Embed Size (px)
Citation preview
หลกสตร บาลไวยากรณ
นกเรยนชน ประโยค ๑๒๓
พระมหาธรรมวาทะ ถาวรธมโม
สารบญ
เรอง หนา บาลไวยากรณ
อกขรวธ ภาคท ๑ สมญญาภธาน
สระ
พยญชนะ
สนธ
สระสนธ
พยญชนะสนธ
นคคหตสนธ
๑ ๒
๒
๒
๓
๗
๗
๑๐
๑๒
เรอง หนา วจวภาค ภาคท ๒ นาม
นามนาม
สงขยาคณนาม
สพพนาม
อพยยศพท
อปสค
นบาต
ปจจย
๑๔
๑๔
๑๔
๒๘
๓๓
๔๑ ๔๑
๔๒
๔๕
สารบญ
เรอง หนา อาขยาต
วภตต
กาล
บท, วจนะ, บรษ, ธาต
วาจก
ปจจย
กตก
นามกตก
กรยากตก
๔๘
๔๘
๕๐
๕๒
๕๕
๕๖
๕๙ ๕๙
๖๗
เรอง หนา สมาส
กมมธารยสมาส
ทคสมาส
ตปปรสสมาส
ทวนทวสมาส
อพยยภาวสมาส
พหพพหสมาส
ตทธต
สามญญตทธต
ภาวตทธต
อพยยตทธต
๗๓
๗๓
๗๖
๗๗
๗๙
๘๐
๘๒
๘๘
๘๘
๑๐๖
๑๐๘
ความหมายของเลขยอ ๑๐๙
ค าชแจง
เอกสารการเรยนการสอน คอ หนงสอบาลไวยากรณททานก าลงอานอยในขณะน ขาพเจา
ไดรวบรวมและเรยบเรยงส านวนจาก เฉลยขอสอบสนามหลวง ตงแตป พ.ศ. ๒๕๑๑ จนถง ป
พ.ศ. ๒๕๔๒ อาศยหนงสอบาลไวยากรณ ของพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส เปนพนฐาน และทงยงอาศยหนงสอหลกสตรยอบาลไวยากรณของพระมหานยม อต ตโม ใช
ประกอบอกดวย ทงนทงนน ขาพเจายดเอาจากหลกส านวน ทเฉลยขอสอบ ปทผานๆ มาเปนกฎเกณฑ จะมการเฉลยขอสอบ ในบทเดยวกนซ าๆ กนอยหลายป แตส านวนไมเหมอนกน
ดงนน ขาพเจาจงคดเอาเฉพาะ ส านวนทเหมอนกนเปนสวนใหญ เปนกฎเกณฑในการจดเรยบเรยงเปนเอกสารการเรยนการสอนน ส าหรบต าราเลมน จะเนนหนกทการทองจ า เพราะจะมผลทดตอ
การสอบ (โดยใชเวลาไมมาก) แตจะไมเนนทการอธบาย เพราะมผทปรชาทรงความรทางดานการสอนบาลไวยากรณน มมากมายหลายทาน ไดแตงหนงสอการอธบายไวมจ านวนมากมายหลายเลมแลว ดวยสาเหตน ขาพเจา จงไมจ าเปนทจะจดท าขนในเชงอธบาย แตขาพเจาจะเนนไปทการสอบ เพราะขอสอบสวนใหญ เกอบรอยเปอรเซนตทเดยว ทออกขอสอบในเชงความจ า
เทานน ใครทองจ าไดกถอวาสอบได (ยกเวนไวแต ผตอบอาจจะหลงส านวนค าถาม) เพราะค าตอบขอสอบ อยในหนงสอเลมนแลว ดงนนขอใหทานมนใจไดเลยวา ต าราเลมนจะไมท าให
ทานผดหวงในการสอบไล ประโยค ๑-๒ หากเขาใจเพม ประโยค ๓ กคงไมมปญหา และอกอยางขาพเจาไดท าเครองหมายไวหนาขอความ ดวยการใชเลขยกก าลง เพอบงบอกวา ตรงนเคยออก
ขอสอบเมอ พ.ศ.ใด มาบางแลว เพอเหมาะแกการคนควาหาด ส าหรบผทมความสงสยยงไมไป
ปราศ.
เพราะฉะนน ขาพเจาหวงอยางยงวา หนงสอเลมนคงมประโยชนตอทานผทสนใจไมมากกนอย ซงหนงสอเลมนขาพเจาใชความเพยรพยายามเปนอยางมากในการรวบรวม เพอตองการใหเปนประโยชนตอทานผทมความสนใจ ถงแมจะเหนดเหนอยเมอยลา ขาพเจากยนดเมอรวา หนงสอเลมนมประโยชนตอทาน ถาหากสวนหนงสวนใดของเอกสารเลมน มการผดตกบกพรองแม
ประการใด ขาพเจาขอนอมรบ ค าต-ชม จากบณฑตทกเมอ ดวยความยนด เพอจะไดปรบปรงใหดยงๆ ขนไปอก.
พระมหาธรรมวาทะ ถาวรธม โม
๒๙ มกราคม พ.ศ. ๒๕๔๔.
อกษรยอ
ตวยอ ความหมาย ตวยอ ความหมาย
ป อ น เอก พห ท
ออกขอสอบเมอ ป 2528 เปนตน
ลงค
อตถลงค
นสกลงค
เอกวจนะ
พหวจนะ
ทงหลาย
ป.
ท.
ต.
จ.
ปญ .
ฉ.
ส.
ปฐมาวภตต
ทตยาวภตต
ตตยาวภตต
จตตถวภตต
ปญจมวภตต
ฉฏฐวภตต
สตตมวภตต
ตวยอ ความหมาย ตวยอ ความหมาย
ป.
ม.
อ.
ท.
ประถมบรษ
มธยมบรษ
อตตมบรษ
ทงหลาย
อ.
เอก.
พห.
อทาหรณ
เอกวจนะ
พหวจนะ
ตวยอ ความหมาย ตวยอ ความหมาย
ว. วเคราะห ท. ทงหลาย
ตวยอ ความหมาย ตวยอ ความหมาย
ว.
ท.
กม.
อว.
วเคราะห
ทงหลาย
กมมธารยสมาส
อวธารณสมาส
พหพ ทวน ทว.
ตล.
ภน.
พหพพหสมาส
ทวนทวสมาส
ตลยาธกรณพหพพหสมาส
ภนนาธกรณพหพพหสมาส
นาม
กรยาอาขยาต
กตก
สมาส - ตทธต
ประโยค ๑๒๓๑
บาลไวยากรณ
38บาลไวยากรณนแบงเปน ๔ ภาคกอน คอ :- อกขรวธ ๑
วจวภาค ๑
วากยสมพนธ ๑
ฉนทลกษณะ ๑.
41๑. อกขรวธ วาดวยอกษร จดเปน ๒ คอ :-
๑. สมญญาภธาน แสดงชออกษร ทเปนสระและพยญชนะพรอมทงฐานกรณ
๒. สนธ การตออกษรทอยในค าอน ใหเนองเปนอนเดยวกน.
24๒. วจวภาค แบงค าพดออกเปน ๖ สวน คอ :-
นาม ๑
อพยยศพย ๑
สมาส ๑
ตทธต ๑
อาขยาต ๑
กตก ๑.
๓. วากยสมพนธ วาดวยการก และประพนธผกค าพดทแบงไวในวจวภาค ใหเขาเปนประโยคเดยวกน.
๔. ฉนทลกษณะ แสดงวธแตงฉนท.
ประโยค ๑๒๓๒
อกขรวธ ภาคท ๑
สมญญาภธาน
25 เนอความของถอยค าทงปวง ตองหมายรกนดวยอกขระ เมออกขระวบตแลว กเขาใจ
เนอความไดโดยยาก เพราะฉะนน ความเปนผฉลาดในอกขระจงมอปการะมาก.
35 ค าวา “ อกขระๆ” นน วาตามนกปราชญทานประสงค กเปน ๒ อยาง คอ :-
เปนเสยง อยาง ๑
เปนหนงสอ อยาง ๑.
มเนอความเปนอนเดยวกน เพราะฉะนน เสยงกด ตวหนงสอกด ชอวา อกขระๆ แปลวา ไมรจกสน อยาง ๑ ไมเปนของแขง อยาง ๑.
30อกขระทใชในภาษาบาลนน ม ๔๑ ตว คอ :-
สระม ๘ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ ๘ ตวน ชอวา สระ.
พยญชนะม ๓๓ ตว คอ :-
ญ
ฐ
ย ร ล ว ส ห ฬ อ ๓๓ ตวน ชอวา พยญชนะ.
สระ
30 ในอกขระ ๔๑ ตวนน อกขระเบองตน ๘ ตว ตงแต อ จนถง โอ ชอวา สระ ออก
เสยงไดตามล าพงตนเอง และท าพยญชนะใหออกเสยงได สระ ๘ ตวนน ชอวานสย บรรดาพยญชนะ ตองอาศยสระ จงจะออกเสยงได.
ในสระ ๘ ตวนน สระมมาตราเบา ม ๓ ตวคอ อ อ อ ชอวา รสสะ มเสยงสน เหมอนค าวา อต คร.
สระอก ๕ ตวอนจากรสสะ ๓ ตว คอ อา อ อ เอ โอ ชอวา ทฆะ มเสยงยาว เหมอนค าวา ภาค วธ เสโข เปนตน.
ประโยค ๑๒๓๓
แต เอ โอ ทมพยญชนะสงโยค คอซอนกนอยเบองหลง ทานกลาววาเปนรสสะ เหมอนค าวา เปนตน.
สระทเปนทฆะลวน และสระทเปนรสสะมพยญชนะสงโยคและนคคหตอยเบองหลง ชอวา คร มเสยงหนก เหมอนค าวา เปนตน.
สระทเปนรสสะลวน ไมมพยญชนะสงโยค และนคคหตอยเบองหลง ชอวา ลห มเสยงเบา เหมอนค าวา ปต มน เปนตน.
36 สระในภาษาบาล จดเปนค ได ๓ คคอ :-
อ อา เรยกวา
อ อ เรยกวา
อ อ เรยกวา
เอ โอ ๒ ตวน เปนสงยตตสระ เพราะประกอบเสยงสระ ๒ ตว เปนเสยงเดยวกน อ
กบ อ ผสมกนเปน เอ, อ กบ อ ผสมกนเปน โอ.
พยญชนะ
29 อกขระทเหลอจากสระนน ๓๓ ตว ม ก เปนตน มนคคหตเปนทสด ชอวา พยญชนะ
ค าวา “พยญชนะ” แปลวา “ทาเนอความใหปรากฏ” อกขระเหลานเปนนสต ตองอาศยสระ จงจะออกเสยงได.
26 พยญชนะม ๓๓ ตว จดเปน ๒ พวก คอ วรรค ๑ อวรรค ๑.
พยญชนะวรรคม ๒๕ ตว คอ :-
40 ๕ ตวน เรยกวา ก วรรค.
ญ ๕ ตวน เรยกวา จ วรรค.
ฐ ๕ ตวน เรยกวา ฏ วรรค.
๕ ตวน เรยกวา ต วรรค.
๕ ตวน เรยกวา ป วรรค.
พยญชนะ ๒๕ ตวน เปนพวก ๆ กนตามฐานกรณทเกด.
พยญชนะอวรรค ม ๘ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ อ เรยกวา อวรรค เพราะไมเปนพวก เปนหมกน ตามฐานกรณทเกด.
ประโยค ๑๒๓๔
พยญชนะคอ อ เรยกวา นคคหต ตามสาสนโวหาร เรยกวา อนสาร ตามค าภรศพทศาสตร มเนอความเปนอนเดยวกน.
16นคคหต แปลวา กดสระ หรอกรณ คออวยวะทท าเสยง เวลาเมอจะวาไมตองอาปากเกนปรกต เหมอนวาทฆะสระ.
อนสาร แปลวา ไปตามสระ นคคหตหรออนสารน ไมอาศยสระอนออกเสยง ใชเฉพาะตามหลงสระคอ อ อ อ เทานน เหมอนค าวา อห เส อกาส เปนตน.
ฐานของอกขระ
ฐานคอทตงทเกดของอกขระม ๖ คอ :-
ฐ คอ ๑
ตาล เพดาน ๑
ศรษะ กวา ปมเหงอก กวา ๑
ฟน ๑
ฐ รมฝปาก ๑
นาสกา จมก ๑.
อกขระบางเหลาเกดในฐานเดยว บางเหลาเกดใน ๒ ฐาน.
อ อา, ก ข ค ฆ ง, ห, ๘ ตวน เกดทคอ เรยกวา ฐ
ญ , ๘ ตวน เกดทเพดาน เรยกวา ตาลชา.
ฐ ๗ ตวน เกดทศรษะ กวา ทปมเหงอก กวา เรยกวา
ต ถ ท ธ น, ล ส, ๗ ตวน เกดทฟน เรยกวา
อ อ, ป ผ พ ภ ม, ๗ ตวน เกดทรมฝปาก เรยกวา ฐ นคคหต เกดในจมก เรยกวา อกขระเหลาน ยกเสยแต พยญชนะทสดวรรค ๕ ตว คอ ง ญ ณ น ม เกดในฐานเดยว.
23 เอ เกดใน ๒ ฐาน คอ คอและรมฝปาก เรยกวา ฐ
25 โอ เกดใน ๒ ฐาน คอ คอและรมฝปาก เรยกวา ฐ
พยญชนะทสดวรรค ๕ ตว เกดใน ๒ ฐาน คอ ตามฐานของตนๆ และจมกเรยกวา ฐ
ประโยค ๑๒๓๕
ว เกดใน ๒ ฐาน คอ ฟนและรมฝปาก เรยกวา ฐ ห ถาประกอบดวยพยญชนะ ๘ ตว คอ ณ น ม ย ร ว ฬ เกดแตอก.
24 กรณ คอ ทท าอกระม ๔ คอ :-
ทามกลางลน ๑
ถดปลายลนเขามา ๑
ปลายลน ๑
ฐ ฐานของตน ๑.
ทามกลางลน เปนกรณของอกขระทเปนตาลชะ,29ถดปลายลนเขามา เปนกรณของ
อกขระทเปนมทธชะ, ปลายลน เปนกรณของอกขระทเปนทนตชะ, ฐานของตนเปนของอกขระทเหลอจากน.
เสยงอกขระ
สระสนมาตราเดยว, สระยาว ๒ มาตรา, สระทมพยญชนะสงโยคอยเบองหลง ๓ มาตรา, พยญชนะทงปวงกงมาตรา. สระ ๘ ตวนน ยอลงเปน ๒ มเสยงสนอยางหนง มเสยงยาวอยางหนง. พยญชนะแบงเปน ๒ ตามทมเสยงกองและไมกอง พยญชนะทมเสยงกอง เรยกวา โฆสะ ทมเสยงไมกอง เรยกวา อโฆสะ.
25 พยญชนะ ท ๑ ท ๒ ในวรรคทง ๕ คอ ก ข, จ ฉ, ฐ ต ถ, ป ผ, และ ส ๑๑
ตวน เปน อโฆสะ
33 พยญชนะ ท ๓ ท ๔ ท ๕ ในวรรคทง ๕ คอ ค ฆ ง, ช ฌ ญ, ฑ ฒ ณ, ท ธ น,
พ ภ ม, และ ย ร ล ว ห ฬ, ๒๑ ตวน เปน โฆสะ.
นคคหต นกปราชญผรศพทศาสตร ประสงคเปน โฆสะ สวนนกปราชญฝายศาสนา ประสงคเปน โฆสาโฆสวมตต พนจากโฆสะ และอโฆสะ. พยญชนะวรรคทเปน โฆสะ และ อโฆสะ กแบงเปน ๒ ตามเสยงหยอนและหนก30
พยญชนะทถกฐานของตนหยอนๆ ชอวา สถล พยญชนะทถกฐานของตนหนก บนลอเสยงดง ชอวา ธนต
ประโยค ๑๒๓๖
พยญชนะท ๑ ท ๓ ในวรรคทง ๕ เปน สถล 29พยญชนะท ๒ ท ๔ ในวรรคทง ๕
เปน ธนต ในคมภรกจจายนเภทแสดงไววา พยญชนะทสดวรรค ๕ ตว กเปน สถล ในคมภรทงหลายอนทานมไดกลาว.
พยญชนะสงโยค
26 ลกษณะทจะประกอบพยญชนะซอนกนได เฉพาะพยญชนะวรรคมหลก ดงน :-
๑.37 พยญชนะ ท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๑ และท ๒ ในวรรคของตนได.
๒. พยญชนะ ท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๓ และท ๔ ในวรรคของตนได.
๓. พยญชนะ ท ๕ สดทายวรรค ซอนหนาพยญชนะในวรรคของตนไดทง ๕ ตว ยกเสยแตตว ง ซงเปนตวสะกดอยางเดยว มไดมส าเนยงในภาษาบาล ซอนหนาตวเองไมได.
33 พยญชนะ ๔ ตว คอ ย ร ล ว ถาอยหลงพยญชนะตวอน ออกเสยงผสมกบ
พยญชนะตวหนา ตว ส มส าเนยงเปน อสมะ ไมออกเสยงเตมท, ตว ห นน ถาอยหนาพยญชนะอน กท าใหสระทอยขางหนาตน ออกเสยงมลมมากขน เหมอนค าวา พ
20สวนพยญชนะ คอ ย ร ล ว ส ห ฬ ๗ ตวนเปน อฑฒสระ มเสยงกงสระ คอกง
มาตรา เพราะพยญชนะเหลาน บางตวกรวมลงในสระเดยวกนดวยพยญชนะอน ออกเสยงพรอมกนได บางตวแมเปนตวสะกด กคงออกเสยงหนอยหนง พอใหรวาตวนสะกด.
ลาดบอกขระ
34 อกขระ ๔๑ ตว แมตางกนโดยฐานทเกดเปนตน กเปน 2 อยาง คอ เปนนสสยอยาง ๑
เปนนสตอยาง ๑ สระทเปนทอาศยของพยญชนะ ชอวา นสสย พยญชนะอนอาศยสระ ชอวา นสต.
เมอจะเรยงอกขระ จะตองเรยงสระทเกดในฐานเดยวกอน ทานเรยงไปตามล าดบฐานทเกด ตงแตคอ ถดมากถงเพดาน ตอมาจงถงรมฝปาก.
ในสระทเกดในฐานเดยว เรยงลหกอน ครภายหลง ในสระทเกดใน ๒ ฐาน เรยงตว เอ ไวกอน ตว โอ ไวภายหลง เพราะ เอ เกดในฐานทง ๒ ทตงอยกอน คอ คอและเพดาน ตว 30 โอ เกดใน ๒ ฐาน ทตงอยภายหลง คอ คอและรมฝปาก.
สวนพยญชนะ ทานเรยงพยญชนะวรรคไวกอน พยญชนะทมใชอวรรคไวหลง เพราะพยญชนะวรรคมากกวาพยญชนะทมใชวรรค.
