เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑

บทท ๔ การแสดงความคดเหน

อยางมเหตผลและนาเชอถอ

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๒

บทท ๔

การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

รองศาสตราจารยโชษตา มณใส

อาจารยนตพงศ พเชฐพนธ

ความนา

หากบางคนกลาวขนมาวา “ศาสนาพทธสอนวา ทใดมรก ทนนมทกข ฉะนนทเรามทกขกนอยนก

เพราะมรก” หลายคนอาจพยกหนายอมรบเนอความขางตน เนองจากถอยคาดงกลาวฟง “ดคนเคย” ไมม

อะไรทผดเพยนหรอนาสงสย ทวาอาจมบางคนรองขนวา “เดยวกอน ไมใชนะ ขอความชวงหลงม

บางอยางผดพลาดหรอเปลา” ในกรณดงกลาว ไมวาจะเปนปฏกรยาของคนกลมแรกหรอกลมหลง สงท

เกยวของกบกรณขางตนมากทสดเรองหนงคอ “การใชเหตผล” เพราะสงนสมพนธโดยตรงกบความ

เขาใจหรอทาทของกลมคนทงสองขางตน

“การใชเหตผล” คออะไร คาถามนมคาตอบอย แตในขนตน เราควรพดถงคา ๓ คาใน

ภาษาไทยใหชดเจนขน คอ “เหต” “ผล” และ “เหตผล”

เหต คอ สงททาใหเกด ผล หรอ ผลลพธ หรอกลาวในทางกลบกน ผล คอ สงทเกดจากเหต

(กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๕๔, น. ๑๒๑) ดงนนความสมพนธของเหตและผลคอ เหตการณทเปนเหต

เปนทมาของเหตการณทเปนผล ในขณะเดยวกนเหตการณทเปนผลกคอปฏกรยาทตอบสนองเหตการณ

ทเปนเหต ดงแผนภาพตอไปน

แผนภาพท ๑ ความสมพนธระหวางเหตและผล

ในแงน ทาใหเหตการณทเปนผลไมอาจเกดขนกอนเหตการณทเปนเหต บางครงอาจเรยก “เหต”

วา “ปจจย” และเรยก “ผล” วา “ปรากฏการณ” ปจจยหรอเหตมหลายประเภททแตกตางกน อาท วตถ

กระบวนการ คณสมบต ตวแปร ขอเทจจรง สภาพ

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๓

ความสมพนธระหวางเหตกบผลเปนสงทพบเหนไดทวไปในโลกธรรมชาต บางศาสนาสนใจ

ศกษาเรองความสมพนธดงกลาวเปนพเศษ เชน ในพระพทธศาสนา มคาสอนเรองความสมพนธระหวาง

การกระทา (กรรม) และผลของการกระทา (กรรมผล) ทวา การกระทากรรมของมนษยเปนสาเหตหลกให

เกดสขหรอทกข การกระทาในทางบวกหรอดงามเปนเหตทนาไปสความสขของผกระทาและผอน สวน

การกระทาในทางลบหรอชวรายกเปนสงทนาไปสความทกขของผกระทาและผอน

แนวคดดงกลาวยงปรากฏในคาสอนระดบสงของพระพทธศาสนาทเรยกวา “ปฏจจสมปปบาท”

ซงอธบายวา ทกสงเกดขนและยดโยงกบสาเหตหรอเงอนไขจานวนมาก ไมมสงใดดารงอยเปนอสระจาก

สงอน ตวอยางทอางกนบอยครงคอ เรองกงไม ๓ กงทคายนกนเพอใหตงอยได หากกงใดถกดงออกไป

กงไมทเหลอจะลมลง

อยางไรกด เหตและผลมใชเรองเดยวกบเหตผล ดงนนจงถอวาเปนการเขาใจผด หาก

อธบายวา เหตคอขอสนบสนน และผลคอขอสรป สงทเกยวของกบขอสนบสนนและขอสรปคอ

เหตผล (reason) เพราะเหตผลคอสงทสนบสนนวาขอสรป (conclusion) นนถกตอง โดยนยนเหตผลจง

นบวาเปนขอสนบสนน ดงนนการกลาวถงขอสนบสนนและขอสรปจงเกยวของกบเรองเหตผล ไมใชเรอง

เหตและผล

เหตผลเปน “ปญญา” อยางหนงเพอใชเขาใจบางสง หรอทาใหยอมรบขอเทจจรง แนวปฏบต

หรอความเชอบางอยางได มนษยมความสามารถทเรยกวา “เหตผล” และใชเหตผลเขาถงสงตาง ๆ แต

มนษยไมอาจพงพาเฉพาะเหตผลตามสญชาตญาณได มนษยจงพฒนาหลกเหตผลขนเพอชวยให

ตนเองมหลกเกณฑในการตดสนเรองตาง ๆ กลาวคอ หลกเหตผลชวยใหมนษยสรางหรอเลอกสรร

“เหตผล” ใหแก “ขอสรป”

การใชเหตผลสมพนธกบการคดหรอการใชสตปญญา เพราะเปนหนทางหนงทชวยใหความคด

หนงเชอมโยงกบอกความคดหนงทสมพนธกน สตวทมเหตผลอยางมนษยจงสามารถคดเรองเหตและผล

ความจรงและความเทจ หรอความดและความเลว

กลาวไดวา ความเชอ ทศนคต ประเพณ หรอสถาบนตาง ๆ ของมนษยตางกสมพนธกบ

ความสามารถในการใชเหตผลของมนษยเพอตดสนเรองตาง ๆ การศกษาเหตผลจงเปนการพฒนา

มนษย ทาให “เขาใจ” สารและ “รทน” จดมงหมายของสาร เนองจากการใชเหตผลชวยใหผรบสารพนจ

พเคราะหวา สารทสงมามความหมายอยางไร เทยงตรงหรอบดเบอนหรอไม นาเชอถอเพยงใด ม

กระบวนการใชเหตผลทคลาดเคลอนหรอไม กระบวนการคดพจารณาไตรตรองเหตผลคอ “วจารณญาณ”

ทใช “ตดสน” “วนจฉย” “วพากษ” “วจารณ” หรอ “ประเมนคณคา”

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๔

โครงสรางการแสดงเหตผล

นกศกษาไดเรยนรแลววา สามารถใชเหตผลเปนขอสนบสนนใหแกขอสรปได ทวาเหตผลมใชสง

เดยวทสามารถนามาสนบสนนขอสรป ยงมสงอนทาหนาทดงกลาวได คอ หลกฐาน (อาท ทรรศนะ

นทาน เรองเลา ประสบการณ หรอขอมลตาง ๆ) มนษยใชขอสนบสนนในการอนมาน (inference) เพอ

นาไปสการตงขอสรป โครงสรางการแสดงเหตผลจงตองประกอบดวยทงสวนทเปนขอสนบสนน

และขอสรป โดยขอสนบสนนเปนสงททาใหขอสรปถกตองหรอนาเชอถอ และความสมพนธเชงคณภาพ

ของทงสองสวนจะแปรตามกน กลาวคอ ยงขอสนบสนนหนกแนนหรอนาเชอถอมากเพยงใด ขอสรปก

หนกแนนและนาเชอมากยงขนเพยงนน จากทกลาวขางตนความสมพนธระหวางขอสนบสนนและขอสรป

เปนดงน

แผนภาพท ๒ ความสมพนธระหวางขอสนบสนนและขอสรป

จากแผนภาพ มนษยเลอกขอสนบสนนขนมาจานวนหนง จากนนอนมานเพอสรางขอสรปขน

ขอสนบสนน เชน เหตผล หรอหลกฐาน จงเปนสงท “สนบสนน” วาขอสรป “ถกตอง” คาวา “ถกตอง” ใน

ทนพงอภปรายวา ในเมอขอสรปมใชสงทมอยแตเดม แต “สรางขน” ดวยการอนมานจาก

ขอสนบสนน ดงนนหากเชอวา ขอสรปถกตอง กตองยอมรบเงอนไขวา เปนความถกตองทสราง

ขน กลาวคอ อยางนอยทสดกยอมรบไดวา “ถกตอง” ตามขอสนบสนนเทาทมอย การอนมาน

เพอสรางขอสรปมทงแบบนรนยและแบบอปนย ดงรายละเอยดโดยสงเขปตอไปน

การตงขอสรปจากทฤษฎหรอขอสนบสนนดวยการอนมานแบบนรนยเปนการสราง

ขอสรปจากขอสนบสนนทแนนอนหรอไมมขอยกเวน ดงนนถาขอสนบสนนเปนจรงเชนนน กจะสราง

ขอสรปทเปนจรงสอดคลองตามไปดวย เราจะสรปเปนอยางอนมได๑ ตวอยางทคนเคยกน ไดแก

๑ จะเหนวา การอนมานแบบนรนยปรากฏไดทวไปในงานวจยทอาศยทฤษฎบทเพอสรางบทสรปของ

การศกษา ยกตวอยางเชน มการทดสอบวนจฉยทางภาษา (linguistic test diagnostic) อยางหนงบอกวา หากเราเตม

