลรายหรอกระทบ

ตอสถานะสวนตวหากตดสนคดไปในทางใดทางหนง ทงจากการถกกดดนโดยสาธารณชน และความย�าเกรง

บคคลภายนอกซงมความเคารพนบถอกนในทางสวนตว อนเปนการประกนความเปนอสระในแงสวนตว

ประการทสอง รกษาความเปนเอกภาพขององคคณะผพพากษา การวนจฉยปญหาใดๆ ตามคะแนน

เสยงขางมากตองถอวาเปนการวนจฉยของบคคลทกคนในองคกร เพราะบคคลทกคนไดยนยอมพรอมใจมา

แตแรกแลววาจะใหทกสงทกอยางเปนไปตามฝายขางมาก๓๔ ฉะนน เมอ “องคคณะผพพากษา” มมตใดๆ ขน

แลวยอมถอเปน “มตขององคกรกลม” มผลผกพนผพพากษาแตละทานในองคคณะนนๆ เสมอ ผพพากษา

๓๒ Yannick Lécuyer, « Le secret du délibéré, les opinions séparées et la transparence », Revue

trimestre des droits de l’Homme, N°57, 2004, p.197 ; Wandar Mastor, Les opinions séparées des juges

constitutionnels, ECONOMICA/PUAM, Paris/Aix-en-Provence, 2005 ; « Pour les opinions séparées au Conseil

constitutionnel », Cinquième conférence portant sur « Les opinions dissidentes » dans le cadre du cycle

annuel sur Les méthodes de jugement organisé par le Laboratoire de Sociologie Juridique, l’Association

Française de Sociologie du droit, le Conseil d’Etat, la Cour de cassation et l’Ordre des avocats au Conseil

d’Etat et à la Cour de cassation, Grand Chambre de la Cour de cassation, le 18 octobre 2005. ๓๓ สมยศ เชอไทย, หลกกฎหมำยมหำชนเบองตน. พมพครงท ๖. กรงเทพฯ : วญญชน, ๒๕๕๓. หนา ๒๓๐ – ๒๓๑. ๓๔ หยด แสงอทย, คมอรฐธรรมนญและธรรมนญกำรปกครองรำชอำณำจกร. พมพครงท ๒. พระนคร : มงคลการ

พมพ, ๒๕๐๕. หนา ๑๓๓.


แตละทานซงเปนเสยงขางนอยจะปฏเสธวาตนไมเหนพองกบมตดงกลาวหาไดไม เพราะเจตจ�านงของ

ผพพากษาแตละทานลวนผนวกเปน “มตขององคคณะผพพากษา” ตามหลกความรบผดชอบรวมกนของ

องคคณะซงมสภาพเปนองคกรกลม..หากวาผพพากษาไมเหนพองดวยกบมตขององคคณะผพพากษาของ

ตนเองกตองลาออกจากองคคณะนน..แตถาจะด�ารงต�าแหนงในองคคณะอยตอไปจะตองถอวาเหนพองดวย

ตามมตนนหรออาจท�าความเหนแยง ๓๕

อยางไรกตาม การลงมตโดยลบกถกวจารณใน ๒ ประเดน ไดแก

ประเดนทหนง การลงมตโดยลบท�าใหไมโปรงใส สาธารณชนไมอาจทราบเหตผลของตลาการแตละ

คนในองคคณะได

ประเดนทสอง..การลงมตโดยลบและไมอนญาตใหตลาการเสยงขางนอยท�าความเหนแยง..อาจ

เปนการบบบงคบตลาการเสยงขางนอยมากเกนไป

โดยหลกแลว กฎหมายจะไมอนญาตใหมการท�าความเหนแยง อยางไรกตาม ระยะหลงเรมมเสยง

เรยกรองใหมกฎหมายอนญาตใหผ พพากษาเสยงขางนอยสามารถท�าความเหนแยงได..แตกไมไดบงคบ

ผพพากษา ขนอยกบวาผพพากษาเสยงขางนอยคนใดตองการท�าความเหนแยงหรอไม กรณค�าพพากษาของ

ศาลยตธรรมหรอศาลปกครอง มกไมเกดปญหาถกเถยงกนมากเทาไรนกวาจ�าเปนตองใหผพพากษาเสยงขาง

นอยไดมโอกาสท�าความเหนแยงแนบไปกบค�าพพากษาหรอไม กรณจะเปนปญหาถกเถยงกนมากขน หาก

เปนค�าวนจฉยของศาลทกฎหมายจดตงขนเปนการพเศษเพอพจารณาคดบางประเภททมลกษณะเฉพาะ

โดยเฉพาะอยางยง การท�าค�าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญซงเนอหาและประเดนของคดมกจะไปพวพนกบ

การเมอง แนวนโยบาย และรฐธรรมนญ ในหลายประเทศจงอนญาตใหผพพากษาเสยงขางนอยในองคคณะม

สทธท�าความเหนแยงได

การอนญาตใหผพพากษาท�าความเหนแยงและเปดเผยความเหนแยงตอสาธารณชนได มประโยชน

3 ประการ คอ

ประการทหนง..ความเหนแยงอาจเปนจดก�าเนดของการผลกดนใหมการแกไขหรอยกเลกกฎหมาย

หรอตรากฎหมายขนใหมได เชน ความเหนแยงของผพพากษาศาลสงสหรฐอเมรกาในกรณการคาทาสถอไดวา

เปนปจจยส�าคญในการกระตนเตอนใหมการยกเลกกฎหมายดงกลาว

ประการทสอง ความเหนแยงท�าใหผพพากษามเสรภาพในการแสดงความคดเหน และเปนประโยชน

ในทางวชาการ

ประการทสาม ความเหนแยงเปนเครองมอส�าคญในการตรวจสอบเหตผลประกอบค�าพพากษา

จากการส�ารวจงานทางทฤษฎ หลกวชาวธพจารณาความ ตลอดจนตวอยางของตางประเทศแลว

คณะผวจยพบวา

๓๕ โดยเทยบเคยงจาก หยด แสงอทย. ค�ำอธบำยรฐธรรมนญ พ.ศ.๒๕๑๑ (เรยงมำตรำ) และค�ำอธบำยรฐธรรมนญ

ทวไปโดยยอ. พมพครงท ๑. พระนคร : บ�ารงสาสน, ๒๕๑๑. หนา ๙๑๙.