ประโยค ๑๒๓๗
ถงแมพยญชนะในวรรค จะตองเรยงพยญชนะทมเสยงเบากอน เรยงพยญชนะทมเสยงหนกไวภายหลง. พยญชนะทมใชวรรค โฆสะมากกวาอโฆสะ ๆ มตวเดยวเทานน ทานจงเรยงโฆสะไปตามล าดบฐานทเกดเสยกอน ตอนนจงอโฆสะ. นคคหตทานเรยงเอาไวในทสดของพยญชนะทงปวงทเดยว เพราะไมมเสยง ไมมพวก และพนจากโฆสะอโฆสะ.
จบสมญญาภธาน.
ประโยค ๑๒๓๘
สนธ
22 ในภาษาบาล มวธตอศพทและอกขระ ใหเนองกนดวยอกขระ เพอจะยนอกขระให
นอยลง เปนการอปการะในการแตงฉนทและท าใหค าพดสละสลวย เรยกวา สนธ.
17 การตออกขระดวยอกขระนน จดเปน ๒ อยาง คอ ตอศพททมวภตต ใหเนองดวย
ศพททมวภตต เหมอน อเม ตอเขาเปน เปนตนอยาง ๑ ตอบทสมาส ยออกขระใหนอยลง เหมอน ตอเขาเปน เปนตนอยาง ๑.
27 การตออกขระดวยอกขระ ซงเรยกวา สนธ ม ๓ คอ :-
สระสนธ ตอสระ ๑
พยญชนะสนธ ตอพยญชนะ ๑
นคคหตสนธ ตอนคคหต ๑.
28 สนธกรโยปกรณ คอ วธเปนอปการะแกการท าสนธ ม ๘ อยาง คอ :-
โลโป ลบ ๑
อาเทโส แปลง ๑
อาคโม ลงตวอกษรตวใหม ๑
วกาโร ท าใหผดจากของเดม ๑ ปกต ปรกต ๑
ทโฆ ท าใหยาว ๑
ท าใหสน ๑
ญญ ซอนตวอกษร ๑.
สระสนธ
23 ในสระสนธ ไดสนธกรโยปกรณเบองตนครบทง ๘ ขาดแตญญ อยางเดยว คอ :-
โลโป ลบ ๑
อาเทโส แปลง ๑
อาคโม ลงตวอกษรตวใหม ๑
วกาโร ท าใหผดจากของเดม ๑
ปกต ปรกต ๑
ทโฆ ท าใหยาว ๑
ประโยค ๑๒๓๙
ท าใหสน ๑.
๑. โลโป ทตนนน ม ๒ อยาง คอ ลบสระหนา ๑ ลบสระหลง ๑.
สระทสดของศพทหนา เรยกวา สระหนา หรอ สระเบองตน
สระหนาของศพทหลง เรยกวา สระหลง หรอ สระเบองปลาย
เมอสระทง ๒ ไมมพยญชนะอนคนในระหวาง ลบไดตวหนง ถาพยญชนะคนลบไมได.
ลบสระหนามลกษณะ ๔ อยาง คอ
๑. ถาสระหนาเปนรสสะ สระหลงมพยญชนะสงโยคอยเบองหลงกด เปนทฆะกด ใหลบสระหนาอยางเดยว เชน :-
23 =
42 โนห เอต = โนเหต สเมต =
๒. ถาสระทง ๒ มรปเสมอกน ใหลบสระหนา ทฆะสระหลง เชน :-
=เปนตน.
12 ๓. ถาสระทง ๒ เปนรสสะ มรปไมเสมอกน ใหลบสระหนา ไมตองทฆะสระหลง
เชน :- จตห อปาเยห = จตหปาเยห เปนตน.
๔. ถาสระหนาเปนทฆะ สระหลงเปนรสสะ ใหลบสระหนา ทฆะสระหลง เชน :- = เปนตน.
ลบสระหลง มลกษณะ ๒ อยาง คอ :-
๑. ถาสระทง ๒ มรปไมเสมอกน ใหลบสระหลงกได เชน :- =
= เปนตน
30 ๒. ถานคคหตอยหนา ใหลบสระหลงกได เชน :-
= เปนตน.
26 ๒. อาเทโส ม ๒ อยาง คอ แปลงสระเบองหนา ๑ แปลงสระเบองปลาย ๑.
15๑.แปลงสระเบองหนา ถา อ หรอ เอ, อ หรอ โอ อยหนา มสระอยหลงใหแปลง อ
หรอ เอ เปน ย, อ หรอ โอ เปน ว, ถาพยญชนะซอนกน ๓ ตว ใหลบพยญชนะทมรปเสมอกนเสย ตวหนง เชน :-
ประโยค ๑๒๓๑๐
ฐ=ฐ
=
=
=
=
=
=
=.
๒. แปลงสระเบองหลง ถามสระอยหนา เอว ศพท อยหลงใหแปลง เอ แหง เอว
ศพท เปน ร แลวรสสะสระหนาใหสน เชน :- =
=.
๓. อาคโม ม ๒ อยาง คอ ลง อ อาคม อยาง ๑ ลง โอ อาคม อยาง ๑.
๑. ลง อ อาคม 29ถาสระ โอ อยหนา พยญชนะอยหลง ลบ โอ แลวลง อ อาคมไดบาง เชน:-
=
=ญ ญ
=.
๒. ลง โอ อาคม ถาพยญชนะอยหลงลง โอ อาคมไดบาง เชน :-
=
=
22๔. วกาโร ม ๒ อยาง คอ วการในเบองตน ๑ วการในเบองปลาย ๑.
๑. วการในเบองตน เมอลบสระหลงแลว ใหวการสระหนา คอ เอา อ เปน เอ เอา อ เปน โอ เชน :-
ประโยค ๑๒๓๑๑
๒. วการในเบองปลาย มวธเหมอนวการในเบองตน แปลกแตลบสระหนา วการสระหลงเทานน เชน :- =
=
=
=.
๕. ปกต ไมมวเศษอนใด คงรปไวเปนปรกตอยางเดม เชน :- โก อม = โกอม.
18 ๖. ทโฆ ม ๒ อยาง คอ ทฆะสระหนา อยาง ๑ ทฆะสระหลง อยาง ๑.
๑. ทฆะสระหนา สระหนาและสระหลงมรปไมเสมอกน ลบสระหลงทฆะสระหนา หรอพยญชนะอยหลง ทฆะสระหนาไดบาง เชน :-
กส อธ = กสธ
สาธ อต = สาธต มน จเร = มนจเร.
๒. ทฆะสระหลง มวธเหมอนทฆะสระหนา แปลกแตลบสระหนา ทฆะสระหลง31ถาสระหนาเปนทฆะ สระหลงเปนรสสะ ลบสระหนาแลว ตองทฆะสระหลง เชน :- =
=
๗. ถาพยญชนะกด เอ แหง เอว ศพทกดอยหลง รสสะสระหนา เชน :-
โภวาท นาม = โภวาทนาม
ยถา เอว = ยถรว.
พยญชนะสนธ
31 ในพยญชนะสนธ ไดสนธกรโยปกรณ ๕ คอ :- โลโป ลบ ๑
อาเทโส แปลง ๑
อาคโม ลงตวอกษรใหม ๑
ปกต ปรกต ๑
ประโยค ๑๒๓๑๒
ญญ ซอนพยญชนะ ๑.
๑. โลโป ทตนนน เมอลบสระหลงทมนคคหตอยหนาแลว ถาพยญชนะซอนเรยงกน ๒ ตว ใหลบเสยตวหนง เชน :- =
=
๒. อาเทโส ถาสระอยหลง แปลง ต เปน แปลง ใหเปน เชน :-
41 =
= เปนตน
แปลง ธ เปน ท เชน :- =
แปลง ธ เปน ห เชน :- =สา
แปลง ท เปน ต เชน :- =
แปลง ต เปน ฏ เชน :- =
แปลง ต เปน ธ เชน :- =
แปลง ต เปน เชน :- =
แปลง ค เปน ก เชน :- =
แปลง ร เปน ล เชน :- =
แปลง ย เปน ช เชน :- =
แปลง ว เปน พ เชน :- =
แปลง ย เปน ก เชน :- =
แปลง ช เปน ย เชน :- =
แปลง ต เปน ก เชน :- =
แปลง ต เปน จ เชน :- =
แปลง ป เปน ผ เชน :- =
แปลง อภ เปน เชน :- =
แปลง อธ เปน เชน :- อธ =
อธ=
แปลง อว เปน โอ เชน :- =
ประโยค ๑๒๓๑๓
๓. อาคโม30 ม ๘ ตว คอ ย ว ม ท น ต ร ฬ ถาสระอยหลง ลง อาคมได เชน :-
35ย อาคม ยถา + อท = ยถายท
ว อาคม อ + =
ม อาคม คร =
ท อาคม =
น อาคม อโต + อายต = อโตนายต
ต อาคม =
ร อาคม =
ฬ อาคม ฉ อายตน = .
ในสททนต กลาววา ลง ห อาคมกได เชน :- =
ฐ = ฐ
๔. ปกต ไมมวเศษอนใด คงรปไวเปนปกตอยางเดม เชน :- สาธ กคงรปเปน สาธ อยางเดม.
๕. ญ ญ ม ๒ อยาง คอ ซอนพยญชนะทมรปเหมอนกนอยาง ๑ ซอนพยญชนะทมรปไมเหมอนกนอยาง ๑.
๑. ซอนพยญชนะทมรปเหมอนกน เชน :-
=
=
๒. ซอนพยญชนะทมรปไมเหมอนกน เอาอกขระท ๑ ซอนหนาอกขระท ๒ เอาอกขระท ๓ ซอนหนาอกขระท ๔ เชน :-
ฐ=ฐ
=
นคคหตสนธ
40 ในนคคหตสนธ ไดสนธกรโยปกรณ ๔ อยาง คอ :-
โลโป ลบ ๑
อาเทโส แปลง ๑
ประโยค ๑๒๓๑๔
อาคโม ลงตวอกษรใหม ๑
ปกต ปรกต ๑.
๑. โลโป ทตนนน40เมอมสระ หรอพยญชนะอยหลง ลบนคคหตซงอยหนาบางกได
เชน:-
=
=
=
=.
๒. อาเทโส แปลงนคคหตมลกษณะ ๔ อยาง คอ :-
30๑. เมอมพยญชนะอยหลง นคคหตอยหนา ใหแปลงนคคหตเปนพยญชนะสดวรรคไดทง ๕ ตว ตามสมควรแกพยญชนะวรรค เชน :-
=
=ญ
=สณฐ
=
=
31๒. ถานคคหตอยหนา เอ และ ห อยหลง ใหแปลงนคคหตเปน ญ เชน :-
=ญญ
=ญ ญ
=ญ
=ญ
๓. ถานคคหตอยหนา ย อยหลง ใหแปลงนคคหตกบ ย เปน ญญ เชน :-
ส =ญ ญ
ในสททนต กลาววา ถา ล อยหลง ใหแปลงนคคหตเปน ล เชน :- =
= เปนตน.
๔. ถานคคหตอยหนา สระอยหลง ใหแปลงนคคหตเปน ม และ ท เชน :-
ประโยค ๑๒๓๑๕
=
=
๓. อาคโม เมอสระกด พยญชนะกด อยหลง ลงนคคหตไดบาง เชน :- =
= เปนตน.
๔. ปกต ไมมวเศษอนใด คงรปไวเปนปกตอยางเดม เชน :-
กคงรปเปน อยางเดม.
*** จบสนธ ***
ประโยค ๑๒๓๑๖
วจวภาค ภาคท ๒
35 นาม คอชอ 31 นามศพท แบงเปน ๓ คอ นามนาม ๑ คณนาม ๑ สพพนาม ๑.
20 นามทเปนชอของคน สตว,ท,สงของ, เปนนามนาม แบงออกเปน ๒ คอ :- สาธารณนาม ๑
อสาธารณนาม ๑.
นามททวไปเปน สาธารณนาม นามทไมทวไปเปน อสาธารณนาม.
27 คณนาม คอนามทแสดงลกษณะของนามนาม ส าหรบหมายใหรวา นามนนดหรอชว
เปนตน.
40 คณนามแบงออกเปน ๓ ชน คอ ปกต ๑ วเสส ๑ อตวเสส ๑.
28 สพพนาม เปนชอส าหรบใชแทนนามนาม ทออกชอมาแลว เพอจะไมใหซ าๆ ซากๆ
ซงไมเพราะห.
27นามทง ๓ นน ตองประกอบดวย ลงค วจนะ วภตต. 35 ลงค คอ เพศ
37 นามศพท ทานแบงเปนลงค ๓ คอ :- ปลง ค เพศชาย ๑
อต ถลง ค เพศหญง ๑
นป สกลง ค มใชเพศชาย มใชเพศหญง ๑.
20 นามนามเปนลงคเดยว คอจะเปนปลงค อตถลงค หรอนป ลงค กอยางเดยวบาง,
นามนามเปน ๒ ลงค คอศพทอนเดยว มรปอยางเดยวเปนไดทง ๒ ลงค หรอมลศพทเปนอนเดยว เปลยนแตสระทสดใหแปลกกน พอเปนเครองหมายใหตางลงคกนบาง.
40 คณนามและสพพนามเปนไดทง ๓ ลงค.
ลงค จดตามสมมตของภาษาบาง ตามก าเนดบาง ทจดตามสมมตนน เหมอนหนงก าเนดสตรสมมตใหเปนป ลงค และของทไมมวญญาณสมมตใหเปนป ลงคและอตถลงคเหมอนค าวา ทาโร สมมตใหเปนป ลงค ปเทโส ประเทศ สมมตใหเปนป ลงค ภม แผนดน สมมตใหเปนอตถลงค.
ทจดตามก าเนดนน เหมอน ปรโส ชาย เปนป ลงค หญง เปนอตถลงค เปนตน.
ประโยค ๑๒๓๑๗
นามนามเปนลงคเดยว ป. อต นป.
อมโร41 เทวดา
อาทจ โจ พระอาทตย โท พระอนทร
รา41 นางอปสร
อาภา รศม
ฤทธ
อง ค41 องค
อาณ อารมณ
อณ หน
นามนามศพทเดยว มรปอยางเดยว เปนได ๒ ลงค เชน :- ป. นป. ค าแปล
โร
20อคาโร
ร
อคาร
อกษร เรอน
นามนามมมลศพทเปนอนเดยว เปลยนแตสระทสดเปน ๒ ลงค เชน :- ป. อต ค าแปล
20 อรหา หรอ อรห อาชวโก
อปาสโก
อรหน ต
อาชวกา อปาสกา
พระอรหนต
นกบวช
อบาสก,อบาสกา
คณนามเปน ๓ ลงค
ป. อต นป. ค าแปล
กาโร
คณวา จณโฑ
การน
คณวต
จณฑา
การ
คณว
จณฑ
ท าการงาน
มคณ
ดราย
35 วจนะ คอ ค าพด
21 ค าพดในภาษาบาลจดเปน ๒ วจนะ คอ :- เอกวจน ๑
พหวจน ๑.
ประโยค ๑๒๓๑๘
เอกวจน คอค าพดส าหรบออกชอของสงเดยว พหวจน คอค าพดส าหรบออกชอของมากกวาสงเดยว คอตงแต ๒ สงขนไป.
วจนะทง ๒ นมเครองหมายใหแปลกกนททายศพท เหมอนค าวา ปรโส ชายคนเดยว เปนเอกวจนะ ปรสา ชายหลายคน เปนพหวจนะ.
35วภตต คอ การจ าแนก หรอแจก
38วภตต ม ๑๔ ตว 35แบงเปน เอกวจนะ ๗ พหวจนะ ๗ ดงน :-
ฐ
ญ
ฐ
ปฐมาวภตต ทตนนนแบงเปน ๒ คอ เปนตวประธานอยาง ๑ เปนค าส าหรบรองเรยกอยาง ๑.
อายตนบาต คอค าเชอมตอ
เอก. พห.
ญ
ประโยค ๑๒๓๑๙
วธแจกนามนาม
สระทสดศพท เรยกวา การนต การนตแบงเปน ๓ พวก ตามลงคทง ๓ คอ :-
40 ในปลงคมการนต ๕ คอ อ อ อ อ อ.
31 ในอตถลงคมการนต ๕ คอ อา อ อ อ อ.
39 ในนปลงคมการนต ๕ คอ อ อ อ.
อ การนต ในป ลงค แจกอยาง ปรส (ปรส) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน ปรส (ไมตองทอง) อาจรย อาจารย ชน ชน
กมาร เดก ตรค มา กษตรย เถน ขโมย
ประโยค ๑๒๓๒๐
อ การนต ในป ลงค แจกอยาง มน (ผร) ดงน :- เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน มน (ไมตองทอง) อค ค ไฟ ปต เจา, ผว อร ขาศก มณ แกวมณ
อ การนต ในป ลงค แจกอยาง เฐ (เศรษฐ) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ฐ ฐ
ฐ ฐ ฐ
ฐ ฐ ฐ
ฐ ฐ ฐ
ญ ฐ ฐ ฐ ฐ
ฐ ฐ ฐ
ฐ ฐ ฐ
ฐ ฐ
อ การนต แจกอยาง ฐ (ไมตองทอง) กร ชาง ภาณ คนชางพด
ตปส คนมตบะ โภค คนมโภคะ
ประโยค ๑๒๓๒๑
อ การนต ในป ลงค แจกอยาง คร (คร) ดงน :- เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกอยาง คร (ไมตองทอง) เกต ธง ภกษ
ชนต สตวเกด รป ขาศก
อ การนต ในป ลงค แจกอยาง ญญ (ผร) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญ ญญ ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
อ การนต แจกเหมอน ญญ (ไมตองทอง) อภภ พระผเปนยง เวทค ผถงเวท
กตญญ ผรอปการะทคนอนท าแลว สยม พระผถงเวท
ประโยค ๑๒๓๒๒
อา การนต ในอตถลงค แจกอยาง ญญ (นางสาวนอย) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ
ญ ญญ ญญ ญญ
ญญ ญญ
ญญ ญญ ญญ
ญเญ ญญ ญญ
อา การนต แจกเหมอน ญญ(ไมตองทอง) สาลา ศาลา รา นางอปสร ทารกา เดกหญง ญญ ปญญา
อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน (ไมตองทอง) ฤทธ อต จญไร ฉว ผว ขนต อดทน
ประโยค ๑๒๓๒๓
อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง (นาง) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน นาร (ไมตองทอง) กมาร เดกหญง ธาน เมอง ปฐว แผนดน ไมงว
อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง (เชอก) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน รชช (ไมตองทอง) อร ทราย กาส หลม
ยาค ขาวตม สายฟา
ประโยค ๑๒๓๒๔
อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง (หญงสาว) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน วธ (ไมตองทอง) ไมหวา วร เถาวลย สรพ ตกแก สน ธ แมน าสนธ
อ การนต ในนป ลงค แจกอยาง กล (ตระกล) ดงน :- เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน กล (ไมตองทอง) อณ หน อทร ทอง ผล ผลไม ใบไม
ประโยค ๑๒๓๒๕
อ การนต ในนป ลงค แจกอยาง อก ข (นยนตา) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน อกข (ไมตองทอง) เปลวไฟ กระดก
ทธ นมสม สป ป เนยใส
อ การนต ในนป ลงค แจกอยาง วต ถ (พสด) ดงน :-
เอกวจน พหวจน
ญ
อ การนต แจกเหมอน วต ถ (ไมตองทอง) อสส น าตา จกข นยนตา มธ น าผง มสส หนวด
ประโยค ๑๒๓๒๖
13ศพททมวธแจกอยางหนงตางหาก ซงเรยกวา กตปยศพท ไดแกศพทตอไปน คอ
.