คาบอกปฏเสธ ไม ให “ปรากฏรวม” กบคาใดในประโยคภาษาไทยแลวเกดโครงสรางทผใชภาษายอมรบได แสดงวาคา

นนจดเปนคากรยา เชน ฉนกนขาว > ฉนไมกนขาว เขาเดน > เขาไมเดน ดงนเราจะสรปวา คา กน หรอ เดน ท

การอนมาน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๕

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) มนษยทกคนตองตาย

๑.๒) ฉนเปนมนษย ๒. ฉนตองตาย

สวนการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบอปนยเปนการสรางขอสรปจาก

ขอสนบสนนทเปนเพยงขอเทจจรงหรอประสบการณทมจากด๑ เชน ประสบการณจากการสงเกตหรอ

การทดลอง ขอสรปจงเปนเพยงสงทนาจะเปนหรอควรจะเปนเชนนน ตวอยางเชน

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) พยางคแรกของคาวา มะมวง กรอนเสยงมาจาก

คาวา หมาก

๑.๒) พยางคแรกของคาวา มะพราว กรอนเสยงมา

จากคาวา หมาก

๑.๓) พยางคแรกของคาวา มะขาม กรอนเสยงมาจาก

คาวา หมาก

๒. พยางคแรกของคาวา มะยม นาจะกรอนเสยงมา

จากคาวา หมาก เชนกน

แตขอสนบสนนทงทมลกษณะแนนอนหรอทมขอบเขตจากดหรอเปนเพยงแนวเทยบอาจนาไปส

ขอสรปทผดพลาดได ตวอยางการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบนรนยทผดพลาดม

ดงน

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) เครองบนทกลาบนได

๑.๒) นกบนได ๒. นกเปนเครองบน ()

ปรากฏในประโยคตวอยาง เปนคากรยาเนองจากคาวา ไม ปรากฏรวมกบคาทงสองไดและเกดเปนโครงสรางอยางหนง

ซงภายหลงไปสมพนธกบคา ฉน และ เขา เพอสรางเปนประโยค ๑ กลาวคอ ขอเทจจรงทใชเปนขอสนบสนนในทนอาจรวบรวมจากขอมลทางสถต ปรากฏการณทเกดขน

ซา ในแงหนง การอนมานแบบอปนยใชในกระบวนการสรางทฤษฎขนมาดวย เชน เมอเราพจารณาตวอยางในเนอหา

ขางตน ขอสนบสนนเกยวกบการกรอนเสยงอาจนาไปสการตงเปนทฤษฎวา พยางคแรกของคาสองพยางคในภาษาไทย

ทวา มะ ยอมกรอนเสยงมาจากคาวา หมาก จะเหนวา หากเขาใจทมาของทฤษฎบทในมมมองน การกลาวแยงหรอ

หกลางทฤษฎจรงเปนเรองปกต และทาไดงาย เพยงนาเสนอตวอยางคาน (counterexample) (ดงปรากฏขางตน)

นอกจากนน ในทางเทคนค ทฤษฎทไมมความเปนสากลหรออธบายไดเฉพาะตวอยางจากด กสมควรระบ

ขอจากดไวดวย มเชนนน ทฤษฎดงกลาวอาจเสยสถานะความเปนทฤษฎไป

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๖

สวนตวอยางการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบอปนยทผดพลาดมดงน

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) พยางคแรกของคาวา มะมวง กรอนเสยงมาจาก

คาวา หมาก

๑.๒) พยางคแรกของคาวา มะพราว กรอนเสยงมา

จากคาวา หมาก

๑.๓) พยางคแรกของคาวา มะขาม กรอนเสยงมาจาก

คาวา หมาก

๒. พยางคแรกของคาวา มะแม นาจะกรอนเสยงมา

จากคาวา หมาก เชนกน ()

เรารบรความผดพลาดของขอสรปไดจากความไมสมเหตสมผล กลาวคอ โดยทวไป หากขอสรป

ไมไดมเนอหาทเขาใจยากหรอซบซอน เราจะรบรความไมสมเหตสมผลไดไมยาก ทวานกศกษาอาจ

พจารณาไดวา ยงมขอสรปจานวนมากทซบซอนหรอยากเกนกวาทบางคนจะหยงรความไมสมเหตสมผล

ได ดงนนเมอเกดการใชเหตผลขน นกศกษาพงตระหนกถงแงมมดงกลาวโดยใหเขาใจวา การใชเหตผล

อาจมใชวธการทสมบรณแบบในการแสวงหาความจรงแทหรอความถกตอง ทวาการใชเหตผลเปนวธการ

ทเปดเผยใหเหนสงทควรเปนหรอเชอไดวา “จรง” หรอ “ถกตอง” ตราบเทาทยงไมสามารถชชดใหเหน

ความไมสมเหตสมผลใด ๆ

หากเราพจารณาลกษณะทขอสนบสนนนาทางเราไปสขอสรป ความสมพนธระหวาง

ขอสนบสนนทาใหเราแบงโครงสรางของการแสดงเหตผลได เปน (๑) การแสดงเหตผลท

ขอสนบสนนเชอมโยงกนและ (๒) การแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขา ดงน

ในการแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกน ขอสนบสนน (หลกฐานหรอเหตผล) “ทางาน

ดวยกน” สวนการแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขา ขอสนบสนน (หลกฐานหรอเหตผล) “ทางานเปนอสระ

จากกนและกน” กลาวคอ ขอสนบสนนแตละขอไมจาเปนตองพงพาซงกนและกน ในแงน การประเมน

ขอสนบสนนแตละขอจงทาไดแบบแยกสวน และความเปนเทจของขอสนบสนนขอใดขอหนงไมอาจทาให

ขอสรปใชงานไมไดในทนท (หากขอสนบสนนอนยงใชงานได) โครงสรางการแสดงเหตผลทงสองแบบ

สามารถสรปเปนแผนภาพไดดงน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๗

แผนภาพท ๓ การแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกน

แผนภาพท ๔ การแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขา

จะเหนวา การแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขามกสมพนธกบการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวย

การอนมานแบบอปนย และการแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกนอาจสมพนธการตงขอสรปจาก