๓๖ ขอมลจาก Yannick Lécuyer, « Le secret du délibéré, les opinions séparées et la transparence »,

Revue trimestre des droits de l’Homme, N°57, 2004, p.197.

๓๗ รฐธรรมนญฯ (๒๕๔๐) มาตรา ๓๑๑ วรรคหนง, รฐธรรมนญฯ (๒๕๕๐) มาตรา ๒๗๘ วรรคหนง

๓๘ รฐธรรมนญฯ (๒๕๔๐) มาตรา ๓๑๑ วรรคทาย, รฐธรรมนญฯ (๒๕๕๐) มาตรา ๒๗๘ วรรคสอง

๓๙ พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองฯ มาตรา ๒๐

วรรคสอง

๔๐ รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย วนพธท ๒๕ มถนายน

พ.ศ. ๒๕๔๐. หนา ๘/๖

๑) การก�าหนดใหผพพากษาหรอตลาการทกคนในองคคณะตองท�าค�าวนจฉยสวนตน และเผยแพร

ในราชกจจานเบกษานนไมมปรากฏในประเทศใด และการลงมตโดยลบถอเปนหลกการพนฐานอนส�าคญของ

กฎหมายวธพจารณาคด ทงน เพอประกนความเปนอสระของผพพากษา และรกษาความเปนเอกภาพของ

องคกรกลม

๒) ในบางประเทศ เชน สาธารณรฐฝรงเศสและสาธารณรฐออสเตรย ยดถอหลกการลงมตโดย

ลบอยางเครงครดเพอประกนความเปนอสระของผพพากษา และรกษาความเปนองคกรกลมขององคคณะ

กฎหมายกจะก�าหนดใหการลงมตเปนความลบ หามเปดเผยตวเลขการลงมตของค�าพพากษา หามเปดเผยวา

เสยงขางมากประกอบไปดวยผพพากษาคนใดและเสยงขางนอยประกอบไปดวยผพพากษาคนใด ตลอดจนไม

อนญาตใหผพพากษาเสยงขางนอยไดท�าความเหนแยง

๓) กล มทใหตลาการศาลรฐธรรมนญหรอผพพากษาศาลสงสดท�าความเหนแยงไดแตกไมได

บงคบตลาการเสยงขางนอยวาตองท�าความเหนแยงเสมอไป ไดแก สาธารณรฐแอฟรกาใต สาธารณรฐ

เยอรมน สาธารณรฐออสเตรเลย บราซล บลแกเรย แคนาดา สาธารณรฐโครเอเชย ราชอาณาจกรเดนมารก

ราชอาณาจกรสเปน สหรฐอเมรกา สาธารณรฐกาบอง ฮงการ สาธารณรฐไอรแลนด สาธารณรฐมอลโดวา

นอรเวย สาธารณรฐโปแลนด สาธารณรฐโปรตเกส โรมาเนย สหพนธรฐรสเซย สโลเวเนย ราชอาณาจกร

สวเดน สมาพนธรฐสวส ตรก๓๖

๖.๒ การลงมตและการท�าค�าวนจฉยสวนตนในระบบกฎหมายไทย

กรณระบบกฎหมายไทย การลงมตใหถอตามเสยงขางมาก โดยผพพากษาซงเปนองคคณะทกคนตอง

ท�าความเหนในการวนจฉยคดเปนหนงสอพรอมทงตองแถลงดวยวาจาตอทประชมกอนการลงมต๓๗ และท�า

ค�าพพากษากลาง

ค�าพพากษาของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองใหเปดเผย๓๘ โดยประกาศ

ในราชกจจานเบกษา และความเหนในการวนจฉยของผเปนองคคณะแตละคนใหเปดเผยตามวธทประธาน

ศาลฎกาก�าหนด๓๙

ในประเดนการท�าค�าวนจฉยสวนตนและเปดเผยในราชกจจานเบกษานน มการอภปรายถกเถยงกน

ในสภารางรฐธรรมนญทนาสนใจระหวาง คณต ณ นคร และบวรศกด อวรรณโณ ดงน

คณต ณ นคร : “ผมยงไมเขำใจ ๒ ประเดน ประเดนแรก ทใหองคคณะทกคนท�ำควำมเหนเปนหนงสอ

ไมทรำบเพรำะวตถประสงคอะไร...ประกำรท ๒ กคอในวรรคสดทำยทใหประกำศในรำชกจจำนเบกษำ เพอ

ประจำนหรออยำงไร วำมปญหำเกยวกบเรองกำร Reasonabilization ผมอยำกจะตงขอสงเกตไวสวนน” ๔๐