(ตน) เปนป ลงค แจกอยางน
เอก.
ศพท เปนเอกวจนะอยางเดยว
ไมมพหวจนะ
ญ
20 (พรหม) เปนลงค แจกอยางน :-
เอก.
โน
ท.
ต.
ญ
ฉ.
ส.
อา.
ประโยค ๑๒๓๒๗
36ราช (พระราชา) เปนวลงคในลงค แจกอยางน :- เอก. พห
ญญ ห ราชภ
ญโญ ญญ
ญ ญญ ห ราชภ
ญโญ ญญ
ญเญ
ศพทสมาส ม ราช เปนทสดแจกอยางน :-
เอก. พห
ห
ญ
ส.
อา.
ประโยค ๑๒๓๒๘
13(พระผมพระภาคเจา) เปน ลงค แจกอยางน :-
เอก. พห.
ญ
ค าวา นน มวธใชไมเหมอนกน 26
ใชเปน ส าหรบกลาวถง ๒ คนใชเปนส าหรบกลาวถงคนมาก ตงแต ๓ คนขนไป.
(พระอรหนต) เปนลงค ใน ลงคแจกเหมอนแปลกแต ป.
เอก. เทานน.
(ผเจรญ) เปน วลงค ใน ลงค แจกอยางน :-
เอก. พห
ญ
ประโยค ๑๒๓๒๙
(ผสอน) เปน ลงค แจกอยางน :-
เอก. พห.
ญ
21 ปต (พอ) เปนลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ปตร
ปตรา
ปต
ญ ปตรา
ประโยค ๑๒๓๓๐
16มาต (มารดา) เปน อตถลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
มาตา
ญ
16มโนคณะ คอ หมศพท ๑๒ ศพท ม มน ศพทเปนตน มวธแจกเหมอน มน ศพท แตวธแจกนน กไมผดกบแบบ อ การนตในลงค และนสกลงค แปลกอย ๕ วภตต คอ นา กบ มา เปน อา, ส ทง ๒ เปน โอ, ม เปน อ, แลวลง ส อาคม เปน สา เปน โส
เปน ส, เอา อ เปน โอ ไดบาง. อกอยางหนง เมอเขาสมาสแลว เอาสระทสดของตนเปน โอ ได เหมอนค าวา มโนค
โณ, อโยมย, เตโชธาต เปนตน.
27 ศพทมโนคณะ ม ๑๒ ศพท คอ :-
มน ใจ เตช เดช
เหลก ปย น านม
อร อก ยส ยศ
เจต ใจ วจ วาจา ตป ความรอน วย วย ตม ความมด สร หว
เชน:- ต. จ. . ฉ. ส.
31มนสา มนโส มนสา มนโส มนส
อยสา อยโส อยสา อยโส อยส
ประโยค ๑๒๓๓๑
อรสา อรโส อรสา อรโส อรส
เจตสา เจตโส เจตสา เจตโส เจตส.
(กรรม) เปนนสกลงค แจกอยางน :-
เอก. พห.
ญ
โค (โค) เปนค าสามญ ไมนยม ผ เมย แจกอยางน :- เอก. พห.
โค
ญ
ประโยค ๑๒๓๓๒
สงขยาคณนาม
สงขยา 15คอ ศพททเปนเครองก าหนดนบนามนาม 37ชอ สงขยา.34สงขยาแบงเปน ๒ คอ ปกตสงขยา ๑ ปรณสงขยา ๑.
32ปกตสงขยานน นบโดยปกต เปนตนวา หนง สอง สาม ส หา, ส าหรบนบนามนาม
ใหรวามประมาณเทาใด.
ปรณสงขยานน ส าหรบนบนามนาม ทเตมในทนน ๆ คอ นบเปนชน ๆ เปนตนวา ทหนง ทสอง ทสาม ทส ทหา.
26ปกตสงขยา ตงแต เอก ถง จต จดเปน สพพนาม ตงแต ไป เปน คณนาม.
สวนปรณสงขยาเปนคณนามแท.
ประโยค ๑๒๓๓๓
วธนบปกตสงขยา นบอยางน :-
ฐ
ญ
ฐ
ญ
ฐ
ญ
ฐ
ญ
ฐ
ญญญญ
ญญ
ญ ฐ
ประโยค ๑๒๓๓๔
25เอกสงขยา เปนเอกวจนะอยางเดยว เอกสพพนาม เปน วจนะ. 40ตงแต จนถง ฐเปนพหวจนะอยางเดยวเปน๓ลงค.
30ตงแตเอกนวสตจนถงฐเปนเอกวจนะอตถลงคอยางเดยว.
เอก ศพท แจกอยางน :-
ญ
29สวน เอก สพพนาม แจกได ๒ วจนะ เหมอน ย ศพท. แปลกจาก ย ศพทบาง
เลกนอย.
ประโยค ๑๒๓๓๕
ศพท (๒) อภ (ทง ๒) ใน ๓ ลงค แจกอยางเดยวกน แจกอยางน :-
พห. พห.
ญ
ต ศพท แจกอยางน :- 14
ญ
ประโยค ๑๒๓๓๖
จต ศพท แจกอยางน :- 15
ญ
ญ ใน ๓ ลงค แจกแบบเดยวกน แจกอยางน :-
ญ
ญ
ญ
ญ
ญ ญ
ญ
ญ
ตงแต ฉ ถง ฐ แจกเหมอน ญ
ประโยค ๑๒๓๓๗
เอกนวส เปนอตถลงค อยางเดยว แจกอยางน :-
เอกนวส
ญ
ตงแต วส ถง ญญ แจกเหมอน เอกนวส, ตงแต เอกนวสต ถง ฐ และตงแต ถง ฐ แจกตามแบบ อ การนต ในอตถลงค, ตงแต ฐ ถงฐฐ แจกตามแบบ อ การนต ในอตถลงค.
ประโยค ๑๒๓๓๘
ปรณสงขยา ในลงคทง ๓ แจกอยางน :-
อตถ ลาดบ
ฐ ฐ ฐ ท ๑
ท ๒
ท ๓
ท ๔
ญ ญ ญ ท ๕
ฐ ฐ ฐ ฐ ท ๖
ท ๗
ฐ ฐ ฐ ท ๘
ท ๙
ท ๑๐
ท ๑๑
ท ๑๒
ท ๑๓
ท ๑๔
ท ๑๕
ท ๑๖
ท ๑๗
ฐ ฐ ฐ ท ๑๘
ท ๑๙
ท ๒๐
ศพทใด เปนลงคใด มการนตอยางใด จงแจกตามลงคและการนตนนเถด.
ประโยค ๑๒๓๓๙
สพพนาม
12สพพนามนน เปนชอส าหรบใชแทนนามนามทออกชอมาแลว เพอจะไมใหซ าๆ ซากๆ
ซงไมเพราะห 37แบงเปน ๒ อยาง คอ :-
ปรสสพพนาม ๑
วเสสนสพพนาม ๑.
ปรสสพพนามนน นบตามบรษจดเปน ๓ คอ :- ๑. ต ศพท (เขา) จดเปน ประถมบรษ (หมายถง คนทเรากลาวถง). ๒. ศพท (ทาน) จดเปน มธยมบรษ (หมายถง คนทเราก าลงพดดวย). ๓. ศพท (ขาพเจา) จดเปน อตตมบรษ (หมายถง ตวเราเอง).
วธแจกปรสสพพนาม
ต ศพท ในลงค แจกอยางน :-
เอก. พห.
เตน
ญ
ประโยค ๑๒๓๔๐
ต ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
สา
ญ
ต ศพท ในนลงค แจกอยางน :-
เอก. พห.
ญ
ประโยค ๑๒๓๔๑
(ทาน) ทง ๒ ลงค แจกแบบตวกน แจกอยางน :-
เอก. พห.
ญ
(ขาพเจา) ทง ๒ ลงค แจกแบบเดยวกน แจกอยางน :-
เอก. พห.
ญ
29 วเสสนสพพนามนนคลาย ๆ กบคณนาม แตมวธแจกไมเหมอนกบคณนาม แบงเปน
๒ คอ อนยม ๑ นยม ๑.
33 ศพทเหลานคอ ญญญญญญ
เปนอนยม เปนนยม.
วเสสนสพพนาม ๒ อยาง ทกลาวมาน เปนไตรลงคแจกไดทง ๓ ลงค . ในสพพนามทงปวงไมมอาลปนะ.
ประโยค ๑๒๓๔๒
วธแจกวเสสนสพพนาม
ย ศพท (ใด) ในลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
โย
ญ
12ย ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :-
เอก. พห.
ยา
ญ
ประโยค ๑๒๓๔๓
ย ศพท ในนลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
ต ศพทใน วเสสนสพพนาม แจกแบบเดยวกนกบ ต ศพท ในปรสสพพนาม เพราะการแปลโดยพยญชนะ แปลวา นน เหมอนกน.
เอต ศพท (นน) ในลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
ประโยค ๑๒๓๔๔
17เอต ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
เอสา
ญ
เอต ศพท ในนลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
ประโยค ๑๒๓๔๕
อม ศพท (น) ในลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
22อม ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
ประโยค ๑๒๓๔๖
อม ศพท ในนลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
อม ศพท (โนน) ในลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
อม ศพท อาเทศเปน อส กได ถาม ก เปนทสด เชน อสก ใหแจกตามแบบ ย ศพท.
ประโยค ๑๒๓๔๗
อม ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
อม ศพท ในนลงค แจกอยางน :- เอก. พห.
ญ
จบนาม.
ประโยค ๑๒๓๔๘
อพพยศพท
19อพพยศพท คอ33ศพทจ าพวกหนง จะแจกดวยวภตตทง ๗ แปลงรปไปตาง ๆ เหมอนนามทง ๓ ไมได คงรปอยเปนอยางเดยว ศพทเหลาน เรยกวา อพยยศพท ๆ น เปนอปสคบาง นบาตบาง ปจจยบาง.
38อปสคนน ส าหรบใชน าหนานามและกรยา ใหวเศษขน เมอน าหนานาม มอาการคลายคณศพท เมอน าหนากรยา มอาการคลายกรยาวเสสนะ.
30อปสค ม ๒๐ ตว คอ :-
อต ยง เกน ลวง อธ ยง ใหญ ทบ
อน นอย ภายหลง ตาม
อป ปราศ หลก
อป หรอ ป ใกล บน
อภ ยง ใหญ จ าเพาะ ขางหนา อว หรอ โอ ลง อา ทว ยง กลบความ
อ ขน นอก
อป เขาไป ใกล มน
ท ชว ยาก
น เขา ลง น ไมม ออก
ป ทว ขางหนา กอนออก
ปฏ เฉพาะ ตอบ ทวน กลบ
ปรา กลบความ
ปร รอบ
ว วเศษ แจง ตาง ส พรอม กบ ด
ส ด งาม งาย
ประโยค ๑๒๓๔๙
นบาต
38นบาต นนส าหรบลงในระหวางนามศพทบาง กรยาศพทบาง จดเปนนบาตบอก
อาลปนะ กาล ท ปรจเฉท อปไมย ปฏเสธ ความไดยนคาเลาลอ ความปรกป ความถาม ความรบ ความเตอน เปนตน.
นบาตบอกอาลปนะ
ขอเดชะ อาวโส แนะทานผมอาย
ขาแตทานผเจรญ เร, อเร เวย, โวย ภเณ พนาย เห เฮย แนะผเจรญ เช เอาเถด (แม)
นบาตบอกกาล
อถ ครงนน วนวาน
ปาโต27 เชา เ วนพรงน
ทวา วน บดเดยวน
สาย เยน อายต ตอไป
สเว ในวน
นบาตบอกท
อท ธ28 เบองบน อโธ27
เบองต า
อปร เบองบน ฐ ภายใต
ระหวาง โอร ฝงใน
ภายใน ปาร ฝงนอก
ตโร ภายนอก หร โลกอน
พห ภายนอก ตอหนา
ภายนอก ลบหลง
พาหรา ภายนอก รโห ทลบ
ประโยค ๑๒๓๕๐
นบาตบอกปรจเฉท
กว เพยงไร ยาวตา มประมาณเพยงใด
ยาว27 เพยงใด ตาวตา มประมาณเพยงนน
ตาว เพยงนน มประมาณเทาใด
ยาวเทว เพยงใดนนเทยว มประมาณเทานน
ตาวเทว เพยงนนนนเทยว 30 รอบคอบ
นบาตบอกอปมาอปไมย
วย27 ราวกะ ฉนใด
อว เพยงดง ตถา ฉนนน
ยถา ฉนใด เอว ฉนนน
นบาตบอกประการ
เอว ดวยประการนน กถ ดวยประการไร ตถา ดวยประการนน
นบาตบอกปฏเสธ
น ไม เอว นนเทยว โน ไม วนา เวน
มา27 อยา อล พอ
ว เทยว
นบาตบอกความไดยนคาเลาลอ
กร ไดยนวา สท ไดยนวา ขล ไดยนวา
ประโยค ๑๒๓๕๑
นบาตบอกปรกป
เจ หากวา อถ ถาวา ยท ผวา
ชอแมไฉน
สเจ ถาวา กระไรหนอ
นบาตบอกความถาม
ก หรอ, อะไร นน มใชหรอ
กถ อยางไร อทาห หรอวา จ แลหรอ อาท หรอวา
น หนอ ท อยางไรน
นบาตบอกความรบ
อาม เออ อามนตา เออ
นบาตบอกความเตอน
เชญเถด เอาเถด
28 เอาเถด
นบาตบอกสาหรบผกศพทและประโยคมอตถะเปนเอนก
จ ดวย อนง ก จรงอย ปน สวนวา ก
วา หรอ บาง อป แม บาง ห ก จรงอย เพราะวา อปจ เออก
ต สวนวา ก อถวา อกอยางหนง
ประโยค ๑๒๓๕๒
นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม
น หนอ โข แล
ส ส วต หนอ
เว เวย หเว เวย โว โวย
นบาตมเนอความตาง ๆ
ญญ โดยแท อาว แจง
อโถ อนง จ สง
แนแท อต เพราะเหตนน, วา…ดงน
ดวยประการน, ชอ แนแท
อโห โอ ญ แมนอยหนง
อารา ไกล บาง
ต า ผด
นน แน มธา เปลา นานา ตาง ๆ มสา เทจ ภายหลง สก คราวเดยว
ฐ ตงกอน รอยคราว
ปภต จ าเดม ธ พรอม, กบ
ปน อก สณ คอย ๆ
บอย ๆ สย เอง
ยง สห กบ
โดยยง สา เอง
ประโยค ๑๒๓๕๓
ปจจย
38ปจจย นน ลงทายนามศพท เปนเครองหมายวภตตบาง ลงทายธาตเปนเครองหมายกรยาบาง.
17ปจจยในอพยยศพท เฉพาะทลงทายนามม ๑๗ ตว คอ :-
๑. โต เปนเครองหมาย ตตยาวภตต และ มวภตต
๒. ญ เปนเครองหมาย สตมวภตต
๓. เปนเครองหมาย สตมวภตต ลงในกาล.
23โต ปจจย เปนเครองหมายตตยาวภตต แปลวา "ขาง" เปนเครองหมายปญจม
วภตต
แปลวา "แต" เชน :-
แต…ทงปวง อปรโต ขางอนอก
ญญ แต…อน ปรโต ขางหนา
ญญ แต…อนใดอนหนง ขางหลง
อตรโต แต…นอกน ขางขวา
เอกโต ขางเดยว วามโต ขางซาย อภโต สองขาง ขางเหนอ
ปรโต ขางอน อธรโต ขางลาง ตโต แต…นน ยโต แต…ใด
เอโต, อโต แต…นน กตรโต แต…อะไร
อโต แต…น กโต แต…ไหน
อมโต แต…โนน
ประโยค ๑๒๓๕๔
26ปจจยทงหลาย คอ เปน
เครองหมาย สตตมวภตต แปลตามสตม เชน :- ใน…ทงปวง ใน…น
ใน…ทงปวง ใน…เดยว
ใน…ทงปวง ใน…เดยว
ญญ ใน…อน ใน…สอง
ญญ ใน…อน ใน…สอง
ใน…ใด ใน…น
ใน…ใด ใน…น
ใน…ใด ใน…น
ใน…ใด ใน…ไหน
ใน…นน ใน…ไหน
ใน…นน ใน…ไหน
ใน…นน ญ ใน…ไหน
ใน…น ใน…ไหน
17ปจจยทงหลาย คอ เปนเครองหมายสตตมวภตต ลงในกาล เชน :-
ในกาลทงปวง เอตรห ในกาลน, เดยวน
สทา ในกาลทกเมอ กรหจ ในกาลไหน ๆ, บางครง เอกทา ในกาลหนง, บางท อธนา ในกาลน, เมอก
ยทา ในกาลใด, เมอใด ในกาลไหน
ตทา ในกาลนน, เมอนน ในวนน
กทา ในกาลไร, เมอไร ในวนมอย, วนน
กทาจ ในกาลไหน, บางคราว ในวนอน
อทาน ในกาลน, เดยวน ในวนอนอก
ประโยค ๑๒๓๕๕
ปจจยทเปนกรยากตก ๕ ตว คอ กบทงปจจยทอาเทศออกจาก เปนอพยยะ แจกดวยวภตตไมได เชน :- เพออนท า ความท า ท าแลว ท าแลว ท าแลว.
ประโยค ๑๒๓๕๖
อาขยาต
32อาขยาต คอ 38ศพทกลาวกรยา คอ ความท า เปนตนวา ยน เดน นง นอน กน
ดม ท า พด คด ชอวา อาขยาต.
ในอาอาขยาตนน ทานประกอบ วภตต กาล บท วจนะ บรษ ธาต วาจก ปจจย. เพอเปนเครองหมายเนอความใหชดเจน.
วภตต
34วภตตนน ทานจ าแนกไวเพอเปนเครองหมายใหร กาล บท วจนะ บรษ จดเปน ๘
หมวด คอ :-
ญ
วภตตนน ในหมวดหนง ๆ ม ๑๒ วภตต ดงน คอ :- (แปลวา อย ยอม จะ)
11 21
เอก. พห. เอก. พห.
ป.
ม.