ขอสนบสนนดวยการอนมานแบบนรนย ดงเราสามารถนาตวอยางในตารางขางตนมาสรางเปนแผนภาพ

เพอแสดงโครงสรางการใชเหตผลไดดงน

แผนภาพท ๕ ตวอยางการแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๘

แผนภาพท ๖ ตวอยางการแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขา

ในโครงสรางการแสดงเหตผลทซบซอนมากกวาน การตงขอสรปจากการอนมานแบบ

นรนยหรออปนยอาจมลกษณะระคนกนกได อยางไรกด นกศกษายงคงสามารถใชพนฐาน

แนวคดในทนทาความเขาใจโครงสรางการแสดงเหตผลทมลกษณะซบซอนดงกลาวได

ภาษากบการแสดงเหตผล

นกศกษามกไดเรยนรเรองภาษาทใชในการแสดงเหตผลมาบางแลวในระดบกอนมหาวทยาลย

เชน การเรยบเรยงใหสวนทเปนขอสนบสนนและขอสรปอยในตาแหนงทเหมาะสม หรอการใชสนธาน ใน

ทนจะกลาวทบทวนความรเรองนโดยสงเขปแตจะพยายามอภปรายใหเหนความสมพนธกน ดงน

ในการแสดงเหตผล ภาษาทใชเรยบเรยงอาจสอเนอความโดยบอกเหตผลกอนขอสรป เชน

เนองจากฟาครมขนาดน อกไมนานฝนคงตก หรอบอกขอสรปกอนเหตผลกได เชน อกไมนานฝนคงตก

เพราะฟาครมขนาดน จะเหนวา การใชภาษาแสดงเหตผลในภาษาไทยมไดบงคบวาจะตองแสดงสวนใด

ในโครงสรางการแสดงเหตผล เหตผล (สวนทขดเสนใต) และขอสรป (สวนทใชตวเอยง) สามารถสลบ

ลาดบกนในการสอความได ทงนอาจเปนปจจยอน เชน การเนนความ หรอการจดระเบยบความคด ททา

ใหเกดการสลบทไดดงกลาว อยางไรกตาม จะเหนวา ในการสอความดงตวอยาง ภาษาไทยไดสรางคา

ขนมาชดหนง อาจเรยกวา คาสนธานแสดงเหตผล เพอชวยใหการบอกเหตผลและขอสรปไดชดเจน

ถงกระนนในการใชภาษาไทยตามระดบ สถานการณ หรอประเภทตาง ๆ ทาใหเรามขอสงเกตบาง

ประการ เชน การละคาสนธานแสดงเหตผล

การละคาสนธานแสดงเหตผลเกดขนบอยครงในภาษาพด เนองจากในการสอสารดวยการพด

มไดมเพยงคาในประโยคหรอขอความเทานนทใชในการสอความ แตสถานการณ (บรบท) และผรวม

เหตการณมสวนกาหนดความหมายในการสอสารดวย นอกจากนน การฟงมเงอนไขบงคบทวา ผรบสาร

ไมสามารถทบทวนสารไดดวยตนเอง (คอ ไมตองขอใหผสงสารกลาวขอความซา แตกตางจากการอานท

สามารถอานทบทวนไดจนกวาจะเขาใจขอความ) ดงนน ผสงสารจงอาจแสดงพฤตกรรมทางภาษาอยาง

นอย ประการคอ การสอสารทอาศยบรบทมากขน และการสอสารทลดการใชโครงสรางทซบซอนหรอ

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๙

ยดยาว กลาวโดยสรปคอ ปจจยขางตนทาใหนยมละคาสนธานแสดงเหตผลในภาษาพด อาท ฟาครม

ขนาดน อกไมนานฝนคงตก หรอ อกไมนานฝนคงตก ฟาครมขนาดน๑

โครงสรางการใชภาษาระดบผว (การเรยบเรยงและการใชคาสนธาน) ขางตนมประโยชนในการ

ใชภาษาแสดงเหตผล เชน ชวยใหมทางเลอกในการจดระเบยบความคด หรอทราบวธเนนเนอหาสวนท

เปนเหตผลหรอขอสรป ถงกระนนอาจยงไมถงระดบทชวยใหเกดวจารณญาณในการใชเหตผล เนองจาก

โครงสรางการใชภาษาระดบผวไมชวยใหนกศกษามมมมองเชงคณภาพเกยวกบเหตผลหรอขอสรปซง

เปนสวนสาคญททาใหเกด “วจารณญาณ” อนเปนกระบวนการคดแยกแยะเพอตดสนหรอประเมนคาวา

สงใดเปนคณ/โทษ ด/ไมด หรอมประโยชน/ไรประโยชน เราสามารถพฒนามมมองเชงคณภาพเพอสราง

วจารณญาณไดจากการสงเกตรองรอยทางภาษาและกระบวนการใชเหตผล ดงน

๑. รองรอยทางภาษาในการแสดงเหตผล

นกศกษาไดเรยนรแลววา รปภาษา เชน คาสนธาน ชวยใหสามารถสอสารเพอแสดงเหตผลได

หรอแมกระทงชวยใหผรบสารตดตามการใชเหตผลไดงายขน อยางไรกด กระบวนการดงกลาวเปนไปใน

เงอนไขทวา การแสดงเหตผล ณ ทนนไมพงมสงใดนาสงสย หรอไมมอะไรตองจบตามองเปนพเศษ ราว

กบวาผสงสารซอสตยในการแสดงเหตผลอยางถกตองเหมาะสม ผรบสารจงเพยงแคมองดรปภาษาทชวย

ใหแยกแยะขอสนบสนนและขอสรปไดกเพยงพอ

ทวาทจรงแลว เราอยในโลกทการสอสารซบซอนมากกวาโลกอดมคตขางตน การแสดงเหตผล

มไดมคตรงขามเฉพาะเรองการไมใชเหตผลเทานน แตการแสดงเหตผลท “นาจบตามอง” หลาย

กรณเปนสงรบกวนการแสดงเหตผลโดยทวไปหรอเปนปกตทยอมรบไดตามหลกเหตผล คาถามทตามมา

คอ การแสดงเหตผลทนาจบตามองดงกลาวเกดจากอะไร และมรองรอยทางภาษาอะไรบางททาใหเราจด

ประเภทการแสดงเหตผลบางกรณใหอยในกลมทนาจบตามอง

การแสดงเหตผลทนาจบตามองดงกลาวถงในทนเกดจากเหตผลอยางนอย ๒ ประการ (ปรชา

ชางขวญยน และสมภาร พรมทา, ๒๕๔๙) ประการแรกคอ การเลนไมซอ คอ ผสงสารมความคด

บางอยางซอนอยเบองหลงการใชเหตผล การใชเหตผลแบบนอาจเหมอนโครงสรางของการแสดงเหตผล

โดยทวไป แตการใชเหตผลดงกลาวไมสามารถยอมรบตามหลกเหตผลได

๑ ภาษาไทยมกไมคอยชวยใหเราแยกแยะเหตและผลจากเหตผลไดงาย วธการทแนะนาคอ ถามการ

อนมาน จงถอวามโครงสรางการแสดงเหตผล (ขอสนบสนน>ขอสรป)

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๐

สวนประการทสองคอ ความผดพลาด ซงเกดการกระบวนการคดทมปญหา เชน มอคตแทรก

ปน มสถานการณบบบงคบ หรอมผรวมเหตการณกดดนผสงสารจนทาใหแสดงเหตผลอยางผดพลาด

อยางไรกด โดยภาพรวมแลว การแสดงเหตผลทมปญหาและนาจบตามองมกมสาเหตผสงสารเปนสาคญ

ในฐานะนกศกษาเรองการใชเหตผล เราจงตองยอมรบสถานะผรบสารทมความสามารถในการ

ตรวจจบการแสดงเหตผลทนาจบตามองขางตน เพราะการใชเหตผลทมปญหาดงกลาวเปนเรองทผรบ

สารหลกเลยงไมได (จะหลกเลยงไดกตอเมอมบทบาทเปนผสงสารทผลตสรางการใชเหตผลขนมาเอง)

การใชภาษาทจะกลาวถงตอไปนอาจไมถงกบทาใหโครงสรางการแสดงเหตผลไมถกตองโดย

สนเชง แตกรบกวนการตรวจจบความสมเหตสมผลอยางมาก ตอไปจะกลาวถงรองรอยบางภาษาบาง

ประการทอาจเปนจดตงตนใหฉกคดไดวา อาจมการเลนไมซอหรอขอผดพลาดในการใชเหตผล

๑.๑ การเลอกใชคา กลาวคอ คาทเลอกสรรมาใชในการสอสารยอมสรางบรรทดฐานในการตดสน

เรองตาง ๆ คาเหลานเปนคาชนดใดกได ไมวาจะเปนคานาม คากรยาบอกสภาพ คากรยาบอกอาการ

หรอคาวเศษณ ตางกมกใหทงความหมายโดยตรงและโดยนย ลองพจารณาปรากฏการณทางภาษาทพบ

ไดทวไปตามสอสงพมพ (ด Richardson, 2007) เชน

“ยดพนทคน” > “กระชบพนท”

“สงหาร/ฆา” > “จดการ”

“โฆษณาชวนเชอ” > “การใหขอมล"

"ลอบโจมต” > “ดาเนนการทางยทธศาสตร”

“ปราบปราม” > “ควบคมสถานการณ”