บวรศกด อวรรณโณ : "กำรใหเขยนค�ำวนจฉยทกคนนน กเพอตรวจสอบกำรใชดลพนจของผพพำกษำ

ทำนจะเหนไดวำค�ำพพำกษำของศำลในระบบ Common law เขำเขยนแตละคน ค�ำพพำกษำศำลองกฤษ ม

ผพพำกษำ ๓ คน กตองเขยนทง ๓ House of lord ๘ คน กตองเขยนทง ๘ คน เพรำะฉะนน กคอกำร

ตรวจสอบ Philosophy ขอประทำนโทษกคอกำรตรวจสอบปรชญำ แนวคด ตลอดจนกำรใหเหตผล และกำร

รบฟงของผพพำกษำแตละคน หลกโปรงใสธรรมดำ” ๔๑

คณต ณ นคร : “ผมเรยนตรงๆ วำ เทำทผำนมำเรำมแตเรองศำลรฐธรรมนญทใหท�ำควำมเหน

ทกคน จๆ มำพดศำลคดอำญำทำงกำรเมอง ถำจะวำในเชงนนผมกไมวำอะไร แตทอำจำรยบวรศกดบอก

วำทกประเทศ ไมจรง ผมกลำยนยนวำไมมทกประเทศทเขำท�ำลกษณะน อำจจะมบำงประเทศ แลวส�ำหรบ

ประกำศในรำชกจจำนเบกษำ ควำมจรงค�ำพพำกษำของศำลเปดเผยแลว ทนเรำจะท�ำใหถงขนำดไหน ผมยง

มองวำเกนเลยไปหรอเปลำ”๔๒

แมการท�าค�าวนจฉยสวนตนและเปดเผยในราชกจจานเบกษานน อาจมประโยชนในแงทว า

สาธารณชนสามารถตรวจสอบการใหเหตผลประกอบค�าวนจฉยของผพพากษาแตละคนไดวาการใหเหตผล

นนมความถกตองและสมเหตสมผลหรอไม การใหเหตผลนนแสดงออกถงความเปนกลางและไมตกอย

ภายใตฝายการเมองใดหรอไม อยางไรกตาม การบงคบใหผพพากษาท�าค�าวนจฉยสวนตนและตองเปดเผยตอ

สาธารณะผานทางราชกจจานเบกษา อาจมขอเสยหลายประการตามมา ดงน

๑) กระทบตอความเปนอสระของตลาการ การเปดเผยวาผพพากษาแตละทานลงมตไปในทางใด

เปนการท�าลายหลกประกนความเปนอสระในการปฏบตหนาทของผพพากษาแตละทานโดยปราศจากความ

กลววาจะไดรบผลรายหรอกระทบตอสถานะสวนตวหากตดสนคดไปในทางใดทางหนง ทงจากการถกกดดน

โดยสาธารณชน ตลอดจนความย�าเกรงบคคลภายนอกซงมความเคารพนบถอกนในทางสวนตว

๒) กระทบตอความเปนเอกภาพขององคคณะผพพากษา การพพากษาอรรถคดเปนการใชอ�านาจ

ตลาการแสดงออกโดยผานค�าพพากษากลางซงเปน “มตขององคคณะ” ฉะนน การแสดงค�าวนจฉยของ

ผพพากษาแตละทานอาจมบางประเดนทแตกตางกนกบค�าพพากษากลางปรากฏตอสาธารณชน แมวา

ตามความเปนจรงประเดนทมความเหนแตกตางกนนนไดยตลงไปแลวตามมตเสยงขางมาก แตการแสดง

ค�าวนจฉยสวนตนนน ยอมสรางความเคลอบแคลงตอค�าพพากษากลาง (มตขององคคณะ) อนกระทบกระเทอน

ตอความนาเชอถอของค�าพพากษากลางทมผลบงคบในระบบกฎหมาย

๓) สรางภาระใหผพพากษาในองคคณะแตละทาน การบงคบใหผพพากษาทกคนในองคคณะตอง

ท�าค�าวนจฉยสวนตนในทกคดทมการวนจฉย โดยหลกผพพากษาแตละทานยอมจะตองทมเทเวลาเทาๆ กน

ในการศกษาคนควาและเขยนค�าวนจฉยในเรองนน อกทงอาจสงผลตอเนองท�าใหค�าพพากษาศาลฎกาแผนก

คดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง (ค�าพพากษากลาง) อาจจะไมไดรบการเอาใจใสเทาทควรจาก

ผพพากษาแตละทานในองคคณะ

๔๑ รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย วนพธท ๒๕ มถนายน

พ.ศ. ๒๕๔๐. หนา ๘/๖ ๔๒.รำยงำนกำรประชมคณะกรรมำธกำรพจำรณำรำงรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย วนพธท ๒๕ มถนายน

พ.ศ. ๒๕๔๐. หนา ๘/๗


เมอพจารณาศกษาระบบกฎหมายตางประเทศ...พจารณาศกษาจากหลกวชากฎหมายวธพจารณา

ความ เพอรกษาความเปนอสระของผพพากษาและรกษาความเปนองคกรกลมขององคคณะ ในขณะเดยวกน

กไมละเมดเสรภาพในการแสดงออกซงความคดเหนของผพพากษาเสยงขางนอยในองคคณะมากจนเกนไป

คณะผวจยจงเสนอให

๑) เมอองคคณะไดตงประเดนแหงคดทตองลงมตแลว ผพพากษาในองคคณะตองลงมตใหครบถวน

ในทกประเดน ผพพากษาแตละทานในองคคณะไมอาจเลอกทจะลงมตในประเดนแหงคดอยางใดกได หรอ

ไมวนจฉยกได เพราะการกระท�าเชนนนยอมมผลท�าใหการท�างานขององคคณะผพพากษาทจะแสดงออกใน

ค�าวนจฉยกลางเปนอนไรผลลงไปดวย ผพพากษาแตละทานจงตองผกพนตอผลการลงมตในประเดนแหงคดท

ผานไปแลวและตองลงมตใหครบถวนทกประเดน

๒) การลงมตโดยลบ ไมมการเปดเผยวาผพพากษาคนใดลงมตไปในทศทางใด จงไมมบคคลใดทราบ

ไดวามตเสยงขางมากประกอบดวยผพพากษารายใด..และมตเสยงขางนอยประกอบดวยผพพากษารายใด

อยางไรกตาม อนญาตใหเปดเผยไดเฉพาะจ�านวนตวเลขมตเทานน

๓)..ยกเลกการบงคบใหผพพากษาทกคนในองคคณะตองท�าค�าวนจฉยสวนตนและเปดเผยลงใน

ราชกจจานเบกษา

๔)...ผพพากษาในองคคณะทเปนเสยงขางนอยมสทธในการท�าความเหนแยงแนบไปกบค�าพพากษาได



สรปขอเสนอแนะของคณะวจย

คดเกยวกบการเขาสต�าแหนงทางการเมอง

การด�าเนนการการเลอกตงใหสอดคลองกบหลกประชาธปไตยและหลกนตรฐ ควรปรบปรงอ�านาจ

หนาทขององคกรทเกยวของของรฐมใหมอ�านาจเหนอการแสดงเจตจ�านงของปวงชนผเปนเจาของอ�านาจ

อธปไตย ดงน

๑. จดใหมแผนกคดเลอกตงขนในศาลอทธรณ (องคคณะละ ๓ คน) และศาลฎกา (องคคณะละ

๕ คน)