อ. ม ม
ประโยค ๑๒๓๕๗
ญ (แปลวา จง ขอจง เถด)
15 15
เอก. พห. เอก. พห.
ป.
ม.
อ.
(แปลวา ควร พง พง) 13 15
เอก. พห. เอก. พห.
ป. เอ
ม. เอโถ
อ.
แปลวา แลว)
เอก. พห. เอก. พห.
ป.
ม.
อ.
(แปลวา แลว ถาม อ อยหนา แปลวา ได…แลว) 12
เอก. พห. เอก. พห.
ป.
ม.
อ.
ประโยค ๑๒๓๕๘
(แปลวา แลว ถาม อ อยหนา แปลวา ได…แลว) 11
เอก. พห. เอก. พห.
ป.
ม.
อ.
(แปลวา จก)
เอก. พห. เอก. พห.
ป.
ม.
อ.
36 (แปลวา จก…แลว ถาม อ อยหนา แปลวา จกได…แลว)
เอก. พห. เอก. พห.
ป.
ม.
อ.
ประโยค ๑๒๓๕๙
กาล
33ในอาขยาตนน แบงกาลทเปนประธานได ๓ คอ :- กาลทเกดขนจ าเพราะหนา เรยกวา ปจจบนกาล ๑, กาลทลวงแลว เรยกวา อดตกาล ๑, กาลทไมมาถง เรยกวา อนาคตกาล ๑.
กาลทง ๓ นน แบงใหละเอยดได ดงน :-
40ปจจบนกาล จดเปน ๓ คอ :- ปจจบนแท ๑
ปจจบนใกลอดต ๑
ปจจบนอนาคต ๑.
35อดตกาลน จดเปน ๓ เหมอนกน คอ :-
ลวงแลวไมมก าหนด ๑
ลวงแลววานน ๑
ลวงแลววนน ๑.
35อนาคตกาล จดเปน ๒ คอ :-
อนาคตของปจจบน ๑
อนาคตของอดต ๑.
กาลทกลาวโดยยอหรอพศดารน ในเวลาพดหรอแตงหนงสอ อานหนงสอ ตองหมายรดวยวภตต เชน :-
36๑. วภตตหมวด มานา
บอกปจจบนกาล
29 ปจจบนแท แปลวา อย
ปจจบนใกลอดต แปลวา ยอม
ปจจบนใกลอนาคต แปลวา จะ
36๒. วภตตหมวด ญ
บอกความบงคบ, ความหวง, และความออนวอน
บอกความบงคบ แปลวา จง
28บอกความความหวง แปลวา เถด
ประโยค ๑๒๓๖๐
บอกความออนวอน แปลวา ขอ…จง
36๓. วภตตหมวด บอกความยอมตาม, ความก าหนด, และความร าพง
บอกความยอมตาม แปลวา ควร
บอกความก าหนด แปลวา พง
บอกความร าพง แปลวา พง
36๔. วภตตหมวด 29บอกอดตกาล ไมมก าหนด แปลวา แลว
36๕. วภตตหมวด 30บอกอดตกาล ตงแตวานน แปลวา แลว
ถาม " อ" อยหนา แปลวา ได…แลว
๖. วภตตหมวด 40บอกอดตกาล ตงแตวนน แปลวา แลว
ถาม " อ" อยหนา แปลวา ได…แลว
๗. วภตตหมวด 36บอกอนาคตกาลแหงปจจบน แปลวา จก
๘. วภตตหมวด 36บอกอนาคตกาลแหงอดต แปลวา จก…แลว
ถาม " อ" อยหนา แปลวา จกได…แลว.
บท
วภตตนน แบงเปนบท ม ๒ บท คอ :-
17 ปรสสบท บทเพอผอน ๑
อตตโนบท บทเพอตน ๑
ปรสสบทเปนเครองหมายใหรกรยาทเปนกตตวาจก (เหตกตตวาจก) อตตโนบท เปนเครองหมายใหรกรยาทเปนกมมวาจก (เหตกมมวาจก) และ ภาววาจก.
ประโยค ๑๒๓๖๑
วจนะ
วภตตนน จดเปนวจนะม ๒ วจนะ คอ :-
17 เอกวจนะ ๑
พหวจนะ ๑
เหมอนวภตตนาม ถานามศพททเปนประธานเปนเอกวจนะ หรอพหวจนะ ตองประกอบกรยาศพททเปนเอกวจนะ หรอพหวจนะตาม ใหมวจนะเปนอนเดยวกน.
บรษ
วภตตนน จดเปนบรษม ๓ บรษ คอ :-
28 ประถมบรษ ๑
มธยมบรษ ๑
อตตมบรษ ๑
เหมอนปรสสพพนาม ถาปรสสพพนามทเปนประธานเปนบรษใด ตองประกอบกรยาศพททเปนบรษนน ใหมบรษตรงกน.
ธาต
26ธาต คอ กรยาศพททเปนมลราก (ส าหรบประกอบปจจยและวภตต)
23ธาตนนทานรวบรวมจดไวเปน ๘ หมวด คอ :-
๑. หมวด ธาต
๒. หมวด ธาต
๓. หมวด ธาต
๔. หมวด ธาต
๕. หมวด ธาต
๖. หมวด ธาต
๗. หมวดธาต
๘. หมวดธาต.
ประโยค ๑๒๓๖๒
๑. หมวด ธาต
23 ภ เปนไปในความม, ความเปน (= ภว + ต ) ส าเรจรปเปน
เปนไปในความม, ความเปน (= โห + ต ) ส าเรจรปเปน
เปนไปในความนอน (==) ส าเรจรปเปน เปนไปในความตาย () ส าเรจรปเปน เปนไปในความหง, ความตม () ส าเรจรปเปน
23 เปนไปในความเหน () ส าเรจรปเปน
เปนไปในความได () ส าเรจรปเปน เปนไปในความไป (=) ส าเรจรปเปน
๒. หมวดธาต
เปนไปในความกน, ความปด ( ) ส าเรจรปเปน
23 เปนไปในความปลอย () ส าเรจรปเปน
เปนไปในความกน () ส าเรจรปเปน
เปนไปในความตอย () ส าเรจรปเปน เปนไปในความฉาบ () ส าเรจรปเปน
๓. หมวด ธาต
23 เปนไปในความเลน (=) ส าเรจรปเปน
เปนไปในความเยบ ( =) ส าเรจรปเปน
31 เปนไปในความตรสร (=) ส าเรจรปเปน
เปนไปในความสน () ส าเรจรปเปน เปนไปในความหลง (=) ส าเรจรปเปน เปนไปในความลม (=) ส าเรจรปเปน เปนไปในความยอม (=) ส าเรจรปเปน
หมายเหต 1 ถาลง ย ปจจยส าเรจรปเปน ต แปลวา ยอมหลด, ยอมพน เปนอกมมธาต
หมายเหต 2 ถาลง ย ปจจยส าเรจรปเปน ต แปลวา ยอมแตก เปนอกมมธาต.
ประโยค ๑๒๓๖๓
๔. หมวดธาต
23 ส เปนไปในความฟง () ส าเรจรปเปน
ว เปนไปในความรอย () ส าเรจรปเปน
ส เปนไปในความฟง (=) ส าเรจรปเปน
๕. หมวด ธาต
เปนไปในความซอ () ส าเรจรปเปน 23
เปนไปในความช านะ () ส าเรจรปเปน เปนไปในความก าจด () ส าเรจรปเปน เปนไปในความกอ, ความสงสม () ส าเรจรปเปน เปนไปในความซอ () ส าเรจรปเปน 30 ญ เปนไปในความซอ (ญ=) ส าเรจรปเปน เปนไปในความซอ () ส าเรจรปเปน
๖. หมวดธาต
23 เปนไปในความถอเอา () ส าเรจรปเปน
๗. หมวดธาต
เปนไปในความแผไป () ส าเรจรปเปน เปนไปในความท า () ส าเรจรปเปน เปนไปในความอาจ () ส าเรจรปเปน
23 เปนไปในความตน ( ) ส าเรจรปเปน
๘. หมวดธาต
เปนไปในความลก () ส าเรจรปเปน เปนไปในความตรก() ส าเรจรปเปน เปนไปในความก าหนด()ส าเรจรปเปน เปนไปในความปรกษา()ส าเรจรปเปน เปนไปในความคด () ส าเรจรปเปน 31ธาตเหลาใด เรยกหากรรม คอ สงอนบคคลพงกระท า ธาตเหลานน เรยกวา สกมมธาต
ประโยค ๑๒๓๖๔
ธาตมกรรม, ธาตเหลาใด ไมตองเรยกหากรรม คอ สงอนบคคลพงกระท า ธาตเหลานน เรยกวา อกมมธาต ธาตไมมกรรม.
วาจก
24กรยาศพททประกอบดวย วภตต กาล บท วจนะ บรษ ธาต ดงน จดเปน37วาจก
คอ กลาวบททเปนประธานของกรยา ๕ อยาง คอ กตตวาจก ๑ กมมวาจก ๑ ภาววาจก ๑
เหตกตตวาจก ๑ เหตกมมวาจก ๑.
37วาจกทง ๕ น กลบตรจะก าหนดใหแมนย า กเพราะอาศยปจจยทประกอบเปนเครอง
ก าหนด.
๑. กตตวาจก
กรยาศพทใด กลาวผท า คอ แสดงวา เปนกรยาของผท านนเอง กรยาศพทนน ชอ กตตวาจก.
มอทาหรณวา :-
พอครว หงอย ซงขาวสก.
๒. กมมวาจก
31กรยาศพทใด กลาวกรรม คอ สงทบคคลพงท า คอ แสดงวาเปนกรยาของกรรม
นนเอง กรยาศพทนน ชอ กตตวาจก.
มอทาหรณวา :-
ขาวสก อนพอครว หงอย. ๓. ภาววาจก
กรยาศพทใด กลาวแตสกวา ความม ความเปน เทานน ไมกลาวกตตาและกรรม กรยาศพทนน ชอ ภาววาจก.
มอทาหรณวา :-
อนเขา เปนอย. ๔. เหตกตตวาจก
30กรยาศพทใด กลาวผใชใหคนอนท า คอแสดงวาเปนกรยาของผใชใหคนอนท านน
กรยาศพทนน ชอ เหตกตตวาจก.
มอทาหรณวา :-
นาย ยง(หรอใช) พอครว ใหหงอย ซงขาวสก.
ประโยค ๑๒๓๖๕
๕. เหตกมมวาจก
40กรยาศพทใด กลาวสงทเขาใชใหบคคลท า คอแสดงวาเปนกรยาของสงนน กรยาศพท
นน ชอ เหตกมมวาจก.
มอทาหรณวา :-
ขาวสก อนนาย ใชพอครว ใหหงอย.
ปจจย
วาจกทง ๕ จะก าหนดไดอยางแมนย า ตองอาศยปจจยประกอบ ปจจยนน จดเปน ๕ หมวดตามวาจก
30ปจจยในกตตวาจก ๑๐ ตว คอ
28ในกมมวาจก ลง ย ปจจย กบทง อ อาคม หนา ย ดวย.
29ในภาววาจก ลง ย ปจจย.
31ในเหตกตตวาจก ลงปจจย ๔ ตว คอ
24ในเหตกมมวาจก ลงปจจย ๑๐ ตวนน, ลงเหตปจจย คอ ณาเป ดวย, ลง ย ปจจย
กบทง อ อาคม หนา ย ดวย.
27ยงมปจจยส าหรบประกอบกบธาตอก ๓ ตว คอ 25 ข ฉ ส เปนไปในความ
ปรารถนา เชน :- =ส าเรจรปเปน ปรารถนาจะกน.
=ส าเรจรปเปน ปรารถนาจะกน.
=ส าเรจรปเปน ปรารถนาจะน าไป.
28ปจจยส าหรบประกอบดวยนามศพท ใหเปนกรยาศพท ม ๒ ตว คอ อาย อย
เปนไปในความประพฤต เชน :- จรายต ประพฤตชาอย ต ยอมประพฤตใหเปนเพยงดงบตร.
คาอธบาย
๑. แปลง อ หรอ อ ทสดแหงธาตเปน โอ กม, แลวแปลง โอ เปน อว กม,
แปลง อ เปน เอ กมแลว แปลง เอ เปน อย กม, เอา เปน กได.
ประโยค ๑๒๓๖๖
21๒. ม - ม มานา กด ห - ม - ม ปจม กด อยขางหลงตองทฆะ อ ทสดปจจย
เปน อา ในหมวดธาตทงปวง. ๓. ลบ ห ปญ จม เสยบางกได แตเมอลบแลว อยาทฆะ อ เปน อา ในหมวดธาตทงปวง. ๔. ลบ ทสดแหง เอ คงไวแต เอ บางกได ในหมวดธาตทงปวง.
29๕. อา น มกรสสะเปน อ ในหมวดธาตทงปวง. ๖. โอ มธยมบรษ และ เอกวจนะ ไมนยมใช ใชแตประถมบรษเปนสวนมาก.
๗. รสสะ อ เปน อ แลวลง ส อาคม ในหมวดธาตทงปวง. ๘. เอา เปน ส กได ในหมวดธาตทงปวง.
20 ๙. ลง อ อาคม หนาธาตทประกอบ และ .
27๑๐.ลง อ อาคม หลงธาตและปจจยทประกอบ อชและ ในหมวดธาตทงปวง.
21๑๑.รสสะ อา กาลาตปตต เปน อ ในหมวดธาตทงปวง. ๑๒.ลง นคคหตอาคมนหมวด ธาตแลว แปลงนคคหต เปนพยญชนะทสดวรรค.
๑๓. เอา ปจจย กบ เปน
เอา ปจจย กบ เปน
เอา ปจจย กบ เปน
เอา ปจจย กบ เปน
เอา ปจจย กบ เปน
เอา ปจจย กบ เปน ในหมวดธาตทงปวง. ๑๔. แปลง ปจจย เปน ในหมวด ธาต
29๑๕. เอา ญธาต เปน .
๑๖. เมอลง ปจจยแลว ตองทฆะสระตวหนาธาต ทไมมพยญชนะซอนอยเบองหลง แลวลบ เสย เหมอนวธตทธต.
๑๗. ซอน พยญชนะ ท ปจจย กม.
ประโยค ๑๒๓๖๗
ธาต เปนไปในความม, ความเปน อยหนาแปลงวภตตทงหลายแลว ลบกม ทฆะกม แปลงกม ซงตนธาตบาง ทสดธาตบาง ดงน :- = ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน = ส าเรจรปเปน
==ส าเรจรปเปน = ส าเรจรปเปน
= ส าเรจรปเปน = ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน
ส าเรจรปเปน = ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน
ส าเรจรปเปน
ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน
ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน
ส าเรจรปเปน ส าเรจรปเปน
-------- จบอาขยาต --------
ประโยค ๑๒๓๖๘
กตก
34กตกนน เปนชอของศพทททานประกอบปจจยหมหนง ซงเปนเครองก าหนดหมาย
เนอความของนามกตกและกรยากตกทตาง ๆ กน38กตกนน แบงเปน ๒ อยางกอน คอ :-
เปนนามกตกอยาง ๑
เปนกรยากตกอยาง ๑.
กตกทง ๒ อยางน ลวนมธาตเปนทตงทงสน.
นามกตก
กตกทเปนนามกด เปนคณนามกด เรยกวา นามกตก ๆ น จดเปนสาธนะ มปจจยเปนเครองหมาย.
สาธนะ
35สาธนะ คอ ศพทททานใหส าเรจมาแตรปวเคราะห ชอ "สาธนะ" สาธนะนน ทาน
แบงออกเปน ๗ คอ :- กตตสาธนะ ๑
กมมสาธนะ ๑
ภาวสาธนะ ๑
กรณสาธนะ ๑
สมปทานสาธนะ ๑
อปาทานสาธนะ ๑
อธกรณสาธนะ ๑.
รปวเคราะห แหงสาธนะจดเปน ๓ รป คอ กตตรป ๑ กมมรป ๑ ภาวรป ๑.
กตตสาธนะ
13ศพทใดเปนชอของผกระท า คอ ผประกอบกรยานน ศพทนน ชอ กตตสาธนะ ให
แปลวา "ผ…โดยปรกต".
กมมสาธนะ
13ผท า ๆ ซงสงใด ศพททเปนชอของสงนน หรอศพททเปนชอของ สงของทเขาท า ชอ
กมมสาธนะ ทเปนกตตรป แปลวา "เปนท" ทเปนกมมรป แปลวา "เปนทอนเขา".
ประโยค ๑๒๓๖๙
ภาวสาธนะ
13ศพทบอกกรยา คอ ความท าของผท า ชอ ภาวสาธนะ เปนภาวรปอยางเดยว แปลวา
"ความ" กได "การ" กได.
กรณสาธนะ
13ผท า ๆ ดวยสงใด ศพททเปนชอของสงนน ชอ กรณสาธนะ ทเปนกตตรป แปลวา
"เปนเครอง" กได แปลวา "เปนเหต" กได ทเปนกมมรป แปลวา "เปนเครองอนเขา" กได แปลวา "เปนเหตอนเขา" กได.
สมปทานสาธนะ
13ผท า ๆ ใหแกผใดหรอแกสงใด ศพทเปนชอของผนน หรอของสงนน ชอ สมปทาน
สาธนะ ทเปนกตตรป แปลวา "เปนท" ทเปนกมมรป แปลวา "เปนทอนเขา". อปาทานสาธนะ
ผท า ๆ ไปปราศจากสงใด ศพททเปนชอของสงนน ชอ อปาทานสาธนะ แปลวา "เปนแดน".
อธกรณสาธนะ
ผท า ๆ ในทใด ศพททเปนชอของสงนน ชอ อธกรณสาธนะ ทเปนกตตรป แปลวา "เปนท" ทเปนกมมรป แปลวา "เปนทอนเขา".
ปจจยแหงนามกตก
ปจจยส าหรบประกอบนามกตกนน จดเปน ๓ พวก คอ :- กตปจจย ส าหรบประกอบกบศพททเปนกตตรปอยางเดยว ๑
กจจปจจย ส าหรบประกอบกบศพททเปนกมมรปและภาวรป ๑
กตกจจปจจย ส าหรบประกอบกบศพทแมทง ๓ เหลา ๑.
12กตปจจย อยางน :-
กจจปจจย อยางน :- กตกจจปจจย อยางน :-
ประโยค ๑๒๓๗๐
วเคราะห แหงนามกตก
๑. วเคราะหในกตปจจย
31 (ผใด) ยอมเปนเอง เหตนน (ผนน) ชอวา ผเปนเอง.
ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
12 (สตวใด) ยอมไป ดวยอก เหตนน (สตวนน) ชอวา
ผไปดวยอก. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ. ฐ(สตวใด) ยอมขด (ซงแผนดน) ด คอวา ดวยด เหตนน (สตวนน) ชอวา ผขดด. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
36 (ผใด) ยอมกลาว ซงธรรม โดยปรกต เหต
นน (ผนน) ชอวา ผกลาวซงธรรมโดยปรกต. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในอรรถแหงตสสละ. . อกอยางหนง ความกลาว ซงธรรม เปนปกต ของเขา เหตนน (เขา) ชอวา ผมความกลาวซงธรรมเปนปรกต. ลง ณ ปจจย เปนสมาสรป ตสสลสาธนะ. (ผใด) ยอมท า ซงบาป โดยปรกต เหตนน (ผนน) ชอวา ผท าซงบาปโดยปรกต. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในอรรถแหงตสสละ.
34 (ผใด) ยอมประพฤต ซงธรรม โดยปรกต
เหตนน (ผนน) ชอวา ผประพฤตซงธรรมโดยปรกต. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในอรรถแหงตสสละ.
(ผใด) ยอมให เหตนน (ผนน) ชอวา ผให. ลง ปจจย แปลง ปจจย เปน อก เปนกตตรป กตตสาธนะ.
32 (ผใด) ยอมน าไป เหตนน (ผนน) ชอวา ผน าไป. ลง
ปจจย แปลง ปจจย เปน อก เปนกตตรป กตตสาธนะ.
ประโยค ๑๒๓๗๑
(ผใด) ยอมตามสอน เหตนน (ผนน) ชอวา ผตามสอน. ลง ปจจย แปลง ปจจย เปน อก เปนกตตรป กตตสาธนะ.
35 (ผใด) ยอมฟง เหตนน (ผนน) ชอวา ผฟง. ลง
ปจจย แปลง ปจจย เปน อก เปนกตตรป กตตสาธนะ.
33 (ผใด) ยอมท า เหตนน (ผนน) ชอวา ผท า. ลง ปจจย
เปนกตตรป กตตสาธนะ.
ต สเลนา อกอยางหนง (ผใด) ยอมท าโดยปรกต เหตนน (ผนน)
ชอวา ผท าโดยปกต. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในอรรถแหงตสสละ.
23 (ผใด) ยอมกลาว เหตนน (ผนน) ชอวา ผกลาว. ลง
ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
20 (ผใด) ยอมร เหตนน (ผนน) ชอวา ผร. ลง ปจจย
เปนกตตรป กตตสาธนะ.
(ผใด) ยอมทรงไว เหตนน (ผนน) ชอวา ผทรงไว. ลง
ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
32 (ผใด) ยอมถง ซงฝง โดยปรกต เหตนน (ผ
นน) ชอวา ผถงซงฝงโดยปรกต. ลง ร ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในตสสละ. 40
(ผใด) ยอมรวเศษ โดยปรกต เหตนน (ผนน) ชอวา ผรวเศษโดยปรกต. ลง ร ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในตสสละ. 34
(ผใด) ยอมขอ โดยปรกต เหตนน (ผนน) ชอวา ผ ขอโดยปรกต. ลง ร ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในตสสละ.
๒. วเคราะหในกจจปจจย
34
(กรรมใด) อนเขาท าได โดยยาก เหตนน (กรรมนน)
ชอวา อนเขาท าไดโดยยาก. ลง ข ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
ประโยค ๑๒๓๗๒
36 (ผใด) อนเขาเลยงได โดยงาย เหตนน (ผนน) ชอวา
อนเขาเลยงไดโดยงาย. ลง ข ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
(จตใด) อนเขารกษาได โดยยาก เหตนน (จตนน)
ชอวา อนเขารกษาไดโดยยาก. ลง ข ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
28 (กรรมใด) อนเขาพงท า เหตนน (กรรมนน) ชอวา อนเขาพงท า.
ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ. เน (สงใด) อนเขาพงน าไป เหตนน (สงนน) ชอวา อนเขาพงน าไป.
ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
(ค าใด) อนเขาพงกลาว เหตนน (ค านน) ชอวา อนเขาพงกลาว. ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ. 22
(ผใด) อนเขาพงทรมานได เหตนน (ผนน) ชอวา อนเขาพงทรมานได. ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
ญ (สงใด) อนเขาพงประกอบ เหตนน (สงนน) ชอวา อนเขาพงประกอบ. ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
(กรรมใด) อนเขาพงตเตยน เหตนน (กรรมนน) ชอวา อนเขาพงตเตยน. ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ. 37
(สงใด) อนเขาพงให เหตนน (สงนน) ชอวา อนเขาพงให.
ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
๓. วเคราะหในกตกจจปจจย
32
(ปญญาใด) ยอมแตกฉาน ด โดยตาง เหตนน (ปญญานน) ชอวา แตกฉานดโดยตาง. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ. 17
(ผใด) ยอมท า ซงประโยชนเกอกล เหตนน (ผนน) ชอวา ผท าซงประโยชนเกอกล. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
ประโยค ๑๒๓๗๓
26 (ศษย) อาศย ซงอาจารยนนอย เหตนน (อาจารยนน)
ชอวา เปนทอาศยอย (ของศษย). ลง ปจจย เปนกตตรป กมมสาธนะ. 40
(ธรรมชาตใด) อนเขายอมศกษา เหตนน (ธรรมชาตนน) ชอวา อนเขาศกษา. ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ อกอยาง
หนง ความศกษา ชอวา สกขา. ลง อ ปจจย เปนภาวรป ภาวสาธนะ.
31 (บณฑตใด) ยอมแนะน า ดวยอบายนน เหตนน (อบายนน)
ชอวา เปนเครองแนะน า (ของบณฑต). ลง ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ. 31
(แมน า) ยอมเกดกอน แตประเทศนน เหตนน (ประเทศนน) ชอวา เปนแดนเกดกอน (แหงแมน า). ลง ปจจย เปนกตตรป อปทานสาธนะ.
30
(ประเทศใด) ยอมทรงไว ซงน า เหตนน (ประเทศนน)
ชอวา ผทรงไวซงน า (ทะเล). ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
(วาจาใด) อนเขาตอ เหตนน (วาจานน) ชอวา อนเขาตอ.
ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ. 28
(สมบตใด) อนเขาฝงไว เหตนน (สมบตนน) ชอวา อนเขาฝงไว. ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
(ผใด) ยอมท า ซงกรรม เหตนน (ผนน) ชอวา ผท าซงกรรม. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
(อาพาธใด) ยอมเสยดแทง เหตนน (อาพาธนน) ชอวา ผเสยดแทง. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ. 21
(ภาระใด) อนเขาพงน าไป เหตนน (ภาระนน) ชอวา อนเขาพงน าไป. ลง ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ.
ความหง ชอวา ปากะ. ลง ปจจย เปนภาวรป ภาวสาธนะ. 27
(ชน) ยอมประทษราย ดวยกเลสนน เหตนน (กเลสนน)
ชอวา เปนเหตประทษราย (แหงชน). ลง ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ.
ประโยค ๑๒๓๗๔
36 (ภกษ ท.) ยอมอาศยอย ในประเทศนน เหตนน
(ประเทศนน) ชอวา เปนทอาศยอย (แหงภกษ ท.). ลง ปจจย เปนกตตรป อธกรณสาธนะ.
เพอจะท า เพอจะไป.
ปจจยนลงในจตตถวภตตนาม.
ญญ (ปญญาใด) ยอมร เหตนน (ปญญานน) ชอวา ผร. ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
23ญญ อกอยางหนง (ชน)
ยอมร ดวย ปญญานน เหตนน (ปญญานน) ชอวา เปนเหตร (แหงชน). ลง ต ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ. มนน วา มต. อกอยางหนง ความร ชอวา มต. ลง ต ปจจย เปนภาวรป ภาวสาธนะ. 30
(ธรรมชาตใด) ยอมระลก เหตนน (ธรรมชาตนน) ชอวา ผระลก.
ลง ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ. สร อกอยางหนง (ชน) ยอมระลก ดวยธรรมชาตนน เหตนน (ธรรมชาตนน) ชอวา เปนเหตระลก (แหงชน). ลง ต ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ. สรณ วา สต. อกอยางหนง ความระลก ชอวา สต. ลง ต ปจจย เปนภาวรป ภาวสาธนะ. 29
(ธรรมชาตใด) อนเขาพงถงพรอม เหตนน (ธรรมชาตนน) ชอวา อนเขาพงถงพรอม. ลง ต ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ 24
(ชน ท.) ยอมไป ในภมนน เหตนน (ภมนน) ชอวา เปนทไป (แหงชน ท.). ลง ต ปจจย เปนกมมรป อธกรณสาธนะ.
เพอจะท า เพอจะไป.
ปจจยนลงในปฐมา และจตตถวภตตนาม.
(ธรรมชาตใด) ยอมคด เหตนน (ธรรมชาตนน) ชอวา ผ คด. ลง ย ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ.
ประโยค ๑๒๓๗๕
29 (ผใด) ยอมโกรธ โดยปรกต เหตนน (ผนน) ชอ
วา ผโกรธโดยปรกต. ลง ย ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ลงในตสสละ. 17
ญ (สงใด) อนเขาพงกน เหตนน (สงนน) ชอวา อนเขาพงกน. ลง ย ปจจย เปนกมมรป กมมสาธนะ. 14
(อนเขา) ยอมไป เหตนน ชอวา ความไป. ลง ย ปจจย เปนภาวรป ภาวสาธนะ. 18
(เขา) ยอมท า ดวยสงนน เหตนน (สงนน) ชอวา เปนเครองท า (แหงเขา). ลง ย ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ. 40
(เนอความ) อนทาน ยอมพรรณาพรอม ดวยวาจานน เหตนน (วาจานน) ชอวา เปนเครองอนทานพรรณาพรอม (แหงเนอความ). ลง ย ปจจย เปนกมมรป กรณสาธนะ. 27
(เขา ท.) ยอมนอน ในทนน เหตนน (ทนน) ชอวา เปนทนอน (แหงเขา ท.). ลง ย ปจจย เปนกตตรป อธกรณสาธนะ.
จบนามกตก
ประโยค ๑๒๓๗๖
กรยากตก
กตกทเปนกรยา เรยกวา กรยากตก กรยากตกนประกอบดวย วภตต กาล ธาต
วาจก ปจจย เหมอนกรยาอาขยาต ตางแตไมมบทและบรษเทานน.
วภตต
วภตตแหงกรยานน ถานามศพทเปนวภตตและวจนะอนใด กรยากตกกเปนวภตตและ
วจนะอนนนตาม เชน :-
ฐ.
ภกษ เขาไปแลว สบาน เพอกอนขาว.
.
(ชน ท.) เหลาใดเหลาหนง ถงแลว ซงพระพทธเจา วาเปนทพง.
.
(ขาพเจา) ยอมเหน ซงบรษ คนหนง ถอเอาแลว ซงรม ไปอย.
กาล
ในกตกน แบงกาลทเปนประธานได ๒ คอ :-
ปจจบนกาล ๑
อดตกาล ๑.
กาลทง ๒ นน แบงใหละเอยดออกไปอก ปจจบนกาล จดเปน ๒ คอ :-
ปจจบนแท ๑
ปจจบนใกลอนาคต ๑.
ประโยค ๑๒๓๗๗
อดตกาล จดเปน ๒ คอ :-
ลวงแลว ๑
ลวงแลวเสรจ ๑.
กาลทกลาวโดยยอ หรอพศดารน ในเวลาพดหรอแตงหนงสอ อานหนงสอ ตองหมาย
รดวยปจจย เชน :-
ปจจบนกาล
ปจจบนแท แปลวา อย
ปจจบนใกลอนาคต แปลวา เมอ.
อดตกาล
ลวงแลว แปลวา แลว
ลวงแลวเสรจ แปลวา ครน - แลว.
วาจก
วาจกแหงกรยากตกน จดเปน ๕ วาจก คอ :-
กตตวาจก ๑ กมมวาจก ๑
ภาววาจก ๑ เหตกตตวาจก ๑
เหตกมมวาจก ๑.
เหมอนกรยาอาขยาต ตางกนเพยงแตรปกรยาศพทเทานน.
ประโยค ๑๒๓๗๘
ปจจยแหงกรยากตก
33ปจจยส าหรบประกอบกบกรยานน จดเปน ๓ พวก เหมอนปจจยแหงนามกตก.
กตปจจย อยางน :-
กจจปจจย อยางน :-
กตกจจปจจย อยางน :- .
ในปจจยทง ๓ พวกนน ๒ ตวน บอกปจจบนกาล,
๖ ตวน บอกอดตกาล, ๒ ตวน บอกความ
จ าเปน.
กตปจจย
ฟงอย. () อต.
.
ท าอย. ()อต. .
กลาวอย. ()อต. .
ฟงแลว . () อต. .
กนแลว. () อต. .
อยแลว. () อต. .
ประโยค ๑๒๓๗๙
ฟงแลว.
กนแลว.
อยแลว.
กรยาศพททประกอบดวยกตปจจย หากอยหนากรยาอาขยาต สวนมากจะเปนเหมอนบทว
เสสนะ.
กจจปจจย
อนย
อนเขาพงท า. ส าเรจรปเปน .
อนเขาพงกลาว. ส าเรจรปเปน .
อนเขาพงกน. ส าเรจรปเปน .
กรยาศพททประกอบ อนย บางศพทใชเปนนามกตกกได.
อนเขาพงกระท า. ส าเรจรปเปน.
อนเขาพงกลาว. ส าเรจรปเปน.
ญ อนเขาพงกน. ส าเรจรปเปนญ.
ประโยค ๑๒๓๘๐
กตกจจปจจย
มาน
23มาน ปจจยน ถาไมม ย ปจจย ซงลงในกรรม เปนกตตวาจก ถาม ย ปจจยนน
เปนกมมวาจก ตวอยางดงน :-
กตตวาจก กมมวาจก
กรมาโน ท าอย กรยมาโน อนเขาท าอย ญ กนอย ญ อนเขากนอย
วทมาโน กลาวอย อนเขากลาวอย
ต
ต ปจจยน ถาหากธาตม และ เปนทสด ใหลบทสดธาต
ไปแลว. ลบทสดธาต ส าเรจรปเปน .
ยนดแลว. ลบทสดธาต ส าเรจรปเปน .
อนเขาขดแลว. ลบทสดธาต ส าเรจรปเปน .
อนเขาฆาแลว. ลบทสดธาต ส าเรจรปเปน .
ลง ปจจยน ถาหากธาตม และ เปนทสดเอาทสดธาตเปน
อนเขารดแลว. แปลงทสดธาตเปน ส าเรจรปเปน.
อนเขาสงดแลว.แปลงทสดธาตเปน ส าเรจรปเปน.
อนเขากนแลว. แปลงทสดธาตเปน ส าเรจรปเปน.
อนเขาสละแลว. แปลงทสดธาตเปน ส าเรจรปเปน.
ประโยค ๑๒๓๘๑
อนเขาคมครองแลว. แปลงทสดธาตเปน ส าเรจรปเปน.
อนเขารดแลว. แปลงทสดธาตเปน ส าเรจรปเปน.
ลง ต ปจจย ถาหากธาต ม อา เปนทสดกด หรอ ต ปจจยทเปนกมมวาจกกด ใหลง อ อาคม
ยนแลว. ส าเรจรปเปน .
อนเขาดมแลว. ส าเรจรปเปน .
ยนแลว. ส าเรจรปเปน .
ลง ปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ต เปน ลบทสดธาต
อนเขามงแลว. ส าเรจรปเปน .
จมแลว. = ส าเรจรปเปน ส.
รองไหแลว. ส าเรจรปเปน .
อนเขาตดแลว. ส าเรจรปเปน .
แตกแลว. ส าเรจรปเปน .
อนเขาใหแลว. ส าเรจรปเปน .
ลง ปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ต เปน แลวลบทสดธาต
แกแลว. ส าเรจรปเปน .
ขามแลว. ส าเรจรปเปน .
เตมแลว. ส าเรจรปเปน .
ลง ปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ต เปน ฐ แลวลบทสดธาต
ประโยค ๑๒๓๘๒
ฐยนดแลว. ส าเรจรปเปน ฐ.
ฐราเรงแลว. ส าเรจรปเปน ฐ.
ฐเขาไปแลว. ส าเรจรปเปน ฐ.
ลง ปจจยน ถาหากธาตม และเปนทสดใหแปลง ต เปน แลวลบทสดธาต
แลว. ส าเรจรปเปน .
โกรธแลว. ส าเรจรปเปน .
ปดแลว. ส าเรจรปเปน .
อนเขาไดแลว. ส าเรจรปเปน .
อนเขาปรารถนาแลว. ส าเรจรปเปน.
ลง ปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ต เปน แลวลบทสดธาต
หลกไปแลว. ส าเรจรปเปน .
ทรมานแลว. ส าเรจรปเปน .
ระงบแลว. ส าเรจรปเปน .
ลง ปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ต เปน แลวลบทสดธาต
งอกแลว. ส าเรจรปเปน .
หลงแลว. ส าเรจรปเปน .
อนน าพดไปแลว. ส าเรจรปเปน .
ประโยค ๑๒๓๘๓
กรยาศพททประกอบดวย ต ปจจยน บางศพทกใชเปนนามกตกกม เหมอนค าวา
เปนตน.
ค าแปล.
ท าแลว.
ไปแลว.
ฆาแลว.
ลง ตนาทปจจยน ถามอปสคอยหนา ใหแปลงปจจยทง ๓ เปน ย
ถอเอาแลว. = ย ส าเรจรปเปน .
ละแลว. = ย ส าเรจรปเปน
.
อาศยแลว. = ย ส าเรจรปเปน .
ลง ตนาทปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ย กบทสดธาต เปน
มาแลว. = ส าเรจรปเปน
.
ออกแลว. = ส าเรจรปเปน .
ยนดยงแลว. = ส าเรจรปเปน .
ลง ตนาทปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ย กบทสดธาต เปน .
ประโยค ๑๒๓๘๔
เกดขนแลว. = ส าเรจรปเปน
.
ประมาทแลว. = ส าเรจรปเปน .
ชงเอาแลว. = ส าเรจรปเปน
ลง ตนาทปจจยน ถาหากธาตม และ เปนทสด ใหแปลง ย
กบทสดธาต เปน
แทงแลว. = ส าเรจรปเปน .
ไดแลว. = ส าเรจรปเปน .
ปรารภแลว. = ส าเรจรปเปน
.
ลง ตนาทปจจยน ถาหากธาตม เปนทสด ใหแปลง ย กบทสดธาต เปน
ประคองแลว. = ส าเรจรปเปน
.
ผกแลว. = ส าเรจรปเปน .
ขนแลว. = ส าเรจรปเปน .
แปลง เปน , เปน จ าเพราะแต ธาต อยางเดยว.
ปจจยทง ๓ ตวน บอกอดตกาลโดยมากกวากาลอน จงไดจดไวในพวกอดตกาล.