๑.๒ การเลอกใชโครงสรางประโยค ในการแตงประโยคภาษาไทย นกศกษาคงทราบเบองตนแลว

วา ประโยคขนาดสนทสดอาจประกอบดวยคานามทเปนประธานของประโยคและคากรยาทแสดงอาการ

หรอบอกสภาพ อยางไรกด หากพจารณาประโยคในลกษณะเปนขอความแสดงขอมลเกยวกบ

กระบวนการ ประโยคคอหนวยทางภาษาทบอกกระบวนการ ซงอาจมองคประกอบได ๓ สวน ไดแก ผ/

สงรวมเหตการณ กระบวนการ และสภาพแวดลอม เชน “ฉนกนขาวอยางมมมาม” จะเหนวา ฉนและ

ขาวเปนผ / สงทรวมอย ในเหตการณ กนคอกระบวนการ และอยางมมมามเกยวของกบ

กระบวนการ เพอบอกลกษณะของกระบวนการ ตอไปลองพจารณาประโยค ๒ ประโยคตอไปน

(๑) เจาหนาทรฐ[ผรวมเหตการณ]จบกม[กระบวนการ]ผประทวง[ผรวมเหตการณ]

(๒) ผประทวง[ผรวมเหตการณ]ถกจบกม[กระบวนการ]

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๑

การเปลยนแปลงจากประโยค (๑) เปน (๒)๑ ทาใหผรวมเหตการณซงรบผดชอบกระบวนการ

“หายไป” จากความหมายของประโยค กลาวคอ ประโยค (๒) ไมไดแสดงความหมายวา “เจาหนาทรฐ”

เปนผมบทบาทในการจบกมผประทวงอกตอไป

๑.๓ การใชคาแสดงทศนภาวะ หรอททางไวยากรณเรยกวา “คาชวยกรยา” (คากรยาชวย

คากรยานเคราะห กวา) คาชนดนมสวนชวยคากรยาทบอกกระบวนการใหแสดงระดบความเขมขนของ

ความหมายได

ในการอนมานแบบอปนย คาแสดงทศนภาวะ อาท “นาจะ” “คอนขาง” ฯลฯ มกปรากฏรวมกบ

คากรยาเพอแสดงระดบความเปนไปไดของขอสนบสนนหรอขอสรป ในแงน เมอมคาดงกลาวปรากฏขน

ยอมมผลตอความแนนอนของขอสรป เชน “ฉนตองตาย” แตกตางจาก “ฉนนาจะตาย”

๑.๔ การใชโครงสรางภาษาแสดงความคดทมอย กอน ความคดหรอความเชอทมอยกอนเปนสงท

นกภาษาสนใจศกษาอยางยง ในทน หากกลาวถงโดยสรป อาจเรมจากตวอยาง “การคอรรปชนของ

เจาหนาทรฐในประเทศไทยทาใหบานเมองลาหลง” โปรดสงเกตสวนทขดเสนใต หากเราตองการ

พยายามปฏเสธวา เนอหาของประโยคดงกลาวไมจรง เราจะปฏเสธไดวา “การคอรรปชนของเจาหนาท

รฐในประเทศไทยไมทาใหบานเมองลาหลง” จะเหนวา เราอาจตดการเชอมโยงระหวางความลาหลงของ

บานเมองกบการคอรรปชนของเจาหนาทรฐในประเทศไทยได ทวาสงทเราไมสามารถ “ทาลายลง” ไดคอ

ความหมายทวา ม “การคอรรปชนของเจาหนาทรฐในประเทศไทย” ทงนไมวาจะเกยวของกบความลา

หลงของบานเมองหรอไมกตาม ความคดทมอยกอนในทนคอ “เจาหนาทรฐในประเทศไทยคอรรปชน”

เราสามารถนกตวอยางอน อาท “ผประทวงไมเลกกอความวนวาย” ยอมแนะความคดทมอย

กอนวา ผประทวงกอความวนวายมากอน

กลวธทางภาษาทเปนรองรอยใหจบตามองการใชเหตผลยงมอกมาก นกศกษาสามารถเรยนร

จากสถานการณการสอสารจรงไดเพมเตม โดยอาศยแนวคดวา “รองรอยทางภาษา” ยอมสมพนธกบการ

ใชเหตผล ดงกลาวขางตน นอกจากรองรอยทางภาษาจะแนะใหเหนการใชเหตผลทนาจบตามองแลว

๑ นกภาษาศาสตรมกอธบายวา ประโยคกรรตวาจก (๑) และประโยคกรรมวาจก (๒) มความสมพนธกน

ทางความหมาย ภาษาของมนษยสวนใหญบอกเหตการณเปนประโยคไดในทงสองโครงสราง เชน หมากดฉน > ฉนถก

(หมา)กด ดงนน ความแตกตางระหวางประโยคทงสองโครงสรางจงอาจเปนเพยงระดบผว อยางไรกตาม มผต ง

ขอสงเกตวา นยของประโยคทงสองโครงสรางทเปนคปฏภาคกนอยยอมแตกตางกนบาง เชน หมากดฉน เนนนยวา

หมา เปนผกระทาตอ ฉน ซงเปนผรบการกระทา สวน ฉนถกหมากด เนนนยวา ฉน ไดรบผลของกระทา (การกด) ของ

หมา

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๒

การเรยบเรยงในกระบวนการใชเหตผลกมสวนสาคญในการประเมนความสมเหตสมผล ดงจะกลาวถง

ตอไป

๒. กระบวนการใชเหตผล

ในโครงสรางการแสดงเหตผล นกศกษาตองตระหนกวาการเลนไมซอหรอความผดพลาดอาจ

เกดขนได เมอเราปรบระดบจากการพจารณารองรอยของภาษาไปสการวเคราะหโครงสราง

ความสมพนธระหวางขอสนบสนนกบขอสรป จะพบวา ในหลายกรณ (๑) ขอสนบสนนและขอสรปไม

สมพนธกน (เบยงประเดน) หรอ (๒) สวนทเปนขอสนบสนนมลกษณะจากดจนทาใหขอสรปนาสงสย

๒.๑ กระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนและขอสรปไมสมพนธกน คอ ผสงสารทอาจเลนไมซอ

อาจเปลยนแปลงประเดนของขอสนบสนนเพอใชสรางขอสรป อาท ในสถานการณทพอผชอบสบบหร

เรยกลกชายมาอบรมวา “ลก...สบบหรเปนอนตรายนะ” ลกไดตอบกลบวา “พอครบ...สบบหรจะเปน

อนตรายไดอยางไร ในเมอพอเองกยงสบบหรเลย” จะเหนวา การใชเหตผลของลกนาจบตามอง

เนองจากเหตผล “พอเองกยงสบบหรเลย” ไมสมพนธกบ “สบบหรจะเปนอนตรายไดอยางไร๑” กลาวคอ

อนตรายของการสบบหรยอมไมหายไปเพยงเพราะมคนทเรารจกหรอคนทวไปสบบหร

กรณขางตนไมตางจากสถานการณการใชเหตผลทมกพบไดบอยครง เชน “ทาไมจะทาไมได คน

อนยงทาได” หรอ “ทาไมครงนทาได ครงกอนทาไมทาไมได”

การแกไขการเรยบเรยงขอสนบสนนและขอสรปทไมสมพนธกนคอ เลอกสรรเหตผล

หรอหลกฐานทเกยวของกบขอสรป เชน เปนประเดนทถกเถยงกนอย หรอทเกยวของกบบคคล

ทอางถงในขอบเขตเดยวกน เชน

เราตองสรางโรงงานไฟฟาถานหนเตรยมไว อยากลว ถาไมทา ลกหลานเราจะตองใช

ไฟฟาราคาแพง

ควรแกไขเปน

เราตองสรางโรงงานไฟฟาถานหนเตรยมไว อยากลว เทคโนโลยการผลตไฟฟาจากถาน

หนทกวนนมความสะอาดและปลอดภยสงมาก นานาชาตกยอมรบกน

๑

ขอความนหมายความวา “สบบหรไมเปนอนตราย” กลาวคอ ประโยคลกษณะนอยประเภททอาจเรยกวาประโยคคาถาม

แบบวาทศลป ใชเพอแสดงความหมายบอกปฏเสธ โปรดพจารณาตวอยางอนในภาษาไทยทนกศกษาอาจคนเคยอยแลว อาท “เขามาทไหน