๒. ยกเลกอ�านาจของคณะกรรมการการเลอกตงในการสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธ

เลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตง

๓. ภายหลงจากการปดหบลงคะแนนและนบผลคะแนนการเลอกตงเรยบรอยแลว คณะกรรมการ

การเลอกตงตองประกาศผลการเลอกตงโดยทนท

๔. ภายหลงจากการประกาศผลการเลอกตง ใหผมสวนไดเสย (ผสมครรบเลอกตง ประชาชนผม

สทธเลอกตงในเขตเลอกตงนน) สามารถรองคดคานผลการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตง

๔.๑ การเสนอค�ารองตองกระท�าภายใน ๗ วนนบแตประกาศผลการเลอกตง

๔.๒ คณะกรรมการการเลอกตงตองวนจฉยค�ารองใหเสรจภายใน ๖๐ วนนบแตรบค�ารอง

๔.๓ การรบค�ารองของคณะกรรมการการเลอกตงไมเปนเหตใหการเขาสต�าแหนงหรอการ

ปฏบตหนาทของผไดรบเลอกตงจะตองสะดดลง

๔.๔ เมอคณะกรรมการการเลอกตงมค�าวนจฉยแลว ผมสวนไดเสยอาจรองขอตอ

“ศาลอทธรณแผนกคดเลอกตง” ใหตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของค�าวนจฉย

คณะกรรมการการเลอกตงภายใน ๑๕ วนนบแตมค�าวนจฉย (ค�าวนจฉยของคณะ

กรรมการการเลอกตงเปนทสดตราบทเปนค�าวนจฉยทชอบดวยกฎหมาย)

๔.๕ การเสนอค�ารองตอศาลและศาลรบค�ารองไมเปนเหต ใหการเขาสต�าแหนงหรอการ

ปฏบตหนาทของผไดรบเลอกตงจะตองสะดดลง

๔.๖ ผมสวนไดเสยมสทธอทธรณค�าพพากษาศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงตอศาลฎกา

แผนกคดเลอกตงภายใน ๑๕ วนนบแตวนทศาลอทธรณฯ มค�าพพากษา


๑. จดใหมแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองขนในศาลอทธรณ (องคคณะละ ๓ คน)

และศาลฎกา (องคคณะละ ๕ คน)

๒. การด�าเนนคดใหเรมตนท “ศาลอทธรณแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง” และ

“ผตองค�าพพากษา”..มสทธโตแยงค�าพพากษาตอ..“ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการ

เมอง” ไดทงในประเดนขอเทจจรงและประเดนขอกฎหมาย

๓. ยกเลกการเลอกองคคณะผพพากษาเปนรายคดโดยทประชมใหญศาลฎกา


การคดเลอกองคคณะผพพากษาในแผนกคดเลอกตงและแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ในศาลอทธรณและศาลฎกา

๑. ให “ประธานแผนกฯ” ทงในศาลอทธรณและศาลฎกา เปนผคดเลอกองคคณะผพพากษาไว

ลวงหนา

๒. ใหประกาศรายชอองคคณะผพพากษาใหสาธารณชนทราบ เพอมใหมการสบเปลยนตวผพพากษา

ไดอก

๓. เมอมต�าแหนงผพพากษาวางลงในองคคณะใด กใหมการคดเลอกเพมไดเฉพาะต�าแหนงทวางลง

โดยอาศยการบรหารจดการบคลากรโดยประธานแผนกฯ

๔. ใหมการคดเลอกองคคณะผพพากษาใหมเมอครบระยะเวลาตามทก�าหนดไว (เชน คดเลอกองค

คณะใหมทกๆ ๔ ป เปนตน)

การจายส�านวนใหแกองคคณะผพพากษาในแผนกคดเลอกตงและแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง ในศาลอทธรณและศาลฎกา

การจายส�านวนใหแกองคคณะ คณะผวจยเสนอ ๒ แนวทาง ดงน

แนวทำงทหนง ใหวางระบบการจายส�านวนโดยใชวธการหมนเวยนไปตามล�าดบหมายเลของคคณะ

ผพพากษาซงประธานแผนกฯ ไดวางไวลวงหนา

แนวทำงทสอง ใหวางระบบการจายส�านวนโดยใหประธานแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทาง

การเมองจบสลากวาส�านวนคดตองถกจายไปทองคคณะใด และเพอใหภาระงานกระจายไปทกองคคณะ กไม

ใหน�าองคคณะทมคดพจารณาอยแลวเขามารวมจบสลากดวย

การลงมตและการท�าค�าวนจฉยสวนตน

๑. ผพพากษาในองคคณะตองลงมตใหครบถวนในทกประเดน ผพพากษาแตละทานในองคคณะไม

อาจเลอกทจะลงมตในประเดนแหงคดอยางใดกไดหรอไมวนจฉยกได

๒. หามเปดเผยการออกเสยงลงมตของผพพากษาแตละคนวาลงมตไปในทางใด แตใหเปดเผย

สดสวนของคะแนนเสยงการลงมตได

๓. หามบงคบผพพากษาท�าค�าวนจฉยสวนตน แตใหผพพากษาสามารถท�าความเหนแยงได


แผนภาพแสดงขอเสนอของคณะผวจย

๑. โครงสรางของศาลในคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

ทางเลอกท ๑

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

องคคณะ ๕ คน

อทธรณไดทงประเดนขอเทจจรงและขอกฎหมาย

ศาลอทธรณแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

องคคณะ ๓ คน

ทางเลอกท ๒

ทประชมใหญศาลฎกา

อทธรณไดทงประเดนขอเทจจรงและขอกฎหมายและไมตองมพยานหลกฐานใหม

ศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง

องคคณะ ๙ คน

๒. โครงสรางของศาลในคดเลอกตง

ศาลฎกาแผนกคดเลอกตง

องคคณะ ๕ คน

ศาลอทธรณแผนกคดเลอกตง

องคคณะ ๓ คน


๓. ขนตอนการด�าเนนคดเลอกตง

ผมสทธเลอกตงออกเสยงลงคะแนน

คณะกรรมการการเลอกตงนบคะแนน

คณะกรรมการการเลอกตงตองประกาศผลการเลอกตงทนท

ไดสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาทองถนเขาปฏบตหนาท

ผมสวนไดเสยรองคดคานผลการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงภายใน ๗ วน