----- จบกรยากตก -----
ประโยค ๑๒๓๘๕
สมาส
18นามศพท ตงแต ๒ ขนไป ทานยอเขามาเปนบทเดยวกน ชอวา สมาส
38สมาสในบาลภาษาวาโดยกจม ๒ อยาง คอ :- ๑. สมาสททานลบวภตตเสยแลว เรยกวา
๒. สมาสททานยงมไดลบวภตต เรยกวา
11สมาสนนวาโดยชอ ม ๖ อยาง คอ :-
กมมธารยสมาส
37นามศพท ๒ บท มวภตตและวจนะเปนอนเดยวกน บทหนงเปนประธาน คอ เปน
นามนาม, บทหนงเปนวเสสนะ คอ เปนคณนาม หรอเปนคณนามทง ๒ บท มบทอนเปนประธาน ททานยอเขามาเปนบทเดยวกน ชอ กมมธารยสมาส
37กมมธารยสมาส นน ม ๖ อยาง คอ :-
32 วเสสนบพพบท มบทวเสสนะอยตน บทประธานอยขางหลง อยางน :- เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
ว. = บรษใหญ.
ประโยค ๑๒๓๘๖
ญญ เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
ว. ญญ = ญญนางกษตรย. เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
ว. = ดอกอบลเขยว.
19มหาธาน เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
ว. = มหาธาน เมองใหญ.
เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
ว. = ปาใหญ.
บางสมาสยอบทวเสสนะ เหลอไวแตอกษรตวหนา อยางน :- ฐ เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
ว. ฐ = ฐ ทฏฐอนบณฑตเกลยด.
เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
ว. = ค าเปนประธาน.
เปนกมมธารยสมาส วเสสนบพพบท
11ว. = บรษระงบแลว. 32วเสสนตตรบท มบทวเสสนะอยหลง บทประธานอยหนา อยางน :-
เปนกมมธารยสมาส วเสสนตตรบท
ว. = สตววเศษ.
เปนกมมธารยสมาส วเสสนตตรบท
28ว. = นระประเสรฐ.
เปนกมมธารยสมาส วเสสนตตรบท
ว. = มนษยขดสน.
วเสสโนภยบท มบททง ๒ เปนวเสสนะ มบทอนเปนประธาน อยางน :- เปนกมมธารยสมาส วเสสโนภยบท
19ว. ญฐญ= ฐททงเยนทงเกลยง.
เปนกมมธารยสมาส วเสสโนภยบท
ว. = บรษทงบอดทงหนวก.
ประโยค ๑๒๓๘๗
ญ เปนกมมธารยสมาส วเสสโนภยบท
ว. ญ= ญบรษทงกระจอกทงคอม.
วเสสโนปมบท มบทวเสสนะเปนอปมา จดเปน ๒ ตามวเสสนะ อยหนาและอยหลง สมาสทมอปมาอยหนา เรยกวา มอทาหรณ อยางน :-
เปนกมมธารยสมาส วเสสโนปมบท อปมาปพพบท
ว. = น านม ขาวเพยงดงสงข.
เปนกมมธารยสมาส วเสสโนปมบท อปมาปพพบท
ว. = คนกลาเพยงดงกา. เปนกมมธารยสมาส วเสสโนปมบท อปมาปพพบท
ว. = จกษเพยงดงทพย. สมาสทมอปมาอยหลง เรยกวา ม อ. อยางน :-
นโรสโห เปนกมมธารยสมาส วเสสโนปมบท อปมานตตรบท
ว. = นโรสโหนระเพยงดงสหะ. เปนกมมธารยสมาส วเสสโนปมบท อปมานตตรบท
ว. ญ = ญญาณพยงดงจกษ.
ญญ เปนกมมธารยสมาส วเสสโนปมบท อปมานตตรบท
ว. ญญ= ญญปญญาเพยงดงปราสาท.
สมภาวนบพพบท มบทหนาอนทานประกอบดวย อต ศพทบทหลงเปนประธาน ม อ. อยางน :-
30 เปนกมมธารยสมาส สมภาวนบพพบท
ว. = มานะวา (เราเปน) กษตรย. ญญ เปนกมมธารยสมาส สมภาวนบพพบท
ว. ญญ= ญญความส าคญวาสตว. 29
เปนกมมธารยสมาส สมภาวนบพพบท
ว. ญญ= ญญ ปฏญญาวา (เราเปน)
สมณะ.
ประโยค ๑๒๓๘๘
อวธารณนบพพบท มบทอนทานประกอบดวย เอว ศพท (เพอจะหามเนอความอนอนเสย) บทหลงเปนประธาน ม อ. อยางน :-
30ญญ เปนกมมธารยสมาส อวธารณบพพบท
ว. ญญ= ญญ(ประทป) อนโพลงทว คอปญญา.
26 เปนกมมธารยสมาส อวธารณบพพบท
ว. = รตนะ คอพระพทธเจา.
28 เปนกมมธารยสมาส อวธารณบพพบท
ว. = ทรพย คอศรทธา.
ทคสมาส
37กมมธารยสมาส มสงขยาอยหนา ชอวา ทคสมาส
ทคสมาสนน ม ๒ อยาง คอ :- สมาหาโร ๑
อสมาหาโร ๑.
ทคสมาส ททานรวมนามศพท มเนอความเปนพหวจนะ ท าใหเปนเอกวจนะ นสกลงค ชอวา สมาหารทคสมาส ม อ. อยางน :- เปนสมาหารทคสมาส
ว. = โลก ๓.
เปนสมาหารทคสมาส
ว. = ทศ ๔.
ญ เปนสมาหารทคสมาส
ว. ญ = ญอนทรย ๕.
ทคสมาส ททานไมไดท าอยางน ชอวา อสมาหารทคสมาส ม อ. อยางน :-
17 เปนอสมาหารทคสมาส
ว. = บคคลเดยว.
15 เปนอสมาหารทคสมาส
ประโยค ๑๒๓๘๙
ว. = ทศ ๔ ท.
เปนอสมาหารทคสมาส
ว. ญ = ญก าลง ๕ ท.
ตปปรสสมาส
35นามศพททม อ วภตตเปนตน ในทสดทานยอเขาดวยบทเบองปลาย ชอวา 39ตปป
รสสมาส ๆ น ม ๖ อยาง คอ :-
ญ
ฐ
ทตยาตปปรสสมาส ม อ. อยางน :- เปนทตยาตปปรสสมาส
ว. โ= บรษถงแลวซงสข.
เปนทตยาตปปรสสมาส
ว. = บรษไปแลวสบาน.
เปนทตยาตปปรสสมาส
37ว. = พระจนทร
งาม ตลอดราตรทงสน.
ตตยาตปปรสสมาส ม อ. อยางน :-
27 เปนตตยาตปปรสสมาส
ว. = รถรถเทยมแลวดวยมา. เปนตตยาตปปรสสมาส
ว. = สตวอนลกศรแทงแลว.
ประโยค ๑๒๓๙๐
เปนตตยาตปปรสสมาส
ว. = ความทะเลาะเพราะดาบ.
จตตถตปปรสสมาส ม อ. อยางน :- ฐ เปนจตตถตปปรสสมาส
ว. ฐ= ฐ ผาเพอกฐน.
16 เปนจตตถตปปรสสมาส
ว. = ภตรเพอผมา. เปนจตตถตปปรสสมาส
ว. = ยาเพอคนไข.
ปญจมตปปรสสมาส ม อ. อยางน :- เปนปญจมตปปรสสมาส
ว. = ภยแตโจร. เปนปญจมตปปรสสมาส
ว. = ความกลวแตความตาย.
31 เปนปญจมตปปรสสมาส
ว. = สตวพนแลวจากเครองผก.
ฉฏฐตปปรสสมาส ม อ. อยางน :-
14 เปนฉฏฐตปปรสสมาส
ว. ญ ญ= บตรของพระราชา. เปนฉฏฐตปปรสสมาส
ว. ญ ญ= ญ ญกองแหงขาวเปลอก.
เปนฉฏฐตปปรสสมาส
ว. = กงแหงตนไม.
สตตมตปปรสสมาส ม อ. อยางน :- ญ ญ เปนสตตมตปปรสสมาส
ว. ญ ญ= ญ ญความส าคญในรป.
ประโยค ๑๒๓๙๑
เปนสตตมตปปรสสมาส
ว. = ทกขในสงสาร. เปนสตตมตปปรสสมาส
ว. = ดอกไมในปา. สมาสทม น อยหนา เรยกวา อภยตปปรสสมาส หรอ กมมธารยสมาส ม น
เปนบทหนา ในสมาสน ถาพยญชนะอยหลง น ใหเอา น เปน อ ถาสระอยหลง น
ใหเอา น เปน อน เชน :-
27 เปนอภยตปปรสสมาส หรอกมมธารยสมาส ม น เปนบทหนา
ว. = ชนนมใชพราหมณ.
เปนอภยตปปรสสมาส หรอกมมธารยสมาส ม น เปนบทหนา ว. = ชนนมใชเปนคนถอย.
เปนอภยตปปรสสมาส หรอกมมธารยสมาส ม น เปนบทหนา ว. = สตวนมใชมา.
33 เปนอภยตปปรสสมาส หรอกมมธารยสมาส ม น เปนบทหนา
ว. = ชนนมใชพระอรยเจา. ตปปรสสมาส กบ กมมธารยสมาส แปลกกนอยางน ตปปรสสมาส มวภตตและวจนะไมเสมอกน สวนกมมธารยสมาส มวภตตและวจนะเสมอกน บทหนงเปนประธาน บทหนงเปนวเสสนะ หรอเปนวเสสนะทง ๒ บท.
ประโยค ๑๒๓๙๒
ทวนทวสมาส
13นามนามตงแต ๒ ศพทขนไป ทานยอเขาเปนบทเดยวกน ชอ ทวนทวสมาส ๆ น ม
๒ อยาง คอ :- สมาหาโร ๑
อสมาหาโร ๑
สมาหารทวนทวสมาส ม อ. อยางน :- 13
เปนสมาหารทวนทวสมาส
ว. = สมถะดวย วปสสนาดวย ชอวา สมถวปสสนา.
15 เปนสมาหารทวนทวสมาส
ว. = สงขดวย บณเฑาะวดวย ชอวา สงขและบณเฑาะว.
เปนสมาหารทวนทวสมาส
ว. ญ = บาตรดวย จวรดวย ชอวา บาตรและจวร.
เปนสมาหารทวนทวสมาส
ว. =
ชางดวย มาดวย รถดวย คนเดนดวย ชอวา ชางและมาและรถและคนเดนทาง.
อสมาหารทวนทวสมาส ม อ. อยางน :- 14
เปนอสมาหารทวนทวสมาส
ว. = พระจนทรดวย พระอาทตยดวย ชอวา พระจนทรและพระอาทตย ท.
31 เปนอสมาหารทวนทวสมาส
ประโยค ๑๒๓๙๓
ว. = สมณะดวย พราหมณดวย ชอวา สมณะและพราหมณ ท.
เปนอสมาหารทวนทวสมาส
ว. = พระสารบตรดวย พระโมคคลลานะดวย ชอวา พระสารบตรและพระโมคคลลานะ ท.
เปนอสมาหารทวนทวสมาส
ว. ญญญ = ใบไมดวย ดอกไมดวย ผลไมดวย ชอวา ใบไมและดอกไมและผลไม ท.
ทวนทวสมาสนแปลกกนกบ วเสสโนภยบทกมมธารยสมาส อยางน :- 40วเสสโนภยบท เปนบทวเสสนะทง ๒ บท สวนทวนทวสมาสเปนบทประธานทงสน.
อพยยภาวสมาส
30สมาสทมอปสคหรอนบาตอยหนา ชอวา อพยยภาวสมาส ๆ น ม ๒ อยาง คอ :-
อปสคคปพพกะ มอปสคอยขางหนา อ. เชน :-
16 เปนอพยยภาวสมาส อปสคคปพพกะ
ว. = ทใกลเคยง แหงเมอง ชอวา ใกลเมอง.
36 เปนอพยยภาวสมาส อปสคคปพพกะ
ว. = ความไมม แหงความกระวนกระวาย ชอวา ความไมมความกระวนกระวาย.
เปนอพยยภาวสมาส อปสคคปพพกะ
ว. = สงใด ยอมเปนไปตาม ซงลมเหตนน สงนนชอวา ตามลม.
20 เปนอพยยภาวสมาส อปสคคปพพกะ
ว. = สงใด ยอมเปนไปทวน (ตอบ) แกลม เหตนน (สงนน) ชอวา ทวนลม.
ประโยค ๑๒๓๙๔
29 เปนอพยยภาวสมาส อปสคคปพพกะ
ว. = (สงใด) ยอมเปนไปทบ ซงตน เหตนน (สงนน) ชอวา ทบซงตน.
นบาตปพพกะ มนบาตอยขางหนา อ. เชน :-
27 เปนอพยยภาวสมาส นบาตปพพกะ
ว. = ล าดบ แหงคนเจรญแลว ท. ชอวา ตามคนเจรญแลว.
18 เปนอพยยภาวสมาส นบาตปพพกะ
ว. = ก าหนด เพยงไร แหงชวต ชอวา เพยงไรแหงชวต.
14 เปนอพยยภาวสมาส นบาตปพพกะ
ว. = ภายนอกแหงภเขา. เปนอพยยภาวสมาส นบาตปพพกะ
ว. = ภายนอกแหงเมอง.
28 เปนอพยยภาวสมาส นบาตปพพกะ
ว. = ภายในแหงปราสาท.
13 เปนอพยยภาวสมาส นบาตปพพกะ
ว. = ภายหลงแหงภตร. อพยยภาวสมาสน ตางกนกบตปปรสสมาส คอ ตปปรสสมาสมบทหลงเปนประธาน ไมไดนยมลงคและวจนะ สวนอพยยภาวสมาสมบทหนาเปนประธานและเปนอปสคและนบาต บทหลงเปนนสกลงคเอกวจนะอยางเดยว บางสมาสมอาการคลายกมมธารยสมาส มวเคราะหวา :-
24 = ชนเจรญแลว ท. ใด ใด ชอวา เจรญแลวอยางไร.
พหพพหสมาส
13สมาสอกอยางหนง มบทอนเปนประธาน ชอวา พหพพหสมาส ๆ น ม ๕ อยาง คอ
:-
ประโยค ๑๒๓๙๕
ตลยาธกรณพหพพห ๑
ฉฏฐอปมาพหพพห ๑
น บพพบท พหพพห ๑
ภนนาธกรณพหพพห ๑
สหบพพบทพหพพห ๑
ตลยาธกรณพหพพหสมาส ม ๖ อยาง ตามวภตต คอ :-
ทตยาพหพพห ๑
ตตยาพหพพห ๑
จตตถพหพพห ๑
ปญจมพหพพห ๑
ฉฏฐพหพพห ๑
สตตมพหพพห ๑
ทตยาพหพพหสมาส เอาบททเปนทตยาวภตตในวเคราะห เปนประธานแหงบทสมาส อยางน :-
30 เปนทตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. 37 สมณะ ท. มาแลว ส
อารามใด อารามนน ชอวา มสมณะมาแลว.
เปนทตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. เครอวลย ขนแลว สตนไมใด
ตนไมนน ชอวา มเครอวลยขนแลว.
เปนทตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ภกษ ท. ถงพรอมแลว
ซงอาวาสใด อาวาสนน ชอวา มภกษถงพรอมแลว. ตตยาพหพพหสมาส เอาบททเปนตตยาวภตตในวเคราะห เปนประธานแหงบทสมาส อยางน :-
22 เปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ประโยค ๑๒๓๙๖
ว. อนทรย ท. อนสมณะ
ใด ชนะแลว สมณะนน ชอวา มอนทรยอนชนะแลว.
21 ญญ เปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ญญญญ บญ อนบรษใด ท าแลว บรษ
นน ชอวา มบญอนท าแลว.
20 เปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ไฟ อนพราหมณใด
บชาแลว พราหมณนน ชอวา มไฟอนบชาแลว.
29 เปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ไฟ อนพราหมณใด
บชาแลว พราหมณนน ชอวา มไฟอนบชาแลว.
เปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ยาพษ อนลกศรใด ดมแลว ลกศร
นน ชอวา มยาพษอนดมแลว. จตตถพหพพหสมาส เอาบททเปนจตตถวภตตในวเคราะห เปนประธานแหงบทสมาส อยางน :-
21 เปนจตตถตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. สวย ( อน
ชาวเมอง ท.) ถวายแลว แดพระราชาใด พระราชานน ชอวา มสวยอนชาวเมอง ท. ถวายแลว.
22 เปนจตตถตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ทณฑกรรม (อนอาจารย)
ท าแลว แกศษยใด ศษยนน ชอวา มทณฑกรรมอนอาจารยท าแลว.
34 ญ เปนจตตถตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ญญ ความสงเวช เกด
พรอมแลว แกชนใด ชนนน ชอวา มความสงเวชเกดพรอมแลว.
ประโยค ๑๒๓๙๗
ปญจมพหพพหสมาส เอาบททเปนปญจมวภตตในวเคราะห เปนประธานแหงบทสมาส อยางน :-
เปนปญจมตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ชน ท. ออกไปแลว จาก
บานใด บานนน ชอวา มชนออกไปแลว.
เปนปญจมตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ผลไม ท. หลนแลว
จากตนไมใด ตนไมนน ชอวา มผลไมหลนแลว.
15 เปนปญจมตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ราคะ ไปปราศแลว จากภกษ
ใด ภกษนน ชอวา มราคะไปปราศแลว. ฉฏฐพหพพหสมาส เอาบททเปนฉฏฐวภตตในวเคราะห เปนประธานแหงบทสมาส อยางน :-
เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. อาสวะ ท. ของภกษใด สน
แลว ภกษนน ชอวา มอาสวะสนแลว.
เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. จตของภกษใด ระงบแลว
ภกษนน ชอวา มจตระงบแลว.
เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. มอ ท. ของบรษใด ขาด
แลว บรษนน ชอวา มมอขาดแลว.
เปนฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. มอ ท. ของบรษใด ขาดแลว
บรษนน ชอวา มมอขาดแลว. สตตมพหพพหสมาส เอาบททเปนสตตมวภตตในวเคราะห เปนประธานแหงบทสมาส อยางน :-
ประโยค ๑๒๓๙๘
เปนสตตมตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ขาวกลา ท.
ในชนบทใด ถงพรอมแลว ชนบทนน ชอวา มขาวกลาถงพรอมแลว.
25 เปนสตตมตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. แมน า ท. ในชนบทใด
มาก ชนบทนน ชอวา มแมน ามาก.
14 ฐ เปนสตตมตลยาธกรณพหพพหสมาส
ว. ฐฐศร ตงอยแลว ในชนใด ชนนน
ชอวา มศรตงอยแลว.
ฉฏฐอปมาพหพพหสมาส 33
เปนฉฏฐอปมาพหพพหสมาส
ว.
วรรณะ ของพระผมพระภาคเจาใด เพยงดง วรรณะ แหงทอง พระผมพระภาคเจานน ชอวา มวรรณะเพยงดงวรรณะแหงทอง. 18
เปนฉฏฐอปมาพหพพหสมาส
ว. เสยง ของพระผมพระภาคเจาใด เพยงดง เสยง แหงพรหม พระผมพระภาคเจานน ชอวา มเสยงเพยงดงเสยงแหงพรหม.