กน” แปลวา “เขาไมไดมา” หรอ “เจาหนาทพดอยางนนเมอไหรกน” แปลวา “เจาหนาทไมไดพดอยางนน” สงเกตวา การเขาใจประโยค

คาถามแบบวาทศลปในกรณเชนนอาจอาศยบรบทในการสอสารดวย

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๓

สงเกตวา เมอแกไขขอสนบสนนเปน เทคโนโลยการผลตไฟฟาจากถานหนทกวนนมความ

สะอาดและปลอดภยสงมาก นานาชาตกยอมรบกน เหตผลขางตนสมพนธกบขอสรปวา อยากลว เพราะ

ตองเขาใจวา ความตระหนกกลวของประชาชนในทนคอ ผลกระทบทางรางกายทเกดจากของเสยใน

กระบวนการผลตไฟฟาดวยถานหน (หากยอมใหสรางโรงงานดงกลาว) มใชเรองราคาคาไฟฟา

๒.๒ กระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนมลกษณะจากดจนทาใหขอสรปนาสงสย คอ ในบางครง

ขอสนบสนนทนามาใชมลกษณะคดสรรหรอเลอกมาเพอใหเขากนไดกบขอสรปหรอทาใหสรางขอสรปท

ตองการได หรอในอกมมหนง ขอสนบสนนมลกษณะจากดกจรง แตขอสรปกลบไมคานงถงลกษณะ

จากดดงกลาว และมงอภปรายนอกเหนอไปจากขอมลหรอเนอหาทมในขอสนบสนน จงกลาวไดวา

กระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนมลกษณะจากดจนทาใหขอสรปนาสงสยแบงไดเปน ๒ ลกษณะยอย

คอ (๑) การใชขอสนบสนนแบบจากดแตสรางขอสรปแบบมองขามประเดนอน และ (๒) การใช

ขอสนบสนนแบบจากดแตสรางขอสรปแบบกวางเกนไป

การใชขอสนบสนนแบบจากดแตสรางขอสรปแบบมองขามประเดนอนมกใชกน

กวางขวาง เชน “วธการนดและเหมาะกบประเทศไทย นกวชาการกเหนดวย ขาราชการกเหนดวย แมแต

ชาวตางประเทศกเหนดวย” จะเหนวา ความเหนของทงนกวชาการ ขาราชการ และชาวตางประเทศ ตาง

เปนขอสนบสนนของขอสรปทวา “วธการนดและเหมาะกบประเทศไทย” แตเราอาจลมขอจากดของ

ขอสนบสนนไปหรอไม กลมคนทเกยวของ (stakeholder) กบประเทศไทยมมากกวากลมทกลาวถง เรา

อางขอสนบสนนแบบจากดเชนนในการสรางขอสรปมได นอกจากนน แมจะหกลางดวยการนา

ขอสนบสนนทมเนอหาคานสดโตงไปอกทาง กไมถอวาเปนการใชเหตผลทด เชน “วธการนไมเหมาะกบ

ประเทศไทย เกษตรกรกคาน พอคาแมคากคาน นกธรกจกคาน” เนองจากขอสนบสนนทมเนอหาคาน

สดโตงกมลกษณะจากดเชนกน

โดยสรป การแกไขขอสนบสนนมลกษณะจากดคอ การปรบเปลยนขอสนบสนนใหม

ขอบเขตครอบคลมพนท บคคล หรอประเดนทเหมาะสมกบการสรางขอสรป ดงตวอยางขางตนท

ขอสนบสนนไดอางถงความคดเหนของกลมคนทเกยวของแตไมครอบคลมทงหมด ทาใหโตแยงขอสรป

ไดวา ขาดความสมเหตสมผลหรอความนาเชอถอ ในกรณดงกลาว เราอาจแกไขการอางเหตผลเปน

วธการนดและเหมาะกบประเทศไทย ผเกยวของหรอผสวนไดสวนเสยกบเรองนตางกเหนดวยและ

ยอมรบรวมกน

การใชขอสนบสนนแบบจากดแตสรางขอสรปแบบกวางเกนไปมกปรากฏในกรณทใช

ผลการวจยหรอผลการศกษามาสนบสนนขอสรปบางอยาง ขอสรปดงกลาวมกครอบคลมความเปนไปได

ทกวางกวาหรอยงไปกวาขอมลทขอสนบสนนนาเสนอ อาท ผลการสารวจกลมตวอยางทนบถอศาสนา

พทธในเขตกรงเทพมหานคร พบวาสวนใหญทาบญดวยการใสบาตรหรอการถวายเงนแดพระสงฆ น

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๔

สะทอนใหเหนวา คนไทยเราสวนมากชนชอบการทาบญดวยอามสบชาอยางยง จะเหนวา ขอสรปทวา

คนไทยเราสวนมากชนชอบการทาบญดวยอามสบชาอยางยง เปนการนาเสนอยงกวาไปทขอสนบสนน

จะรองรบได เนองจากขอสนบสนนกลาวแตเพยงวา ผลการสารวจกลมตวอยางทนบถอศาสนาพทธใน

เขตกรงเทพมหานคร พบวาสวนใหญทาบญดวยการใสบาตรหรอการถวายเงนแดพระสงฆ ดงนนยอมก

ใหเกดขอคดเหนคานขนไดวา แมเปนเชนวาในบางพนท เชน ในกรงเทพมหานคร แตพนทอนอาจมผ

นยมชมชอบในลกษณะอนกเปนได ทวามานถอเปนการสรปกวางไปกวาเหตผลหรอหลกฐานทมอย หรอ

อกนยหนงคอ ขอสนบสนนมขอมลจากด ไมเพยงพอหรอเหมาะสมแกการสรางสรปในลกษณะทเกนเลย

ออกไป

นาสงเกตวา ไมวาจะเปนกระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนมลกษณะจากดจนทาใหขอสรปนา

สงสยในลกษณะกตามใด ยอมเผยใหเหนอคตของผสงสารอยบาง กลาวคอ ในลกษณาการเชนนน ยอม

เปนคตใหคาดเดาไดวา ผสงสารมความลาเอยงในทางหนงอยกอน จากนนจงลากขอสนบสนนจานวน

หนงเขามาเกยวของ เพอหมายใหไปสขอสรปทตนคาดหวงเอาไวแตแรก

ในลาดบตอไป จะกลาวถงบทบาทของการใชเหตผลวา มหนาทอยางไรในการใชภาษาเพอการ

สอสารของมนษย

๓. บทบาทของการใชเหตผลในการใชภาษาเพอการสอสาร

การศกษาเรองการใชเหตผลมใชการศกษาใหเขาใจคณลกษณะภายในของภาษาเพอใชบรรยาย

ลกษณะของภาษาแตเพยงเทานน อาท ในกรณของภาษาไทย การศกษาโครงสรางการแสดงเหตผล

มใชเพอบรรยายใหทราบวา ภาษาไทยสามารถแสดงโครงสรางดงกลาวได ทวาการศกษาเรองดงกลาว

ทาใหเขาใจลกษณะของโครงสรางการแสดงเหตผลไดมากขน หรอสามารถนาไปประยกตในการสอสาร

ดวยภาษาไทยได

การแสดงเหตผลอาจนาไปใชในการอธบาย การโนมนาว และการโตแยง แตโครงสรางการแสดง

เหตผลดงกลาวไปขางตนไมอาจนาไปใชในการสอสารเพอจดมงหมายประเภทตาง ๆ ไดทนท การใช

โครงสรางการแสดงเหตผลเพอตอบสนองจดมงหมายของการสอสารตองพจารณาวา จดมงหมายของ

การสอสารแตละประเภทมเปาหมายอยางไร เปาหมายดงกลาวจะเชอมโยงกบทศนคตทจะใชเปนกรอบ

ในการแสดงเหตผลซงมบทบาทในการสอสารดงกลาวไป

ในทน จะกลาวถงเฉพาะการใชเหตผลเพอการอธบาย การโนมนาว และการโตแยง/การ

สนบสนน โดยสรปเปาหมายและทศนคตของผสงสารไดดงตารางตอไปน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๕