นบแตประกาศผลการเลอกตง

คณะกรรมการการเลอกตงพจารณาและวนจฉยภายใน ๖๐ วนนบแตรบค�ารอง

โดยอาจสงยกค�ารอง สงใหมการเลอกตงใหม สงเพกถอนสทธเลอกตง

ผ มสวนไดเสยมสทธรองขอใหศาลอทธรณพจารณาทบทวนค�าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงได

ภายใน ๑๕ วนนบแตวนทคณะกรรมการการเลอกตงมค�าวนจฉย

ศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงมค�าพพากษา

ผมสวนไดเสยมสทธอทธรณค�าพพากษาไปยงศาลฎกาแผนกคดเลอกตงไดภายใน ๑๕ วน

นบแตวนทศาลอทธรณแผนกคดเลอกตงมค�าพพากษา

๔. การก�าหนดองคคณะและการจายส�านวนใหองคคณะ

• ประธานแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมองในศาลฎกาหรอศาลอทธรณแลวแตกรณ

• ประธานแผนกคดเลอกตงในศาลฎกาหรอศาลอทธรณแลวแตกรณ

คดเลอกผพพากษาประจ�าองคคณะลวงหนาและประกาศรายชอองคคณะใหสาธารณชนทราบ

องคคณะ ๑ A A A A A (ศาลฎกา) A A A (ศาลอทธรณ)

องคคณะ ๒ B B B B B (ศาลฎกา) B B B (ศาลอทธรณ)

องคคณะ ๓ C C C C C (ศาลฎกา) C C C (ศาลอทธรณ)

องคคณะ ... X X X X X (ศาลฎกา) X X X (ศาลอทธรณ)


เมอส�านวนคดเขามาทศาล คณะผวจยเสนอวธการจายส�านวนใหแกองคคณะไว ๒ วธ

วธทหนง

ใหหมนเวยนไลเรยงไปยงองคคณะท ๑, ๒, ๓, ... ตามล�าดบ

วธทสอง

ใหประธานแผนกฯจบสลากวาส�านวนคดตองถกจายไปทองคคณะใด

โดยองคคณะทมคดอยแลว กไมใหน�ามาจบสลากดวย

๕. การลงมตและการท�าค�าพพากษา

๑) เมอองคคณะไดตงประเดนแหงคดทตองลงมตแลว ผพพากษาในองคคณะตองลงมตใหครบถวน

ในทกประเดน

๒) การลงมตโดยลบ ไมมบคคลใดสามารถทราบไดวาผพพากษาคนใดลงมตไปในทศทางใด และ

อนญาตใหเปดเผยไดเฉพาะจ�านวนมตเทานน

๓) ยกเลกการบงคบใหผพพากษาทกคนในองคคณะตองท�าค�าวนจฉยสวนตนและเปดเผยลงใน

ราชกจจานเบกษา

๔) ผพพากษาในองคคณะทเปนเสยงขางนอยมสทธในการท�าความเหนแยงแนบไปกบค�าพพากษาได



บรรณานกรม

หนงสอภาษาไทย

เกษมสนต วลาวรรณ. (๒๕๕๑). กฎหมายแรงงาน. พมพครงท ๑๓. กรงเทพฯ : วญญชน.

เกยรตขจร วจนะสวสด. (๒๕๕๐). กฎหมายอาญาภาคความผด เลม ๑. พมพครงท ๕. กรงเทพฯ :

จรรชการพมพ.

ไกรฤกษ เกษมสนต, ม.ล. (มปป.). การด�าเนนคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง. เอกสารอดส�าเนา.

เขมชย ชตวงศ. (๒๕๕๑). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยาน. พมพครงท ๘. กรงเทพฯ : นตบรรณการ.

คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ. (๒๕๕๐). สาระส�าคญของรางรฐธรรมนญฉบบใหม พรอมตาราง

เปรยบเทยบกบรฐธรรมนญฯ พทธศกราช ๒๕๔๐ ฉบบรบฟงความคดเหน. กรงเทพฯ : ส�านกงาน

เลขาธการสภาผแทนราษฎร.

คณะกรรมาธการวสามญบนทกเจตนารมณ จดหมายเหต และตรวจรายงานการประชม สภารางรฐธรรมนญ.

(๒๕๕๐). เจตนารมณรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐. กรงเทพฯ :

ส�านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร.

คณต ณ นคร. (๒๕๔๘). กฎหมายวธพจารณาความแพง ภาคการด�าเนนคด. กรงเทพฯ : วญญชน.

_______. (๒๕๔๙). กฎหมายวธพจารณาความอาญา. พมพครงท ๗. กรงเทพฯ : วญญชน.

จรญ โฆษณานนท. (๒๕๕๐). นตปรชญา. พมพครงท ๑๕. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามค�าแหง.

จกรพงษ เลกสกลไชย. (๒๕๕๑). ค�าอธบายประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง (ภาค ๑ ถง ภาค ๓).

พมพครงท ๑๐. กรงเทพฯ : นตธรรม.

จตต เจรญฉ�า. (๒๕๓๑). ค�าอธบายประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา เลม๑. พมพครงท ๑.