น บพพบท พหพพหสมาส อสโม เปน น บพพบท พหพพหสมาส
ว. 36 ผเสมอ ยอมไมม แก(พระผมพระภาคเจา)
นน เหตนน (พระผมพระภาคเจา)นน ชอวา มผเสมอหามได หรอไมมผเสมอ.
21 เปน น บพพบท พหพพหสมาส
ว. บคคลเปรยบ ยอมไมม แกทาน
เหตนน (ทาน) ชอวา มผเปรยบหามได.
17 เปน น บพพบท พหพพหสมาส
ประโยค ๑๒๓๙๙
ว. บตร ท. ของเขา ยอมไมม เหตนน
(เขา) ชอวา มบตรหามได หรอไมมบตร.
ภนนาธกรณพหพพหสมาส ในวเคราะหแหงสมาสใด บททงหลายมวภตตตางกน ทานเรยกสมาสนนวา ภนนาธกรณพหพพหสมาส ม อ. อยางน :-
34 เปนภนนาธกรณพหพพหสมาส
ว. ความอย ของเขา สนคนเดยว
เหตนน (เขา) ชอวา มความอยสนคนเดยว.
เปนภนนาธกรณพหพพหสมาส
ว. ขนทอก ของ
พราหมณใด ( มอย) พราหมณนน ชอวา มขนทอก.
16 เปนภนนาธกรณพหพพหสมาส
ว. ดาบ (ม) ในมอ ของทหารใด
ทหารนน ชอวา มดาบในมอ.
28 เปนภนนาธกรณพหพพหสมาส
ว. รม (ม) ในมอ ของบรษ
ใด บรษนน ชอวา มรมในมอ.
ฐ เปนภนนาธกรณพหพพหสมาส
ว. ฐ ฐ แกว (ม) ทคอ
ของนาคราชใด นาคราชนน ชอวา มแกวทคอ.
เปนภนนาธกรณพหพพหสมาส
ว. อาวธ ท. (ม) ในมอ ท.
ของทหาร ท. เหลาใด ทหาร ท. เหลานน ชอวา มอาวธในมอ.
ประโยค ๑๒๓๑๐๐
สหบพพบทพหพพหสมาส
27 เปนสหบพพบท พหพพหสมาส
ว. ชนใด ยอมเปนไป กบ
ดวยบตร เหตนน (โส ชโน ชนนน) ชอวา เปนไปกบดวยบตร (คอ) บดา.
28 เปนสหบพพบท พหพพหสมาส
ว. บรษทใด ยอมเปนไป กบ ดวย
พระราชา เหตนน (สา ปรสา บรษทนน) ชอวา เปนไปกบดวยพระราชา.
31 เปนสหบพพบท พหพพหสมาส
ว. จตใด ยอมเปนไป กบ
ดวยความตระหน เหตนน (ต จตนน) ชอวา เปนไปกบดวยความตระหน.
พหพพหสมาส มสมาสอนเปนทอง ม อ. อยางน :-
23 เปนตตยาตลยาธกรณพหพพหสมาส ม กมมธารยะ
อวธารณปพพบท และกมมธารยะ วเสสนบพพบท เปนทอง. ว. กม. อว. 36
= จกรคอธรรม.
กม. ว. = ปวร ธรรมจกรบวร.
ต. พหพ .
ธรรมจกรบวร อนพระผมพระภาคเจาใด ใหเปนไปแลว พระผมพระภาคเจานน ชอวา มธรรมจกรบวรอนใหเปนไปแลว.
เปนฉฏฐภนนาธกรณพหพพหสมาส มอสมา
หาร ทวนทวสมาส และ ฉฏฐตลยาธกรณพหพพหสมาส เปนทอง. ว. อ. ทวทว. ของหอมและระเบยบ.
ฉฏฐ. ตล. พหพ. ของหอมและระเบยบ ท. เหลานน เปนตน ของวตถ ท. เหลาใด วตถ ท. เหลานน ชอวา มของหอมและระเบยบเปนตน.
ว. ฉฏฐ. ภน. พหพ.
ประโยค ๑๒๓๑๐๑
(วตถ ท.) มของหอมและระเบยบเปนตน (ม) ในมอ ท. ของมนษย ท. เหลาใด มนษย ท. เหลานน ชอวา มวตถมของหอมและระเบยบเปนตนในมอ.
พหพพหสมาสทงสน มวธแจกดวยวภตตนาม ตามลงคและการนตของตน.
----- จบสมาส -----
ประโยค ๑๒๓๑๐๒
ตทธต
17 ปจจยหมหนง เปนประโยชนเกอกลแกเนอความยอ ส าหรบใชแทนศพทยอค าพดใหสนลง เรยกวา 38ตทธต ๆ นน 11โดยสงเขป แบงเปน ๓ อยาง คอ :-
สามญ ญ
34 สามญญตทธต แบงออกเปน ๑๓ อยาง คอ :-
ฐ
ฐ
โคตตตทธต
29 ในโคตตตทธต มปจจย ๘ ตว คอ ณ ณายน ณาน เณย ย ณ ณก ณว
เณร.
39 เมอลงปจจยทม ณ ถาสระอยหนาศพทเปนรสสะลวน ๆ ไมมพยญชนะสงโยคอยเบองหลงตองพฤทธ คอ ทฆะ อ เปน อา วการ อ เปน เอ, อ เปน โอ เวนไวแต
ประโยค ๑๒๓๑๐๓
สระทอยหนาศพทเปนรสสะ มพยญชนะสงโยคอยเบองหลงหรอเปนทฆะไมตองพฤทธ และพยญชนะ คอ ณ นน ตองลบเสยคงไวแตสระท ณ อาศยและพยญชนะอน ๆ.
ศพททลง ณ ปจจย อยางน :- ฐลง ณ ปจจย ในโคตตตทธต
ว. ฐฐ. เหลากอ แหงวสฏฐะ ชอวา วาสฏฐะ. ลง ณ ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงโคตมะ ชอวา โคตมะ. ลง ณ ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงวสเทวะ ชอวา วาสเทวะ. ศพททลง ณายน ปจจย อยางน :-
ลง ณายน ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงกจจะ ชอวา กจจายนะ. ลง ณายน ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงวจฉะ ชอวา วจฉายนะ. ลง ณายน ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงนางโมคคลล ชอวา โมคคลลายนะ.
ศพททลง ณาน ปจจย อยางน :- ลง ณาน ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงกจจะ ชอวา กจจานะ. ลง ณาน ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงวจฉะ ชอวา วจฉานะ. ลง ณาน ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงนางโมคคลล ชอวา โมคคลลานะ.
ศพททลง ปจจย อยางน :- 34 ลง เณย ย ปจจย ในโคตตตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๐๔
ว. . เหลากอ แหงพนองหญง ชอวา ภาคเนยยะ.
ลง เณยย ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงนางวนตา ชอวา เวนเตยยะ. ลง เณย ย ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงนางโรหณ ชอวา โรหเณยยะ.
ศพททลง ณ ปจจย อยางน :- ลง ณ ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงทกขะ ชอวา ทกข.
ลง ณ ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงวสวะ ชอวา วาสว. ลง ณ ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงวรณะ ชอวา วารณ.
ศพททลง ณก ปจจย อยางน :- 35 ลง ณก ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงบตรแหงสกยะ ชอวา สากยปตตกะ.
ลง ณก ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงบตรแหงชนร า ชอวา นาฏปตตกะ.
ลง ณก ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงบตรแหงชนทตตะ ชอวา เชนทตตกะ.
ศพททลง ณว ปจจย อยางน :- ลง ณว ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงอปก ชอวา โอปกวะ. ลง ณว ปจจย ในโคตตตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๐๕
ว. . เหลากอ แหงมน ชอวา มานวะ. ลง ณว ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงภคค ชอวา ภคควะ. ศพททลง เณร ปจจย อยางน :-
ลง เณร ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงแมมาย ชอวา เวธเวโร. ลง เณร ปจจย ในโคตตตทธต
ว. . เหลากอ แหงสมณะ ชอวา สามเณระ.
ตรตยาทตทธต
13 ในตรตยาทตทธต มปจจย ๑ ตว คอ ณก.
ศพททลง ณก ปจจย อยางน :- 12 ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. ชนใด. ยอมขาม ดวยเรอ เหตนน ชนนน ชอวา นาวกะ (ผขามดวยเรอ).
20 ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. ฐ. โภชนะ ระคนพรอมแลว ดวยเมลดงา ท.
ชอวา เตลกะ (ระคนแลวดวยงา). 26 ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. . ชนใด ยอมเทยวไป ดวยเกวยน เหตนน ชนนน ชอวา สากฏกะ (ผเทยวไปดวยเกวยน).
15 ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. . (ชน) เกดแลว ในเมองราชคฤห ชอวา ราชคหกะ (ผเกดแลวในเมองราชคฤห).
. อกอยางหนง (ชนใด) ยอมอย ในเมองราชคฤหนน (ชนนน) ชอวา ราชคหกะ (ผอยในเมองราชคฤห).
17 ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๐๖
ว. . กรรม อนชนท าแลว ดวยกาย ชอวา กายกะ (อนชนท าแลวดวยกาย).
. อกอยางหนง ( กรรมใด) ยอม
เปนไป ในกายนน เหตนน ( กรรมนน) ชอวา กายกะ (เปนไปในกาย).
ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. . 36(ชน) ประกอบแลว ในประต ชอวา โทวาร
กะ (ผประกอบในประต).
23 ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. . (ชนใด) ฆา ซงนก ท. เปนอย (เลยงชวต) เหตนน (ชนนน) ชอวา สากณกะ (ผฆาซงนกเปนอย).
25 ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. ของใด. เปนของมอย แหงสงฆ
( ของนน) ชอวา สงฆกะ (ของมอยแหงสงฆ).
ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต
ว. . (ชนใด) ยอมเลน ดวยสะกา เหตนน (ชนนน) ชอวา อกขกะ (ผเลนดวยสะกา).
ราคาทตทธต
14 ในราคาทตทธต มปจจย ๑ ตว คอ ณ.
ศพททลง ณ ปจจย อยางน :- 33 ลง ณ ปจจย ในราคาทตทธต
ว. . ผา (อนบคคล) ยอมแลว ดวยรสฝาด ชอวา กาสาวะ (ผาอนบคคลยอมแลวดวยรสฝาด).
ลง ณ ปจจย ในราคาทตทธต
ว. . เนอ น ของกระบอ ชอวา มาหสะ (ของกระบอ).
31 ลง ณ ปจจย ในราคาทตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๐๗
ว. . (ชน) เกดแลว ในแวนแควนมคธ ชอวา มาคธะ (ผเกดแลวในแวนแควนมคธ).
. อกอยางหนง (ชนใด) ยอมอย ในแวนแควนมคธนน เหตนน (ชนนน) ชอวา มาคธะ (ผอยในแวนแควนมคธ).
. อกอยางหนง (ชน) เปนอสระ ในแวนแควนนน ชอวา มาคธะ (เปนอสระในแวนแควนมคธ).
26 ลง ณ ปจจย ในราคาทตทธต
ว. . เดอน ประกอบ ดวยฤกษกตตกา ชอวา กตตกา (เดอนประกอบดวยฤกษกตตกา).
30 ลง ณ ปจจย ในราคาทตทธต
ว. . (ชนใด) ยอมเรยน ซงพยากรณ เหตนน (ชนนน) ชอวา เวยยากรณะ (ผเรยนซงพยากรณ).
ชาตาทตทธต
30 ในชาตาทตทธต มปจจย ๓ ตว คอ อม อย กย.
ศพททลง อม ปจจย อยางน :- 20 ลง อมปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (ชน) เกดแลว ในกอน ชอวา ปรมะ (เกดแลวในกอน).
ลง อมปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (ชน) เกดแลว ในทามกลาง ชอวา มชฌมะ (เกดแลวในทามกลาง).
11 ลง อม ปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (ชน) เกดแลว ในภายหลง ชอวา ปจฉมะ (เกดแลวในภายหลง).
29 ลง อมปจจย ในชาตาทตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๐๘
ว. . บตร ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน)
ชอวา มบตร. ลง อย ปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (ชน) ประกอบแลว ในทสด ชอวา อนตมะ (ประกอบแลวในทสด).
ศพททลง อย ปจจย อยางน :- ลง อย ปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (ชน) เกดแลว โดยชาต แหงมนษย ชอวา มนสสชาตยะ (เกดแลวโดยชาตแหงมนษย).
ลง อย ปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (สตว) เกดแลว โดยชาต แหงมา ชอวา อสสชาตยะ (เกดแลวโดยชาตแหงมา).
30 ลง อย ปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (ชน) เกดแลว โดยชาต แหงบณฑต ชอวา ปณฑตชาตยะ (เกดแลวโดยชาตแหงบณฑต).
.
อกอยางหนง ชาตแหงบณฑต ของชนนน มอย เหตนน ชนนน ชอวา มชาตแหงบณฑต.
ศพททลง กย ปจจย อยางน :- ลง อย ปจจย ในชาตาทตทธต
ว. . (ชน) ประกอบ ในความมด ชอวา ผประกอบในความมด.
ประโยค ๑๒๓๑๐๙
สมหตทธต
27 ในสมหตทธต มปจจย ๓ ตว คอ
ศพททลง กณ ปจจย อยางน :- 27 ลง ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงมนษย ท. ชอวา มานสกะ (ประชมแหงมนษย หรอหมแหงมนษย).
ลง ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงนกยง ท. ชอวา มายรกะ (ประชมแหงนกยง หรอฝงแหงนกยง).
ลง ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงนกพราบ ท. ชอวา กาโปตกะ (ประชมแหงนกพราบ หรอฝงแหงนกพราบ).
ศพททลง ณ ปจจย อยางน :- 21 ลง ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงมนษย ท. ชอวา มานสะ (ประชมแหงมนษย หรอหมแหงมนษย).
17 ลง ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงนกยง ท. ชอวา มายระ (ประชมแหงนกยง หรอฝงนกยง).
ลง ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงนกพราบ ท. ชอวา กาโปตะ (ประชมแหงนกพราบ หรอฝงแหงนกพราบ).
ศพททลง ตา ปจจย อยางน :- 32 คามตา ลง ตา ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงชาวบาน ท. ชอวา คามตา (ประชมแหงชาวบาน).
26 ชนตา ลง ตา ปจจย ในสมหตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๑๐
ว. 35 . ประชม แหงชน ท. ชอวา ชนตา (ประชมแหง
ชน).
สหายตา ลง ตา ปจจย ในสมหตทธต
ว. . ประชม แหงสหาย ท. ชอวา สหายตา (ประชมแหงสหาย).
ฐานตทธต
ในฐานตทธต มปจจย ๒ ตว คอ ศพททลง อย และ ปจจย อยางน :-
ลง อย ปจจย ในฐานตทธต
ว. ฐ. ทตง แหงความเมา ชอวา มทนยะ (ทตงแหงความเมา).
ลง อย ปจจย ในฐานตทธต
ว. ฐ. ทตง แหงความผก ชอวา พนธนยะ (ทตงแหงความผก).
ลง อย ปจจย ในฐานตทธต
ว. ฐ. ทตง แหงความแก ชอวา โมจนยะ (ทตงแหงความแก).
33 ลง อย ปจจย ในฐานตทธต
ว. . (ชนใด) ยอมควร ซงความเหน เหตนน (ชนนน) ชอวา ทสสนยะ (ผควรซงความเหน หรอนาด).
19 ลง อย ปจจย ในฐานตทธต
ว. . (ชนใด) ยอมควร ซงบชา เหตนน (ชน
นน) ชอวา ปชนยะ (ผควรซงบชา). ลง เอยย ปจจย ในฐานตทธต
ว. . (ชนใด) ยอมควร ซงบชา เหตนน (ชน
นน) ชอวา ปชเนยยะ (ผควรซงบชา).
ประโยค ๑๒๓๑๑๑
ลง เอยย ปจจย ในฐานตทธต
ว. . (ชนใด) ยอมควร ซงทกขณา เหตนน (ชนนน) ชอวา ทกขเณยยะ (ผควรซงทกขณา).
ลง อย ปจจย ในฐานตทธต
ว. . เกอกล แกอปาทาน ท. ชอวา อปาทานยะ (เกอกลแกอปาทาน).
ลง อย ปจจย ในฐานตทธต
ว. . (โภชนะ) มในทอง ชอวา อทรยะ (โภชนะมในทอง).
พหลตทธต
15 ในพหลตทธต มปจจย ๑ ตว คอ อาล.
ลง อาล ปจจย ในพหลตทธต
ว. . 36 อภชฌา เปนปรกต ของชนนน (ชน
นน) ชอวา มอภชฌาเปนปรกต.
. อกอยางหนง อภชฌา ของชนนน มาก (ชนนน) ชอวา มอภชฌามาก.
15 ลง อาล ปจจย ในพหลตทธต
ว. . หนาว เปนปรกต ของประเทศนน (ประเทศนน)
ชอวา หนาวเปนปรกต.
. อกอยางหนง หนาว ในประเทศนน มาก (ประเทศนน) ชอวา มหนาวมาก.
22 ลง อาล ปจจย ในพหลตทธต
ว. . ความเอนด เปนปรกต ของชนนน (ชนนน) ชอ
วา มความเอนดเปนปรกต.
. อกอยางหนง ความเอนด ของชนนน มาก (ชนนน) ชอวา มความเอนดมาก.
ประโยค ๑๒๓๑๑๒
เสฏฐตทธต
32 ในเสฏฐตทธต มปจจย ๕ ตว คอฐ ศพททลง ปจจย อยางน :-
ปาปตโร ลง ตร ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนปาป.
ชนน เปนปาป โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา ปาปตระ (เปนบาปกวา).
ลง ตร ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนบณฑต.
ชนน เปนบณฑต โดยวเศษ แหงชน ท.
เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา บณฑตตระ (เปนบณฑตกวา). หนตโร ลง ตร ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนเลว. ชนน เปนเลว โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา หนตระ (เปนคนเลวกวา).
ปณตตโร ลง ตร ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนคนประณต.
ชนน เปนคนประณต โดยวเศษ แหงชน ท.
เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา ปณตตระ (เปนคนประณตกวา).
ศพททลง ปจจย อยางน :-
ปาปตโม ลง ตม ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนปาป.
ชนน เปนปาป โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา ปาปตมะ (เปนบาปทสด).
ลง ตม ปจจย ในเสฏฐตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๑๓
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนบณฑต.
ชนน เปนบณฑต โดยวเศษ แหงชน ท.
เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา บณฑตตมะ (เปนบณฑตทสด).
หนตโม ลง ตม ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนคนเลว. ชนน เปนคนเลว โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา หนตมะ (เปนคนเลวทสด).
ปณตตโม ลง ตม ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนคนประณต.
ชนน เปนคนประณต โดยวเศษ แหงชน ท.
เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา ปณตตมะ (เปนคนประณตทสด).
ศพททลง ปจจย อยางน :-
ลงปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนปาป.