ประเภท จดมงหมาย ทศนคตของผสงสาร

๑. การอธบาย ความกระจางใจ/ความเขาใจ ผสงสารเปนผมขอมลหรอเขาใจ

เนอหาของขอมล สวนผรบสารไม

มขอมล มขอมลนอยกวา ไมเขาใจ

ขอมล หรอเขาใจขอมลนอยกวา ผ

ส ง ส า ร เ ล อ ก ใ ช เ ห ต ผ ล ห ร อ

ห ลก ฐ า น ท เ ข า ใ จ ไ ด ง า ย ไ ม

ซบซอน และมากเพยงพอ

๒. การโนมนาว การยอมรบ ผสงสารตองการทาใหผรบสาร

ยอมรบขอมลของตนเอง และ

คาดหวงใหตอยอดการยอมรบ

ไปสการการปฏบตตามหรอการ

ละเวนการปฏบต

๓. การโตแยง/การสนบสนน การสถาปนาขน/การหกลาง ผ ส ง ส า ร ย อ ม ร บ ห ร อ ป ฏ เ ส ธ

สมมตฐานบางอยาง และตองการ

นาเสนอขอมลดงกลาวของตนเอง

ใหแกผรบสารโดยอาศยการใช

ขอมลสนบสนนจานวนหนง

จะเหนวา ประเภทของการใชภาษาเพอจดมงหมายทแตกตางกนสะทอนใหเหนเปาหมายของ

การสอสารและทศนคตของผสงสารทแตกตางกน การใชเหตผลเพอตอบสนองประเภทการใชภาษา

ดงกลาวจงมลกษณะเฉพาะมากขน ดงน

๓.๑ การใชเหตผลเพอการอธบาย เปนการแสดงเหตผลเชงอธบาย (explanatory reason) เพอให

เขาใจการกระทาหรอความคดบางอยาง ในแงนจงกลาวไดวา การอธบายมใชการแกตางหรอการ

สนบสนนการกระทาหรอความคด (จะกลาวถงในขอ ๓.๓) เพราะการอธบายเปนเพยงกระบวนชแจงให

ทราบวาเหตผลทอยเบองหลงความคดหรอการกระทาคออะไร การใชเหตผลในการอธบายอาจมลกษณะ

เปนการแสดงเหตผลหรอหลกฐานเฉพาะบคคลกได เนองจากไมไดคาดหวงการยอมรบจากผรบสาร แต

ความคาดหวงเดยวทอาจเปนไดคอ ผรบสารกระจางใจหรอเขาใจความเปนไปมากขน

ดงไดกลาวไป จงไมนาประหลาดใจ หากโครงสรางการแสดงเหตผลเพอการอธบายจะม

ลกษณะเฉพาะหรอแคบ อาท

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๖

ในตอนนนผมไมไดนาโทรศพทมอถอไปดวย และคดวธอนไมออก ผมรสกเครยดมาก จง

ตดสนใจดาเนนการไปเลยโดยไมไดสอบถามคนอน คดวาคงไมเปนไร

จะเหนวา ไมวาระดบความสมเหตสมผลจะมากนอยเพยงใดกตาม การใชเหตผลขางตน (สวนท

ขดเสนใตคอขอสนบสนน) ยอมเกดขนเพออธบายพฤตกรรมการตดสนใจดาเนนการโดยคนอนมได

ยนยอมดวย จะเหนวา เหตผลขางตนอาจมไดทาใหพฤตกรรมดงกลาวมความชอบธรรมหรอยอมรบได

มากขน สงทรบรไดมเพยงความกระจางหรอความเขาใจ (ในความหมายแคบวา รบรตาม) วา พฤตกรรม

ทกลาวถงเกดขนไดอยางไร โดยมไดมเงอนไขของการสอสารทวาผรบสารอาจยอมรบขอสรปแตอยางใด

โดยทวไป การใชเหตผลเพอการอธบายมกใชในกระบวนการเรยนการสอน เนองจากชวยให

ผรบสารสามารถตดตามเนอหาของเรองทกาลงกลาวถงได และเขาใจรายละเอยดของเนอหามากขน

อยางไรกตาม จดออนอยางหนงของการอธบายดงไดกลาวไปแลวคอ มไดกระตนการยอมรบ ดงนนการ

อธบายในกระบวนการเรยนการสอนแตเพยงอยางเดยวอาจมไดสงเสรมใหผเรยนเกดวจารณญาณอนจะ

นาไปสกระบวนการวพากษ เนองจากเปนการเนนนาเสนอขอมลมากกวาจะทาใหยอมรบซงมกกระตน

“ตอมสงสย” ของผเรยนไดดกวา

๓.๒ การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจ เปนการแสดงเหตผลเพอโนมนาวใหกระทาหรองดกระทา

เราเหนการใชเหตผลเพอเปาหมายลกษณะนไดในโฆษณาทพยายามทาใหลกคาเลอกซอสนคาบางอยาง

หากเรามองในมมมองการสรางความนาเชอถอ เราใชเหตผลกเพอทาใหนาเชอถอมากยงขน ใน

ขนแรก ขอสนบสนนตองคดสรรใหมลกษณะเขาใจไดงายและชดเจน นอกจากนนตองพยายามขจด

เนอหาทขดแยงกบขอสนบสนน รายละเอยดบางประการไดรบการคดสรรใหคงไวหรอละทงไป ขน

ตอมา ขอสนบสนนทมลกษณะจบตองไดมกสมพนธกบขอสรปทชดเจนและนาเชอถอวาเปนไปได ขน

สดทาย คาหรอศพททชวยเราอารมณ จนตนาการ หรอความนาเชอถอ มกใสเขาไปเพอเอาชนะใจของ

ลกคาผรบสาร

จากทกลาวไป การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจอาศยทงโครงสรางการแสดงเหตผลทม

ขอสนบสนนทชดเจนและทรงพลานภาพและรปภาษาทเราอารมณของผรบสารไดด นอกจากนน

โฆษณาทมรปแบบแตกตางกนจานวนมากตางกพยายามสอสารในเนอหาสาคญอยางเดยวกนคอ ทาไม

ลกคาตองซอสนคาชนนน หรอสนคาเหมาะกบลกคาแตละกลมอยางไร ยงไปกวานน สนคาทเนนขายให

ไดปรมาณมากมกโนมนาวใหเหนคณภาพทแปรผกผนกบราคาเพอใหแขงขนกบเจาอนได และมกเนนให

เหนวา สนคาหาซองาย ใครจะซอไปใชกได

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๗

โปรดพจารณาตวอยาง อาท ควรซอผลตภณฑยาสฟนยหอน เพราะทนตแพทยสวนใหญแนะนา

แถมผลตภณฑยงใชนวตกรรมทไมมในยหออน จะเหนวา ขอสนบสนนเกยวของกบสงทวดได กลาวคอ

เราวดจานวนของทนตแพทยทกลาวแนะนาได หรอเราประเมนไดวา นวตกรรมใดมไมมในผลตภณฑ

ชนดใด นสะทอนใหเหนวา การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจเนนขอสนบสนนทเปนรปธรรมและรบรได

ไมยาก สวนคาวา “ทนตแพทย” และ “นวตกรรม” ยงเสรมจนตนาการของผรบสารในเรองความเปนมอ

อาชพและความทนสมยอกดวย นอกจากนน การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจยงสรางขอสรปแบบม

ทศทาง คอ ผรบสารยอมทราบวาตนเองควรทาอะไรตอไป ในทนผรบสารควรไปซอผลตภณฑยาสฟน

ยหอทกาลงกลาวถงกนอย

๓.๓ การใชเหตผลเพอการโตแยงและการสนบสนน

ในขนตน ตองเขาใจกอนวา การใชเหตผลเพอการโตแยงตามทสอนในตารามกมลกษณะเสถยร

แตในบทสนทนาโตแยงโดยทวไปมกมพลวตมากกวา

ทจรงแลว การโตแยงเปนปฏกรยาทกระทาตอการกลาวหรอการอางขอสนบสนนบางอยางทมมา

กอนหนา ลองพจารณาบทสนทนาตอไปน

ก: คนไทยไมใสนาตาลในตมยาหรอก พวกเราจะใสทาไม

ข: แตมาลเพอนฉนเปนคนไทย ยงใสนาตาลเลย

ก: อาวเหรอ คนไทยแทเขากไมใสกนหรอก

จะเหนวา ในผลดแรก ก. บอกเหตผลอยางหนงขนมา ตามปกตเราควรไดขอสรปวา พวกเราจง

ไมควรใสนาตาล (เพราะเปนคนไทย) ทวา ข. กลบแทรกแซงในการแสดงเหตผลดงกลาว ขนตอนสวนน

เราอาจเรยกวา “การกลาวแยง” ทาให ก. ปรบเหตผลของตนเอง และไดขอความวา “คนไทยแทไมใส

นาตาล” เราจะเหนวา เกดการโตแยงดวยการแสดงเหตผลแลว กลาวคอ มการเสนอขอสนบสนน

บางอยางมาคานขอสนบสนนทมอยกอน จนทาใหตองปรบขอสนบสนนเดม กระบวนการนอาจดาเนนไป

เรอย ๆ จนกวาการโตแยงจะยตลง

จากทกลาวถงขางตน จะเหนวา การโตแยงคอการพยายามหกลางหรอตงขอสงสยกบ

เหตผล (ขอสนบสนน) เชน “มนษยทกคนตองตาย มาลเปนมนษย มาลจงตองตาย” หากเราพยายาม

จะบอกวา “มาลอาจไมตองตายกได” และพยายามอธบายโดยใหเหตผล เชน “มนษยทชอ...ยงไมตอง

ตายเลย” จะเหนวา ขอสนบสนนทนามาคานนมไดมงหกลางขอสรปทวา “มาลตองตาย” แตเปนการ

โตแยงขอสนบสนน “มนษยทกคนตองตาย” แตในหลายกรณ การโตแยงกอาจมงหกลางขอสรป

โดยตรงกได เชน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๘

ก: ผลสารวจความคดเหนของนกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตรออกมาแลววา ชอบไปเทยวใน

ตางประเทศมากกวาประเทศไทย อยางนกแปลวา นกศกษาไทยคงเหนวาเมองนอกนาเทยวกวา

เมองไทยเรา

ข: นกศกษาไทยทไหน นกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตรตางหาก

ในประเดนขางตน การใชเหตผลเพอการโตแยงคอ การพจารณาขอสนบสนนหรอขอสรปทมอย

กอนและพยายามกลาวแยงดวยขอสนบสนนใหมหรอขอสรปใหมทนามาคาน ในแงการโตแยง

ขอสนบสนน ผสงสารอาจโตแยงขอสนบสนนทมอยกอนแยกเปนประเดน แลวกลาวแยงไปทละประเดนก

ได หรอจะกลาวแยงขอสนบสนนทมอยกอนบางประเดนทสาคญมากพอทจะทาใหขอสนบสนนอน ๆ

หรอขอสรปใชงานไมไดอกตอไป เชน หากเรากลาวแยงประเดน “มนษยทกคนตองตาย” ไดแลว กไม

ตองไปโตแยงประเดน “มาลเปนมนษย” อกตอไป เพราะเทานขอสรปเดมทวา “มาลจงตองตาย” กใชงาน

ไมไดอกตอไปแลว

ทวาคาถามสาคญขอหนงทนกศกษาอาจสงสยคอ เราควรเลอกสวนใดในโครงสรางการ

แสดงเหตผลเพอนามาโตแยง คาตอบสาเรจรปคอ ควรเลอกสวนทเปนจดออน จดบกพรอง

หรอจดทมขอจากดมากทสด ดงนนเราสามารถโตแยงขอสนบสนนทงทเปนหลกฐานและทเปน

เหตผล หรอขอสรปกได แลวแตดลพนจของเรา

นอกจากการโตแยง การสนบสนนเปนการสอสารอกลกษณะหนงทสามารถใชการแสดงเหต

ผลได อยางไรกด เหตผลทมไดแยกเรองการสนบสนนออกจากการโตแยงในทนคอ การสนบสนนและ

การโตแยงตางกมลกษณะเปนการกลาวอาง การแกตว หรอการแกตาง กลาวคอ การโตแยงและการ

สนบสนนเปนความพยายามนาเสนอวา มบางอยางถกตองหรอควรเปนไปเชนนน เพยงแตการโตแยง

เปนการกลาวแยงสงเดมเพอจะเชอมโยงไปถงสงใหมวาถกตองมากกวา ในขณะทการสนบสนนเปนการ

กลาวอางถงสงเดมซงไดรบการสถาปนาใหมนคงขนหรอนาเชอถอมากยงขนวาถกตอง

การใชเหตผลเพอการสนบสนนนอาจเลอก “เสรมแรง” ไดทงสวนทเปนขอสนบสนนและสวนท

เปนขอสรป ขนอยกบวาตองการเสรมแรงใหแกจดออนหรอจดแขง ในแงนการสนบสนนอาจตางกบการ

โตแยงตรงทสามารถกระทากบสวนทเปนจดแขงของโครงสรางการแสดงเหตผลกได ดงตวอยางตอไปน

ก: คนไทยมนสยเกรงใจคนอน เขาไมโทรศพทมากวนเธอตอนนหรอก

ข: จรงดวย เปนฉนเอง ฉนกไมทาเหมอนกน

จะเหนวา ข. พยายามสนบสนนขอสรป โดยการใหตวอยางเพมเตมวา ข. (ซงเปนคนไทยคน

หนงทมนสยเกรงใจคนอน) กจะไมโทรศพทไปกวนผใดในสถานการณทเกยวของกบบรบทขางตน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๑๙

เชนกน อาจสนนษฐานไดวา การเสรมแรงมขนตอสวนทเปนขอสรป เนองจากอาจเปนสวนทเปนจดออน

มากทสด (หมายถง ทาใหเกดความสงสย) จงไดใหตวอยางเสรมเขาไป

เราอาจสรปแนวทางการโตแยงหรอการสนบสนนไดดงแผนภาพตอไปน

แผนภาพท ๗ แนวทางการโตแยงและการสนบสนน

ในลาดบตอไป จะกลาวถงการประยกตเรองภาษากบการแสดงเหตผลในการเขยน ในทนจะ

กลาวถงเฉพาะการเขยนแสดงความคดเหนเพอสนบสนนหรอโตแยงเปนสาคญ เนองจากเปนลกษณะ

การเขยนทนกศกษาจะไดใชประโยชนมากขนในการศกษาระดบมหาวทยาลยและการทางานตอไปใน

อนาคต

หลกการเขยนแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

ในลาดบแรก ขออธบายขอตกลงเบองตนกนกอนวา (๑) เราจะประยกตการใชเหตผลแบบทวไป

หรอทเปนปกตในการเขยนในทน เนองจากนกศกษาในฐานะผสงสารพงเรยนรทจะรบผดชอบการ

นาเสนอของตนเอง ดงนน (๒) ในทนจะไมนาเรองความแปรปรวนในการใชเหตผลอนเกดจากการเลนไม

ซอหรอขอผดพลาดมาพจารณา (แตนกศกษาสามารถพฒนาสมรรถภาพในการเขยนของตนเองให

สอดคลองกบเปาหมายของการสอสารของตนเองตอไปไดจากพนฐานแนวคดในทน) นอกจากนน (๓)

ในทนจะพจารณาเฉพาะการเขยนแสดงความคดเหนเพอสนบสนนหรอโตแยงเนอหาหรอขอมลทมอย

กอนเทานน ดงนน ในขนแรกโปรดพจารณาขอความตอไปน

เปนทเขาใจกนโดยทวไปวา สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางม

วจารณญาณ ดงนนมหาวทยาลยธรรมศาสตรจงควรเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะห

อยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะทาได

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๒๐

เมอนาขอความมาวเคราะหตามโครงสรางการแสดงเหตผลแลว จะไดดงขางลางน

แผนภาพท ๘ โครงสรางการแสดงเหตผล

ในกรณทตองการโตแยง ประเดนของการโตแยงอาจเปนขอเทจจรงหรอความเปนจรงเกยวกบ

“สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ” เนองจากขอสนบสนน

นาไปสขอสรปดงขางตน หากหกลางหรอโตแยงทขอสนบสนนนกจะสามารถทาใหขอสรปใชงานไมไดอก

ตอไป

เราอาจถามตนเองวา “สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางม

วจารณญาณ” จรงหรอไม อาจหาขอมลเพมเตม หรอในกรณทพจารณาอยางเรว อาจเหนวา

“สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ” เปนสงท

เขาใจกนเองในสงคมเทานน (เปนทเขาใจกนโดยทวไป) อาจยงไมไดทาวจยหรอสารวจโดย

ละเอยดวา สงคมโลกในศตวรรษท ๒๑ เปนไปดงทเขาใจกนหรอไม เราจงสรางขอสนบสนนขนมา

คานได เชน

(๑) ยงไมเคยมการวจยหรอการสารวจอยางเปนระบบเกยวกบลกษณะของสงคมไทยในศตวรรษท

๒๑ วา จะมทศทางเปนอยางไร หรอจะเปนสงคมแหงการคดวเคราะหจรงหรอไม

(๒) สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ อาจแปรปรวนและตองการทกษะอนเพมเตม นอกเหนอจากการ