กรงเทพฯ : บรษทประยรวงศ จ�ากด.

ณรงค ใจหาญ. (๒๕๕๒). หลกกฎหมายวธพจารณาความอาญา เลม ๑. พมพครงท ๑๐. กรงเทพฯ :

วญญชน.

ธานศ เกศวพทกษ. (๒๕๕๑). ค�าอธบายประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา เลม ๒. พมพครงท ๖.

กรงเทพฯ : ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา.

______. (ม.ป.ป.). หวใจของพระธรรมนญศาลยตธรรมและพระราชบญญตจดตงศาลแขวง.

พมพครงท ๒. กรงเทพฯ : โพลสยาม พรนตง.

นตศาสตรไพศาลย, พระยา (๒๕๐๒). ค�าสอนชนปรญญาตร พทธศกราช ๒๕๐๑ – ๒๕๐๒ ประวตศาสตร

กฎหมายไทย. พมพครงท ๖. กรงเทพฯ : วรยะการพมพ.

บวรศกด อวรรณโณ. (๒๕๓๘). ระบบการตรวจสอบทจรตของผด�ารงต�าแหนงระดบสง. กรงเทพฯ :

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

______. (๒๕๕๓). เอกสารประกอบการสอนชดวชาระบบกฎหมายไทยและตางประเทศ

หนวยท ๑ – ๗. พมพครงท ๗. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.


ประชม โฉมฉาย. (๒๕๕๑). กฎหมายเอกชนเปรยบเทยบเบองตน : จารตโรมนและแองโกลแซกซอน.

พมพครงท ๑. กรงเทพฯ : โครงการต�าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประพนธ ทรพยแสง. (๒๕๔๘). การคนหาความจรงของศาลฎกาแผนกคดอาญาของผด�ารงต�าแหนง

ทางการเมอง : แนวทางปญหาสความเปนระบบไตสวนเตมรปแบบ. งานวจยหลกสตรผบรหาร

กระบวนการยตธรรมระดบสง (บ.ย.ส.). กรงเทพฯ : วทยาลยการยตธรรม ส�านกงานศาลยตธรรม.

ประมล สวรรณศร. (๒๔๙๖). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยานหลกฐาน. พระนคร : อกษรประเสรฐ.

ปยบตร แสงกนกกล. (๒๕๕๒). พระปรมาภไธย ประชาธปไตย และตลาการ. พมพครงท ๑. กรงเทพฯ :

โอเพนบคส.

ปตกล จระมงคลพาณชย. (๒๕๕๐). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยานหลกฐานทตองหามมใหรบฟง.

พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : วญญชน.

พรเพชร วชตชลชย. (๒๕๕๓). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยานหลกฐาน. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ :

ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา.

ไพโรจน ชยนาม. (๒๕๑๕). สถาบนการเมองและรฐธรรมนญของตางประเทศกบระบอบการปกครองของ

ไทย. พมพครงท ๑. กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ไพโรจน วายภาพ. (๒๕๔๓). คมอปฏบตวธพจารณาคดอาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง. กรงเทพฯ :

พรรตน.

______. (๒๕๕๔). ค�าอธบายระบบศาลและพระธรรมนญศาลยตธรรม. พมพครงท ๘. กรงเทพฯ :

วญญชน.

มานตย จมปา. (๒๕๕๑). ความรเบองตนเกยวกบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (พ.ศ.๒๕๕๐).

กรงเทพฯ : ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

รายงานการประชมคณะกรรมาธการพจารณารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (วนพธท ๒๕

มถนายน ๒๕๔๐).

ฤทย หงสสร. (๒๕๓๗). อาจารยจตต กบค�าสงของฝายบรหารเปนทสด. ใน ครบรอบ ๘๔ ป ศาสตราจารย

จตต ตงศภทย. กรงเทพฯ : คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

______. (๒๕๕๒). ศาลปกครองและการด�าเนนคดในศาลปกครอง. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ :

ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา.

วรพจน วศรตพชญ. (๒๕๔๔). ความรเบองตนเกยวกบศาลปกครอง. พมพครงท ๑. กรงเทพฯ : วญญชน.

______. (๒๕๓๘). หลกการพนฐานของกฎหมายปกครอง. พมพครงท ๑. กรงเทพฯ : โครงการต�าราและ

เอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วรรณชย บญบ�ารง. ธนกฤต วรธนชชากล และคณะ. (๒๕๕๔). ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง

ฉบบอางอง. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ : วญญชน.

______. ธนกร วรปรชญากล และ สรพนธ พลรบ. (๒๕๔๙). หลกและทฤษฎกฎหมายวธ

พจารณาความแพง เลม ๑. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ : วญญชน.

______. (๒๕๔๘). หลกและทฤษฎกฎหมายวธพจารณาความแพง เลม ๒. กรงเทพฯ : วญญชน.


วรเจตน ภาครตน. (๒๕๕๐). รายงานการวจยเรององคกรอสระตามบทบญญตของรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐. กรงเทพฯ : คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

______. (๒๕๔๖). วธพจารณาของศาลรฐธรรมนญ : ศกษาเปรยบเทยบกรณของ

ศาลรฐธรรมนญตางประเทศกบศาลรฐธรรมนญไทย. กรงเทพฯ : วญญชน.

วชย โถสวรรณจนดา. (๒๕๕๔). แรงงานสมพนธ : กญแจแหงความรวมมอระหวางนายจางและลกจาง.

พมพครงท ๒. กรงเทพฯ : นตธรรม.

วษณ เครองาม. (๒๕๕๓). เอกสารประกอบการสอนชดวชาระบบกฎหมายไทยและตางประเทศ หนวยท

๑ – ๗. พมพครงท ๗. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สมชาย รตนชอสกล. (๒๕๔๕). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยานหลกฐาน. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ :

แวนแกว.