ชนน เปนปาป โดยวเศษ แหงชน ท.
เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา ปาปยสสกะ (เปนบาปกวา). ศพททลง อย ปจจย อยางน :-
ปาปโย ลง อย ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนปาป.
ชนน เปนปาป โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา ปาปยะ (เปนบาปกวา).
กนโย ลง อย ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง นอย. ชนน นอย โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา กนยะ (นอยกวา).
เสย โย ลง อย ปจจย ในเสฏฐตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๑๔
ว. ฐ. ชน ท. เหลาน ทงปวง ประเสรฐ.
ฐชนน ประเสรฐ โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา เสยยะ (ประเสรฐกวา).
ลง อย ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เจรญ.
ชนน เจรญ โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา เชยยะ (เจรญกวา).
ศพททลง ฐ ปจจย อยางน :-
ฐ ลง ฐ ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เปนปาป.
ฐชนน เปนปาป โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา ปาปฏฐะ (เปนบาปทสด).
ฐ ลง ฐ ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง นอย. ฐชนน นอย โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา กนฏฐะ (นอยทสด).
ฐ ลง ฐ ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. ฐ. ชน ท. เหลาน ทงปวง ประเสรฐ.
ฐฐชนน ประเสรฐ โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา เสฏฐะ (ประเสรฐทสด).
ฐ ลง ฐ ปจจย ในเสฏฐตทธต
ว. . ชน ท. เหลาน ทงปวง เจรญ.
ฐชนน เจรญ โดยวเศษ แหงชน ท. เหลาน เหตนน (ชนน) ชอวา เชฏฐะ (เจรญทสด).
ประโยค ๑๒๓๑๑๕
ตทสสตถตทธต
33 ในตทสสตถตทธต 37 มปจจย ๙ ตว คอ .
ศพททลง ว ปจจย อยางน :- 14 เมธาว ลง ว ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . เมธา (ปญญา) ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มเมธา.
32 มายาว ลง ว ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . มายา ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มมายา.
ศพททลง ส ปจจย อยางน :- 33 สเมธโส ลง ส ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . เมธาด ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มเมธาด.
ศพททลง ส ปจจย อยางน :- 31 ตปส ลง ส ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ตปะ (ความเพยรอนเผาบาป) ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มตปะ.
ว. . เดช ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มเดช.
ศพททลง อก ปจจย อยางน :- ลง อก ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ไมเทา ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มไมเทา.
ลง อก ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ความตองการ ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มความตองการ.
ประโยค ๑๒๓๑๑๖
ศพททลง อ ปจจย อยางน :- ลง อ ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ไมเทา ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน)
ชอวา มไมเทา.
ลง อ ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . สข ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มสข.
ลง อ ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . โภคะ (สมบต) ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มโภคะ.
ศพททลง ร ปจจย อยางน :- 37 ลง ร ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . น าผง ของขนมนน มอย เหตนน (ขนมนน) ชอวา มน าผง (มรสหวาน).
ลง ร ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ปาก ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มปาก (คนปากกลา).
ศพททลง ปจจย อยางน :- 34 ลง วน ต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . คณ ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มคณ.
ลง วน ต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ทรพย ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มทรพย.
11 ญญ ลง วน ต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๑๗
ว. ญญญญ. ปญญา ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มปญญา.
24 ญญ ลง วน ต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. ญญ ญญ. บญ ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน)
ชอวา มบญ.
ศพททลง มนต ปจจย อยางน :- ลง มน ต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . อาย ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน)
ชอวา มอาย. ลง มน ต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . สต ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มสต.
29 ลง มนต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . จกษ ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน)
ชอวา มจกษ.
ลง มน ต ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ความโพลง ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มความโพลง.
( ชนมบตร ชนมบาป ลง ปจจย) ศพททลง ณ ปจจย อยางน :-
ลง ณ ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ศรทธา ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน)
ชอวา มศรทธา. ลง ณ ปจจย ในตทสสตถตทธต
ว. . ความตระหน ของชนนน มอย เหตนน (ชนนน) ชอวา มความตระหน.
ประโยค ๑๒๓๑๑๘
ปกตตทธต
16 ในปกตตทธต ม ปจจย ๑ ตว คอ มย.
24 ลง มย ปจจย ในปกตตทธต
ว. . (ภาชภาชนะ) อนบคคล ท าแลว ดวยทอง ชอวา โสวณณมยะ (อนบคคลท าแลวดวยทอง).
. อกอยางหนง (ภาชนะ) เปนวการแหงทอง ชอวา โสวณณมยะ (เปนวการแหงทอง).
ลง มย ปจจย ในปกตตทธต
ว. . (ภาชภาชนะ) อนบคคล ท าแลว ดวยดน ชอวา มตตกามยะ (อนบคคลท าแลวดวยดน).
. อกอยางหนง (ภาชนะ) เปนวการแหงดน ชอวา มตตกามยะ (เปนวการแหงดน).
29 ลง มย ปจจย ในปกตตทธต
ว. . (ภาชภาชนะ) อนบคคล ท าแลว ดวยเหลก ชอวา อโยมยะ (อนบคคลท าแลวดวยเหลก).
. อกอยางหนง (ภาชนะ) เปนวการแหงเหลก ชอวา อโยมยะ (เปนวการแหงเหลก).
สงขยาตทธต
15 ในสงขยาตทธต มปจจย ๑ ตว คอ ก.
ลง ก ปจจย ในสงขยาตทธต
ว. . ปรมาณ ท. (เครองก าหนดนบ) ของวตถนน ๒ เหตนน (วตถนน) ชอวา มปรมาณ ๒.
15 ลง ก ปจจย ในสงขยาตทธต
ว. . ปรมาณ ท. ของวตถนน ๓ เหตนน (วตถนน) ชอวา มปรมาณ ๓.
ประโยค ๑๒๓๑๑๙
ปรณตทธต
15 ปรณตทธต 35 มปจจย ๕ ตว คอ .
ศพททลง ตย ปจจย อยางน :- ทตโย ลง ตย ปจจย ในปรณตทธต
ว. . (ชน) เปนทเตม แหงชน ท. ๒ ชอวา ท ๒.
ตตโย ลง ตย ปจจย ในปรณตทธต
ว. . (ชน) เปนทเตม แหงชน ท. ๓ ชอวา ท ๓.
ศพททลง ถ ปจจย อยางน :- ลง ถ ปจจย ในปรณตทธต
ว. . (ชน) เปนทเตม แหงชน ท. ๔ ชอวา ท ๔.
ศพททลง ฐ ปจจย อยางน :- 28 ฐ ลง ฐ ปจจย ในปรณตทธต
ว. ฐ. (ชน) เปนทเตม แหงชน ท. ๖ ชอวา ท ๖.
ศพททลง ม ปจจย อยางน :- ญ ลง ม ปจจย ในปรณตทธต
ว. ญญ. (ชน) เปนทเตม แหงชน ท. ๕ ชอวา ท ๕.
ลง ม ปจจย ในปรณตทธต
ว. . (ชน) เปนทเตม แหงชน ท. ๗ ชอวา ท ๗.
ศพททลง อ ปจจย อยางน :- เอกาทส ลง อ ปจจย ในปรณตทธต
ว. . ( หญง) เปนทเตม แหงหญงสาว ท.
๑๑ ชอวา ท ๑๑.
ส ลง อ ปจจย ในปรณตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๒๐
ว. . ( หญง) เปนทเตม แหงหญงสาว ท.
๑๑ ชอวา ท ๑๑.
ในอตถลงค ลง อ ปจจย ตงแต เอกาทส ถง อฏ ฐ
หรอลง ตย ปจจย ในปรณตทธต
ว. =. ท ๒ ดวยทงกง ชอวา ทวฑฒะ
หรอ ทยฑฒะ (ทสองดวยทงกง หมายถง หนงกบครง). หรอ 37 ลงตย ปจจย ในปรณตทธต
ว. =. ท ๓ ดวยทงกง ชอวา อฑฒต
ยะ หรอ อฑฒเตยยะ (ทสามดวยทงกง หมายถง สองกบครง). ลงถ ปจจย ในปรณตทธต
ว. =. ท ๔ ดวยทงกง ชอวา อฑฒฑฒะ (ท ๔ ดวยทงกง หมายถง สามกบครง).
ญลงม ปจจย ในปรณตทธต
ว. ญ=ญ. ท ๕ ดวยทงกง ชอวา อฑฒปญจมะ
หรอ ทยฑฒะ (ทสองดวยทงกง หมายถง หนงกบครง).
วภาคตทธต
16 ในวภาคตทธต มปจจย ๒ ตว คอ ธา โส.
ศพททลง ธา ปจจย อยางน :- เอกธา ลง ธา ปจจย ในวภาคตทธต
ว. . โดยสวนเดยว ชอวา เอกธา. ลง ธา ปจจย ในวภาคตทธต
ว. . โดยสวน ท. ๒ ชอวา ทวธา. ศพททลง โส ปจจย อยางน :-
16 ปทโส ลง โส ปจจย ในวภาคตทธต
ว. . โดยความจ าแนก โดยบท ชอวา .
ลง โส ปจจย ในวภาคตทธต
ว. . โดยความจ าแนก โดยสตร ชอวา .
ประโยค ๑๒๓๑๒๑
ภาวตทธต
12 ในภาวตทธต 40 มปจจย ๖ ตว คอ .
ศพททลง ปจจย อยางน :- ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงพระจนทร ชอวา จนทตตะ. 28 ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงมนษย ชอวา มนษยสตตะ. 22 ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงคนมไมเทา ชอวา ทณฑตตะ. ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงคนหง ชอวา ปาจกตตะ. ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงของเขยว ชอวา นลตตะ. ศพททลง ปจจย อยางน :-
15 ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงบณฑต ชอวา ปณฑจจะ. 13 ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงคนฉลาด ชอวา โกสลละ. 17 ญญ ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. ญญ . ความเปน แหงสมณะ ชอวา สามญญะ. 21 ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงเพอน (คนมใจด) ชอวา โสหชชะ.
27 ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงบรษ ชอวา โปรสสะ. ลง ปจจย ในภาวตทธต
ประโยค ๑๒๓๑๒๒
ว. . ความเปน แหงคนมปญญา (รกษาไวซงตน) ชอวา เนปกกะ.
ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงอปมา ชอวา โอปมมะ. ศพททลง ปจจย อยางน :-
ลง น ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงปถชน ชอวา ปถชชนตตนะ. ลง น ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงคนมเวทนา ชอวา เวทนตตนะ.
ศพททลง ปจจย อยางน :- ลง ปจจย ในภาวตทธต
19 ลง ตา ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงความออน (คนใจออน) ชอวา มทตา.
ลง ตา ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงคนมความหลบเปนทมายนด ชอวา นททารามตา.
ลง ตา ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงสหาย ชอวา สหายตา. ศพททลง ปจจย อยางน :-
ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงของเสมอปราศ (ไมเสมอ) ชอวา เวสมะ.
ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงของสะอาด ชอวา โสจะ.
ประโยค ๑๒๓๑๒๓
ลง ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงความออน ชอวา มททวะ. ศพททลง ปจจย อยางน :-
24 ลง ก ปจจย ในภาวตทธต
ว. . ความเปน แหงของอนบคคลพงยนด ชอวา รามณยกะ.
ญญ ลง ก ปจจย ในภาวตทธต
ว. ญญ. ความเปน แหงของทเปนทฟใจ ชอวา มานญญกะ.
ในสททนต ลง ปจจย
เชน :- วรย ความเปนผกลา (ความเพยร). ความเปนผเกยจคราน.
ความเปนของสะอาด.
ความเปนทาส.
อพยยตทธต
16 ในอพยยตทธต มปจจย ๒ ตว คอ ถา ถ,
ยถา ลง ถา ปจจย ในอพยยตทธต
ว. โย ปกาโร = ยถา ประการใด.
ตถา ลง ถา ปจจย ในอพยยตทธต
ว. โส ปกาโร = ตถา ประการนน.
ยถา ลง ถ ปจจย ในอพยยตทธต
ว. โก ปกาโร = กถ ประการไร. กถ ลง ถ ปจจย ในอพยยตทธต
ว. อย ปกาโร = ยถา ประการน เปนตน.
------ จบตทธต ------
ประโยค ๑๒๓๑๒๔
ความหมายของเลขยอโดยสงเขป
เพอบงบอก การออกขอสอบของปนน ๆ
หนา ความหมาย หนา ความหมาย 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
23
24
25
26
27
28
38 = 2538. 41= 2541. 24 = 2524
25 = 2525,2522. 35=2535,2533.
30=2530,2511,2523,2527.
36=2536,2512,2519,2523,2524,2525,2526,2527,2530
39=2539,2517,2535,2539,2540. 40=2540.
16=2516. 25=2525, 2523.
24=2524, 2513,2524,2534. 29=2529.
25= 2525,2515,2518,2525,2542.
33=2533. 30=2530,2518. 29= 2529. 26=2526,2517.
37=2537,2533.
33=2533. 20=2520. 34=2534. 30=2530.
22=2522. 17=2517. 27=2527,2511,2521.
28=2528,2521. 23=2523,2512.
23=2523.42= 2542. 12=2512. 30=2530. 26=2526,
2542. 17=2517,2515.
29=2529. 22=2522.
18=2518. 31=2531,2514,2516,
2521,2525,25257,2541.
41=2541. 30=2530,2519,2518.
40=2540. 40=2540.
30=2530. 31=2531. 37=2537.
35=2535. 31=2531. 20=2520. 27=2527. 40=2540.
28=2528. 27=2527. 35=2535.
37=2537. 20=2520. 40=2540,2526.
41=2541. 20=2520. 20=2520. 35=2535. 21=2521.
35=2535. 38=2538. 35=2535. 40=2540,2539.
31=2531,2539. 39=2539.
13=2513.
20=2520. 36=2536,2518.
13=2513. 26=2526.
21=2521. 16=2516.
16=2516. 27=2527,2516. 31=2531.
15=2515. 37=2537. 34=2534. 32=2532. 26=2526.
30
31
33
35
36
37
38
41
42
43
44
45
46
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
59
60
25=2525. 40=2540. 30=2530. 29=2529.
14=2514. 15=2515.
12=2512,2542. 37=2537.
29=2529,2522,2525. 33=2533.
12=2512.
17=2517.
22=2522.
19=2519. 33=2533. 38=2538. 30=2530.
38=2538. 27=2527. 28=2528. 27=2527.
30=2530. 27=2527. 27=2527. 30=2530. 19=2519.
28=2528.
38=2538. 17=2517. 23=2523.
26=2526. 17=2517.
32=2532,2577. 38=2538. 34=2534,2521,2527.
11=2511. 21=2521. 15=2515. 15=2515.
13=2513. 15=2515. 22=2522,2512. 12=2512.
16=2516. 11=2511.
36=2536. 33=2533. 40=2540. 35=2535. 35=2535.
36=2536. 29=2529. 36=2536. 28=2528. 36=2536.
36=2536. 29=2529. 36=2536. 30=2530. 40=2540.
36=2536. 36=2536.
17=2517. 17=2517. 28=2528. 26=2526,2542.
23=2523. 23=2523. 23=2523. 23=2523. 31=2531.
23=2523.
23=2523. 23=2523. 30=2530. 23=2523. 23=2523.
31=2531.
24=2524,2514. 37=2537. 37=2537. 31=2532.
30=2530,2524,2527. 40=2540.
30=2530. 28=2528. 29=2529. 31=2531. 24=2524.
27=2527. 25=2525. 28=2528. 21=2521. 29=2529.
20=2520. 27=2527,2520. 21=2521. 29=2529.
34=2534. 38=2538. 35=2535. 13=2513. 13=2513.
13=2513. 13=2513. 13=2513. 12=2512.
ประโยค ๑๒๓๑๒๕
หนา ความหมาย หนา ความหมาย 61
62
63
64
65
66
68
69
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
31=2531. 12=2512. 36=2536. 34=2534. 32=2532.
35=2535. 33=2533,2528. 23=2523. 20=2520.
32=2532. 40=2540,2526. 34=2534. 34=2534.
36=2536,2525. 28=2528. 22=2522. 37=2537.
32=2532. 17=2517. 26=2526,2521.
40=2540,2516. 31=2531. 31=2531,2529.
30=2530. 28=2528. 21=2521. 27=2527. 36=2536.
23=2523. 30=2530. 29=2529. 24=2524,2518.
29=2529. 17=2517. 14=2514.
18=2518. 40=2540,2520,2522. 27=2527.
33=2533,2522.
23=2523.
18=2518. 38=2538,2529,2534. 11=2511.
37=2537,2519. 37=2537,2531. 32=2532.
19=2519. 11=2511. 32=2532. 28=2528. 19=2519.
15=2515. 30=2530. 29=2529. 30=2530.
26=2526. 28=2528. 37=2537,2512. 17=2517,2516.
15=2515.
35=2535. 39=2539. 37=2537. 27=2527. 16=2516.
31=2531. 14=2514.
27=2527,2518.33=2533.13=2513.13=2513.15=2515.
14=2514. 31=2531.40=2540. 30=2530,2512.
16=2516.
36=2536,2525,2530. 20=2520. 29=2529.
27=2527,2524.18=2518.14=2514.28=2528.13=2513.
24=2524. 13=2513.30=2530. 37=2537.
22=2522. 21=2521,2542. 20=2520.
29=2529. 21=2521. 22=2522.
34=2534. 15=2515.
25=2525. 14=2514. 33=2533,2524. 18=2518.
36=2536. 21=2521.
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
100
101
102
103
104
105
106
107
108
17=2517. 34=2534,2517. 16=2516. 28=2528.
16=2516. 27=2527.
28=2528,2517,2526. 31=2531,2522. 23=2523.
36=2536,2535.
17=2517. 38=2538. 11=2511. 34=2534,2511.
29=2529,2523,2525. 39=2539.
34=2534.
35=2535.
13=2513. 12=2512. 20=2520. 26=2526. 15=2515.
17=2517.
36=2536.23=2523. 25=2525,2521. 14=2514.
33=2533,2514. 31=2531.
26=2526. 30=2530.30=2530. 20=2520. 11=2511.
29=2529.
30=2530.27=2527,2542. 27=2527. 21=2521.
17=2517.32=2532. 26=2526. 35=2535.
33=2533. 19=2519.15=2515. 36=2536. 15=2515.
22=2522.32=2532.
33=2533. 37=2537,2536. 14=2514. 32=2532.
33=2533. 31=2531.
37=2537. 34=2534.
11=2511. 24=2524. 29=2529.
16=2516. 24=2524. 29=2529. 15=2515. 15=2515.
15=2515. 35=2535. 28=2528.
37=2537. 16=2516.16=2516.
12=2512. 40=2540. 28=2528. 22=2522.
15=2515. 13=2513. 17=2517. 21=2521. 27=2527.
19=2519. 24=2524.
16=2516.
จดใหญของปญญา คอการศกษาอยางแตกฉาน
เมอรแลวเขาใจ จงวางไวอยตรงนน.