คดวเคราะหอยางมวจารณญาณ

จากนนใหเรานาขอสนบสนนคานขางตนไปแทนทเพอหกลางขอสนบสนนทมอยกอนดงน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๒๑

เนองจากยงไมเคยมการวจยหรอการสารวจอยางเปนระบบเกยวกบลกษณะของสงคมไทยใน

ศตวรรษท ๒๑ วา จะมทศทางเปนอยางไร หรอจะเปนสงคมแหงการคดวเคราะหจรงหรอไม (ขอสนบสนน

๑) นอกจากนน สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ อาจแปรปรวนและตองการทกษะอนเพมเตม นอกเหนอจาก

การคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ (ขอสนบสนน ๒) ดงนน การเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการ

คดวเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะทาไดจงอาจมใชสงทควรกระทา (ขอสรปใหม)

เมอนาขอความมาวเคราะหตามโครงสรางการแสดงเหตผลแลว จะไดดงขางลางน

แผนภาพท ๙ โครงสรางการแสดงเหตผลเพอการโตแยง

จะเหนวา การเขยนโตแยงในทนเรมจากการพจารณาความสมพนธระหวางขอสนบสนนกบ

ขอสรป เมอพจารณาความสมพนธดงกลาวได เราจงกาหนดประเดนทจะโตแยงได คอ การโตแยง

ขอสนบสนนทมอยกอน จากนนเราตองการจะสรางขอสนบสนนคานจานวนเทาไหรกได แตตอง

พจารณาถงความสมพนธของขอสนบสนนทใชคานกบขอสรปใหมทคาดการณไว

ในกรณทงานเขยนมขนาดยาวหรอซบซอนมากกวาน นกศกษากสามารถประยกตแนวคดทง

การใชแผนภาพและการระบประเดนโตแยงดงกลาวในทนเพอใชในการเขยนแสดงเหตผลเพอโตแยง

ตอไป และแนนอนหากการโตแยง ยงไมเปนทยอมรบไดหรอมการโตแยงกลบ การโตแยงกจะทาดาเนน

ตอไปเรอยๆ และสรางกระบวนการทเรยกวา การโตแยงเพอหกลาง (rebuttal)

สวนในกรณทตองการเขยนสนบสนน ในทนอาจเสรมใหขอสรปนาเชอถอมากขนดวยการเพม

หลกฐานหรอเหตผลทชวยเนนยาใหเหนวาควรสรปไปในทศทางทกลาวอางมากอน เชน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๒๒

๑. ในปจจบน ระบบการศกษาระดบอดมศกษาในประเทศพฒนาแลวตางกมงสงเสรมการสอนให

ผเรยนมวจารณญาณเพอรองรบสภาพสงคมในศตวรรษท ๒๑

๒. มหาวทยาลยในประเทศเพอนบานของไทยตางกไดเ รง เปดรายวชาพนฐานทสงเสรม

กระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณกนโดยมากแลว

ขอสนบสนนขางตนไดมาเสรมแรงใหขอสรปมความนาเชอมากยงขน ดงจะเหนไดวา ความ

นาเชอถอของขอสรปแปรตามปรมาณของขอสนบสนนทมคณภาพและนาเชอถอ ในทนเราอาจเขยน

สนบสนนไดดงน

(เปนทเขาใจกนโดยทวไปวา สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางม

วจารณญาณ ดงนนมหาวทยาลยธรรมศาสตรจงควรเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะห

อยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะทาได)

นอกจากนน ในปจจบน ระบบการศกษาระดบอดมศกษาในประเทศพฒนาแลวตางกมงสงเสรมการ

สอนใหผเรยนมวจารณญาณเพอรองรบสภาพสงคมในศตวรรษท ๒๑ ยงไปกวานน มหาวทยาลยในประเทศ

เพอนบานของไทยตางกไดเรงเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณกน

แลวโดยมาก

เมอนาขอความมาวเคราะหตามโครงสรางการแสดงเหตผลแลว จะไดดงขางลางน

แผนภาพท ๑๐ โครงสรางการแสดงเหตผลเพอการสนบสนน

จะเหนวา ในมมหนง การสนบสนนมลกษณะใกลเคยงกบการปรบปรงโครงสรางการแสดง

เหตผลทมอยเดมดวยการเสรมแรงดวยเหตผลหรอหลกฐานทมากขนหรอชดเจนขน

เอกสารเสรมวชา มธ.๑๐๔ การคด อานและเขยนอยางมวจารณญาณ

๒๓

นกศกษาควรตระหนกวา ไมวาการเขยนเพอโตแยงหรอสนบสนนอาจมกลวธทางภาษาท

ซบซอนและแยบคาย หรอแปรผนตามทกษะการสอสารของผใชภาษา ดงเราจะเหนวา การโตแยง

บางครงอาจใชกลวธเบยงประเดนไปโตแยงในเรองปลกยอยกได อาท

มผอธบายวา เมอนกถงความสญเสยคราวเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ ใน พ.ศ. ๒๓๑๑ เราไมควร

มาแตกความสามคคกนเชนน ทวาไทยเราไมไดเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ ใน พ.ศ. ๒๓๑๑ แตเปน พ.ศ.

๒๓๑๐ ตางหาก ดงนนจะมาอางอยางน คงจะไมได

นกศกษาจะเหนวา การโตแยงเบยงประเดนไป ขอมลทนามาหกลางไมเกยวของโดยตรงกบ

ประเดนทกาลงถกเถยงกนอย (ไดแก ความสญเสยอนเกดจากการแตกสามคค) ในกรณเชนนยอม

เกดขนไดในการแสดงเหตผล (แมกระทงในงานเขยน) ดงนน วจารณญาณจงเปนสงทสาคญ และเปน

สวนทเนอหาในทนไดเนนยาอยโดยตลอดดวยการนาเสนอกระบวนการคดและการใชภาษาเพอให

นกศกษาเขาใจโครงสรางการแสดงเหตผลในภาษาไทยไดดยงขน หนาททพงฝากไวคอ การพยายาม

ฝกฝนใหเปนผรบสารและสงสารอยางมวจารณญาณผานกระบวนการใชเหตผล

ทายทสด การใชวจารณญาณทเปนผลจากการใชตรรกะหรอการอนมานจงนบเปน

วธการทดในการใครครวญประเมนคาสงตาง ๆ อยางไรกตาม นกศกษายงตองพงระวง

“ตรรกะ” หรอ “การอนมาน” ใหมาก เนองจากขอผดพลาดทเกดขนบางกรณในการแสดง

เหตผลอาจนาไปสขอสรปทไมถกตอง แมจะดราวกบวา “สมเหตสมผล” ดงพระพทโธวาทในกา

ลามสตรทวา “มา ตกกเหต มา นยเหต ... อยาปลงใจเชอ เพราะเดาวาเปนเหตผลกน อยาปลง

ใจเชอเพราะการอนมานคาดคะเน”

บรรณานกรม

กระทรวงศกษาธการ. (๒๕๕๔). หลกภาษาและการใชภาษาเพอการสอสาร ชนมธยมศกษาปท ๖ .

กรงเทพฯ: องคการคาของ สกสค.

Kompridis, N. (n.d.). So We Need Something Else for Reason to Mean. International Journal of

Philosophical Studies, 271-295.

Nolt, J. (1984). Informal logic: Possible worlds and imagination. New York: McGraw-Hill.

Richardson, J. (2007). Analysing newspapers: An approach from critical discourse analysis. Basingstoke

England: Palgrave Macmillan.

Sternberg, R. (1996). Cognitive psychology. Fort Worth: Harcourt Brace College.