สมชย ฑฆาอตมากร. (๒๕๕๑). ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง ภาค ๑ บททวไป. กรงเทพฯ :

พลสยาม พรนตง (ประเทศไทย),

สมยศ เชอไทย. (๒๕๕๒). หลกกฎหมายมหาชนเบองตน. พมพครงท ๕. กรงเทพฯ : วญญชน.

สรศกด ลขสทธวฒนกล. (๒๕๔๕). ค�าอธบายการด�าเนนคดผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง. กรงเทพฯ :

วญญชน.

สรยา ปานแปน และ อนวฒน บญนนท. (๒๕๕๔). คมอสอบกฎหมายรฐธรรมนญ. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ :

วญญชน.

โสภณ รตนากร. (๒๕๔๙). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยาน. พมพครงท ๘. กรงเทพฯ : นตบรรณการ.

หยด แสงอทย. (๒๕๐๕). คมอรฐธรรมนญและธรรมนญการปกครองราชอาณาจกร. พมพครงท ๒.

พระนคร : มงคลการพมพ.

______. (๒๕๑๑). ค�าอธบายรฐธรรมนญ พ.ศ. ๒๕๑๑ (เรยงมาตรา) และค�าอธบายรฐธรรมนญ

ทวไปโดยยอ. พระนคร : บ�ารงสาสน.

อธคม อนทภต. (๒๕๕๒). ค�าบรรยายวชากฎหมายรฐธรรมนญ. ใน รวมค�าบรรยายภาคหนง สมยท ๖๒

เลมท ๑๑ - ๑๓. กรงเทพฯ : ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา.

______. (๒๕๕๑). แนวทางการพฒนากระบวนวธพจารณาระบบไตสวนในศาลฎกาแผนกคด

อาญาของผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง. งานเอกสารวชาการหลกสตรผบรหารกระบวนการ

ยตธรรมระดบสง (บ.ย.ส.) วทยาลยการยตธรรม ส�านกงานศาลยตธรรม.

อดม รฐอมฤต. (๒๕๕๒). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยานหลกฐาน. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : โครงการ

ต�าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

โอสถ โกศน. (๒๕๓๘). ค�าอธบายกฎหมายลกษณะพยานหลกฐาน. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : รตนชย

การพมพ.


บทความภาษาไทย

กาญจนารตน ลวโรจน. (มกราคม - เมษายน ๒๕๕๑). เขตอ�ำนำจศำลปกครองตำมรฐธรรมนญแหงรำช

อำณำจกรไทย พทธศกรำช ๒๕๕๐. วารสารวชาการศาลปกครอง. ๘ (๑)

คณะกรรมการสงเสรมระบบการพจารณาคดตอเนอง. การตรวจพยานหลกฐานตามประมวลกฎหมายวธ

พจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๓/๑ และ มาตรา ๑๗๓/๒ สบคนจาก www.library.judiciary.

go.th เมอ ๑๕ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๕.

คณต ณ นคร. (มกราคม - มถนายน ๒๕๔๔). บทบำทของศำลในคดอำญำ. วารสารกฎหมายธรกจ

บณฑตย. ๑ (๑)

______. (มกราคม ๒๕๓๙). วธพจำรณำควำมอำญำไทย : หลกกฎหมำยกบทำงปฏบตทไมตรงกน.

วารสารอยการ, ๑๙ (๒๑๕)

จรญ ศรสกใส. (๒๕๕๖). คดเลอกตง ตอน ๑ ใบเหลอง-ใบแดง. สบคนจาก www.pub-law.net

เมอ ๑๕ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๖.

ใจเดด พรไชยา. (ธนวาคม ๒๕๕๑). ขอไมสมบรณในส�ำนวนกำรไตสวนขอเทจจรง. บทบณฑตย. ๖๔ (๔).

ชวเลศ โสภณวต. (พฤศจกายน - ธนวาคม ๒๕๒๔). กฎหมำยลกษณะพยำนของไทยเปนกฎหมำยในระบบ

กลำวหำจรงหรอ. ดลพาห. ๒๘ (๖).

ชาต ชยเดชสรยะ และ ณฐวสา ฉตรไพฑรย. (๒๕๔๑). ระบบกำรคนหำควำมจรงในคดอำญำ : ขอพจำรณำ

ส�ำหรบกำรปรบปรงกระบวนกำรยตธรรมในประเทศไทย. อยการนเทศ. ๖๐ (๑ – ๔).

ฐานนท วรรณโกวท. (ตลาคม – พฤศจกายน ๒๕๕๓). ศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำร

เมองกบระบบไตสวน. วารสารศาลยตธรรมปรทศน. ๕ (๑).

ธนกร วรปรชญากล. (สงหาคม ๒๕๔๙). บทบำทของผพพำกษำฝรงเศสในกำรคนหำควำมจรง ตำมประมวล

กฎหมำยวธพจำรณำควำมแพง. วารสารศาลยตธรรมปรทศน. ๑ (๘).

ธนกร วรปรชญากล. (มกราคม – เมษายน ๒๕๔๗). ระบบศำลยตธรรมและกำรขอใหมกำรทบทวนค�ำ

พพำกษำของศำลในประเทศฝรงเศส. ดลพาห. ๑ (๕๑).

นธ เอยวศรวงศ. (๒๔ ตลาคม ๒๕๓๗). ศำลไคฟงกบกระบวนวธพจำรณำควำม. มตชนรายวน.

บวรศกด อวรรณโณ. (๒๕๔๐). ระบบกำรตรวจสอบทจรตของผด�ำรงต�ำแหนงระดบสง (Impeachment).

วารสารกฎหมาย. ๑๗ (๓).

ปยบตร แสงกนกกล. (๒๕๕๐). กำรแกไขเพมเตมรฐธรรมนญแหงสำธำรณรฐท ๕ ของฝรงเศสเพอกำรปฏรป

สถำบนกำรเมองใหทนสมย ๒๓ กรกฎำคม ๒๐๐๘. วารสารนตศาสตร. ๓๖ (๔).

โภคน พลกล. (มนาคม ๒๕๒๖). คดปกครองในฝรงเศส (๓). วารสารอยการ. ๖ (๖๓).

วรเจตน ภาครตน. (กนยายน – ตลาคม ๒๕๕๕). กำรเพกถอนสทธเลอกตงในระบบกฎหมำยไทย. จลนต.

๘ (๕).

______. หลกนตรฐและหลกนตธรรม สบคนจาก www.enlightened-jurists.com เมอ ๑๕ มกราคม

พ.ศ. ๒๕๕๖.


วชย ววตเสว. (พฤศจกายน-ธนวาคม ๒๕๔๔). คดอำญำนกกำรเมอง “แนววธ” ของวธพจำรณำทตอง

เปลยนแปลง. วารสารศาลยตธรรม. ๑ (๔).

______. (มนาคม-เมษายน ๒๕๔๔). ระบบไตสวนของศำลฎกำแผนกคดอำญำของผด�ำรงต�ำแหนงทำงกำร

เมอง. วารสารศาลยตธรรม. ๑ (๒).

วษณ วรญญ. (๒๕๕๑). ๑๐ ป นกกฎหมายมหาชนไทย: ฤาจะเดนหนาลงคลอง. ปาฐกถาเนองในโอกาส

ครบรอบ ๑๐ ป หลกสตรประกาศนยบตรบณฑตทางกฎหมายมหาชน เมอ ๒๐ ธนวาคม

พ.ศ. ๒๕๕๑ ณ หองจด เศรษฐบตร คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร สบคนจาก

www.prachatai3.info เมอ ๑๕ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๖.

วส ตงสมตร. (กนยายน - ธนวาคม ๒๕๕๓). คดเกยวกบกำรเลอกตงกบปญหำเขตอ�ำนำจศำล.

ดลพาห. ๕๗ (๓).

______. (มนาคม ๒๕๕๑). คดเลอกตง ส.ส.นอมน. วารสารขาวกฎหมายใหม. ๕ (๙๓).

สาโรช สนตะพนธ. (ม.ป.ป.). มาตรการในการจดการเลอกตงใหเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม :

ใบเหลองและการเพกถอนสทธเลอกตง สบคนจาก www.pub-law.net เมอ ๑๕ มกราคม

พ.ศ. ๒๕๕๕.

สรศกด ลขสทธวฒนกล. (ธนวาคม ๒๕๔๗). แก ว.อาญาใหม ตรงสวนไหนบาง?. วารสารขาวกฎหมายใหม. ๔๑.

วทยานพนธ

สมใจ เกษรศรเจรญ. (๒๕๓๑). การสบสวนสอบสวนของ ป.ป.ป. กรณทจรตและประพฤตมชอบ

ในวงราชการ. วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ภาคนพนธ

มงคล ทบเทยง. (๒๕๔๖). กระบวนการพจารณาระบบไตสวน กรณศกษาแผนกคดอาญาของผด�ารง

ต�าแหนงทางการเมองศาลฎกา. ภาคนพนธหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต การบรหารงาน

ยตธรรม คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

หนงสอภาษาตางประเทศ

Cadiet, Loïc et Serge Guinchard. (1996). Le double degré de juridiction. Justice. N°4.

Cadiet, Loïc, Jacques Normand and Soraya Amrani Mekki. (2010). Théorie générale du

procès. Paris : PUF.

Chapus, René. (2004). Droit du contentieux administratif. Paris : Montchrestien,

Couchez, G. (1994). Procédure civile. 8ème édition. Paris : Sirey.

Deviller, Michel, Thierry Renoux et al. (2011). Code constitutionnel. Paris : Litec.

Husa, Jaakko. (2011). The Constitution of Finland: a contextual Analysis. Oxford :

Hart Publishing.

Lavroff, Dmitri Georges. (1999). Le droit constitutionnel de la Ve République. Paris :

Dalloz.


Mastor, Wandar. (2005). Les opinions séparées des juges constitutionnels. Paris :

ECONOMICA/PUAM.

Molfessis, Nicolas. (1996). La protection constitutionnelle. Justice. N°4.

Perrot, Roger. (2006). Institutions judiciaires. Paris : Montchrestien.

Poulis, Panayotis. (2008). Droit constitutionnel et institutions helléniques. Paris :

L’Harmattan.

Rousseau, Dominique. (2010). Droit du contentieux constitutionnel.

9éme édition. Paris : Montchrestien.

Ségur, Philippe. (1998). La responsabilité politique. Coll. Que sais-je ?. Paris : PUF.

Vincent, Jean et Serge Guinchard. (1991). Procédure civile. 22éme édition. Paris : Dalloz.

บทความภาษาตางประเทศ

Chabanol, Daniel. (21 juin 2010). Instruction. Différents moyens d’investigation.

JurisClasseurJustice Administratif. Fascicule 63.

Courtin, Michel. (1 mai 2008). Expertise et autres mesures d’instruction. JurisClasseur

Administratif. Fascicule 1092.

Georgel, Jacques. (Fasc 1996). Cour de justice de la République. JurisClasseur

Administratif. 40.

Guérin, Anne. (2011). Le nouveau procès administratif. Une dynamique renouvelée. AJDA.

Haïm, Victor. (12 février 2010). Instruction. Clôture. JurisClasseur Administratif.

Fascicule 62.

Lécuyer, Yannick. (2004). Le secret du délibéré, les opinions séparées et la transparence.

Revue trimestre des droits de l’Homme. N°57.

Maligner, Bernard. (23 janvier 2011). Contentieux des élections parlementaires.

Compétence et procédure. JurisClasseur Administratif. Fascicule 1467.

Rousseau, Dominique. (7 avril 1999). Droit constitutionnel processuel. JurisClasseur

Administratif. Fascicule 1455, , N°30.


ภาคผนวก


Documents

งงงชง - library.coj.go.th fileงงงชง 5 สารบัญ หน้า น ท บ า ๑ ภาค ๑ บทน าทางทฤษฎีและระบบกฎหมาย